Page 1
1
MARC ANTOINE MURET POEMATA VARIA (2915 vers)
M. ANTONII MURETI POEMATA VARIA DUOBUS LIBRIS DISTINCTA.
ANTONII MURETI POEMATUM VARIORUM LIBER PRIMUS.
(1435 vers)
PSAL. XIV. (AL. XV.) ‘DOMINE, QUIS HABITABIT ETC.’
P1_1 v.1 Quisnam, o Rex aeterne, tuam admittetur in aulam,
2 cui dabitur montis culmen adire tui,
3 perpetua ut tecum compostus pace fruatur,
4 carpens nota unis gaudia caelitibus ?
5 Qui nulla ingreditur macula suffusus, amatque
6 ex animo rectum, justitiamque colit,
7 cui neque cor fraudes agitat, neque subdola lingua est,
8 a quo se laesum dicere nemo potest.
9 Quem fugiunt injusti, et quo praesente liquescunt,
10 quo viso, justis mens animusque redit.
11 Quem mutare fidem numquam jactura coegit,
12 fenore qui partas odit et horret opes.
13 Nullo umquam judex potuit qui munere vinci,
14 ut duro insontes laederet ore reos.
15 Qui facit haec, is demum in caeli templa receptus,
16 tecum una dempto fine beatus erit.
Le texte proposé ici a été établi à partir de l’édition parue
en 1774, à Hanovre, chez les frères Helwing.
Page 2
2
PSAL. LXVI. (AL. XLVII.) ‘OMNES GENTES PLAUDITE, ETC.’
P1_2 v.1 O Populi, lato quoscumque alit ubere tellus,
2 ingeminate alacres plausum, luctuque fugato,
3 laeta triumphali resonent, facite, omnia cantu,
4 ille etenim regum ter maximus, ille tremendus,
5 quem sola terrarum, caeli quem templa verentur,
6 subjecit nobis populos, fastuque represso
7 ferre jugum, admota pedibus cervice, coegit,
8 ipsemet elegit clemens patrimonia, nobis
9 quae daret, aeterno Isacidae succensus amore.
10 Euge pater, pater euge, tuum haec sunt omnia munus.
11 Ascendente Deo, litui sonuere, tubaeque
12 prodidit ipse novis sua gaudia vocibus aether.
13 Psallite nunc, pia corda, Deo, nunc psallite Regi,
14 psallite, qui terras omnes dicione coercet :
15 et mulcete pias doctis concentibus aures.
16 Imperium sine fine Deus toto obtinet orbe,
17 et sancto innixus soli regit omnia solus :
18 ductores populorum illius signa sequuntur.
19 Namque Abrahami alios longe Deus anteit omnes ;
20 scuta sua extulit ipse alte super ardua terrae.
PSAL. LI. (AL. LII.) ‘QUID GLORIARIS IN MALITIA, ETC.’
P1_3 v.1 Quid gloriaris, perfide, quid tumes ?
2 An ista verum nescia proloqui
3 te ceteros supra ferocem
4 lingua bonis inimica reddit ?
5 Cura una et unum est id studium tibi.
6 Noctes diesque hanc, ut potes, asperas
7 novaculae in morem, et latentes
8 insidias struis huic et illi.
9 Te laeta damnis improbitas juvat,
10 egensque semper pluris iniquitas.
11 Tu foeda facta et fraudulenta
12 usque <bon>is cumulare gaudes. (cf. note dans version ‘.doc’ du texte scandé.)
13 Queiscumque verbis, o scelerum artifex,
14 posse in ruinam praecipites agi
15 confidis insontes amicos,
16 illa tibi didicisse melli est.
17 Quapropter ultor, ne dubita, Deus
18 tandem a merenti supplicium exiget
19 radicibusque evulsum ab imis
20 sedibus ejiciet tuis te.
21 At haec videntes, artubus intimis
22 justi ingemiscent, et magis ac magis,
23 ne provocent in se quoque iram
24 Numinis, admoniti cavebunt.
25 Tu risus illis interea miser
26 jocusque fies, En, sibi qui Deum
27 temnebat adjutorem, et in se
28 sat sibi praesidii putabat !
29 Quid nunc, quid illum perscelera et dolos
30 exstructae in altum divitiae jugant ?
Page 3
3
31 In pulverem omnia et favillam
32 et tenues abiere fumos.
33 Ego autem, in uno spem mihi qui Deo
34 omnem locavi, liber agam metu,
35 florens olivae instar nitentis,
36 quam domini studium tuetur.
37 Semperque, regum maxime, te canam,
38 nec me sonoris deficiet tuum,
39 plaudente justorum corona,
40 carminibus celebrare nomen.
PSAL. CXIV. (al. CXVI). ‘DILEXI QUONIAM etc.’
P1_4 v.1 Summus amor domini medio mi in pectore fervet,
2 namque meas clemens audiit ille preces.
3 Excepitque meas facili bonus aure querelas.
4 Illum igitur, fuerit dum mihi vita, colam.
5 Letiferi haerebam vinctus quasi fune doloris,
6 nec procul a durae limine mortis eram.
7 "Summe Deus, dixi, solo te vindice fretum
8 eripiat tantis me tua dextra malis."
9 Ut bonus est ! Ut opem cito rite vocantibus adfert !
10 Justus ut, et nitidae simplicitatis amans !
11 Attritus prope eram, cum me consurgere jussit,
12 depulit et capiti cuncta pericla meo.
13 Quid trepidas, anima ? Ad solitam te verte quietem,
14 plurima supremi munera regis habes.
15 Ille a morte animam hanc, a tristi lumina fletu,
16 a lapsu infirmos eripuitque pedes.
17 Vivam igitur posthac illo duce et auspice tutus,
18 et mea semper erit cura placere Deo.
LIBELLUS HYMNORUM SACRORUM.
SERENISSIMO PRINCIPI GUILIELMO GONZAGAE, DUCI MANTUAE, MONTISFERATI, &c.
P1_5 v.1 Magne Ducum, fetam populis cui fortibus urbem
2 pulcher odorifero Mincius amne lavat,
3 sume datis a te scriptos mihi legibus hymnos,
4 neve parum culti despice vatis opus.
5 Illi etiam, quorum hic meriti celebrantur honores,
6 lucida quos constans vexit ad astra fides,
7 non indignantur parvo sibi thure litari,
8 atque animum magni muneris instar habent.
9 Forsitan his olim juvenis meliora dedissem,
10 et mulcere aures dulcius apta tuas :
11 sed veniens etiam ingenio est damnosa senectus,
12 nec tantum vires corporis imminuit.
13 Cum mihi turgerent meliori sanguine venae,
14 nec curarum animum pondera deprimerent,
Page 4
4
15 sponte sua numeris carmen mihi mollibus ibat,
16 et subito versus fundere ludus erat.
17 Nunc et corpus hebet senio, et mens ipsa pigrescit.
18 Quodque habuit ludo, nunc onus esse putat.
19 Dulce onus hoc tamen est, quod, te mandante, subitur.
20 Et leviora facit jussa jubentis amor.
21 Atque utinam haec roseo legat et Vincentius ore
22 Phoebi et Musarum maxima cura puer :
23 qui florescenti paulatim attollitur aevo,
24 ut sata se ad fluvii subjicit alnus aquas.
25 Felix, cui teneris Helicon lustratur ab annis,
26 et bibitur volucris fons pede factus equi.
27 Quem jam ipsa Uranie blandis complexa lacertis,
28 stellatas superum vexit ad iisque domos,
29 ostenditque astrorum ignes, caelique meatus,
30 queisque suos peragant legibus illa choros.
31 Quis scit, an et caelo dum singula despicit, inter
32 cetera majores viderit astra suos ;
33 et quos purpureo contexit Roma galero,
34 et qui regali sceptra tulere manu ?
35 Fortunate puer, magnum patris incrementum,
36 cui Lachesis nec plena aurea fila colo.
37 Vive diu, utque dati poscit tibi nominis omen,
38 tende atavos omni vincere laude tuos !
39 Neu grave sit, dum dona tibi graviora parantur,
40 interea partem carminis esse mei.
HYMNI SACRI. IN ADVENTU.
P1_6 v.1 Verbum, quo omnipotens condidit omnia,
2 summi praevalidum consilii Angelum
3 vatum plena Deo pectora dixerant,
4 venturum, ut fieret caro.
5 Primi quo maculam dilueret patris,
6 serpentisque vafri contereret caput,
7 praeclusamque homini morte recluderet
8 in caelum propria viam.
9 Ergo turba patrum, carcere liberos
10 qui longo per eum se fore viderant,
11 caelum suspiciens, luctisonis dabat
12 carmen lugubre vocibus :
13 o qui pollicitis applicitos tuis,
14 quamvis cuncta potes, fallere non potes,
15 longas tolle moras, et cito, quem tibi
16 certum est mittere, mittito ?
17 Simplex aetherei numinis Unitas,
18 quae distincta eadem est veraque Trinitas,
19 aeternis vigeat semper honoribus,
20 et terra simul et polo.
IN DIE S. BARBARAE.
P1_7 v.1 Qualis, nulla polum nubila cum tegunt,
2 inter clara nitet sidera Phosphorus,
Page 5
5
3 talis martyrio conspicuas micat
4 inter Barbara virgines.
5 Cui solus teneris Christus ab unguibus
6 ussit cor nitidum perpetua face,
7 cui desiderium, cui fuit unicus
8 spretis Christus amor procis,
9 quamvis imperio barbarus aspero
10 terreret genitor ; quem furor, et mala
11 perduxit rabies, ut gladio caput
12 natae demeteret suae.
13 Vinclis illa quidem libera corporis
14 felix ad superos protinus evolat,
15 sed christus sceleratum in Stygias patrem
16 sedes fulmine dejicit.
AD LAUDES.
P1_8 v.1 Sanctae triumphum virginis
2 laeti canamus Barbarae,
3 palmaeque honorem duplicis,
4 quam virgo martyr obtinet.
5 Non stirpis illam regiae
6 splendor superbam reddidit,
7 quin se a tenellis unguibus
8 Christo regendam traderet.
9 Insanus infremit pater,
10 omnesque poenas admovet,
11 tandemque sacrum filiae
12 caput cruentus amputat.
13 At virgo casti corporis
14 soluta vinclis emicat,
15 volatque stipata Angelis
16 ad expetitum conjugem.
17 Aeterne cunctorum Pater,
18 aeterne Fili par Patri,
19 et par utrique Spiritus,
20 soli tibi sit gloria.
IN NATALI DOMINI.
P1_9 v.1 O Nox vel medio splendidior die,
2 cujus per tenebras virginis integrae
3 ex alvo nitida Sol novus emicat,
4 complens omnia lumine.
5 Aeterno imperio qui regit omnia,
6 humanumque Deo conciliat genus,
7 is nunc sub tugurii vilis operculo
8 nascens, pauperiem docet.
9 Pastores ovium, dum gregibus suis
10 intenti vigiles excubias agunt,
11 primi hunc angelico carmine nuntium
12 laetis auribus hauriunt.
13 Grata est haud dubie simplicitas Deo.
14 Grata est vita, dolis quae procul omnibus
Page 6
6
15 rectum sponte sua perpetuo colit,
16 et priscam retinet fidem.
IN DIE STEPHANI.
P1_10 v.1 Levitae juvenis fortia pectora
2 ornati solitis tempus honoribus,
3 primus martyrii qui sibi lauream
4 vitae prodigus induit.
5 Tundebat lapidum, grandinis in modum,
6 denso turba fremens imbre sacrum caput,
7 numquam mota suo sed tamen est loco
8 mens sancto ebria Spiritu.
9 Sed sese in mediis ictibus erigens,
10 ad caelum penetrans, en ait : "En eum,
11 pro quo dulce mori est, jam video patris
12 ad dextram positum Dei.
13 At tu, Christe, sinu suscipe me tuo,
14 atque his, qui tenebris turpibus obruti,
15 quo sese impediant crimine, non vident,
16 quaeso te, veniam dato."
IN DIE S. JOHANNIS EVANGELISTAE.
P1_11 v.1 Christo prae reliquis carus Apostolis,
2 qui supra Domini pectus in ultimis
3 discumbens epulis composuit caput,
4 festa luce canendus est.
5 Felix, cui Dominus jam rigida in cruce
6 pendens, jamque neci prodimus. Et Patri
7 sanctam sancto animam tradere cogitans,
8 matrem crediderit suam.
9 Felix, qui se aquilae more super polos
10 tollens et nitida in luce Deum videns,
11 divino eloquii flumine filium
12 aequalem docuit Patri.
13 Felix, qui senio jam gravis et sacra
14 multa canitie tempora consitus,
15 ut si membra levis corriperet sopor,
16 in Christi rediit sinum.
IN DIE SS. INNOCENTIUM.
P1_12 v.1 Cantemus tenerorum agmina Martyrum,
2 quos regis rabies abstulit impii,
3 cunas. Innocuo sanguine proluens,
4 Christum perdere dum furit.
5 O nullis feritas cognita saeculis,
6 materno pueros e gremio rapi,
7 perfossa ut rutilis corda mucronibus
8 lac cum sanguine funderent.
9 Heu quis, cum solito raptus ab ubere,
10 districtumque pavens ad gladium puer,
Page 7
7
11 blandas carnifici porrigeret manus,
12 siccis adspiceret genis ?
13 Augent angelicos nunc pueri choros,
14 et Christum liquido gutture concinunt
15 Herodem meritis debita talibus
16 poena in perpetuum premit.
IN FESTO S. SYLVESTRI.
P1_13 v.1 Priscos Roma duces desine laudibus
2 efferre immodicis, qui valida manu
3 fines imperii protulerunt tui,
4 quacumque Oceanus patet.
5 His solus tibi plus contulit omnibus
6 sanctorum eximium Pontificum decus,
7 Sylvester, dominam qui prius urbium
8 Christi supposuit jugo.
9 Multo te ille prius sanguine Martyrum
10 respersam docuit parcere caedibus,
11 et quos mille modis saeva peremeras,
12 illorum monitus sequi.
13 Romam idem precibus nunc quoque, caelitum
14 adscriptus numero, perpetuis juvet,
15 et, tanti ossa suo quae gremio viri
16 servat condita, Mantuam.
IN DIE CIRCUMCISIONIS.
P1_14 v.1 Circumcisio agitur lux Domino sacra,
2 quae jam, si Dominum rite licet sequi,
3 impura e tumidis omnia nos monet
4 circumcidere cordibus.
5 Umbra Evangelii lex fuerat vetus.
6 Sed Sol exoriens ut tenebras fugat,
7 sic Sol justitiae legitimis suum
8 finem ritibus attulit.
9 Nobis corporeo nil gladio est opus :
10 sermo quippe Dei vivus et efficax,
11 sese instar gladii mentibus inferens,
12 ad vivum omnia persecat.
13 Quae semper vitii germina pullulant,
14 e nostris utinam cordibus amputet !
15 Anni principium sit simul ut novi
16 vitae principium novae.
IN DIE EPIPHANIAE.
P1_15 v.1 Quae vos causa Magi, dicite, perpulit
2 e vestris iter huc carpere finibus ?
3 Quem tanto studio quaeritis anxii ?
4 Quove haec munera pertinent ?
5 Nos stella insoliti luminis huc trahit,
6 et dux certa viam perpetuo praeit,
Page 8
8
7 Judaeae populis quae cupientibus
8 regem significat datum.
9 Auri isthaec sed enim quid sibi pondera,
10 myrrhae mirificus quid sibi vult odor ?
11 Aut quae, cum populus sacra Deo facit,
12 aris tura solent dari ?
13 Rex auro colitur, tura Deum decent,
14 nostri myrrha homines post obitum linunt.
15 Huic ergo haec pariter munera congruunt.
16 Qui et Rex est, et Homo, et Deus.
A SEPTUAGESIMA AD CINERES.
P1_16 v.1 Eheu ! quam scelerum non tolerabilis
2 nos urget miseros sarcina, quae Dei
3 nostris principio mentibus inditam
4 obscuravit imaginem.
5 Si nos pro meritis accipiat Deus,
6 causae nil fuerit, quo minus agmine
7 in tristes tenebris perpetuis domos
8 uno praecipites agat.
9 Sed semper facilis flecti in eos fuit.
10 Quos culpae ex animo paenituit suae ;
11 numquam horum lacrimis et gemitu tulit
12 se frustra veniam peti.
13 Hac spe, quam ipse dedit, poscimus ut gravi
14 pressos exoneret pondere, neve se
15 in nostro rigidum crimine judicem,
16 sed mitem exhibeat patrem.
A DIE CINERUM.
P1_17 v.1 Multis tensa epulis viscera dum tument.
2 Mens oppressa nihil cogitat arduum,
3 et more indomiti luxurians equi
4 pugnat spiritui caro.
5 Sed subtracto eadem comprimitur cibo,
6 et se spiritui morigeram exhibet,
7 qui cum nulla gravant pondera sordium,
8 in caelum celer evolat.
9 Primus corporeo legifer a cibo
10 bis binos decies abstinuit dies,
11 quem Christus numerum nos itidem sequi
12 exemplo docuit suo.
13 Sed frustra vetitis os tenet a cibis,
14 qui factis animum turpibus inquinat,
15 jejuno assiduae conveniunt preces,
16 cumque his munificae manus.
IN DOMINICA PASSIONIS.
P1_18 v.1 Aequaeva ingenito progenies Patri,
2 vitam morte suis redderet ut sua,
Page 9
9
3 se Christus nivei velleris hostiam
4 ultro supplicio obtulit.
5 O erga immeritos mirus amor Dei,
6 natum, quae pietas, tradidit unicum,
7 ut pro mortifera fraude nocentium
8 poenas solveret innocens.
9 O non visum alias sacrificI genus,
10 in quo aeterna Deo sacra facit Deus,
11 et mortem moriens opprimit, et sibi
12 ipse est victima Pontifex.
13 O crux tincta sacri flumine sanguinis,
14 olim supplicium mancipiis grave,
15 nunc regum capiti praecipuum decus,
16 te flexo colimus genu.
IN DOMINICA IN RAMIS PALMARUM.
P1_19 v.1 Regem pacificum, moenia dum subit
2 urbis celsa suae, turba manu ferens
3 palmarum gravidos obvia termites,
4 faustis vocibus excipit.
5 Hic laetas spoliat frondibus arbores ;
6 hic serta ante pedes florea projicit,
7 supplex ille manus porrigit ; hic suis
8 terram vestibus obtegit.
9 Heu mentes hominum ! Quis fore crederet,
10 quem tantis studiis exciperet frequens,
11 post paucos ut eum turba eadem dies
12 suffixum adspiceret cruci ?
13 Nil in vita homini perpetuum datur.
14 Rebus ne nimium fidite prosperis,
15 plerumque hic lacrimis gaudia temperat
16 certo consilio Deus.
IN DIE PASCHAE.
P1_20 v.1 Ponatur lacrimis jam modus, et novis
2 templorum resonent atria canticis !
3 In vitam reduci nam Domino sacer
4 poscit laetitiam dies.
5 Lux post Christi obitum tertia venerat,
6 cum spes sancta moraeque impatiens amor
7 matronas parili nomine nobiles
8 visendum ad tumulum vocat.
