Mot So Van de Ve Su Dung Ngon Tu Tren Bao Chi

7/31/2019 Mot So Van de Ve Su Dung Ngon Tu Tren Bao Chi

1/178

HONG ANH

MT S VN

V S DNG NGN T TRN BO CH

H NI 2003

1


2/178

MC LC................................................................................................................7

VI C S D NG CH T LI U V N H C TRONG TC PH M BO CH ................... 31...................................................................................................................48

TH PHN LO I TIU CC V N B N BO CH ............................................63NGN NG TC GI V NGN NG NHN V T TRONG TC PH M BO CH . . . 99

2


3/178

LI TC GI

Cun sch ny l tp hp cc bi vit ca tc gi cng b trn cc tp

ch v cc hi tho khoa hc chuyn ngnh. N cp mt s vn kh bc xcnhng cha c cc nh nghin cu quan tm ng mc trong a ht ngn

ng bo ch - mt a ht vn cn ht sc mi m Vit Nam. l cc vn

nh: c im ca ngn ng bo ch, s kt hp khun mu v biu cm trong

ngn ng bo ch, cch thc to gi tr biu cm trong ngn ng bo ch, s khc

bit gia ngn ng vn hc v ngn ng bo ch, ngn ng nhn vt v ngn

ng tc gi trong tc phm bo ch, phn loi tiu cc vn bn bo ch, ... Vy mi ch l kt qu ca nhng kho st bc u cho nn cun sch khng

trnh khi c nhng hn ch nht nh. Tuy nhin, tc gi vn hy vng l n s

mang li nhng iu b ch, d ch nh b, cho cc nh bo, cc nh nghin cu

v gingdy v bo ch, cng nh tt c nhng ai c lin quan.

H Ni, thng 5 nm 2003

Tc gi

3


4/178

TRCH NHIM CA NH BO TRONG VIC GI GN S TRONG

SNG CA TING VIT

Cc phng tin thng tin i chng lun c rt nhiu ngi s dng; thm

vo , chng vn thng c coi l mu mc trong vic dng ngn t. Chnh v

th cc sai st v mt ny ca cc phng tin thng tin i chng rt nhanh

chng tr thnh sai st chung ca ton x hi. V t y, ny sinh mt vn kh

quan trng nhng cha c quan tm ng mc: vn trch nhim ca nh bo

trong vic ni ng v vit ng, nhm gp phn gi gn s trong sng ca ting

Vit, v cng c ngha l gp phn gi gn bn sc vn ho dn tc.

Hin nay, do nhiu nguyn nhn khc nhau, c khch quan ln ch quan, m

khng t nh bo mi ch ch trng phn ni dung ch cha nhiu ti hnh

thc din t thng tin. Bi vy, h b qua kh nhiu li v ngn t mi cp :

t, cu, on vn, thm ch c b cc ton vn bn. Nu im qua mt vi t

bo, k c nhng t bo ln, chc hn chng ta s thy r iu ny. Khng ni u

xa, ngay c bo Vn ngh, - c quan trung ng ca Hi Nh vn Vit Nam, din

n ca cc bc thy v s dng ngn t - cng tng i thng xuyn mc phi

cc li nh: chnh t thiu chun xc, cu thiu thnh phn nng ct, t dng

khng ng ngha...1 C l, chng cn phi lun bn, chng ta cng bit l nhng

sai st nh vy s gy ra nhng tc hi nghim trng ti mc no. t nht, chng

cng lm cho hiu qu tip nhn thng tin ca ngi c b gim st. Cn cao

hn, chng c th lm cho ngi c khng hiu hoc hiu sai vn . Song, vt

ln trn tt c l iu nh chng ti ni trn: nhng sai st ny khng b phthin ( ngha l c xem nh ng ) v chng lan truyn trong cng ng nh

mt th dch bnh.

Vy nh bo phi lm g y c th hon thnh c trch nhim nng n

ca mnh trong vic gi gn s trong sng ca ting Vit? V vn ny, chng

ti c vi kin nh nh sau:

4


5/178

1. Nh bo cn nm chc cc tri thc c bn lin quan ti vic s dng

ting Vit thuc 4 phng din chnh l ng m, t vng, ng php v phong

cch.

lm c iu , chc chn chng ta phi hc mt cch bi bn, nghim

tc. C th hc trng, lp m cng c th t hc. Song d hnh thc hc c th

no i chng na th kt qu cui cng t c phi p ng yu cu: ni ng,

vit ng. Cha ni ng, vit ng th cha th k vng ni hay, vit hay c.

C nhng iu tng nh rt n gin, nhng nu chng ta khng hc, chng ta

vn c th b mc li. Chng hn, quan h ng on trong ngn ng l mt vn

hon ton khng kh, nhng do khng c trang b kin thc cn thit, nhiu

nh bo thng xuyn ngt on sai khi ni, khi c. y l cn cha k n

nhng mng y " gai gc " thuc phn ng php m nu khng u t thi gian

v cng sc nghin cu v rn luyn, chng ta kh c th lm ch c hot

ng ngn t ca mnh.

Tuy nhin, vic s dng ting Vit ng vi chun mc khng ng ngha

vi s ph nhn hon ton nhng sng to ring ca c nhn. C iu, nhng sng

to y phi tun th nhng quy lut nht nh, ngha l c c s khoa hc. Chng

hn, khi to ra t mi, ngi ta phi da vo nhng t c sn no m c

quan h trc tip vi n v phng din m thanh hay ngha.

2. Nh bo nn hn ch ti a vic vay mn t ng nc ngoi

C th ni, cha bao gi cc t ng vay mn t ting nc ngoi li xut

hin trn bo ch ting Vit vi mt dy nh hin nay. Ngi ta s dng chng

kh tu tin, bt chp ngi c, ngi nghe c hiu c hay khng. Tht phi lkhi nh bo l ngi Vit Nam, m hiu c ngn t ca h, nhiu lc chng

ta phi m t in song ng ra tra cu. Phi chng ting Vit ca chng ta ngho

nn ti mc phi vay mn trn lan nh vy? Hon ton ngc li! Ting Vit

ca chng ta v cng phong ph, v trong tuyt i a s cc trng hp, c th

tm thy cc t tng ng vi cc t vay mn t ting nc ngoi ( thm ch

nhiu t ting Vit cn c kh nng din t khi nim tinh t hn, r rng hn ).S d mt s nh bo khng dng t ting Vit v c l h mun lm phong ph

5


6/178

thm ngn t ca mnh hoc mun tng cng tnh biu cm. y l d nh tt

nhng cch lm cha hp l. S phong ph ca mt chnh th khng th c to

bi cc thnh t mi l nhng li ph v tnh thng nht ca n. Tng t, tnh

biu cm khng th c to bi cc phng tin cn tr qu trnh nhn thc.

Cc t ng vay mn t ting nc ngoi cng tr nn kh chp nhn hn

khi b dng sai, do ngi dng cha hiu thu o ngha cng nh cch c,

cch vit chng. V lc ny chng khng ch gy nn nhng hu qu nh: lm

gim st hiu qu tip nhn tc phm, tuyn truyn cho ci sai; m cn h thp uy

tn ca tc gi ( ngi c, ngi nghe kh trnh khi c n tng rng anh ta l

ngi " snh ch ngoi " )v bng vic , h thp uy tn ca chnh c quan bo

ch l ni tc gi lm vic.

Vy nn ch cn cch l hn ch ti a vic vay mn t ng nc ngoi.

Khng phi tnh c m Bc H ca chng ta dn: " Nhng t khng dch c

th phi mn ting ca cc nc. Nhng ch mn khi tht cn thit, v mn

th phi mn cho ng "2.

3. Nh bo cn c mt trnh ngoi ng nht nh

Trnh ngoi ng ca nh bo cng cao cng tt. N mang n cho nh

bo rt nhiu li ch, nht l trong thi k a phng ho, ton cu ho nh hin

nay. Tuy nhin y chng ti ch bn n mt li ch trong s , y l ngoi

ng gip nh bo hiu r hn ting m ca mnh, ri trn c s y, c cch

ng x thch hp i vi n.

Trong thc t, sau khi hc xong mt ngoi ng no , d mun hay khng,

chng ta thng c s lin h nht nh vi ting Vit. V da vo s i chiu,so snh, nh bo c th khng nh mt cch chc chn rng ting Vit ca chng

ta giu p chng km bt c ngn ng no trn th gii. V t y, anh ta s c

tnh cm yu qu v thi trn trng hn i vi ting m ca mnh. Nhng

tnh cm v thi y, nu c vun p thng xuyn, dn dn s tr thnh

nhng phm cht vn ho, thnh nhng gi tr o c ca nh bo, gip h tr

thnh nhng nhn t tch cc trong cuc u tranh chng nhng biu hin xemthng, coi khinh ting ni v ch vit ca dn tc.

6


7/178

Song, bn cnh , chng ta cng khng th ph nhn cc gi tr ca ngn

ng nc ngoi, m ngc li, phi bit tip thu chng hon thin thm cho

ting m . Chng hn, tnh khoa hc v tnh chnh xc cao ca cc ngn ng n

- u ( nh Anh, Php, Nga,...) s gip cho nh bo s dng ting Vit mt cch

khc chit, mch lc, gy gn, trnh c s di dng, cu k khng cn thit.

Nh vy, r rng l hiu bit v ting nc ngoi cng gp phn quan trng

vo vic gi gn s trong sng ca ting Vit.

T xa n nay, ngi ta vn lun quan nim rng trong vic s dng ngn

ng ca mt dn tc bao gi cng bc l tm vc vn ho ca n. M bo ch li

l mi trng rng ln nht v c xem l mu mc nht ngn ng dn tc

hnh chc. V th, khng nh trch nhim ca nh bo chng ta trong cng cuc

bo v v gi gn s trong sng ca ting Vit, ng thi xut nhng gii php

h hon thnh trch nhim y, l vic lm cn thit. Hy vng, vi bi vit ny,

chng ti s nhn c nhiu kin qu bu lin quan ti vn trn.

Ch thch

1. Nguyn Vn N, i iu mong mun v ting Vit trn bo Vn Ngh,

Tp ch Ngn ng v i sng, s 10 / 1998, tr. 11 - 14.

2.Mt s kin ca H Ch tch v ch quc ng v ting Vit, Tp chNgn

ng, 1970, s 3, tr.38.

( Bi in trong:Bo ch- nhng im nhn t thc tin, NXB. Vn ho - Thngtin, H., 2000, tp 1 ).

7


8/178

CC TNH CHT CA NGN NG BO CH

Hin nay, ngn ng bo ch ang c xu th c xem l mt phong cch chc

nng trong ngn ng. Trn c s nhn thc rng " phong cch l nhng khun mu

trong hot ng li ni, c hnh thnh t nhng thi quen s dng ngn ng c

tnh cht truyn thng v chun mc trong vic xy dng cc lp vn bn tiu biu

" 1, ngi ta tm ra nhng lun c, vi cc mc thuyt phc khc nhau,

khng nh l ngn ng bo ch c nhng nt c th, cho php n c v th ngang

hng vi cc phong cch chc nng khc trong ngn ng nh phong cch khoa

hc, phong cch hnh chnh - cng v, phong cch sinh hot hng ngy, phong

cch chnh lun.

Vy u l cc nt c th ca phong cch bo ch? Cc nh nghin cu c

kin khng thng nht khi tr li cu hi ny.

inh Trng Lc, sau khi nu r cc c trng ca phong cch bo ch ( nh tnh

chin u, tnh thi s, tnh hp dn ), ch ra cc c im ca ngn ng bo ch

thuc cc phng din nh t vng, c php, kt cu2. Theo chng ti, y phn

ln mi ch l cc c im ca mt vi th loi bo ch c th, v th chng cha

tm khi qut c th khc ho din mo ca c mt phong cch ngn ng

trong s i snh vi cc phong cch ngn ng khc.

Cn tc gi Hu t cho rng cc c im v ngn ng ca phong cch bo ch

bao gm: 1. Chc nng thng bo, 2. Chc nng hng dn d lun, 3.Chc nng

tp hp v t chc qun chng, 4. Tnh chin u mnh m, 5. Tnh thm m v

gio dc, 6. Tnh hp dn v thuyt phc, 7. Tnh ngn gn v biu cm, 8. cim v cch dng t ng ( gm cch dng t ng v cch dng cc khun biu

cm )3. D dng nhn thy l Hu t khng c s phn nh r rng gia cc c

im v chc nng ca thng tin bo ch v cc c im v ngn ng nh l

phng tin chuyn ti thng tin y. Chnh v th, 8 c im m ng a ra khng

ng loi, ch c cc c im th su v th by l c v xc ng hn c.

Tuy nhin, cc quan nim nu trn ca inh Trng Lc cng nh Hu t4

chothy, khi kho st cc c im ca ngn ng bo ch, h u xut pht t gc

8


9/178

chc nng ca n. y l hng i hp l, v chnh chc nng ch khng phi bt

c yu t no khc, quy nh cc phng thc biu t c tnh c th ca tng

loi hnh sng to.

Nh chng ta u bit, chc nng c bn, c vai tr quan trng hng u ca

bo ch l thng tin. Bo ch phn nh hin thc thng qua vic cp cc s kin.

Khng c s kin th khng th c tin tc bo ch. Do vy, theo chng ti, nt c

trng bao trm ca ngn ng bo ch l c tnh s kin.

Chnh tnh s kin to nn cho ngn ng bo ch mt lot cc tnh cht c th

nh:

1. Tnh chnh xc

Ngn ng ca bt k phong cch no cng phi bo m tnh chnh xc. Nhng

vi ngn ng bo ch, tnh cht ny c ngha c bit quan trng. V bo ch c

chc nng nh hng d lun x hi. Ch cn mt s sut d nh nht v ngn t

cng c th lm cho c gi kh hiu hoc hiu sai thng tin, ngha l c th gy ra

nhng gy hu qu x hi nghim trng khng lng trc c. Chng hn, sau

chuyn thp tng mt quan chc cao cp sang thm trung quc, mt nh bo

vit mt bi phng s, trong c cu: " Chng ti chia tay vi tnh hu ngh

dt do ca hai nc Vit - Trung ". R rng, t " vi " y l khng th chp

nhn c (v cm t " chia tay vi..." biu t ngha " t b, t gi "), cn phi

thay n bng t "trong" .

