+ All Categories
Home > Documents > maro TarxniSvilifolk.gov.ge/wp-content/uploads/2014/09/40.pdf`CauxteT baraTaSvilsa~, `Wona~,...

maro TarxniSvilifolk.gov.ge/wp-content/uploads/2014/09/40.pdf`CauxteT baraTaSvilsa~, `Wona~,...

Date post: 12-Jan-2020
Category:
Upload: others
View: 13 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
148
Tbilisi 2008 Tbilisi 2008 maro TarxniSvili MARO TARKHNISHVILI saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro Ministry of Culture, Monument protection and Sports of Georgia saqarTvelos folkloris saxelmwifo centri The Folklore State Centre of Georgia
Transcript

Tbilisi 2008Tbilisi 2008

maro TarxniSvili

MARO TARKHNISHVILI

saqarTvelos kulturis, ZeglTa dacvisa da sportis saministro

Ministry of Culture, Monument protection and Sports of Georgia

saqarTvelos folkloris saxelmwifo centri

The Folklore State Centre of Georgia

simRerebi gaSifra marika kvaliaSvilma

musikaluri redaqtorebi: kukuri WoxoneliZe

nana valiSvili

redaqtori: baia asieSvili

gamocemaze muSaobdnen: nana kalandaZe nunuka SveliZe Tea kasaburi

Targmani mixeil gelaSvilisa

kompiuteruli momsaxureba Tamaz gabisoniasi

damkabadonebeli kaxaber wurwumia

daibeWda Sps `favoritSi~

Marika Kvaliashvili

Musical Editor: Kukuri Chokhonelidze

Nana Valishvili

Editor of the text: Baia Asieshvili

Works for this publication were performed by:

Nana KalandadzeNunuka Shvelidze Tea KasaburiTamaz Gabisonia

Translated by Michael Gelashvili

Typographic Dezign by Kakha Tsurtsumia The book was printed in ”Favoriti”, Ltd.

5

am krebulis Sedgenas, ragind saocaric unda iyos, jer kidev maSin Caeyara safuZveli, rodesac bebiaCemi Cemze ormocdaaTi wliT ufrosi iyo, me ki sruliad axalgazrda, konservatoriis pirveli kursis studenti viyavi. dRes ukve bebiaCemis asaki-sa mivubrundi am saqmes da didi xnis ganmavlobaSi miRebuli codniTa da profesiuli gamocdilebiT, sruliad axleburad gaazrebuli RirebulebebiT, krebulad avkinZe, xuTasi qarTl-kaxuri simRerisagan Semdgari misi repertuaridan ormocdaa-Ti saukeTeso nimuSi SevarCie da naSroms maro TarxniSvilis cxovrebisa da Semoqmedebis amsaxveli fotomasala davurTe. vfiqrob, yoveli qarTvelisaTvis saintereso iqneba cnobili momRerlisa da pirveli lotbari qalis, saqarTvelos saxalxo artistis, maro TarxniSvilis cxovreba da moRvaweoba.

dasabeWdad gamzadebuli krebuli wlebis ganmavlobaSi mzis sinaTles eloda. bevri ram meRobeboda win, magram axla mosveneba davkarge _ unda danapirebi Semesrulebina. piroba ki aseTi iyo: bebiaCemma sicocxleSive mTxova: `Svilo, Tu me ver moveswrebi am krebulis gamocemas, roca daibeWdeba, modi Cems saflavTan da CamomZaxe, rom dapirebuli Semisrule. yvelafers gavigeb da vigrZnob. icode, es CemTvis Zalze mniSvnrlovani saqmea _ tyui-lad ar miRvawia, Cems STamomavalT da mTel qarTvel ers, visTvi-sac qarTuli simRera Rirebulia, did saganZurs vutoveb~.

am krebulis SedgenaSi mas didi Rvawli miuZRvis: dauzare-blad mejda gverdiT, yovel bgeras mimReroda, raTa es marga-litebi notebze mTeli sizustiT gadametana.

erTsa da imave frazas sul sxvadasxva variantiT mReroda. roca veubnebodi: bebo, erTnairad mimRere, nu mawvaleb-meTqi, igi mipasuxebda: ra vqna, Svilo, erTnairad verasodes vmRerio. mas xom fonogramaze an mikrofoniT arasodes umReria. ixar-jeboda mTeli arsebiT, iwvoda didi saSemsruleblo ostato-biT da qarTl-kaxuri simReris andamats aziarebda qarTvel msmenels da ara marto mas...

mxvda bedniereba, rom am simRerebis notebze gadatana be-biaCemma swored me momando, sruliad gamoucdel Tvrameti wlis gogonas, Tumca pataraobidanve Sezrdils simRerasTan, romelsac dabadebidanve Cemma ojaxma maziara da is Cemi cxov-rebis ganuyofel nawilad iqca.

am sulieri sazrdos wyalobiT vemsaxurebi qarTul tradi-ciul musikas da didi madlierebiT, siyvaruliTa da mokrZa-lebiT pativs mivageb Cemi moamage bebos xsovnas.

bebiaCemi _ maro TarxniSvili(1891-1969)

6

axla jeri Tqvenzea, axalgazrdebo: CaibareT, uerTguleT, gaufrTxildiT ase saTuTad saukuneebgamovlil simdidres, romelsac mTeli samyaro aRiarebs, da STamomavlobas Se-mounaxeT.

am wigniT ki mkiTxvels Sevaxseneb warsuls, romlis daviwyebac SeuZlebelia.

viwyeb!

axla ki dawvrilebiT mogiTxrobT imas, rac aqamde sazogadoebisaTvis ucnobi iyo: be-biaCemis _ maro TarxniSvilis (Tarxan-mouravis) _ piradi cxovrebis yvela niuanssa da detals. me, rogorc ojaxis Svili da SviliSvili, Tavs uflebas vaZlev, avsaxo jer gaux-maurebeli, nar-ekaliTa Tu ia-vardiT mofenili misi cxovrebis gza.

momitevos misma sulma, Tu yvelafers naTels movfen. is xom irgvlivmyofT arasodes Tavs ar axvevda imas, rasac qvemoT mogiyvebiT.

maros mSoblebi

Tavadi estate nikolozis Ze Tarxan-mouravi, cnobili istoriuli gmiris, giorgi saaka-Zis pirdapiri STamomavali gaxldaT. mdinare kavTuras napirebze gadaSlili kavTisxevi, maxlobeli soflebi da manglisis nawilic Tarxan-mouravTaA samflobelo iyo. maTve ekuT-vnodaT qvaTaxevis RvTismSoblis eklesia.

estate Tarxan-mouravma colad SeirTo kavTisxeveli dekanozis ioseb meqanariSvilis erTaderTi asuli _ natalia. Tarxan-mouravebis ojaxs araferi aklda: moaxleebi, Sina-mosamsaxureni, mejinibeni, mTibavebi, mwyemsebi aTasgvar samuSaos asrulebdnen. ganTqmu-li iyo estates marani Tavisi veeberTela qvevrebiT.

estatesa da natalias maros dabadebamde ukve rva Svili hyavdaT _ sami vaJi da xuTi asuli.

estate metad kargi pirovneba yofila: moxdenili, brge vaJkaci, enawyliani, araCveu-lebrivi mosaubre, stumarTmoyvare, maspinZlobiT gamorCeuli da saxelganTqmuli, simR-eris kargad amyoli, TviTonac sufris mSveneba da drosmatarebeli.

ai, swored maSin icodnen drostareba Tu icodnen! sasmelis sma da gatialeba ra mosatani iyo, iq sityvisa da simReris paeqroba imarTeboda, romelic keTilmosurne urTierTobiT ganTiadze mTavrdeboda. `biWo, mamalma iyivla, apirebs gaTenebasao~, _ miumRerebdnen erTmaneTs da ganTiads egebebodnen, Tumc maTi ganSoreba didxans ar grZeldeboda.

estate aseT lxins glexobasac aziarebda. maTgan bevr rames swavlobda: sibrZnes, marTe-bul sityvas, kacobas, Sromas. ar Takilobda maT gverdze puris Wamas _ RmerTma SeargoT! urTierTpativiscema da siyvarulic aqedan modioda. vis ras uSlidnen?!

mariamobas, Sobas, saaxalwlo, saaRdgomo Tu saojaxo dResaswaulebze Tarxan-mouravebTan didi stumrianoba ewyoboda. Tbilisidan, goridan, axalqalaqidan da sxva adgilebidan kavTisxevSi naTesavebi, axloblebi da sapatio stumrebi _ Tarxan-mouravebi, ciciSvilebi, erisTavebi, gedevaniSvilebi, amilaxvrebi, maRalaSvilebi da sxvebi _ Camo-diodnen. drostareba ramdenime dRes grZeldeboda.

estate da natalia araCveulebriv gulisxmierebas da yuradRebas iCendnen glexobis mi-marT. naxevar sofelze meti maTi naTluli iyo. cxvris didi fara saZovridan rom dabrun-deboda, natalia samagaliTo guluxvobas iCenda _ zogs yvels, zogs matyls, zogs erbosa da karaqs daurigebda xolme. soflad, Tu sadme naTloba an qorwili imarTeboda, Tarxan-mouravebs iq sapatio stumrebad iwvevdnen. gardaicvleboda vinme da estate ugzavnida dazaralebul ojaxs cxvars, purs, Rvinos, aseve fulad daxmarebasac. estateaanT mivideT,

7

tateaanT vTxovoT, _ xSirad ga-ismoda sofelSi, rodesac vinmes raime gauWirdeboda.

Tu Tavads hqonda, glexsac hqonda. Tu satkivari iyo, yve-las erTad stkioda. lxini iyo da _ yvela erTad xarobda. maTi urTierToba metad axlobluri da naTesauric ki iyo... yovel SemTxvevaSi, Cems winaprebs ase ixsenebdnen glexoba Tu ojaxis wevrebi.

saTno, kacTmoyvare col-qmarma mSromeli xalxis gulwr-feli siyvaruli da pativiscema daimsaxura. aki amitom iyo, rom revoluciis wlebSi, rodesac Tavad-aznaurTa mier ganawameb-ma glexobam mravali memamulis kar-midamo gadawva da gaanad-gura, Tarxan-mouravebis saxl-karisaTvis xeli aravis uxlia, piriqiT, TavgamodebiT icavdnen.

maros dabadeba

1891 wlis 21 dekemberi. qarTlis ulamazesi sofeli kavTisxevi. SuaRamea. sofels sZi-navs, Tumc saaxalwlo samzadisi yvela ojaxSi dawyebulia.

Tofis araerTgzis gasrolam da SeZaxil-gadaZaxilma sofeli fexze daayena: gaiRviZeT, xalxno, estates qaliSvili SeeZinao. bednieri ojaxi da mTeli sofeli zar-zeimiT aRniS-navda RvTis did wyalobas _ bavSvis dabadebas.

axladSobili qudbediT daibada. ra marTali da brZenia xalxi, roca aseT adamians bed-nier momavals uwinaswarmetyvelebs. marTalia, maros cxovrebis gza nar-ekaliani iyo, ma-gram yvela gasaWirs, RmerTis rwmeniTa da daxmarebiT, Tavs aRwevda. ase iyo Tu ise, maro marTlac bednieri qali gaxldaT.

Tarxan-mouravebis sikeTiT savse ojaxSi izrdeboda maro. im droisaTvis bavSvis aRz-rdis saukeTeso meTodebs iyenebdnen: mSoblebi, SvilisaTvis codnis miRebasTan erTad, qarTuli ojaxuri tradiciebis SeTvisebaze zrunavdnen. vaJebs mamakacur Cvevebs, ojaxis erTgulebas, sarwmunoebisadmi mokrZalebas, keTilSobilebas, mzrunvelobas, ufros-um-crosis garCevasa da pativiscemas aswavlidnen. vaJkacebs deda akvanSive STaagonebda, _ mamis qamaro-xanjaloo, _ da mamulisadmi Tavdadebis gmiruli suliskveTebiT zrdida Svils. aki aseTebad izrdebodnen kidec. gogonebs aswavlidnen patiosnebas, erTgulebas, xelsaqmes, sinatifes, mokrZalebas... maSin gogonebma Turme gawiTleba icodnen. ra kargi dro yofila...

maros mSoblebi _ estate Tarxan-mouravi da natalia meqanariSvili

8

maro izrdeba

maro izrdeba uaRresad Tbil atmosferoSi. nebieri nabolara _ mecxre Svili _ mSoblebis, da-Zmebis, bebiebis, papebis, soflis yuradRebis centrSia moqceuli.

patara maro mousvenrobiT, aqtiurobiT, cnobismoyvareobiT da, rac mTavaria, Tandayolili mSvenieri xmiTA da musikaluri niWiTaa dajildoebuli. misi simRerisadmi miswrafeba ojaxis wevrebsa da stumrad misul didgvarovnebs uyuradRebod ar darCe-niaT. urmis kofoze Semomjdari gogona sulganabuli usmens TavianTi meurmis namRer `ur-muls:~

`aRzevans waval marilze, marils movitan brolsao, jer dedas gadavexvevi, mere Svilsa da colsao~... _ naRvliani xmiT agrZelebda nika papa. Sromis, sawesCveulebo, Tesvis, mkis, kaloobis

dros, naTloba-qorwilebSi, soflis dReoba-dResaswaulebze bavSvobisas aTasjer mosme-nili simRerebi maros samudamod rCeboda mexsierebaSi.

patara maro urmis kofoze, patara maro xis totze, patara maro soflis TavSi gogo-bi-WebSi gamorCeviT momRerali, patara maro Tavis mierve mowyobil soflis lxinsa Tu ojax-Si Sekrebili metad cnobili gvariSvilebis winaSe amRerebuli... gamorCeuli tembris xmis mqone, uaRresad niWieri patara arseba did mowonebasa da aRtacebas iwvevda. kompozitor niko sulxaniSvilis stumrobisas maro mraval qarTul margalits agrovebda gonebaSi.

im dros batoni niko operaze `patara kaxi~ muSaobda da erT dRes stumrebisaTvis _ `daigvianes, jer arsad sCanan~ _ umReria... Zia nikos muxlze daskupebuli patara maro, aZgerebuli guliT, mTeli arsebiT usmenda did qarTvel kompozitors da swored maSin-deli, bavSvuri yuriT damaxsovrebuli, `daigvianes~ erT-erT mniSvnelovan adgils ikavebs mis sakoncerto repertuarSi _ raRa Tqma unda, Taviseburad gadamRerebuli, ukve maro-seuli interpretaciiT aJRerebuli. swored misi damsaxurebaa, rom `patara kaxis~ es brw-yinvale aria sulxaniSvilis operis sxva fragmentebTan erTad ar daikarga.

gadioda wlebi. ganuyreli simRerebis TanxlebiT izrdeboda maro. mSoblebs, gad-iis TanxlebiT, TbilisSi mihyavT saswavleblad, Tavisufal dros ki kvlavac ojaxTan atarebs.

estate Tarxan-mouravis cxrave Svili kargad mReroda, gansakuTrebulad ki maroze ca-meti wliT ufrosi da _ ekaterine Tarxan-mouravi falavandiSvilisa. wlebis ganmavloba-Si marosTan erTad maros mierve Camoyalibebul ansamblSi, debi TarxniSvilebis saxeliT gamodioda da didi aRiarebac moipova. gundis repertuars amSvenebda: `berikaci var~, `CauxteT baraTaSvilsa~, ̀ Wona~, ̀ zamTari~ da sxva mravali qarTl-kaxuri simRera. maro da ekaterine mcirericxovani ansambliT scenaze im dros gamovidnen, roca qarTuli sityva ikrZaleboda. debi TarxniSvilebi, Tavadis qalebi ki qarTvelebs mouwodeben: `qarTvelo, xeli xmals ikar, dro dadga gamarjvebisa~. es gmirobis tolfasi iyo, magram ukan dasaxevi arc maT da arc erT qarTvels ar hqondaT. aseTi TavdadebiTa da TavganwirviT maro Tarx-niSvilma asobiT qarTl-kaxuri simRera Semounaxa STamomavlobas.

maros aTxoveben

estate da nato Tarxan-mouravebis bednier ojaxs ubedurebamac ar daaklo xeli. cxra Svilisagan sami vaJi siWabukis wlebSi gardaecvalaT da damwuxrebul mSoblebs gvaris gamgrZelebeli aRar darCaT.

estatem bevri fiqris Semdeg gadawyvita: gvaris gasagrZeleblad Tavisi nabolara Svili