9 Tum motum lapidem, tum lapidi vident
10 innixum niveis vestibus Angelum,
11 qui, quo sollicitis eximeret metum,
12 pauca et certa locutus est.
13 "Non hoc amplius est, quem petitis, loco.
14 In vitam rediit Christus ab inferis.
15 Ite, et discipulis haec eadem date
16 summi nuntia gaudii."
Page 10
10
IN DIE ANNUNTIATIONIS B. VIRGINIS.
P1_21 v.1 Ad te sidereis missus ab arcibus
2 cum venit Gabriel, virgo, renuntians
3 te summo ante alias complacitam patri,
4 mox matrem Domini fore,
5 turbata tibi nunc purpureus genas
6 sparsit mente pudor, nescia quod viri
7 casto, sponsa licet, pectore virginem
8 semper te fore voveras.
9 Verum idem subito nuntius addidit :
10 "Istos pone metus ! Nam tibi jam datum est,
11 ut virgo maneas, et tua compleat
12 sanctus viscera Spiritus."
13 Tunc ore ex roseo vox tibi prodiit,
14 testis mirificae certa modestiae :
15 "Ecce ancilla Deo subdita, nil moror,
16 fiat, quod Dominus jubet !"
IN FESTIVITATIBUS S. CRUCIS.
P1_22 v.1 Gentes, nulla quibus notitia est Dei,
2 armis, imperio, prole superbiant ;
3 nobis, queis melior Spiritus obtigit,
4 sola est in cruce gloria.
5 Lignum prima homini pernicies fuit,
6 cum primus vetitam contigit arborem
7 captus femineis illecebris parens,
8 quo se perdidit ac suos.
9 Sed post lignum homini certa salus fuit,
10 cum scandens patulam Christus in arborem,
11 (aeternus fieri sic voluit parens)
12 vitae restituit suos.
13 Crux hostes hominum sola procul fugat ;
14 crux sola insidiis munit ab omnibus,
15 adversa intrepidus despiciat, licet,
16 cujus spes Cruce nititur.
IN DIE ASCENSIONIS.
P1_23 v.1 Victae in perpetuum mortis et inferum
2 insignis, spoliis luce nitens nova,
3 primusque insolitum Christus iter secans
4 arces in patrias redit.
5 Natus nasci iterum nos quoque dum cupit,
6 mundo mortuus est, nos cupiens mori,
7 surgens et repetens aethera, nos quoque
8 ut possimus idem, dedit.
9 Christo nunc igitur vivere nos decet,
10 ut Christo pariter detur inemori.
11 Surgentes eadem nos quoque gloria
12 puro lumine vestiet.
13 O per qui te, hominum conditor, ingredi
14 castae adduxit amor viscera virginis,
Page 11
11
15 nos dignare, tuis artubus insitos,
16 voti reddere compotes !
IN DIE PENTECOSTES.
P1_24 v.1 Lustra nostra tua pectora lampade,
2 qui quondam, altisono spiritus a Patre
3 lustrasti unanimes missus Apostolos,
4 linguis deditus igneis.
5 Confirma dubios, dirige devios !
6 Consolare tui muneris indigos,
7 letalique animos frigore torpidos
8 sanctis ignibus excita !
9 Mens doctrinam avide nostra bibat tuam.
10 Perstetque assidue tota Deo calens,
11 et, spem firmam in eo constituens sibi,
12 terram pro nihilo putet !
13 O rerum alme sator, certe homines sumus,
14 quamquam indigna, tuae plasmata dexterae,
15 ne fer, quos tua vis ex nihilo extulit,
16 aeterno exitio obrui !
IN DIE SS. TRINITATIS.
P1_25 v.1 O nullis hominum pervia sensibus,
2 naturae penitus sola capax tuae,
3 cujus condita sunt omnia numina,
4 aeterna et monas et trias.
5 Nato aequeve Pater, Nateque par Patri,
6 et manans ab utroque inclyte Spiritus,
7 circumfusa tuo nubila lumine
8 nostro discute pectori.
9 A, mens per speculum cernere te queat
10 nostra, et posthabitis te petat omnibus,
11 e jussisque tuis pendeat, et tibi
12 soli dedita serviat !
13 Tu clemens miseris da veniam Pater !
14 Tu Fili miseris sterne iter ad Patrem !
15 Tu sanctum miseris Pneuma vagantibus
16 praefer conspicuam facem !
IN FESTO CORPORIS CHRISTI.
P1_26 v.1 Caelestes epulae, certa piis salus,
2 quas apponit amor, pura capit fides,
3 in queis ipse cibi perpetui loco
4 cenae se Pater exhibet.
5 Hic verbum Domini fallere nescii
6 caecis judicium sensibus obrogat ;
7 quod non est, oculi cernere se putant,
8 nec praesens quod adest, vident :
9 sub panis specie viva latet caro,
10 sub vini specie sanguis, et utraque,
Page 12
12
11 seu tantum species sumitur altera,
12 Christus sumitur integer.
13 Felix, qui Dominum sedulus hospitem
14 abstersis animi sordibus excipit !
15 Qui contra facere id negligit, ah miser
16 ipse est exitio sibi.
IN NATIVITATE S. JOHANNIS BAPTISTAE.
P1_27 v.1 Sanctorum soboles sera parentium,
2 solis perpetui Prodrome Lucifer,
3 qui nascens hilaras omnia, dum tuum
4 natalem colimus, fave !
5 Nondum natus eras, cum dominum tamen
6 nondum castae utero virginis editum
7 agnosti exsiliens, et quatiens novo
8 matris viscera gaudio.
9 Mox et magnanimus tesqua petis puer,
10 et victu populos horridos admones,
11 factis abstineant turpibus, et viam
12 adventante parens Deo,
13 o cui voce sua maximus arbiter
14 laudem supra homines egregiam dedit,
15 e caelo assiduis, quaesumus, adjuva
16 cultores precibus tuos.
IN DIE TRANSFIGURATIONIS.
P1_28 v.1 Quam crebro dederat discipulis fidem,
2 confirmare modis dum studet omnibus,
3 tres secum comites montis in ardui
4 adsumpsit Dominus jugum,
5 illic frons radiis cincta micantibus,
6 solaris nituit lampadis in modum ;
7 tum, qua tectus erat, protinus est nivi
8 vestis reddita concolor.
9 Cum Christo gemini visi etiam senes,
10 et jussa ad populum cui dederat Deus,
11 et qui sidereas visus erat domos
12 quadrigis petere igneis.
13 E nubis nitidae quin etiam sinu
14 haec dicta omnipotens intonuit Pater :
15 "Hic est, quem eximie diligo, Filius,
16 hujus jussa capessite.
IN DIE S. LAURENTII
P1_29 v.1 LaurentI canimus nobile proelium,
2 qui cum visceribus flammam aleret suis,
3 et cratem roseo sanguine spargeret,
4 subjectis ruber ignibus,
5 constanter Domini perstitit in fide,
6 ambustumque latus carnifici exhibens,
Page 13
13
7 en istam rabiem quo magis expleas :
8 "Hoc jam coctum, ait, est, vora."
9 Tanto corporeis ignibus acrior
10 Christi ardebat amor pectore in intimo :
11 sic mens tota Dei fervida spiritu
12 sensum corporis hauserat.
13 Nunc nobis solito more rogandus est,
14 iratum ut merito conciliet Deum ;
15 et quos mirifici roboris instruit
16 exemplo, precibus juvet.
IN DIE ASSUMPTIONIS B. MARIAE.
P1_30 v.1 Regnatur superum quo nitidam die
2 Matrem sidereis arcibus intulit,
3 et supra Angelicos conspicuam choros,
4 stellanti statuit throno,
5 quae caelo fuerint jubila, qui sonus,
6 quae sanctis animis gaudia, non modo
7 humanis nequeat vocibus exprimi,
8 sed nec pectore concipi.
9 Illa est arca novi conscia foederis,
10 conclusus, Domini deliciae, hortulus,
11 rastro intactus ager, sidere pulchrior
12 et sponsa et genitrix Dei.
13 Felix quisquis eam suppliciter colit,
14 rebusque in dubiis sedulus invocat.
15 Numquam, hoc qui statuit praesidium sibi,
16 spe lusus doluit sua.
IN FESTO SANCTI HADRIANI.
P1_31 v.1 Christi in militiam nomina ne darent,
2 multos impediit supplicii metus,
3 multos, qui dederant, vis cruciatuum
4 illam deserere impulit.
5 Non sic ille, hodie quem colimus, fuit,
6 qui nomen tumido duxit ab Hadria :
7 quin constantem animum Christicolum videns,
8 horum se ad numerum appulit,
9 prudenter reputans, non sine numine
10 tales cuncta viros aspera perpeti,
11 nec se illos temere sponte sua ratus
12 poenis objicere omnibus.
13 Ergo his se agglomerans credidit, et simul
14 index ipse sui supplicium appetens,
15 quae mente imbiberat, mox eadem suo
16 sanxit dogmata sanguine.
IN DIE S. MICHAELIS.
P1_32 v.1 Caelestis canimus militiae ducem,
2 qui perjura bonus dissipat agmina
Page 14
14
3 et dejecta locis non sibi debitis
4 sedes trudit ad inferas.
5 Horrendo imbiberat pectore septiceps
6 bis quinisque ferox bellua cornibus.
7 Intacta sobolem virginis unicam
8 saevis mandere dentibus.
9 Aeterni imperio sed Michael Patris
10 conatus Satanae reddidit irritos,
11 et monstrum innumeris fraudibus obsitum
12 victor stravit humi potens.
13 Idem deposito pondere corporis
14 ex fortes animas criminis excipit,
15 in caelumque alacres tollit et in loco
16 lucis perpetuae locat.
COMMUNE B. VIRGINIS.
P1_33 v.1 O solis nitido lumine pulchrior
2 Virgo, constituit quam Deus unicam
3 expertem maculis omnibus, ut foret
4 nato digna parens suo,
5 te quondam Gedeon vellere in uvido,
6 intactaque novis imbribus area ;
7 te cincto innocuis legifer ignibus
8 agnorat prius in rubo.
9 Rebus principium qui dedit omnibus
10 a te, dum se hominum causa hominem facit,
11 sumpsit principium, quique alit omnia,
12 pastus lacte tuo est puer.
13 Per te quod mulier perdiderat vetus,
14 humano generi redditur auctius.
15 Tu clausas miseris heu nimium diu
16 caeli prima aperis fores.
COMMUNE ANGELORUM.
P1_34 v.1 Mentes beatae, lumine
2 quas ambit aeterno Pater,
3 sacroque lustrans Spiritu,
4 in se intuentes perficit.
5 O queis supremus omnium
6 primis creator insidet,
7 quos luce complet aurea
8 amoris ac scientiae,
9 o qui potentis dexterae
10 virtute cuncta vincitis,
11 Dei regentis omnia
12 fortissimi satellites !
13 O ter beati principes
14 Archangelique et Angeli,
15 nos rite vobis supplices
16 hinc in superna tollite.
17 Aeterne cunctorum Pater.
Page 15
15
COMMUNE UNIUS CONFESSORIS PONTIFICIS.
P1_35 v.1 Pastor beate, qui tuae
2 concreditum curae gregem
3 saevis luporum faucibus
4 patere numquam pastus es.
5 Tu laeta dux ad pascua,
6 fontes recludens limpidos,
7 oves videbas florido
8 semper nitentes vellere.
9 Quod si quae forsan tabido
10 languere morbo coeperat,
11 salubria, ut mitis pater
12 illi admovebas pharmaca.
13 Cujus laboris nunc tui
14 digna assecutus praemia,
15 favore, nam potes , tuo,
16 qui te precantur, adjuva.
17 Aeterne cunctorum Pater.
COMMUNE UNIUS VIRGINIS.
P1_36 v.1 O Virgo pectus cui sacrum,
2 amoris expers improbi,
3 divini amoris Lampade
4 sanctus perussit Spiritus.
5 Non te voluptas dulcibus
6 fallax venenis molliit,
7 solas amantem persequi
8 caelestis agni nuptias.
9 Sic ille natus virgine
10 suo decore ceperat,
11 amore ut ardens illius
12 mundana cuncta temneres.
13 Beata, cui caelestibus
14 templis receptae nunc licet
15 inter canentes Angelos
16 tuis potiri amoribus.
17 Aeterne cunctorum Pater.
IN FESTO AMBROSII.
P1_37 v.1 Qualis periclitantibus,
2 totoque jactatis mari
3 tranquillitatis nuntia
4 se stella nautis objicit,
5 talem, procellis Arii
6 Ecclesiam turbantibus,
7 qui lumen orbi redderet,
8 elegit Ambrosium Deus.
9 Nondum renatus flumine,
10 sed jam renatus flamine,
11 concordibus suffragiis
Page 16
16
12 episcopus delectus est ;
13 ut ex ministro Caesaris
14 minister effectus Dei,
15 humana linquens ceteris,
16 divina jura panderet.
17 Non alligatur tempore
18 divina certe gratia,
19 sed dum libet quidquid libet,
20 puncto vel uno perficit.
21 Hunc ipse Caesar horruit,
22 contra nec ausus hiscere est,
23 caedes ob admissas sacrae
24 exclusus aedis limine.
25 Magnam suis fiduciam
26 benignus inspirat Deus ;
27 semperque pastoris boni
28 multum potest auctoritas,
29 salve, bonarum maxima
30 episcoporum gloria !
31 Plebemque devotam tibi
32 caelo receptus adjuva.
33 Aeterne cunctorum Pater.
AD BEATISSIMAM VIRGINEM DEI MATREM,
QUAE RELIGIOSISSIME COLITUR IN AEDE LAURETANA.
P1_38 v.1 Unde mihi insolitus praecordia concutit horror,
2 et perfusa metu trepidat, velut icta Deo , mens ?
3 Fallor : an hoc facit ipse locus, stimulosque paventi
4 subjicit, atque animum praesentia numinis urget ?
5 O caelo dilecta domus, postesque beati,
6 quos ego jam pridem tota mihi mente cupitos,
7 nunc primum veteris voti reus, advena viso :
8 Salvete, aspectique mihi feliciter este !
9 Vosne per aetherias Judaeae a finibus oras
10 aligerum, mandante Deo, vexere manipli ?
11 Hic virgo genitura Deum genitricis ab alvo
12 prodiit, et blandis mulsit vagitibus auras ;
13 hic quoque, virginei servata laude pudoris,
14 sancta salutifero, tumuerunt viscera fetu ?
15 Ille opifex cunctorum, illa aeterna unica proles
16 aequa Patri, ille homini primaeva ab origine lapso
17 spem caelo vitamque ferens, hac lusit in aula
18 parvulus, et sanctae blanda obtulit oscula matri ?
19 Quaenam igitur regum sedes, quae templa per orbem
20 huic se ausint conferre loco ? Ter et amplius omnes
21 ante alias felix Piceni littoris ora,
22 cui Solymos spectare domi, cui munere divum
23 fas calcare domi est pedibus vestigia Christi.
24 En ego jam supplex procumbam, atque oscula figam
25 parietibus sanctis, spargamque hoc pulvere crines.
26 Adspice me superis e sedibus, adspice, virgo
27 prostratum, atque imo gemitus ex corde cientem,
28 et pectus tundentem et fletibus ora rigantem ;
29 neu, quamquam culpis adopertum turpibus, arce
Page 17
17
30 adspectu me diva tuo ; si pectore toto
31 te veneror, si te, dubiis in rebus, ad unam
32 confugio, teque auxilium sanctissima posco.
33 Paenitet, ex animo vitae me Diva prioris
34 paenitet, et meritas horret mens conscia poenas.
35 Quod nisi tu casto pendentem ex ubere natum
36 concilias, placasque mihi, quo tendere cursum,
37 quove malis fessam tentabo advertere puppim ?
38 At tu, namque soles, placida dignare querelas
39 aure meas, et ades lapsis mitissima rebus.
40 Certe equidem tota pendentes aede tabellas
41 adspicio, quae te miseris praesto esse loquuntur.
42 Hic, te animo spectans, torrentem viscera febrim
43 depulit ; ille Hyadas tristes, haedumque cadentem
44 spectavit tutus, vertentibus aequora ventis,
45 et duce te patrias enavit salvus ad oras ;
46 criminis ille reus falsi, sub judice duro,
47 dum mortem exspectat tenebroso carcere clausus.
48 Munere Diva tuo detecta fraude, revisit
49 uxorem et natos, exoptatumque parentem.
50 O ego nunc morbis multo gravioribus aeger,
51 naufragiumque timens longe exitiosius illo,
52 et jampridem animum peccati compede vinctus,
53 si possim morbis liber, vinclisque solutus,
54 fluctibus et ventis laceram subducere puppim :
55 quas tibi laetus agam grates, dum vita manebit ?
56 Te, cum luce nova sparget sol aureus orbem,
57 te recinam, quoties abscondet opaca polum nox,
58 et tua praecipuo venerabor numina cultu.
IN D. BARBARAM.
P1_39 v.1 Barbara, qui laudes speret se aequare canendo
2 posse tuas, idem pulsantes littora fluctus
3 et Libycas numero comprendere tentet arenas.
4 Te pater insanus turri concluserat alta,
5 sed veram Danaen verus te Jupiter illic
6 despondit sibi Christus et arto foedere junxit.
7 Illo et tu triplices fieri inspirante fenestras
8 mandasti, et niveo sculpsisti in marmore signum ;
9 quo reparata salus, et deficiente ministro
10 ipsa tuos mersisti undis lustralibus artus.
11 Quid memorem, ut tibi mons fugienti cesserit, aut quae
12 ceperit indicii vesanus praemia pastor,
13 qui dum miratur pecudes in marmora versas,
14 ipse suum pariter sensit lapidescere corpus.
15 Non tu carnifices, non tu tormenta timebas,
16 non gladios, animosa et Christo plena virago,
17 qui te ad caelestem meritis pro talibus aulam
18 evexit regnique libens in parte locavit.
19 At tu Diva graves hominum miserata labores,
20 pacem illis veniamque ora, et nocitura repelle.
21 Praecipue antiquo prognatum ex sanguine regum
22 Gonzagam, felix quo se duce Mantua jactat,
23 qui virides Mincii ad ripas tibi Diva sacravit
Page 18
18
24 templum augustum ingens, cura quod et ipse tuetur
25 pervigili, et flammam late spargentibus aris
26 saepe manu propria meritos imponit honores,
27 hunc tu, Diva, tuo protectum numine sancto
28 conserva, populumque simul, qui sacra, secutus
29 principis exemplum, puro tua corde frequentat.
DE S. ANDREA APOSTOLO.
P1_40 v.1 Dic mihi Musa virum, Geticas qui primus in oras
2 intulit aeternae fulgentia signa salutis,
3 mox se regna ferens alacris per Achaica victor,
4 dum parat usque novos antiquo ex hoste triumphos,
5 sacravit veteres generose sanguine Patres.
6 Tu modo tot, saevis quo tempestatibus actae.
7 Se tamen, ut possunt solantur praesule Senae,
8 huc adhibe Francisce animum, mecumque revolve
9 egregii Andreae laudes dignataque caelo,
10 facta libens. Aram tu illi statuamque dicasti,
11 quae Vaticana insignis spectatur in aede :
12 nos dabimus vena ductos e paupere versus.
