Ìîíãîëûí óóë óóðõàéí ñàëáàð áà àøèãò ìàëòìàëûí òóõàé

õóóëü

Ö.Ýíõáîëä, Óóë óóðõàéí èíæåíåðH¿õò öîãöîëáîð 2006.04.20

Óóë óóðõàéí òóõàéòîäîðõîéëîëò

Àøèãò ìàëòìàëûí ýðýë, õàéãóóëààñ àâàõóóëààäìåòàëëûí áîëîí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëäõ¿ðýõ á¿õ ¿éë ÿâöûí òóðøèä àøèãëàñàí øèíæëýõóõààíû, èíæèíèðèíãèéí, áàéãàëü îð÷íû áîëîíñàíõ¿¿ãèéí öîãö ¿éë àæèëëàãààã óóë óóðõàéí¿éëäâýðëýë ãýíý.

Åðºíõèé òàíèëöóóëãà

• Ýä¿ãý äýëõèéä 7000 ãàðóé óóðõàéíóóä áàéíà• Òýäãýýð íü ãàçðààñ ò¿¿õèé ýäèéã ¿éëäâýðëýë, áàðèëãà

áàéãóóëàìæ áîëîí ýð÷èì õ¿÷, õèìèéí àæ¿éëäâýð¿¿äýä çîðèóëàí ãàðãàäàã áºãººä áèäíèéíèéãýì ýðäýñ áàÿëàãààñ èõýýõýí õàìààð÷ áàéíà.

• Òà á¿õíèé õàðæ áóé áàðèëãà áàéøèí, ìàøèí òýðýã, íèñýõ îíãîö, ýðãýí òîéðîíä òàíü áàéãàà àõóéíõýðýãñýë, ýð÷èì õ¿÷íèé, áàðèëãûí áà õèìèéí àæ¿éëäâýð¿¿äèéí îëîí ò¿¿õèé ýäèéí òýð äóíäàà á¿ðáèäíèé ºäºð á¿ð õýðýãëýäýã öàõèëãààí ýð÷èì õ¿÷èéããàðãàæ áàéäàã í¿¿ðñ á¿ãä óóë óóðõàéí á¿òýýãäýõ¿¿í.

• Èéì÷ ó÷ðààñ Óóë óóðõàéí ¿éë àæèëëàãàà ãýäýã íü äàíãàíö ìàíàé îðíû áèø äýëõèé íèéòèéí, õ¿í á¿õíèéºäºð òóòìûí õýðýãëýýã õàíãàõàä ÷èãëýñýí ¿éëàæèëëàãàà þì.

Óóë óóðõàéí ò¿¿õýí õóóäàñíààñ

• Õóâüñãàëààñ ºìíºõ

• Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí¿åèéí

• 1997 îíîîñ õîéøõè

Õóâüñãàëààñ ºìíºõ ¿å

• Õ¿ðýë çýâñãèéí ¿åýñ çýñ,õàð òóãàëãà áóþó ò¿¿íèéõàéëø áîëîõ õ¿ðýëèéã Ãîâü Àëòàéí íóðóóíä îëáîðëîæáàéñàí óë ìºð ¿ëäñýí áàéäàã. Ýíý óë ìºð Îþóòîëãîéí îðäîä ÷ áàéäàã.

• Ìîíãîë íóòàãò ªíãºò ÷óëóó, Òºìðèéí ¿éëäâýðëýëèéíóë ìºð¿¿ä îëîí áàéäàã

• 1900-1919 Ñýëýíãý àéìãèéí Å𺺠ñóìûí íóòàãò Îðîñ-Õÿòàä-Ãåðìàí-Áåëãèéí õàìòàðñàí Ìîíãîëîð ï¿¿ñæèëä 0.5-1 òîíí îð÷èì àëò îëáîðëîæ áàéñàí

• Õóâüñãàëààñ ºìíºõºí Íàëàéõûí í¿¿ðñèéã ìºíõÿòàäóóä îëáîðëîæ áàéñàí

Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí ¿åèéí óóëóóðõàéí ¿éëäâýð¿¿ä

• Äýëõèéí II äàéíû áîëîí äàðààõè ¿åýýñ Ñîâìîíãîë ìåòàëëûí¿éëäâýð¿¿ä ×îíî ãîë, Óëààí óóë, Åã¿çýðèéí ãÿíòáîëä, Öýíõýð ìàíäàëûí öàãààí òóãàëãûí îðäóóäûã îëáîðëîæáàéñàí áà ¿¿íýýñ çàðèì îðäûí íººö íü äóóñàí õààãäñàí

• 1978 îíîîñ Ýðäýíýòèéí çýñèéí Õ¯• 1973 îíîîñ Ìîíãîëðîñöâåòìåò àëò, îëáîðëîæ áàéãààä

Áýðõèéí æîíøíû áîëîí Áóãàíòûí àëòíû á¿ëýã îðäûííººöèéã äóóñãàí òýäãýýð óóðõàéã õààñàí

• 1979 îíîîñ Ìîíãîë×åõñëîâàêìåòàë Õ¯ Õýíòèéí Öýíõýð ìàíäàëä Öàãààí òóãàëãà îëáîðëîæ áàéãààä 90 îíû ýõýýð á¿ðìºñºí çîññîí