Mun s dng ngn ng mt cch chnh xc, nh bo phi tun th t nht 2 yu

cu. Th nht, nh bo phi gii ting m , ni c th l: nm vng ng php; c

vn t vng rng, chc, v khng ngng c trau di; thnh tho v ng m; hiubit v phong cch. Th hai, phi bm st cc s kin c thc v nguyn dng

phn nh, khng tng tng, thm bt. Hai yu cu ny c quan h qua li ht

sc mt thit. Gii ngn ng m xa ri hin thc th ngn ng c th " ku " nhng

rng tuch, thiu hi th m nng ca cuc sng vn l th c sc chinh phc

mnh m i vi c gi. Ngc li, bit r hin thc nhng km v ngn t th

cng khng th chuyn ti thng tin mt cch hiu qu nh mong mun, thm chi khi cn mc li ti mc gy hi cho ngi khc hoc x hi.

9


10/178

S dng ngn t trong tc phm mt cch chnh xc, nh bo khng ch t hiu

qu giao tip cao, m cn gp phn khng nh vo vic gi gn s trong sng ca

ting Vit. V s lng ngi tip nhn cc sn phm ca bo chi ng ti mc

khng xc nh c v h ( nht l tr em ) li lun xem cc c quan bo ch l "

ngn n ch dn " trong vic dng ngn t, cho nn ngn ng bo ch cng hon

thin th ting Vit cng c iu kin pht trin.

2. Tnh c th

Tnh c th ca ngn ng bo ch trc ht th hin ch ci mng hin thc

c nh bo miu t, tng thut phi c th, phi cn k ti tng chi tit nh. C

nh vy, ngi c, ngi nghe mi c cm gic mnh l ngi trong cuc, ang

trc tip c chng kin nhng g nh bo ni ti trong tc phm ca mnh. on

trch sau y trong phng s " Hai gi di lng t " ca nh bo Hunh Dng

Nhn l mt minh chng:

"...Ti c nn s t i, n ngc tin ti. X, l th ny m ngn g. i nh hm

a o C Chi l cng. Nhng... su dn, en dn. Ri tt c bin mt. Ti l m

i. Hai tay s song t tung. Cp! Ln tt nh ti m cng cn va u vo . Ti

ngh bng v bt u i lom khom. M i, ch cn mnh ti thi sao? Tng, Lc u

ri. ht lom khom c. Phi nm xung, b. C ting nc rc rch. ng l

t nhp. Ti v phi mt si dy cp u mt ci dc. " Bm vo - nga ngi

ra, tt xung! ". Mt mnh lnh vang ln. A! Tng, Lc y ri. Th ra hai anh vn

i st ti, nh c v c tnh th thch nhau mt t " cho nh bo c thm thc t ".

Thy ti th ph ph, th l bo: " y l l ngn nht v d nht m Mng Dng

y! D nht! Ti sut la ln.C ting ng h mi ly c vi xe gong than .D nht m th l phi b nh nhng con rn mi trong hang".

Mt bc tranh chn thc v sinh ng c to dng nh s miu t mt lot

cc hnh ng, cc cm gic c th ca tc gi. Khi c on vn trn, c gi thy

mnh nh cng ang tri qua mt cuc hnh trnh y gian nan, vt v di lng

t. V y chnh l khi ngun ca nim cm thng su sc vi ni cc nhc

trong cngvic ca nhng ngi th l.

10


11/178

Bn cnh , tnh c th ca ngn ng bo ch cn nm vic to ra s xc nh

cho i tng c phn nh. Nh thc t cho thy, mi s kin c cp trong

tc phm bo ch u phi gn lin vi mt khng gian, thi gian xc nh; vi

nhng con ngi cng xc nh ( c tn tui, ngh nghip, chc v, gii tnh... c

th ). y l ci ngun ca s thuyt phc, v nh nhng yu t ngi c c

th kim chng thng tin mt cch d dng. Do , trong ngn ng bo ch nn

hn ch ti a vic dng cc t ng, cu trc khng xc nh hay c ngha m h

kiu nh " mt ngi no ", " mt ni no ", " vo khong ", " hnh nh ",

v. v...

3. Tnh i chng

Bo ch l phng tin thng tin i chng. Tt c mi ngi trong x hi,

khng ph thuc vo ngh nghip, trnh nhn thc, a v x hi, la tui, gii

tnh..., u l i tng phc v ca bo ch: y va l ni h tip nhn thng tin,

va l ni h c th by t kin ca mnh. Chnh v th, ngn ng bo ch phi l

th ngn ng dnh cho tt c v ca tt c, tc l c tnh ph cp rng ri. Tuy

nhin, ph cp rng ri khng c ngha l d di, thp km. V, ni nh nh nghin

cu ngn ng bo ch ni ting ngi Nga V. G. Kostomarov: " Ngn ng bo ch

phi thch ng vi mi tng lp cng chng sao cho mt nh bc hc vi kin thc

uyn thm nht cng khng cm thy chn v mt em b c trnh cn non nt

cng khng thy kh hiu "5.

Vi ngn ng khng c tnh i chng, tc l ch dnh cho mt i tng hn

hp no , bo ch kh c th thc hin c chc nng tc ng vo mi tng

lp qun chng v nh hng d lun x hi. V y chnh l l do khin chotrong tc phm bo ch ngi ta t dng cc thut ng chuyn ngnh hp, cc t

ng a phng, ting lng cng nh cc t ng vay mn t ting nc ngoi.

4. Tnh ngn gn

Ngn ng bo ch cn ngn gn, sc tch. S di dng c th lm long thng

tin, nh hng n hiu qu tip nhn ca ngi c, ngi nghe. Thm vo , n

cn lm tn thi gian v ch cho c hai bn: cho ngi vit, v anh ta s khng png c yu cu truyn tin nhanh chng, kp thi; cho ngi c ( ngi nghe ),

11


12/178

v trong thi i bng n thng tin, ngi ta lun c gng thu c cng nhiu

thng tin trong mt n v thi gian cng tt. y l cn cha k n vic vit di

d mc nhiu dng li khc nhau, nht l cc li v s dng ngn t ( thc t kho

st ca chng ti cho thy mt t l kh ln cc cu sai v ng php trong cc tc

phm bo ch c lin quan ti vic nh bo qu ham m rng cc thnh phn ph

m qun mt cc thnh phn chnh ca cu ).

Cu ni ni ting ca i vn ho Nga A. P. Chekhov c l chnh xc hn c vi

phong cch ngn ng bo ch: " Ngn gn l ch ca thnh cng "6.

5. Tnh nh lng

Cc tc phm bo ch c tnh nh lng v ngn t v chng thng b gii hn

trong mt khong thi gian hay mt din tch nht nh. V th, vic la chn v

sp xp cc thnh t ngn ng cn k lng, hp l phn nh c y

lng s kin m khng vt qu khung cho php v khng gian v thi gian.

Hin ti, khng t bo yu cu phng vin, cng tc vin khi vit bi khng c

php vt qu mt lng ch nht nh. i vi nhng bi " khng t trc "

bin tp vin buc phi chnh l, ct xn cho thch ng vi vic cng b. Ri ngay

trong s cc c s o to nh bo cng c khng t ni, khi tuyn sinh, i hi i

tng d thi phi th nghim kh nng nh lng ca mnh thng qua vic vit

mt hay mt s vn bn vi di cho sn.

Tnh nh lng ca ngn ng bo ch gip cho nh bo rn luyn c thi

quen ch ng trong vic sng to tc phm. Nh , h c th d dng thch nghi

vi mi iu kin thi gian cng nh khng gian c dnh cho vic cng b

chng.6. Tnh bnh gi

Cc tc phm bo ch khng ch a thng tin v cc s kin, m cn phi th

hin cng khai thi ca tc gi i vi s kin thng qua s bnh gi ( c l

trong cc th loi bo ch ch c tin vn, tin ngn l khng c tnh bnh gi, tc l

tc gi th hin sc thi biu cm trung tnh ). S bnh gi ny c th l tch cc m

cng c th l tiu cc, song trong bt k tnh hung no n cng c biu ttrc tip qua ngn t.

12


13/178

Chng hn, c nhiu bi bo bc l r thi , cm xc ca tc gi ngay t

tiu nh: " Gc ti thnh ph cng ", " Bng hoa Th gia ni rng Ty

Bc ", " Lng l qu ... lin hoan phim ", " Giai iu bun ca mt m nhc tr ",

" cng l mt cch sng p "...Cn trong cc phn khc ( c m u, trin khai

ln kt thc ) nhng cu vn mang sc thi nh gi ca ngi vit cn gp thng

xuyn hn, nht l cc th loi nh bnh lun, x lun, phng s, ghi chp, k...

7. Tnh biu cm

Tnh biu cm trong ngn ng bo ch gn lin vi vic s dng cc t ng, li

ni mi l, giu hnh nh, in m du n c nhn, v do sinh ng hp dn hay

t nht cng gy c n tng i vi c gi. V d:

" nhng " cua " cp tc, chuyn thy vit lia la li gii trn, tr cm c chp

nh chp chnh t di v khng c thi gian ging l " chuyn thng ngy

huyn ". ( H Ni mi cui tun, 18 / 4 / 1998 );

" Sng T m khng lch ". ( Vn ho, 17 / 5 /1999 ).

Ngun gc ca s biu cm trong ngn ng bo ch l v cng phong ph v a

dng. c th l vic dng cc thnh ng, tc ng, ca dao..., l s vay mn cc

hnh nh, t ng, cch din t t cc tc phm vn hc ngh thut, l li chi ch,

ni li, dng n d, v. v...hay ch n gin l vic th hin s bnh gi c tnh cht

c nhn7.

Nu ngn ng bo ch khng c tnh biu cm, nhng thng tin kh khan m n

chuyn ti kh c th c cng chng tip nhn nh mong mun, v chng mi

ch tc ng vo l tr ca h. Chnh tnh biu cm vn l hin thn ca ci hay, ci

hp dn mi l nhn t tc ng mnh m ti tm hn ca ngi nghe, ngi c,lm cho h t ti mt trng thi tm l cm xc nht nh, ri t thc hin

nhng hnh ng m ngi vit vn ch i.

8. Tnh khun mu

Trc ht, cn phi lm r khi nim " khun mu ". l nhng cng thc

ngn t c sn, c s dng lp i lp li nhm t ng ho quy trnh thng tin,

lm cho n tr nn nhanh chng, thun tin hn. Khun mu bao gi cng nngha v mang sc thi biu cm trung tnh. Chng bao gm nhiu loi v c mt

13


14/178

trong nhiu phong cch chc nng ca ngn ng. Chng hn trong vn phong bo

ch, khi vit cc mu tin, ngi ta thng dng cc khun mu nh:

- Theo AFP, ngy...ti...trong cuc gp g...Tng B th... ku gi...

- TTXVN, ngy...ngi pht ngn B Ngoi giao... cho bit...

Giao tip bo ch khng th thiu khun mu v n tit kim thi gian v cng

sc cho ch th sng to, thch ng vi vic a tin cp nht, tc thi.

Song, khc vi khun mu trong vn bn hnh chnh v vn bn khoa hc,

khun mu bo ch khng cng nhc, bt di bt dch m rt linh hot, uyn chuyn.

Chng hn, mt thng tin trn bo v nguyn tc phi tho mn 6 cu hi: Ai? Ci

g? u? Bao gi? Nh th no? Ti sao? nhng th t tr li cho cc cu hi

c th c sp xp khc nhau tu thuc vo tng hon cnh giao tip c th.

Bn cnh , cc thnh t khun mu trong ngn ng bo ch li lun kt hp

hi ho vi cc thnh t biu cm cho nn ngn ng bo ch thng rt mm mi,

hp dn ch khng kh khan nh ngn ng trong vn bn khoa hc v vn bn

hnh chnh, l ni ngi ta ch s dng thun nht cc thnh t khun mu m

thi.

Trn y l mt s tnh cht c bn ca ngn ng bo ch. Vi nhng tnh cht

c th nh vy, ngn ng bo ch hon ton c t cch c xem l mt

phong cch chc nng trong ngn ng.

Ch thch

1. inh Trng Lc,Phong cch hc ting Vit, NXB. Gio dc, H., 1997, tr.19.2. inh Trng Lc, Sd., tr. 98 - 111.

3. Hu t,Phong cch hc v cc phong cch chc nng ting Vit, NXB. Vn

ho - Thng tin, H., 2000, tr. 224 - 248.

4. Khi bi vit ny c cng b, cun "Ngn ng bo ch" ca nh nghin cu

V Quang Ho cn cha c xut bn. Tc gi cun sch cho rng c im

ni bt nht ca ngn ng bo ch c kh nng ch nh phong cch ca nh bo ls " chch chun ". Khng xem ngn ng bo ch l mt phong cch chc nng

14


15/178

ring, ng i su vo kho st 3 phong cch chc nng, m theo ng, bo ch

thng s dng l: phong cch chnh lun, phong cch khoa hc v phong cch

hnh chnh.

Xem: V Quang Ho,Ngn ng bo ch, NXB. i hc quc gia, H., 2001.

5. Kostomarov V. G., Ting Nga trn trang bo, M., 1978, tr. 62 ( bng ting

Nga ).

6. Lch s vn hc Nga th k XIX, M., 1984, tr. 287 ( bng ting Nga).

7. Vn ny chng ti trnh by kh c th trong bi " Nhng th php nhm

tng cng tnh biu cm trong ngn ng bo ch".

( Bi ng trn Tp chBo ch v Tuyn truyn, s 3 / 2001 )

15


16/178

S AN XEN KHUN MU V BIU CM TRONG NGN NG BO CH

Vic trnh by hay lp m thng tin c thc hin khc nhau trong cc lnh

vc giao tip khc nhau. Chng hn, trong lnh vc sn xut - cng ngh ngi ta

thng dng li miu t k khai: Tn gi ... c im... Trng lng .... Chc nng

... Ngi sn xut...

Di y l nhng dng ch c ghi trong mt giy chng nhn sng ch:

" Chic n nhy in t c tn gi l " Electron " do nh my in quang

Washington sn xut l mt dng c c trng lng 250 g, c kh nng pht sng

vi cng sut 20 j v lm vic nh h thng c qui ".Song, vn thng tin ni trn, khi c a trn mt t bo, li c dng thc nh

sau:

"Mt trong nhngnh my in quang ca Washington to nn mts bt

ng th v cho nhng ngi yu thch chp nh. Ngn n nhy in t " Electron

" nng ch vn vn c 250 g. Tia chp xinh xn ny lm vic nh h thng c qui c

th np c in t nhng cm thng thng ".