13 Quod poterit, det quisque, est et sua gratia parvis.
14 Sustulerat caelo victor se Christus opimis
15 insignis spoliis, princeps Acherunte recluso,
16 clara triumphatae referens insignia mortis,
17 lustrataque suos sancta cum matre sodales
18 munere linguarum et promissi flaminis aura.
19 Conveniunt paucis post illa expleta diebus
20 magnanimi herois, Petro indicente senatum,
21 tum monstrante Deo, quae sit provincia cuique
22 demandanda, agitant, sacri quam semine verbi
23 conserat, atque viam populis praepandat Olympo,
24 et sparso intrepidus testetur sanguine Christum.
25 Ergo alias alii : Thraciam, Illyricumque , Getasque
26 perpetuis nivibus glacieque informia regna,
27 suscipit Andreas, quamquam illi plurima frontem
28 ruga erat, et seros canum caput indicat annos.
29 Sed stimulat, viresque suas amor ipse ministrat.
30 "Vade", ait, et lacrimis vultum illiusque suumque
31 irrorat Petrus, "Vade, o carissime, qui me
32 duxisti ad Christum primus germane , meique
33 vive memor, memor usque tui vivam ipse vicissim.
34 Qui tibi causa viae est, idem tua coepta secundet."
35 Ingeminant eadem haec alii, fletuque madentes
36 amplexi inter se, felicia cuncta precantur.
37 It senior Christumque unum, quacumque gradum fert,
38 praedicat : hunc unum cunctis in vota vocandum,
39 exitio mentita suis cultoribus esse
40 numina : ab uno hominum Christo pendere salutem.
41 Irrident alii, motaque haec mente putantes
42 delirare senem, sputo saxisque sequuntur ;
43 sunt etiam qui vincla parant, poenasque minentur
44 turbanti veterum cultus et sacra Deorum ;
45 sunt tamen, et quorum tetigit praecordia Christus,
46 qui veterum foeda errorum caligine pulsa,
Page 19
19
47 attentas monitis praebent caelestibus aures.
48 Ille fidei primum, sine qua nil cetera prosunt,
49 summa docet capita et sancto connectit amore.
50 Tam justos sperare, salubribus abluit undis ;
51 imponitque manus, et sancto flamine firmat.
52 Accedunt exemplo alii et socia agmina jungunt ;
53 sic quondam latis Cerealia semina campis
54 cum spargit plenaque manu diffundit arator,
55 pars cadit in cautes succoque carentia saxa ;
56 pars leviter terrae nullis radicibus haeret,
57 atque illam volucres rostris populantur acutis ;
58 pars etiam in sulcos, atque ipsa in viscera fertur
59 telluris, gremioque illic concepta tenaci
60 fruge nova dominos opulentat, et horrea complet.
61 Odrysios tandem in fines adoperta pruinis
62 arva, bipennifero quondam regnata Lycurgo,
63 pervenit, et torvae purissima pectora gentis
64 insoliti tamen eloquii dulcedine mulcet.
65 Conveniunt flavique Getae, pictique Geloni,
66 quosque imposta vagis agitat domus annua plaustris,
67 cornipedisque sui solitus potare cruorem
68 Sarmata, quasque alias sinuosa nominis Istri
69 ripa vehit gentes, rigidis corda obsita setis,
70 paulatimque truces animos, eduraque ponunt
71 corda volente Deo, et moniti meliora capessunt.
72 Editus his ipsis olim regionibus Orpheus
73 creditus est cantu liquido, fidibusque sonoris
74 et rabiem dempsisse feris, et sistere jussis
75 fluminibus silvas post se traxisse sequentes.
76 Verior hic Orpheus, homines qui vivere rapto
77 assuetos solisque sibi jus ponere in armis,
78 quosdam etiam caesis, feritas horrenda relatu,
79 hospitibus vesci, et sectos in grandia frustra
80 aut torrere veru, aut molire tepentibus undis,
81 taliaque obscaenis imponere fercula mensis,
82 impulerit fando ritus abolere nefandos,
83 et prius effera colla jugo submittere Christi.
84 Jamque Borysthenios fluctus nitidumque Dyrapsen,
85 quique Europaeis Asiam disterminat arvis
86 multifidum Tanain, teque o saxose Cynapos,
87 quaeque alia ex alta spectat piger arce Bootes,
88 plurima nunc ratibus, nunc pervia flumina plaustris.
89 Illa sacrum Christi pervaserat omnia nomen ;
90 unum omnes Christum ripae, unumque antra sonabant.
91 Cum senior : "Sat jam his, inquit, regionibus actum.
92 Perficiet, quod deest, qui perficit omnia, Christus.
93 Quaeramus nova regna, odit victoria segnes."
94 Substitit haec fatus paulum ; dein lumina caelo
95 attollens : "Sequor ecce, sequor quacumque vocaris,
96 tu modo praesenti mentem mihi numine firma."
97 Sic fatur, gressumque ad Achaica dirigit arva,
98 multa movens animo, sanctus comitatur euntem
99 spiritus, et robur fessis senio artubus addit.
RELIQUA DESIDERANTUR.
Page 20
20
P1_41 v.1 Mente Deum pura quisquis veneratur amatque,
2 vis illi exterior nulla nocere potest.
3 Non si illum obsideant hostiles undique turmae,
4 quas sitis innocui sanguinis exagitet.
5 Non toto coeat si quidquid in orbe ferarum est,
6 et quot in Oceani gurgite monstra natant.
7 Ille, licet tristes agitent maria alta procellae,
8 undarum in medio vertice tutus erit.
9 Ille interque feras atque agmina saeva latronum,
10 noctu etiam in medio tutus erit nemore.
11 Non quaecumque truces adhibent tormenta tyranni,
12 illius umquam animum terrificare queant.
13 Pix, rota, robur, equus, candentis lamina ferri,
14 omnia pro Christi nomine ludus erunt.
15 Felices, quorum ille imis amor ossibus haesit.
16 Quanta illos obita praemia morte manent ?
17 O si me quondam numero Deus aggreget illi !
18 Quae tunc sors melior forte futura mea est ?
19 Ah, Christe, ure meum tandem face pectus amica,
20 eque pigro invisum discute corde gelu !
21 Ut nec avarus opes secter, neque vanus honores,
22 sed flagrem solo totus amore tui.
AD GREGORIUM XIII. PONT. MAX.
P1_42 v.1 Qui tibi ab Eoo repetitas littore conchas,
2 divitis aut auri pondera multa ferat,
3 illum ego scire negem, quae tu, pater optime, dona
4 longe auro et gemmis anteferenda putes.
5 Una tibi virtus, virtus in amoribus una est,
6 verae et virtutis gloria vera comes.
7 Ergo ut amans tabulis dominae reserentibus ora
8 gaudet et ante oculos semper habere cupit ;
9 sic te expressa juvat verae virtutis imago,
10 nec tabula est oculis gratior ulla tuis.
11 Tale igitur munus tibi nunc Picolominus offert,
12 Senensis praesul gloria prima soli ;
13 bisseno Aeneae conclusa volumine facta
14 Pontificis vere nomine reque pii.
15 Qui virtute olim sedem provectus ad istam,
16 ad quam eadem virtus te, Pater alme, tulit.
17 Ingentes toto compescuit orbe tumultus,
18 et placido reges foedere composuit,
19 hortatus bellum Christi convertere in hostes ;
20 atque Asiam illorum faucibus eripere.
21 Ad quae se accingens magno molimine coepta,
22 multa bonis frustra flentibus, occubuit :
23 forsan et hanc Christus, princeps ter maxime, laudem
24 servatam in tempus distulit usque tuum,
25 Thracius ut tandem posita feritate tyrannus
26 colla tuis ultro subjiciat pedibus.
27 O ita sit, cumuletque tuas haec gloria laudes,
28 Gregorii hic titulis adjiciatur honos !
Page 21
21
29 Interea haec placido vultu cape munera, eique,
30 qui tibi summissus porrigit illa, fave.
31 Ille Pii, ut nosti, genus alto a sanguine ducit ;
32 nec vixit priscis inficiandus avis,
33 plurima sed tractans et maxima munera, semper
34 culpis expertem se omnibus exhibuit.
35 Nunc exacta aetate illud sibi postulat unum,
36 ut se haud ingratum sentiat esse tibi.
AD DOMINUM ZAMOSCIUM POLON. CANCEL.
P1_43 v.1 Bina mihi artifici caelata numismata dextra
2 magnus ab Arctoo misit Zamoscius orbe
3 aurea, non vani memorabile pignus amoris.
4 Saepe meo optatos animo referentia vultus,
5 magnanimi primum regis, quo Martia gaudet,
6 quoque caput caelo ductore Polonia tollit.
7 Aspicis, ut late veneranda coruscat imago.
8 Cunctaque diffuso circum loca lumine complet ?
9 Non ea vis auro, nec per se lamina lucet.
10 Nec radiat rutili nativa luce metalli :
11 majus ab impressa sed ducit imagine fulgur,
12 atque ipsum Stephani sacer aurum vultus inaurat.
13 Contemplare acresque oculos frontemque verendam,
14 et dignam imperio faciem, dignamque triumphis,
15 ut sese omni ex parte animi vis vivida profert,
16 degenerem luxum mollesque exosa paratus,
17 ut spiras generosum, ipsoque videtur in auro
18 regales agitare imo sub pectore curas,
19 exitium Turcis, meditari et vincula Moscho !
20 Hic vir, hic est natus virtuti et fortibus ausis,
21 cui duo tota pares alios si Europa tulisset,
22 Thracius haud ultra nobis illuderet hostis,
23 sed profugus toto latebras sibi quaereret orbe.
24 Altera lamna loco pariter mihi grata secundo,
25 subjicit ante oculos auctorem muneris ipsum,
26 cujus conveniens meritis imponere nomen
27 qui velit, invicti regis vocitarit Achaten.
28 Hinc te igitur, tua mi propius quando ora tueri
29 non licuit, cupidumque isthaec invisere Regna,
30 Pontificis tenuit non detrectanda potestas,
31 Zamosci magne, adspiciam et persaepe nitenti
32 in te defixam solabor imagine mentem.
33 Zamosci, per quem Marti sociatus Apollo est,
34 qui decora heroum accumulans et Nestora dulci
35 eloquio exaequas, et forti pectore Achillem,
36 et leges armis firmans, et legibus arma,
37 victricem laurum pacatae intexis olivae,
38 arbiter idem almae pacis, bellique minister
39 impavidus, laus egregii propria utraque civis.
40 Salvete o animae fortes, incoctaque honesto
41 pectora, et ignavo non pervia corda timori !
42 Vos ego, quantum aevi dabitur, super ardua cantu
43 astra feram, numquam reticens vestra inclyta facta
44 facta aliis, queis nomen idem, sed non eadem est mens,
Page 22
22
45 aut animos factura, aut incussura pudorem.
AD ANT. MONTECATINUM.
P1_44 v.1 Tandem querelis pone modum tuis,
2 et fata maestis invida vocibus
3 clamare, crudelesque Divos,
4 cum gemitu lacrimisque, parce.
5 Nam, quid Lycei juverit avios
6 lustrasse saltus, fontibus ac sitim
7 ex vulgo inaccessis levasse,
8 ingenioque adiisse Divos,
9 si mentis istud praesidium tuae
10 perrumpit, et sese intus agit dolor,
11 imisque fervens in medullis,
12 te quasi perdomito triumphat ?
13 Magnam doloris fata quidem tibi
14 causam obtulerunt, qui tibi cognitum
15 longoque carum usu sodalem
16 Hannibalem ante diem abstulerunt.
17 Qui quamquam avitis sat titulis domi
18 forisque clarus, non tamen id sibi
19 satis fore ornando putavit,
20 ni proprios etiam ipsi honores
21 labore magno quaereret impiger,
22 comamque lauro duplice necteret,
23 et qua ferox Gradivus, et qua
24 pulcher Apollo suos coronat.
25 Heu quis Deorum mentibus addidit
26 famae illam honestis immodicam sitim ?
27 Quam saepe multis illa tristem
28 funeris acceleravit horam ?
29 Sed quorsum inanes jam querimoniae ?
30 Ille ipse, quem urges questibus, Hannibal,
31 felix, et insertus Deorum
32 concilio, mala nostra ridet.
AD P. FULVIUM CARDULUM.
P1_45 v.1 Saepe transactos mea mens per annos
2 it retro, et vitae relegit prioris,
3 qua potest, cursum, veteres revolvens
4 ordine culpas ;
5 quid puer, quid dein juvenis, quid autem
6 temporis jam vir male collocarim,
7 dulcibus dum me furiat venenis
8 dira voluptas.
9 Quas mihi imprudens maculas inussi ?
10 Quo modo, ab demens ! Animum inquinavi,
11 quem salutaris nitidum lavacri
12 fecerat unda ?
13 Corporis nec pars vacat ulla probro :
14 os, manus, aures, oculique turpe
15 heu jugum infamis dominae tot olim
Page 23
23
16 lustra tulerunt.
17 Paululum hoc saltem fugientis aevi,
18 viribus cassae reliquum senectae,
19 quantulum Christus superesse vult mi,
20 vindicet ipse.
21 Ipse me pridem Veneris perustum
22 improbae flammis rapiat, novoque
23 flaminis sancti jecur et medullas
24 igne pererret.
25 Tu tui instilla mihi, Christe, amorem,
26 unicum mens te mea concupiscat,
27 te nihil praeter sibi persequendum
28 judicet umquam !
29 Nil opes, nil me capiant honores,
30 exulet luxus simul et libido,
31 vana delusae procul hinc facessant
32 gaudia mentis !
33 Quique florenti male sanus aevo
34 nil nisi obscaenum, piget heu, canebam,
35 nunc tuum tantum repetam senili
36 carmine nomen.
37 Tu quoque hunc votis precibusque Fulvi
38 adjuva ardorem, quotiesque sumis
39 mysticum Christi trepidus nitentem
40 corpus ad aram ;
41 mente tunc tecum memori volutans
42 trade me Christo ! Mea vota nam si
43 negligat, certe tibi nil petenti
44 tale negabit.
45 Hoc idem cari mihi praestet oro
46 cura Maffaei, et mea dicta quondam
47 qui nimis forsan cupida bibebat
48 Bentius aure.
49 Bentius, quem rectum iter evagantem,
50 et parum cauta calidum juventa,
51 contigit virga Deus, in suumque
52 duxit ovile.
53 Nunc ubi expletus meliore mentem
54 pabulo, currit per iter salutis,
55 heu procul segnem sua post reliquens
56 terga magistrum.
P. FRANCISCO BENTIO.
P1_46A v.1 Benti, nihil me, sicut antea, juvat
2 pervigili studio nil profutura quaerere ;
3 nec quas per urbes cautus, exciso Ilio,
4 saxa Ithacae repetens, Laertis errarit puer ;
5 nec quod Ithacenses pharmacis Circe potens,
6 vultu hominum posito, grunnire porcos jusserit.
7 Curae magis mi est, lustra jam decem miser
8 qualibus in vitiis defixus ipse erraverim,
9 cum me, Dei vix jam manente imagine,
10 mortifera induerat foedum voluptas in suem.
11 Quis me sequetur fructus, ubi pernovero,
Page 24
24
12 quot mala Grajugenis Achillis ira invexerit,
13 si nesciam vesanus, in quae me mala
14 praecipitem ira Dei, nisi resipiscam, actura sit ?
15 Hei mi laboris, heu dierum ac noctium,
16 quas memini in studiis me talibus consumere,
17 male metuentem, ne quis usquam aequalium
18 certius ac melius plures teneret fabulas.
19 Et tamen ab aequis non gravate improvida
20 judicibus veniam fortassis aetas impetret.
21 Sed nunc columbis concolor cum sim caput,
22 et mihi sarcinulas brevi legendas sentiam,
23 nisi meliora mente tota cogitem,
24 bis puerum merito, Francisce, me vocaveris.
25 Beatus ille, quem juventae in limine
26 abstrahit a vitiis ipse et sibi adstringit Deus.
27 Nec tamen habendus ille in felicibus,
28 ad meliora, Deo vocante, qui venit senex,
29 verum est poetae nobilis verbum vetus,
30 si bene quid facias, sero licet, prodest tamen,
31 communi uterque gratias agat patri,
32 sors tibi prima data est, mihi secunda contigit.
MURETO FRANCISCUS BENTIUS. RESPONDET CARMINI PRAECEDENTI.
P1_46B v.1 Murete, me nunc, sicut antea, juvat
2 quae mihi, qaeque aliis das, profutura carmina,
3 expressa sancti Spiritus molimine,
4 his avidis oculis et tale quaeritantibus
5 et lectitare et lectitando ediscere.
6 Labitur inde mihi furtim humor udas in genas,
7 palam arguens quae peflus intrant gaudia,
8 pectoris exigui majora claustris gaudia,
9 conversa studio quando utriusque refricas.
10 (Grata utriusque Deo et mortalibus conversio)
11 nam uterque nigro noctis e silentio
12 coepimus aspicere Christi benigna lumina.
13 Uterque noctis tum relictis artibus,
14 depositis tenebris e arma lucis induit.
15 De te sed ipse multa deploras, modis
16 flebilibus lachrimans, et ad gemendum me vocas.
17 Eheu dolor, quid ulcus antiquum novas ?
18 Jam memini, miser, heu, quod paenitet, piger, pudet.
19 Cum vilis ancillae expavescens voculas
20 immemor officii Christum negavi saepius.
21 Gallo at canente, cum me amico lumine
22 intuitus Deus est, prior mihi tunc mens redit.
23 Ad me ipse tandem triste post tempus redii,
24 exsiliensque foras, laxavi habenas fletui,
25 abstersit inde lacrimas Christus meas,
26 speque data veniae perduxit in gregem suum.
27 Eduxit idem, quod fateris improbae
28 servitio dominae, et vindicavit te sibi.
29 Quid restat ergo ? Hortetur alter alterum.
30 Nunc si aliquis gravior fortasse se offeret labor,
31 feramus hunc, Murete, mente qua decet,
Page 25
25
32 atque ducem Dominum forti sequamur pectore,
33 quod si una utrumque ad vineam hora non vocat,
34 unus utrique tamen promittitur denarius.
AD CLAUDIUM QUEMDAM.
P1_47 v.1 Quidquid agam, Claudi, seu quo me vertere tentem,
2 seu nihil, ut soleo desidiosus, agam,
3 ante oculos tua mi assidue obversatur imago,
4 unaque tristitiam gignit et una levat.
5 Angor enim infelix, quod te, (quo sospite solum
6 esse velim sospes, et moriente mori.)
7 Nunc, ubi sis, quid agas, veterem tibi cura medentum,
8 an nondum, morbum pectore depulerit,
9 nec scio, nec jam scire ulla ratione potis sum,
10 quae me res angore unica paene necat.
11 At rursus nihil est, quo me ipse tempore soler,
12 quodque oculos tristi tergeat imbre graves,
13 te nisi cum vana sibi mens sub imagine fingit,
14 seu vigilem, dulci sive sopore premar.
15 Hoc mihi Nepenthes curas dissolvere promptum est ;
16 luctibus haec una est apta medela meis.