9

sofel axalqalaqis mkvidrze, Tavisive mogvare dimitri Tarxan-mouravze gaeTx-ovebina. Tumca orive gvari erTi Ziri-dan modioda _ orive giorgi saakaZis STamomavali iyo, magram drois siSoris gamo naTesauri kavSiri aRar arsebobda Sors wasuli drois gamo, eklesiam qor-winebis neba darTo da jvaric daswera. ase da amgvarad, cameti wlis maro ula-mazes, moxdenil, lurjTvaleba, keTil-SobilebiT gamorCeul vaJkacs _ oci wlis dimitri zaalis Ze Tarxan-mouravs miaTxoves.

bebiaCemi ixsenebda: ukve patarZali `tikinebiT~ rogor TamaSobda.

maros gaTxovebidan erTi wlis Semdeg axalgazrda col-qmari kavTisxevSi sax-ldeba. estate xSirad avadmyofobs da sayvarel siZes Tavis patronad, Zed da gvaris gamgrZeleblad miiCnevs.

axalgazrda marosa da dimitris oTxi Svili SeeZinaT. ufrosi margo TerTme-ti Tvisa gardaicvala, ramac gaunele-beli tkivili miayena axalgazrda mSoblebs. Semdeg daibadnen ivane, Tamari da nunu. kargi smena da xma dahyva samives, mSoblebTan erTad mRerodnen da Sexmatkbilebuli simReris xma ismoda Tarxan-mouravebis ojaxidan. Tamari da ivane konservatoriaSi swavlobdnen: Tamars aRmoaCnda SesaniSnavi, ulamazesi soprano, ivanes _ ganumeorebeli, xaverdovani, msuye tembris tenori, rogorc profesionalebi ambobdnen da Cems mexsierebasac kargad SemorCa, es iyo unikaluri, RvTiTboZebuli xma. umcrosi qaliSvili nunu SesaniSnavad ukravda roialze da dedas akompaniatorobas uwevda romansebis Sesrulebis dros. samive Svili, niWTan erTad, kargi garegnobiTac gamoirCeoda.

pirveli ansambli

simRera maros ganuyofeli Tanamgzavri iyo. mas usimRerod arasodes ucxovria _ lx-insa Tu WirSi simRera exmareboda. mizandasaxuli, principuli, Wkviani, Seupovari, sa-marTliani, energiuli, Tavisi saqmis ubadlo mcodne, araCveulebrivi organizatori, windaxeduli da gawonasworebuli pirovneba arasodes aZlevda sakuTar Tavs Tu gverdSi myofT modunebis uflebas. es maros cxovrebis wesi iyo.

gansakuTrebulma xmam _ dabalma xaverdovanma kontraltom _ gaukvlia gza msmenelTa gulebisken, moupova didi avtoriteti, saxeli, ara erTi jildo, ori saiubileo saRamo da sayovelTao aRiareba.

maro TarxniSvilis sasceno moRvaweoba 1910 wlidan iwyeba. cxrameti wlis maro ayal-ibebs mcirericxovan gunds, romelSic misi meuRle _ ocdaeqvsi wlis dimitri Tarxan-mouravi, ansamblis erT-erTi wamyvani momRerli, ulamazesi xaverdovani xmiT simReraSi tols aravis udebda. ansambls maro xelmZRvanelobs, gverds ufrosi da ekaterine umSven-ebs _ gansakuTrebuli pirveli xmis mTqmeli.

koncertebi, aRiareba, mowoneba, presa... cnobil momRerlebsa da msaxiobebTan erTad

maro da dimitri Tarxan-mouravebi

10

sajaro gamosvlebi. SeiZleba iTqvas, rom maT ga-reSe saRamo ar tardeboda. ase daiwyo TarxniS-vilebiseuli simReris aRmasvla da popularoba TbilisSi, gorsa da mTel saqarTveloSi.

maros cxovreba warmatebuli da aRmavali iyo im dromde, romelzec qvemoT mogiyvebiT.

1924 weli.TavadTa akleba-awiokeba

gana ra hqondaT iseTi, ris gamoc unda daexvr-itaT an iqneb jer kidev cocxalTaTvis mieyaraT miwa?! _ gadanaxuli fuli an qoneba? _ ara! sas-_ ara! sas-axleebi? _ ara! maS, ra? Tumc bevri hqondaT pa-tiosani SromiT moweuli Wirnaxuli, dovlaTi da baraqa, ar akldaT stumari da drostareba, magram yvelaze didi simdidre mainc axloblebis, nac-nob-megobrebisa da glexobis uzado siyvaruli iyo. aravis arafers arTmevdnen, aravis aviwroeb-dnen: dadiodnen qarTul samosSi gamowyobilni dinjad, naRdi qarTuli mixvra-moxvriT, sityva-pasuxiT, ganaTlebiT, vaJkacobiT, uborotobiT, ojaxiSvilobiT gamorCeulni. gana gvariSviloba,

`seriozuli mizezi~, sababi iyo kacis dasaxvretad, miT umetes, maTi mcirewlovani Svile-bisa? netav vicode, riTi amZimebdnen isedac codvil miwas, magram, samwuxarod, es ase mox-da da Cvens ojaxsac Seexo.

1924 wlis gviani Semodgoma, TiTqos bunebac kvdomas iwyebs. maros meuRles da TxuTmeti wlis vaJs iWeren. iwyeba TavadTa awiokeba, daxvreta, Cacxrilva, aCexva ojaxebSi Tu saja-rod _ yvelas Tvalwin... dapatimrebis Semdeg ki sruli ganukiTxaoba... bevri udanaSaulo ojaxi ganadgurda da gacamtverda. ra iyo es? _ bedis ironia Tu gaborotebuli, ugvano da ugvaro adamianebis SurisZieba!

gamwarebul maros Tavisi qudbedi exmareba. saswrafod Cadis TbilisSi da arasrul-wlovani Svilis gaTavisuflebis sabuTs iRebs. gorSi ki im dros Causwrebs Svils, rode-sac gaTxrili samaris win muxlebze daCoqili, xelebSekruli da Tvalebaxveuli, gaognebu-li, garinduli da dabneuli mozardi saSinelebas elodeba. diliT ukve daxvretili mamis cremliT dasvelebul Rawvebs TiTqos niavi ealerseba, amSvidebs, mis suls zecisaken mia-cilebs, raTa RmerTma iq mainc daumkvidros sasufeveli. Svilis dasaxvretad gamzadebul tyvias ki dedis qudbedi eRobeba _ samaris karTan viRacis xeli aTavisuflebs jer kidev gonsmousvlel biWs. maro gulSi ixutebs gamotirebul vaJs da ukanmouxedavad mihyavs sisxliani, mgminavi, mborgavi miwidan Sors.

Svilis gadarCenam ocdacameti wlis daqvrivebul maros qmris sikvdili gauqarwyla, Tumca tirilis uflebac ar hqonda: romeli saxlidanac tirilis xmas gaigebdnen, Sediod-nen da daxvretilTa ojaxis wevrebsac sastikad uswordebodnen.

maros mwuxarebisaTvis ar scalia: Tamari am dros 15 wlisaa! Tamarsa da nunuze dardi ar asvenebs, magram ra qnas, rogor gamoCndes kavTisxevSi, sadac glexebma daitoves batonis Svilebi, farulad uvlidnen da, SeZlebisdagvarad, civ niavs ar akarebdnen. ufrTxilde-bodnen, vinmes ar daenaxa da mSoblebis javri maTze ar eyaraT. udidesi riskis fasad bo-lomde mainc keTili batonis erTgulni rCebodnen, gamJRavnebis SemTxvevaSi ki maTac Tava-

lola da maro Tarxan-mouravebi SvilebTan

11

debis gzas gauyenebdnen. ra qnas, ra gaakeTos, rogor mouyaros Svilebs

Tavi?! maro moTminebiT loculobs, RmerTs SesTxovs daxmarebas _ bavSvebis uvnebel dabrunebas. verafers igebs, ra xdeba kavTisxevSi, molodins ki bolo ar uCans. naTesavTan Sekedlebuli maro Cumad tiris, godebs: ar icis, romeli erTi itiros _ daxvretili ojaxis wev-rebi, Svilebi Tu umweod darCenili Tavi, rogor ga-zardos daoblebuli Svilebi, roca maTTvis yvela kari gadarazulia. represiebis Semdeg yvela ojaxi gacxri-les _ TavadTa naSieri ar unda darCes sadme.

qudbedi aqac ar tovebs maros.SeSinebulma glexebma (rogorc dedaCemi Tamari

ixsenebda) _ papa gigam da papa nikam _ uremSi Tiva Caafines, zed Tamari da nunu daawvines, zevidanac Tiva daafares, Sebindebulze gorSi Caiyvanes, bavSvebs gza dauloces da uTxres: aba, Svilebo, yoCaRad iyaviT, deda aq aris, nu SegeSindebaT, ipoviT erTmaneTso, _ da malulad gaecalnen iqaurobas.

atirebulma, SeSinebulma, xelixelCakidebulma deb-ma ar icodnen, saiT wasuliyvnen. bavSvebi wesrigis damcvelma SeaCera da hkiTxa, vin iyvnen da sad midiodnen. uceb Tamari gons moego da im droisaTvis sakmaod cnobili mTavrobis wevris saxeli daasaxela, Tan, rogorc axlobeli da naTesavi, `ZiaTi~ moixsenia. Tamari da nunu etliT mihgvares e.w. `Zias~ da hkiTxes: es bavSvebi amboben, rom Tqveni naTesavebi ar-ian da rogor moviqceTo. am keTil `Zias~ ucvnia bavSvebi, gauSlia orive xeli da uTqvams: _ `modiT. Svilebo, CemTano~... dedaCemi hyveboda: mTeli sxeuli SiSiT mikankalebda, rom am kacs uari ar eTqva Cven axloblobazeo.

_ axlave waiyvaneT Cems saxlSi, _ ubrZana `Ziam~, _ da Cems cols miuyvaneT! keTilma `deidam~ da ̀ Ziam,~ romlebic xSirad stumrobdnen dimitrisa da maros ojaxs, meore dResve Svilebs deda apovnines.

aRaraferi axsovda maros garda imisa, rom samive Svili daibruna, gulSi Caikra da im wuTidanve daiwyo maTze zrunva.

miuxedavad momxdarisa maro ar ibneva, ibrZvis, gamosavals eZebs: bavSvebi ar unda moa-Sios da maT momavalzec izrunos. glexebi ar wyveten masTan urTierTobas _ TviTonac uqonelni maros da oblebs ukanasknel lukmas uyofen, cxadliv Tu Cumad, ar iviwyeben ba-tonis amags.

maro gorSi saxldeba

cxovreba TandaTan kalapotSi Cadga, maro gorSi binas qiraobs. bavSvebi skolaSi mihyavs da imave skolaSi simReris maswavleblad muSaobs.

rogor gamoadga maros bavSvobisdroindeli cnobismoyvareoba, ris gamoc xan ToneSi uvardeboda xabazebs, xan saqsovi CxirebiT isisxlianebda patara TiTebs, xanac makratlisa da nemsis xmarebas cdilobda da Tavis tikinebs tansacmels ukeravda... bolos ki yvelaferi srulyofilebamde mihyavda, naxevari saqmis keTeba ar icoda. RamiT, Wraqis Suqze, leibi-dan amoRebul matyls arTavs _ bavSvebs windebs uqsovs, leibis pirebisagan ki gogonebs ulamazes kabebs ukeravs _ vinmem abuCad ar aigdos misi oblebi (studentobis dros, sak-maod Tavmomwones, misi Sekerili kabebi mecva).

dimitri Tarxan-mouravi

12

maro Tavis ZiriTad saqmes mainc ar wydeba: isev mouyris Tavs karga xniT dadumebul ansamblis wevrebs da qarTul minavlebul simReras kvla-vac miseul Zlier suls STaberavs, aaxmianebs, aaz-virTebs, aaboboqrebs da mTel saqarTvelos mohfens. isev dgeba fexze. NsamoTaxian binas iZens, didi SromiT ojaxs awyobs da Svilebs umamobas ar agrZnobinebs.

ojaxidan SemorCenili xatebi da locva imeds, rw-menas da Zalas matebs. Dda, roca maros saxelma kvla-vac gaielva da mis gareSe arc erTi koncerti ar im-arTeba gorSi, Tbilissa Tu saqarTvelos sxvadasxva kuTxeSi. isev bedis ironiaa...

gors saSineli dila uTendeba, iryeva dedamiwa, panika, xmauri, ngreva, kivili, yvela Svelas iTxovs. ramdenime wuTi da yvelaferi Cerdeba, qalaqi mtvris buRSia gaxveuli, nangrevebidan adamianTa gminva is-mis. nel-nela gons egeba xalxi, yvela SiSiT ubrun-deba Tavis sacxovrebels, magram, vis ra xvdeba, kidev sakiTxavia.

am istoriulma miwisZvram marosac ar daaklo xeli.Mmas aqac qudbedi exmareba: iRblad, im dros

SvilebTan erTad TbilisSi imyofeboda koncertis Casatareblad. am ambiT SeZrwunebuli maro saswrafod Cadis gorSi da sakuTari binis adgilas xaxadaRebuli miwa xvdeba, romel-mac sruliad STanTqa, rac ki didi SromiT martoxela qals moepovebina.

isev yvelaferi Tavidan, magram ara gorSi, sadac aRaraferi eguleba, aramed TbilisSi da ukve samudamod.

maros Tbilisuri cxovreba

maro ukve myarad dgas fexze _ saxeliani da avtoritetmoxveWili, Mmagram dakargulis aRdgena arc Tu ise iolia.

TbilisSi, petriaSvilis quCaze, im droisTvis erT-erTi cnobili, Rvinis qarxnis _ `udelis” _ mTavari meRvine maros mazli ioram Tarxan-mouravia, romelic represiebs swavla-ganaTlebis misaRebad sazRvargareT yofnam gadaarCina. iorami usaxlkarod darCenil rZalsa da ZmisSvilebs cxovre-bis pirobebs uqmnis, exmareba da gaWirvebas ar agrZnobinebs. TbilisSi cxovroben agreTve maros da ekaterine TarxniSvili-falavandiSvilisa da muli ekaterine Tarxan-mouravi (parizSi silamazis prizi moipova). Aase rom, naTesauri wre izrdeba da erTiandeba.

maro Tavisi momajadoebeli xmiTa da saSemsruleblo ostato-biT dRiTidRe ipyrobs msmenelTa gulebs. male konservatoriaSi eTnografiuli gundis xelmZRvanelad iwveven. konservatoriis reqtori, cnobili qarTveli kompozitori dimitri arayiSvili, aRfrTovanebulia misi vokaluri monacemebiT. ansamblSi momRe-ralTa raodenoba matulobs, Zalas ikrebs da axali SemarTebiT gamodis. Mmaros qal-vaJi _ Tamari da ivane _ ansamblSi mRerian da konservatoriaSi swavloben.

ekaterine da maro

ioram Tarxan-mouravi

13

maro mTavrobis yuradRebis centrSi eqceva da vardisubnis quCaze samoTaxian binas aZleven.Kkompozitorebi misTvis weren simRerebs, romlebsac solo-koncertebze mRe-ris da am JanrSic ostatobis mwvervals aRwevs, roialze Tanxlebas umcrosi qaliSvili nunu TarxniSvili uwevs. mZime wlebis gamo gvari Tarxan-mouravi TarxniSvilad Seicva-la.