D dng nhn thy l thng tin trn bo sinh ng v hp dn hn nhiu so vi

nhng g c ghi trn giy chng nhn sng ch.

Nguyn nhn tht n gin: Trong ngn ng bo ch, ngi ta an xen mt

cch hi ho cc thnh t khun mu vi cc thnh t biu cm; cn trong ngn

ng c tnh cht k khai ca mt giy chng nhn sng ch, ngi ta ch dng

thun nht cc thnh t khun mu m thi.

Nu so snh cc phong cch chc nng trong ngn ng v phng din quan h

gia khun mu v biu cm, chng ta nhn thy: Trong phong cch hnh chnh -

cng v v phong cch khoa hc, tnh khun mu ca cch thc din t t ti

mc ti a, ngha l khng cn ch cho cc thnh t biu cm. Trong phong cch

vn hc ngh thut, tnh biu cm chim u th so vi tnh khun mu; c bit,

trong mt s tc phm th, tnh biu cm c th t ti mc ti a. Ring trong

phong cch bo ch - chnh lun, tnh khun mu v tnh biu cm ca ngn t nm

trong quan h tng i hi ho, cn bng.

16


17/178

Cc trng hp an xen khun mu v biu cm trong ngn ng bo ch, nhn

chung, c th chia thnh 3 kiu chnh nh sau:

1. an xen trong phm vi cu

y l s an xen ( ch yu l gia cc t ) trong ni ti cu. V d:

"Khng ging nh nhiu tp on khc b hng ni tin ginh mt sut

qung co trn truyn hnh hay cc phng tin thng tin i chng, Piaggio chi

kiu khc " c " hn v " cao tay " hn: tin vo sn xut cc b phim hay v

kho lo lng thng hiu ca mnh vo. Sau khi b phim " K ngh thnh Rma "

c trnh chiu ( 1954 ) vi hai ngi sao Gregorg v Herburrn lun lch ngang

dc trn cc ng ph Rma cng con ong xinh xn ( Vespa - ting c ngha l

con ong ), th Vespa tr thnh biu tng ca nc ". ( Tui tr Thnh ph H

Ch Minh, 10 / 7 /2001 );

" Nhng cho du si " trn sn Vinh vi gn 3 vn khn gi cui cng cng

"nu chn " i Cng an H Ni ". ( Lao ng, 31 / 3 /2000 );

" Cng - coc t trc n nay vn c coi l phi c qu tc v nhng tin

nghi v cc u th k thut " c nht v nh " ca n. ( Qun i nhn dn, 3 / 9 /

2000 );

" Faustino asprila, " mi tn en " hay gy tranh ci ca Clombia mi y th l

rng... anh sn sng t chi mt bn hp ng hng triu la ti mt vng quc

du la v mun kt thc s nghip ca mnh ti i " thng thng bc trung"

Tutu ca thnh ph qu hng ". ( Th thao v Vn ho, 12 / 9 / 2000 );

" Lnh mnh " nht trong cc chiu li ko khch ca nhng qun c ph kiu "

tc " l cho tip vin ... khoe " ca ". ( Ngi lao ng, 16 / 8 /2000 ).2. an xen trong phm vi on vn

ay l s an xen gia cc cu vi nhau. V d:

" Trc ht, n ca Chnh ph Nht Bn rt cao, khong 9,3 % GDP hng nm.

y l mt qu bom n chm ang n trong nn kinh t Nht ". ( H Ni mi cui

tun, 21 / 12 / 1998 );

" o n Long Chu dc phong danh hiu anh hng nm 1972. Ngi tagi n l " con mt ngc " ca bin ng ". ( Lao ng, 11 / 4 /1998 );

17


18/178

" Hu ht cc thnh vin Hi ng qun tr, Tng v cc Ph Gim c, Trng

v cc Ph ban u lm vic chnh ti H Ni. u tun, tt c u xung Qung

Ninh hp giao ban vi mt xe tuyn v gn hai chc xe con dnh ring cho cc "

sp ". ( Vn ngh tr, 20 / 8 /2000 );

" Tuy nhin, theo cc nh quan st, mi s ni vy m khng hn l vy .

Trong chng trnh lm vic mi c a ra km theo khon vin tr c gi cho

k hoch " C - lum - bi - a ", Oa - sinh -tn thc cht thay i mt cch cn

bn nguyn tc phi thuc cng B - g - ta trong cuc u tranh chng li nn

bun bn ma tu. T nay tr i, ngi M khng ch ng ng sau qun i C -

lum - bi -a, m vi vai tr c vn hun luyn, s thc s v trc tip nhng tay vo

cng vic ni b ca C - lum - bi -a ". ( Qun i nhn dn , 10 / 9 /2000 )...

3. an xen trong phm vi kt cu ton vn bn

y, cc thnh t biu cm c s dng xy dng nhng mng mu i

lp bc kin trc ca ton bi. c th l:

a, i lp gia tiu vi ni dung, v d:

Nm ngi c tc

Trong vng vi ngy qua, Nng gn nh chm dt hn nn n tc giao

thng vo cc gi tan hc, tan tm. Hiu lc ch th nghim cm hc sinh khng

c i hc bng xe gn my, m t ca chnh quyn, nhm vn hi trt t giao

thng trn ng ph c tc dng thy r. Gn chc ngn hc sinh ca 7 trng

ph thng trung hc t gic n trng bng xe p thay v xe my nh trc

y. C th ni y l hin tng tch cc m m Nng l mt trong s rt t

th trong c nc hin nay lm c nhm gim thiu tai nn giao thng ang cchiu hng gia tng mnh m trn khp cc a phng trong c nc ... ( Lao

ng, 13 / 1 / 2003 ).

Khn ngoan chng l tht th

Hai v chng giu c vo bc nht ph ti, do ny bun ri ri, rt nng i

cha l Pht. Hng xm tho tin kho nhau: Nh y pht nh nh hng lu bin

gii, va bi qu ln, may m khng phi vo t. Tri c mt c, c ci ny mt

18


19/178

ci kia, lm tin " en ' nn thng con u i xe my ng, ca mt mt chn, thng

th hai, nghin ht ang i cai... ( H Ni ngy nay, s 8 / 1999 ).

b, i lp gia phn m u v phn trin khai, v d:

" Li ni Tn Sch l con Tn Kin mun ni ch cha xng hng xng b

Giang ng, nhng him mt ni l khng c binh m. Th h ca Sch hin k

rng: " Tng quan nn em ngc t ca Tn Ph li, th chp cho Vin Thut,

ly qun m thu phc Giang ng ". Sch nghe theo. Vin Thut giao cho Sch

3000 qun v 500 nga chin i ly ngc t truyn quc. C qun m trong tay,

li c Chu Du gip mo mc, chng bao lu Tn Sch lm ch c mt vng

Giang ng rng ln ".

Nay tr li quy ch ln bn chuyn nghip do LBVN ra cho cc i bng

mun tham d.." ( Lao ng, 21 / 7 /2000 ).

c, i lp gia phn trin khai v phn kt thc, v d:

" Thit ngh, Kodak l mt cng ty ln, vic kinh doanh c uy tn, thng

hiu sn phm ni ting trn ton th gii, nhng qua kiu lm n " nh trng

ri... ct lun di vi VAFACO nh va nu gy thit hi cho i tc hng chc t

ng, t h uy tn ca mnh v chng t " ng ch ln " i khi ch v mun thu

li cho nhiu m tnh ton rt " nh "...

R l:

" kinh doanh c ba, by ng

Anh chi kiu y kh lng v sau

Nn ly ch tn lm u

Gia ng phn ph th mau... sp hm ". ( Cng an Thnh ph HCh Minh, 26 / 8 / 2000 ).

Thc t kho st cho thy, hu ht cc tc phm bo ch ( cho d chng c

thuc v bt c th loi no ) u s dng s an xen khun mu v biu cm nh

l nguyn tc cu to v ngn ng, song, tt nhin l vi mc v cch thc

khng ging nhau. Ch trong mt s dng tin thi s phn nh cc s kin chnh tr

- x hi quan trng ( hot ng ca cc nh lnh o, cc c quan quyn lc caocp ca t nc ) l c v thiu vng cc thnh t biu cm. Tuy nhin, theo

19


20/178

chng ti th ngay cc tin kiu ny cng khng nn ph nhn hon ton vai tr

ca vic an xen khun mu v biu cm, m ngc li, phi bit hng ti n,

bit vn dng n mt cch mm mi, sao cho va khng lm phng hi n tnh

khch quan ca thng tin, va gip cho c gi phn no bt c cm gic l

mnh ang phi c mt thng bo kh khan. Chng ta c th thy r iu khi

c cc t bo ln, thu ht c mt lng c gi ng o, ca nc ngoi.

Vy phi lm th no cho ngn ng bo ch c tnh biu cm? Hay ni c

th hn, l lm th no tng cng gi tr biu cm cho cc thnh t ngn ng

c dng trong tc phm ca anh? Bi vit tip sau ca chng ti s phn no gii

p cho cu hi khng d dng ny.

( Bi ng trn Tp chBo ch v Tuyn truyn, s 6 / 2000 )

20


21/178

MT S TH PHP NHM TNG CNG TNH BIU CM

TRONG NGN NG BO CH

Nh chng ta u bit, chc nng quan trng hng u ca bo ch l thng tin.

Nhng nu trong ngn ng bo ch ngi vit ch dng cc t ng, cch din t

c tnh cht khun mu phn nh cc s vic, hin tng, vn ,... th thng tin

kh trnh khi kh cng, n iu, thm ch t nht. khc phc cc nhc im

ny, cc tc gi s dng kh nhiu nhng th php nhm tng cng tnh biu

cm khc nhau; v nh , thng tin ca h tr nn sinh ng, hp dn, d c v

d tip thu hn i vi c gi. Qua kho st s b, cc th php nhm tng cng

tnh biu cm cho ngn ng bo ch c th chia thnh mt s loi chnh nh sau:

1. Dng t ng hi thoi

T " hi thoi " y c hiu theo ngha rng, tc l n khng ch bao hm

cc t thuc vn t vng ca ngn ng vn ho c dng c bit trong li ni

ming, trong sinh hot hng ngy, m cn gm c mt s t thng tc v t lng,

v nhng t thuc hai loi sau ny cng ch c chuyn dng trong khu ng. V

d:

"Bng cp y ngi, anh vn ch l mt nhn vin qun ". ( H Ni mi ch

nht, 22 / 11 /1998 );

" qua ngy rm m nhiu cng s vn cn vng hoe. in thoi ro mt ngh

vn khng c ai tr li ". ( Nh bo v Cng lun, s 10 / 1998 );

" Vng u th 17 l vng u " bc mi " nht k t u gii. Nhng quan st

vin khng nh rng cch m Tha Thin - Hu " cht" trn sn H Ni cn " th" hn so vi cch m Cng an H Ni " nm " trn sn T Do - trn u m

BTC gii li hai i ra " chm ", v b d lun phn ng v cch " chm " na

vi ". ( Lao ng, 25 / 5 /2001 );

" Thc t th T chng c xu gno gp vn ". ( An ninh th gii, 6 / 3 /

1998 );

" Ti... vi nhy anh bn ng nghip ung mt hi ht cc c ph en, hp tpn xe my, dng thng". ( lao ng, 4 / 3 /1998 )...

21


22/178

Hin nay, xu hng chung trn th gii l hi thoi ho ngn ng bo ch n

n gin hn, gn gi hn vi cuc sng thng ngy. Chnh v th, t ng ( v

thm ch c c php ) ca ngn ng hi thoi c dng tng cng tnh biu

cm trong cc bi vit ngy cng phong ph v a dng.

Tuy nhin, hi thoi ho ngn ng bo ch khng c ngha l chng ta c

php b nguyn xi ngn ng i thng vi tt c ci dng v th rp, x x, gai

gc ca n vo trong tc phm bo ch. V d th no i chng na, ngn ng trn

trang bo phi l mt th ngn ng c gt gia, c tri qua s nho nn

ca tc gi v phi t ti mt s chun mc nht nh v vn ho. V th, tnh

trng lm dng qu mc cc t ng thuc ting lng hay cc t ng th tc ang

din ra mt s nh bo v mt s t bo ( nht l cc t bo dnh cho thiu

nin nhi ng ) l rt ng lo ngi, cn c quan tm ng mc v khng chm

tr1.

2. Dng t ng vay mn t ting nc ngoi

Nhng t ng dc vay mn t cc ngn ng n - u c th c gi nguyn

dng hay phin m. V d:

" Hn mt cht... h s l " Speaker" ( vn ho, 18 / 1 /1998 );

" Ti thy khng t ngi gin d mang nhng b rt p nhng qu thc d

khng phi l ci p modern hin i m mt nt p rt ring, ci p ca mt

phong cch gin d ... " ( Vn ho- Tt 1999 );

" ... ng ta khng lm cho mt t bo c th no m ch hp tc lm nhng

chuyn san v i t ngh s, thm ch cn bi mc hay lng x v ti v cho mt

ai vi mc ch ch l ... c tin " ( Tin Phong, 21 / 5 / 2002 );" Ti vn khng thch to nhng thy to ngon mua vi qu dng lm t xe

cho ba cm chiu " ( Lao ng, Xun Mu Dn, 1998 )...

Trong s cc t c vay mn t cc ngn ng n - u, c kh nhiu t

phn no thch nghi vi chun mc ca ting Vit cho nn c s dng kh rng

ri. Tuy nhin, ngi ta vn d dng nhn thy ci ngun gc ngoi loi ca

chng, chng hn nh: apphe, xmina, makettinh, kit...

22


23/178

Cn cc t Hn - Vit th c dng qu ph cp v tr thnh mt b phn

khng th thiu ca ting Vit. Song, khng v th m ngi ta khng nhn thy

kh nng tng cng tnh biu cm ca chng. V d:

" Qu h tinh bt qu h a " ( Vn ho, 25 / 2 /1998 );

" V pha ch quan, cng nn thng thn nhn nhn nhng yu km, bt cp ca

ta trong lnh vc ny ..."( Tui tr Th , s 6 / 1998 )...