17 Tecum ego nunc videor teneros percurrere versus,
18 sive Catulle tuos, sive Tibulle tuos ;
19 nunc etiam rerum causas tentare latentes,
20 discere et unde fluant omnia, quoque fluant.
21 Nunc herba in viridi, latae porrectus ad umbram
22 arboris, et rivum molle strepentis aquae,
23 aurasque et dulces avium captare susurros,
24 perque vices tecum multa jocosa loqui.
25 Gratia DIs, qui mentem homini celeremque dederunt,
26 et quaevis habilem fingere spectra sibi.
27 Illa et plumipedem superarit Persea cursu,
28 et celebrem invicti Bellerophontis equum.
29 Nec mihi, se cujus rerum natura creatrix
30 expressam in tabulis cernit, ut in speculo,
31 tam bene te docto Titianus pollice pingat,
32 quam mens te assidue pingere prompta mea est.
33 Atque utinam tibi sit de nobis mutua cura,
34 nec quin sit, dubito, sed tamen esse precor.
35 Non ego vulgari te, Claudi, amplector amore,
36 (hac face rara Deus tangere corda solet)
37 me me ipse odissem, nisi tu me gratus amares,
38 nec nisi me, quoniam sum tibi carus, amo,
39 denique cum fuero nulli credenda locutus,
40 pars tamen illa mei parvula amoris erit.
41 Dii faciant, longos producere detur in annos,
42 a pueris coeptae foedus amicitiae !
RAPHAELIS URBINATIS PICTORIS EXIMII TUMULUS. IPSE LOQUITUR.
P1_48 v.1 Sic mea naturam manus est imitata, videri
2 posset ut ipsa meas esse imitata manus.
3 Saepe meis tabulis ipsa est delusa, suumque
Page 26
26
4 credidit esse, meae quod fuit artis opus.
5 Miraris, dubitasque ? Audito nomine credes.
6 Sum Raphael, hei mi, quid loquor ? Immo fui.
7 Et tamen, his dictis quid opus fuit addere nomen ?
8 Alterutrum poterat cuilibet esse satis.
9 Nam mea et audito est notissima nomine virtus,
10 et praestare vicem nominis ipsa potest.
AD PETRUM GERARDIUM.
P1_49 v.1 O delicati blanda ruris otia,
2 curis et ambitu procul !
3 O dulce murmur limpidorum fontium !
4 O grata nemorum opacitas !
5 O sibilantes arborum ingentum comae !
6 O prata vere gemmea !
7 O solitudo amica cogitantibus !
8 O horror, o silentium !
9 Cui nunc canoro gutture obstrepunt aves,
10 nunc canna pastoris vagi ?
11 Seu mane oves in laeta ducit pascua,
12 seu vespere reducit domum.
13 O mensa nec luxu affluens, nec sordida
14 dapibus parata rusticis.
15 Quas non heri languentem ut irritet gulam,
16 doctus saporavit coquus ;
17 sed filiis juvenibus et seni viro
18 severa coxit villica.
19 O bibliotheca nota paucis, o libri,
20 quos rara contrectat manus.
21 O cella tantum lectuli unius capax.
22 O somne liber, et levis.
23 O ad beatam tuta vitam semita,
24 ignota vulgi sensibus.
25 Ut vos requiro, ut mente vos tota expeto,
26 alia perosus omnia,
27 ut laetus ad vos tendit, et gazis libens
28 vos anteponit Persicis,
29 quicumque puro pectus Olmeo lavit,
30 frondemque mordet Delphicam.
31 Quid tu, Gerarde, cui profanis invios
32 adire fontes contigit,
33 paresne easdem sequeris, an siti mala
34 opum aut perustus gloria,
35 amoenitati ruris et dulci otio
36 vitam ante ponis aulicam ?
37 O per Lycaei cognitos paucis specus
38 quos saepe lustrati puer,
39 ne sperne amicus consilI quod dat senex,
40 quodque sibi, sed fero, capit,
41 A litterato te otio avocantibus
42 occludito aures, et fuge
43 canora monstra ut auribus cera oblitis
44 Laertis effugit puer.
45 Beata vita non metallo aut Indici
Page 27
27
46 spoliis paratur aequoris.
47 Animo appetenti pauca, quod sat est, sat est,
48 avido atque inexpleto, nihil.
49 Cum tibi sit, unde liber, et plane tuus
50 vitam quiete transigas,
51 quis heu furor te, quis, rogo, impellit furor,
52 vincla ultro ut induas tibi
53 et more pulchrum vivere alieno putes,
54 nutus timentem divitis ?
55 Age rumpe nexus, et jugum collo excute,
56 vindexque et assertor tui,
57 aude esse felix, et procul cuncta amovens,
58 quae mentem humo adfixam tenent,
59 per liquida puri spatia decurre aetheris,
60 aeterna tantum cogitans.
61 Et ista sortis lubricae ludibria
62 miranda vulgo desere.
63 Utinam mihi olim, flore cum primo rudes
64 juventa opacaret genas,
65 amicus aliquis ista monstrasset senex,
66 quae nunc tibi ipse cantito :
67 non ego perisse lustra tot in aula mihi
68 vanis dolerem questibus.
TIBUR.
(DE CARMINE HOC LEGE MURETUM IPSUM LIB. III EPIST. 20,
QUAE EST AD PAULUM SACRATUM.)
P1_50 v.1 Quicumque Herculei spectabit Tiburis arces,
2 qua pater Hippolytus, sacri pars magna senatus
3 cura Deum, loca perpetuo prius aspera faxo
4 molliit, et leni jussit mitescere clivo ;
5 omnia deprendet longe superantia famam,
6 nec tam regifico constructa palatia sumptu,
7 auroque illusas aedes, radiataque tecta,
8 quam semper virides mecum admirabitur hortos,
9 et gelidos fontes, et aquam in sublime volantem,
10 seque in multiplices vertentem, ut Protea, formas.
11 Praecipue tamen illi animum novitate movebit
12 excisus, res mira, silex, rupesque cavatae,
13 et via facta manu longi per viscera montis,
14 qua se Anio pater insueto pervolveret alvo.
15 Qui longum per iter tenebroso tramite lapsus,
16 exit, et arboribus gelidae non invidet undae.
17 Stant habiles propter Nymphae, lymphasque paratis.
18 Exceptas urnis in vasa capacia fundunt.
19 Parte alia ipse suis altricibus adstat Iacchus,
20 maternique memor casus, flammaeque paternae,
21 gaudet aquis, illisque libens sua munera miscet.
22 Dum stupeo, tam multa videns miracula rerum,
23 ecce novusprocul alituum concentus ad aures
24 fertur, et insolita mentem dulcedine tangit.
25 Adspicio, et gressum propius fero ; corpora cerno
26 parva ex aere avium, aeratis nitentia ramis,
Page 28
28
27 Daedala queis variam tribuit solertia vocem.
28 Quamcumque adspicias, delusus imagine veram
29 esse putes volucrem, nisi quod non evolat usquam,
30 sed ramis affixa suis cantu aethera mulcet.
31 At verae mirantur aves, et cedere dum se
32 turpe putant, liquidis late omnia questibus implent.
33 Hic Lucae egregius labor est, quem Sequana partu
34 ediderat, Siculi renovantem inventa magistri.
35 Quid ? Quem non moveat cygnum mentitus adulter,
36 illudens simili spirantem a marmore Ledam,
37 deliciisque suis, et aquarum murmure laetus ?
38 Multaque praeterea veterum simulacra deorum,
39 artis opus priscae. Cunctos verum arduus inter
40 eminet Alcides, qui spectant omnia circum
41 Hesperidum veteres hortos prae Tibure temnit.
42 Sed quid ego haec versu nequidquam includere tento ?
43 Jam pridem exiguum praescripti carminis orbem
44 excessi, et dictis semper majora supersunt,
IDEM
P1_51 v.1 Deliciae veterum Tibur volventibus annis
2 conciderat, priscum perdideratque decus,
3 et nusquam rivi, nusquam pomaria, nusquam
4 ulla super tanti signa decoris erant.
5 Illa loca antiquis toties celebrata poetis
6 horrebant turpi squalida facta situ :
7 maerebant erepta sibi sua gaudia Nymphae,
8 languentes Anio maestus agebat aquas.
9 Omnia tempus edax ita deformarat, ut hospes
10 quaereret in medio Tibure ; Tibur ubi est ?
11 Non tulit hanc speciem divini pectoris heros
12 Hippolytus, sacri gloria magna chori.
13 Ille loco senium abstersit, vultusque priores
14 reddidit, et solito jussit honore frui.
15 Illius imperio jussae revirescere silvae
16 coeperunt sparsis luxuriare comis.
17 Ille novos passim fontes emergere jussit.
18 Nec mora fit : fontes prosiluere novi,
19 quos circum statuit priscis egesta ruinis
20 plurima Phidiaca signa polita manu.
21 Ipse Anio fontem pallenti cinctus oliva
22 affluit, et proprias consociavit opes.
23 Jure igitur sontesque sacri, silvaeque virentes
24 certatim Hippolyti nomen ad astra ferunt,
25 et quoties molli increpuit levis aura susurro,
26 Hippolytum alternis vocibus ingeminant,
DEDICATIO HORTORUM TIBURTINORUM.
P1_52 v.1 Nec labor Alciden fregit, nec blanda voluptas
2 umquam animum casti molliit Hippolyti.
3 Ambarum hos hortos virtutum accensus amore,
4 Herculi et Hippolyto dedicat Hippolytus.
Page 29
29
IDEM.
P1_53 v.1 Aurea sopito rapuit quae mala Dracone
2 Alcides, eadem nunc tenet Hippolytus.
3 Qui memor accepti, quos hic conseverat hortos,
4 auctori voluit muneris esse sacros.
BACCHUS FONTI IMPOSITUS.
P1_54 v.1 Nondum natus eram, cum me prope perdidit ignis.
2 Ex illo fontes tempore Bacchus amo.
IDEM EX AVERSO RESPICIENS FONTEM NUMPHARUM.
P1_55 v.1 Qui colitis Bacchum, comites simul addite Nymphas,
2 nam sine ope illarum munera nostra nocent.
IN TABULAM TANTALI.
P1_56 v.1 Si quando admittant sua te ad secreta potentes,
2 quisquis es exemplo disce tacere meo.
IN TABULAM JASONIS NAVIGANTIS, ET HERCULIS RAPTUM HYLAM QUAERENTIS.
P1_57 v.1 Viribus auferres, quod fraude parabis Iason,
2 eripit Alciden sed tibi raptus Hylas.
PROLOGUS IN PHORMIONEM TERENTII.
CUM EAM ALIQUOT NOBILES ADOLESCENTULI,
HIPPOLYTI CARDINALIS FERRARIENSIS JUSSU,
ACTURI ESSENT.
P1_58 v.1 Etsi scio esse hic neminem, qui nesciat,
2 quid apparatus noster hic velit sibi,
3 tamen mearum partium esse existimo,
4 interea dum se mei sodales comparant,
5 bona cum venia vestra, pauca dicere,
6 quae scire vos, et vestra, et ipsorum interest.
7 Comoediam Terentii acturi sumus,
8 cui Phormioni nomen ipsus indidit,
9 quod Parasitus in ea Phormio primas agit.
10 Neque hoc videri debet aut mirum, aut novum,
11 quandoquidem in omni vita, nedum in fabulis,
12 parasiti, scurrae, sycophantae, omne id genus,
13 bonis repulsis, ipsi jam primas agunt.
14 Quod si quis est, parum decorum qui putet,
15 juvenes ingenuos personatos conspici, in
16 scaenam prodire, et quasi facere histrioniam,
Page 30
30
17 is sibi responsum hoc habeat, nulla re magis
18 dijudicari omnia quae mortales agunt,
19 quam fine, quem is, qui quid agit, proponit sibi.
20 Qui scaenicam artem victus causa factitant,
21 et, ut coquis ac laniis risum excitent,
22 distorquent ora, insulsa dicta dictitant,
23 contundunt pugnis se invicem, atque horum omnium
24 a plebe viles exigunt mercedulas,
25 merito histrionum nomen et famam ferunt.
26 Nil simile nostrum est. Nos, ut nostram industriam
27 vobis probemus omnibus, ut communi hebro
28 hilaremus animum, cui debemus omnia
29 unum id petentes, hunc laborem cepimus.
30 Quamquam ! O supremi caelites, quem jam omnium
31 pudere debet personatum conspici,
32 cum id omnis aetas, omnis ordo factitet ?
33 Sed nolo nunc ulcera cujusquam tangere ;
34 ne quis saturam esse hanc dicat, non comoediam.
35 Nunc unum a vobis priusquam hinc abeam postulo
36 si vos, quod vestri honoris causa fit, juvat,
37 favete, et vigilate animis, vigilate auribus,
38 dormite linguis. Qui tacere non queunt,
39 bene fecerint, si cesserint iis, qui queunt,
40 ne et turbent alios, et morbum prodant suum.
41 Facite, ad conanda imposterum nos talia
42 bonitas ut vestra atque aequanimitas excitet.
E GRAECO CALLIMACHI.
P1_59 v.1 Namque et ego nitido capiti, flavisque capillis
2 serta olim Assyrio sparsa liquore dedi,
3 et bona in ingratum congessi plurima ventrem,
4 cuncta sed in ventos illa abiere leves.
5 Servarunt solae commissa fideliter aures.
6 Corporis hac una est parte reperta fides.
AFFICTA ATTIO
P1_60 v.1 Nam si lamentis adlevaretur dolor,
2 longoque fletu minueretur miseriae,
3 tum turpe lacrimis indulgere non foret.
4 Fractaque voce divum obtestari fidem,
5 tabifica donec pectore excesset lues.
6 Nunc haec neque hilum de dolore detrahunt,
7 potiusque cumulum miseris adjiciunt mali,
8 et indecoram mentis mollitiam arguunt.
AFFICTA TRABEAE.
P1_61 v.1 Here, si querelis, ejulatu, fletibus
2 medicina fieret miseriis mortalium,
3 auro parandae lacrimae contra forent.
4 Nunc haec ad minuenda mala non magis valent,
Page 31
31
5 quam nenia praefica ad excitandos mortuos.
6 Res turbidae consilium, non fletum, expetunt.
P1_62 v.1 Ut imbre tellus, sic riganda mens mero,
2 ut illa fruges, haec bona consilia offeras.
P1_63 v.1 Gustanda vita, non fruenda, homini datur.
2 Nam cum fruendi tempus est, tum deserit,
3 felicius maritus, an caelebs agat ?
4 Privata vita sitne regno dulcior ?
5 An vita regia solium attingat Jovis ?
6 Peregre morari suavius sit, an domi ?
7 Qui, quamque multi, et quo parandi more sint,
8 quo habendi amici ? Nullus haec curat puer,
9 rarus adolescens, nec senex omnis videt.
10 Et haec tamen vitam prope omnem continent.
11 Quae si quis acri cura et usu pervigil
12 longo notarit, jamque secum statuerit,
13 quid fugere, quid contemnere et quid persequi
14 expediat homini ; vix eam ingresso viam,
15 quam maxime, quam ex omnibus probaverit,
16 obstat senectus invida, et cursum impedit ;
17 mox avida tristes Lachesis injicit manus,
18 sic vivere meditantibus vita evolat.
P1_64 v.1 Si exspectes, Pamphile, ipsa dum negotia
2 te accersant ultro, et dormientem exsuscitent,
3 vehementer erras ; taciti discedunt dies :
4 nec obliviosos officii admonent sui.
5 Superba res est rei gerendae occasio,
6 semel contempta, numquam postea redit.
7 Vigiles oportet, et tua accures memor.
8 Nam, si ipse rem curare negligas tuam,
9 fugit illa, et facile, qui se curet, invenit.
10 Tu rem, quam cures, postea haud facile invenis.
P1_65 v.1 Memini magistrum puero mi olim hoc dicere,
2 Summum Jovem facere item, ut caupones solent
3 qui vina, ut vendant, turbant, miscent, diluunt,
4 nec cuiquam vini simplicis donant cadum.
5 Itidem illum aiebat, in vita mortalium
6 numquam fortunam simplicem cuiquam dare,
7 sed temperare fata laetis tristia.
P1_66 v.1 O lingua, lingua, ut magna eges custodia,
2 quae et aliis saepe, et saepius Domino noces.
3 Multum assecutus, qui bene didicit loqui ;
4 qui bene tacere, non minus assecutus est.
P1_67 v.1 Nivibus hiems exsuperat ; et ver floribus,
2 aestas aristis affluit, lacrimis amor.
Page 32
32
P1_68 v.1 Si mihi lacerti, quales olim, nunc forent,
2 non lingua potius tibi opem ferrem, quam manu.
3 Nunc tarda membra, et sanguis adstrictus gelu
4 conserere in acie cum hostiibus manum vetant
5 prodesse patriae voce et consilio sinunt.
6 Corpus abit annis, consilio animus viget,
7 viresque senibus defluunt, verba affluunt.
FINIS LIBRI PRIMI
M. ANTONII MURETI POEMATUM VARIORUM LIBER SECUNDUS.
(910 vers)
PSALMUS XXVI. (AL. XXVII.) DOMINUS ILLUMINATIO MEA.
P2_1 v.1 Clara meae ipse Deus praepandit lumina menti,
2 ipse mihi Deus est indubitata salus.
3 Quem metuam ? Vitam ecce meam Deus ipse tuetur.
4 Cur paveam, varios concipiamque metus ?
5 Cum fera me vallo cinctum propiore teneret,
6 et fureret carnes turba vorare meas,
7 ipsemet impegit, qui me prope ceperat hostis,
8 ipse cadens vasto corpore pressit humum.
9 Ergo inimica necem mihi jam si castra minentur,
10 nullus erit, pulset qui mea corda pavor.
11 Proelia si ingruerint, expers terroris abibo,
12 spe fidens una praesidioque Dei.
13 Unum concedi petii mihi munus ab ipso,
14 idque unum summis usque petam precibus.
15 Exigere ut tanti speciosa regis in aula
16 fas mihi sit vitae tempora tota meae.
17 Ut collustrem oculis nulli loca nota profano
18 et Domini aspectu, deliciisque fruar.
CETERA DESUNT.
Page 33
33
PSALMUS L. (al. LI.)
P2_2 v.1 Miserere clemens, obsecro, mei, Deus,
2 illamque magnam plane et admirabilem
3 ostende culpis in meis clementiam.
4 Immensa misericordia illa vis tuae
5 iniquitatem deleat, quaeso, meam.
6 Lava amplius me, et elue maculas, Pater,
7 quas taetra labes sceleris aspersit mihi,
8 ut totus a te mundus iterum appaream,
9 namque ipse culpas, heu mihi, agnosco meas,
10 et usque quoque lumina obvertam miser,
11 armata tamquam facibus, et torvum intuens
12 peccati imago animum paventem territat.
13 Tibi heu, tibi uni, Summe cunctorum arbiter,
14 cujus vereri maxime iram par fuit,
15 vesanus illo meque implevi crimine,
16 perpetua dictis constet ut fides tuis,
17 vincasque de te si quis aliter judicet.
