Naa Law Collection

НИЙТИЙН АЖ АХУЙН САЛБАРЫН ЭРХ ЗЇЙН

АКТЫН ЭМХЭТГЭЛ

Улаанбаатар хот 2006 он

2

Эмхэтгэсэн: Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн їндэсний тєвийн мэргэжилтэн Ц.Гантулга

Хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн їйлдвэрчний эвлэлїїдийн холбооны дарга Н.Чулуун.

Хянасан: Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн їндэсний тєвийн нийтийн аж ахуйн хэлтсийн дарга Є. Цэдэндамба

МОНГОЛ УЛСЫН ХУУЛЬ

3

ГАРЧИГ

1. Хууль

1. Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай

3

2. Усны тухай 15

3. Ус рашаан ашигласны тєлбєрийн тухай 36

4. Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн тухай 43

5. Сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн тухай

87

6. Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах тухай

101

7 Орон сууцны тухай 143

8. Эрчим хїчний тухай 152

9. “Иргэний хууль”-аас ....... /гэрээний тухай бїлэг/ 177

10. Аж ахуйн їйл ажиллагааны тусгай зєвшєєрлийн тухай

199

11. Ариун цэврийн тухай хуулиас 211

12. Ахуйн болон їйлдвэрлэлийн хог хаягдлын тухай” 216

13. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай 227

2. Улсын их хурлын тогтоол:

14. 2005.04.21 УИХ-ын тогтоол ¹ 26 /Хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох їндсэн чиглэл батлах тухай/

238

15. 2005.07.07 УИХ-ын тогтоол ¹ 48 /Тєрийн ємчийг 2005-2008 онд хувьчлах, єєрчлєн байгуулах їндсэн чиглэл батлах тухай/

245

16. 2005.10.23 УИХ-ын тогтоол ¹233 /Їндсэн хєрєнгийн элэгдэл тооцох журам батлах тухай/

250

4

3. Засгийн газрын тогтоол:

17. 2001 он ¹ 256 Хог хаягдлын менежментийг боловсронгуй болгох талаар авах зарим арга хэмжээний тухай

261

18. 2004.02.04 ¹ 29 Дэд бїтцийн салбарт хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг дэмжих тухай

275

19. 2004.03.31 ¹73 Тєсвийн тєлєвлєлтийн їе шатыг тогтоох тухай

276

20. 2004.07.29 ¹ 163 Нийтээр тэмдэглэх єдрїїд, тэмдэглэлт єдрїїд тэмдэглэх журам

279

21. 2005.06.27 ¹ 144 “40000 орон сууц” хєтєлбєр батлах тухай

283

22. 2005.03.22 ¹53 Мянганы хєгжлийн зорилтыг хэрэгжїїлэх зарим арга хэмжээний тухай

302

23. 2005.12.14 ¹ 245 /“Орчны эрїїл мэнд Їндэсний хєтєлбєр”-єєс/

308

24. 2006.06.21 ¹ 140 /“Шингэрїїлсэн шатдаг хий” хєтєлбєрєєс

322

25. 2006.10.11 ¹246 /Ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах хєтєлбєр

332

4. Бусад тогтоол, захирамж, тушаал

26. Байгаль орчны, Дэд бїтцийн хєгжлийн, Эрїїл мэндийн сайдын 1995 оны 167/335/а/171 тоот хамтарсан тушаалын 2-р хавсралт /Хаягдал ус зайлуулах цэг тогтоох журам/

346

27. Дэд бїтцийн хєгжлийн сайд, Байгаль орчны сайд, Эрїїл мэнд, нийгмийн хамгааллын сайдын 1997 оны а/11/05/А/18 тоот хамтарсан тушаал, хавсралт /Їйлдвэрийн бохир усны найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээг батлах тухай/

349

28. Дэд бїтцийн сайдын 2000 оны 93 тоот тушаалын хавсралт /Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєхєд тавих шаардлага, зєвшєєрєл олгох, хяналт тавих журам/

352

5

29. Дэд бїтцийн сайдын 2003 оны 17 тоот тушаал /Цэвэр усын їнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан

зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг тооцох аргачлал, гамшгийн їед хот суурины ариутгах татуурга, ус хангамж хариуцсан байгууллагын ажиллах журам

356

30. Дэд бїтцийн сайдын 2004 оны 39 дїгээр тушаал /Дэд бїтцийн салбарт хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг дэмжих зарим арга хэмжээний тухай, нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний салбарт хувийн хєрєнгє оруулж, їйлчилгээ эрхлэх журам/

378

31. Барилга, хот байгуулалтын сайдын тушаал ¹ 111 /2006.07.06/ /Барилгын нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээ батлах тухай/

386

32. Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн зарлиг ¹ 71 /1999.05.07/ /Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнах журам батлах тухай/

396

33. Барилга, хот байгуулалтын сайдын тушаал ¹ 16 /2006.02.23/ /Яамны шагнал олгох журам/

405

34 Ус хэмнэлтийн зєвлємж 415

35. Нийтийн аж ахуйн салбарт мєрдєж байгаа БНбД, стандартын жагсаалт

421

6

ХОТ, СУУРИНЫ УС ХАНГАМЖ, АРИУТГАХ ТАТУУРГЫН АШИГЛАЛТЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ

2002 оны 6 дугаар Улаанбаатар сарын 13-ны єдєр хот

НЭГДЇГЭЭР БЇЛЭГ

Нийтлэг їндэслэл

1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1.Энэ хуулийн зорилт нь хот, суурины хэрэглэгчийг

стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир усыг татан зайлуулах, цэвэрлэх зориулалттай инженерийн барилга байгууламжийг ашиглахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын хууль тогтоомж

2.1.Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хууль тогтоомж нь энэ хууль болон тїїнтэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

2.2.Цэвэр усыг ахуйн болон їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглахтай холбогдсон харилцааг Усны тухай хуулиар зохицуулна.