Vic s dng cc t ng vay mn t ting nc ngoi cn c chng mc

trnh gy phn cm cho ngi c, v s xut hin qu nhiu cc t khng thun

Vit trong mt vn bn bo ch khng ch lm cho ngn ng ca n c v khng

trong sng m cn to n tng rng ngi vit mun " khoe ch ". Bn cnh ,

nhng t ng c la chn phi c nhng u th tht s ni tri so vi cc t

hoc nhng cch din t tng ng trong ting Vit ( Chng hn nh din t

khi nim r rng, y , chnh xc hn; hoc c v m thanh nghe gi cm

hn ) v ng thi phi tng i quen thuc i vi cng chng ( tc c dng

thng xuyn trong giao tip ) khng gy cn tr g ng k cho qu trnh nhn

thc ca c gi.

3. Dng thut ng

Cc thut ng, xt theo t thn, l nhng t trung tnh, tc khng mang sc thi

biu cm. Th nhng, khi c kt hp hi ho vi cc t khun mu, chng li

c kh nng tng cng tnh biu cm rt ng k. V d:

" Vi biu tngv sc mnh v song, h l hnh nh ni s ng u xut

chng: cha sn lm. Bng t duy, bng hnh ngthc tin, con ngi lun vn

ho ho th gii xung quanh" ( Ngn ng v i sng, s 2 / 1998 );" S thnh cng ca nhng hng mc u tin s to nn s hp dn, thu ht cc

nh u tvo lin doanh, lin kt c th trin khai d n " ( Nhn dn hng

thng, s 5 / 1998 );

" t thch l lun tru tng, t bin, kinh vin, giu c thc t, nm bt nhanh

k thut, gn l lun vi tnh cm, v gn ci chn cht, bnh d... cng l nt khu

bitca vn ho Nam B " ( Th thao v Vn ho, Xun Mu Dn / 1998 );

23


24/178

" y l mt bc ngot v t trc n nay ng LDP cm quyn vn ch

trng ct gim thm thng ngn sch bng mi gi " ( H Ni mi cui tun, 21 /

2 /1998 )...

Hin nay, do khoa hc kthut pht trin mnh, nhiu lnh vc nghin cu mi

ra i, cho nn s lng thut ng gia tng nhanh chng v chng xut hin vi

mt ngy cng dy trn cc bo.

4. Dng t ng a phng

Cc t ng a phng lun mang m du n ring v li n ting ni ca mt

cng ng ngi gn lin vi mt vng t, v th chng lm cho cu vn c sc

thi mi l, i khi kh giu sc gi.

Cc t ng a phng c th gp trong ngn ng ca tc gi cng nh trong

ngn ng nhn vt. V d:

"c mong sao n u ta cng gp nhng ci chnh ( xm, ting Ngh An -

H A.) nh Lin Tr, bt gp nhng con ngi t chnh ra i " ( Lao ng, 4 / 4 /

2002 );

" Hu i, bit v m by ch? " ( Gia nh, s 5 / 2000 );

" B Ng Th Ca ( 67 tui ) - Hi trng Hi Ph n lng c giu s xu h":

" ng l c chuyn thit, cng l do i sng m ra c. Ni m xa, ch nhn

sang my lng bn t ni l m nm ti thn mun khc ht nc mt. Nhng ni

g th ni, my chc nm gii phng ln, lng C D thay i nhiu lm ri.

Trc phn v i, phi n n, phn v ung nc c, gi trai, gi tr lng ni u

bng phnh to nh bng cha, mt bng, da ch " ( Lao ng, 20 / 3 / 2003 );...

D dng nhn thy l trong ngn ng nhn vt, t ng a phng xut hinmt cch t nhin nh l s phn nh chn xc li n ting ni ca h, v th tnh

biu cm ca chng c v nh khng c cao bng so vi cc t ng a phng

c chun b k lng v mi phng din trong ngn ng tc gi.

5. S dng cht liu vn hc

Cc cht liu vn hc c mt rng ri trong hu ht cc th loi bo ch, theo

nhiu cch thc khc nhau. Nhng nhng cch thc thng gp nht l vay mnct truyn, hnh nh hay t ng, cch din t t cc tc phm vn hc2. V d:

24


25/178

" Trong tiu thuyt " t v hoang " ca nh vn X Vit Slkhp c miu t

mt ng ch tch nng trang Nagunp khng chu c ting gy ca con g nh

mt m hng xm. C ng lc ng ng say th phi bng thc v con g nh n ct

ting gy. N gy mi oai v, mi thch thc, mi tru ngi. Khng chu ni ting

con g, ng ch tch mi dng quyn hnh tm n nh n bp cht con g.

Vi ng bn ti th li khc, ng li mang con g nh mnh n gy thin h.

Thi i vn vy, con g tc nhau ting gy tt sinh lm chuyn, trc ht l

chuyn s din, sau n hao tin tn ca. ng bn ti l ch mt cng ty nh.

Ngi ta tn ng nn a hng i trin lm quc gia, hng ca ng phi ni ting

c nc. Ni ting trong nh coi nh vt, nh o gm i m..." ( Nng nghip

Vit Nam, 10 / 4 / 2002 );

" Cng Si Gn: u lgt chn A-sin? ( Tui tr TP HCM 27 / 5 /2001 );

" Bn quyn m nhc: - cuc chin ca chngn kiht chng li ci xay gi (

Gia nh v X hi, s 34 / 2002 );

" Ngy 15 / 5 Leverkusen s chi trn chung kt tranh cp c vi Schaltre 04

trc khi gp Real Madrid trong trn tranh cp C1. Khng bit cu lc b ny thi

u ra sao. Cu chc cho c m ban u ca hc khng tr thnh " ming da la "

( Tin phong, 12 / 5 /2002 );

"Bun vui cng mt hi ny cha Hng"; "Li vui c mt khc ny " ( H Ni

mi cui tun, 21 / 2 /1998 );

"Ngh chi cng lm cng phu " ( u t, 9/ 3 /1998 );

" iu l bo him c nhng quy nh theo kiu " sng cht mc bay " ( Gia

nh v X hi , s 68 / 2001 );...Vi i bng Liverpool :Khng c ni no p nh Rma " ( Th thao v vn

ho, 20 / 2 /2001 )...

6. S dng thnh ng, tc ng, danh ngn... cng cc bin th ca chng

Cc phng tin ngn ng ny thng c ngha r rng, d hiu, li xut hin

vi tn s cao trong hot ng giao tip thng ngy ( nht l thnh ng, tc ng )3

, cho nn vic s dng chng rt thun li i vi c ngi vit ln ngi c.Vd:

25


26/178

" Gin c chm tht" ( Lao ng, 14 /5 /2001 );

"Nht cn th, nh cn giang" ( Nhn dn hng thng, thng 5 / 1998 );

"Ci nt nh cht khng cha " ( Thanh nin, 15 / 3 /1998 );

"Lm vua chi lan, lm quan chi tr " ( Tui tr TP HCM, 22 / 1 / 2001 );

"u xui, ui cha lt" ( Nh bo v Cng lun, s 10 /1998 );

" Tn cp Nguyn Vn Thi tng hai ln vo t v ti " cng ot ti sn

cng dn " nay va ra t c vi thng, mc d c sc kho nhng vn khng

chu lao ng kim sng mt cch lng thin m vn mc chng " nga quen

ng c " ( Tin phong, 21 / 5 /2001 );

" Xung quanh vn nh t ny, c cn b nh nc v nhn dn u ku kh,

ku cc v cn nhng k c hi " c nc bo c ", li dng cc k h m lm n

bt chnh " ( Tui tr TP HCM, 20 / 1 /2002 );

" Th y, mua danh ba vn nhng bn danh ch cn nm by nm t chc l hi

khng ra g " ( Th thao v Vn ho, s 18 / 2001 );

"Hy ni cho ti bit, bn yu nh th no, ti s ni bn l ngi ra sao " ( Th

gii tr, s 34 /1997 );

" C mt danh nhn ni, i rng: " Hnh phc l mt th nc hoa m khi

ban pht cho ngi khc vn con vng li vi git " ( Thanh nin, 16 / 10 /

2000 );...

Kho st cho thy, vic s dng thnh ng, tc ng ang l th php tng cng

gi tr biu cm c a dng nht hin nay trn nhiu t bo.

7. Chi ch

Cc trng hp chi ch gp khng nhiu trong cc tc phm bo ch. V so vicc th php to gi tr biu cm khc, vic chi ch kh khn hn, i hi ngi

vit nhiu phi c s tm ti, khm ph cng phu hn. V d:

" Php M hp tc hay hp tt? ( Nhn dn, s 73 / 1972 );

"n ho vn ho " ( H Ni mi, Tt Nhm Ng, 2002 );

" Gp nhau ui ... dn " ( u t, 12 / 1 /2002 );

" Nhiu ngi ngi u tranh v h bit rng hu qu h s phi gnh chu l "trnh u "... " ( Lao ng, 15 / 3 /1998 );

26


27/178

" ... Cu phi chu t nht mt ln ting chi th v cn phi chn a i bn

cnh khi dng n n ci lp Anh vn m thoi; nhng " thoi hoi m

vn c b loi " ( o trng, s 7 / 2000 )...

Thc t kho st cho thy, trong bo ch cch mng Vit Nam, ngi chi ch

thng xuyn, hiu qu v to nn hn mt phong cch ring, l Ch tch H Ch

Minh.4 Cn cc tc gi khc, vic chi ch thng c dng rt hn ch, mang

nng tnh ngu hng.

8. Dng du cu

Cc du cu cng l nhng phng tin c dng trong vic to nn gi tr biu

cm cho ngn ng bo ch. Song y, chng ti ch bn n du ngoc kp v

du chm lng ( du ba chm ) nh l hai loi du cu ni bt hn c v phng

din ny.

Du ngoc kp: C gi tr biu cm cao khi bo hiu rng nhng t ng no

c dng khng phi vi ngha hay phong cch thng dng ca chng. N

mang n cho cu vn sc thi d dm, hi hc hoc ma mai, chm bim. V d:

" Khn gi qu " no " vi nhng g c thng thc v ang tm mt "

mn n " khc hp khu v hn " ( Gia nh v X hi, s 100 / 2001 );

" Trong m x Lng gi rt, chng ti tnh c gp tp 4, 5 c gi " tc x m "

kiu Hn Quc ng trc qun Karaoke trn ng ng Kinh " pht ngn " vi

nhng li l, th tc..." ( Tin phong, 9 / 1 /2002 );

" ... Tuy vy, khng phi c sm my ri mun bm lc no th bm, m cn

phi theo s phn phi ca " trng dy " . Bt u vo h nm nay, ng Thng,

trng khu nh, " ln lch " phn phi nh sau [...]. Cn mt h khng cbm nhng ngy no cng c " c quyn " dng x mc nc dng trong

ngy. Phn phi nh th ho ra anh ta li " b" nht. Ci b cng cng sut ngy

kh nh rn ro " ( Nng nghip Vit Nam, 19 / 3 /2002 );

" Cng c ngha rng, d rt c gng nhng mt ln na, Cng an v Vin

Kim st qun Kin An li " m nhm " mt vn bn khng c gi tr php l ( Lao

ng, 24 /5 /2001 );

27


28/178

" 61% lu hc sinh Vit Nam " bc hi " sau khi tt nghip. H i u ? " ( Th

thao v Vn ho, s 12 /2001 )...

Du chm lng: tng cng ng k tnh biu cm cho ngn ng bo ch khi

n thc hin chc nng lm gin nhp cu vn, bo hiu s bt ng hoc gi m

cc nh hng suy ngh khc nhau cho ngi c. V d:

" Cc nam ca s ngy cng ... p gi " ( Th thao v Vn ho, 17 / 6 / 2001);

" V thnh ph mua ... c " ( Lao ng, 24 /5 / 2002 );

" Li ha cng ... nhim " ( Lao ng, 21 / 5 / 2001 );

" Ti i mua ... v " ( Gia nh v X hi, s 4 / 2001 );

" Nhng n mt ni nh Kalona, lng truyn thng Iowa, mt thnh ph

min Trung nc M m cn dng hng Trung Quc th... " ( Tin phong, 15 / 4 /

2002 );

" Ti ri lng, ng trn i cao nhn xung thy Cam ngha v Cam Chnh c

thn hnh cng ngot nh mt du hi ln. Du hi gieo vo gia tri, t, vo bit

bao nhiu thn phn lng v khc nghn khng c cu tr li... " ( Lao ng, 29 /

3 /2001 )...

9. Dng n d

n d trong ngn ng bo ch thng mang tnh cht vn cnh. N l sng to

ring ca ngi vit v in m du n c nhn. V d:

" Cc tn binh vi ni lo mun thu: tr hng " ( nh bo v Cng lun, s 11 /

1998 );

" Bng c tng qun trong cuc chin vng vnh " ( H Ni mi ch nht,

22 /2 /1998 );" Nhng sng kin ny c th gip Vit Nam loi b nhng g trn con ng

tr thnh " im n ca thin nin k mi " ( Gia nh v X hi, s 37 / 2002 );

'" Trng sa, tnh yu ca mt lnh o lng sngl anh em c phng u vui

" ( Tin phong, 7 / 3/ 2002 );

" Vng trngln ngi " ( Lao ng, 19 / 2 / 2002 )...

C th ni, khng theo ui mc ch khm ph v phn nh th gii mt cchhnh nh nh trong vn hc ngh thut, nh bo s dng n d nh mt phng

28


29/178

tin i lp vi khun mu, mt phng tin nhm nh lc hng s ch ca

c gi nhng li gy c n tng ln.