***maro _ momRerali, maro _ lotbari, maro _ pedagogi, SemdegSi ki qarTl-kaxuri sim-

Rerisa da cekvis saxelmwifo ansamblis samxatvro xelmZRvaneli da lotbari... Ggastrole-bi saqarTvelosa da ruseTSi, somxeTsa da azerbaijanSi... Yyvelgan warmateba, Ygamarjveba, jildoebi da didi aRiareba...

maro meored Txovdeba uaRresad ganaTlebul da daxvewil, SesaniSnavi smenisa da xmis mqone pirovnebaze _ provizor sergo nadareiSvilze. maros mzrunveli meuRle, Cven ki mosiyvarule babua gvyavda misi saxiT. im dros maros Svilebi samive daojaxebulia: Tamari gaTxovilia SesaniSnav ojaxisSvilze mxatvar kote kvaliaSvilze. Nnunu cnobil fexburTelze, sikeTiTa da sisxartiT gamorCeul, akaki yaliCavaze. ivanes meuRle bar-bare TarxniSvilia _ niWieri, gonieri, lamazi da saTno bunebis mqone qali. Mmaro xuTi SviliSvilis bebia xdeba: Tamarisa da kotesagan _ firani da marika kvaliaSvilebi, nu-nusa da akakisagan _ merab da Tina yaliCavebi, ivanesagan _ Tamila TarxniSvili. Yyve-lani Sexmatkbilebulad, pativiscemiTa da siyvaruliT erT did ojaxad vcxovrobdiT. yvelafers ki mainc maro awesrigebda da, miuxedavad didi datvirTvisa, misi xeli yve-las swvdeboda, gansakuTrebiT ki patarebs ar gvaklebda siTbosa da siyvaruls. M

debi TarxniSvilebis qarTl-kaxuri simRerebis momReralTa gundi, 1924 weli

14

meore msoflio omi

1941 weli. Mmoulodneli, Tav-zardamcemi ambavi: daiwyo meore msoflio omi. mRelvarebam moic-va qveyana _ SiSi, Cabnelebuli qalaqebi, yvela ojaxidan gawveuli vaJkacebi. sikvdilis mauwyebeli samkuTxa baraTebi. mRelvare molo-dini, gaWirveba, dadardianebul da dadumebul qalaqs dro da dro lev-itanis xma afxizlebs.Mmomravldnen daTalxuli dedebi. ara erTi ojaxi-dan ismis Semzaravi godeba.

maro SiSiT elodeba Setyobin-ebas e. w. `povestkas”... sicocxlis fasadac rom daujdes, Tavisi av-

toritetiT ivanes daxsnas rogorme SeZlebs, magram icis Svilis mtkice gadawyvetileba: Tu ar gaiwveven, moxalised wava. Ddedis winaaRmdegobas azri aRar aqvs. asec moxda. ivanes ojaxTan ganSorebis dRec dadga. gamosaTxovar sufrasTan cremlgamSrali, magram imedi-ani deda, ilias sityvebiT acilebs erTaderT vaJs:

`is dRea dRes, rom mamuls uZRvna Zis siyvarulian Zes Seswiro sayvareli didi mamuli~wasasvlelad gamzadebuls sayelo gauxsna, davaJkacebuli Svilis mkerds Caekona, da-

kocna, jvari moixsna, jariskacs Camohkida da Zaldatanebuli simSvidiT, imedianad uTx-ra: Svilo, genacvalos deda, sxvebTan erTad Sens dabrunebasac maRirsebs RmerTi! ivane Tvals miefara, dagubebulma cremlma da dardma amoxeTqa da gonwasuli deda axlobelTa gawvdil xelebs miesvena.

gadis dReebi, Tveebi, maro gons egeba. Ddardi ar Svelis saqmes da gadawyvets, zurgSi koncertebi Caataros daWrili jariskacebis gasamxneveblad. amaSi mTavrobac uwyobs xels. sadac ki Cadis, yvelgan eZebs Svils, magram is ukve brZolis velidan iwereba werilebs.

Svilis weriliT daimedebuli deda sxvis Svilebs umReris, efereba da SeuZaxebs:`Tof-iaraRi aisxiT,dro dadga gamarjvebisa~...bebiaCemi gviambobda: hospitalSi koncertebze sakaceebiT SemohyavdaT xeibrebi, usi-

naTloni, mZimed daWrili jariskacebi. isini gulmodgined usmendnen monatrebul qarTul simReras, romelic mxneobas matebda Zalagamoclil, sisxldaRvril vaJkacebs. Mmaro ver tovebs daWrilebs, dedis siTbosa da alersmoklebul biWebs da maTTan erT-or dRes rCe-ba. TiToeulSi Tavis Svils xedavs, nanas umReris, imediani sityvebiT anugeSebs, xeliT aWmevs da Rames uTevs.

saxlSi dabrunebuli maro uamrav werils iRebs, romlebSic jariskacebi ase mimarTaven: Zvirfaso deda, Tqvenma dedobrivma siTbom da simReram Zala Segvmata, imedi Cagvisaxa da sxva suliskveTeba gvagrZnobina. TiTo xelic rom SegvrCes, sisxlis ukanasknel wveTamde vibrZolebT da mters erTi nabijiT win wawevis saSualebas ar mivcemT. didi madloba yve-lafrisaTvis.

maro upasuxod arc erT werils ar tovebs, amasobaSi gadis mZime oTxi weli. Ooms ki bolo ar uCans.

ramdenime Tvea ivanes Sesaxeb ojaxma araferi icis, deda yvelgan eZebs Svils, magram amaod. Aavi fiqri mosvenebas ukargavs. Kkarze kakuni SiSis zars scems.

avWala. 1936 weli. koncerti qarTul diviziaSi

15

1945 wlis dasawyisi. saRamo xania. ojaxis yvela wevri Sinaa. uceb zaris xma ismis, am dros aravis elian, netavi vin unda iyos? Cemi Zma kars aRebs _ mis win gamxdari, uferuli kaci dgas. Ffirani ekiTxeba:

_ vin gnebavT? _ da interesiT akvirdeba stumars._ firuz, biWo, veRar mcnob? _ Dda ivane gulSi ixutebs sixarulisagan gaognebul sayva-

rel diSvils. daWrili demobilizebuli jariskaci ojaxSi brundeba.im sixarulis, im bednieri wuTebis sityviT aRwera SeuZlebelia. maro sikvdilisagan meored gadarCenil Svils mkerdSi ixutebs da sixarulis cremls

veRar uWers sadaves. ivanes brZolis velze maros qudbedi da mkerdze dakidebuli jvari icavs. mZimed daWri-

li da ugonod myofi Tavis cxens `karlikas~ gamoyavs brZolis velidan.aba, ra Hhqvia amas, Tu ara sasikvdilod gaumetebeli sicocxle.

omis Semdeg

1945 wlis 9 maisi. isev levitanis xma, romelmac didi xnis nanatri amcno qveyanas: omi

damTavrda!quCaSi gamosuli xalxi zar-zeimiT aRniSnavs sasixarulo movlenas.naomari vaJkacebi ubrundebian ojaxebs. zogi uvnebeli, zogic _ xeibari. vinc ver da-

brunda, maTi gamwarebuli dedebi ZmaTa sasaflaoze ioxeben guls _ isic ar ician, sad eZe-bon TavianTi dautirebeli Svilebis saflavebi. Mmagondeba ilias `qarTlis deda~.

D `damtirebeli deda axlos ar geyolebamis cxare cremli sisxlian mkerds ar

gepkureba...dedisa xeliT ver Seixvev gangmirul

gulsada egreT Sens Tavs mtlad daudeb Sensa

mamulsa.~

dro Tavisas Svreba... Qqveyana Zalas ikrebs, gonsmosuli da bedsSeguebuli xalxi TavTavianT saqmes ubrundeba.

saqarTveloSi akvnebma imravla. didi danaklisi unda Seivsos, daRupulTa nakva-levSi momavali Taoba unda Cadges.

maro axali SemarTebiT Seudga moRvaweo-bas: xelmZRvanelobs samocdaaTkacian sax-elmwifo ansambls daM misi saxeli qveynis farglebs scdeba.

ar darCa jildo, romliTac mTavrobas misi Rvawli ar daefasebinos. gadaRebulia ori dokumenturi filmi _ `maro TarxniS-vili.~ mxatvrulSi _ `soflis suraTebi~ _ TviT maro da misi ansamblis wevrebi mo-nawileoben.

1935 wels operis TeatrSi aRiniSna maro TarxniSvilis moRvaweobis 25 weli, 1956

maro da misi meuRle sergo nadareiSvili

16

wels ki rusTavelis TeatrSi dabadebidan 65 da Semoqmedebidan _ 45 wlisTavi. albaT iS-viaTad unaxavs mayurebels msgavsi saRamo.

miwvevebi da gastrolebi ar wydeba. Ppresa da televizia sistematiurad aSuqeben mis Semoqmedebas. sazogadoeba da mTavroba did pativs miagebs, vinaidan didia misi damsaxure-ba qarTuli simReris propagandis saqmeSi.

1939 wlidan maCablis quCaze (#4a) gadavida, sadac sicocxlis bolomde icxovra da dRes iq misi saxl-muzeumia. ras ar gadauvlia mis Tavze, magram veraferma gatexa. ver waaqcia, ver daaCoqa, igi dauRlelad da muxlCauxrelad emsaxura erovnul saqmes, susti qaluri mxrebiT mainc SeZlo da Cvenamde moitana margalitebiT savse umZimesi skivri _ Tavis saTayvanebel qarTvel ersa da STamomavlobas gadmogvca. marTlac da didia maro Tarx-niSvilis damsaxureba samSoblos winaSe.

maros asakis matebasTan erTad izrdeboda misi STamomavlobac, romelic mis sicocx-leSi ocdaaTni viyaviT. Mmas yvelaze didi amagi hqonda, rogorc dedas, bebias da did dedas. Mmis foladisebur, windaxedul da gonier sityvas, saxlsa Tu ansamblSi, yvela emorCile-boda da asrulebda. Ddidi da patara Wkuas ekiTxeboda, isic darbaislurad arigebda da, visac raime uWirda, exmareboda. ara erTi ojaxi ixsna SimSilisagan. igi usaTnoesi, magram mkacri bebia iyo _ didia misi Rvawli da damsaxureba Cvens aRzrdaSi.

dRes me madlierebiT vixseneb bebos imisTvis, rac man CemTvis gaakeTa da, Tu raRac wv-lili mec mimiZRvis qarTul tradiciul musikaSi, es misi damsaxurebaa, es krebuli ki Cemi madlierebis dasturia. bebo qveynisa da adamianebis winaSe valmoxdili wavida sasufevel-Si.

1969 wlis 3 oqtombers 78 wlisa gardaicvala didi adamiani, qarTuli simReris deda,

maro TarxniSvilis ojaxi

17

cnobili momRerali da lotbari, saqarTvelos saxalxo artisti maro TarxniSvili _ Aase cxaddeboda presa-Si. sulic erT gabmul bgeraze aRmoxda _ TiTqos simRerisganac daicalao.

dRes bebiaCemis, maro TarxniSvilis, monagari ocdaTvrametni varT da ukve Tavad varT bebiebic da didi bebiebic. didi winapris geni ki Tavisas akeTebs: Cveni Svilebisagan araCveulebrivi xmiT, simReris ostatobiT, niWiTa da kompoziciis didi unariT gamoirCeva firanis qaliSvili, estradis Tval-

saCino momRerali, eka kvaliaSvili. Aaseve Tamila TarxniSvilis qaliSvili, Teatraluri sardafis niWieri axalgazrda msaxiobi nato gulisaSvili, romelsac lamazi tembris meco-soprano aqvs, magram simReras Teatri arCia. sxvebma sxva arCevani gaakeTes _ RmerTma xeli moumarToT da zeciuri saqarTvelodan didi maro bebos locva-kurTxeva ar mohklebo-deT.

axla ki SemiZlia mSvidad vTqva: Cemo usayvarleso da moamage bebo, Seni saxelis ukv-davsayofad Sevadgine da gamoveci es krebuli. Zalian gvian, magram mainc moval didubis panTeonSi, sadac mSvidad ganisvenebT Sen da Cemi tkbili deda Tamar TarxniSvili, romelic ormoci weli gedga gverdiT da arc mand migatova, da CamogZaxebT: danapirebi SegisruleT _ valmoxdili da pirnaTeli var Tqveni xsovnis winaSe.

miyvarxarT, maxsovxarT, menatrebiT...

marika kvaliaSvili

eka kvaliaSvili nato gulisaSvili

18

quT

aisi

. 192

7 w

eli.

xal

xur

i S

emo

qmed

ebis

pir

vel

i r

espu

blik

ur

i o

lim

piad

a

19

andamaturi ZaliT namReri

`visi dedis ZuZu swoveT, vis adgia Suqi mzisa,an vin giTxra akvnis nana, sadaurma, romel mxrisam?sad gaqurdeT is bulbuli, visac ena amoglijeT, an iqneba Cvenc gvaswavloT _ saxlSi gyavT Tu mindvrad iWerT?~

saxalxo mTqmeli aleqsandre maisuraZe (1956 w.)

qarTul musikalur folklorSi arasodes yofila gavle-buli gadaulaxavi zRvari qalTa da mamakacTa Semsrule-blobas Soris. qarTuli xalxuri simReris Sereuli Sems-rulebloba dadasturebuli faqtia, magram `sqesobrivi reglamentaciis~ (ediSer garayaniZe) TvalsazrisiT qarT-vel qalTa Sesrulebis asparezi mamakacebTan SedarebiT ufro viwroa. Tumca qalTa repertuari arc Janruladaa SezRuduli da arcTu ise mcirea sagundo simRerebi, maTi umetesoba saukuneTa siRrmidan modis da mniSvnelovani mx-atvruli Rirseba gaaCnia. magram qarTveli qalebi martoo-den qalTa simRerebs ar mRerodnen _ sakoncerto estra-daze warmatebiT asrulebdnen mamakacTa repertuars, Ta-nac Sereuli Sesruleba yovelTvis gviandelobis amsaxveli rodia: avTentikuri folkloris SemsruleblobaSi qalebi mniSvnelovan rols TamaSobdnen da mamakacTa mxardamxar mRerodnen. XIX saukunis bolo periodSi _ 1883-1888_1889 wlebSi _ quTaissa da TbilisSi arsebobda qalTa gundebi, magram isini im periodis mamakacTa gundTa fonze zRva-Si wveTia, Tanac am gundebSi qalebis adgili ar aRmoCnda. Tumca arc 900-ian wlebSi foTSi avqsenti megreliZiseul gundSi monawile qalebs dautovebiaT mniSvnelovani kva-li qarTuli xalxuri simReris SemsruleblobaSi (ediSer garayaniZe, qarTuli xalxuri simReris Semsrulebloba, Tbilisi, 2007).

Caketili wris gamrRvevad, `angariSgasawev Zalad~ (edi-Ser garayaniZe) qalebi pirvelad 1910 wels goris gundSi maro da ekaterine TarxniSvilebis saxiT mogvevlinen _ ara rigiT wevrebad, gundis warmmarTvelad da tonis mimcemad. maro _ lotbarad, ekaterine _ wamyvan xmad (pirveli xma). pirvelad qarTul sinamdvileSi, qarTuli xalxuri simRe-ris Semsruleblobis istoriaSi, qali gaxda lotbari da Svidkacian gundSi qalebi asrulebdnen wamyvan xmebs. mog-vianebiT, 1917 wlidan, TbilisSi maro TarxniSvilis gundSi debis garda sxva momRerali qalebic moRvaweobdnen: Ta-

20

mar TarxniSvili, Tamar gomareli, n. mezvriSvili, a. avloxaSvili, naTela Sengelia, Tamar imerliSvili (p. xuWua, maro TarxniSvili, Tbilisi, 1962,). bevri maro TarxniSvilis darad, ansamblis xelmZRvaneladac mogvevlina: Tamar TarxniSvili, mariam arjevniSvili, aleq-sandra kelenjeriZe-focxveraSvili, naTela focxveraSvili, qeTevan RoRoberiZe, naTela Sengelia. Semdeg isev sawinaaRmdego tendenciam imZlavra: qalebis monawileoba xalxuri simReris ansamblebSi ufro da ufro iSviaTi xdeba (ediSer garayaniZe, dasaxelebuli naS-romi).

gorSi pirveli sasceno naTlobisas maro cxrameti wlisa iyo, ekaterine _ ocdaTor-metis. maT garda kavTisxevel estate Tarxan-mouravs da natalia meqanariSvils Svidi Svili hyavdaT. maro mravalricxovani ojaxis mecxre _ nabolara Svilia. TarxniSvilebi gansakuTrebuli musikaluri niWiT gamoirCeodnen. Tavad estate xalxuri simRerebis Se-saniSnavi mcodne da Semsrulebeli iyo, xolo ekaterines xmis qeba maros dabadebamdec Sors gavardniliyo. umcros qaliSvilsac araCveulebrivi musikaluri smena da gasaocari xma dahyva. oTxi wlisas ciciSvilebis, amilaxvrebis, amirejibebis, erisTavebis, gedevaniS-vilebis, maRalaSvilebis da sxva didgvarovan stumarTa winaSe uSecdomod umReria erT-erTi xalxuri simRera, aseve sul pataras kavTisxevis monastris ezoSi RvTismSoblis dRe-saswaulze rixianad SemouZaxia `waiyvanes Tamar qali, dielo-da!~ ase daiwyo: andamativiT izidavda. simReris hangi, sadac ki gaigebda, umal iq gaCndeboda _ xvnisas, mkisas, Toxni-sas, lewvisas glexebis gverdiT idga, xmas ayolebda, imaxsovrebda da `inaxavda~. xSirad na-pirSi Caudgeboda ToxnaSi garTul glexebs da Tavadis asuli maTTan erTad mReroda `mu-Surs~. kavTisxevel gogo-biWebs Sekrebda, Tavqalobda _ `maros lxins~ _ marTavda (mama patara diriJors eZaxda). kavTisxevsa da axlomaxlo soflebSi simRera ar darCenila, rom ar eswavla da maros usayvarlesi simReris legenda: mTvariani Ramea... soflis orRobeSi zantad mimaval urmis kofoze kavTisxeveli leqso zis da RiRinebs, uremi WrialiT bans aZlevs. meurme ki tiris: aRzevans waval marilze, marils movitan brolsao... kavTisxevidan aRzevanamde Sori iqneba, Torem meurme amden naRvels rad Caatanda?! ganabuli Crdili Se-tokda... sofels Zinavs. Cumi qarTluri simRera kidec ismis da kidec _ ara. Crdili urems asdevnebia da meurmes esmis Winka-Crdilis xma: jer dedas gadavexvevi... TarxniaanT maro _ tateanT nabolara _ Sinisaken miqris, guliT da yeliT Zia leqsos `urmuli~ miaqvs. (r. rcxilaZe, `komunisti~, 7 seqtemberi, 1967 weli).