3 дугаар зїйл. Хуулийн нэр томъёо 3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор

дурдсан утгаар ойлгоно: 3.1.1.”тєвлєрсєн ус хангамж” гэж ус олборлох,

цэвэрлэх, дамжуулах зориулалт бїхий шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг ашиглан хэрэглэгчийг стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах їйл ажиллагааг;

3.1.2 “тєвлєрсєн бус ус хангамж” гэж ус олборлож, зєєвєрлєн тїгээж, хэрэглэгчийг стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах їйл ажиллагааг;

3.1.3.”ариутгах татуурга” гэж хэрэглээнээс гарсан бохир ус цуглуулах, татан зайлуулах, цэвэрлэх зориулалт бїхий шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг;

3.1.4. “ус хангамжийн эх їїсвэр” гэж гїний худаг,

7

цуглуулах шугам, усан сан, насосны станц, цэвэршїїлэх байгууламжийг;

3.1.5.”шугам сїлжээ” гэж цэвэр ус дамжуулах, хуваарилах, хэрэглэгчид хїргэх, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах байгууламжийг;

3.1.6.“ус тїгээгїїрийн гол тїгээх шугам” гэж усны эх їїсвэрийн барилга байгууламжаас салбар шугам хїртэлх шугам сїлжээг;

3.1.7. “хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїс” гэж ус хангамжийн эх їїсвэрийг аж ахуйн їйл ажиллагааны улмаас хомсдох, бохирдохоос хамгаалах зорилгоор заагласан газрыг;

3.1.8.”хэрэглэгч” гэж цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээгээр їйлчлїїлж буй иргэн, хуулийн этгээдийг;

3.1.9.”хангагч” гэж хэрэглэгчийг цэвэр усаар хангах, тэдгээрийн хэрэглээнээс гарах бохир усыг татан зайлуулж, цэвэрлэх їйлчилгээ їзїїлэх тусгай зєвшєєрєл бїхий хуулийн этгээдийг;

3.1.10.”техникийн нєхцєл” гэж шинээр барих, єргєтгєх барилга байгууламжийг ус хангамжийн болон ариутгах татуургын шугам сїлжээнд холбоход тавигдах шаардлага, нєхцєлийг тусгасан зєвшєєрлийг.

4 дїгээр зїйл. Тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх

4.1.Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

4.1.1. ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын норм норматив, нийтлэг мєрдєх журам, заавар батлах;

4.1.2. цэвэр усны їнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг тогтоох аргачлал Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран батлах;

4.1.3.улсын тєсвийн хєрєнгє оруулалтаар баригдах барилга байгууламжийн захиалагчийн їїргийг Барилгын тухай 2

хуулийн 11 дїгээр зїйлд заасны дагуу гїйцэтгэх; 4.1.4.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт,

їйлчилгээг сайжруулах, техник, технологийг шинэчлэх, єргєтгєх хєтєлбєр, тєслийг хэрэгжїїлэх ажил зохион байгуулах;

4.1.5.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалттай холбогдуулан тєрєєс баримтлах бодлогын талаар санал боловсруулах, эрх бїхий байгууллагыг мэдээллээр хангах;

8

4.1.6.орон нутгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагыг мэргэжил, арга зїйн удирдлагаар хангах;

4.1.7.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын норм, норматив боловсруулах;

4.1.8. хууль тогтоомжид заасан бусад бїрэн эрх;.

5 дугаар зїйл. Тєрийн захиргааны байгууллагын бїрэн эрх

5.1.Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны байгууллага дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

5.1.1.улсын тєсвийн хєрєнгє оруулалтаар баригдах барилга байгууламжийн захиалагчийн їїргийг Барилгын тухай хуулийн 11 дїгээр зїйлд заасны дагуу гїйцэтгэх;

5.1.2.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, їйлчилгээг сайжруулах, техник, технологийг шинэчлэх, єргєтгєх хєтєлбєр, тєслийг хэрэгжїїлэх ажил зохион байгуулах;

5.1.3.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалттай холбогдуулан тєрєєс баримтлах бодлогын талаар санал боловсруулах, эрх бїхий байгууллагыг мэдээллээр хангах;

5.1.4.орон нутгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагыг мэргэжил, арга зїйн удирдлагаар хангах;

5.1.5.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын норм, норматив боловсруулах.

/Энэ зїйлийг 2005 оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

ХОЁРДУГААР БЇЛЭГ

Техникийн нєхцєл,тусгай зєвшєєрєл

6 дугаар зїйл. Техникийн нєхцєл 6.1. Хангагчаас олгох техникийн нєхцєл дараахь

шаардлагыг хангана: 6.1.1.хэрэглэгчийг холбох цэгийн шугам хоолойн

голчийн хэмжээ, хоолойн суултын гїн, усны даралтын хэмжээг тодорхой тусгасан;

6.1.2.цэвэр, бохир усны найрлага тэдгээрийг шугам сїлжээнд нийлїїлэх нєхцєлийг заасан;

6.1.3.цэвэр ус хэмнэлттэй зарцуулах, бусад хэрэглэгчийг холбох боломжийг тусгасан.

6.2.Хэрэглэгчийн хїсэлтийг їндэслэн Стандартчилал, чанарын баталгаажуулалтын тухай хуулийн 5 дугаар зїйлийн 6

9

дахь хэсэгт заасны дагуу батлуулсан техникийн нєхцєлийг хангагч олгоно.

6.3.Хэрэглэгчийн техникийн нєхцєл єєрчлєгдвєл хангагч техникийн нєхцєлд єєрчлєлт оруулах буюу шинээр олгоно.

6.4.Энэ хуулийн 6.3-т заасны дагуу техникийн нєхцєл олгосны дараа хангагчийн техникийн їйлчилгээнд єєрчлєлт орсон бол хэрэглэгчид мэдэгдэнэ.

6.5.Хэрэглэгч техникийн нєхцєлд тусгагдсан шаардлагыг зєрчихийг хориглоно.

7 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл 7.1. Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, засвар,

їйлчилгээг тусгай зєвшєєрєл бїхий хуулийн этгээд эрхлэн гїйцэтгэнэ.

7.2. Энэ хуулийн 7.1-д заасан хуулийн этгээд дараахь їйл ажиллагааг энэ хуулийн 5 дугаар зїйлд заасан байгуул- лагаас олгосон тусгай зєвшєєрлийн їндсэн дээр эрхэлнэ:

7.2.1.ус хангамжийн барилга байгууламж, технологийн тоног тєхєєрємж, шугам сїлжээний ашиглалт, засвар, їйлчилгээ;

7.2.2.ариутгах татуурга тїїний шугам сїлжээ, технологийн тоног тєхєєрємжийн ашиглалт, засвар, їйлчилгээ;

7.2.3.орон сууцны хорооллын цэвэр, бохир усны шугам сїлжээний ашиглалт, засвар, їйлчилгээ;

7.2.4.ус хангамж, ариутгах татуургын барилга байгууламжид туршилт тохируулга хийх їйлчилгээ;

7.2.5.хот, суурины уст цэг, ус тїгээх байрны ашиглалт, засвар, їйлчилгээ.

7.3.Тусгай зєвшєєрєл олгох, тїдгэлзїїлэх, хїчингїй болгох, тусгай зєвшєєрлийн талаархи хууль тогтоомжийг зєрчсєн тохиолдолд хїлээлгэх хариуцлагатай холбогдсон харилцааг Аж ахуйн їйл ажиллагааны тусгай зєвшєєрлийн тухай хуулийн 12-14,18 дугаар зїйлд заасны дагуу зохицуулна.