10. Ni da, trch dn

y, tc gi ch ra ngun gc, xut x ca nhng cch din t gi cm no

m anh ta vay mn nhm thng bo cho c gi bit rng: anh ta ch ng tnh

vi nhng kiu ni y ch khng phi chu trch nhim v cht lng ca s gi

cm trong chng. V chnh ci th php ni da, trch dn nh vy lm cho

ging iu cu vn bt i ci sc thi ch quan, tr nn mm mi, nh nhng, v

thng tin hm cha trong n cng c xc thc cao hn. V d:

" Giai tng nh ti, mua ci xe lm phng tin bn chi ( ni nh ng Gorki,

v vai tr ca vn hc dn gian ) l " cho lao ng c nh nhng hn " th... "

( Lao ng, 4/ 3 /1998 );

" Ni theo cch ca nh th Evgheni Evtushenko, khng nn h thp ph n

xung bng ... n ng! " ( Vn ho, 8 / 3 /1998 );

"Dn chng gi h l bin, lu ngy thnh quen nn gi l Bin H " ( Nh bo

v Cng lun, s 13 /1998 );

" Ngi n b y tuy cn cht nhan sc, nhng ni theo ngn ng ca gii tr,

cng thuc loi qu " t " ri " (Tui tr Th , 12 / 3 / 2000 )...

" Ti i tm mua cho con gi mt chic n Organ Yamaha " made in Japan "

chnh hiu, ti mt Duty Free Shop ( ca hng min thu ) trn ph " in t " (

theo cch gi ca nhng ngi Vit y " ( Lao ng, 24 / 6 1998 )...

Khi s dng bt k th php no nhm tng cng tnh biu cm cho ngn ng

bo ch ( m nhng ci k trn ch l mt s tiu biu ), ngi vit phi lu ti

mt lot cc yu cu nh: ng lc, ng ch, ng liu lng ( khng phi vi th

loi bo ch no cng c th vn dng chng; v vi cc th loi c th vn dng

th mc vn dng cng khc nhau )...nhng c l yu cu ang c t ra bcthit hn c l phi th hin s c lp, sng to. Chnh s tm ti, sng to s sn

29


30/178

sinh ra s mi m vn l ci ngun ca s hp dn.Thc t cho thy, nu ngi

vit ch bit lp li ngi khc mt cch my mc th cc hnh thc biu cm m

anh ta a ra khng ch mt i du n c nhn m cn mt i c tnh hiu qu.

Chc nng biu cm ca chng b v hiu ho v chng dn dn tr thnh khun

mu. Trong thc t chng ta gp khng t trng hp nh vy. Chng hn, t

cu ht "Em i ,H Ni ph" ngi ta " ti bn " thnh tiu ca mt lot cc

bi bo khc nhau: no l " Em i, H Ni ... m ", no l "Em i, H Ni ... shop

", ri th " Em i , H ... li nc ", v . v.; ri t tiu truyn ngn " C mt m

nh th" ca Nguyn Th Minh Th ngi ta ci bin thnh " C mt tp th

nh th", " C mt l v nh th ", " C mt kiu o to cn b nh th "...i

vi cc trng hp kiu ny, ch c vay mn ln u tin l c ngi c

hng ng, v n c o v mi l. Cn s lp li ln th hai, ln th ba...rt d

gy cm gic nhm chn.

Ch thch

1. Nguyn Th Thanh Hng, Mt vi suy ngh v " ting H Ni " ngy nay

trong bo ch vit cho thanh thiu nin, trong: K yu Hi tho khoa hc: " Ting

H Ni trong mi quan h vi ting Vit v vn ho Vit Nam ", H., 2002.

2. Xem bi " Vic s dng cht liu vn hc trong tc phm bo ch".

3. Xem bi " Vic s dng thnh ng - tc ng trong tc phm bo ch".

4. Vin Ngn ng hc, Hc tp phong cch ngn ng Ch tch H Ch Minh,

NXB Khoa hc x hi, H., 1980.

( Bi ng trn Tp ch Ngn ng v i sng, s 7 / 1998 )

30


31/178

VIC S DNG CHT LIU VN HC TRONG TC PHM

BO CH

Khi ni v mi quan h qua li ht sc mt thit gia vn hc v bo ch, khng

th b qua mt kha cnh rng: vn hc chnh l ngun cht liu di do v qu gi

cho vic sng to tc phm bo ch.

Thc vy, trong cc tc phm bo ch thuc nhiu th loi khc nhau, chng ta

thng xuyn bt gp v s cc cht liu vn hc. Cc cht liu ny, nu c

dng ng ch v ng liu lng, lun mang li gi tr to ln: l lm cho bi

bo tr nn sinh ng, hp dn, d lnh hi, hay ni mt cch ngn gn l t hiu

qu giao tip cao hn.Kho st s b cho thy, vic s dng cht liu vn hc trong bo ch thng

c thc hin theo mt s kiu c bn sau y:

1. Mn ct truyn hoctnh tit t tc phm vn hc.

y, xy ra hai khuynh hng:

a,K li ( thng l dng tm tt ) ton b ct truyn hay ch l mt tnh tit

ca tc phm vn hc, to c s lin h, so snh. Ri t , ni v mt vn ,

mt s kin hin ti c nhng nt tng t. V d:

"Li ni Quan Cng trn ng tr v vi Lu B, qua 4 ca i git 5 tng

To. By gi ang i n ca sng Hong H, Tn K ra chn ng .Quan Cng

bo:" Ta git nhng a ngn tr ta gia ng, mi c bit khng? ". K p: "

Mi ch git c cc tng hn, v danh, ch mi dm ng n ta ? ". Quan Cng

hi: "My bng Nhan Lng, Vn S cha? ". Tn K c gin, t nga li nh.

Cha c mt hip, ao Quan Cng va gi ln, u Tn K ri xung ln

long lc di mt t. .....

Nay tr li vi VCK U. 16 Chu va kt thc ti Nng. Tuyn U. 16 Vit

Nam vt qua cc ca i ca bng A lt vo vng bn kt gp Iran. Nhng

hi i!..."

( Lao ng , 22 / 9 / 2000 )

31


32/178

Trong cc bi vit thuc loi ny, chnh s chuyn i bt ng t qu kh sang

hin ti v sc mu tng phn gia c v kim to nn s th v cho c gi. H

va c "gi nhc " v tch c, va c tip nhn thng tin mi lin quan ti

mt vn bc xc no trong x hi.

b,a vo ct truyn ( ch yu l ca cc tc phm vn hc c ) nhng tnh

tit, d liu hin i.

Ni cch khc, trn ci khung ca ct truyn c ngi ta p vo nhng

mng hin thc thi nay. V d:

" Ron Thu lc nh hc ng Trnh Dun, ct l theo ngh khoa c. Khoa thi

n, n b mn vn u bi ra cu lun " Chu Nguyn Hu ch thn ", tc l lun

v s git by ti i Nguyn Hu, su xa l mun nng cao vai tr ca ng vua

lc l Tnh Khang ln, dm i vua trc lu l Trit Tn xung.

Ron Thu im cao, loanh quanh c b v lm gim c mt nng

trng.

T dng c my gia nh ngho t xa n khai ph t hoang cnh nng

trng ca Ron Thu, loanh quanh ch my nm m vng t hoang vu, kh cn

n tr nn xanh tt. Thy vy, Ron Thu ni t tm, mang bn n do nhng

ngi t ch, bo l h chim t ca nng trng, my ngi dn cy khng

bit h tht nh dn n vng hoang vu gn . Ron Thu chim vn tc ca

h lm t ring ca mnh.

Nh ci kim trong bc, n ngy n n phi li ra..."

( Lao ng, 29 / 9 / 2000 )

bi vit kiu trn, s an xen gia tch c v chuyn mi khng ch lm giatng sc biu cm ca ngn t, m cn lm cho s ph phn hay ma mai, chm

bim tr nn thm thu m vn nh nhng, d tip nhn hn...

Nhn chung, vic mn ct truyn hay tnh tit t tc phm vn hc thng

c dng trong cc dng bi nh bnh lun, phng s, ghi chp, bt k v tiu

phm.

2, Mn hnh nh cc nhn vt vn hc

32


33/178

y l hnh nh ca cc nhn vt vn hc vn t lu tr nn quen thuc,

gn gi vi qung i qun chng, ti mc ngi vit bo c th vin dn chng

nh l biu tng ca nhng c im, tnh cht no m khng cn ch gii.

Chng hn: S Khanh l hin thn ca s la lc, xo tr trong tnh yu; Ch Pho

tiu biu cho nhng k lu manh, cn , lun sn sng "go lng n v "; T B

l tn gi chung cho nhng k bun bn thn xc ph n....

V d:

- "Ngi n ng y,ni ting l mt Don Juan (ng Giong), ci v

ti ln th ba, v cng nh t tin ng ta, c mt hu cung cha ton gi p trong

lu i ca mnh Bom bay ".

( An ninh th gii, 7/ 9/ 2000)

"Nhng c sng nh c b 22 tui u ngi Sn La, b m Hon Th ngi

Nam nh thu ngi tt axit n m mt mt, rm r khun mt cng cm bng

nh cht".

(Vn ngh tr, 8 / 6 / 2000)

" Lng ti thay i nhanh qu. Ngn hng Nng nghip v Pht trin nng

thn Kin An nh con c vng ngi lng ti va bt c ".

(Vn ngh, 16 / 9 / 2000)

...Keegan cng c th gi tr li Lesaux, tin v tri ang hi phc phong

ca Chelsea, qun xuyn hnh lang bn tri vn l "gt chn A sin " ca i

tuyn Anh.

(Gia nh v X hi, s 89 / 2000)

- "M gi " mafia.(Tui tr TP. H Ch Minh, 11 / 1 / 2001)

-Ci cht ca " con nai vng"17 tui.

(An ninh Th , 6 / 6 / 1999)

Nhng trng hp vay mn kiu ny khng ch gp trong cc bi vit

thuc th k v bnh lun, m cn c mt c th loi tin. Chng gip tc gi kim

li ti mc ti a m vn khc ho c chn xc v y gi cm mt con nghay mt s vic no .

33


34/178

3. Mn t ng, li ni t cc tc phm vn hc

Cc cht liu vn hc thuc loi ny c s dng ht sc rng ri v linh

hot. Chng c th ng bt k ch no trong kt cu ca bi vit, t tiu cho

n cc cu trong on vn.

tiu , v d: " Hm qua em i tnh v..."( Cng an Thnh ph HCM. ,

26 /1 2 / 2000) ; " Qu hng nu ai khng nh..."(H Ni mi, Tt Mu Dn ); "

Tnh trong nh .. " (Gia nh, s 5 / 2001); " Hai na vng trng" ( Lao ng,

5 / 12 / 2000 ); " Cng ngm cng say " (Nhn dn hng thng, s11 / 1998)... cc

v tr khc, v d: "Mi mit i hoi, ngonh trng li, bt gic on " Giang

c bc lu " vt hin ra ngang tm mt, y l lc chng ti gp bn ngi Dao

lp l trn cc sn i " (Qun i Nhndn, 5/ 3 / 2000); " V ng H by gi

thy Ph H nhn nho, nhng " ct trng phng l " ca thi s Hong Cm xa

b o bi bi i qun gnh ct thu " (Vn ngh tr, 6 / 1 / 2000); "...vn tc

l mt khi nim xa x "mnh t lm ngi nhiu xe " ny..." ( Sinh vin, s17/

2000); "Bn cnh , cn bnh "thng nh ng qu "ca ngi xa x cng

len li vo bng hiu, hng lot nh hng, qun bar c nhng ci tn nh: Min

qu, Mi l, Lng ti, Tao ng..." (Ph n TP. H Ch Minh, s90/ 2000); "...Thu

nh c ngha l ch n tm nh mt thi gian nht nh no , lm g cn tnh

lng ngha xm di lu, v th qun " o chch " nhiu khi ngay st vch nhng

ngi thu cng khng bit mt vd " lin du mng ti " th chng cng chng

king n g..." ( Phng s Thi Minh Chu, NXB Lao ng, H Ni, 1999)...

Cc t ng, li ni c vay mn t cc tc phm vn hc, nh thy, c

th l th m cng c th l vn xui ( v tu tng tnh hung c th m chngc gi nguyn dng hoc ci bin cht t ). Tuy nhin, th c v chim u th, v

gia nhng dng ch kh khan b bn thng tin, s xut hin ca nhng vn th

lm cho ging vn tr nn mm mi, nh nhng v c sc truyn cm ln hn so

vi vn xui.

Gi tr ca th cn c bc l r nt v y hn, khi trong mt s tc

phm ( c bit l phng s , ghi chp ) c nhng tc gi trch dn khng phi

34


35/178

ch mt cu th ( hay t ng nm trong phm vi mt cu th ), m hn c mt on

th. V d:

"Hng ngy trn cc tuyn ng st nc ta, c bao nhiu " thng gia t

hon ", nhng thng gia chn chnh ang lm n bng o l ngh nghip nh

thng Nam?...Ngh v cc em, li thy nhng cu th xa ca T Hanh cha c:

Ti thy ti thng nhng chic tu

Nghn i khng sc i mau

C chi vng vn trong hi my

My chic toa y nng kh au..."

(Thng mi, s 1, 2 / 1992)

" Cn Sn ngt ngn trong sng khi ma bay v trng ip ni non y

cht th, ci cht th y ngt ngo su lng lng mn ca Cn Sn lm mt

Nguyn Tri m m:

Cn Sn c sui nc trong

Ta nghe sui chy nh cung n cm

Cn Sn c tn vn

Ma tun sch ta nm ta chi

Cn Sn thng tt ngt tri

Ng nghing di bng ta thi t do..."

( Phng s Thi Minh Chu, H Ni, 1999)

Nhng on th trn nh kh nng biu cm ca mnh, minh ho mt

cch sng ng v hnh nh cc tng ca tc gi. Thm vo , chng li chim

nhng v tr c lp trong b cc ca bi vit, cho nn to iu kin cho c gic ngh ngi th gin, gii to bt cng thng trong qu trnh c, v iu ny

c ngha l hiu qu tip nhn thng tin s cao hn.

Nh vy l chng ta im qua i nt v vic s dng cht liu vn hc

trn bo ch. y, tt nhin, cn c th bn n c nhng hin tng dng bt

php vn hc khi vit bo. Nhng do khun kh bi vit c hn, m vn ny li

qu ln, nn chng ti tm thi gc li. Hy vng, n s l ch ca mt bi vitring sau ny. ( Bi ng trn Tp ch Ngn ng v i sng, s 7 / 2001 )

35


36/178

V CCH S DNG THNH NG - TC NG TRN BO CH

Hin nay, trong s cc th php nhm to gi tr biu cm cho ngn ng bo ch,

vic s dng thnh ng tc ng ang c xem l th php ph cp nht v cng

hiu qu nht. Nguyn do l bi thnh ng - tc ng c nhng u th ni tri nh:

phong ph v ni dung, a dng v hnh thc; giu hnh nh, d s dng; v c

bit l c mt s lng ln ti hng ngn n v ( con s 12.000 thnh ng - tc

ng trong cun " T in thnh ng - tc ng Vit Nam " ca V Thu Anh, V

Quang Ho- cng trnh su tp c xem l ln nht t trc ti nay, cha hn

l con s cui cng )1...