xalxi, kavTisxevisa da axlomaxlo soflebis glexkacoba iyo maros maswavlebeli. Tavisi ganTqmuli `urmuli~ ki marTlac Zia leqsosagan _ leqso aliberaSvilisagan uswavlia (Se-morCenilia `urmulis~ sxva eTnoforTa saxelebic _ mixeil yoraniSvili, calqalamaniZe. glexis biWi xizaniSvili ki `guTnuris~ saukeTeso Semsrulebeli yofila). `rogorc yvela xalxur simReras, `urmulsac~ mravalgvari varianti da nairsaxovani mimoqcevebi axasia-

Tebs. es umTavresad simReris karg Semsru-lebelzea damokidebuli. leqso aliberaS-vilis mier saucxoo koloritiT gadmoce-muli `urmuli~ am simReris erT-erTi saxe-gamokveTili, metad mdidari da saintereso varianti iyo. marom Seisisxlxorca es sauke-Teso varianti, romelic Semdeg gaamdidra da nairsaxovani CuqurTmebiT Seamko (gri-gol kokelaZe, qarTuli xalxuri simReris ostati, `sabWoTa xelovneba~, 1957, 2-3).

simRerasTan erTad izrdeboda maro ojaxsa Tu soflur yofaSi. tateanT gulux-vobisa da xelgaSlilobis ambavi Sors ga-vardniliyo, stumrianoba marto Wur-mar-ekaterine da misi meuRle daviT falavandiSvili

21

nis xaTriT ki ar imarTeboda, saocari simRerebi da tkbilsaamo haralec maspinZlis andamati iyo, xolo mis na-bolaras, rogorc ambobdnen, simReris jado hqonda da yvela moxibluli hyav-da. ekaterinesa da maros xmebi didebu-lad Seerwya erTmaneTs, romelsac ma-mis moxdenili bani amSvenebda. estates xSiri stumrebi iyvnen sandro, lado da miSa kavsaZeebi. roca TarxniSvile-bi da kavsaZeebi erTad mRerodnen, maT mosmenas araferi sjobda. Semdeg mama qaliSvilebs sTxovda, emReraT. maro da ekaterine SemosZaxebdnen TavianT sayvarel xalxur simReras, stumar-maspinZeli ki bans eubneboda...

megobrebi urCevdnen estates, maro saswavleblad TbilisSi gaegzavna da musikaluri ganaTleba mieca. Svidi wlisa marTlac gagzavnes TbilisSi da axlo naTesavis aslan Tarx-an-mouravis ojaxSi daabinaves, magram marom ori weli Zlivs gaZlo ucxo garemoSi da na-bolara nebiera isev sofels daubrunda, sadac axloblebi, xalxuri simRera, `maros lx-ini~ da bedic elodeboda: kavTisxevSi gamarTul erT-erT dReobaze maro axalqalaqel dimitri Tarxan-mouravs Sexvedria, mis garegnobas da simReras mouxiblavs gogona, arc dimitri darCenila gulgrili. male ToTxmeti wlis maro da oci wlis dimitri zaalis Ze Tarxan-mouravi daqorwindnen. am ambavSi gasaocari araferia, magram, bebias monaTxro-bis mixedviT, maros SviliSvili marika kvaliaSvili am qorwinebas ufro Rrma mizeziTa da Sorsmimavali mizniT xsnis: estates samive vaJis moulodneli gardacvalebis gamo, marosa da dimitris Svilebs unda gaegrZelebinaT tateanT Tarxan-mouravebis gvari da gaagrZe-les kidec: sami Svili SeeZinaT _ Tamari, ivane da nino. erTi weli axalqalaqSi icxovres, maro usimRerod xom ver gaZlebda da pirveli axalgazrdaTa gundi iq Seudgenia. Semdeg, estates daJinebuli moTxovniT, kavTisxevSi dafuZndnen. TarxniSvilebis saojaxo arqivSi daculia estatesa da natalias werilebi siZisa da qaliSvilisadmi _ Txovna-moTxovna _ maTma memkvidreebma maTTan _ kavTisxevSi unda icxovron:

Svilo maSo da mituSa, Tqvens sicocxlesa yovlaT SemZlebels RmerTsa vsTxov, Tqven Svi-dobiT yofnasa. axla, Svilo maSo, ar vici ra Wkuaze xarT darigebuli, ise patarebic ara xarT, roma ar geyurebodeT avi da kargi. rac mqonda naTqvami, xom kidev mets vaZlev da xelic movawere manda. .... me Tqven menanebiT, Torema me jani gamvardes viden rogorc iqneba ZaRl maduraT vicxovrebT. es ukanaskneli Txovna iqneba Cemgan. icodeT: yvelaferiT gamar-Tuli iqnebiT aqa _ saxliT, kariT, vejiT, saqonliT, mamuliT da mand ki su axlaT unda moewyoT da rac rama mogepoveba, sul unda vejSi daxarjoT da mere riTRa icxovroT? me amisTvisa mewvis guli, dRes Tu orni xarT, mere aTni gaxdebiT. imaTaca swavla, Cacma, daxurva, sma-Wama moundebaT da saidan? _ ar vici! sul sxvisa Semacqeralni unda iyoT. xo xedamT, ra droa? Tqvena goniaT, viToma danarCens Svilebsac mamuli mivce visme rama, sul SenTvisa mqonda aRTqmuli da SeTvisve minda. es aris roma, suli metanjeba SenTvisa, roma agre daRo-nebuli gnaxevi. ende Sena Cems mamaSvilobasa da, Sens metma Tu Cems mamulsa usunos vinmema, maSin suliTac davitanjo da xorciTaca. uTxari mituSasa da amis pasuxi Cqara Sematyobinos. davarSTebi Tqveni sicocxlis da bednierebis cxovrebis mosurne mamaSeni.

estate Tarxan-mouravi

1906 w. kaTaTvisa 12 dResa

maro da ekaterine _ 50-iani wlebi

22

sayvarelo Svilebo, mogikiTxamT pirze kocniT, amasTanave mamaSeni rasaca gwerT, gaigo-neT, TqvenTvis urigo ar gvinda. amodena mamulis dakargva Znelia. jer Tqven ymawvilebi xarT da, vinc rames getyvi, imisi gjeraT.yvelaferi kargaT gaigo mamaSenma da exla gadaswyvita, rom uTuoT aq unda gadmoxvideT

da saboloviT darCeT Cvens nugeSaT. mito, uTuoT gadmodi am oriod dReSi da gvnaxe da bolo gaTavdes. Cven arc erT siZes ar SemovuSvebT mamulSi Sens metsa. aba, Svilo, mand rogor unda icxovro, yoveldRe fuliT Zalian Znelia ujamagiro kacisTvis. raRa gexvewoT da girCioT _ aq unda iyos Tqveni bolo.

Tqveni deda natalia

1910 wlidan (albaT estates TanxmobiT) maros ojaxi gorSi gadasaxlda, gorSive cxovr-obda ekaterine TarxniSvili-falavandiSvilisa. maro da ekaterine TarxniSvilebis pirveli sajaro gamosvla _ sasceno naTloba, swored 1910 wlis zafxulSi gorSi moxda. eqvskacian ansamblSi gaerTiandnen: ekaterines vaJi giorgi falavandiSvili, estate xuciSvili, vaso lomouri da arCil RviniaSvili. metad koloritulma da mwyobrma gundma mokle droSi mi-aRwia Sexmatkbilebul JReradobas da TandaTan gaamdidra repertuari. maros gundisa da debi TarxniSvilebis popularoba male gors gacda. didebuli mermisi niko sulxaniSvilma uwinaswarmetyvela _ Svidi wlis marom uSualod misgan naswavli `daigvianes~ umRera (da manve gadaarCina `patara kaxis~ es didebuli aria daviwyebas). xelovnebis maRali mwverva-lebisaken gza ki 1911 wels akakim dauloca: roca oci wlis marom didi mgosnis iubileze Cveuli ostatobiT Seasrula qvabuliZis aria, saqarTvelos bulbuli cremlad daiRvara da Sublze eambora. `daigvianes~ maro gulis siRrmemde SemZvreli xmiT asrulebda Ta-visi triumfaluri sakoncerto moRvaweobis manZilze. 1915 wels, akakis neStis TbilisSi

TarxniSvilebis qarTl-kaxuri simRerebis momReralTa gundi, 1927-1928 wlebi

23

gadmosvenebisas, maro Tavisi gundiT grakalSi daxvda procesias _ sagaloblebiTa da `daig-vianes~ ukvdavi hangiT gaacila sayvareli poeti mTawmindisaken.

1917 wlidan TarxniSvilebi TbilisSi arian. gverdSi isev ekaterine udgas, aqvea diswuli gi-orgi falavandiSvili da meuRle dimitri Tarx-an-mouravi. maro qarTl-kaxuri simReris gun-dis Camosayalibeblad emzadeba. momTxovni da mkacri mayureblis winaSe unda wardges, Tanac Tavisufali saqarTvelos dedaqalaqSi. Tbili-si TavisuflebiT sunTqavs da tkbeba. amaR-lebuli ganwyobaa yvelgan, xelovnebis yvela sferoSi. TarxniSvilebi ioseb griSaSvilis li-teraturul saRamoebSi monawileoben da didi sajaro gamosvlisaTvis emzadebian. 1919 wlis 5 ianvars qarTul klubSi debi TarxniSvilebis pirveli koncerti gaimarTa. gamocda Zneli iyo: gundi `Cauxta baraTaSvils~, `waiyvana Tamar qali~, `Tebrone wyalze gauSva~, `regvenma pa-tarZalma comi miwaze mozila~, `netavi, gogo, me da Seno~, `zars Semohkar, qarTlis miwav~, `modi-so mteri, kaxelno~... (r. rcxilaZe, dasaxelebuli statia). kidev erTi Sefaseba: `marTlac rom saamo sanaxavi da mosasmeni iyo es mcirericxovani gundi. qalebi Zvelebur qarTul kabebSi, erovnuli TavsarTaviT, vaJebi _ qulajebSi, wuRa-mestebSi, Zvirfasi xanjliT welze, rac mTavaria, msmenels xiblavda uaRresad musikaluri, bunebrivi da wminda xalxu-robiT gamorCeuli axmovaneba Cveni mSobliuri folkloris Zvirfasi nimuSebisa. simReris Sesruleba iyo Zaldautanebeli, tkbili, saSualo siZlieriT, yovelgvari xelovnurobisa da gaumarTlebeli `efeqtebis gareSe~ (pavle xuWua, maro TarxniSvili, Tbilisi, 1962).

maros erTi mowodeba hqonda: rac SeiZleba meti raodenobiT SeeTvisebina da Seeswavla qarTuli xalxuri simRerebi. Tavdapirveli, bunebrivi, xalxuri _ ai, ra izidavda yovelT-vis mas. xalxuri simRera misi mowodeba da cxovrebis mizani iyo: ̀ is, rac musikalurad gans-wavluli momRerlis samyaroSi Sefrindeba, sazogadoebas Taviseburad gadamuSavebuli, Secvlili, Selamazebuli ubrundeba ukan. amitom vufrTxildebi agre rigad xalxisagan aRebulsa da Tavdapirvels, vufrTxildebi, rom mas ̀ gansakuTrebis daRi ar daaCndes~. ami-tomac Semoiara fexiT qarTl-kaxeTi, xalxur margalitebs krefda da Tavis SemoqmedebiT quraSi atarebda-amuSavebda. `zamTari~, `kaxuri nana,~ da `grZeli kaxuri mravalJamieri~ melodiuri CuqurTmebiT maros gamdidrebulia. ramdeni simRera, ramdeni notze dauwe-reli ganZi gadaarCina `qarTuli simReris tkbilma dedam~, rogorc mas sicocxleSive uwo-debdnen.

saxeli, pativiscema, siyvaruli, aRiareba, dafaseba adridanve movida. udides pativs scemdnen qarTuli musikis korifeebi – zaqaria faliaSvili, dimitri arayiSvili, meliton balanCivaZe. zaqaria faliaSvili xSirad sTxovda: aba, erTi Seneburad daamRere `urmuli~ an `daigvianeso~. dimitri arayiSvilma konservatoriaSi qarTuli xalxuri simReris mas-wavleblad miiwvia, Tan daJinebiT urCevda, xmis dasayeneblad maswavlebelTan emecadi-na _ momavalSi saopero scenaze moRvaweobisaTvis. am mizniT misi italiaSi mivlinebis sakiTxic ki daisva, magram maro bolomde darCa xalxuri simReris motrfiale, mcodne da popularizatori. am ambavs Tavad ase igonebs: `kompozitorebma mirCies, damemTavrebina konservatoria. Cemi xma kontraltoTi ganisazRvreboda. aseTi xma maSin ar hyavda operas

24

da fiqrobdnen, mesame kursidan gamgzavnidnen italiaSi swavlis asamaRleblad. es rom gaigo meuRlem, damisva kiTxva: dafiqrdi kargad, Sens sam Svils, isic mcirewlovnebs, vis utovo?! marTlac Zneli iqneboda ojaxis mitoveba da davanebe swavlas Tavi mesame kursis studentma da mxolod vaswavlidi konservatoriaSi (1921-1922 ww.) xalxur simRerebs... da-vubrundi qarTl-kaxuri simRerebis farTo Segrovebas, damuSavebas da sazogadoebaSi ga-motanas, amiT me araferi wamigia da xalxuri simRerebis Wirisufali gamovdeqi sabolood~ (lxcs: f #114, aRw..#2, saq, 43, fur. 3).

gastrolebi, koncertebi maros cxovrebis ganuyreli Tanamgzavri gaxda: TbilisSi, quTaisSi, baTumSi, TelavSi, siRnaRSi, senaksa Tu zugdidSi msmenelebs xiblavda da aty-vevebda Tavisi xaverdovani kontraltoTi. presa saxotbo sityvebs ar iSurebda TarxniS-vilebis gundis saqebrad. ai, Tundac erT-erTi _ 1923 wlis 5 aprilis `komunistSi~ vinme kavTeli wers: `dRes konservatoriis darbazSi TarxnianT koncertia daniSnuli. qarTul sazogadoebaSi imdenad popularuli arian es mandilosani debi, rom yvela siamovnebiT gaeSura maTi koncertis mosasmenad. TarxnianT mier Sesrulebul xalxur simRerebs Tan sdevs udidesi mxatvruli grZnoba da qarTuli kilos siqalwule. ase ki CvenSi iSviaTad mRerian, radgan `evropeizacia~ dRiTidRe daviwyebisaken ezideba namdvil qarTul simRe-ras. TarxniSvilebis ojaxi dakargul legendasaviT gaielvebs xolme xan aq, xan _ iq da Ta-vianTi metad momxiblavi simReriT TiTqos gvaxedeben da gviTiTeben im mxarisaken, sadac qarTuli sulis didi auzia, da amiT metad did erovnul saqmes akeTeben. maTi xaziT ganka-cebulia qarTul xmaTa metad mdidari samyaro da, visac unda qarTuli musikis gamarjveba, aq unda iyos naziarebi. TarxnianT mandilosnebi epatiJebian qarTul sazogadoebas qar-Tuli simReris saidumloebaTa saCveneblad (lado gegeWkori, qarTuli xalxuri simReris ostatebi, II, Tbilisi, 1958).

saqarTveloSi ar iyo cotad Tu bevrad mniSvnelovani movlena, maro TarxniSvils Tavi-si xmiT rom ar gaelamazebina. 20-ian wlebSi mas xSirad uwevda gamosvla vano sarajiSvilis,

TarxniSvilebis qarTl-kaxuri simRerebis momReralTa gundi, 1927 weli. maro, ekaterine, ivane da Tamar TarxniSvilebi, giorgi vardiaSvili, lado cofuraSvili, dumbaZe, xutaiZe, bediaSvili