ГУРАВДУГААР БЇЛЭГ

Хангагч, хэрэглэгчийн харилцаа

8 дугаар зїйл. Гэрээ 8.1.Хангагч, хэрэглэгчийн хоорондын харилцааг энэ

хууль, цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах гэрээ /цаашид “гэрээ” гэх/ -гээр зохицуулна.

10

8.2.Хангагч энэ хуулийн 6 дугаар зїйлд заасан техникийн нєхцєл хангасан хэрэглэгчтэй гэрээ байгуулна.

8.3.Гэрээнд нийлїїлэх цэвэр ус болон татан зайлуулах бохир усны хэмжээ, чанар, найрлага, гэрээг дїгнэх хугацаа, тєлбєр тооцооны арга, талуудын эрх, їїрэг, хариуцлага, хохирол тооцох журам болон шаардлагатай гэж їзсэн бусад зїйлийг тусгана.

8.4. Цэвэр усны їнэд орох єєрчлєлтийн талаар тїїнийг мєрдєж эхлэхээс 30 хоногийн ємнє, тєлєвлєгєєт засвар хийх їед цэвэр усаар хангах їйл ажиллагааг тїр зогсоох тухай урьдчилан хэрэглэгчид мэдэгдэх буюу мэдээлэх хэрэгслээр зарлана.

8.5.Їнийн єєрчлєлтийн талаар хэрэглэгчид мэдэгдсэнээс хойш 10 хоногийн хугацаанд гэрээнд єєрчлєлт оруулаагїй нь уг єєрчлєлтийг мєрдєхєєс татгалзах їндэслэл болохгїй.

8.6.Хангагч хїндэтгэн їзэх шалтгаангїйгээр цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах гэрээ байгуулахаас татгалзах эрхгїй.

8.7.Гэрээнд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах, гэрээг цуцлахтай холбогдсон харилцааг Иргэний хуулийн 178 дугаар зїйлд заасны дагуу зохицуулна.

9 дїгээр зїйл. Хангагчийн эрх, їїрэг 9.1. Хангагч дараахь эрх, їїрэгтэй:

9.1.1.гэрээний нєхцєлд тохирсон тоо, хэмжээ, стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах;

9.1.2.хууль болон гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулахад зориулсан тоног тєхєєрємж суурилуулж, хэрэглэгчийн эзэмшилд шилжїїлэх;

9.1.3.хэрэглэгчийг стандартын шаардлагад нийцсэн цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулж, технологийн дагуу цэвэрлэх, усны чанар, бохир усны цэвэршилтэд хяналт тавих;

9.1.4.ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын талаархи хууль тогтоомж, дїрэм, заавар, норм, стандартыг їйл ажиллагаандаа мєрдєх;

9.1.5. єєрийн эзэмшилд байгаа инженерийн барилга байгууламж, шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжид технологийн шаардлагын дагуу засвар, їйлчилгээ, шинэчлэлтийг тогтоосон хугацаанд нь хийх;

11

9.1.6.гэнэтийн осол, аваар гарсан болон зайлшгїй урьдчилан сэргийлэх, засвар, їйлчилгээ хийх їед энэ тухай хэрэглэгчид мэдэгдэж, шаардлагатай арга хэмжээ авах;

9.1.7. цэвэр усны їнэ, бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийн хэмжээг тогтоож аймаг, нийслэл, сумын Засаг даргатай зєвшилцєж мєрдєх;

9.1.8.хэрэглэгчийн шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжид їзлэг, шалгалт хийж заавар, зєвлєгєє єгєх;

9.1.9.хэрэглэгч гэрээнд заасан їїргээ биелїїлээгїй тохиолдолд гэрээг цуцлах, учирсан хохирлоо тєлїїлэхийг шаардах.

9.2. Хангагч хууль тогтоомж, гэрээнд заагаагїй нєхцєл, шаардлага тавьж хэрэглэгчийн эрхийг хязгаарлах, энэ хуулийн 6 дугаар зїйлд заасан техникийн нєхцєл олгохоос їндэслэлгїйгээр татгалзахыг хориглоно.

9.3.Хангагч нь хэрэглэгчийн шугамаас дамжуулан шинээр хэрэглэгч холбох техникийн нєхцєлийг шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжийн хїчин чадлыг їндэслэн олгож болно.

10 дугаар зїйл. Хэрэглэгчийн эрх, їїрэг 10.1. Хэрэглэгч дараахь эрх, їїрэгтэй:

10.1.1.энэ хуулийн 8 дугаар зїйлд заасан гэрээний дагуу цэвэр усаар хангуулах, хэрэглээнээс гарсан бохир усаа хангагчийн шугам сїлжээнд нийлїїлэх;

10.1.2.цэвэр усаар хангуулах болон хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах талаар гэрээнд заасан нєхцєлийг биелїїлэх;

10.1.3.цэвэр ус тїгээх, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг гэрээнд заасан хугацаанд тєлєх;

10.1.4.хангагч їїргээ зохих ёсоор биелїїлээгїй тохиолдолд їйлчилгээний тєлбєрийг бїрэн буюу зарим хэсгийг нь тєлєхєєс татгалзах, хохирлоо нєхєн тєлїїлэхээр хангагчаас нэхэмжлэх;

10.1.5.техникийн болон аюулгїй ажиллагааны дїрмийг мєрдєх;

10.1.6.хангагчийн тєлєєлєгчийг энэ хуулийн 9.1.8-д заасан їйл ажиллагаагаа явуулах нєхцєлєєр хангах;

10.1.7.хангагчаас цэвэр усаар хангах, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах техникийн нєхцєл авах;

10.1.8.хэрэглэгч єєрийн эзэмшилд байгаа шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжийн бїрэн бїтэн байдлыг хангах, засвар, їйлчилгээ хийх ажлыг єєрийн хєрєнгєєр гїйцэтгэх;

12

10.1.9.хэрэглэгч єєрийн эзэмшилд байгаа тоног тєхєєрємж, шугам сїлжээнд гэмтэл учруулсан бол шаардагдах засварыг єєрєє, бололцоогїй бол хангагчаар хийлгэж, гарсан зардлыг тєлєх;

10.1.10.хангагчаас олгосон техникийн нєхцєл, зєвшєєрєл, батлагдсан зураг тєслийн дагуу єєрийн эзэмшлийн шугамаас бусад хэрэглэгчийг холбуулах;

10.1.11. энэ хуулийн 10.1.10-т заасны дагуу бусдад цэвэр ус тїгээх, тэдгээрийн хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах нєхцєлд тухайн байгууллагаас їндсэн хєрєнгийн элэгдэл хорогдлын шимтгэлийн тєлбєрийг гэрээний дагуу авах;

10.1.12.єєрийн эзэмшлийн шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжид гарсан болон гарч болох осол, гэмтлийн талаар хангагчид мэдээлэх, шаардлагатай арга хэмжээ авч хэрэгжїїлэх, усны тоолуурын бїрэн бїтэн байдлыг хариуцах.