Nhn chung, thnh ng - tc ng trong cc tc phm bo ch c dng di hai

hnh thc c bn sau y:

I. GI NGUYN DNG

y cc thnh ng - tc ng c dng nguyn vn c cu trc nh chng vn

c, khng b thm hoc bt cc thnh t no , v d:

" Nguyn tc " bun c bn, bn c phng" c tn trng s l nn tng cho

s pht trin bn vng v cng c li trong th gii cnh tranh si ng ny "( Sinh vin Vit Nam, 14 / 8 / 2001 );

" Ni tm li, chuyn i m bo him ho ra khng n gin cht no. C nc

xn xao bn chuyn m... V sao cc nc h cng quy nh i m bo him m

chng gy ra d lun g mnh lm nh ? Th ra " mi cy mi hoa, mi nh mi

cnh ". Nc ngi i m t ch long thong... Cn ta, xe my nh c bu

vng " ( Lao ng, 15 / 5 / 2001 );" Chnh v vy m hng lot ca s H Ni khn gi qu mp vo Nam lp

nghip vi l do " t lnh chim u " mong kim danh li ". ( H Ni mi, Tt

2002 );

" Ngh con trai nh ci nm, b u p , ch ti con gi mnh, l duyn ht

phn. Mc d ht sc bun v nhc, nhng mu chy rut mm, khng th y con

ra ng" ( Nng nghip Vit Nam, 25 / 4 / 2002 );

36


37/178

" Th l tnh trng " trng nh xui, kn thi ngc " din ra, khin nhiu cp

v chng u lin tc " ( Th gii ph n ", 21 / 7 /2001 );

" Vi mt bn di chc lng nhng nh ca ng Thip th gii quyt gii n th

no cng ch l cch... " git gu v vai " m thi ( Tip th v Gia nh , 4 / 4 /

2002 );

" Ch nhng k b cong chn l mi " c m n xi " dng nn nhng tr bp

bm ( Nhn dn, 6 / 2 / 2002 );

" Chi gn nh l n ti x " c nht v nh " khi c hai bng i hc ( An ninh

th gii, 3 / 2002 ).

Thc t kho st cho thy, nhng thnh ng c gi nguyn dng ch yu l

thnh ng 4 hoc 6 yu t.

II. KHNG GI NGUYN DNG

Vic khng gi nguyn dng thnh ng - tc ng thng din ra theo mt s

kiu sau y:

1. Hon i v tr cc yu t

y l nhng trng hp m s lng cc yu t trong thnh ng vn c gi

nguyn, ch c v tr ca chng trong cu trc b sp xp li. V d:" Do ngy cng " ca kh ngi khn " nn Minh khng tm ra c cng

vic nh ch mun " ( An ninh th gii cui thng, 3 / 2 /2002 );

( Nguyn dng l " ngi khn ca kh " ).

" Nhng li dn d nh vy, chc chn anh ta phi " khc ct ghi xng" ch

lm sao qun c ( H Ni ngy nay, s 5 / 2000 );

( Nguyn dng l "ghi xng khc ct" )." Vng qu ngho x xc xa kia gi " thay tht i da " khin chng ti ng

mnh b lc ( Gia nh, s 4 / 2002 ).

( Nguyn dng l " thay da i tht" ).

S hon i v tr cc yu t thng ch gp trong cc thnh ng 4 yu t c cu

trc i ngu cp i ( tc l c hai v tng ng ). c th s hon i v tr

ca cc cp yu t ( ngi khn / ca kh > ca kh / ngi khn; ghi xng / khcct > khc ct ghi xng), m cng c th l s hon i v tr ca tng yu t n

37


38/178

l nh thay da / i tht > thay tht / i da, tuy nhin, trng hp u hay gp hn

trong thc t.

2. Ci bin cc yu t

Ngi ta thng ci bin cc yu t trong thnh ng - tc ng theo hai cch

chnh nh sau:

a. M rng cu trc

Tc l trn c s gi li tt c cc yu t gc, tc gi cho thm vo cu trc

thnh ng - tc ng cc yu t mi nhm nu r ch tc phm hoc hoc cc

tng mnh nh th hin. V d:

" Thuc ng liu c d tt? " ( Quc t, s 29 / 2002 );

"Mang con b gia ch i " ( Nhn dn, 15 / 1 / 1998 );

" Ci kh khng b ci khn " ( H Ni mi, 12 / 5 / 2000 );

" Con ht m ng vi khen hay " ( H Ni mi, 3 / 4 / 2001 );

" Trc sau... khng nh mt" ( Lao ng, 23 / 5 /2001 ).

Cc yu t mi c th nm cc v tr khc nhau xt theo quan h vi thnh ng

gc, nhng ch yu l trong ni ti cu trc ca n vi vai tr chm xen.

b. Thay yu t c bng yu t mi

y l nhng trng hp m trong thnh ng - tc ng nguyn gc s c mt

hoc mt s yu t no b thay bng cc yu t mi do tc gi t ngh ra. V d:

"Bnh mi, ru qu t! ( Php lut, 17 / 5 /2002 );

"Php nc thua... l trng" ( An ninh th gii, 12 / 9 / 2001 );

" mi ngi c vui xun vi tinh thn " l rch t m l rch nhiu..."

( Cng an nhn dn, 15 / 3 / 2002 );" Chy nh mi ra mt... tham nhng" ( lao ng, 19 / 2 / 2001 );

" Va t nh va la hng xm " ( Nhn dn, 17 / 8 /2 2001 );

" Con su lm ru... rng thng " ( Lao ng, 12 / 9 / 2002 );

" Tay ng run run rt cc nc mi ti v ng ni trong mi mt: " Ch i, tre

gi, mng gy " ( Nng nghip Vit Nam, 25 / 4 / 2002 );

"Ni c... ti liu, mch li c... hnh nh " ( Tin phong, 12 / 4 / 2002 ).

38


39/178

Cc v d trn cho thy, vic thay th khng nht thit phi theo quan h 1 - 1,

m n c th c thc hin ng thi vi s m rng, tc l cc yu t mi c

a vo nhiu hn cc yu t c b ct i.

c. Tch cc yu t ra khi cu trc

Nu trong hai cch ci bin ni trn, bt chp mi s thay i, thm bt, cu trc

nguyn gc ca thnh ng - tc ng vn gi vai tr ht nhn, th trong trng

hp th ba ny cu trc y b ph v: cc yu t ( hay cc v ) ca n tr thnh

nhng b phn ring r, ch ng vai tr ph tr trong cu vn. V d:

" Ngi ta c thy " ca r " l ham m khng bit rng nhiu khi cn l "

ca i " na ( Lao ng, 1 / 2 / 2001 );

" Sau mt thi gian di " ln voi ", hn khng th ngh l c lc mnh li phi "

xung ch " nh th ny ( An ninh Th , 17 / 3 /1999 );

" S d c tnh trng " bo c " ht sc phi l nh trn l bi thi gian qua, trong

lnh vc s dng nh t, cc c quan chc nng thng xuyn lm " c nc

" bng vic bung lng qun l hay phi hp vi nhau khng ng b " ( Gia nh,

s 6 / 2001 )...

D dng nhn thy, cc thnh ng - tc ng b ci bin hu nh bao gi cng

mang sc thi nh gi tiu cc. Thng qua chng, tc gi th hin thi ph

phn hay ca mnh ( i khi np di ci v hi hc, chm bim ) trc cc s

vic hin tng no trong x hi.

1. Lc bt cc yu t

C l, y cng l mt dng ca ci bin. Ch c iu, tc gi khng a thm

bt k yu t mi no vo trong cu trc gc, m ngc li, cn bt i mt bphn ( thng l mt v ) ca n. V d:

" Vn bit l " thng cho roi cho vt" nhng khi tnh thng ny n mc tn

hi c v th cht v tinh thn th n tr thnh mi quan tm ca ton x hi "

( Lao ng, 7 / 3 /2002 );

" Nhng " ho v n ch", bn cnh nhng li co buc y cn c nhng li

ch trch khng km phn gay gt " ( Tui tr, 6 / 3 / 2001 );

39


40/178

" u ri dng thy cn c sm hm, u ri bng en phn trng, v bn b -

a nht nht, a tinh nghch vi nhng tr " nht qu nh ma ..." ( o trng, 15 /

11 / 2001 );

"Bn t vi s... " ( Vn ho, 7/ 3/ 2000 );

" Nc sch - khng th cha chung" ( H Ni mi, 5 / 9 /2001 );

"Ming nam m... " ( Nhn dn, 29 / 5 /2001 )...

Hin tng lc bt cc yu t ch yu xy ra i vi tc ng. Nguyn do l tc

ng thng gm hai v, mi v l mt cu trc kh trn vn v c php v din t

tng i hon chnh mt ngha no , cho nn vic a ra mt v ca tc ng

vo cu vn khng cn tr qu trnh nhn thc ca ngi c, m ngc li, cn

gip cho h hiu r hn nh hng thng tin ca ngi vit trong khi vn c

nhng lin tng nht nh v cu tc ng nguyn gc. Cn vi thnh ng, nu ta

lc bt mt b phn hay mt v no , th chnh th ca n thng s b ph v

c v hnh thc ln ni dung, v do vy, c gi tr thng tin, c gi tr biu cm ca

phn cnli u gim st ng k ( thm ch khng cn tnh hnh nh, hm sc ) so

vi nguyn gc.

Nhn y, cn phi ni rng cc th php ci bin hay lc bt cc yu t ca

thnh ng - tc ng nu trn khng phi lc no cng c s dng ring r v

thun nht; c nhng tnh hung chng c kt hp vi nhau, chng hn:

" Gn nh n m vn ti " ( Nhn dn, 30 / 3 /2001 ).

( Va lc bt mt v " gn mc th en ", va ci bin v cn li bng cch

thay cc yu t c bng cc yu t mi: " n " thnh " nh n ", " th sng"

thnh " m vn ti " )." Ngh v thc trng nn bng Vit Nam hin nay, chng ta khng khi

chnh lng: Tre th gi m mng dng nh li ang cht yu v bnh ngi sao "

( Th thao v Vn ho, 17 / 8 /2000 ).

( Va ci bin yu t " mc " thnh " cht yu ", va thm cc yu t mi " th

", " dng nh li ang... " ).

N vy, trong cc tc phm bo ch, thnh ng - tc ng c s dng di rtnhiu cc dng thc khc nhau. y l kt qu sng to ca nh bo trong cc ng

40


41/178

cnh c th v ng vi cc mc ch c th. Tuy nhin, c s sng to y, nh

bo cn phi phi hiu bit su rng v thnh ng - tc ng. V iu ny cng c

ngha l h khng c php xem nh vic thng xuyn nghin cu hc hi

nhm m rng thm kin thc v di sn vn ho dn gian v gi ny.

Ch thch

1. V Thu Anh, V Quang Ho, T in thnh ng - tc ng Vit Nam, NXB.

Vn ho - Thng tin, H., 2000.

2. V Quang Ho, V bin th ca thnh ng, tc ng, Tp ch " Vn ho dn

gian ", H., 1992, s 1.

3. Nguyn Vn Hng, Thnh ng bn yu t trong ting Vit hin i, NXB.

Khoa hc x hi, H., 1999.

4. Nguyn Th Thanh Hng, Khai thc cht liu vn hc dn gian trong vic

t tn bi bo, Tp ch "Ngh bo ", TP. HCM., 2003, s 1.

( Bi ng trn Tp chNgh bo, s 4 / 2002 )

41


42/178

CHI CH TRN BO CH

Chi ch, theo T in ting Vit l "Dng cc hin tng ng m, a ngha,

v. v. trong ngn ng nhm gy mt tc dng nht nh (nh bng gi, chm bim ,

hi hc...) trong li ni".1 y l mt th php to gi tr biu cm cho ngn t

kh hiu qu; nh n, li ni ca ch th pht ngn tr nn sinh ng, hp dn v

su sc hn, li du n nht nh trong lng ngi nghe, ngi c.

Trong bo ch, vic chi ch din ra di nhiu dng thc khc nhau. Song,

nhn chung, c th khi qut chng thnh mt s kiu c bn nh sau:

1. Bc tch cc thnh t ca t nguyn khi (thng l t 2 m tit) thnh

nhng t c lp. V d:

"Nhng k ch o m khng to" (Vn ngh tr, 13 / 5 / 2001);

"Sng T m chng lch" (Ph n Th , 17 / 6 / 1999);

"Hi t m tho nhiu" (Vn ho, 1/ 3 / 1998);

"... Thi " oanh" qua, nay ti thi "li " (Th gii, 25 / 3 / 2002);

"Tn vt... ngng" (H Ni mi, Tt, 2202);

"C "to" m cha c "n" (Gia nh v X hi, s 47 / 2000);..

Thc t kho st cho thy, trong a s cc trng hp, quan h v mt ngha

gia cc thnh t b bc tch l quan h tng phn. V th, gia chng thng c

s hin din ca nhng quan h t nh m, nhng. Cn kiu bc tch "khng

tng phn" nh sau rt him khi gp: "Nhng nm ng 7, sng c quen bit

mt ti x ngi Bc ri hai ngi bn duyn nhau. ng l anh "ti" "x" vo

cuc i Sng..." ( Tin phong, 17 / 2 /2002 ).Vic chi ch theo kiu bc tch c th c khi qut ho thnh m hnh nh

sau:

AB -> A cx B

Trong : A v B l hai m tit ca t nguyn khi, cx l b phn chm xen.

C l y cng cn phi ni thm rng b phn chm xen khng nht thit lc

no cng phi l t ng; c khi n c th hin bng du cu, v d:"Nhng chuyn xe "hnh"... khch" (H Ni mi cui tun, 28 / 5 / 1995).