18 Ne, quaeso, saevi ; namque ab ipsa origine,
19 genitricis alvo adhuc tepente, conditum
20 maculavit, heu, me foeda peccati lues.
21 Et tu tamen, cui cara summe est veritas,
22 sapientiae mi arcana detexti tuae.
23 Aspergar abs te, aspergar hyssopo, Pater,
24 mundusque fiam, tu benignus me ablues.
25 Ero ipse tunc nitidior intacta nive.
26 Tunc aure laeta nuntios optabiles
27 accipiam, ubi esse mitigatum te audiam,
28 tunc et meorum obtrita compago ossium
29 exsiliet illo delibuta gaudio.
30 Averte culpis a meis vultum precor.
31 Iniquitates et bonus dele meas.
32 Supreme mundum cor creato in me Deus,
33 rectumque rursus spiritum intra me innova.
34 Noli tuo me arcere ab aspectu procul,
35 tuum nec a me Spiritum Sanctum auferas.
36 Tuae salutis redde laetitiam mihi,
37 et principali spiritu fulcito me.
38 Vias docebo sedulus iniquos tuas,
39 et mente versa ad te redibunt impii,
40 turpi inquinatum caede me expia, Deus,
41 Deus salutis auctor, et princeps meae,
42 lingua ut molestis impedita nexibus
43 soluta laudes cantet exsultim tuas.
44 Tu, Domine, labra, qui potes, aperi mea,
45 et patere laudis me esse praeconem tuae.
46 Nam victimarum duceret si te cruor,
47 magnam obtulissem victimarum vim tibi.
48 Sed tibi holocausta ingrata, et injucunda sunt.
49 Sacrificium cibi omnium gratissimum est
50 mens, criminis quam vexat admissi dolor ;
51 contritum, et abjectum ad pedes tuos, Deus,
52 cor paenitentis spernere haud quaquam tuum est.
Page 34
34
53 Domine Sioni jam benefacito libens ;
54 excelsa surgant magna et urbis moenia.
55 Tunc justa sacra, et vera faciemus tibi.
56 Tunc, tibi holocausta, qualia ipse vis, cadent,
57 tunc, quod tenello te juvet vitulo magis,
58 tuis sonabit omnis ara laudibus.
AD SACRAM CHRISTI CRUCEM.
P2_3 v.1 O una ante alias omnes venerabilis arbor,
2 quae roseo Domini tincta cruore mades,
3 ter felix o spina, sacro quae in vertice fixa
4 Divinum aeterno cingis honore caput.
5 Felices clavi, felicia vulnera, felix
6 hasta, sacrum licuit cui reserare latus,
7 ut manans geminus sanctis ex artubus imber
8 humani maculas elueret generis,
9 o mihi si detur fel illud, et illud acetum,
10 dulcia quod Domini contigit ora mei ;
11 quidni utrumque mihi sit nectare dulcius ? Ille
12 dempsit eis omnem tactus amaritiem,
13 sed maneat potius felli nativus amaror,
14 immodicas fauces et mihi radat acor,
15 ut tormentorum fas, o bone Christe, tuorum
16 degustare aliquam sit mihi particulam.
17 Heu miserum me, Christe, ego te hoc in stipite fixi,
18 debita erant culpis supplicia ista meis,
19 pro me tam lato mihi vulnere pectus apertum est,
20 imposita et capiti spinea serta tuo.
21 Perque manus ego, perque pedes ferrum istud adegi,
22 haec te cuncta mei ferre subegit amor,
23 quod pro me indueras, pro me est lacerum undique corpus
24 vulneribus, nec jam pars patet ulla novis.
25 Et cesso in lacrimas ? Quae me tigris aspera, quae me
26 ursa ferox, silvas inter, et antra tulit ?
27 Fundite largifluos immitia lumina fletus
28 tundite nil veritae pectora dura manus !
29 Ante crucem te, Christe, tuam projectus adoro,
30 ac licet indigno te tamen ore precor,
31 ut quando generis lavisti crimina nostri,
32 quod sine te inferni praeda latronis erat,
33 sordensem vitiis me, et probris undique opertum
34 et nimis illecebris corporis implicitum,
35 quamquam oblectantem tua per vestigia ducas,
36 participemque tui muneris esse velis.
AD EAMDEM.
P2_4 v.1 O crux tincta sacri flumine sanguinis,
2 olim supplicium mancipiis grave,
3 nunc regum capiti praecipuum decus,
4 te flexo colimus genu.
5 Crux hostes hominum sola procul fugat,
6 crux sola insidiis munit ab omnibus.
Page 35
35
7 Adversa intrepidus despiciat, licet,
8 cujus spes cruce nititur.
AD. B. VIRGINEM, TEMPLI AD NIVES SEU MAJORIS ROMAE.
P2_5 v.1 Nox nondum exacta est, cristata sed ales acuto
2 significat cantu, non procul esse diem.
3 Et mihi jam precibus placata ex more diurnis
4 numina ; quid, dum se lux nova prodit, agam ?
5 Quid potius, quam jacta novi fundamina templi,
6 illa etenim festi est hujus origo, canam ?
7 Virgo, fave ter sancta, tuo haec meditamur honori,
8 et quamquam incultos excipe blanda sonos.
9 Liberius triplici cinctus diademate frontem
10 Romuleae custos urbis et orbis erat.
11 Patricii per idem tempus florebat honore
12 Joannes atavis reque fideque nitens.
13 Par erat huic opibusque locoque, et moribus uxor
14 et prorsus tali nubere digna viro.
15 Sed sterilem illius Dominus concluserat alvum,
16 nec jam anni prolis spes erat ulla super.
17 Nec quisquam ejusdem, quem lex Praetorve vocaret,
18 gentis erat, ipsi gens sibi tota duo.
19 Saepe sibi haeredem precibus poscebat uterque,
20 non exauditas flebat uterque preces,
21 venerat assuetis succincta caloribus aestas,
22 torrebat fissos Sirius acer agros.
23 Compositi lecto cara cum conjuge tandem
24 lumina Patricii vinxerat alma quies,
25 cum virgo jrontem stellis redimita coruscis
26 per thalami clausas visa subire fores.
27 Stansque toro supra : "Quid te tam saepe fatigas,
28 haeredem certum dum tibi poscis ? ait.
29 Ipsa ego, quam cernis, jam nunc tibi destinor haeres,
30 quae pecibus lunam, lucidaque astra premo ?
31 Tu modo, quae dicam, memori fac mente recondas,
32 non tibi fas verbis indubitare meis.
33 Proxima cum radiis aurora retexerit orbem,
34 conscende excelsas impiger Esquilias.
35 Quasque solum late nivibus candere videbis,
36 hic claranda meo nomine templa loca."
37 Dixit et in caelum multa cum luce reversa est,
38 ima seni gelidus concutit ossa pavor.
39 Surgit et extemplo Lateranas tendit in aedes,
40 cunctaque Pontifici voce tremente refert.
41 Ille quoque objectam speciem sibi narrat eamdem,
42 visaque res cura dignior esse gravi.
43 Pontificis jussis clerus populusque vocatur,
44 monstratique simul per juga montis eunt.
45 Devenere locos, ubi se nix plurima caelo
46 fuderat, et latam sparsa tegebat humum.
47 Attoniti una omnes praesentia numina clamant,
48 pacemque et veniam supplice voce petunt.
49 Nec mora, signatur templo area lata futuro,
50 Liberius sancto consecrat ore locum.
Page 36
36
51 "Hinc Nonis adjectus honos sextilibus ille est,
52 hinc agitur festus nunc tibi Roma dies.
53 Nos quoque jam ad templum, quoniam diluxit, eamus,
54 Virginis ut sanctae rite precemur opem."
ECCLESIA GENTIUM.
P2_6 v.1 Fusca quidem (neque enim pudor est mihi vera fateri)
2 sum, fateor, vultu fusca, decora tamen.
3 Me fuscam genetrix in luminis edidit oras,
4 et vitiis sparsam multiplici macula.
5 Gratia sed nitidis ubi me semel abluit undis,
6 tota fui subito candida, tota decens.
7 Hinc me pulcher amat sponsus super omnia rerum,
8 datque animi assidue pignora certa sui.
9 Ipsa quoque ut par est ipsius amore liquesco.
10 Pro quo dulce mihi est vivere, dulce mori,
11 quam jucunda exest animae mihi flamma medullam !
12 Quam suave in medio pectore vulnus hiat !
13 Nec meus hic ullo minuetur tempore languor :
14 in bona nil Juris talia tempus habet.
15 Quin etiam cum mors anima seduxerit artus,
16 tum demum aeternus nos sociabit amor.
AD NICOLAUM VIENNENSEM EPISTOLA.
P2_7 v.1 Inclyta nobilium soboles, Nicolae, parentum,
2 qui jam nunc, ipso ex aetatis limine signa
3 virtutis praebes nobis manifesta futurae,
4 nimirum sapis, et rem recte intelligis unus,
5 qui licet antiquis ortus natalibus, haud te
6 ante tamen ponis reliquis, sed fronte modesta
7 alloqueris cunctos ; vultuque humanus amico,
8 non ulli renuis dextram praebere fidelem.
9 At quidam contra nullis majoribus orti,
10 ore tamen tumido voces efflare superbas,
11 aequalesque suos audent contemnere, tamquam
12 indignos, queis sese aequali foedere jungant.
13 Quos tu deridens, inter nihil esse, parente
14 quo sit quisque creatus, ais, dum sit modo verae
15 virtutis studiosus, ametque in rebus honestis
16 ponere labentis fatalia tempore vitae.
17 Cui non Sicaniae notus dominator opimae,
18 qui de figlina est ad regni evectus habenas ?
19 At contra Persei, qui claram rexerat olim
20 Pellenen, natus, fortunae ludibrium, amplos
21 instabat folles, et regis filius, unco
22 impositam incudi versabat forcipe massam.
23 Quid ? Non et matris captivae abjecta propago,
24 flamma index regni cui circum tempora fulsit,
25 regali sedit solio ? Quid stemmata jactas ?
26 Nam pueri regum parte enascuntur eadem,
27 qua mendicorum ? Numquid communis utrique
28 materia est ? Numquid morbis obnoxius aeque est,
Page 37
37
29 quem lana Assyrio velat medicata veneno,
30 principibus proavis claroque ex sanguine natum,
31 et sub Aquitanis sordet qui bardocucullis,
32 de peronato genitus patre ? Nonne sorores
33 Noctigenae, vitas hominum quo pollice versant,
34 sunt aeque immites generosis, vilibus aeque ?
35 Quidnam agitur praestat mendico hic nobilis isti ?
36 Aut quid nobilitas tandem est, nisi fumus inanis ?
37 Nam si vim verbi inspicias, et nobile scortum
38 dicitur, et latro nonnumquam nobilis : imo
39 nomine ita accepto, Pornus quoque nobilis ipse
40 sed nempe insanit vulgus, multoque veratro
41 indiget, indignos alienis laudibus ornans.
42 Qui se non ullo deturpat crimine, quique
43 viribus ingenuas totis amplectitur artes,
44 is mihi, sit quamvis genitore creatus egeno,
45 nobilis est ; at qui, vitiorum mole gravatus,
46 nil praeter statuas, et avorum nomina jactat,
47 si verum excutias, longe abjectissimus ille est.
AD JANUM ANTONIUM BAIFIUM.
P2_8 v.1 Jane, mei cordis longe pars maxima, quocum
2 dulce mihi est totos crebro componere soles,
3 dum tu aut Niliacae meditaris funera Thisbes,
4 inficiens atro candentia poma colore ;
5 aut opus eximium numeris sublimibus aptas,
6 syrmate conspicuus, picturatoque cothurno,
7 carmine nos humili nostros includimus ignes ;
8 aut brevibus scriptis dulces affamur amicos ;
9 aut vitiis genuinum infigimus. Omnia nos haec
10 parvula inaudaces : tibi fas majora parare,
11 cui totus se Helicon, totusque recludit Apollo,
12 ad vires se quemque suas componere verum est.
AD STEPHANUM JODELLUM.
P2_9 v.1 Semina sunt quaedam nascentibus insita nobis,
2 queis duce natura, ad varias impellimur artes.
3 Ille fori rabiem vesanaque jurgia laudas,
4 et pavidos grata defendit voce clientes,
5 impatiens oci ; contra hic sulcare carinis
6 regna tridentiferi gaudet patris et trabe vastae
7 visere longinquo terras sub sole jacentes ;
8 prodigus hic vitae violentis ducitur armis,
9 gaudet et hostili stagnantes sanguine campos
10 aspicere, et litui sonitu recreatur acuto ;
11 ille sui numquam fines excedere agelli
12 ausus, amat tacitis deducere passibus aevum,
13 proscindens magnae gremium genitricis, et altis
14 pinguia Triptolemi committens munera sulcis.
15 Nos Musae, Jodelle, tenent genitorque Lyaeus,
16 quem rigidi ambiguo venerantur numine Thraces,
17 et Nymphae celeres, et capripedes Satyrisci.
Page 38
38
18 Nos et luce nova lustrat dum Delius orbem,
19 et jubar auricomum tremulis dum fluctibus abdit,
20 addictos studiis videt, intentosque labori.
21 Sed tua te virtus, animi te vividus ardor
22 aequales longe ante alios unum abripit : uni
23 purpureis dictant Musae tibi talia labris,
24 qualia pulchricomus, choreas ducentibus ipsis,
25 cantat, et ad numerum simul ipse movetur Apollo.
26 Felix ingenii, viridis cui detur ab aevo
27 longaevos aequare senes, et carmine dio
28 demulcere animos ! Jam te ipse tumescit alumno
29 Sequana, jam virides resonant tua nomina ripae.
30 Perge agedum, neu te venienti subtrahe famae !
31 Non te parca feret totum, non totus obibis,
32 parsque tui effugiet ferales optima flammas.
33 Musa suos vetat ipsa mori ; dat vivere Musa
34 perpetuo, et famam memorem per saecla propagat,
35 caelo Musa beat, famam tibi Musa perennem
36 protrahet, et caelo te olim, Jodelle, beabit.
ELEGIA AD F. VERUM LOMENIUM.
P2_10 v.1 Heu mihi, cur genio vis me pugnare, Lomeni,
2 naturaeque jubes vertere jura meae ?
3 Curve parum gratas impellis durus ad artes,
4 musica cui solum sacra placere vides ?
5 Nam nec agris miles fieri, nec idoneus armis,
6 cui semel arrisit rustica vita, potest.
7 Nec si quem placido nascentem lumine Clio
8 viderit, admota contigeritque manu,
9 aut bonus hostiles umquam foedare catervas,
10 aut ad saeva fori jurgia promptus erit,
11 omnia sed fugiens tranquillae inimica quieti
12 exiget aetatis mollia fila suae,
13 magnarum securus opum, securus honorum
14 omnia despiciens, quae leve vulgus amat ;
15 ille etiam summos audax contemnere reges,
16 praeque sua miseros condicione putans,
17 castra juvant alios, bellique inamabile murmur,
18 missaque non siccae corpora multa neci,
19 queis rapiat primae teneros lanuginis annos,
20 acceleretque suum Parca severa diem,
21 gaudeat hic miseros inter clamare clientes,
22 et pavidos duro terreat ore reos ;
23 hic adeat terras alio sab sole calentes,
24 littoraque instructa plurima classe legat,
25 seu ferat Herculeas animus spectare columnas,
26 seu ferat annosos ire ad Hyperboreos,
27 durus, qui fragili vitam committere ligno
28 audet, et ignotas aequoris ire vias,
29 nec timet in verso decumanos marmore fluctus
30 securusque animi squamea monstra videt.
31 Non sic divini, mitissima pectora, vates,
32 aethereo quorum flamine corda calent ;
33 otia sectantur sed enim, tacitosque recessus,
Page 39
39
34 et sua neglectis urbibus arva colunt,
35 splendidaque et multo spectanda palatia luxu
36 contemnunt, humiles anteferuntque casas,
37 illic et siccant generoso plena Lyaeo
38 pocula Bistonia frigidiora nive.
39 Sic ego sim liceatque mihi, mea Musa, per agros
40 non alia vitam ducere sorte meam.
41 At tu, quantum in te est, alio nos ducere tentas,
42 Astraeaeque sequi numina, Vere, jubes.
43 Ecquid, ais, quaeso molli tibi carmine quondam
44 proderit, aut homines, aut cecinisse deos ?
45 Scilicet ut voti fueris cum fabula vulgo,
46 cumque erit in vultu plurima ruga tuo,
47 fortiter esurias, ut te mala cogat egestas
48 multa pati forti non patienda viro,
49 sectari mensas, blande appellare potentes,
50 tollere mentitis laudibus astra super.
51 Quod nisi desiperes, poteras in luce forensi
52 versari, et laudem quaerere opesque tibi.
53 Excute decepta blandum de mente furorem,
54 qui tibi, ni caveas, perniciosus erit.
55 Advertit tardas qui recta monentibus aures,
56 exitium demens fabricat ipse sibi.
57 Ergo ego, ut hirsuti verbosa volumina Baldi,
58 ut discam leges Justiniane tuas,
59 dediscam teneri modulamina blanda Properti,
60 dediscam numeros, culte Tibulle, tuos ?
61 Ah peream prius ; et saevo me fulmine tactum
62 trudat in obscuras Jupiter ipse domos.
63 Dispersam, si quicquid opum, si quidquid honorum est,
64 a genere hoc vitae me revocare potest.
AD JOANNEM AURATUM VIRUM UTRAQUE LINGUA ERUDITISSIMUM.
P2_11 v.1 Aurate gentis grande decus meae,
2 qui tensa docta fila legens manu
3 saeclis inexpertum vetustis
4 ambrosio jacis ore nectar.
5 Quid esse causae suspicere, invida
6 suis quod ortos Gallia finibus
7 aut odit, aut spernit poetas,
8 usque favens peregrinitati ?
9 Atqui vetustis temporibus suos
10 et fovit Hellas et Latium suos,
11 quae pravitas nos mentis unos,
12 ne faciamus idem, coercet ?
13 Nihil daturum me auribus hic tuis
14 velim arbitreris. Sim licet et fide
15 pridem tibi, et communitate
16 sanguinis, et patriae alligatus ;
17 nil ista sed me commoveant tamen,
18 aurate, palpo percutere inscium,
19 ut laudibus te ornare pergam,
20 ni tua me prope singularis
21 virtus moveret. Nil faciles tibi
Page 40
40
22 Musae necarunt, seu libeat fide
23 sacrare Graeca, seu Latina
24 nobilium inclyta facta regum.
25 Hac arte quondam quas sibi copias
26 Dirces alumnus, quod peperit decus ?
27 Contra, tuos mercede justa
28 quisnam hodie decorat labores ?
29 Praejudicatae quod nisi nos premat,
30 auctoritatis pondus, erit nihil,
31 cur non, metu plane remoto,
32 cedere te inficiemur ulli.
33 Sed nempe virtus temporibus jacet
34 depressa nostris : hinc sit, ut unici
35 virtutis altores poetae
36 clade etiam simili premantur.
IN DISCESSU DANIELIS SCHLEICHERI, FILII LONGE DULCISSIMI.
P2_12 v.1 Descende caelo, et jam mihi lugubres
2 regina dicta Calliope modos,
3 quibus furentem, eheu, sub imis
4 visceribus retegam dolorem.