11 дїгээр зїйл. Цэвэр усны хэрэглээ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйл ажиллагааг хязгаарлах, зогсоох нєхцєл

11.1.Хангагч дор дурдсан нєхцєлд урьдчилан хэрэглэгчид мэдэгдэхгїйгээр цэвэр усны хэрэглээ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйл ажиллагаанд хязгаарлалтыг хийж болно:

11.1.1.ус хангамжийн эх їїсвэрийн барилга байгууламжид эрчим хїчний гэнэтийн тасалдал гарсан;

11.1.2.гэнэтийн буюу давагдашгїй хїчний шинжтэй, онцгой нєхцєл байдал їїссэний улмаас усны хэмжээг нэмэгдїїлэх шаардлагатай болсон;

11.1.3.ус хангамж, ариутгах татуургын шугам сїлжээ, барилга байгууламжид ноцтой гэмтэл гарсан.

11.2.Хангагч дор дурдсан нєхцєлд урьдчилан хэрэглэгчид мэдэгдсэний їндсэн дээр цэвэр усны хэрэглээ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйл ажиллагааг хязгаарлах буюу зогсоох хїртэл арга хэмжээ авна:

11.2.1.эрїїл мэнд, байгаль орчинд аюул учруулахуйц нєхцєл бий болсон;

11.2.2.ус хангамжийн байгууламж, ариутгах татуургын шугам сїлжээнд тєлєвлєгєєт урсгал ба их засвар хийх болсон;

11.2.3.цэвэр усны алдагдал, шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжийн гэмтлийг тогтоосон хугацаанд засварлаагїй;

11.2.4.ус хангамжийн байгууламж, ариутгах татуургын шугам сїлжээнд зєвшєєрєлгїй холболт хийсэн;

13

11.2.5.усны тоолуурын битїїмжлэл, байрлал, холболтыг дур мэдэн єєрчилсєн;

11.2.6.энэ хуулийн 13.1-д заасны дагуу тогтоосон бохир усны найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээг хангаагїй бохир ус нийлїїлсэн.

ДЄРЄВДЇГЭЭР БЇЛЭГ

Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт

12 дугаар зїйл. Ус хангамж 12.1.Онц чухал обьект болох улсын зэрэглэлтэй хотын

ус хангамжийн эх їїсвэрийн хамгаалалтыг Дотоодын цэргийн тухай хуулийн 9 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсгийн 1 дэх заалтын дагуу хэрэгжїїлнэ. Аймгийн зэрэглэлтэй хотын ус хангамжийн эх їїсвэр нь энгийн харуул хамгаалалттай байна.

12.2.Тєвлєрсєн болон тєвлєрсєн бус ус хангамжийн эх їїсвэр нь хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїстэй байна. Хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийг Усны тухай хуулийн 31 дїгээр зїйлийн 4-д заасны дагуу тогтооно.

12.3.Ус хангамжийн эх їїсвэрийн хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийн хэрэгжилтэд аймаг, нийслэл, сумын Засаг дарга, мэргэжлийн хяналтын байгууллага хяналт тавина.

12.4.Ус хангамжийн эх їїсвэрийн хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийг аймаг, нийслэл, сумын Засаг дарга дараахь байдлаар тогтооно:

12.4.1.хот, суурины тєвлєрсєн бус ус хангамжийн эх їїсвэрийн /худаг/ эрїїл ахуйн бїсийг 50 метр, хамгаалалтын бїсийг 200 метрээс багагїй зайд;

12.4.2.тєвлєрсєн ус хангамжийн эх їїсвэрт эрїїл ахуйн бїсийг Усны тухай хуулийн 31 дїгээр зїйлийн 3-т заасны дагуу; хамгаалалтын бїсийг газрын гадаргад ойр байрлалтай буюу хєрсний ус хялбар нэвтрэх уст їеэс ус авч ашиглавал 500 метрээс багагїй, хєрсний уснаас хамгаалагдсан уст їеэс ус авч ашиглавал 100-200 метрээс багагїй зайд;

12.4.3.тєвлєрсєн ус хангамжийн эх їїсвэрт урсгал уснаас шууд тэжээгдэх худгийн усыг ашиглахдаа хамгаалалтын бїсийг мэргэжлийн байгууллагын дїгнэлтийг їндэслэн 500 метрээс багагїй зайд;

12.4.4.урсгал усыг тєвлєрсєн ус хангамжийн эх їїсвэрт ашиглаж байгаа тохиолдолд тухайн газрын хєрс, чулуулгийн тогтолцоо, голын урсацыг харгалзан мэргэжлийн

14

байгууллагын дїгнэлтийг їндэслэн Усны тухай хуулийн 31 дїгээр зїйлийн 4-д заасан хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийн дагуу.

12.5.Улсын болон аймгийн зэрэглэлтэй хотын ус хангамжийн эх їїсвэрийн хамгаалалтын бїсийг тухайн усны эх їїсвэрийн тэжээлийн бїс болон тїїнтэй гидравлик холбоотой гол, нуурын ус хуримтлуулах талбайг хамруулан тогтоож болно.

12.6.Тєвлєрсєн ус хангамжийн ус тїгээгїїрийн гол тїгээх шугамын тэнхлэгээс хоёр тийш 5 метрт хамгаалалтын бїс тогтооно.

12.7.Хотын доторхи цэвэр, бохир усны салбар болон тїгээх шугам ашиглалтын явцад засвар, їйлчилгээ хийх хамгаалалтын зурвас газартай байна.

12.8.Ус хангамжийн эх їїсвэрийн хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсэд Усны тухай хуулийн 34 дїгээр зїйлийн 1-д зааснаас гадна дараахь їйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно:

12.8.1.газрын тосны бїтээгдэхїїн, химийн бодис болон цацраг идэвхт бодис хадгалах;

12.8.2.орон сууц, їйлдвэр, їйлчилгээний зориулалттай барилга байгууламж барих;

12.8.3.байгаль орчин, эрїїл мэндийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас зєвшєєрєєгїй бордоо ашиглан таримал ургамал тарих, бодис, арга технологи хэрэглэн хєнєєлт шавьж, мэрэгчийг устгах.