42


43/178

2. Dng cc cu trc i nhau v ngha. V d:

" Trng th ang ... gim th" (Lao ng, 14 / 5 /2001);

"Sinh nht-sinh chuyn..." (H Ni mi ch nht, 22 / 2 /1998);

"Ho n trn th trng en" (Thanh nin, 19/ 4 /1999);"Sng B tr thnh "sng ln" ?(Thanh nin, 11 / 4 / 2000);

"Su ringvi ni bun chung"... (Ph n Vit Nam, 25 / 6 /1999);...

xy dng cc cu trc nh vy, ngi ta thng s dng cc cp t tri

ngha ( - en, b - ln, ring - chung,...). Trong mi v d trn, c hai thnh t

ca cp t tri ngha u c mt; song cng c nhng trng hp ch c mt thnh

t xut hin, chng hn:"Cng ty v trch nhim v hn" (Gia nh v X hi, s 33 / 2002).

"Cng ty trch nhim hu hn" l cm t c tnh ph cp rt cao, v th khi

ngi c gp cm t "Cng ty v trch nhim v hn" h hiu ngay rng y

chnh l sn phm thu c nh s ci bin cm t u.

M hnh khi qut:

A ----- (- A)Trong : (- A) l t tri ngha vi A.

Tuy nhin y cng cn phi ni thm l A v (- A) c th l nhng t tri

ngha hon ton, m cng c th l nhng t ch tri ngha trong nhng ng cnh

nht nh no (Sinh nht - sinh chuyn).

3. S dng php ng m gia cc t

y l kiu chi ch ht sc ph cp. C th chia n thnh mt s dng chnh

nh sau:

a,Dng cc thnh t ng m hon ton

Cc thnh t ny c th biu th cc t khc nhau (y l nhng t ng m

khc ngha), v d:

"Ting than t vng than" (Lao ng, 12 / 3 / 2002);

"T mn bc n kt bc" (Tin phong, 12 / 8 / 1998);

43


44/178

Bn cnh , chng cng c th biu th cng mt t, nhng trong cc nt ngha

khc nhau, v d:

"Gi nhy" c to c bc "nhy"? ( Ngi lao ng, 6 / 2 / 2003) ;...

M hnh khi qut:

A (y1) ----- A (y2)

Trong : A l v m thanh ca t, cn y1, y2 l hai ngha khc nhau ca v

m thanh .

b, Dng cc t (hay cc m tit) c v m thanh gn ging nhau

Cc t ( hay cc m tit ) ny c th :

- Ch khc nhau ph m cui, v d:

"Phong tro nui c hng Khnh Ho ang i t "st" n "sc" (Lao ng,

23 / 1 /2003);

- Ch khc nhau ph m cui v phn vn, v d:

"Hi lc hay hi lut" (Vn ho, 11/ 2 /1998);

- Ch khc nhau phn vn, v d:

"Cheo leo Chalo" ( Tin phong, 19 / 4 /2002);

- Ch khc nhau ph m u, v d:

"Hc i - hc vi - hc chi chi..." (Hnh phc gia nh , 15 / 2 /2002);

- Ch khc nhau du thanh iu, v d:

"n ho vn ho" (H Ni mi, Tt Nhm Ng, 2002);

"Tm hoa gp ho" (Tui tr hnh phc, s 6/ 1999);

"Trng t,u t, t u?" (H Ni mi, 14 / 3 /1999);...

Hai hnh thc chi ch bng cch dng cc t ng m hay gn m nu trnkh giu sc gi: Nhng m thanh c lp i lp li c xoy vo lng ngi c,

gy nn mt ni m nh lu bn. Tuy nhin, n li tng i phc tp, v i hi

ngi vit phi c s la chn cng phu tm ra cc t va c ngha ph hp

vi t tng v cm xc m anh ta mun th hin, li va phi c v m thanh

ging nhau.

M hnh khi qut:A ---- A'----- A''

44


45/178

Trong : A, A', A'' l cc t c v m thanh gn ging nhau.

c, Thay th mt t (hay mt cm t) bng mt t (hay mt cm t) khc c v

m thanh gn ging vi n, v d:

"Ngy xun i xem ... hi" (H Ni mi, Tt 2002);

(T "hi" y xut pht t t "hi");

"Trngln nh Olimpia " (Lao ng, 21 / 3 /2002)

(T "trng"trong v d ny bt ngun t t "ng");

"Gp nhau ui ... dn" (u t, 12 / 1 /2002);

("ui dn" l cch ni nhi theo t "cui tun");...

M hnh khi qut:

A' / A

Trong : A' l t xut hin thay th cho A l t c v m thanh gn ging vi

n.

d, o ngc trt t cc thnh t trong cu trc,v d:

"Lc ai? Ai lc?" (Tui tr, 11 / 5 / 2002);

"H Than Thang th than" (Nng nghip Vit Nam, 9 / 4 /1999);...

M hnh khi qut: AB ---> BATrong : A v B l cc m tit trong mt t nguyn khi.

e,Phin cc m tit trong tn ring nc ngoi thnh cc t ting Vit c

ngha, v d:

"i bi tng Vt M Ln (Wesmoreland) ct v nc m Hoa K (Nhn

dn, 13 / 6 /1968);

"Khi ... C Bt Lt(Cabotlodge) mi Zoon n thm Vit Nam, y hoa tay lia lav y s qun du kch hoan nghnh" (Nhn dn, 4 /11 /1966);...

Hnh thc chi ch ny c Ch tch H Ch Minh khai thc kh thng

xuyn trong cc tiu phm chm bim ca mnh thi k chin tranh chng

quc M.2

M hnh khi qut:

ABC (+ y) / ABC (- y)

45


46/178

Trong : ABC (+ y) l cc m tit trong ting Vit vi ngha ca chng

c dng thay th cho ABC (- y) l cc m tit trong ting nc ngoi khng

c ngha .

f, Gn cho m tit trong t nc ngoi ngha ca t ng m vi n trong

ting Vit ri xy dng nhng kt cu i nhau. V d:

"Taylo ri chn cng lo" (Nhn dn, 20 / 7 /1964);

"C - ta sang Ty" ( Lao ng, 11 / 3/ 1999);...

M hnh khi qut:

AB (+ y) ----- (- A) hoc (- B ) (+ y)

Trong : AB l cc m tit trong ting nc ngoi c gn cho ngha ca t

ng m vi n trong ting Vit, (- A) v (- B) l cc m tit ting Vit c ngha

i lp vi A v B, y l ngha.

g,Ni li

Ni li l mt hnh thc chi ch c o. Ch bng s sp xp li nhng b

phn cu thnh( ph m u, khun vn hay du thanh ) ca cc m tit no ,

ngi ta c th to ra nhng m tit mi. V trong nhiu trng hp, cc m tit

mi ny khng ch ging cc m tit c v phng din m thanh m cn c quan

h khng kht vi chng v mt ngha. v d:

"... Ci gi l "tnh yu hin i" c khi hin i qu ho ra "hi in", bin

thnh bi kch tnh yu " (Hnh phc gia nh, 28 / 12 / 2001);

"Xa i, sia!" (Lao ng, 3 / 5 / 2002);

"Vn " u tin"..." (Lao ng, 2 / 11 / 2002), v.v.

Cc v d trn u l nhng trng hp hp chi ch thnh cng: Ci gi l"tnh yu hin i" rt c th s khng ch lm phng hi n thun phong m tc

ca dn tc m cn lm tn km v vt cht ca c nhn v gia nh; v th t "hi

in" nh l sn phm ca s ni li c dng rt chnh xc. Cn bnh th k

SIDA hin cha c thuc cha ang l ni m nh kinh hong nht ca ton nhn

loi, ai ai cng cn phi trnh xa, cho nn php ni li Sia thnh "xa i" l mt s

la chn tinh t. Ri chuyn "tin u?" lun l vn bc xc v nan gii nht nhiu lnh vc hot ng ca cuc sng, do ni li " tin u " thnh "u tin"

46


47/178

nhm khng nh v th quan trng ca ng tin trong vic thc hin mt k

hoch no l hon ton ph hp vi vn cnh.

y cng cn ni thm rng khng phi sn phm no ca s ni li cng u

mang ngha, c nhng trng hp chng ch n gin nhm mc ch to ra s

mi l cho cch din t hay mang li gi tr thm m nht nh cho t gc vn

biu t mt khi nim khng hay, khng p cho nn t c dng trong nhng

hon cnh giao tip chnh thc, trang trng. V d:

...Nghe thng tin t ng Nguyn l- Ph Gim c Cng ty thot nc H Ni

- m thy ru c lng. Theo ng L, vi nhng trn ma trn 50 mm trong 3 gi th

c th c ti hn 30 ng ph H Ni b ngp ng trong ma ma 2002 ny. Sc

nh, s im ngp ng cc b H Ni ma ma nm ngoi cng l 30. 30 bng

30. V nh vy th tnh hnh ng ngp nm nay ng l "v nh cn"... (Lao ng,

15 / 5 /2002);

Tuy truyn hnh n quay phim kh nhiu ln, ni l phn nh nhng mi

th c " Nguyn Y Vn " t nhiu nm qua nh th (Phng s Thi Minh Chu,

NXB. Lao ng, 1999);

"Li "cung tri"!" (Lao ng, 21 / 4 / 2002);...

Nu ta dng cc ch ci A, B biu th cc ch ci ng u m tit, V - vn,

v T - thanh iu, cc trng hp ni li c th c khi qut thnh mt s m

hnh c bn nh sau:

A (V1 T1) B (V2 T2) -----> B (V2 T1) A (V1 T2): u tranh - trnh u;

A (V1 T) B (V2 T) ------> A (V2 T) B (V1 T): hin i - hi in;

A (V1 T1) B (V2 T2) -----> A (V2 T1) B (V1 T2): ci trung - cung tri. 4. Dng t c th ng thi gi ra nhiu ngha.V d:

"Lm th no cho lc thm vui?" (Nhn dn, 14 / 3 /1962)

"Nhng k sng ... "lc" (Gia nh, s 2 / 2003);...

Trong v d th nht, chnh s xut hin ca t "vui" khin cho t "lc"

ng thi biu th hai ngha: va l "c lc, ht lc" va l "vui sng". Cn t

"lc" trong v d th hai va c th hiu l "lm lc", va c th hiu l "khoi lc"(v ni dung ca bi phng s c tiu nh trn ni v nhng nam thanh nin

47


48/178

kim sng bng ngh phc v chuyn chn gi cho nhng ph n lung tui,

tha tin nhng li thiu tnh).

M hnh khi qut:

y1

A

y2

Trong : A l v m thanh, cn y1 v y2 l cc ngha m v m thanh biu

th.

Sau khi kho st vic chi ch trn bo ch, chng ti c mt s nhn xt nhsau:

Th nht, khi nim v chi ch trong T in ting Vit m chng ti gii

thiu phn u bi vit ny cn c lm r hn nh sau:

Chi ch l mt th php to gi tr biu cm cho li ni, trong , trn c s

nhng t hay m tit no , ngi ta s dng nhng t hay m tit khc (c sn

hay va c to ra trong thi im giao tip) m c nt tng ng vi chng vv m thanh hay c quan h nht nh vi chng v ngha, nhm to n tng cho

ngi nghe, ngi c.

Th hai, chi ch lun mang tnh bnh gi ni bt. Ni cch khc, n lun th

hin r rng thi tnh cm ca ngi vit i vi vn , s kin, hin tng, ...

c phn nh.

Th ba, vic chi ch, so vi cc th php to gi tr biu cm khc (nh sdng cht liu vn hc, dng khu ng, vay mn t ng t ting nc ngoi,

dng n d,...) t c s dng hn. iu ny l bi nhng hon cnh c kh nng

lm ny sinh vic chi ch khng nhiu; hn na, chi ch, ngi vit cn c

s nhy cm nht nh trong vic x l ngn t.

Th t, mang du n c nhn r nt, vic chi ch lun ni bt v rt d dng b

nhn din. V th, khng t ngi xem chi ch nh mt con dao hai li: nu sn

phm ca s chi ch l kt qu ca mt s tm ti, khm ph tinh t, ph hp vi

48


49/178

quy lut t nhin ca ngn ng th hiu qu tc ng ca n s rt to ln; cn

ngc li, nu l kt qu ca mt kiu t duy p t, khin cng, n s gy ra

s phn cm khng th xem thng i vi ngi c.

Ch thch

1. Vin Ngn ng hc, T in ting Vit( Hong Ph ch bin ), NXB.

Nng, 2001, tr. 172.

2. Vin Ngn ng hc, Hc tp phong cch ngn ng Ch tch H Ch Minh,

NXB. Khoa hc x hi, H., 1980.

( Bi ng trn Tp chNgn ng, s 6/2003 )

49


50/178

MT S NT KHC BIT C BN GIA NGN NG BO CH

V NGN NG VN HC

Nh ph bnh vn hc thin ti ngi Nga V.G. Blinski, khi phn tch cun

Ai c li? - mt tp sch chnh lun ni ting ca nh vn, nh t tng li lc

Herxen, vit nh sau:

"Sc mnh ch yu ca tc gi khng phi trong s sng to, trong tnh

ngh thut, m t tng - mt t tng c cm nhn su sc, mang tnh thc

v pht trin cao. Tm vc ln ca t tng chnh l sc mnh c bn ca ti

nng tc gi ,cn phong cch nm bt cc hin tng thc tin theo kiu ngh thut

- ch l sc mnh th yu, mang tnh b tr ca ti nng ca ng ta 1.

Nhng dng ch ngn gn ny ca Blinski, d ch mc khi qut nht,

khc ho kh r s khc bit v phong cch biu hin trong bo ch v vn hc

ngh thut.

Ai cng bit rng bo ch v vn hc ngh thut u dng ngn t nh l

thnh t s mt trong vic xy dng tc phm. Nhng tnh cht, c im v cch

thc s dng ngn t chng li khc xa nhau. Nguyn do l bi bo ch v vnhc l hai hnh thi thc x hi hon ton bit lp i vi nhau.

Vn hc c chc nng c bn l chc nng thm m. N phn nh thc t

bng nhng hnh tng ngh thut vn thot thai t cuc sng nhng li in m

du n ring v quan nim thm m ca tc gi. Nh vn tip cn thc tin bng

cch miu t ci c th, ci c nhn (cc tnh cch c th trong hon cnh c th),

ri t to dng nn nhng hnh nh in hnh (nhng tnh cch in hnhtrong cc hon cnh in hnh).