5 Dic, diva, carmen, quale per herbidi
6 ripas Caystri, candidulum caput
7 trajectus immiti sagitta,
8 voce canit moriente cycnus,
9 aut qualia olim conjuge Thracius
10 rapta sacerdos dixerat, ad sonum
11 quorum et ferae immanes quierunt,
12 et rabidi posuere venti.
13 Ah ! unde questus incipiam meos ?
14 Quae prima se vox pectore proferet,
15 iterque laxabit querelis ?
16 Nam meus hinc Daniel recedit.
17 Numquamne posthac, o juvenum decus,
18 quotquot, jugales dum citat aureos,
19 terramque collustrat jacentem,
20 ignivomo videt ore Phoebus,
21 numquamne posthac conspiciam tuos,
22 Schleichere, vultus ? Cur igitur moror,
23 nec tristis invisaeque vitae
24 fila ferox inimica rumpo ?
25 Jamjam valete o gaudia, et o joci,
26 et quicquid ante hac dulce fuit mihi ;
27 venite jam fletus perennes,
28 perpetuique venite planctus.
29 Innixa ramis Daulias ut novis,
30 cui cautus auceps furtifica manu
31 pullos tenellos involavit,
32 maesta sedet, geminatque questus,
33 et se doloris vulnere conficit ;
34 sic ipse, postquam desiero tui
35 aspectu amato atque expetito
36 posse animum exsatiare vultus,
37 eheu, quibus tunc fluctibus opprimar !
Page 41
41
38 Quantas dolorum perpetiar faces !
39 Quam saepe, te ut spectare possim,
40 morte mea cupiam pacisci !
41 Lenito crebris haec mala litteris,
42 o nate, saltem, neve animo patrem
43 depone, qui dum vivet, unum
44 pectore te retinebit arto.
AD CLAUDIUM VOESIUM.
P2_13 v.1 Claudi integello pectore amabilis,
2 qui mente solus disjicis a mea
3 acerba curarum benignis
4 vocibus, alloquioque dulci.
5 Non sic timenda est, in Lybia jugis
6 quae matre rupta vipera nascitur,
7 non scorpii cauda minaces,
8 non geniti sub aquis chelydri,
9 non herba taetro noxia gramine,
10 quamcumque tellus Thessalis educat ;
11 non illa, quam stillante rictu
12 spuma canis genuit triformis,
13 dira ut latentis tela Calumnia,
14 quam Dite tellus sustulit ex patre,
15 nefariam, insontesque fictis
16 criminibus premere efficacem.
17 Haec conglobatis suspicionibus
18 Beli nepotem perdidit, haec mala
19 adegit ad potum cicutae
20 innocuum sophiae parentem.
21 Dum Phoebus Indos exoriens novo
22 afflabit igni, Beticolas cadens,
23 non ulla Thesidae modesti
24 saecla pudicitiam tacebunt.
25 Aggressa blandis hunc sua fraudibus
26 noverca pellex : "Quid juvenum decus,
27 labentis istud ver juventae
28 perdis, ait, tenerumque florem ?
29 Cur editorum per juga montium
30 antris latentes persequeris feras ?
31 Tibi absque telis, retibusque
32 praeda domi melior parata est.
33 Accede, neu te paeniteat mei
34 fructus pudoris carpere primulos ;
35 non me ore natura indecoro
36 protulit, immeritamve amari.
37 Quid vana legum vincula te movent ?
38 Natura nullos concubitus vetat,
39 sed compedes vanissima istas
40 cura hominum sibi fabricata est."
41 Nil ille motus : "Desine vocibus
42 tentare mentem spurcidicis meam,
43 o spurca, et in tauros furenti
44 progenies genitrice digna."
45 Haec fatus in tesqua, et nemorum abditos
Page 42
42
46 abit recessus, gaesa manu rotans,
47 vadentem odora et vis sagacium
48 anteit, et sequitur Laconum.
49 Quid innocenti sed juveni tamen
50 servasse tanto a crimine profuit
51 mentem, apud patrem reversum
52 impia plus potuit noverca ?
53 Cujus querelis ille adeo integer
54 per vota patris filius occidit,
55 cautes et eliso marinas
56 imbuit emoriens cerebro,
57 nec me venenis non petiit suis
58 illa ipsa mendax anguipedum soror,
59 mendaciorum procreatrix,
60 perpetua et scelerum architecta,
61 sed dexter illi me eripuit Deus,
62 umbone tamquam me triplici tegens,
63 cujus memor, numquam canoris
64 versibus hunc celebrare mittam.
AD PETRUM RONSARDUM GALLICORUM POETARUM FACILE PRINCIPEM.
P2_14 v.1 Ronsarde, Aonii pectinis arbiter,
2 qui princeps resonum sollicitas ebur,
3 ventorumque minas, et celeres potens
4 lapsus sistere fluminum.
5 Quando te reducem Vindocino ex agro
6 cernemus, veterum turba sodalium ?
7 Quis te, quis niveo vellere conditus,
8 nobis restituet dies ?
9 Quid desiderio perpete nunc tui,
10 heu quae non facimus vota ? Quibus sacros
11 postes muneribus cingere parcimus ?
12 Quas non concipimus preces ?
13 O saltem interea, quicquid agis, memor
14 nostri vive ; ita de curribus aureis
15 rumor per liquidum gemmeus aera
16 spectandum populis vehat !
AD NICOLAUM DENISOTUM COMITEM ALSINOTUM.
P2_15 v.1 Bacchus poetas et facit, et fovet ;
2 Bacchus poetarum ingenia excitat,
3 Bacchus novem praestat puellis,
4 et melior potiorque Phoebo est.
5 Ter terna quisquis pocula sumpserit
6 dulcis Falerni, sentiet hic sibi
7 calere divino furore
8 carmina ad ejicienda mentem.
9 Sic laetus olim vixit Anacreon,
10 cinctus virenti tempora pampino,
11 sic Ennius semper madenti
12 gutture carmina funditabat.
13 Algentis at quos potus aquae juvat,
Page 43
43
14 frigent eorum carmina, nec ferunt
15 aetatem. Ades, mecumque plenis
16 hic cyathis, Nicolae, certa ;
17 miranda seris carmina posteris
18 uterque loto gutture concinet,
19 o dulce tormentum, o gravatis
20 certa quies animis Lyaee !
21 Quaenam imperiti pocula quaerimus
22 vocalis undae ? Quod bifidi duplex
23 montis cacumen somniamus ?
24 Quam petimus fatui Hippocrenen ?
25 Haec Hippocrene est : unius hic liquor
26 vates stupendos efficere evalet.
27 En, par pari gratus repende :
28 hoc ego te cyatho saluto.
AD JANUM TILIUM PARAENETICON.
P2_16 v.1 Modus tenellis quis tibi ab unguibus
2 vitae tenendus, Jane, sit, accipe,
3 benigna quem natura finxit
4 ingenio puerum sequaci.
5 Primum ergo amorem numinis intimo
6 serva usque fixum pectore, et illius
7 ad jussa te compone : nulla est
8 sors nocitura Deum colanti.
9 Fac et parentes sis pius in tuos,
10 honore et illos promerito colas :
11 impune numquam sprevit ullus,
12 a quibus ortus erat, parentes.
13 Fas et magistris, sint licet asperi
14 nonnumquam, honorem reddere debitum,
15 si quando te objurgent, id illos,
16 te quod ament, facere arbitrator.
17 Nam primula aetas innumeris rapi
18 affectionum turbinibus solet :
19 frenari eam quare et magistri
20 assiduo imperio necesse est.
21 Nil turpe factu dicere, fas puta :
22 quae quisque gaudet dicere, eis quoque
23 gaudere patrandis putatur,
24 indicium sua cuique lingua est.
25 Disce et, sodales quos tibi debeas
26 parare, nam omnes consimiles fere
27 evadere illis assolemus,
28 queis cum agimus, neque pestilenti
29 si quis frequenter vixerit in domo
30 nec si in malorum coetibus, ut sibi
31 contagio nil obsit, umquam,
32 arte cavere valebit ulla.
33 Vide ergo, ut illos, Jane, pares tibi,
34 queis esse te olim consimilem voles.
35 At immodestos quos videbis,
36 et cane pejus, et angue vita.
37 Laborem amato, dum juvenis viges,
Page 44
44
38 ut otieris, cum senium premet :
39 laboris osores nec ulla
40 laus sequitur, neque splendor ullus.
41 Haec si sub imo pectore clauseris
42 praecepta, Tili, spes bona nos tenet,
43 tuis, fore, ut majoribus te
44 persimilem videamus olim.
EPIGRAMMATA.
ANTONIO GOVEANO.
P2_17 v.1 Summe poetarum, quos saecula nostra tulerunt,
2 cui sacra Castalii fluminis unda subest,
3 accipe non tetrica juvenilia carmina fronte,
4 a domino limam jussa subire tuam.
5 Ut tibi si (quod vix ausim sperare) probentur,
6 olim se lucem posse videre putent ;
7 sin minus, aeterna damnentur ut omnia nocte,
8 aspectu tanti facta beata viri.
JULIO CAESARI SCALIGERO.
P2_18 v.1 Scaliger Aoniae decus immortale cohortis,
2 qui, quae alios ornant, singula, solus habes,
3 altera Veronae, major sed fama priori,
4 cui Clarii munus cessit utrumque Dei,
5 cui tot se debent animarum millia, per quem
6 saepius est Stygii cymba quieta senis.
7 Quod tantum augusta de majestate remisti,
8 ut placido versus videris ore meos,
9 praemia quae tandem tibi digna reponere possim ?
10 Devoveam si me, vix satis esse putem.
11 Tune meos versus voce ut laudaveris illa,
12 quam stupet, et qua nil grandius orbis habet ?
13 Praemia quaenam igitur reddam tibi digna ? Sed erro :
14 praemia non debent reddier ulla diis.
15 Anne tuas igitur describam carmine laudes ?
16 (Laudari humana numina voce volunt.)
17 Deficient humeri tanto sub pondere, nec jam
18 tuta erit in tanto nostra carina mari.
19 Quidnam igitur ? Taceo satis hunc dixisse putandum est,
20 se quicumque satis dicere poste negat.
GUILIELMO MOMBASIO EPISCOPO LECTORENSI.
P2_19 v.1 Quod tam censeris generoso sanguine, Praesul,
2 quodque es tam multis clarus imaginibus,
3 illa quidem certe laus est non infima, sed quae
4 tota ad majores sit referenda tuos.
Page 45
45
5 Quod superas opibus multos, quod honoribus anteis,
6 fortunae haec dici munera posse vides.
7 Quod sis augusto spectandus corpore, forsan
8 natura hanc dotem vendicet ipsa sibi.
9 At quod tam multis fulges virtutibus, atque
10 eximiis rari dotibus ingenii,
11 quodque tuis lucem praeferre nepotibus illam,
12 quam tibi majores antetulere potes ;
13 haec demum est tua laus, haec, praesul, laus tua demum :
14 una haec te superis inserit ordinibus.
IN PONTICUM.
P2_20 v.1 Aurea non vana jactas tua carmina voce,
2 purgari solo nempe quod igne queunt.
IN NOALLIUM.
P2_21 v.1 Nil immundius est tuis libellis,
2 nil obscenius impudiciusque,
3 et vis te tamen ut putemus esse
4 Numa Fabricioque sanctiorem.
5 Ac sententia nostra ea est, Noalli,
6 quisquis versibus exprimit Catullum,
7 raro moribus exprimit Catonem.
IN VIRGILIUM
P2_22 v.1 Cor Phoebi, Phoebus Latii, Vatum Pater et Rex,
2 fons, ex quo Aonia prosilit humor aquae,
3 par volui primum, major sed factus Homero,
4 in Graecos Romae jura secunda dedi.
5 Ad caelos tandem raptus, Jove judice, dicor
6 nectarea illorum vincere voce sonos.
NEQUE AVAROS, NEQUE PRODIGOS PROBANDOS ESSE.
P2_23 v.1 Improba quem partis cumulandi plura libido
2 detinet, et juris non sinit esse sui ;
3 quem vexant damnosa modis insomnia miris,
4 dum sua sub tacita pondera nocte putat ;
5 qui queritur tardas non saepius ire calendas,
6 quique nihil pensi, dummodo quaerat, habet ;
7 omnia prae lucro contemnere jura paratus,
8 nec mihi, nec cuiquam, credo, placere potest.
9 Sed neque qui ternis decies centena diebus
10 fundit, et in sumptu nil putat esse nimis,
11 quique etiam noctu posita cum luserit arca,
12 non alio ritu tempora lucis agit :
13 quem sol si primo locupletem viderit ortu,
14 redditus ex Croeso protinus Irus erit,
15 qualis apud Stygiam torquet rimosa paludem
Page 46
46
16 vano virgineas urna labore manus.
17 Quisnam igitur ? Qui se cauta sic temperat arte,
18 ut medium servans vitet utrumque latus.
19 Providus, at facilis ; parcus sibi, largus amicis,
20 atque etiam largus, cum petit hora, sibi ;
21 qui nec opes terrae furtim componere, sed nec
22 perdere discincti more nepotis amat.
IN ROMANUM.
P2_24 v.1 Cum somnus pigris vix dum est excussus ocellis,
2 atque recens orto pluma relicta die,
3 inclamas multo puerum, Romane, boatu,
4 ora lavaturas qui tibi portet aquas ;
5 tunc et gingivas multo sale sesquipedales
6 proluis, et guttur terque quaterque tuum.
7 Esse quid hoc dicam, quod cum tam saepe lavetur,
8 numquam non tamen est sordida lingua tibi ?
IN MALOS PRINCIPES.
P2_25 v.1 Jupiter in faciem, propter sua probra, lupinam
2 mutavit regem, Maenalis ora, tuum.
3 Ille quidem Regum solus, mihi credite, non est
4 de se qui dici promereatur idem,
IN CORELLIUM.
P2_26 v.1 Sutor es, et pistor, lanius, lenoque coquusque
2 mercatorque bonus causidicusque bonus,
3 te tamen in tota non est mendicior urbe,
4 nec quem paupertas artius aegra premat.
5 Dic agedum, qui fit (nam res est mira, Corelli)
6 cum tot res facias, rem facere ut nequeas ?
STEPHANO ALISIO BURDEGALENSI.
P2_27 v.1 Si mea se faciles dederint in vota Camenae,
2 ut per plura meum saecula carmen eat,
3 tu pariter mecum memori celebraberis aevo,
4 et tibi scripta vetus per mea nomen erit ;
5 sin (sed enim verbis et pondus et omen abesto !)
6 Non seneant domino longius illa suo,
7 non tamen idcirco tibi displicitura putabam
8 haec magni in te animi pignora parva mei.
MARIO CRUCIO.
P2_28 v.1 Forma aetate perit, vires aetate fatiscunt ;
2 casibus innumeris eripiuntur opes :
3 una, Mari, est virtus, quam non vis temporis aufert,
Page 47
47
4 non premit indigno sors inimica pede.
5 Una suos invicta perennibus inserit astris,
6 fortuna imperio liberat una suos.
7 Hanc sequere. Insane est postponere firma caducis,
8 veraque quae bona sunt spernere, falsa sequi.
DE VIRTUTE ET GLORIA.
P2_29 v.1 Virtus ut solidum quiddam est, et corpore constans ;
2 aequa sed est umbrae gloria fluxa levi.
3 Hanc igitur quisquis neglecta amplectitur illa,
4 huic mage quam corpus corporis umbra placet.
SUB EXORTUM DIEI.
P2_30 v.1 Roscida purpureos effert aurora jugales,
2 et nitidum soli praevia sternit iter.
3 Noctis aves dudum rupere silentia cantu,
4 nullaque jam caelo, rara vel astra micant.
5 Exit flammivomo Phoebus spectabilis ore,
6 et tenebras densa noctis abire jubet.
7 Christe, Patris splendor, vero me lumine reple,
8 atque meo tenebras pectore pelle procul !
DE VOLUPTATE ET RATIONE.
P2_31 v.1 Cum, velut excelsa residens in puppe, voluptas
2 arbitrio mentem pellit agitque suo,
3 horrida bacchantes ineunt certamina venti,
4 navemque in Syrtes, et vada caeca trahunt,
5 illinc ambitio, dolus hinc consurgit, et atrox
6 ira cruentatas sanguine tincta manus.
7 At ratio regimen navis si sumserit, ecce
8 compositis undis aequora tuta silent.
9 Ipsa ratis nullo ventorum exterrita flatu
10 in portum certo tramite flectit iter.
IN PAULUM.
P2_32 v.1 Quae tu condideras, inspexi carmina nuper,
2 lectaque sunt, fateor, terque quaterque mihi.
3 Nec tamen evalui cognoscere, quid sibi vellent,
4 usque adeo obscure scribere, Paule, soles.
5 Nam tu verba, puto, ex libris accepta Sibyllae,
6 quaeque Catonis erant tempore prisca nimis,
7 versibus infercis, gaudesque obscurus haberi,
8 et velut inducta singula nube tegis :
9 errasti hoc tantum, quod mittens carmina, Paule,
10 debueras una mittere Grammaticum.
Page 48
48
PETRO QUINTIO.
P2_33 v.1 Si Dea, quae dubiis huc illuc passibus errat,
2 et regit humanas lumine capta vices.
3 Quem Labyrintheis erroribus egit, Ulyssem
4 ad patrios esset passa sedere focos,
5 membraque lausque viri tumulo caperentur eodem,
6 et tegeret nomen, qui tegit ossa, lapis.
7 At quoniam fatis varie crudelibus actus
8 dura tulit terra plurima, plura mari,
9 vivit, et evectus rutilis super aethera Pennis,
10 Maeonio clarum carmine nomen habet.
11 Macte animo, Quinti, dum te sors invida vexat,
12 a patriisque procul finibus esse jubet.
13 Virtutem illa tuam toto disseminat orbe,
14 dumque nocere cupit, sic quoque saeva juvat.
CLAUDIO BURGO.
P2_34 v.1 Perpetuo maeres, nec frontem exporrigis umquam,
2 hoccine tu quaeso vivere, Burge, vocas ;
3 is demum vere vivit, qui mente serena,
4 et nitido laetos exigit ore dies.
5 At qui perpetuis torquet se angoribus, hunc non
6 vivere, sed lenta morte perire puto.
IN D. CATHARINAM.
P2_35 v.1 Quo te praecipue commendem nomine, virgo ?
2 Laus etenim quae te non minor esse queat ?
3 Magnum erat errores veterum liquisse parentum ;
4 majus at imperium deseruisse fuit.
5 Magnum erat immanis rabiem sprevisse tyranni ;
6 supplicia at majus sponte subire fuit.
7 Magnum erat his vitam sponte objecisse periclis,
8 majus numquam animo succubuisse fuit.
9 O decus eximium patriae, sexusque polique !
10 Dicere te merito nullus honore potest.
EADEM DE SEIPSA LOQUITUR.
P2_36 v.1 Illecebras inter medias educta virago,
2 re princeps, mulier corpore, mente dea,
3 nixa Deo, mundi spernens mala gaudia : vici
4 tum tormenta animo, tum ratione sophos.