25

sandro inaSvilis, elisabed CerqeziSvilisa da niko gociriZis gverdiT. ase iyo baTumSi saqvelmoqmedo saRamoze, koncerts zRva xalxi miawyda, scenis am varskvlavebTan erTad marom da ekaterinem ramdenime qarTuli simRera imReres, bolos marom _ ganTqmuli `ur-muli~ da `daigvianes~...

amasobaSi ki `vardisferi saqarTvelo TandaTan damuqda da wiTlad Seifera~ _ saqarT-veloSi sabWoTa xelisufleba damyarda. ̀ TeTr cxenze mjdomi Semodioda sikvdili celiT~ (am striqonis pirdapiri gagebiT). maros cxovrebis am periods yvela mkvlevari (marika kvaliaSvilis garda), 90-ian wlebSi daweril werilebsa da statiebSic ki, dumiliT gverds uvlis _ TiTqos arc arsebobda. zogadi, yvela xelovanze, maT Soris TarxniSvilebzec, morgebuli kliSe aseTia: saqarTveloSi sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg, roca qarTuli kulturis ganviTarebas usazRvro perspeqtivebi gadaeSala, debi TarxniSvile-bis moRvaweobasac farTo gasaqani mieca. am cru frazis ukan qarTuli aristokratiisa da qarTveli eris erT-erTi udidesi tragedia dgas _ 1924 weli. TavisuflebaCasunTqulma erma, misma saukeTeso nawilma _ eris winamZRolma _ xmalma da farma, `moazre cxovre-bam~ _ kidev erTxel gaibrZola TavisuflebisaTvis. am survils bolSevikebis sazareli gadawyvetileba mohyva: eris goni unda ganadgurebuliyo! xocavdnen, xvretdnen, mag-ram bednierebi iyvnen, radganac kvdebodnen samSoblosaTvis. samwuxarod, Cven ar viciT, 1924 wlis Semodgomis Rrublian dilas, ra uTxra dimitri Tarxan-mouravma ukanasknelad `TanamoZme~ jalaTebs. raimes winapriseuls, saakaZiseburs ityoda, gverdiT, gaTxrili sa-flavis win, Tavisi erTaderTi vaJi _ TxuTmeti wlis ivane edga. TiTqos samasi wlis Semdeg saakaZeTa gvaris Semzaravi istoria meordeboda. maSin mama stambulSi amaod ecada Svilis gadarCenas, samagierod axla dedam imarjva, mTavrobaSi Svilis gadamrCeni sabuTi iSova, bewvze miuswro da sikvdils gamoglija...

nurc SevecdebiT da arcaa saWiro imis garkveva, ra xdeboda ocdacameti wlis daqvrive-

meore konservatoriasTan arsebuli qarTuli gundi, 1921 weli.

26

buli qalis gulSi. maros imedad Svilebi da qarTuli simRera darCa. momRerlad dabade-buls ar SeeZlo dadumeba da am auRebel cixe-simagres Seafara Tavi... 1925 wlis martSi kon-certs marTavs da masze JurnalSi `Teatri da cxovreba~ aRfrTovanebuli recenzia iwere-ba: `wiTel TeatrSi martis 28-s gaimarTa maro TarxniSvilis namdvili xalxuri koncerti. mTeli yuradReba marom miiqcia, rogorc Taviseburi xmis patronma. debs TarxniSvilebs kai xania Cveni sazogadoeba icnobs, rogorc gansakuTrebuli xmisa da kilos patrons. am sa-Ramosac ufro meti fasi eqneboda, rom meore dasac _ katosac mieRo monawileoba (gviTx-res avadaao), amitom ver Seasrules `Wona~, `muSuri~, rasac daJinebiT moiTxovda xalxi~ (lado gegeWkori, dasaxelebuli naSromi).

xalxuri koncertebi grZeldeba TeatrebSi, skolebSi, baRebSi, klubebSi, komerciul Tu saqvelmoqmedo saRamoebze. maro Tavdauzogavad, energiulad moRvaweobs Tbilisis sx-vadasxva dawesebulebis muSa-mosamsaxureTa Soris: gundebs ayalibebs Tbilisis tramvais, wyalsadenis, rkinigzis muSebisagan, eweva pedagogiur saqmianobas saSualo da Wra-kervis skolebSi... magram misi sazrunavi mainc is patara gundia, romelic Svidi wevridan ocdaTx-uTmetkacian ansamblad iqca da warmatebiT gamodioda olimpiadebsa da eTnografiul kon-certebze.

wlebis manZilze gundis ostatoba izrdeboda, repertuari mdidrdeboda, misi wevrebi icvlebodnen _ erTis magivrad meore modioda, ucvleli rCeboda maTi xelmZRvaneli _ maro TarxniSvili da ufrosi da – ekaterine _ ganumeorebeli pirveli xma, romelsac gun-di sicocxlis bolomde ar dautovebia. gundis ZiriTadi birTvi aseTi iyo: giorgi fala-vandiSvili, dimitri Tarxan-mouravi (1924 wlamde), giorgi vardiaSvili, revaz maRalaS-

1924 weli. Tesvis kampaniis gundi maro TarxniSvilis xelmZRvanelobiT:musia eqsaniSvili, sofio RambaSiZe, soso JiviZe, vano buTliaSvili,

nina aslixanuma, maqsakova, iliko qurxuli

27

vili, ioseb varazaSvili, maros Svilebi _ vano da Tamari, rZali babulia (ilia kapanaZesTan erTad fandurze Tavisive akonpanementiT Cawerili aqvs simRera `ra lamazi vardis Sto xar~), Tamar varZe-li, Tamar kotetiSvili, Tamar imerliSvili, vasil kobaxiZe, Tedo TurqaZe, mixeil WankotaZe, lado cofuraSvili, kowo wereTeli, xuta maWavaria-ni, Salva goginaSvili, kusa vaSaZe, givi margiani, ilia naTaZe, ilia kikaZeiSvili, ilia kapanaZe, be-Jan mesxi, Salva kovziriZe, naTela Sengelia, rezo qaruxniSvili...

aqve mogvaqvs maro TarxniSvilisa da misi xelmZRvanelobiT arsebuli qarTl-kaxuri simRe-rebis gundis repertuari.

solo simRerebi: ̀ saiaTnovas muxambazi,~ ̀ orTav Tvalis sinaTlev,~ `naxevari cxovrebis gza gav-lie,~ `daigvianes,~ `urmuli,~ `orovela.~

sagundo simRerebi: `aragvuli mgzavruli,~ `kaxuri mgzavruli,~ `mTiuluri mgzavruli,~ `qarTluri mgzavruli,~ `celo mousvi,~ `guSin Svidni gurjanelni,~ `simindsa Toxna dauwyoT,~ `mSveniero, Sen getrfi,~ `muSuri~ (qarT-luri, raWuli), `namgalo, Cemo,~ `herio,~ `RmerTo, mec gadmomxedevi,~ `netavi, gogo me da Sen,~ `Zmao, ra sjobda Zmobasa,~ `waiyvanes Tamar qali,~ `berikaci,~ `CauxteT baraTa-Svilsa,~ `SaSvi-kakabi,~ `zamTari,~ `zars Semohkar, qarTlis miwav,~ `laSqruli,~ `patara sayvareli,~ `biWo, mamalma iyivla,~ `modiso mteri, kaxelno,~ `sofleli, glexis Svili var,~ `Wona,~ `laSqrad wasvla,~ `Sairebi,~ `me regvenma patarZalma,~ `safanduro,~ `Ramis mexre var,~ `Tebrone midis wyalzeda,~ `gafrindi, Savo mercxalo,~ `kaxuri mravalJamie-ri,~ `mohkles iliko fuxaSvili,~ grigol kokelaZis `himni samSoblos,~ SoTa miloravas `salami~...

1927 wels quTaisSi Catarda mxatvruli TviTmoqmedebis pirveli respublikuri olimpi-ada. Jiuris Tavmjdomare _ dimitri arayiSvili, wevrebi: grigol CxikvaZe, meliton balan-CivaZe, niko SarabiZe, s. begiSvili.... olimpiada cirkis SenobaSi sam dRes mimdinareobda. monawileobdnen saxalxo gundebi dasavleT da aRmosavleT saqarTvelodan: varlam simo-niSvilis, artem erqomaiSvilis, rema Selegias, porfile gabelias, maro TarxniSvilis, i. ka-landaZis, ivane abaSiZisa da grigol kokelaZis... pirveli jildo ergo TarxniSvilebisa da erqomaiSvilis, meore _ korneli maRraZis, mesame _ ivane abaSiZisa da grigol kokelaZis gundebs. imave wlidan `kavTisxevelma iadonebma~ (ioseb noneSvili) kavkasions gadaabijes. maro Tavisi gundiT mogzaurobs ruseTSi, ukrainaSi, belorusiaSi, moldaveTSi, azerbai-janSi, somxeTSi. 1933 wels moskovSi gramofonis firfitaze Caiweres maros Sesrulebuli simRerebi. 1934 wels amierkavkasiis xalxTa mesame olimpiadaze TarxniSvilebis gundma gaimarjva. xelmZRvaneli ki, pirveli da erTaderTi lotbari qali, sigeliTa da umaRlesi jildoTi dajildovda. 1935 wels moskovSi sakavSiro radiofestivalze gundi didi war-matebiT gamovida.

1937 wlis ivnisSi Tbilisis operisa da baletis saxelmwifo TeatrSi maro da ekaterine TarxniSvilebs moRvaweobis 25 wlis iubile gadauxades. kompozitorma Salva mSveliZem waikiTxa saqarTvelos uzenaesi sabWos prezidiumis dadgenileba: maro TarxniSvils mieni-Wa respublikis damsaxurebuli moRvawis, ekaterine TarxniSvils _ respublikis damsaxu-rebuli artistis wodeba. TarxniSvilebis saojaxo arqivSi daculia am iubiles mosawvevi da saiubileo komitetis Semadgenloba:

28

iubiles gamarTvis Semdeg maro TarxniSvilis gunds xelovnebis sammarTvelom saxelm-wifo ansamblis saxeli mianiWa. sruliad saqarTvelos simRerisa da cekvis olimpiadaSi 1938 wlis Semodgomaze maros gundi saxelmwifo eTnografiuli ansamblis statusiT mona-wileobda. 1939 wels eTnografiulma gundma koncertebiT moiara ukrainis TiTqmis yvela msxvili qalaqi. maro koncertebs marTavda donbasis maRaroebSi. ukrainuli presa aRta-cebas ver malavda qarTuli xalxuri simRerebis gamo da aRniSnavda lotbari qalis Sesa-niSnav ostatobas, simRerebis cecxlovan da temperamentian Sesrulebas. stalinos muSebma madlobis niSnad maros miuZRvnes Saxtis tradiciuli farani da didi kedlis sarke warwe-riT: `saukeTeso momRerals _ maro TarxniSvils _ ukraineli da qarTveli xalxis mtkice megobrobisa da urTierTobis niSnad. gulwrfeli grZnobiTa da didi pativiscemiT giZRv-niT am mcire saCuqars~ (grigol kokelaZe, sabWoTa xelovneba, 2-3. 1957).

maro TarxniSvili SesaniSnavad asrulebda qalaquri folkloris popularul nimuSebs. am asparezze igi gasuli saukunis 20-ian wlebSi Zveli Tbilisis trfialma, saxelovanma po-etma ioseb griSaSvilma gamoiyvana. mas Semdeg maros xSirad Seusrulebia Zveli Tbilisis momxibvleli hangebi cnobil meTaris gala meliqovis akompanementiT. is aseve mgrZnobia-red asrulebda azerbaijanul, somxur da osur simRerebs. baqosa da erevanSi koncertebis dros msmenelebs gansakuTrebiT moswondaT maros calke gamosvlebi da aRmosavlur ki-loze amRerebuli hangebi.

arc Tbilisel mayurebels tovebs gulgrils misi solo simRerebi: ̀ saRamo daiwyo Tarx-niSvilebis momxiblavi hangebiT. maro TarxniSvilma al. oRanezaSvilis Wianurze mibnedil zeaRmtac kiloTi daamRera `naxevari cxovrebis gza gavlie~. miuxedavad amisa, rom mTel baRSi zRva xalxi qoTqoTobda, gaWedili darbazi sulganabuli usmenda maros hangebs da saSa oRanezaSvilis simTa qviTins~ (lado gegeWkori, dasrulebuli naSromi). maro, Zuku loluas msgavsad, xSirad marTavda siuJetur koncertebs glexTa yofacxovrebidan da TviTonac xSirad gamodioda glexi qalis samosSi.

saqarTveloSi yovelTvis icodnen kargi momRerlis, simReris mcodnis _ lotbaris fasi da saTanado siyvarulsac miagebda msmeneli Tu sazogadoeba, magram iSviaTia maro TarxniSviliseuli popularoba, dafaseba da pativiscema. mas bunebam yvelaferi uxvad

29

uboZa: niWi, saocari xma, SesaniSnavi garegnoba, Sromismoyvareoba, mtkice xasiaTi, xalx-uri simReris Tavganwirvamde erTgulebisa da siyvarulis unari. amas emateboda im drois-aTvis iSviaTi ram: qali _ lotbari, qali _ mamakacTa repertuaris uebro Semsrulebeli. Cveni azriT, maros gasaocar popularobas es faqtoric gansazRvravda da xels uwyobda, Tumca marosa da, saerTod, TarxniSvilebis saSemsruleblo ostatoba araviTar kompro-missa da SeRavaTs ar saWiroebs. ormocdaaTi weli amersa Tu imerSi, maSindel moZme res-publikebSi, TiTqmis mTel sabWoTa kavSirSi, yvelgan ismoda marosa da misi gundis namReri `guSin Svidni gurjanelni~, `beri kaci var~, `biWo mamalma iyivla~, `urmuli~, `orovela~, `saiaTnovas muxambazi~, `orTav Tvalis sinaTlev~, `naxevari cxovrebis gza gavlie~, `mS-veniero Sen getrfi~... misi niWis Tayvanismcemlebsa Tu specialistebs ar dazarebiaT da dauTvliaT: samoRvaweo asparezze gamosvlidan maro TarxniSvilis monawileobiT, misi uSualo SesrulebiTa da lotbarobiT, Catarebula cxraaTasze(!) meti sagundo koncerti. aqedan meore msoflio omis dros samxedro nawilebsa da hospitalebSi _ 465. simReriT pirdapir frontze acilebda axlad ulvaSSeRerebul biWebs, qarTul divizias... winapari _ giorgi saakaZe _ kinoekranidan Zalas matebda mebrZolebs, STamomavali `arwivebis asa-frens~ umReroda da qarTul hangs Tilismad atanda brZolis velze. xSirad fexdafex mi-hyveboda im nawils, romelSic Tavisi erTaderTi vaJi _ ivane _ ibrZoda. maros TiTqos yovel oc weliwadSi mware gamocdas uwyobda bedi: saswauliT sikvdilsgadarCenili Svili isev sikvdilis pirispir idga, sabednierod, amjeradac gadaurCa vaJi _ uvnebeli dabrun-da xuTwliani jojoxeTidan.

omis damTavrebis Semdeg maro xSirad marTavda koncertebs TbilisSi, aRmosavleT da dasavleT saqarTvelos qalaqebsa da samrewvelo warmoeba-dawesebulebebSi. misi xangr-Zlivi moRvaweobis periodSi mxolod erTxel _ 1949 wlis zafxulSi gamovida maro Tarx-niSvilis ansambli umarood. koncerts uxelmZRvanela misma asulma Tamar TarxniSvilma, romelic warmatebiT gauZRva programas. lotbarobisa da momRerlobis garda maros

Tbilisi. 1956 weli. rusTavelis Teatri, maro TarxniSvilis 65 wlisTavisaTvis miZRvnili iubile

30

didi Rvawli miuZRvis momR-erlebis daostatebaSi. Tavis did codnasa da gamocdilebas swori pedagogiuri midgomi-Ta da meTodebiT gadascemda. ansamblis wevri Tamar varZeli igonebs: `...ramdeni tkbili da dauviwyari wuTebia erTad gatarebuli. rogorc erTi ojaxis wevrni, ise viyaviT. rogorc sakuTari mSobeli ise zrunavda maro ansamblis TiToeul wevrze. mkacri da momTxovni iyo, amitom ansam-blSi mudam sanimuSo wesrigi, urTierT pativiscema da mego-broba sufevda~ (neli CaCava, `sabWoTa xelovneba~,9, 1971).