• Óíãàð óëñûí 100 % Êîíöåññûí ¿éëäâýðÒºâ àéìãèéí, Áàÿí÷àíäìàíü ñóìàíä Ãÿíòáîëä îëáîðëîæ áàéãààä 1990 äóíäóóð ¿éë àæèëëàãààãàà á¿ðìºñºí çîãñîîñîí

Òºâëºðñºí òºëºâëºãººò ýäèéí çàñãèéí¿åèéí óóë óóðõàéí ¿éëäâýð¿¿ä

• 1981-Ìàðäàéí óðàíûã Îðîñûí òàë 100% êîíöåññûíãýðýýãýýð îëáîðëîæ áàéãààä 1997 îíîîñ á¿ðìºñºí çîãññîí

• 1982 îíîîñ Ç¿¿í Ãåðìàí ººðèéí 100 % õºðºí㺠îðóóëàëòààð Áîðîî, Íàðàíòîëãîé, Ñ¿æèãòýéí Àëòíû ¿íäñýí îðäóóäûã õàéæ àøèãëàæ áàéãààä 1990 îíû ýõýýð ¿éë àæèëëàãààãààá¿ðìºñºí çîñîîñîí

• 1981 îíîîñ Ìîíãîë Áîëãàðûí Õ¯ Áàÿíõîíãîðò Àëòíûøîðîîí îðä îëáîðëîæ ýõýëñýí.

• Æè÷: – Õàéãóóë îëáîðëîëòûí á¿õ çàðäëûã òóõàéí óëñûí çýýëýýð

ã¿éöýòãýæ áàéñàí áà îäîî÷ ãýñýí á¿õ ºð òºëáºð á¿ðýíáàðàãäààã¿é áàéãàà

– Ýðäýíýò Áîð ªíäºðèéí óóðõàéíóóäààñ áóñàä íü çàõ çýýëã¿éáîëñîí, ò¿¿í÷ëýí òóõàéí ìåòàëëûí äýëõèéí çàõ çýýëèéí ¿íý óíàñíààñ øàëòãààëàí öàãààí òóãàëãàíû ¿éëäâýð¿¿ä õààãäñàí

Çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ¿åèéíóóë óóðõàéí ¿éëäâýð¿¿ä

• 1994 îíîîñ õîéø Øèæèð àëò êîìïàíè Çààìàðò Àëòíû 24 òí íººöòýéøîðîîí îðä îëáîðëîæ ýõýëñýí.

• 1998 îíîîñ Àëòàí Äîðíîä Ìîíãîë ÕÕÊ 100 % èéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð Çààìàðûí àëòíû á¿ëýã øîðîîí îðäîä ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ áàéíà.

• 2001 îíîîñ ÌÀÊ ÕÕÊ Äîðíîãîâü Äàëàíæàðãàëàí ñóìûí íóòàãò Ýëäýâèéí í¿¿ðñíèé îðäûã àøèãëàí äîòîîä ãàäààäûí çàõ çýýëäíèéë¿¿ëæ ýõëýýä áàéíà.

• 2002 îíîîñ 50:50 õºðºí㺠îðóóëàëòòàé Ìîíãîë Õÿòàäûí õàìòàðñàíêîìïàíè ªìíºãîâü Ãóðâàí òýñ ñóìûí íóòàãò í¿¿ðñ îëáîðëîæ ýêïîðòëîæýõýëñýí

• 2003 îíîîñ Áîðîîãèéí Àëòíû ¿íäñýí îðäîä Ñåíòåððà ãîóëä 100 % ººðèéí õºðºí㺠îðóóëàëòààð îëáîðëîëò ÿâóóëæ áàéíà.

• 2005 îíîîñ 50:50 õóâèéí õºðºí㺠îðóóëàëòòàé Ìîíãîë Õÿòàäûíõàìòàðñàí Öàéðò Ìèíåðàë ÕÕÊ Òºìºðòèéí îâîîíû öàéðûí îðäûã àøèãëàæ ýõýëëýý.

• Îäîîãîîð 100 ãàðóé àëòíû øîðîîí îðäûí, 40 îð÷èì í¿¿ðñíèé ìºíæîíøíû áàãà õ¿÷èí ÷àäëûí ¿éëäâýð¿¿ä àæèëëàæ áàéíà.

Óóë óóðõàéí ¿éëäâýð¿¿äýýñ Ìîíãîëóëñûí ýäèéí çàñàãò¿ç¿¿ëæ áóé ¿ç¿¿ëýëò

• Äîòîîäûí íèéò á¿òýýãäýõ¿¿íä ýçëýõ õóâü 20 ãàðóé (2004 îíä 13% áàéñàí)