12.9.Ус хангамжийн эх їїсвэрийн эрїїл ахуйн бїсэд энэ хуулийн 12.8-д зааснаас гадна дараахь їйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно:

12.9.1.унд, ахуйн бус зориулалтаар ашиглах худаг, цооног єрємдєх;

12.9.2. хєрсєнд тєрєл бїрийн бордоо хэрэглэх. 12.10.Усны чанарын шинжилгээний дээж авах цэг,

давтамжийг эрїїл мэндийн хяналтын байгууллагаас тогтоож тїїний хэрэгжилтэд хяналт тавина.

12.11.Ус хангамжийн эх їїсвэрийн барилга байгууламжид хангагч байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр нэвтрэхийг хориглоно.

12.12. Иргэн хувийн хэрэгцээндээ зориулж гаргасан усны эх їїсвэрээс бусад хэрэглэгчийг усаар хангах нєхцєлд хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийг мєрдєнє.

13 дугаар зїйл. Цэвэрлэх байгууламж 13.1.Хэрэглэгч хэрэглээнээсээ гарсан бохир усыг

цэвэрлэх байгууламжид шууд буюу цэвэрлэн нийлїїлэхдээ

15

байгаль орчин, эрїїл мэнд, барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїний хамтран тогтоосон бохир усны найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээг баримтлана.

13.2.Цэвэрлэх байгууламжийн байршлыг дараахь зїйлийг харгалзан тогтооно:

13.2.1.хот, суурины хєгжлийн ерєнхий тєлєвлєгєє; 13.2.2.байгалийн гэнэтийн аюул \усны їер, гал

тїймэр, газар хєдлєлт г.м\-аас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээний тєлєвлєгєє;

13.2.3. цэвэрлэх байгууламжийг єргєтгєх талбай; 13.2.4. хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїс тогтоох

талбай; 13.2.5.ажиллагчдын эрїїл ахуй, хєдєлмєр

хамгааллын болон аюулгїй ажиллагааны нєхцєл. 13.3.Цэвэрлэсэн бохир усны найрлагад эрїїл мэнд,

байгаль орчны хяналтын алба, технологийн горимд дэд бїтцийн хяналтын алба тус тус хяналт тавина.

ТАВДУГААР БЇЛЭГ

Їнэ, їйлчилгээний тєлбєр, цэвэр, бохир усны хэмжээ тогтоох

14 дїгээр зїйл. Їйлчилгээний тєлбєр, їнэ тогтоох зарчим

14.1.Цэвэр ус олборлон тїгээх їнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах, їйлчилгээний тєлбєрийг тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас баталсан аргачлалыг їндэслэн хангагч тогтооно.

14.2.Їнэ, їйлчилгээний тєлбєрийг хангагчийн їйл ажиллагааны бодит зардалд тулгуурлан, хэрэглэгчид ойлгомжтой, энгийн, ил тод байх зарчмыг баримтлан тогтооно.

14.3.Хэрэглээнээс гарсан бохир усны найрлага зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн тохиолдолд тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас баталсан аргачлалыг їндэслэн їйлчилгээний тєлбєрийг єсгєн тооцно.

15 дугаар зїйл. Цэвэр , бохир усны хэмжээ тогтоох 15.1. Хэрэглэгчийн хэрэглэсэн цэвэр усны хэмжээг энэ

хуулийн 8 дугаар зїйлд заасны дагуу байгуулсан гэрээ, эрх бїхий байгууллагаар баталгаажсан усны тоолуурын заалтыг їндэслэн тооцно.

15.2.Усны тоолуургїй хэрэглэгчийн хэрэглэсэн цэвэр усны хэмжээг байгаль орчин, барилга, хот байгуулалтын

16

асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас тогтоосон хэрэглээний жишиг, нормыг їндэслэн тодорхойлно.

15.3.Хэрэглэгчээс нийлїїлэх бохир усны хэмжээг байгаль орчин, барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас тогтоосон хэрэглээний жишиг, нормыг їндэслэн тодорхойлно.

15.4.Усны тоолуургїй хэрэглэгч цэвэр ус хэрэглээний талаар буруу мэдээлэл єгсєн, эсхїл усны тоолуурын заалтаар усны зарцуулалт нь 30%-иас илїї байвал хангагч сїїлчийн тооцоо хийсэн єдрєєс эхлэн цэвэр усны зарцуулалтын хэмжээг шинэчлэн тогтоож болно.

16 дугаар зїйл. Цэвэр ус, хэрэглээнээс гарсан бохир усны тєлбєр тооцоо хийх, торгууль ногдуулах

16.1.Хэрэглэгчийн усны тоолуур нь баталгаагїй буюу эвдэрсэн, тоолуурын битїїмжлэлийг задалсан нь тогтоогдсон бол хэрэглэсэн цэвэр ус болон татан зайлуулсан бохир усны хэмжээг ємнєх 3 сарын дундаж хэмжээгээр тооцно.

16.2.Хангагч нь цэвэр ус тїгээх болон хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг гэрээнд заасан хугацаанд тєлєєгїй буюу зохих ёсоор тєлєєгїй хэрэглэгчид хугацаа хожимдуулсан хоног тутамд тєлєгдєєгїй тєлбєрийн їнийн дїнгийн 0.5 хїртэл хувьтай тэнцэх алданги ногдуулна.

ЗУРГАДУГААР БЇЛЭГ Хяналт, хариуцлага

17 дугаар зїйл. Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хууль тогтоомжийн биелэлт, тїїнд тавих хяналт

17.1.Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд холбогдох мэргэжлийн хяналтын байгууллага, улсын байцаагч хяналт тавина.

17.2.Хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалах байгууллага ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт, цэвэр усны мєрдєж буй їнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийн їндэслэлд олон нийтийн хяналт тавина.

18 дугаар зїйл. Маргаан шийдвэрлэх 18.1.Хангагч болон хэрэглэгчийн хооронд їїссэн

маргааныг эрх бїхий байгууллагад нь тавьж шийдвэрлїїлэх

17

бєгєєд уг шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл шїїхэд гомдлоо гаргаж болно.