1949 wlamde xelmZRvanelobda maro TarxniSvili qarTl-kaxuri simRerebis saxelmwifo ansambls, Semdeg 1956 wlamde igi saqarTvelos sarewao kavSiris kulturis saxlTan arse-buli xalxuri simRerisa da cekvis ansamblis lotbari da samxatvro xelmZRvaneli iyo. saTaveSi edga sxvadasxva sagundo koleqtivsac TbilisSi, rusTavSi, gorsa Tu kaspSi.

marTalia, maros upirvelesi mizani da sazrunavi simRera iyo, magram masSi meore ̀ med~ ar-sebobda maro TarxniSvili _ sazogado moRvawe da moqalaqe, sxvebze mzrunveli, sxvisi Wir-is gamziarebeli. SeiZleba dRevandeli gadasaxedidan vinmes ararad moeCvenos komuniste-bis epoqaSi Tbilisis saqalaqo sabWos deputatoba, magram, Tu adamians qveynisa da Tavisi Tanamoqalaqeebis bedi awuxebs, nebismier droSi, nebismieri reJimis dros, SeiZleba sikeTis qmna da patiosani adamianis saxelis mopoveba. 1939-1948 wlebSi maro TarxniSvili Tbilisis saqalaqo sabWos deputatia. TarxniSvilebis saojaxo arqivSi daculia Tbilisis saqalaqo sabWos deputatobis kandidatis maro TarxniSvilis sareklamo furceli qarTul da rusul enebze. imdenad gamokveTilad da lakoniuradaa aRwerili maros biografia da damsaxureba 1938 wlamde, vfiqrobT, sabWouri stilis miuxedavad, misi aq motana saintereso iqneba.

TarxniSvili mariam estates asuligatarebulia registraciaSi Tbilisis

qalaqis sabWos deputatobis kandidatadsaqalaqo saarCevno olqSi

# 88

amx. mariam estates asuli TarxniSvili, daibada 1891 wels sofel kavTisxevSi, amx. TarxniSvils bavSvobidanve uyvarda simRera. wiTel qalaqSi, sadac gadasaxlda gaTxovebis Semdeg, daaarsa momReralTa gundi.

1910 wels gorSi gadasaxlda, sadac Tavisi dis daxmarebiT daaarsa momReralTa meore gundi.

1917 wels gadmosaxlda TbilisSi da aq mesame gundi Seadgina. amx. TarxniSvili male sa-jaro koncertebiT gamovida Tbilisis scenebze da siyvaruli daimsaxura msmenelebisa, ma-gram amasTanave, rogorc qals, im Savbnel pirobebSi, did dabrkolebaTa gadalaxvac sWir-deboda.

Tbilisis olqis goris saxelmwifo ansambli: samxatvro xelmZRvaneli maro TarxniSvili, lotbarebi _ Tamar TarxniSvili da firuz maxaTelaSvili, qoreografi buxuti daraxveliZe, 1954 weli

31

amx. TarxniSvils mxolod sabWoTa xelisuflebis damyarebis Semdeg mieca sruli gasaqa-ni muSaobis farTod gaSlisaTvis.

1927 wels saqarTvelos pirvel olimpiadaze quTaisSi amx. TarxniSvilis gundi pirvel adgilze gamovida. amave wels moskovis samxatvro akademiaSi TvalsaCinod Caatara kon-certi da saTanado sigeliT iqna dajildovebuli.

1935 w. sakavSiro festivalSi saqarTvelodan mxolod amx. TarxniSvilis gundma miiRo monawileoba.

1937 wels partiam da xelisuflebam daafases misi Rvawli, gadauxades 25 wlis iubile da mieniWa respublikis damsaxurebuli moRvawis saxeli.

1938 w. amx. TarxniSvilis gunds miakuTvnes saxelmwifo gundis saxelwodeba.amx. TarxniSvili energiulad muSaobisaTvis dajildoebulia mravali sxvadasxva jil-

doTi.

1956 wlis 24 dekembers rusTavelis saxelobis saxelmwifo TeatrSi maro TarxniSvils dabadebidan 65 wlis iubile gadauxades. rogorc ormoci wlis win, tradiciuli lite-raturuli saRamoebis dros, ioseb griSaSvilma gaxsna saiubileo sxdoma da mayurebeli gulmxurvaled miesalma iubilars da mis Sesrulebul simRerebs.

iubilarze mravali gulTbili da damsaxurebuli saqebari sityva iTqva. mayurebeli aRafrTovana pier kobaxiZis cecxlovanma striqonebma:

`didxans, didxans ginaTebdes ca firuzi, mze kaSkaSa,Cven simReram SegvaerTa, Cven simReram gagvakaJa,amitomac Sen gekuTvnis Cveni taSi, Cveni vaSac,Seni tkbili iavnana kvlav bevrs aRzrdis gmirs da vaJkacs.~

profesorma pavle xuWuam Seafasa maro TarxniSvilis gavlili cxovrebis gza, Semoq-medeba da Rvawli qarTuli xalxuri simReris ganviTarebisa da popularizaciis saqmeSi.

Tbilisi. 1963 weli. SemoqmedebiTi saRamo xelovnebis muSakTa saxlSi

32

saiubileod maro TarxniSvils saqarTvelos saxalxo artistis sapatio wodeba mieniWa.aucileblad unda SevexoT maro TarxniSvilis momReral ojaxsa da mis STamomavlobas.

Svilebsac mSoblebis geni dahyvaT. dedis kvals gahyvnen vano da Tamari, maT SeuerTda rZa-li babulia TarxniSvili. pirvelad TarxniSvilebis saojaxo ansambli 1919 wels gamovida konservatoriaSi mayureblis winaSe da da-Zmam TavianTi saucxoo xmebiT moxibla msmeneli. Tamari da vano maros gundis ganuyreli wevrebi iyvnen. 1948-1949 wlebSi Tamari qarTl-kaxuri simRerisa da cekvis saxelmwifo ansamblis xelmZRvanelis (maros) moadgilea.

1951 wlidan iwyeba Tamar TarxniSvilis damoukidebeli moRvaweoba: Tbilisis cen-traluri fostis momReralTa gundis lotbari da sarewao kavSiris kulturis mefandu-reTa wris xelmZRvaneli, 1952-1955 wlebSi _ Tbilisis olqis simRerisa da cekvis ansam-blis, kaspisa da leningoris kultsaxlebisa da goris pedagogiuri institutis 120 kaciani gundebis lotbari. Tamari warmatebiT gamodioda cnobili mefandureebis _ v. ustiaSvi-lisa da giorgi vardiaSvilis TanxlebiT. mravalmxrivi moRvawe erTxans Salva kovziriZes-Tan erTad `qarTuls~ cekvavda, qarTl-kaxur simRerebSi pirvel xmas mReroda da qarTul romansebsac SesaniSnavad asrulebda. 1954 wels xalxuri Semoqmedebis olimpiadaze misi xelmZRvanelobiT leningoris ansamblma pirveli adgili moipova.

maro TarxniSvilis Semoqmedeba, sulieri samyaro da saxeli siamayiTa da movaleobiT aRavsebs mis STamomavalT _ Svilebs da SviliSvilebs, Tamaris qaliSvili cnobili kompo-zitori marika kvaliaSvili nimuSia imisa, Tu rogor unda upatrono da mouaro winapris da-natovars, icode vin xar da saidan modixar. misi damsaxurebaa, rom man, sruliad axalgazr-dam, Tavisi saxelovani bebias namReri ormocdaaTi simRera dakargva-gaqrobas gadaarCina. mouara mis mdidar memkvidreobas _ didi nawili erovnul arqivs gadasca, darCenils ki TvalisCiniviT ufrTxileba.

yvelafrisaTvis didi madloba mas! maro TarxniSvilis meoTxe Taoba warmatebiT moRvaweobs qarTul estradaze. eka kvali-

aSvilis xma, Sesrulebis manera, repertuari, simRerasTan damokidebuleba aSkarad gamor-

qarTl-kaxuri simRerebis saxelmwifo ansambli maro TarxniSvilis xelmZRvanelobiT, 1939 weli

33

Ceulia Tanamedrove qarTuli estradis siWrelis fon-ze. sabednierod, bevrma icis, saidan modis es: arcTu iS-viaTad gaigoneb _ es maro TarxniSvilis STamomavalia, didi didedis niWi dahyvao...

da isev maro:maro TarxniSvilma qarTul xelovnebas anacvala

Tavi. ̀ simReris simbolod qceuli marTlac simRera iyo _ yelmoRerebuli, amaRlebuli, STagonebuli, STa-magonebeli~ (Tamar mesxi, `saqarTvelos respublika, 1992 w, 14. 08). Tavisi ganvlili cxovreba Tavad Seafasa moxdenilad da lakoniurad: `usimRerod erTi dRe ar micxovria, simRera Cemi sunTqvaa, Cemi sicocxle da six-arulia, masSi vaqsov siyvaruls erisas, miwisas, adamia-nebisas.~

ormocdaaT welze meti sworupovrad mReroda qar-Tul xalxur simRerebs. mudam mtkiced icavda qarTuli musikaluri folkloris pirvelqmnil siwmindes, iRvwoda erovnuli musikaluri kultu-ris am didebuli qmnilebis sadideblad. TiTqmis 80 weli ar ganSorebia qarTul simReras. 1969 wels gardaicvala. anderZic iseTive daibara, rogorc did adamianebs sCveviaT _ ubralo da mravlismTqmeli: ar daeviwyebinaT, qarTuli xalxuri simRerisaTvis moevloT da, roca misi namReri da marikas Cawerili ormocdaaTi simRera krebulad daibeWdeboda, saflavSi exarebinaT. marika kvaliaSvilis Sedgenili krebulisa da kompaqtdiskis gamoce-miT aRsrulda maros anderZi. folkloris saxelmwifo centrma ki es mokrZalebuli wv-lili gaiRo didi marosa da masTan ganuyreli qarTuli xalxuri simReris ukvdavsayofad.

folkloris saxelmwifo centri daxmarebisa da gverdSi dgomisaTvis did madlobas uxdis qalbaton marika kvaliaSvils, baton anzor erqomaiSvils, erovnuli arqivis direq-tors qalbaton Teona iaSvils, baton kote nakaSiZes da arqivis TanamSromlebs _ qalba-tonebs: mzia qucniaSvils, nazi gorgiaSvilsa da eka sanikiZes.

baia asieSvili

Tamar TarxniSvili, 1929 weli

34

Mother-pillar of the GeorGian sonG -Maro tarkhnishvili (1891-1969)

In the Georgian musical folklore there was never drawn an impermeable barrier between the women’s and men’s performance practices. The mixed practice of performance of folk songs is a proved fact, but in view of the “sex restriction” (term coined by Edisher Garakanidze), spectrum of performance of the Georgian women is respectively narrower in comparison with men. Though, the women’s repertoire is neither restricted genre-wise nor so deprived of group songs. Most of these songs go back to the depth of the ancient centuries and possess considerable artistic merits. Yet Georgian women did not sing only women’s songs - they performed men’s repertoire at the concert stage with much success. Women used to play important role in the performance practice of the authentic folklore and used to sing abreast with men. For the first time in the history, women became a force that should be taken into account in 1910, in Gori group, represented by Maro and Ekaterine Tarkhnishvilis. For the first time in the Georgian real-ity, as well as in the history of performance of the Georgian folk songs on the stage, a woman became the song conductor and in the group of seven members, two women, two sisters used to perform high-pitched voices. At that moment Maro was nineteen and Ekaterine, thirty-two.

Maro Tarkhnishvili was born in 1891 in the village of Kavtiskhevi in Gori “mazra” (or “uyezd”, which meant small administrative region in the Russian Empire of those times). She was the ninth and youngest child of Estate Tarkhan-Mouravi. This surname (Tarkhan-Mouravi) stood out by their special musical gift. Maro, too, was gifted by unordinary musical ear and unusually beautiful voice - velvety contralto.

In the family of Maro’s father there used to gather frequently people of higher circles as well as fa-mous performers of folk songs. When Maro was only four, in front of them once she performed one of the folk songs without any faults. So she started, so she made her first steps and since then she never parted from her beloved matter for almost seventy years. The people, villagers of Kavtiskhevi and near-by villages, were her teachers. She learned “Kalospiruli”, “Orovela”, “Urmuli”, mowing, reaping, maize hoeing and many other kinds of work songs, and so she used to enrich her repertoire. The peasants were charmed by the low and beautiful timber of the voice of the singing daughter of the nobleman as well as by the special and original colours of her performance.

Maro performed publicly on village celebrations. She gathered her first group from boys and girls of her age in Kavtiskhevi and her fellow villagers called their “concerts” – “Maro’s feasts” fondly. Upon her marriage, still fourteen years of age, she gathered another group of young people in Akhalkalaki. Her first real stage “baptism” occurred in Gori in 1910. The sisters earned soon their fame. Since 1917 Tarkh-nishvilis sang in Tbilisi. Maro was going to form a Kartli-Kakhetian group and in 1919 she introduced them to the stage of the Conservatoire. Together with Maro, her husband, Dimitri Tarkhan-Mouravi and their children - Tamar and Vano used to sing.

Maro had one striving: to assimilate and to study as much of the whole bulk of the Georgian folk songs as she could. Original, natural, folk-style - these were the features that attracted her. Singing was her call and the aim of her life. There were no more or less important events in Georgia, that wouldn’t be beautified by Maro’s voice then. She had travelled and performed at concerts throughout the whole

35

Georgia, in the large cities of the Soviet Union, in the soviet republics. Folk concerts were continued in theatres, schools, gardens, clubs, and commercial and charity evenings. Maro’s ensemble, counting seven members initially, turned into a group of thirty-five people. Mastership of the group used to grow continuously and their repertoire used to get richer and richer. In 1927 at the first All-Republic Olympiad Maro’s group became laureates. In 1933 many songs, performed by Maro Tarkhnishvili, were written as gramophone records. In 1937 there was organized the 25 years jubilee of creative activities of the sisters - Tarkhnishvilis. Maro was awarded the title of the Merited Public Figure of the Republic, and Ekaterine, Merited Artist of the Republic. In 1956, on her 65th jubilee, Maro Tarkhnishvili became the Public Artist of Georgia.

Maro Tarkhnishvili used to perform brilliantly popular samples of the city folklore, as well as the charming tunes of ancient Tbilisi with the accompaniment of the renown thari player, Bala Melikov. Maro used to sing also Azerbaijanian, Armenian and Ossetia songs very sentimentally.

Georgia always knew the price of a good singer and song conductor, and such ones never lacked love and respect. Yet it is rare for anyone to enjoy such popularity, honour and respect as Maro Tarkhnishvili earned. The merited song conductor died in the age of 78. She was buried in Tbilisi, in Didube Pantheon of Writers and Public Figures.

36

37

38

diambegs qali mostaces,koxta, lamazi, Tmiani,jer isev gaufurCqnavi,oTxnawnav, giSris Tmiani.

iabo cxeni mohgvares,muxlamde fafariani,zed Sesves qali mnaTobi,Tan sityva hkadres sviani.

diambegs kali mostatses,kokhta, lamazi, tmiani, djer isev gauphurchknavi,otkhnatsnav, gishris tmiani.

iabo tskheni mohgvares,mukhlamde phaphariani,zed shesves kali mnatobi,tan sitkva hkadres sviani.

39

40

41

42

Wirime Seni, kaxeTo,dido alaznis Walao,bardebSi mjdomo xoxobo,iremo xarisTvalao.

chirime sheni, kakheto,dido alaznis chalao,bardebshi mdjdomo khokhobo,iremo kharistvalao.

43

44

sawyalsa kacsa vin miscems,aRebis Rames Rvinosa,Wadi sWamos da wyali svas,dawves da daiZinosa.

davberdi, davCaCanakdi,wveri Semeqna WaRara,saxlSi sul yvelas movZuldi,arvis vundivar aRara.

satskalsa katssa vin mistsems,aghebis ghames ghvinosa,chadi schamos sa tskali svas,datsves da daidzinosa.

davberdi, davchachanakdi,tsveri shemekna chaghara,sakhlshi sul kvelas movdzuldi,arvis vundivar aghara.

45

46

47

Tamaris qoSo, Rirssaxsovaro,iyavi medgrad, Sen bedis xvedrad.

is aRar aris, is sxvagan aris,Sen imis nacvlad xar samlocvelo.

igi daviTis meuRle iyo,aq samlocvelod Camosuliyo.

sad aaSena Tamarma niSi,TaTrebs hqonodaT qarTvelTa SiSi.

tamaris kosho, ghirssakhsovaro,ikavi medgrad, shen bedis khvedrad.

is aghar aris, is skhvagan aris,shen imis natsvlad khar samlotsvelo.

igi davitis meughle iko,ak samlotsvelod chamosuliko.

sad aashena tamarma nishi,tatrebs hkonodat kartvelta shishi.