• Àæ ¿éëäâýðèéí á¿òýýãäýõ¿¿íä ýçëýõ õóâü 60 ãàðóé

• Ýêñïîðòûí á¿òýýãäýõ¿¿íä ýçëýõ õóâü75 îð÷èì

Õóóëü ýðõ ç¿éí îð÷íû òóõàé

• 1910 îíä Ǻâøººðºëã¿é ãàçàð õºíäºõèéã õîðèãëîñîí òóõàé Áîãä õààíû çàðëèã

• 1922 îíä Ñóäàð áè÷ãèéí õ¿ðýýëýíãýýñãàðãàñàí àøèãò ìàëòìàë àøèãëàõ æóðàì

• 1988 Ãàçðûí õýâëèéí òóõàé õóóëü

• 1995 ÀÌÒÕ

• 1997 ÀÌÒÕ

1997 îíû õóóëèéã áàòëàí ìºðä¿¿ëýõýä

íºëººëñºí õ¿÷èí ç¿éë¿¿ä• 1990 îíîîñ ºìíº Ìîíãîë îðíû ãåîëîãè õàéãóóëûí àæëóóäûã

ÝÇÕÒÇÎ ûí çýýëýýð õèéæ ã¿éöýòãýäýã áàéñàí áà 1990 îíîîñõîéø ýíý çýýë òóñëàìæ á¿ðýí çîãññîí

• Õóó÷èí ñîöèàëèñò îðíóóäûí ýäèéí çàñãèéí õàðèëöàà çàäàð÷ çàõ çýýëèéí ýäèéí çàñãèéí ñèñòåìä øèëæèæ ýõëýõ ¿åä õóó÷èíñîöèàëèñò îðíóóäûí õóâüä ýäèéí çàñãèéí õÿìðàë áèé áîëñîí

• Õÿìðàëûã äàâæ ãàðàõûí òóëä àëòíû îëáîðëîëòûã ÷ºëººòýéáîëãîñîíîîð óëñûí òîãòîîñîí íººö áàãàñ÷ ýõýëñýí

• Óëñààñ îðäûí íººö ºñãºõ, áýëòãýõ õàéãóóëûí àæèëä õºðºíãºãàðãàõ áîëîëöîîã¿é áîëñîí

• Óëñûí àøèãò ìàëòìàëûí íººöèéã íýìýãä¿¿ëýõ çîðèëãîîð ãàäààäûí õºðºí㺠îðóóëàëòûã òàòàõ îð÷èí á¿ðä¿¿ëýõ øààðäëàãàóðãàí ãàðñàí

ªíººãèéí ÀÌÒÕ èéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð õ¿ðñýí ¿ð ä¿í

• Äýëõèéí õýìæýýíä õàéãóóë õèéæ áàéãàà íèéò çàðäëààñ 115 ñàÿ $ áóþó 4 % èéã Ìîíãîëä òàòàæ÷àäñàí (2005 îíû áàéäëààð)

• Энэ хууль мөрдөгдөж эхэлснээр уул уурхайн салбартгадаадын хөрөнгө оруулалт ихээхэн нэмэгдэж улмаардэлхийн хэмжээнд тооцогдох томоохон ордууднээгдэх өндөр боломж бүрдэж эхэлсэн

• Òºñâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóë õèéãäñýí îðäóóäûíõàéãóóëûí çàðäëûã óëñàä íºõºí òºëæ ýõýëñýí áà2005 оны áàéäëààð íèéò 5.1 ñàÿ àì.äîëëàðûã óëñûíòºñºâò îðóóëñàí

• Ìåòàëëûí ¿íäñýí îðäûã îëáîðëîõ Óóë óóðõàéí õî¸ð ¿éëäâýð øèíýýð àøèãëàëòàä îðîâ: Áîðîîãèéí àëò, Òºìºðòèéí îâîîíû öàéð

• Îëîí Îâîîò, Áóìáàòûí àëòíû ¿íäñýí îðä àøèãëàõ ¿éëäâýð¿¿ä áàðèãäààä áàéíà.

ªíººãèéí ÀÌÒÕ èéã õýðýãæ¿¿ëñíýýð õ¿ðñýí ¿ð ä¿í

• Í¿¿ðñíèé ÷èãëýëýýð øèíýýð Ýëäýâèéí áîëîí Íàðèéíñóõàéòûí îðäóóä àøèãëàëòàä îðæ Òàâàí òîëãîéíîðäîîñ êîêñæèõ í¿¿ðñ ýêñïîðòîä ãàð÷ ýõëýâ

• Äýëõèéä íººöººðºº òîìîîõîíä òîîöîãäîõ Îþóòîëãîéí îðä íýýãäýæ àøèãëàõ õóãàöàà îéðòîæýõýëëýý.

• Øèíýýð îéðûí èðýýä¿éä àøèãëàëòàä îðîõ õýä õýäýíîðäóóä áèé áîëîîä áàéíà. ¿¿íä: Çàâõàí àéìãèéíĺðâºëæèí ñóìûí íóòàãò Áàÿí àéðàãèéí àëò çýñ, Ñýëýíãý àéìãèéí Ìàíäàë ñóìûí íóòàãò Ãàöóóðòûíàëòíû ¿íäñýí îðä, ªìíºãîâü àéìãèéí Õàíõîíãîð ñóìûí íóòàãò Áàðóóí íàðàíãèéí êîêñæèõ í¿¿ðñíèé îðäãýõ ìýò

ÀÌÒÕ ¿éë÷èëæ ýõýëñíýýñ¿¿ññýí ñºðºã ¿çýãäë¿¿ä

• Ëèöåíçèéí èë, äàëä àðèëæàà èäýâõæñýí áîëîâ÷ ýíý îðëîãîîñ óëñûíòºñºâò ìºí㺠îðîîã¿é

• Áàéãàëü îð÷íû íºõºí ñýðãýýëò äîðîéòñîí (Ýíý íü ãîë òºëºâ øîðîîíîðä îëáîðëîæ áàéãàà äîòîîäûí àæ àõóéí íýãæ¿¿äèéí ¿éëàæèëëàãààíààñ õàìààð÷ áàéíà)

• Óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóë õèéãäñýí òîìîîõîí îðäóóäûí èõýíõèíü Áèçíåñèéí á¿ëýãëýë¿¿äýä ¿íäñýíäýý ¿íý òºëáºðã¿éãýýð øèëæñýí.