5 Non rota, non gladii, non ipsi horrenda tyranno
6 mors potuit mentem sede movere meam.
7 Scilicet haud quicquam mens Christo afflata veretur,
8 ille meae vires, et mea vita fuit :
9 quid fuit ; estque fuitque atque est sine fine futurus,
10 principium vitae mors dedit ipsa mihi.
11 Qui legis haec, sic tu te etiam compone, viator :
12 mors tibi pro Christo vita perennis erit.
Page 49
49
IN COMMENTARIOS JURIS CIVILIS, FRANCISCI CONNANI VIRI CLARISSIMI.
LIBER LOQUITUR :
P2_37 v.1 Dum tua nil praeter curantis commoda, Lector,
2 me patris assiduo cura labore polit,
3 dumque diebus amat totas ex ordine noctes,
4 noctibus et totos continuare dies,
5 ipse (fatebor enim infelix) dominoque patrique
6 ipse necis properae maxima causa fui.
7 Verum etiam sine me fatalia tempora mensus,
8 serius ut paulo, tandem obiturus erat.
9 Faxo ego, ut aeternum per me nunc vivat : eroque
10 illi auctor vitae, cui necis ante fui.
DE MORTE BRUTI.
P2_38 v.1 Brutus ut Augusto belli succedere palmam,
2 et paulum a victis vidit abesse suos,
3 amplexus gladium multa jam caede madentem,
4 "Ergone te, dixit, sospite servus ero ?
5 Quin potius fatis id quod praeclusa malignis
6 non potuit patriae, id dextra datura mihi est."
7 Haec fatus, rutilum per costas exigit ensem,
8 magnanimoque cadens pectore pulsat humum.
9 Sic quoque dum moritur, labris dum spiritus errat :
10 "Nunc, ait, invito Caesare, liber ero."
DE MORTE CICERONIS.
P2_39 v.1 Cum ferus astaret stricto mucrone satelles,
2 sumere supplicium de Cicerone parans,
3 immoto vultu atque oculis constantibus, ille
4 praebens infanda colla secanda manu :
5 "Publica libertas vita mihi carior, inquit,
6 me quoque me fas est, te moriente, mori."
CALENDIS JANUARIIS. JOCOSUM.
P2_40 v.1 Non tibi pro Xeniis fulvi pretiosa metalli
2 pondera, non docta signa polita manu,
3 non lana Assyrio tincta et saturata veneno,
4 non gravis argenti lamina munus erit.
5 Talia non capiunt generosas munera mentes,
6 talia magnanimi spernere dona solent.
7 Cum te igitur, quam sis excelso pectore, norim,
8 non mittam ista tibi dona. Quid ergo ? Nihil.
IN INSIGNIA LUCAE SEMPRONII,
P2_41 v.1 Esse rosas caeli merito quis dixerit astra ;
Page 50
50
2 astra sed et terrae dixeris esse rosas.
IN JULIUM CAESAREM SCALIGERUM.
P2_42 v.1 Dic, Dea, quod possim scripturus fingere nomen,
2 Scaligeri quod par laudibus esse queat ?
3 Cur petis imprudens, quod habes ? Dic, Scaliger : illud
4 omnia virtutum nomina nomen habet.
IN EUMDEM.
P2_43 v.1 Dicite mi, Musae, cultissima nomina nobis,
2 quonam Scaligeri pascitis ora cibo ?
3 Sic ego. Sic Musae : quam te sententia fallit ?
4 Nectare quo potius nos alat ipse, roga.
IN CAROLUM CALIANTHEUM.
P2_44 v.1 Philosophum te dicis et hoc te nomine jactas,
2 prae te omnes reliquos ut nihil esse putes.
3 Nec tamen aut rerum causas et pondera nosti,
4 aut aliud, nomen quo mereare sophi.
5 Una tuis titulis addenda est littera, Carle :
6 non mihi Philosophus, sed Philosomphus eris.
IN QUEMDAM.
P2_45 v.1 Mulciber incessu, capite Aeolus, ore Lyaeus :
2 tres uno divos corpore solus habes.
JOANNI CASTIGANDO.
P2_46 v.1 Ni quantum pote quisquam amare quemquam,
2 tantum te ipse amo, Casticande, ni te,
3 totum non oculis fero jam in ipsis,
4 verum in pectore et intimis medellis :
5 contingant mihi cuncta, quae timentur,
6 et multo graviora, quam timentur :
7 tanto ut sim ipse miserrimus malorum,
8 quanto tu unus es optimus bonorum.
IN PONTILIANUM.
P2_47 v.1 Cur tua vix umquam sint salsa epigrammata, quaeris ?
2 Diluis haec nimio, Pontiliane, mero.
DE LUCII CUJUSDAM MEMORIA.
P2_48 v.1 Esse aliquam si quis memorandi perneget artem,
Page 51
51
2 hanc qui confirmet, Lucius unus erit.
3 Ille etenim nuper curaque adjutus et arte,
4 tres versus totidem noctibus edidicit.
IN PAULUM.
P2_49 v.1 E lecto surgens ad mensam accedere Paulus,
2 e mensa ad lectum rursus abire solet.
3 Interea attingit libros et vina Catelli,
4 et queritur sese discere posse nihil.
DE POMPILII NASO.
P2_50 v.1 Pompilio est nasus cubitos tres longus et unum,
2 latus et hunc murus cingit utrimque triplex.
3 Adsunt et turres, Bacchus quas condidit ipse,
4 et minio tinctas usque rubere dedit.
5 Huic etiam naso vis admiranda tributa est,
6 nam calices siccos illius umbra facit.
7 Imo etiam longe distans si senserit usquam,
8 ut magnes ferrum, sic trabit ille merum.
9 Nuper eram in mensa, sitiens, potare paratus ;
10 Pompilius clausas astitit ante fores :
11 mira canam, sed vera, merum mihi forte paratum
12 attraxit naso protinus ille suo.
IN PAULI NASUM.
P2_51 v.1 Exiguum si quis nasum vidisse laborat,
2 Paulum adeat, Paulo si modo nasus inest.
3 Non etenim est nasus, sed pars centesima nasi ;
4 et quo quis viso dicere possit "Ubi est ?"
5 Talis inest nasus muscis, sed et his quoque major,
6 et melius nasi nomine dignus inest.
7 Quam quae per radios volitant corpuscula solis,
8 majorem nasum vix, puto, Paulus habet.
SANSONI CRUCIO.
P2_52 v.1 Et bonus et dives, Sanso, simul esse laboras :
2 id fieri nulla sed ratione potest.
3 Sic utrumque petens perdes utrumque : necesse est,
4 alterutrum tollas, ulterutrumque petas.
IN VITRONEM.
P2_53 v.1 Quod totam Vitro furiosi more per urbem
2 discurrit noctu, quod loca sola petit,
3 nescio quid secum solus quod mussitat, illo
4 quod nemo est tota sordibus urbe magis ;
5 hac ratione parat nomen famamque Poetae,
Page 52
52
6 et reperit fatuos sic quibus esse probet.
7 O valeant calami, pereat genus omne librorum,
8 reddere si vates mens male sana potest.
IN PONTILIANUM.
P2_54 v.1 Cum rapidus medio desaevit in aequore Titan,
2 fer, puer, huc cyathos, Pontilianus ait.
3 Cum pluit, "En, inquit, Deus admonet esse bibendum,
4 qui nune tam multo proluit imbre solum."
5 Sic vacua a potu non umquam tempora ducit,
6 curque bibat, semper Pontilianus habet.
DE SEIPSO.
P2_55 v.1 Dicebam, Euterpe, coeptis in versibus haerens,
2 auxilium fratri porrige, diva, tuo.
3 Fraterno mota est in risum nomine virgo,
4 et nitidum sudo reddidit ore diem.
5 Tunc ego subridens : "Mirari desine, nam mi
6 si pater est Caesar, tu soror esse potes."
IN IMPORTUNOS RECITATORES.
P2_56 v.1 Heu mihi, quam res invisa est nimis esse Poetam !
2 Quantum odii morbus colligit ille suis !
3 Nil genere hoc hominum est usquam importunius, illos
4 et cane, qui sapiunt, pejus et angue cavent.
5 Nec locus est, nec tempus, ab his subducere quo te,
6 non si mille modis aggrediare, queas.
7 In fora te, in thermas, et balnea in ipsa sequentur ;
8 quod si templa gradum ferre parabis, et huc.
9 Si notos forte aegrotos invisit, et illuc ;
10 spectatum ludos forsitan ibis, et huc.
11 Pergis, eo nullum quo ducere quaeris, et illuc ;
12 pergis eo, comitem quo tibi poscis, et huc.
13 Denique ut exoneres alvum, discedis, et illuc,
14 ut somnum capias fessus abibis, et huc.
15 Interea insulsis onerabunt versibus aures,
16 auribus ut te nunc ipse carere velis.
17 Versibus insulsis queis cantio gratior illa est,
18 quam geminat putri condita rana lacu.
19 Ex genere hoc, miserum nuper me prenderat unus :
20 (o lux infelix quam suit illa mihi !)
21 Fessus ego, insuavis mihi jam ut vita esset, apud me
22 fundebam surdo talia vota Jovi :
23 "Summe Deus, te si qua mei miseratio tangit,
24 (nam qua sim positus condicione vides,)
25 aut abige hunc tandem, aut mihi da surdescere, vel jam
26 alterutrum nostrum, vel neca utrumque simul."
27 Venerat ad primae damnata crepuscula lucis :
28 vix abiit vates sole cadente meus.
Page 53
53
P2_57 JULIUS CAESAR. TRAGOEDIA.
(570 vers)
(Pour faciliter la scansion de ce texte, nous avons dû le structurer
de façon plus précise que cela n’a été fait dans l’édition de 1774 :
ainsi J1_ indique l’acte 1 et _01 la scène 1, etc.)
ACTUS PRIMUS.
CAESAR.
J1_01 v.1 Jam tota paene terra Romanos timet,
2 et qua resurgens aureis Phoebus comis
3 Indos propinqua subditos tingit face,
4 et qua cadentes pronus inflectens equos,
5 gratae sorori cedit alternas vices,
6 patruique lasso stagna crispat lumine,
7 quacumque Nereus margines terrae premit,
8 reges vel ipsi Caesaris nomen timent.
9 Numerent triumphos, cum volent, alii suos,
10 seque a subactis nominent provinciis :
11 plus est vocari Caesarem. Quisquis novos
12 aliunde titulos quaerit, is jam detrahit.
13 Numerare ductu vis meo victas plagas ?
14 Percurrito omnes. Ipsa victrix gentium
15 mihi Roma cessit. Ille tam magnus gener,
16 ut paene nomen duceret jam impar sibi,
17 terra marique fusus agnovit meas
18 praestare vires, quemque noluerat parem,
19 tulit priorem. Thessali caede hostium
20 maduere campi ; principum membris canes,
21 avesque pastae ; ductor ipse exterritus,
22 fugare suetus, fugit, et notos petens
23 sensit manere raram in aerumnis fidem.
24 Quid ergo restat, quidve dignum Caesare
25 subacta tellus exhibere ultra potest ?
26 Caelum petendum est : terra jam vilet mihi.
27 Supreme Rector, qui verendo fulmine
Page 54
54
28 iratus orbis utrumque perterres polum,
29 si verus esse sanguis Ascanii putor,
30 generisque nostri tu ipse princeps auctor es ;
31 regni me in aliquam recipito partem tui,
32 avos ut inter splendidum sidus meos
33 matris Diones proximam aspiciam facem,
34 jam vel mihi, vel patriae vixi satis ;
35 Quid teneor ultra ? Jam mihi exactum est, geri
36 sago togaque quicquid eximium potest,
37 hostes perempti, civibus leges datae,
38 digestus annus, redditus sacris nitor,
39 compestus orbis ; cogitari nec queunt
40 majora cuiquam, nec minora a me geri.
41 Vivam otiosus ? At id quidem vix vivere est,
42 nec sol quietem, nec bonus princeps capit,
43 Cum vita partes muneris functa est sui,
44 mors propera numquam, sera nonnumquam venit.
45 Mihi multa vates dira minitantur quidem,
46 suadentque amicis ut meum stipem latus ;
47 at enim timere Caesaris numquam fuit.
48 Ignava mens rebusque non exercita
49 vereatur atrae mortis incertum diem :
50 generosus animus, quique se nullo videt
51 scelere impiatum, semper est liber metu.
CHORUS.
J1_02 v.1 Sors rerum domina omnium
2 non usquam stabili fixa manet pede,
3 sed vultum assidue, innovans,
4 incertisque rotans omnia flexibus,
5 alternas variat vices,
6 seu mitis faveat, sive premat nocens,
7 vento mobilior volat.
8 Illam si nitide fronte reliquerit
9 abdens lampada Delius,
10 idem flammivomos cum moderans equos
11 mundo restituet diem.
12 Sub vultu poterit cernere nubilo,
13 queis praesens erat, abditam.
14 Nec solum exiguis rebus inaestuans
15 privatas agitat domos :
16 ipsis imperiis, dum libuit, novam
17 inducit faciem ferox.
18 Haec regum arbitrio nos voluit regi,
19 donec Tarquinii furor
20 commovit proceres, tam rigidum ut semel
21 cervice excuterent jugum.
22 Hinc nos cura patrum, curaque Consulum
23 tutos semper ab exteris
24 jam per longa satis tempora praestitit ;
25 non a seditionibus,
26 quas paene assiduas exitialiter
27 fervens imperii sitis
28 nonnullorum animis insita commovet,
Page 55
55
29 haec Gracchis animos dedit,
30 haec Syllas, Mariosque in patriae luem
31 armabit. Sed opus quid est
32 prisca exempla referre ? Haec quoque Caesarem
33 commisit genero ; neque
34 impostus prius est horum odiis modus,
35 quam mars sanguine civium
36 campos Pharsalicos undique tinxerit,
37 tunc, Pompei, caput in tuum
38 belli terrificus detonuit fragor.
39 Nunc Caesar solio insidens
40 optatis fruitur, proque libidine
41 solus temperat omnia.
42 Sic jam, nomine sub novo,
43 regni forma redit vetus.
44 Atque hoc scilicet efficit
45 non usquam stabili fixa manens pede
46 sors rerum domina omnium.
ACTUS SECUNDUS.
D. BRUTUS.
J2_01 v.1 Qousque tandem, Brute, virtutem tuam
2 dormire pateris otiosam degener ?
3 Quousque differt civitatem liberam
4 tua videre vindicatam dextera ?
5 Nihilne te virtus tuorum commovet,
6 nomenque Bruti ? Nil gementis patriae,
7 pressae a tyranno opemque poscentis tuam
8 condicio dura ? Nil libelli supplices,
9 queis Brutum abesse civitatis vindicem
10 cives queruntur ? Haec parum si te movent,
11 tua jam, vir ut sis, te satis conjux monet,
12 fidem cruore quae tibi obstrinxit suam,
13 testata sic se avunculi prolem tui.
14 Si ab exsequendis te avocat coeptis timor,
15 animusque pigro torpet ignarus gelu,
16 ex femina perdisce, quid deceat virum.
17 An vero stirpis auctor et princeps tuae,
18 dominatione civitatem regia
19 quod liberarit, post honores maximos
20 complexus astra est ; Servilius, a quo tua est
21 deducta mater, Melium in causa pari
22 peremit : unum exempla te per talia
23 pigebit ire, et gloriam adipisci parem ?
24 Mucrone salvo, atque artubus adhuc integris,
25 videre Brutus, et pati regem potest ?
26 Imo audeamus magnum aliquid et nos quoque :
Page 56
56
27 mactatus hacce dextera tandem cadat,
28 qui quandocumque ceciderit, sero cadet.
29 Pro patria confligere, augurium optimum est.
30 Generosiores frena detrectant equi,
31 nec nisi coacti perferunt tauri jugum ;
32 Roma patietur, quod recusant belluae ?
33 Reges adorent barbarae gentes suos,
34 non Roma mundi terror, et mundi stupor.
35 Vivente Bruto, Roma reges nesciet,
36 At vero non rex iste, sed dictator est.
37 Dum res sit una, quid aliud nomen juvat,
38 at nomen id refugit, et oblatas sibi
39 reicit coronas. Fingere hoc, et ludere est.
40 Nam cur Tribunos igitur amovit loco ?
41 Ai mihi et honores, et semel vitam dedit,
42 plus patria illis omnibus apud me potest.
43 Qui se tyranno in patriam gratum exhibet,
44 dum vult inepte gratus esse, ingratus est.
45 O rem pudendam ! Mollis et vix vir satis,
46 regit Quirites Martis ortos sanguine,
47 totumque nutu pathicus orbem temperat.
48 Accingere, et vim, Brute, nunc profer tuam !
49 Accommoda orsis venit implendis dies,
50 Phoebus renascens subditos cives jugo,
51 servosque vidit : liberos videat cadens.
CASSIUS. BRUTUS.
CASSIUS
J2_02 v.1 O cujus alto nixa virtus pectore
2 sperare Romam sola depressam jubet,
3 magnanime Brute, Phoebus aurato diem
4 adduxit ore, tam diu optatam mihi,
5 qua patria nostra libera evadat manu.
6 Ita fausta votis sors meis respondeat,
7 ut haec tyranni virulentum sanguinem
8 haurire dextra gestit et vix se tenet ;
9 utque haec nihil me cogitantem praeter haec
10 nox tota vidit ; sic in illum me feram,
11 sic involabo, sic mucronem pectore
12 condam scelesto fors, et ipsis dentibus
13 cervice dira noxium abscindam caput ;
14 cruento ut ore prodiens in publicum,
15 clamare possum : "Roma tandem libera est !
16 Ferus ille animus, et publici invasor boni
17 tenues in auras dissipatus vanuit.
18 Tunc si vel atra morte sit pariter mihi
19 mutanda vita, laetus atque alacer cadam.
20 Bene moritur qui patriam moriens juvat."
21 Quid tu ? Quid alta mente tecum mussitas ?
22 An non eodem prorsus affectu cales ?
23 Effare : nam quamvis legi in vultu potest,
24 orationis sum tamen cupidus tuae.
Page 57
57
BRUTUS
25 Quod me plura loqui opus est, Cassi ?
26 Num mea tibi constantia nota est ?
27 Semel inter nos stetit, aut vitam
28 pectore forti simul abjicere,
29 aut patriam transdere in antiquam
30 libertatem : semel hoc dictum est.
31 Aut hoc necesse est perfici, aut Brutum mori.
CASSIUS.
32 O Romulea gloria gentis,
33 quam tibi vere rigido incoctum est
34 pectus honesto, quam tua me animi
35 oratio securum este jubet !
36 Unus mihi nunc fcrupulus restat :
37 unane opera confodiendum
38 cum Caesare ipso censeas Antonium ?
BRUTUS.
39 Jam saepe dixi id esse consilium mihi,
40 salvis perimere civibus Tyrannida.
CASSIUS.
41 Perimatur ergo ab infimis radicibus,
42 ne quando posthac caesa rursum pullulet.
BRUTUS.
43 Latet sub uno tota radix corpore.
CASSIUS. BRUTUS.
44 Itan videtur ? Amplius nil proloquar,
45 tibi pareatur ; te sequimur omnes ducem.