48

CavuxteT da CavuxteT baraTaSvilsa, movtacoT da movtacoT, wamoviyvanoT, Tval-JuJun da Tval-JuJun TeTri qalia, mogvdevda da mogvdevda Cveni sidedri,nu mogvdev da nu mogvdev, Cveno sidedro, ar aris da ar aris Seni qalia.

chavukhtet da chavukhtet baratashvilsa,movtatsot da movtatsot, tsamovikvanot,tval-zhuzhun da tval-zhuzhun tetri kalia,mogvdevda da mogvdevda chveni sidedri,nu mogvdev da nu mogvdev, chveno sidedro,ar aris da ar aris sheni kalia.

49

mravalJamier!

RmerTma inebos Tqveni sicocxle!mravalsa welsa, mravalJamier!Tqveni sicocxle!

mimino myavda,myavda miyvarda...(zogjer es sityvebic imRereba).

mravaldjamier!

ghmertma inebos tkveni sitsotskhle!mravalsa tselsa, mravaldjamier!tkveni sitsotskhle!

mimino mkavda,mkavda, mikvarda...(Sometimes these words are also singing)

50

51

yvela sdumda Cem garSemo, miswyda xma muSaobisa, mxolod maRali mTebidan ismis xma gamoxmobisa.

ese xSiri gamoxmoba, mal-male mexmaureba,da imisgan Cemi gulixan lxinobs, xan itanjeba.

kvela sdumda chem garshemo, mistskda khma mushaobisa, mkholod maghali mtebidan ismis khma gamokhmobisa.

ese khshiri gamokhmoba, mal-male mekhmaureba,da imisgan chemi gulikhan lkhinobs, khan itandjeba.

52

53

mravalJamier!mravalJamier!mravalJamier!ari arulalo,mravalJamier!

RmerTma inebosTqveni sicocxle!

mravaldjamier!mravaldjamier!mravaldjamier!ari arulalo,mravaldjamier!

ghmertma inebostkveni sitsotskhle!

54

55

waval da waval, aRzevans waval,netav risTvisa? _ marilisTvisa.

dedam miSala, ar daviSale,ufrosma rZalma gza damiwyevla.

Senac wasulxar, aRarc mosulxar,ucrosma rZalma sagzali micxo.

Senamc wasulxar, male mosulxar,waval da waval, marilze waval.

assa uremsa martom daude,mease urems erTi qva maklda...

misTvis mivbrundi saubedurod,kldeni moiqca, Tan Camitana.

tsaval da tsaval, aghzevans tsaval,netav ristvisa? - marilistvisa.

dedam mishala, ar davishale,uphrosma rdzalma gza damitskevla.

shenats tsasulkhar, male mosulkhar,utsrosma rdzalma sagzali mitskho.

shenamts tsasulkhar, male mosulkhar,tsaval da tsaval, marilze tsaval.

assa uremsa martom daude,mease urems erti kva maklda...

mistvis mivbrundi saubedurod,kldeni moiktsa, tan chamitana.

56

57

58

59

atenis Rvinov, naqebo,ras dagadaro gemoTi,vinc daglevs, wels ver aiRebs,TiTqos mikrula weboTi.

miyvars kutiviT Sin jdoma,karmidamoze triali,erT xodabuns rom gascdebi,gaxdebi oxertiali.

atenis ghvinov, nakebo,ras dagadaro gemoti,vints daglevs, tsels ver aighebs,titkos mikrula tseboti.

mikvars kutivit shin djdoma,karmidamoze triali,ert khodabuns rom gastsdebi,gakhdebi okhertiali.

60

,

,

61

biWo, mamalma iyivla,apirebs gaTenebasa,muSa xar, met Zils eride,rogorc Wirsa da snebasa.

Torem, Tu Tavi wagarTva,dagabeCavebs tiali,dagaviwydeba yanaSiToxis da namglis triali.

bicho, mamalma ikivla,apirebs gatenebasa,musha khar, met dzils eride,rogorts chirsa da snebasa.

torem tu tavi tsagartva,dagabechavabs tiali,dagavitskdeba kanashitokhis da namglis triali.

62

63

64

maS, gamarjveba, tkbilo sicocxlev!iyavi CemTan Sen ganuyreli,sinamdisina TvaliT ar gnaxo,da sinamdisin Cvens SviliSvilebsCven ar davugdoT Rirssaxsovari.maSin, Tundac rom kidec dagSorde,me imisaTvis aras vinaRvleb,radganac winad gecodineba,rom momigonebs me SviliSvili.RmerTma gvikurTxos Cveni samSoblo,RmerTma gvikurTxos STamomavali!

mash, gamardjveba, tkbilo sitsotskhlev!ikavi chemtan shen ganukreli,sinamdisina tvalit ar gnakho,da sinamdisin chvens shvilishvilebschven ar davugdot ghirssakhsovari.mashin tundats rom kidets dagshorde,me imisatvis aras vinaghvleb,radganats tsinad getsodinebarom momigonebs me shvilishvili.ghmertma gvikurtkhos chveni samshoblo,ghmertma gvikurtkhos shtamomavali!

65

66

patara sayvarelo, e¡, patara sayvarelo, e¡,livliv, qalo sayvarelo,liaxo, va¡ Tu da, liaxo, e¡ delia raninao!

risTvis momikal guli? an mome Cemi dana, an gamomyevi Tana, galiaSi gagzarde, viT maisis bulbuli, ise gaWmevdi Saqars, rogorc yveli da puri.

patara sakvarelo, ei, patara sakvarelo, ei,livliv, kalo sakvarelo,liakho, vai tu da, liakho, ei delia raninao!

ristvis momikal guli? an mome Cemi dana, an gamomkevi tana, galiashi gagzarde, vit maisis bulbuli, ise gachmevdi shakars, rogorts kveli da puri.

67

,

,

68

qarTvelo, xeli xmals ikar,dRe gaTenda didebisa!

Tof-iaraRi aisxi,dro dadga gamarjvebisa!

kartvelo, kheli khmals ikar,dghe gatenda didebisa!

tof-iaraghi aiskhi,dro dadga gamardjvebisa!

69

movdivarT, mogvixarian, mogesalmebiT Zmurado,gisurvebT gamarjvebasada mtersac daxvdeT mtrulado.movdivarT, mogvixarian.

movdivart, mogvikharian,mogesalmebit dzmurado,gisurvebt gamardjvebasada mtersats dakhvdet mtrulado.movdivart mogvikharian.

70

71

wuTisoflis stumrebi varT, Cven wavalT da sxva darCeba,Tu erTmaneTs ar vaxarebT, amis meti ra SegvrCeba.

ferxuli CavabaT, biWo, Sen ki genacvale,vaxtang mefe RmerTs uyvarda, Sen ki genacvale,ialbuzze fexi Sesdga, Sen ki genacvale,didma mTebma Seqmnes dreka, Sen ki genacvale,axla ki SemouaroT, Sen ki genacvale,marjvnivac SemouaroT, Sen ki genacvale,marcxnivac CamouaroT, Sen ki genacvale,ferxuli CavabaT, biWo, Sen ki genacvale!

tsutisophlis stumrebi vart,chven tsavalt da skhva darcheba,tu ertmanets ar vakharebt,amis meti ra shegvrcheba.

perkhuli chavabat, bicho, shen ki genatsvale!vakhtang mephe ghmerts ukvarda, shen ki genatsvale!ialbuzze phekhi shedga, shen ki genatsvale!didma mtebma sheknes dreka, shen ki genatsvale!akhla ki shemouarot, shen ki genatsvale!mardjvnivats shemouarot, shen ki genatsvale!marckhnivats chamouarot, shen ki genatsvale!perkhuli chavabat, bicho, shen ki genatsvale!

72

modi aq dajeq, qalo, Sari-Suri, Sari-gogdi, maqoSia Suqur maqo, gogov SuSanao!kargad damigde yuri, misamReri _ ...jer xoma xar patara, misamReri _ ...kargad mogces dasturi, misamReri _ ...modi aq dajeq, qalo! misamReri _ ...

modi ak dadjek, kalo, shari-shuri, shari-gogdi, makoshia, shukur mako, gogov shushanao! refrain _ ...kargad damigde kuri, refrain _ ...djer khoma khar patara, refrain _ ...kargad mogtses dasturi, refrain _ ... modi ak dadjek, kalo! refrain _ ...

73

74

75

76

Tamar qalo, qveynis Tvalo,ra lamazi rama xaro,netav, ra aris misTana, amomavali mzisTana,mefe Tamar qalisTana,saydari _ gelaTisTana.

tamar kalo, kveknis tvalo,ra lamazi rama kharo,netav, ra aris mistana, amomavali mzistana,mefe tamar kalistana,sakdari _ gelatistana.

77

, Performed by Maro Tarkhnishvili

78

79

daigvianes, jer arsad sCanan, magram salamurs Tu mohkres yuri,andamaturi ZaliT gamoswevs, aqeTken mis guls xma ucnauri.

vin qvabuliZe da vin mecxvare,iq barSi yvela Cemi tolebimtrebSi vefxviviT danavardoben da me ki cxvarSi aq vimalebi.

mere rogor dros? _ maSin, rodesacsxva udidesi win gviZevs vali,magram es moxda Cem uneburad,gulTamxilvelo, da ar maqvs brali.

isini mtris sisxls Rvrian uwyalod,zizRiT evsebaT mrisxane guli,me ki qaliviT aq cremlebs vafrqvevda siyvaruliT miZgers glax guli.

daigvianes, djer arsad schanan,magram salamurs tu mohkres kuri,andamaturi dzalit gamostsevs,aketken mis guls khma utsnauri.

vin kvabulidze da vin metskhvare, ik barshi kvela chemi tolebi,mtrebshi vephkhvivit danavardoben,da me ki tskhvarshi, ak vimalebi.

mere rogor dros, mashin, rodesatsskhva udidesi tsin gvidzevs vali,magram es mokhda chem uneburad,gultamkhilvelo, da ar makvs brali.

isini mtris siskhls ghvrian utskalod,zizghit evsebat mriskhane guli,me ki kalivit ak tsremlebs vaphrkvevda sikvarulit midzgers glakh guli.

80

81

82

83

Zmao, ra sjobda Zmobasa,ra sjobda erTad yofnasa?!

erTmaneTi ver viZmeviT,daxe, Cvens ugonobasa.

dzmao, ra sdjobda dzmobasa,ra sjobda ertad kofnasa.

ertmaneti ver vidzmevidakhe, chvens ugonobasa.

84

laSqrad wasvla mas uxaris,visac kargi cxeni yavso,dabruneba da Sin mosvla,visac kargi coli yavso.

lamazi colis patronsa,unda yavdes ZaRli frTxili,an ZaRli unda frTxilobdes,anda misi dedamTili.

lashkrad tsasvla mas ukharis,visats kargi tskheni kavso,dabruneba da shin mosvla,visats kargi tsoli kavso.

lamazi tsolis patronsa,unda kavdes dzaghli frtkhili,an dzaghli unda frtkhilobdes,anda misi dedamtili.

85

86

87

Seni Wirime, Senio,jibes gaikar xelio,an amoiRe abazi,an uzalTuni Wrelio.gausvi da gamousviviTom Wianuriao,mezoblis qals xels nu axleb,isic Sinauriao.qudi gverdze dagixuravs,ampartavansa gevxaro.aqedan gori Soria,sxva saqme ara mqonia...es biWi kargad TamaSobs,fexis wverebze dgebao,aman rom fexi itkinos,gogonas dabraldebao.

sheni chirime, shenio,djibes gaikar khelio,an amoighe abazi,an uzaltuni chrelio.gaushvi da gamoushvivitom chianuriao,mezoblis kals khels nu akhleb,isits shinauriao,kudi gverdze dagikhuravs,ampartavansa gevkharo.akedan gori shoria,skhva sakme ara mkonia...es bichi kargad tamashobs,phekhis tsverebze dgebao,aman rom fekhi itkinos,gogonas dabraldebao.

88

89

glesav da glesav, namgalo,namgalo, Cemo rkinao,qasuri salesaviTa,namgalo, Cemo rkinao!gaglesav da migayudeb,namgalo, Cemo rkinao,gasWer da gamiZex wina,namgalo, Cemo rkinao!biWo, da puri Semosula,namgalo, Cemo rkinao,uflis Tvali Sig trialebs,namgalo, Cemo rkinao!Relavs, brwyinavs oqrosferad,namgalo, Cemo rkinao,namglebs piri SevulesoT,namgalo, Cemo rkinao,gadaviqceT mTlad simRerad,namgalo, Cemo rkinao!

glesav da glesav, namgalo, namgalo, chemo rkinao,kasuri salesavita, namgalo, chemo rkinao!gaglesav da migakudeb,namgalo, chemo rkinao,gascher da gamidzekh tsina!namgalo, chemo rkinao bicho, da puri shemosula,namgalo, chemo rkinao, uphlis tvali shig trialebs,namgalo, chemo rkinao!ghelavs, brtskinavs okrospherad,namgalo, chemo rkinao,namglebs piri shevulesot,namgalo, chemo rkinao,gadaviktset mtlad simgherad,namgalo, chemo rkinao!

90

Sen xar venaxi, axlad aRyvavebuli,morCi keTili, edemSi danerguli,alva surneli, samoTxiT gamosuli,RmerTma Segamko, vervina gjobs qebuli.

da TaviT TvisiT mze xar gabrwyinvebuli.

shen khar venakhi, akhlad aghkvavebuli,morchi ketili, edemshi danerguli,alva surneli, samotkhit gamosuli,ghmertma shegamko, vervina gdjobs kebuli.

da tavit tvisit mze khar gabrtskinvebuli.

91

92

93

94

95

zamTari vardsa daaWknobs,furcelic Camoscvivao,lamazi qalis TvalTagancremlebi Camoscvivao.aqa mSvidoba!

zamtari vardsa daachknobs,phurtselist chamostsvivao,lamazi kalis tvaltagantsremlebi chamostsvivao.aka mshvidoba!

96

97

modiT, Svilno, aq mogrovdiT,getyviT gulis gasarTobsa,vin viyaviT, ra viyaviT,Cven, qarTvelni wina drosa:erTi mefe Turme hyavdaT,uwin Cvens mama-papasa,dimitri erqva saxelad, mxar-beW brtyeli, tanmaRali,gareT risxva, mtrisa msvreli,Sin mowyale, RvTisnieri.

modit, shvilno ak mogrovdit,getkvit gulis gasartobsa,vin vikavit, ra vikavit,chven, kartvelni tsina drosa:erti mephe turme hkavdat,utsin chvens mama-papasa,dimitri erkva sakhelad, mkhar-bech brtkeli, tanmaghali,garet riskhva, mtrisa msvreli,shin motskale, ghvtisnieri.

98

99

100

berikaci var, nu momklav,yvela dagiwyebs gmobasa,sadac rom Semogeyrebi,getyvi Svilsa da Zmobasa.

xidisTauri yurZeni Cavkrife kalaTaSia,imiT damTvrali biWebiveRar gadian wyalSia.

aTasad kaci dafasda,ori aTasad zrdiloba,Tu kaci kacad ar varga,cudia gvariSviloba.

berikatsi var, nu momklav,kvela dagitskebs gmobasa,sadats rom shemogekrebi,getkvi shvilsa da dzmobasa.

khidistauri kurdzenichavkriphe kalatashia,imit damtvrali bichebiveghar gadian tskalshia.

atasad katsi daphasda,ori atasad zrdiloba,tu katsi katsad ar varga,tsudia gvarishviloba.

101

102

waiyvanes Tamar qali, dielo da,mowameie xar Sen, saqarTvelo,lurja cxeni Seukazmes Tamar qalsa, dielo da,mowameie xar Sen, saqarTvelo,aqnobamde Cveni iyo Tamar qali, dielo da,mowameie xar Sen, saqarTvelo.

tsaikvanes tamar kali dielo da,motsameie khar shen, sakartvelo.lurja tskeni sheukazmes tamar kalsa dielo da,motsameie khar shen, sakartvelo.aknobamde chveni iko tamar kali dielo da,motsameie khar shen, sakartvelo.

103

104

wasvla sjobs warmavalisa,ar dayovneba xanisa,kocna sjobs TeTri qalisa, Caxveva Savgvremanisa.

patarZeulis cixesa gamoiTxrian Zirsao,gamoiyvanen lamazsa,cremliT mobanen pirsao.

tsasvla sdjobs tsarmavalisa,ar dakovneba khanisa,kotsna sdjobs tetri kalisa, chakhveva shavgvremanisa.

patardzeulis tsikhesa gamoitkhrian dzirsao,gamoikvanen lamazsa,tsremlit mobanen pirsao.