• Ýíý áàéäàë íü òóõàéí ¿åä ãàðñàí ýíýõ¿¿ àëäààã àðèëãàõàä óëñ òºðèéíºíäºð àëáàí òóøààëòàíû ýðõ ìýäýëä òóëãóóðëàí ýëäýâ ñààä õèéõ áîëñíîîð àñóóäàë óëàì äààìæèðñàí.

• Ýíý ñºðºã ¿çýãäýëèéí ¿íäñýí øàëòãààí íü õóóëèéã äàãàæ ìºðäºõ æóðàìñòàíäàðòûã áîëîâñðóóëàí ìºðä¿¿ëýýã¿éãýýñ õÿíàëò òàâèõ áîëîëöîîã¿éáîëñîí.

• Õàðèí ãàäààäûí õºðºíãèéí áèðæ äýýð á¿ðòãýëòýé êîìïàíèóäûí õóâüäÑÈÌ ñòàíäàðòûí äàãóó á¿õ ç¿éë íîì ¸ñîîðîî õèéãäýæ áàéãààã äóðüäàõ íü ç¿éòýé.

Óóë óóðõàéí òîìîîõîí ¿éëäâýðëýëõºãæñºíººð ãàðàõ ¿ð àøèã

• Ìîíãîë óëñûí äýä á¿òýö èë¿¿ ýð÷èìòýé õºãæèíº: Çàì òýýâýð, õîëáîî, ýð÷èì õ¿÷ ã.ì

• Ýíý íü äýä á¿òöèéí òóõàéí ñàëáàðûí îðëîãûã íýìýãä¿¿ëýõ çàìààð òåõíîëîãèî øèíý÷ëýõ øèíýýð õºðºí㺠îðóóëàëò õèéõ íºõöëèéã á¿ðä¿¿ëíý.

• Îðîí íóòàã äàõ àæèëã¿éäýë áàãàññàíààð ÿäóóðàë áóóðíà.

• Óóë óóðõàéí ¿éëäâýð¿¿äèéã á¿òýýãäýõ¿¿íýýð õàíãàõ æèæèã äóíä¿éëäâýð¿¿ä õºãæèíº:

• Òóõàéí àéìãèéí òºñâèéí á¿ðä¿¿ëýëò ñàéæèðíà

• Óëñûí òºñâèéí îðëîãî íýìýãäýíý

• Áîëîâñðîëûí ñàëáàðûí õºãæëèéã ñàéæðóóëñíààð èðýýä¿éíîþóíëàã ¿éëäâýðëýëèéí ýõ ñóóðü òàâèãäàíà.

• Òåõíîëîãèéí íîó õàó íýâòðýíý

ÝÄÈÉÍ ÇÀÑÃÈÉÍ ÀØÈÃ

Æèøýý: Óóë óóðõàéí êîìïàíè æèëä 100 ñàÿ $ áîðëóóëàëò õèéåÓëñ ýõëýýä íººö àøèãëàñàíû òºëáºð áîëîõ 2.5 % áóþó 2.5 ñàÿ $ ûã áîðëóóëàëòûí îðëîãîîñ àâíà.97.5 ñàÿ $ ¿ëäýíý. ¯¿íýýñ ¿éëäâýð ÿâóóëñàí çàðäëûã õàñíà Çàðäàëíü 50 ñàÿ $ áîëæýý. Òýãâýë ¿¿íýýñ òàòâàð íîîãäîõ àøãèéã áîäíî.97.5-50=47.5 ¯¿íýýñ 30% èéí îðëîãûí àëáàí òàòâàð àâíà.47.5 èéí 30% íü 14.25 ñàÿ $Óëñàä 2.5+14.25=16.75 Êîìïàíèä 47.5-14.25=33.25Êîìïàíè àøãàà ãàäààä ðóó ãóéâóóëáàë 20 % íîãäîë àøãèéí òàòâàð òºëíº ýíý íü 6.7 ñàÿ $Îäîî óëñ 23.45 ñàÿ $ áóþó 44 %Êîìïàíèä 26.55 áóþó 56 % èàð îðëîãîî òóñ òóñ õóâààæ áàéíà.