46 Vide modo, ut, cum opus erit, adsis. _B. Videro.
CASSIUS.
47 Ergo interim meque et meos paravero.
CHORUS.
J2_03 v.1 Quicumque forti pectore, patriam
2 praeferre vitae non dubitat suae,
3 ut vel per enses propter illam
4 oppositosque feratur ignes.
5 Non summus illi rerum opifex Deus
6 pigro revinxit pectora frigore,
7 sed spiritus cessit superbos,
8 indomitamque timore mentem.
9 Et bullienti plurima sanguine
Page 58
58
10 caelestis aurae semina condidit,
11 et dixit : I, plebem prementes
12 contere, nil veritus, tyrannos.
13 Hac arte praestans Harmodius suos
14 servavit, uno nixus amiculo ;
15 nunc utriusque excelsa florent
16 nomina non tribuenda servis.
17 Quos si otiosos tuta sequens timor
18 forte avocasset rebus ab arduis,
19 qui mortuos consumpsit ignis,
20 nomina non minus obruisset.
21 Caret severus crimine Carnabas,
22 et laude dignus creditur, haud probro,
23 quamvis ferocem caede dextram
24 tingere nil veritus paterna.
25 Odit tyrannos Jupiter, et favet,
26 cum quisquam in illos consilium parat,
27 illosque natis saepe tradit
28 conjugibusve suis necandos.
29 O quot, quibusque est plena periculis
30 sors imperantum ! Praecipue quibus
31 non civium concors voluntas,
32 sed regimen peperere vires.
33 Plebem timeto, qui solio insidens
34 plebi timeris, fons odii timor
35 audere jussit multa multos ;
36 saepe gelu calor excitatur.
37 Rarus tyrannus morte perit sua,
38 illos veneno cauta necat manus,
39 hos plebis iratae tumultus,
40 hos rigidus gladio satelles.
41 Multo ille vitam tutius exigit,
42 quicumque parvis privus in aedibus,
43 nullum timens, nulli timendus,
44 pelle sub exigua quiescit.
ACTUS TERTIUS.
CALPURNIA. NUTRIX.
CALPURNIA.
J3_01 v.1 O di ! molestis tollite omen somniis,
2 nec sinite, quaeso, pondus ullum tam malis
3 inesse visis ! Horror artus concutit,
Page 59
59
4 corpusque totum frigidus sudor lavat,
5 quoties recordor ; mensque nescio quod malum
6 praesagit ipsa. _N. Alumna, quidnam esse hoc putem,
7 maesto quod ore, et lacrimis manantibus,
8 secreta quaeris, teque nobis subtrahis ?
9 Quae causa fletus ? Quisve tam subitus dolor
10 turbare mentem tam cito potuit tuam ?
11 Potestne flendum quippiam contingere
12 nuptae viro, qui paene fortunam regit ?
CALPURNIA.
13 Dilecta nutrix, quid mihi instet, nescio ;
14 sed me misellam mirus invasit timor.
NUTRIX.
15 Conceptus unde ? _C. Nil tibi, vel si velim,
16 celare possum, visa noctis proximae
17 me terruerunt. Victa nam postquam dies
18 hesterna cessit, noxque nigro tegmine
19 involvit omnem caece telluris globum :
20 amplexa blandum Caesaris collum mei,
21 placida quiete vix resolvi coeperam,
22 cum mihi repente visus ; heu nutrix mea,
23 retine labentem ! _N. Alumna habeto animum bonum.
24 Sopor timores saepe vanos objicit.
25 Narrare perge cuncta, velut occeperas.
CALPURNIA.
26 Caesar meus, nutrix mea, heu, Caesar meus,
27 meus ille Caesar, quo mea innixa est salus,
28 mihi visus ulnas inter effusus meas,
29 jacere multo sanguine et tabo fluens,
30 multisque plagis pulchra fossus pectora.
31 Tum mihi quietem subitus excussit timor.
32 Misera artius repente complector virum,
33 pectusque tento, quaeque somnus finxerat,
34 vix falsa credo : vix habeo manibus fidem.
35 Heu quid deorum, talibus visis, mihi
36 minatur ira, quidve portendit mali ?
NUTRIX.
37 O mitte questus, neve nondum urgens malum
38 celerare perge. Qui malum timet imminens,
39 geminat timendo. Sive nihil instat mali,
40 fallaxque mentem imago turbavit tuam,
41 cur vana veros causa producet metus ?
42 Seu (quod repellant sancta divum numina !)
43 Mutata Romae fata quid gravius parant,
44 tamen haud timendum est. Rite conceptis deos
45 mollire votis, turaque aris omnibus
46 adolere praestat. Non inexorabilis
47 mens est deorum : saepe flectuntur prece.
Page 60
60
48 Quamquam equidem, alumna instare nil existimo,
49 sed vana mentes saepe ludunt somnia.
50 Quam saepe inanis est mihi objectui timor,
51 sic somnianti ; nulla inest somno fides.
52 Quis tam vel audax, Caesarem ut petere audeat ?
53 Vel tam impius petere ut velit patriae patrem ?
54 Quotquot vel error, vel voluntas pertinax,
55 vel invidia Caesari inimicarat tuo,
56 partim verendus perculit Martis furor,
57 miranda partim Caesaris clementia
58 servavit, et servando amicos reddidit.
59 An ullus ingenio esse tam immani queat,
60 debere vitam ut cui suam se intelligat,
61 illius ipse tentet insidiis caput ?
62 O mitte questus ! Abjice ex animo metum.
63 Venti leves tua dissipabunt somnia.
CALPURNIA.
64 Ita di velint : utcumque sit, saltem virum
65 precabor, ut se contineas hodie domi.
66 Ubi quid timetur, cautio numquam nocet.
CHORUS.
J3_02A v.1 Jam dies Annae rediit Perennae :
2 "O quot in laetis, Tiberine, ripis,
3 senties lusus hodie venuslos !
4 Quot puellarum pedibus premeris ?
5 Candidi quot te juvenes revisent,
6 quot senes ? Qui dehinc titubante gressu,
7 saepe siccatis madidi culullis.
8 Nare de crispa tremulum vibrissent.
9 Et vacillantes agitent choreas.
J3_02B v.1 Di ! procul laevum teneatis omen,
2 neu mali quicquam sinite evenire,
3 quo minus vultu populus sereno
4 possit antiquos celebrare ritus :
5 tuta sed vestro assidue perennet
6 Roma favore !
7 Nil in humanis stabile est putandum,
8 saepe securos inimica lusus
9 horrido turbat Nemesis flagello,
10 grataque in luctus, gemitusque amaros
11 gaudia vertit.
12 Abstine, o densa sata nocte virgo,
13 virgo, quae voces reprimis superbas,
14 et feris sceptro nimium potenti
15 magna locutos.
16 Romuli te gens colit, et veretur,
17 cur premas, qui te venerantur, et qui
18 debito addicti tua prosequuntur
19 numina cultu ?
Page 61
61
ACTUS QUARTUS.
CAESAR. CALPURNIA. D. BRUTUS.
CAESAR
J4_01 v.1 Ne deprecare : turpi me fractum metu
2 desistere esset. _C. Tam nihil apud te valent
3 uxoris (eheu !) paene jam exanimis preces ?
CAESAR.
4 Quid ? somniis me credere tuis postulas ?
CALPURNIA.
5 Non, sed timeri ut nonnihil tribuas meo.
CAESAR.
6 At ille solis nititur somnis timor.
CALPURNIA.
7 Finge esse vanum : tribuito aliquid conjugi.
CAESAR.
8 Etiam petenti, quod decus laedat meum ?
CALPURNIA.
9 Non, sed petenti, quod caput servet tuum.
CAESAR.
10 Desine timere. _C. Audere desine tu prius.
11 Tuaeque si adeo spernis uxoris metum,
12 movere vatum oraculis minacibus,
13 periculosam qui tibi hanc lucem admonent.
14 Si spectra, si te auspicia, si fibrae monent
15 cavere, et hunc meum timorem comprobant
16 quid in paratam pertinax mortem ruis ?
CAESAR.
17 Quando timorem ponere aliter non potest
18 ne nos tibi queraris omnino nihil
Page 62
62
19 tribuere, mittatur Senatus in hunc diem.
BRUTUS.
20 Magnanime Caesar, quod tibi verbum excidit ?
21 Tene potuisse barbarorum copias,
22 nil mente mota fortiter contemnere,
23 non posse nunc temnere mulieris somnia ?
24 Ubi pectoris vis illa praecellens tui est,
25 quam sensit olim, quique septeno videt
26 Nilum per arva profluentem gurgite,
27 quique glaciali colla suppositus polo,
28 concreta pigro maria sulcat marmore,
29 et quos rapaci Rhodanus unda verberat,
30 Galli feroces ? O statum deterrimum,
31 si Caesar orbem, Caesarem mulier regit ?
32 Conscende currus, laeta victrix, aureos,
33 gemmantibusque pervehitor urbem rotis :
34 totius orbis sola domitorem domas.
35 Veteres triumphos Roma nunc sileat suos,
36 et militaris conticescat gloria ;
37 invictus armis Caesar hodie vincitur.
38 Quid, Caesar, animi patribus credis fore,
39 si te jubente convocatos jusseris
40 abire nunc, redire, cum Calpurniae
41 meliora sese objecerint insomnia ?
42 Vade potius constanter, et nomen cape
43 Parthis timendum ; aut hoc minus si te juvat.
44 Prodito saltem, atque ipso patres mittito ;
45 ne negligi se, aut ludibrio haberi putent.
CAESAR
46 Incertus animi et huc et illuc distrahor,
47 qualis per aequor concitus bacchantibus
48 deprensa ventis fertur incerto ratis
49 agitata cursu ; pellit illinc Africus
50 creber procellis, Eurus hinc, illinc Notus :
51 si me hinc tuae, Calpurnia, inflectunt preces,
52 hinc dicta Bruti. Sed tamen quando semel
53 vel cadere praestat, quam metu longo premi,
54 non si trecentis vocibus vatum avocer,
55 non si ipse voce propria praesens Deus
56 moneat pericli, atque hic manendum suadeat,
57 me continebo. Desine, uxor, conqueri,
58 eamus : omnis jacta nobis alea est.
CALPURNIA.
59 Abiit, mea nil dicta moratus,
60 di, qui Romae geritis curam,
61 quo vos fas est cumque vocari
62 nomine, si vos manibus puris.
63 Menteque casta semper colui,
64 servate meo in Caesare Romam !
Page 63
63
CHORUS
J4_02 v.1 Creditur vulgus muliebre numquam
2 consili micam dare profuturi,
3 sed rapi affectu, penitusque sana
4 mente carere ;
5 sed tamen si quis bonus aestimator
6 rem putet recta ratione totam
7 dicet in multis micuisse magnam
8 consilii vim.
9 Ilion numquam cecidisset olim,
10 imo adhuc arces Priami manerent,
11 si Deo plenae Paris audiisset
12 dicta sororis.
13 Illa, cum laeta tumidus rapina
14 captor ad sedes patrias rediret,
15 dicitur totam, resoluta crines,
16 ille per urbem,
17 clamitans : turpem procul ire moecham
18 cogite, o Teucri, gerit illa secum
19 moenibus vestris, Phrygiaeque fata
20 ultima pubi.
21 Caede jam campos video madentes,
22 jam ferox gnatus Thetidos marinae
23 hinc et hinc strages geminat, tremenda
24 cuspide pugnax.
25 Jamque mutato Simois colore,
26 inficit ripas, galeasque secum
27 volvit, et fortis madidas juventae
28 sanguine cetras.
29 Ah dolor ! Sanctas etiamne ad aras,
30 exuis vitam, genitor, senilem ?
31 Nec vel Hercaeus cohibet furentem
32 Jupiter iram ?
33 Haec et his multo cecinisse plura
34 dicitur quondam furibunda vates,
35 sed dolor Phoebi vetuit superbos
36 credere Troas.
37 Pertinax quisquis sibi credit uni,
38 ceteros spernens melius monentes,
39 ille, si coeptis pereat sub ipsis,
40 jure peribit.
ACTUS QUINTUS.
BRUTUS ET CASSIUS.
BRUTUS.
J5_01 v.1 Spirate cives ! Caesar interfectus est,
Page 64
64
2 ille, ille Caesar, patriae terror suae,
3 hostis senatus, innocentum carnifex,
4 legum ruina, publici juris lues ;
5 cujus rapinas nuper, et libidines
6 agnovit orbis totus et perpessus est,
7 in curia, quam oppresserat, oppressus jacet.
CASSIUS.
8 En, Roma, gladium adhuc tepentem sanguine,
9 in dignitatis vindicem dextram tuae !
10 Impurus ille, qui furore nefario,
11 rabieque caeca, te et tuos vexaverat,
12 hac, hac manu, atque hoc, hocce gladio, quem vides,
13 consauciatus, et omnibus membris lacer,
14 undam cruoris, et animam evomuit simul.
BRUTUS.
15 Ite, ite, cives, convolate in curiam,
16 mentem novo saturate jam spectaculo !
17 Immanis ille latro, qui regnum sua
18 jam spe vorarat, patriae oppressae incubans,
19 anima probris plena omnibus spoliatus est.
20 Ite, et cadaver illud obscaenum foris
21 date laniandum, quo feram absumant ferae.
CASSIUS.
22 Erymanthium perculerit Alcides aprum,
23 Hydramque flammis pertinacem exstinxerit,
24 ipsumque caelo, iterumque caelo redditum
25 confecerit leonem : in uno corpore
26 sexcenta nobis monstra debellata sunt.
27 Si strenuis justus datur factis honos,
28 tua, Brute, fastos ampliabit gloria.
BRUTUS
29 Quicumque mente patriam saeva premit,
30 suosque cives subdit ut servos sibi,
31 dum blandientis jam tenet summum rotae.
32 Ipsosque paene temnit aequalis deos,
33 simul atque versus cessat astrorum favor
34 et constitutas tempus adduxit vices,
35 cadit suoque ceteros casu monet,
36 virtute dempta ne quid aeternum putent.
CASSIUS.
37 Sic, sic tyranni debitas poenas luant,
38 numquamque sicca finiant vitam nece !
39 Eamus hinc, et editam Capitolii
40 scandamus arcem ! Roma tandem libera est.
Page 65
65
CALPURNIA. CHORUS.
CALPURNIA.
J5_02A v.1 Eheu, quis aures nuntius tetigit meas,
2 cecidisse dira Caesarem Bruti manu !
3 O somniorum jam nimis veram fidem !
4 Sic misera quondam Troici conjux senis,
5 quam somniarat, tulit et experta est facem,
6 o, quae dolari verba sufficiant meo ?
7 Dehisce terra, meque miserandam abripe !
8 Aut vos, nefandi parricidae, huc, huc cito.
9 Venite gressu, quoque ferro conjugem
10 meum necastis, me, me eodem tollite !
11 Secunda vestras hostia exspecto manus.
12 Cupide madentem conjugali sanguine
13 jugulo mucronem, aut pectore excipiam meo.
14 Nondum litasti, Brute, perficito sacrum.
15 Nondum peremptus Caesar est : pars illius
16 maneo superstes. Non meus vitam tibi
17 vir denegarat, ne mihi mortem nega.
18 Moriar semel, quo desinam toties mori.
19 At tu, doloris turba nostri particeps,
20 dum languidus paulatim animus absumitur,
21 et membra linquens tabida petit Caesarem,
22 adjunge maestam fletibus vocem meis.
CHORUS.
J5_02B v.1 Aetheris alti lugeat orbis !
2 Tuque o radiis incincte caput,
3 volucris splendens arbiter anni,
4 propera pulchros abdere vultus !
5 Tu quoque falsae dominator aquae,
6 valido terram concute sceptro !
7 Omnia maerorem patefaciant !
8 Ille subactae gloria terrae.
9 Nunc repetiti gloria caeli,
10 uno Caesar Jove patre minor
11 liquit terras.
12 O impuri ! O illaudati !
13 Quorum sacrilega manus potuit
14 tantum mundi exstinguere lumen,
15 quae vobis sint supplicia satis ?
16 Quis taurus, quae rota, quis gladius
17 possit vestrum aequare furorem ?
18 Vobis tellus, vobis aether,
19 vobis deneget unda quietem !
20 Vos ultrices agitent furiae !
21 Una cruentis agitet flagris ;
22 altera taetro coquat igne genas,
23 tristes alia objiciat colubros,
24 qui se vestro sanguine pascant :
25 Stygia donec sede receptos
Page 66
66
26 laniet rostro vultur adunco,
27 vexet iniquum Aeolidae pondus,
28 et supplicii quicquid acerbi
29 sceleratos exagitat manes !
30 At tu, nostri causa doloris,
31 multum flete, et multum flende,
32 hos, bone, planctus accipe, Caesar !
CAESAR.
J5_02C v.1 Quid caelitum me fletis adjunctum choro ?
2 Non luridi me stagna Cocyti tenent,
3 sed templa caeli ; non malignae me furor
4 tetigit cohortis, ipsa jam genitrix manu
5 mi collocarat inter astrorum globos.
6 Simulacra tantum nuda dilaniata sunt,
7 nec ipse cecidi : umbra cecidit tantum mea.
8 Desinite flere ! Lacrimae miseros decent.
9 Qui me furenti (vera praemoneo, indiges,)
10 sunt animo adorti, non inultum illud ferent.
11 Haeres meae virtutis, ut sceptri mei,
12 nepos sororis, arbitratu pro suo
13 poenas reposcet. Ponite modum luctibus :
14 ego ad alta caeli tecta stellantis feror.
CALPURNIA.
J5_02D v.1 Unde, quaeso, vox ad aures istas pervenit meas ?
2 En sonum, marite, dulcem vocis agnosco tuae.
3 Non iniqua te peremit parricidarum manus ?
4 Vivis, et receptus astris, laetus assides Jovi.
5 Quo soles, bonus, favore perge complecti tuos.
CHORUS.
J5_02E v.1 Sunt manes aliquid ; cumque diem ultimum
2 adduxit fera mors, est aliquid tamen,
3 quod vitat Libitinam,
4 exstructosque fugit rogos.
5 Id si, dum vegetat membra, datum sibi
6 vitae curriculum puriter egerit,
7 nec se turpificarit
8 impuris scelerum notis,
9 mox, ut corporeo carcere liberum est,
10 rurfus sidereas convolat in domos,
11 qua Saturnia lacte
12 signabit proprio viam.
13 Atque illic, numero caelicolum additum,
14 caelesti ambrosiae gramine vescitur,
15 et carchesia sacri
16 plena nectaris ebibit.
17 Haec olim haud dubie praemia vos manent,
18 quicumque innocuo pectore simplices
Page 67
67
19 virtutemque tenetis
20 et canam colitis fidem.
![Die Evagriusübersetzung der Vita Antonii · VII. The libraries of ... The Coptic Life and the Greek Life. Translated by ... Vol. I, Pars 2, 793-886] Übersetzung auf English: Athanasius,](https://static.documents.pub/doc/80x56/5b8557fe7f8b9ae0498e16c8/die-evagriusuebersetzung-der-vita-antonii-vii-the-libraries-of-the-coptic.jpg)