105

106

batono, Tavi manebe,uRmerTod razed mtanjavo,rac Rone mqonda, maszed metsSens sasargeblod vxarjavo.

col-Svili damitovia,ara maqvs lukma saxlSia,mec qudi mxuravs, kaci var!nu gamomwyvitav xalxSia.

esa sTqva, ciblam batonsa tyvia esrola TavSia,TviTon ki gadaikarga,col-Svili darCa saxlSia.

batono, tavi manebe,ughmertod razed mtanjavo,rats ghone mkonda, maszed metsshens sasargeblod vkharjavo.

tsol-shvili damitovia,ara makvs lukma sakhlshia,mets kudi mkhuravs, katsi var!nu gamomtskvitav khalkhshia.

esa stkva, tsiblam batonsa tkvia esrola tavshia,tviton ki gadaikarga,tsol-shvili darcha sakhlshia.

107

,

,

108

109

sofleli, glexis Svili var,mWadiTa gamozrdilia,uqudo, Coxis amara,qalamneb gacveTilia.

oboli davrCi ded-mamas,sxvac madgas gasaWiria, sadac rom vardsa daveZeb, iq mxvdeba eklis Ziria.

sopleli, glekhis shvili var,mchadita gamozrdilia,ukudo, chokhis amara,kalamneb gatsvetilia.

oboli davrchi ded-mamas,skhvats madgas gasachiria, sadats rom vardsa davedzeb, ik mkhvdeba eklis dziria.

110

111

simindsa Toxna davuwyoT, erTxmad davZaxoT muSuri, egeb maSin dagvaviwydes,rom glexi varT ubeduri.

cxelsa miwas uxvad albobs, ofli Cvengan monawuri,yvela TavSi gviCakunebs gareSe da Sinauri.

marto CvenTvis ar vmuSaobT, sxvisic gvmarTebs samsaxuri,batoni gvyavs, varT sawyalni, upatrono, ubeduri.

simindsa tokhna davutskot,ertkhmad davdzakhot mushuri,egeb mashin dagvavitskdes,rom glekhi vart ubeduri.

tskhelsa mitsas ukhvad albobs,ofli chvengan monatsuri,kvela tavshi gvichakunebs, gareshe da shinauri.

marto chventvis ar vmushaobt,skhvisits gvmartebs samsakhuri,batoni gvkavs, vart satskalni,upatrono, ubeduri.

112

Zlier stiroda, Zlier stiroda,risTvis stiroda? _ misTvis stiroda.

qmari moukles, risTvis moukles? _

oblebi darCnen, misTvis stiroda.

Zlier stiroda, Zlier stiroda,risTvis stiroda? _ misTvis stiroda.

dzlier stiroda, dzlier stiroda,ristvis stiroda? _ mistvis stiroda.

kmari moukles, ristvis moukles? _

oblebi darchnen, mistvis stiroda.

dzlier stiroda, dzlier stiroda,ristvis stiroda? _ mistvis stiroda.

113

oi da, oqros dielo, samgorisa mindorzeda,

oi da, oqros dielo,TeTri cxeni mogogavda.

oi da, oqros dielo,oqro iyo mindorzeda.

oi da, oqros dielo,samgorisa mindorzeda.

oi da, okros dielo, samgorisa mindorzeda.

oi da, okros dielo, tetri tskheni mogogavda.

oi da, okros dielo, okro iko mindorzeda.

oi da, okros dielo, samgorisa mindorzeda..

114

115

me regven da me regven, me regvenma patarZalmaes ra saqme Cavidine:saxli leCaqiT davgave,cocxi ver movigoneo. wyali cxriliT movitane,koka ver movigoneo. comi miwaze movzile,varcli ver movigoneo. dedamTili gamijavrda,qmarma karSi gamomagdo. me regven da me regven, me regvenma patarZalmaes ra saqme Cavidine.

me regven da me regven, me regvenma patardzalmaes ra sakme chavidine:sakhli lechakit davgave,tsotskhi ver movigoneo. tskali tskhrilit movitane,koka ver movigoneo. tsomi mitsaze movzile,vartsli ver movigoneo. dedamtili gamidjavrda,kmarma karshi gamomagdo. me regven da me regven, me regvenma patardzalmaes ra sakme chavidine.

116

gogiasa, gogiasa, WavWavaZis gogiasa,erTi mrude vazi hqondanekerCxalze agebuli,isic xarma SeuWama,darCa is wyalwaRebuli.

xidisTavsa da gors SuaerTi moyvare myvandao,arca ra me mivutane,arca ra imas hqondao,mSieri gamomistumra,misi ded-mama cxondao.

gogiasa, gogiasa, chavchavadzis gogiasa,erti mrude vazi hkondanekerchkhalze agebuli,isits kharma sheuchama,darcha is tskaltsaghebuli.

khidistavsa da gors shuaerti mokvare mkvandao,artsa ra me mivutane,artsa ra imas hkondao,mshieri gamomistumra, misi ded-mama tskhondao.

117

118

119

120

121

mravalui _ Jamiero, mravalJamiero!

arca ixaros mterma Cvenzeda, nurcara gauxarian.

mravalJamiero!

wuTisofeli asea, Rames dRe uTenebia,rac mtrobas dauqcevia,siyvaruls uSenebia.

mravalJamiero, Tqveni gamarjvebisao!

mravalui _ djamiero, mravaldjamiero!

artsa ikharos mterma chvenzeda, nurtsara gaukharian.

mravaldjamiero!

tsutisofeli asea, ghames dghe utenebia,rats mtrobas dauktsevia,sikvaruls ushenebia.

mravaldjamiero, tkveni gamardjvebisao!

122

Ramis mexre var, tlu biWi, nabadSi gamoxveuli.guTnis xar-kameCs vdarajob,minda, vxna yaneulia.

torolas mainc ar movklav,romc mqondes bevri wamali.sawyali Ramis mexrisais aris kargi mamali.

ghamis mekhre var, tlu bichi, nabadshi gamokhveuli.gutnis khar-kamechs vdaradjob,minda, vkhna kaneulia.

torolas maints ar movklav,romts mkondes bevri tsamali.satskali ghamis mekhrisais aris kargi mamali.

123

nanina, nanina, nani nanina,nanas getyvi, Cemo patara.

dedis mkerdSi migigniaSen tkbili binao,nanas getyvi, Cemo patara.

gaivse da gaizarde,patara mTvareo,agre tkbilad, udardeladnanam gaZinao.

nanina, nanina, nani nanina,nanas getkvi, chemo patara. dedis mkerdshi migigniashen tkbili binao,nanas getkvi, chemo patara.

gaivse da gaizarde,patara mtvareo,agre tkbilad, udardeladnanam gadzinao.

124

mumli muxasa gars exveoda,muxa waiqca, wyali dagubdamumli daixrCo, muxa gadarCa

mumli mukhasa gars ekhveoda,mukha tsaiktsa, tskali dagubdamumli daikhrcho, mukha gadarcha.

125

126

vToxnoT da vToxnoT simindi, axla yanis mkac movao.muSa unda muSaobdes,qaravani qaravnobdes.

vtokhnot da vtokhnot simindi, akhla kanis mkats movao.musha unda mushaobdes,karavani karavnobdes.

127

128

SevkraT wiTel-wiTeli asi aTasi,pirad mzeman, tanad saroman.

samasi Tavi stavra-atlasiuxvman, niadag miumcdaroman.

samoci Tvali lal-iagundiferad marT viTa miumxvdaroman.

kaci gagzavna vazirisasa.

shevkrat tsitel-tsiteli asi atasi,pirad mzeman, tanad saroman.

samasi tavi stavra-atlasiukhvman, niadag miumtsdaroman.

samotsi tvali lal-iagundiperad mart vita miumkhvdaroman.

katsi gagzavna vazirisasa.

129

130

131

Wonas viyav, Wona vnaxe,sargebelic vera vnaxe.

alaTasa, balaTasa,Camovkideb kalaTasa,qalo, erTi kvercxi mome, RmerTi mogcems baraqasa.

es ojaxi, kedel-kuTxe,qriste RmerTo, Sen akurTxe!

chonas vikav, chona vnakhe,sargebelits vera vnakhe.

alatasa, balatasa,chamovkideb kalatasa,kalo, erti kvertskhi mome,ghmerti mogtsems barakasa.

es odjakhi, kedel-kutkhe,kriste ghmerto, shen akurtkhe!

132

133

aralalo, alalme, dilis iavo,alalme, dilis niavo,aralalo!aralalo,daubere soflis Tavsa,daubere soflis Tavsa,aralalo!aralalo,kalosac davaniaveb,kalosac davaniaveb,aralalo!aralalo,davayeneb puris xvavsa,davayeneb puris xvavsa.

aralalo, alalme, dilis iavo,alalme, dilis niavo, aralalo!aralalo,daubere sophlis tavsa,daubere sophlis tavsa, aralalo!aralalo, kalosats davaniaveb,kalosats davaniaveb,aralalo!aralalo,davakeneb puris khvavsa,davakeneb puris khvavsa.

134

visia, visia qali lamazi,qalebSi, qalebSi ar ereoda.

visia, visia mwvane karavi,karvebSi, karvebSi ar ereoda.visia, visia qali lamazi.

visia, visia kali lamazi,kalebshi, kalebshi ar ereoda.

visia, visia mtsvane karavi,karvebshi, karvebshi ar ereoda.visia, visia kali lamazi.

135

136

harali, hari aralo, arali, ari aralo,wuTisofeli asea: Rames dRe uTenebia,rac mtrobas dauqcevia, siyvaruls uSenebia. aRzevans waval marilze, marils movitan brolsao,jer dedas gadavexvevi, mere _ Svilsa da colsao.

harali, hari aralo, arali, ari aralo,tsutisopheli asea: ghames dghe utenebia.rats mtrobas dauktsevia, sikvaruls ushenebia, aghzevans tsaval marilze, marils movitan brolsao,djer dedas gadavekhvevi, mere _ shvilsa da tsolsao.

137

138

gadi, gamodi, guTano,RirRitav, bani uTxaro,saxnis-sakveTo, gausvi,rom kaWaWs Ziri uTxaro.

erT bed qveSa varT, labav, me da Sen,wilad gvargunes Savi miwa Cven,erTgulad vWimoT Wapani Cveni,usixarulod davlioT dReni.

gadi, gamodi, gutano,ghirghitav, bani utkharo,sakhnis-sakveto, gausvi,rom kachachs dziri utkharo.

ert bed kvesha vart, labav, me da shen,tsilad gvargunes shavi mitsa chven,ertgulad vchimot chapani chveni,usikharulod davliot dgheni.

139

140

141

guSin Svidni gurjanelnisanadirod wasuliyvnen,iq moeklaT TeTri taxi,xorci moemravlebina.Cven SvidTa ZmaTa xevsurTa mTas mteri gadmogvekida,SvidTav vesroleT Svid-Svidi arc erTi ar moekida.esrola berma papama, jixvi rqiT gadmoekida.

gushin shvidni gurdjanelnisanadirod tsasulikvnen,ik moeklat tetri takhi,khortsi moemravlebina.chven shvidta dzmata khevsurta mtas mteri gadmogvekida,shvidtav vesrolet shvid-shvidi arts erti ar moekida.esrola berma papama, djikhvi rkit gadmoekida.

142

143

va¡, Tu da brZana solomon,brZana solomon mefeman,uSveleT, uSveleT, uSveleT qvrivsa obolsa.va¡, Tu da brmas Tvali,brmas Tvali, brmas Tvali auxileTo.brZana solomon.

vai, tu da brdzana solomon,brdzana solomon mepheman,ushvelet, ushvelet,ushvelet kvrivsa obolsa.vai, tu da brmas tvali, brmas tvali,brmas tvali aukhileto.brdzana solomon.

144

145

146

SaSvi-kakabi Seibnen,SaSvi mgalobelio.omi hqondaT metad Zneli.SaSvma ajoba kakabsa,dila iyo mSvenieri.

afrinda qori, afrinda, aragvi Cainadira, mcxeTas daeca dedalsa,avWalas mtveri adina.SaSvi-kakabi Seibnen, SaSvi mgalobelio.

shashvi-kakabi sheibnen,shashvi mgalobelio.omi hkondat metad dzneli.shashvma adjoba kakabsa,dila iko mshvenieri.

aphrinda kori, aphrinda, aragvi chainadira, mtskhetas daetsa dedalsa,avchalas mtveri adina.shashvi-kakabi sheibnen, shashvi mgalobelio.

147

bebiaCemi _ maro TarxniSvili ...................... 5andamaturi ZaliT namReri ........................... 19qarTuli simReris dedaboZi(inglisur enaze) .............................................. 34diambegs qali mostaces ................................. 36kaxuri mravalJamieri .................................... 39glexis Civili ................................................... 43Tamaris qoSo ..................................................... 45CavuxteT baraTaSvilsa ................................. 48mravalJamier cicianTeburi ........................ 49yvela sdumda .................................................... 50qarTluri mravalJamieri ............................. 52waval da waval .................................................. 54atenis Rvinov .................................................... 56biWo, mamalma iyivla ....................................... 60maS, gamarjveba, tkbilo sicocxlev .......... 62patara sayvarelo ............................................ 65qarTvelo, xeli xmals ikar .......................... 67mgzavruli ......................................................... 69qarTluri ferxuli ........................................ 70modi, aq dajeq, qalo ....................................... 72Tamar qalo ........................................................ 73daigvianes .......................................................... 77Zmao, ra sjobda ................................................ 80laSqruli ........................................................... 84garekaxuri sacekvao ....................................... 87glesav da glesav, namgalo ........................... 88Sen xar venaxi ..................................................... 90zamTari ............................................................... 91modiT, Svilno, aq mogrovdiT ..................... 96berikaci var ...................................................... 98waiyvanes Tamar qali ..................................... 101kaxuri mgzavruli ......................................... 103batono, Tavi manebe ....................................... 105sofleli glexis Svili var ........................ 107garekaxuri muSuri ........................................ 110Zlier stiroda ............................................... 112oqros dielo .................................................. 113me regvenma patarZalma ................................ 114gogiasa, gogiasa ............................................. 116garekaxuri mravalJamieri .......................... 117Ramis mexre ...................................................... 122kaxuri nana ....................................................... 123mumli muxasa ................................................... 124qarTluri muSuri ......................................... 125SevkraT wiTeli .............................................. 127Wona .................................................................... 129kalospiruli .................................................. 132visia qali lamazi ........................................... 134urmuli ............................................................. 135orovela ........................................................... 137guSin Svidni gurjanelni ............................ 139brZana soloman .............................................. 142SaSvi kakabi ...................................................... 144

Diambegs kali mostatses ...........................................36Kakhuri Mravalzhamieri ...........................................39glekhis chivili ............................................................43Tamaris Kosho ..........................................................45Chavukhtet Baratashvilsa ..........................................48Mravalzhamier Tsitsianteburi ...................................49Kvela sdumda ............................................................50Kartluri Mravalzhamieri ...........................................52Tsaval da tsaval .........................................................54Atenis ghvinov ..........................................................56Bicho, mamalma ikivla .............................................60Mash gamardjveba, tkbilo sitsotskhlev .....................62Patara sakvarelo ........................................................65Kartvelo, kheli khmals ikar .......................................67Mgzavruli ..................................................................69Kartluri perkhuli ........................................................70Modi, ak dadjek, shvilo .............................................72Tamar kalo ................................................................73Daigvianes .................................................................77Dzmao, ra sdjobda ....................................................80Laskruli .....................................................................84Garekakhuri satsekvao ..............................................87Glesav da glesav, namgalo ........................................88Shen khar Venakhi ....................................................90Zamtari ......................................................................91Modit, shvilno, ak mogrovdit....................................96Berikatsi var ..............................................................98Tsaikvanes Tamar Kali ............................................101Kakhuri mgzavruli ..................................................103Batono, tavi manebe ................................................105Sopleli glekhis shvili var .........................................107Garekakhuri mushuri ..............................................110Dzlier stiroda ...........................................................112Okros dielo ..............................................................113Me regvenma patardzalma ......................................114Gogiasa, Gogiasa ....................................................116Gare Kakhuri Mravalzhamieri ................................117Ghamis mekhre .......................................................122Kakhuri nana ...........................................................123Mumli Mukhasa ......................................................124Kartluri mushuri ......................................................125Shevkrat tsiteli ........................................................127Chona ......................................................................129Kalospiruli ...............................................................132Visia kali lamazi ......................................................134Urmuli .....................................................................135Orovela ....................................................................137Gushin shvidni Gurdjanelni ....................................139Brdzana Soloman ....................................................142Shashvi Kakabi ..................................................144

S i n a a r s i

148


Recommended