Ãýõäýý ýíä íèéò 50 ñàÿ $ ûí àøèãëàëòûí çàðäàëä øèíãýñýí ò¿ëø, øàòàõóóí,ÕÀÎÀÒ, ÍÄØ,ÝÌÄ, öàõèëãààí õýðýãëýý, öàëèí, ãàçàð, óñíû áîëîí ëèöåíçèéí

òºëáºðººð óëñ îðëîãîî íýìýãä¿¿ëíý. Ýíý áîë äîîä òàë íü 50% áóþó 25 ñàÿ $

Õóóëèéí ººð÷ëºëòèéã öîãöîëáîðîîð íü àâ÷ ¿çýõ øààðäëàãûí òóõàéä

• ÀÌÒÕ, ÿëàíãóÿà äàãàæ ìºðäºõ ñòàíäàðòóóä• Òàòâàðûí åðºíõèé õóóëü• Òºñâèéí òóõàé õóóëü• Ãàçðûí õýâëèéí òóõàé õóóëü• Ãàçðûí òîñíû òóõàé• ÍªÀÒ òóõàé• Ãààëèéí òàðèôûí òóõàé• Óñíû òóõàé õóóëü• Çàñãèéí ãàçðûí òóõàé

Уул уурхайн үйлдвэрлэлийнбүтээгдэхүүний үнèéí òóõàéä

• Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүний үнэ болон борлуулалт ньдэлхийн зах зээлээс ихээхэн хамаарч байдаг.

• Алтны хувьд олон улсын улс төрийн áîëîí ýäèéí çàñãèéí байдалтогтвортой байвал үнэ унадаг. Хэрэв бүс нутгийн мөргөлдөөн дайндажин гарах, террорист үйл ажиллагаа ихээхэн идэвхжвэл үнэ өсдөг.

• Хэрэв нэг унц \31 грамм\ алтны үнэ 280 ам.доллараас доош орволтухайн үндсэн ордыг ашиглах ýäèéí çàñãèéí бололцоо ¿íäñýíäýý хаагдана.

• Энэ õàíäëàãà íü уул уурхайн салбарûã санхүүгийн томоохон эрсдэлтэйүйлвэрүүдэд тооцдог.

• Тийм ч учраас энд өгөх зээлийг маш олон судалгаа, тооцоо, эрх зүйнорчинг тооцоолон өгдөг.

• Өнөөгийн байдлаар дэлхийн зэсийн зах зээлийн үйлдвэрлэл ньхэрэгцээнээсээ бага байгаа тул үнэ өсөх тал дээрээ байгаа.

• Ойрын жилүүдэд шинээр ашиглалтад орох үйлдвэрүүдийн хүчинчадлыг тооцвол үйлдвэрлэл нь хэрэглээнээсээ давах тал руугаа явжбайна. Энэ тохиолдолд бүтээгдэхүүнээ борлуулах зах зээлийгбулаалдан үнэ унах хандлага гарч болзошгүй юм. Хэрэв зэсийн үнэунавал нөгөө Оюу толгойн ордын хөрөнгө оруулалтад хүндээрнөлөөлнө.

ͪªÖÈÉÍ ÒÓÕÀÉ

• Àøèãò ìàëòìàëûí íººöèéã Áàÿëàã áóþó ͺºö ãýæàíãèëäàã (Resource/Reserve)

• Áàÿëàã ãýäýã íü õàéãóóëûí àæëûí ÿâöàä íººöèéã áàðàãöààëñàí ¿íýëñýí õýìæ¿¿ð áóþó ººð íýã óòãà íüýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèãòàé îëáîðëîõ áîëîìæã¿éíººöèéã õýëíý.

• ͺºö ãýäýã íü õàéãóóëûí àæëûí ¿ð ä¿íä ýäèéíçàñãèéí õóâüä àøèãòàé îëáîðëîæ áîëîõîîð òîãòîîãäñîí íººöèéã õýëíý.

• Çàðèì òîõèîëäîëä áàÿëàã íü íººö áîëæ áîëíî• Çàðèì òîõèîëäîëä íººö íü áàÿëàã áîëîí õóâèðàõ ¿å

áèé.

ͪªÖÈÉÍ ÀÍÃÈËÀËÛÍÆÈØÝÝ

• Ýíý íü äýëõèéí áóþó òóõàéí çàõ çýýëèéí ¿íýýñ ãîë òºëºâ õàìààðíà. Æèøýý íü:

• Òóõàéëáàë àëòíû ¿íý 300 $/óíö áàéõàä 1 òîíí õ¿äýðò 0.5 ã àëò áàéõ íü ýäèéí çàñãèéí õóâüä àøèããã¿é áàéæ áîëíî. Ãýòýë èéìàãóóëãààð íýã òýð áóì òîíí õ¿äðèéí íººöòýé îðäûí àëòíû íèéò íººö 500 ò áîëíî. Áèäýíä 500 ò àëò áàéíà? Ãýòýë ýíý àøèãã¿éó÷èð Áàÿëàã áîëíî.

• Õàðèí àëòíû ¿íý 600 $/óíö áîëáîë ýíý àøèãòàé. Ýíý áîë Áàÿëàã ìààíü íººöèéí àíãèëàëä îðæ èðíý ãýñýí ¿ã

• ¯¿íèé ýñðýãýýð ¿íý óíàâàë íºãºº íººö ìààíü áàÿëàã áîëíîãýäãèéã àíõààðàõ

Õайгуулын лицензèéí ýçýìøèë ò¿¿íèéõóãàöàà, ýäèéí çàñãèéí ýðñäýëèéí

òàëààð• Энэ íü тухайн талбайд àëü íýã этгээдийг хөрөнгөө гаргаад ажил хийгэсэн зөвшөөрөл.