19 дїгээр зїйл. Хууль тогтоомж зєрчигчид хїлээлгэх хариуцлага

19.1.Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хууль тогтоомж зєрчсєн этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол ус ашиглалт, ариутгах татуургын улсын байцаагч дараахь захиргааны шийтгэл ногдуулна:

19.1.1. ус хангамж, ариутгах татуургын барилга байгууламж, техник тоног тєхєєрємж, шугам сїлжээг зєвшєєрєлгїйгээр єєрчилсєн, холболт хийсэн, эвдэж гэмтээсэн, техникийн нєхцлийг дур мэдэн єєрчилсєн иргэнийг 5000-50000, албан тушаалтныг 20000-60000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-250000 тєгрєгєєр торгох;

19.1.2.бохир усны найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээнд хїртэл урьдчилан цэвэрлээгїй бохир усыг ариутгах татуургын сїлжээнд нийлїїлсэн бол їйл ажиллагааг зогсоож албан тушаалтныг 35000-60000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-250000 тєгрєгєєр торгох;

19.1.3.хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийг зєрчсєн, эрїїл ахуйн бїсийн хязгаарт зєвшєєрєлгїй нэвтэрсэн иргэнийг 10000-50000, албан тушаалтныг 20000- 60000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000-250000 тєгрєгєєр торгох;

19.1.4.баталгаагїй хэмжїїр ашигласан, хэмжїїрийн узель єєрчилсєн, битїїмжлэл задалсан гэм буруутай иргэнийг 20000-50000, албан тушаалтныг 35000-60000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-250000 тєгрєгєєр торгох.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА С.ТЄМЄР-ОЧИР

18


УСНЫ ТУХАЙ ХУУЛЬ

2004 оны 04 дїгээр Улаанбаатар сарын 22-ны єдєр хот



1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1.Энэ хуулийн зорилт нь ус, тїїний сав газрыг

зохистой ашиглах, хамгаалах, нєхєн сэргээхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Усны тухай хууль тогтоомж 2.1.Усны тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын

Їндсэн хууль , Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль, Хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас єєрєєр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мєрдєнє.

3 дугаар зїйл. Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт

3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

3.1.1.“усны нєєц” гэж одоо ашиглаж байгаа, цаашид ашиглаж болох гадаргын болон газрын доорхи усыг;

3.1.2.“усны сав газар” гэж гадаргын ус хурах талбай, газрын доорхи ус агуулсан чулуулаг бїхий орчинг;

3.1.3.“усны сан бїхий газар” гэж нуур, цєєрєм, тойром, гол мєрєн, горхи, булаг, шанд, мєнх цас, мєсєн голын эзэлж байгаа газрыг;

3.1.4.“онцгой болон энгийн хамгаалалтын бїс” гэдэгт усны эх, ундарга, нєєцийг хомсдох, бохирдохоос хамгаалах зорилгоор тогтоосон зурвас газрыг;

3.1.5.“эрїїл ахуйн бїс” гэдэгт усны эх їїсвэрийг бохирдохоос хамгаалах зорилгоор тогтоосон зурвас газрыг;

19

3.1.6.“хилийн ус” гэж Монгол Улсын хилийн шугамын дагуу буюу огтлон оршиж буй гадаргын ба газрын доорхи усыг;

3.1.7.“усан сан” гэж усыг хуримтлуулан ашиглах зориулалтаар баригдсан усны барилга, байгууламж , хиймэл нуур, цєєрмийг;

3.1.8.“усны барилга байгууламж” гэж усны тїрэлт болон урсацыг тохируулах, ус хадгалах, дамжуулах, хуваарилах, тїгээх, ариутгах, цэвэрлэх, тїїний чанарыг сайжруулах, газрын доорхи ус олборлох, усны гамшигаас хамгаалах энгийн болон инженерийн хийц бїхий барилга, байгууламжийг;

3.1.9.”услалтын систем” гэж бэлчээр, хадлан, тариаланг услах зорилгоор гадаргын болон газрын доорхи усыг хуримтлуулах, дамжуулах, хуваарилах, тїгээх, илїїдэл усыг зайлуулах зориулалт бїхий усны барилга байгууламж, тоног тєхєєрємжийг багтаасан иж бїрэн цогцолборыг ;

3.1.10. “ашиглаж болох боломжит нєєц” гэж сав газрын экосистемийн тэнцвэрт байдлыг хангах нєхцєлтэйгээр тодорхой хугацаанд авч ашиглаж болох усны нєєцийн дээд хэмжээг;

3.1.11.“усны аудит” гэж усны алдагдал болон ус хэмнэх нєхцєлийг тогтоож, тїїнд шаардагдах хєрєнгийг тооцох, усны хэрэглээнд їнэлгээ хийх ажиллагааг;

3.1.12. "усны менежментийн тєлєвлєгєє" гэж тухайн сав газрын усны нєєцийг зохистой ашиглах, хамгаалах, нєхєн сэргээхтэй холбогдсон бодлогын баримт бичгийг;

3.1.13.”усны экологи-эдийн засгийн їнэлгээ” гэж усны нєєцийн хэмжээ, чанар, хэрэглээний ач холбогдлыг єртгєєр илэрхийлсэнийг;

3.1.14.“ус ашиглагч” гэж ашиг олох зорилгоор їйлдвэрлэл, їйлчилгээндээ ус, усан орчинг ашигладаг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг;

3.1.15.“ус хэрэглэгч” гэж ашиг олох зорилгогїйгээр унд, ахуйн хэрэглээ болон мал аж ахуй, газар тариаланд ус, усан орчинг ашигладаг хэрэглэгчийг.

4 дїгээр зїйл. Усны нєєц 4.1.Монгол Улсын усны нєєцийн сан нь улсын хилийн

доторхи гадаргын болон газрын доорхи усны нєєцєєс бїрдэнэ. 4.2.Усны нєєц нь экологи-эдийн засгийн їнэлгээтэй

байна.

20

5 дугаар зїйл. Усны эрэл, хайгуул, судалгаа 5.1.Усны нєєц, тїїнээс ашиглаж болох боломжит

нєєцийн хэмжээг эрэл, хайгуул, судалгаагаар тогтооно. 5.2.Усны нєєц бїрэлдэн бий болох, хувьсан єєрчлєгдєх

зїй тогтлыг їндэслэн усны нєєц, тїїнээс ашиглаж болох боломжит нєєцийн хэмжээг тогтоох эрэл, хайгуулын ажлыг улсын тєсвийн хєрєнгєєр усны менежментийн тєлєвлєгєєний дагуу гїйцэтгэнэ.

5.3.Усны эрэл, хайгуул, судалгаа явуулах шийдвэрийг дараахь этгээд гаргана:

5.3.1.эдийн засгийн бїс, усны сав газрын гидрогеологийн болон гидрологийн судалгаа, улсын зэрэглэл- тэй хот, бусад хот тосгон, суурин газрын усан хангамж, малын бэлчээр, хадлан, тариаланг усжуулах усны эх їїсвэрийн эрэл, хайгуул, судалгаа явуулах шийдвэрийг Засгийн газар;

5.3.2.иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын ахуйн болон їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах усны эх їїсвэрийн эрэл, хайгуул, судалгаа явуулах шийдвэрийг аймаг, нийслэлийн байгаль хамгаалах албаны дїгнэлтийг їндэслэн сум, дїїргийн Засаг дарга.