Cn bo ch c chc nng ch yu l thng tin. N phn nh hin thc thng

qua vic cp cc s kin nng hi, nhng vn bc xc c thc ca ngy hm

nay ang c ng o cng chng quan tm, ch i. Nh bo tip cn thc tin

bng cch kho st nhng ci chung, ci ph bin ca cc nhm ngi (thm ch

ca cc giai tng x hi) c lin quan ri trn c s y khm ph ra bn cht ca svic, hin tng.

50


51/178

Chnh cc chc nng khng ging nhau ca vn hc v bo ch khin cho

phong cch biu hin v ngn ng ca chng c mt s nt khc bit c bn di

y:

1. Khc bit v s nh gi

S nh gi y c hiu l vic th hin thi , tnh cm ca ngi vit

i vi nhng iu c phn nh trong tc phm. Trong vn hc v trong bo ch,

s nh gi khc nhau trc ht v phng tin v cch thc biu t.

i vi vn chng, phm tr nh gi thng c bc l di cc hnh

nh trn y cm xc. c th l nhng hnh nh gi ni bun t ti, m n su

trong chng l ci nhn tiu cc trn y u un, tuyt vng v thi cuc:

Rng liu u hiu ng chu tang

Tc bun bung xung l ngn hng;

y ma thu ti-ma thu ti

Vi o m phai dt l vng

(Xun Diu)

Hoc cng c th l nhng hnh nh bi thng hm cha sc t co mnh

m:

i nhng cnh ng qu chy mu

Dy thp gai m nt tri chiu.

(Nguyn nh Thi)

v.v.

Cn trong bo ch, hot ng nh gi mang tnh cng khai, mnh m, bao

trm.Trong quy trnh sng to ca mnh, bo ch lin tc tm kim cc phng tinbiu t giu sc thi nh gi. Chnh v th, kho tng cc phng tin nh gi

ca n phong ph v a dng hn nhiu so vi vn hc .Trong ngn ng bo ch,

chng ta c th gp nhng nhm t vng chuyn bit ch phc v cho vic nh

gi (nhng nhm t kiu ny thng c xem l ca ring vn phong bo ch,

cn nu chng xut hin cc vn phong khc th l kt qu ca s vay mn).

Chng hn, th hin s nh gi tch cc, ngi ta la chn nhng t ng nh:c nhiu trin vng, tn hiu ng mng, chuyn bin tch cc, hp tc hiu qu,

51


52/178

thnh tu ni bt, bn thng thuyt phc...; cn nu mun biu l s nh gi tiu

cc, ngi ta c th la chn cc t nh: tip tay, cu kt, ngc u, rm beng, tr

a, dnh lu... Bn cnh , phc v cho mc ch nh gi, bo ch cn s

dng c nhiu nhm t vng khc nh t ng thng tc, t ng hi thoi, t ng

vay mn t ting nc ngoi, ting lng, v,v.2 Ri v mt c php, ngn ng bo

ch cng dng mt s kiu cu c cu to c bit,v d:

- Cu c ng: H Ni: Cn u nhng khu ph c (Lao ng); L

ng bng sng Cu Long: Sao cha n hn ln? (Bo An Giang); Ma tu:

Qun qui nhng no v (Thng mi); Bn c tr: Bngkhung ng gia....;

Bn vit tr :Nhng k theo ngh b cuc chi (Sinh vin Vit Nam), v.v.

- Cu c o ng: Ni nnh nghip ri (Vn ngh tr); Lng l qu...

lin hoan phim (Vn ho); Si ni cc cuc tuyn qun (Nhn dn); Nhn nhp

ng ln bin gii (Lao ng)...

Vi nhng kiu cu trn, thi ca tc gi i vi s kin hay vn tr

nn r rng v n tng hn.

Song, c l trong s cc th php nhm to sc thi nh gi cho ngn ng

bo ch, ni bt nht vn l vic s dng cc bin php tu t nh n d, hon d, so

snh, chi ch, ni li, v.v., trong khng th khng k n n d nh mt

phng tin nh gi c tm quan trng c bit bi tnh ph cp rng ri v tnh

hiu qu cao ca n.

n d bo ch t ra mc ch hng u khng phi l to hnh tng m l

em li hiu qu nh gi: khng nh hay l ph nh (vi cc biu hin c th

nh: s hng khi, s long trng, nim am m...,v mt pha; v s ln n, s chnho, s khinh mit..., v mt pha khc). Chnh v l m c ngun gc, c i

tng ca n d bo ch u c nhng c trng ring r nt. Nh l nguyn tc,

tham d vo qu trnh n d ho thng l nhng khi nim c xem l quan

trng hn c v mi phng din nh t tng, chnh tr, kinh t..., v d: kim ch

nam, hn tng, nh sng ch ng, vng trng, vng en, va la, bi thu, chy

mu cht xm, cn bnh tham nhng...Tng t, ngun gc ca n d cng thngc ly t cc lnh vc c uy tn x hi cao, c nhiu ngi quan tm, v ch

52


53/178

cn cp ti chng to nn cc hiu qu nh gi (chng hn vi cc thut

ng nh: vim, cn bnh, th vng, th , phc kch, dn ng, qu bom n

chm, bn, oanh tc, u ra, u vo, v.v, nu a vo cc ng cnh nht nh ca

giao tip bo ch s tr thnh cc n d rt sinh ng, m cht bnh gi).

Di y l mt s v d kh in hnh v n d bo ch:

- ... VCK World Cup 2002 ti y ng nhin s c cc tin o i bng

ngon ngoo v cc "tiu phu" ca cc hng phng ng s tm cch n gc. Khi

y, "cu th th 23" s phi rt cn thn m hut ci, ko hut sai s khn kh vi

ba ru d lun (Thiu nin tin phong, s 59 / 2002);

- Ngay trong 10 pht u tin ca trn u, nhng cn lc mu da cam

nhiu phen khin cho khung thnh i tuyn Php chao o. (Lao ng);

- H cn phi lin kt li xy p ngn chn Lepen v phe cc hu nm

quyn lnh o nc Php (H Ni mi, 16 / 5 / 2002);

- Cn st gi gas n bao gi mi h? (Thanh nin );

- ng euro gysng gi ti Php ( Lao ng, 24 / 5 /2001)...

Kho cu cho thy, cc n d bo ch thng l sn phm sng to ca c

nhn nn hay mang tnh ngu hng ch quan v gn lin vi ng cnh hp. Nu b

tch ra khi ng cnh chng ch cn l nhng t ng thng thng biu t cc

ngha thng thng m khng cn mang sc thi biu cm - nh gi na.

Nu so vi n d bo ch, n d trong vn hc ngh thut trc ht l cc hnh

tng, v d:

Phng nhng tic cao, diu hay ling

Hoa th hay ho, c thng ti.(Nguyn Tri)

-Rng: Trong ngc vng thau

Mi phn ta tin nhau c mi

(Nguyn Du)

Nghe ro rt mi bn triu min Nam ang tnh gic

Khng! Ba mi triu kim cng ca thin h T qucKhng ! Hng nghn triu ngi sao sng anh em ang

53


54/178

chim lnh bu tri...

(Ch Lan Vin)

n d trong vn hc thng phn nh cch nhn ca tp th, xut pht t kin

thc chung ca tp th cho nn chng mang tnh khch quan. V mc no ,

c tnh tt yu. Chng hn nhng s vt nh hoa, vng, ngc, kim cng, v.v.,

trong nhn thc chung ca x hi l nhng th tt p, cao qu, v th chng c

dng lm n d tu t ch ci tt p, cao qu.

n d trong vn hc lin quan ti mi lnh vc v mi i tng (ch khng ch

dnh cho mt a ht hay mt nhm i tng c "u tin" no nh trong

bo ch ). Mi trng hnh chc ca chng thng l ng cnh ln, khng him

khi l ton b tc phm nh mt chnh th nguyn vn. Nu chng ta tng c

Thp ti th y (N. txtrpxki), i mt (Nam Cao), Ci lt (V Th

Thng) chc hn u nhn thy rng ch c th hiu c mt cch y

ngha n d ca cc t thp, ti, i mt, ci lt trong u ca cc tc

phm ny sau khi c xong chng. Thp ti th y hon ton khng vit

v chuyn luyn gang thp m miu t chng ng u tranh gian kh, s ti

luyn cht thp ca th h tr X Vit anh hng trong chin u v lao ng,

trong l la ca cch mng. " i mt" khng phi l chuyn k v i mt ca

mt con ngi c th no m l s th hin quan nim sng v sng tc ca ngi

ngh s trong thi k khng chin chng Php. Cn Ci lt c dng theo ngha

hnh tng, ngha b sung (lt mm buc cht); chnh l nhng th n hu c

kh nng tri buc ngi ta, lm cho ngi ta d b sa vo li sng d ho vi qu,

khng cn can m u tranh vi ci xu, ci tiu cc 3 .Qua phn tch cc v d c th ni, n d trong vn hc khng nht thit phi

mang sc thi nh gi tch cc hay tiu cc r nt nh n d bo ch v nhim v

quan trng nht m chng phi hon thnh l to hnh tng.

Khng ch khc nhau v cch thc v phng tin biu t, s nh gi

trong ngn ng bo ch v ngn ng vn hc cn khc nhau c v tnh cht quan

h ca ch th sng to i vi chnh s nh gi y.

54


55/178

S nh gi trong ngn ng bo ch, cho d n c biu hin qua n d hay

bt k phng tin no khc, lun mang tnh x hi su sc. V theo quan nim ca

ch th pht ngn, ngha x hi ca ngn t trong ngn ng bo ch th hin

ch n khng ch thuc v ring tc gi m cn thuc v c mt nhm x hi, t

chc, lin minh, ng phi, giai cp m c t tng, ng li, chnh sch c t

bo truyn b vi t cch nh tuyn truyn v c ng tp th. Bt k mt t ng

bo ch no dng nh cng c thing ling ho nh uy tn ca tp th (ng

phi hay lin minh) l c quan xut bn hay bin tp n phm bo ch . y chnh

l mt trong nhng ci ngun ca sc mnh v s xc ng ca ngn t trn trang

bo.

Cn s nh gi trong ngn ng vn hc lun gn lin vi ch th sng to

ra tc phm, ngha l n mang tnh c th r nt. V lao ng nh vn l lao ng

n l, v cng ch c anh ta l ngi phi chu trch nhim v sn phm ca

mnh. Ngay c trong trng hp nh vn ng trn lp trng ca mt nhm hay

mt t chc x hi no th cng khng th coi tc phm ca anh ta l ting ni

chnh thc ca nhm hay t chc x hi y.

2. Khc bit v vai tr ci ti tc gi

Nh chng ta u bit, trong hot ng giao tip li ni no cng l sn

phm ca ngi pht hng v ngi nhn vi mc ch nht nh. V th vic

phn tch li ni cn c th tin hnh t cc gc ca hai loi i tng ny.

Nu so snh cc phong cch ca ngi pht (tc l ci ti tc gi) trong

ngn ng bo ch v ngn ng vn hc ta s thy chng c nhiu im khc bit

quan trng.Nguyn tc c bn ca ngn ng bo ch, ng thi cng l c s v c im

cu trc ca n l s cng khai, s biu t trc tip v thng thn ci ti ca tc

gi. y c th xem l nt khc bit kh ni bt gia bo ch v vn hc, l ni tc

gi khng bao gi giao tip trc din vi c gi. Trong phong cch bo ch, ci

ti ch thc ca tc gi lun m thoi trc tip vi c gi. y, mi s nh

gi, mi nim xc cm u ca chnh ci ti ny, (tt nhin, suy cho cng, th

55


56/178

nhng s nh gi, nhng nim cm xc y s phi mang tnh x hi, v tc gi ca

tc phm bo ch bao gi cng i din cho mt nhm x hi, mt t chc ng

hay mt giai cp; th nhng trc ht chng vn phi ch thc l ca chnh tc

gi, l sn phm ca tri tim v khi c ca anh ta, bi nu khng, anh ta ch l

cng c pht ngn cho k khc v khng th no chinh phc c c gi). Do vy

kt cu v ngn t trong bo ch thng in m cht xc cm c nhn. D nhin,

trong cc th loi khc nhau th mc tham d ca ci ti"tc gi cng khc

nhau. C nhng loi th bo ch m chng ta hu nh khng thy s hin din

ca tnh c th (nh thng bo tin tc, tin vn, tin thi s,..).Th nhng ni chung,

vai tr ca ci ti tc gi trong vic hnh thnh kt cu ngn ng bo ch ng k

ti mc c th coi n l c s phn loi cc tc phm bo ch.

Trong khi th ngn ng vn hc li thin v tnh c l. Ci th gii do nh

vn sng to nn l th gii tng tng, th gii c ci bin v y cht c l.

Tc gi, nh l nguyn tc, khng a ra nhng li nh gi trc tip, thng thn

i vi cc nhn vt cng nh i vi ngn t v cc hnh vi ca h. Anh ta c t

t a c gi ti nhng nh gi m anh ta ch i mt cch gin tip. S can

thip trc tip ca tc gi vo vn bn, mc d l c th, nhng khng in hnh

cho phong cch vn hc ngh thut. N c th l mt th php c (v c gi d

dng nhn thy iu ), hoc gi l biu hin ca s non yu v bt php ca tc

gi. Tc phm bo ch lun cm thy mnh khc l, kh nu phi khoc ci o

ca vn xui ngh thut.

Ngn ng bo ch hon ton khng c tnh c l vn c trng cho vn xui

ngh thut. Trong phong cch chc nng ny, ci ti tc gi thng th hincng khai (mc cng khai y, nh ni trn, ng nhin cn ph thuc vo

th loi v ging iu trn thut), n khng tch ra khi c gi, khng b khch

quan ho nh trong vn hc ngh thut l ni nhn vt phi sng mt cuc sng

c lp, khng dnh lu ti tc gi. V l m trong bo ch, tnh c nhn cng

nh ci nt ring bit ca tc gi cng s phong ph v t tng v tnh cm ca

anh ta c ngha ht sc to ln.

56


57/178

C th n

Date post:	05-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	huyen-thuong-nguyen-thi
View:	218 times
Download:	0 times

Mot So Van de Ve Su Dung Ngon Tu Tren Bao Chi

Documents