• Энэ нь хугацаатай. Дээд тал нь 7 жил. Энэ хугацаанд хайгуул хийгээд юмолохгүй бол тухайн этгээдийн эрсдэл.

• Энд улс санхүүгийн эрсдэл гаргаагүйучраас нэг их санаа зовох зүйл байхгүй.

Ìåòàëëûí ¿íäñýí îðä ãàçðûã áèéáîëãîõîä øààðäàãäàõ õóãàöàà

• Äýëõèéí õýìæýýíä òîìîîõîí îðäûã íýýí èëð¿¿ëýõýä íýëýýí îëîí æèëøààðääàã áà ýíý õºðºí㺠ìºíãº, òóõàéí ìåòàëëûí ¿íý, òåõíîëîãè, çàõ çýýëèéí õýðýãëýýíýýñ èõýýõýí øàëòãààëäàã áà äóíä÷ààð õàéãóóëä 10-20 æèë øààðääàã.

• Õàéãóóë• 1:200 000 çóðàãëàëä 3 æèë• 1:50 000 çóðàãëàë, ýðýë 3 æèë• Óðüä÷èëñàí õàéãóóë 3-5 æèë• Íàðèéâ÷èëñàí õàéãóóë 3-5 æèë• ÒÝǯ, Çóðàã òºñºë 1.5-2 æèë• ¯éëäâýðèéí áàðèëãà 3-5 æèë• Íèéò 20 îð÷èì æèë• Ýðäýíýòèéí õóâüä íèéòäýý 18 æèë øààðäñàí• Îþó òîëãîéí îðäûí õóâüä Çóðàãëàëä 3 æèë+1995 îíîîñ õîéø 12 æèë

õàéãóóë, íèéòäýý 15 æèë çàðöóóëñàí áîëîâ÷ õàéãóóëûí àæèë ýöýñëýíäóóñààã¿é, ¿¿íòýé óÿëäàí ýöñèéí ÒÝǯ á¿ðýí ãàðààã¿é áàéíà.

Òºñâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóëõèéñýí îðäóóäûí òàëààð

• Óлсын төсвийн хөрөнгөөр хайгуул хийгдсэн орд газруудыг улсөөрөө шийдвэрлэхэд оролцоæ байх нь зарчмын асуудал юм. Гэхдээ õýðõýí îðîëöîõ âý ãýäýã íü õàìãèéí ÷óõàë.

• Íýã äýõ àðãà çàì íü: Óëñûí òºñ⺺ñ çàðöóóëñàí õàéãóóëûíçàðäëûã òîäîðõîé õóãàöààíä íºõºí òºë¿¿ëýýä õóâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóë õèéñýíòýé àäèëòãàí ¿çýæ ¿éë àæèëëàãààíä íü õîëáîãäîõ õóóëèóäûí äàãóó õÿíàëò òàâüæ àæèëëàäàã çàð÷èìä øèëæèõ

• Õî¸ð äàõ àðãà çàì íü: Õóó÷èí óëñûí òºñâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóëõèéãäñýí òîìîîõîí ãýãäýõ öººí òîîíû îðäóóäàä õºíäëºíãèéíýòãýýäýýð îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí äàãóó ýäèéí çàñãèéí òîéìòîîöîî ãàðãóóëæ ä¿ãíýëò õèéñíèé ¿íäñýí äýýð óëñûí îðîëöîîáàéõ ýñýõèéã øèéäâýðëýõ*

*Àøèãã¿é ¿éëäâýðèéí õóâèéã áóöààí àâáàë óëñ ººðòºº èõýýõýí à÷ààëàë¿¿ðýõýýñ ãàäíà ýäèéí çàñãèéí ýðñäýë ¿¿ðíý |äýýð æèøýýãýýð õàðóóëñàí|

Òºñâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóë õèéãäñýí îðäóóäàä Óëñûí õóâüîðîëöîîãîî áèé áîëãîõ õóâèëáàðûí äóòàãäàëòàé òàëóóä

• Óëñûí îðîëöîî áèé áîëñíîîð óëñûí ¿éëäâýðèéí ãàçðûí ìóóìåíåæìåíò íýâòýð÷ ¿ð àøèãã¿é çàðäàë èõñ÷, õýðýãã¿é áàðàà¿éëäâýðò øàõàõ çàìààð ýðãýëòèéí õºðºíãèéã ñóëðóóëæ, ýëýãäëèéí ôîíäûã ¿ã¿é áîëãîñîíîîð ¿éëäâýðèéí ¿ð àøèã ìóóäíà(Ýðäýíýò, Øàðûí ãîë, Áàãàíóóð, Öàõèëãààí ñòàíöóóäûí æèøýý)

• Òóõàéí ¿éëäâýðèéã á¿òýýí áàéãóóëàõàä äîòîîäûí ñàíõ¿¿ãèéí ýõ ¿¿ñâýð õ¿ðýëöýõã¿é òóë îëîí óëñûí áàéãóóëëàãà, ãàäààäûíáàíêíààñ çýýë àâàõ øààðäëàãà ãàðíà.

• Ýíý çýýëä óëñ áàòàëãàà ãàðãàõ ¸ñòîé. ¯¿íèéã ÎÓÂÑ, ÄÁçºâøººðºõºä áýðõòýé.