5.4.Усны эрэл, хайгуул, судалгааны ажлыг дараахь эх їїсвэрээс санхїїжїїлнэ:

5.4.1.энэ хуулийн 5.3.1-д заасан їйл ажиллагааг улсын тєсвийн хєрєнгєєр, 5.3.2-д заасан їйл ажиллагааг захиалагчийн хєрєнгєєр тус тус гїйцэтгэнэ.

5.5.Энэ хуулийн 5.3.1-д заасан хєрєнгєєр явуулах усны эрэл, хайгуул, судалгааны ажлын гїйцэтгэгчийг Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний гїйцэтгэгч сонгох журмын тухай хуульд заасны дагуу сонгон шалгаруулна.

5.6.Усны эрэл, хайгуул, судалгаа явуулсан байгууллага хайгуул, судалгааны ажлын дїнг баталгаажуулан, мэдээ, тайланг улсын усны мэдээллийн санд хїлээлгэн єгєх їїрэгтэй.

6 дугаар зїйл. Усны хяналт-шинжилгээний сїлжээ 6.1.Усны хяналт-шинжилгээний сїлжээ нь усны нєєц,

чанарын єєрчлєлт, бохирдлын тївшинг тогтоох байнгын ажиллагаатай єртєє, ажиглалтын цооногоос бїрдэнэ.

6.2.Усны хяналт-шинжилгээний єртєє, харуулын тоо, байршил, шинжилгээний тєрєл, арга зїйг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага баталж, мэргэжлийн удирдлагаар хангана.

21

6.3.Усны хяналт-шинжилгээний сїлжээг тоноглох, багаж хэрэгслээр хангах, сїлжээг ажиллуулах зардлыг улсын тєсвийн болон аж ахуйн нэгж, байгууллагын хєрєнгєєр тус тус санхїїжїїлнэ.

7 дугаар зїйл. Усны мэдээллийн сан ба кадастр 7.1.Улсын усны мэдээллийн сан нь аймаг, нийслэлийн

гадаргын ба газрын доорхи усны нийт ба ашиглалтын нєєц, чанар, єєрчлєлт, хяналт шинжилгээний мэдээлэл, ус ашиглалт болон бохир ус зайлуулахтай холбогдсон мэдээ, хайгуул, судалгааны тайлан, усны барилга байгууламжийн їзїїлэлт зэрэг мэдээ, мэдээллээс бїрдэнэ.

7.2.Улсын усны кадастр нь усны нєєцийн байршил, хил хязгаар, эзлэх талбай, тєлєв байдлын їзїїлэлтїїд, экологи- эдийн засгийн їнэлгээ, ус хэрэглэгч, ашиглагчийн тухай мэдээлэл, ашиглалтын горим, ашигласан усны хэмжээ,чанар болон усны улсын мэдээллийн сангаас бїрдэнэ.

7.3.Усны мэдээллийн сан болон улсын усны кадастрыг бїрдїїлэх їзїїлэлт, хєтлєх журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

8 дугаар зїйл. Усны тоо бїртгэл 8.1.Усны эх їїсвэрийн тоо, нєєц, чанар, ашигласан

болон хаягдал усны хэмжээ, бїртгэлийг аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн хэмжээнд тухайн шатны Засаг даргын шийдвэрээр жил бїр орон нутгийн тєсвийн хєрєнгєєр, улсын хэмжээнд 4 жил тутам улсын тєсвийн хєрєнгєєр холбогдох мэргэжлийн байгууллага явуулж, улсын усны мэдээллийн санд оруулна.

8.2.Усны тоо бїртгэл явуулах журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

8.3.Ус ашиглагч, хэрэглэгч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага усны тоо бїртгэлтэй холбогдсон мэдээг эрх бїхий байгууллагад гарган єгєх їїрэгтэй.


Усны харилцааны талаархи тєрийн байгууллагын бїрэн эрх

9 дїгээр зїйл. Улсын Их Хурлын бїрэн эрх 9.1.Улсын Их Хурал усны харилцааны талаар дараахь

бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 9.1.1.усны талаархи тєрийн бодлогыг тодорхойлох;

22

9.1.2.усны нєєц ашигласны тєлбєрийн хувь, хэмжээг тогтоох;

9.1.3.томоохон гол, мєрний урсацын тохируулга хийх, шилжїїлэх асуудлыг шийдвэрлэх;

9.1.4.хил дамжсан гол мєрєн, нуурын асуудлаар гадаад орнуудтай байгуулсан гэрээ, хэлэлцээрийг соёрхон батлах, цуцлах.

10 дугаар зїйл . Засгийн газрын бїрэн эрх 10.1.Засгийн газар усны харилцааны талаар дараахь

бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 10.1.1.усны талаархи тєрийн бодлогын хэрэгжилтийг

зохион байгуулж, хангах; 10.1.2.улсын усны менежментийн тєлєвлєгєєг батлах; 10.1.3.усны нєєцийг хамгаалах, нєхєн сэргээх,

усжуулах арга хэмжээний зардлыг тухайн жилийн тєсєвт тусгах; 10.1.4.усны экологи, эдийн засгийн їнэлгээг батлах; 10.1.5.хїн амыг эрїїл, ахуйн шаардлагад нийцсэн

ундны усаар хангах хєтєлбєр батлах; 10.1.6.эрчим хїч їйлдвэрлэх зорилгоор гол, мєрний

усыг ашиглах асуудлыг шийдвэрлэх; 10.1.7.хуульд заасан бусад бїрэн эрх.

11 дїгээр зїйл. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 11.1. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн

захиргааны тєв байгууллага усны харилцааны асуудлаар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

11.1.1. усны эрэл, хайгуул, судалгааны ажлын тайланг баталгаажуулж, ашиглаж болох боломжит нєєцийг батлах;

11.1.2.энэ хуулийн 10.1.2-т заасан тєлєвлєгєєний тєслийг Засгийн газарт оруулах;

11.1.3.хууль тогтоомжид нийцїїлэн ус ашиглалт, хамгаалалт, усны орчинг нєхєн сэргээх, уст цэг, усны барилга байгууламжийг ашиглах, эзэмших талаархи дїрэм, журам, аргачлал, заавар зэргийг холбогдох тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран баталж, мєрдїїлэх;

11.1.4.усны нєєцийн тєлєв байдал, чанарыг тодорхойлох їнэлгээ єгєх, нєєцийн єєрчлєлт, хадгалалт, тїгээлтийг хянан дїгнэх їїрэг бїхий хяналт-шинжилгээний сїлжээ ажиллуулах;

11.1.5.улсын усны мэдээллийн сан, кадастр бїрдїїлэх ажлын хэрэгжилтэд хяналт тавих;