• Óëñ áàòàëãàà ãàðãààä çýýë àâñíû äàðàà äýëõèéí çàõ çýýë äýýðõèòóõàéí á¿òýýãäýõ¿¿íèé ¿íý óíàõ çàìààð ¿éëäâýð àëäàãäàëäîðâîë óëñ òîìîîõîí õîõèðîë àìñàíà. Ýíý òîî õýäýí çóóí ñàÿàì.äîëëàðààð ÿðèãäàõ áºãººä àñàð èõ ýðñäýë äàãóóëàõûã àíõààðàõ

Òºñâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóë õèéãäñýí îðäóóäàä Óëñûí õóâüîðîëöîîãîî áèé áîëãîõ õóâèëáàðûí äóòàãäàëòàé òàëóóä

• ßðèãäààä áàéãàà èõýíõè ìåòàëëûí îðäóóäûíãåîëîãèéí íººö òîãòîîõ àæèë òºãñ õèéãäýýã¿é áºãººä¿ðãýëæë¿¿ëýí õàéãóóëûí àæèëä àñàð èõ õºðºíãºçàðöóóëàõ øààðäëàãàòàé. Ýíý ìºí ë èõ ýðñäýëäàãóóëíà.

• Áүтээгдэхүүнийг худалдан авах зах зээлээ олж уртхугацааны худалдааны гэрээ байгуулж байжүйлдвэрээ барихгүй бол бүтээгдэхүүн борлохгүйгээсболж хөрөнгө оруулалтаа нөхөж чадалгүй дампуурахаюул байдгийг бодолцох ёстой.

• Мөн бүтээгдэхүүн борлуулах зах зээлээ олоогүй болүйлдвэр барих санхүүгийн эх үүсвэр олох магадлалбага болохыг тооцоолох ёстой.

Óóë óóðõàéí áîäëîãûí òàëààð

• Óóë óóðõàéí ñàëáàðò ¯íäýñíèé áîäëîãî áàéñàíáîëîâ÷ ýíý íü ¿íäñýíäýý í¿¿ðñíèé äîòîîäõàíãàìæèéã ñàéæðóóëàõàä ÷èãëýñýí áà ìåòàëë ÀÌ ûíõóâüä 1990 ýýä îí õ¿ðòýë ÇÕÓ ûí óäèðäàìæààð ÿâæáàéñàí

• Çàõ çýýëèéí õàðèëöààíä øèëæñýíýýñ õîéø Ìîíãîëòºðèéí óóë óóðõàéí ñàëáàðûí áîäëîãûã áîëîâñðóóëàõààð íýëýýä îðîëäëîãûã õèéæ áàéãààáîëîâ÷ òºãñ áîëîâñðóóëñàí ìºðäºæ àæèëëàõ áîäëîãûí áàðèìò áè÷èã ¿ã¿éëýãäñýýð áàéíà.

• Óóë óóðõàéí ñàëáàðûí áîäëîãûí áàðèìò áè÷ãèéã ÓÈÕ ààð áàòëóóëñàíû äàðàà ÀÌÒÕ èéí ººð÷ëºëòèéã ò¿¿íäòóëãóóðëàí áîëîâñðóóëàõ ¸ñòîé.

• Õóóëü áîë áîäëîãûã õýðýãæ¿¿ëýõ ìåõàíèçì

Óóë óóðõàéí áîäëîãîä òóñãàõ çàðèì¿çýë áàðèìòëàëûí òàëààð

Уул уурхайн үйлдвэрлэлийн бүтээгдэхүүнийг шингээх Монголулсын дотоодын зах зээлийн багтаамж маш нимгэн. • Õàéãóóëûí àíõàí øàòíààñ ýõëýýä òóõàéí êîìïàíèéí õóâüöààã õóäàëäàí

àñóóäàë íýýëòòýé áàéãàà òîõèîëäîëä õóâèéí õºðºí㺺ð õàéãóóëõèéãäñýí îðäóóäààñ áóëààí äýýðýìäýõ çàìààð óëñ õóâü îðîëöîîãîî áèéáîëãîõ àñóóäëûã õóóëèàð õîðèãëîõ

• Áîäëîãûí ãîë çîðèëãî íü ýöñèéí бүтээгдэхүүн үйлдвэрлээд дотоод захзээлээ хангаад илүүдэл бүтээгдэхүүнээ гадаад зах зээлд гаргаж эдийнзасгаа хөгжүүлэхýä ÷èãëýõ.

• Óóë óóðõàéí ãàðàëòàéí ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýã÷èäèéã Òºðººñáîäëîãîîð äýìæèõ. ¯¿íä:– Ìåòàëëóðãèéí ¿éëäâýðëýë: (Çýñ, öèíê, òºìºð ãì) – Çýñèéí áàÿæìàëûã áîëîâñðóóëàí çýñ óòàñ, ýëåêòðîíèêèéí äåòàëü

ã.ì á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýõ– Í¿¿ðñíýýñ õèìèéí á¿òýýãäýõ¿¿í, õèéí áîëîí øèíãýí ò¿ëø ãàðãàõ,

õóâàíöàð ýäëýë, õ¿í ìàëûí ýì òàðèà ¿éëäâýðëýõ

Àшигт малтмалын нөөцашигласаны төлбөр

• 1947 îíîîñ õîéø ¿éëäâýðëýë ÿâóóëæ áàéñàíÑîâìîíãîë êîìïàíèàñ 2 % èéí íººöàøèãëàñàíû òºëáºð àâäàã áàéñàí

• Ýðäýíýò ¿éëäâýð 6% ãýõäýý ÎÕÓ òàé ñóóòãàõ òîîöîîòîé áàéñàí, Áàãàíóóðûí óóðõàé 4%

• Äýëõèéí èõýíõè îðíû äóíäàæ æèøãýýð Àшигтмалтмалын íººö àøèãëàñàí òºëáºð 0-4% áàéäàã.

• Õàðèí Àëìààç ýðäýíèéí õóâüä 6-8 îð÷èì %• Íефтийн ордóóäûí õóâüä äóíä÷ààð 10-12%

Öààøèä çàéëøã¿é àâ÷ õýðýãæ¿¿ëýõ àðãà õýìæýýíèé òóõàéä

• Óóë óóðõàéí салбар íü Монгол улсын тэргүүлэх салбар бөгөөдүүнээс манай улсын хөгжлийн олон асуудал хамаарна.

• ÀÌÒÕ–ä ººð÷ëºëò îðóóëàõäàà ãîë íü ¿¿ñýýä áàéãàà íºõöºëáàéäëûã øèéäâýðëýõýä àíõààðëûã õàíäóóëàõ ¯¿íä:

• Òóõàéí õóóëèéã äàãàæ ìºðäºõ æóðàì, ñòàíäàðòûã ÿàðàëòàéáîëîâñðóóëàõ

• Òóõàéëáàë õàéãóóë õèéõýýð çºâøººðºë àâñàí òàëáàéä õèéõ àæëûí íýãæ õýìæýýã çààæ ºãºõ

• Òàéëàíãèéí ¿ð ä¿íã ÿìàð áàéäëààð õ¿ëýýí àâàõ• Õàéãóóëûí àæëûí òàéëàí áè÷èõ ¿íäñýí øààðäëàãûã øýíý÷ëýõ• Òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã áîëîâñðóóëàõ ¿íäñýí

øààðäëàãûã õóóëü÷èëæ ºãºõ • Êàíàäûí õàéãóóëûí áîëîí óóë óóðõàéí ñòàíäàðòûã Ìîíãîëûí

óóë óóðõàéä õºðâ¿¿ëýí íýâòð¿¿ëýõ

Êàíàäûí ÑÈÌ ñòàíäàðòûã Ìîíãîëûí óóëóóðõàéí ñàëáàðò íýâòð¿¿ëýõèéí äàâóó òàë

• Îðäûí íººöèéí òàëààð õóäàë õóóðìàã ìýäýýëýë ãàðàõ íºõöëèéã õÿçãààðëàíà

• Óã îðäûã õàéãóóë õèéõýä ãàðãàñàí èðãýäèéí õóâüöààíû õºðºíãèéã õàìãààëæ ÷àäíà

• Ãåîëîãè õàéãóóëûí øèíý òåõíîëîãèóä íýâòðýíý.• Ìîíãîëûí êîìïàíèóä ãàäààäûí õºðºíãèéí áèðæ äýýð õóâüöàà

ãàðãàõ ¿íäýñ ñóóðü áèé áîëíî• Òåõíèê ýäèéí çàñãèéí ¿íäýñëýëèéã îëîí óëñûí ñòàíäàðòûí

õýìæýýíä áîëîâñðóóëäàã áîëíî• Ýíý íü óëñ îëîõ àøãàà óðüä÷èëàí õàðàõ íºõöºë á¿ðäýíý• Òóõàéí ÒÝǯ -ä çààñíû äàãóó àøèãëàëòûí ëèöåíçèéí õóãàöààã

òîãòîîõ áîëîìæ á¿ðäýíý• Ìîíãîë ãåîëîãè÷èä áîëîí èíæåíåð¿¿ä äýëõèéí àëü ÷ óóðõàéä

àæèëëàæ ÷àäàõ íºõöºë á¿ðäýíý

Ä¿ãíýëò

• ÀÌÒ Õóóëèíä ººð÷ëºëò îðóóëàõûí ºìíº Óóë óóðõàéí ñàëáàðûíõºãæëèéí ¿çýë áàðèìòëàë, áîäëîãûã ÓÈÕ ààð õýëýëö¿¿ëýíáàòëàõ

• Ýöñèéí á¿òýýãäýõ¿¿í ¿éëäâýðëýëèéã áîäëîãîîð äýìæèõ

• ÀÌÒ Õóóëèíä ººð÷ëºëò îðóóëàõûí çýðýãöýý äàãàæ ìºðäºõ æóðàì ñòàíäàðòûã ÿàðàëòàé áîëîâñðóóëàí ìºðäºõ

• Õóóëèíä ººð÷ëºëò îðóóëàõäàà óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëòýéõîëáîîòîé õóóëèóäûã õàìòàòãàí àâ÷ ¿çýõ

• Àðä èðãýäèéã óóë óóðõàéí ¿éëäâýðëýëèéí õºãæèë ¿ð øèìèéíòàëààð ýåðýã ìýäýýëýëýýð õàíãàõ

Àíõààðàë òàâüñàíä áàÿðëàëàà