23

11.1.6.усны нєєц байгалийн жамаараа нєхєн сэргэх, цэвэрших чадвар буурсан тохиолдолд мэргэжлийн байгуулла- гын дїгнэлтийг їндэслэн їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашиглах усыг хуваарилах, хязгаарлах, ус, тїїний орчинг нєхєн сэргээх зорилгоор ус ашиглахыг тодорхой хугацаагаар хориглох;

11.1.7.хїн амыг эрїїл, ахуйн шаардлагад нийцсэн усаар хангах хєтєлбєрийн хэрэгжилтийг холбогдох тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран зохион байгуулах;

11.1.8.усны эрэл, хайгуул хийх мэргэжлийн байгууллагын эрх олгох, цуцлах;

11.1.9.байгаль экологийн тэнцвэрт байдлыг хангах їїднээс усны нєєцийн менежментийн бодлого, зохицуулалтаар хангах;

11.1.10.хилийн усны хамтарсан єртєє, харуулын сїлжээ байгуулах, їер болон бусад нєлєєллєєс урьдчилан сэргийлэх талаар хєрш орнуудтай гэрээ, хэлэлцээр байгуулах;

11.1.11.усны нєєцийн судалгааны шинжлэх-ухаан, техникийн нэгдсэн бодлого боловсруулж, батлуулан хэрэгжїїлэх;

11.1.12.энэ хуулийн 5.3.1-д заасан хайгуул, судал- гааны ажилд шаардагдах улсын тєсвийн хєрєнгийг тєлєвлєх, хуваарилах, биелэлтийг дїгнэн, гїйцэтгэгчийг санхїїжїїлэх;

11.1.13.энэ хуулийн 5.3.1-д заасан хайгуул, судалгааны ажлын гїйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах.

12 дугаар зїйл. Усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бїхий байгууллагын бїрэн эрх 12.1.Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын

гишїїний эрхлэх асуудлын хїрээнд усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бїхий байгууллага ажиллана.

12.2.Усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бїхий байгууллага усны харилцааны асуудлаар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

12.2.1.усны нєєцийг нэгдмэлээр ашиглах, хамгаалах, тїїний орчныг нєхєн сэргээх менежментийн тєлєвлєгєєг боловсруулах;

12.2.2.усны эрэл, хайгуул, зураг тєсєл, эрдэм шинжилгээ, судалгааны тєлєвлєгєє боловсруулах;

12.2.3.усны нєєцийг хэмнэх, эргїїлж ашиглах даалгавар, хяналтын тоог ус ашиглагч болон гол, мєрний сав газраар тогтоон баталж, мєрдїїлэх;

12.2.4.усны экологи-эдийн засгийн їнэлгээг боловсруулах;

24

12.2.5.химийн бодис хэрэглэдэг їйлдвэр, їйлчилгээний газрын хаягдал усыг цэвэршїїлэх техникийн нєхцєл, стандартыг дэвшилт технологи, шинжлэх ухааны ололтод тулгуурлан боловсруулж, батлуулах;

12.2.6.усны сав газрын зєвлєл, усны мэргэжлийн байгууллага, аймаг, нийслэлийн байгаль орчны албыг мэргэжлийн удирдлагаар хангах;

12.2.7.усны сав газрын хэмжээнд усны экологийн їнэлгээ хийх ажлыг зохион байгуулах;

12.2.8.голын голдирлыг тїр буюу хэсэгчлэн єєрчлєх, усны урсацын тохируулга хийх, усны сан бїхий газрын ашиглалтын тєсєлд мэргэжлийн дїгнэлт гаргах;

12.2.9. усны нєєцийн єєрчлєлтєд хяналт, шинжилгээ хийх, усны мэдээллийн сан ба улсын усны кадастрыг хєтлєх, усны тєлєв байдалтай холбогдолтой мэдээллээр иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хангах;

12.2.10.їйлдвэрлэлийн хаягдал усыг дахин ашиглах техникийн нєхцєл боловсруулж, мєрдїїлэх;

12.2.11.энэ хуулийн 5.3.1, 5.3.2-д заасан хайгуул, судалгааны ажлын явцад хяналт тавьж, тайлан гїйцэтгэлийг баталгаажуулах;

12.2.12.бэлчээр, хадлан, тариаланг усжуулах инженерийн хийцтэй услалтын систем барих ажлын хайгуул, судалгаа, зураг тєсєлд мэргэжлийн дїгнэлт хийж, байгаль орчин, хєдєє аж ахуйн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад хїргїїлэх;

12.2.13.хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 12.4.Аймаг, нийслэлийн байгаль орчны алба нь дараахь

бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 12.4.1.усны тухай хууль тогтоомжийн биелэлтийн

явцад хяналт тавьж, їр дїнг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын байгууллагад тайлагнах;

12.4.2.аймаг, нийслэлийн усны мэдээллийн санг бїрдїїлж, мэдээг усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын байгууллагад єгєх;

12.4.3.усны нєєцийг ашиглах, усны орчинг нєхєн сэргээх, хамгаалах їйл ажиллагаанд хяналт тавих;

12.4.4.ус ашиглах зорилгоор цооног єрємдєх зєвшєєрєл олгох эсэх талаар зохих шатны Засаг даргад санал оруулах;

12.4.5.усны тооллогыг нутаг, дэвсгэрийнхээ хэмжээнд зохион байгуулах.

25

12.5.Сум, дїїргийн байгаль хамгаалагч усны харилцааны талаар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

12.5.1.сум, дїїргийн Засаг даргын шийдвэрийг їндэслэн ус ашиглагчтай гэрээ байгуулан эрхийн бичиг олгож, усны мэдээллийн санд бїртгїїлнэ;

12.5.2.усны нєєц ашигласны тєлбєрийг зохих хууль тогтоомжийн дагуу ногдуулж, гїйцэтгэлийг хангах.

13 дугаар зїйл. Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын бїрэн эрх

13.1.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

13.1.1.усны тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилт, гаргасан шийдвэрийнхээ биелэлтэд хяналт тавих, энэ талаар Засаг даргын тайланг хэлэлцэж, дїгнэлт єгєх;

13.1.2.усны нєєцийг зохистой ашиглах, хамгаалах, усны орчинг нєхєн сэргээх, усны хєнєєлєєс урьдчилан сэргийлэх талаар сав газрын зєвлєл, Засаг даргаас оруулсан дїгнэлт, хєтєлбєрийг хэлэлцэж, батлах;

13.1.3.Засаг даргын саналыг їндэслэн гадаргын усыг орон нутгийн хамгаалалтад авах, хамгаалалтын бїсийн заагийг тогтоох;

13.1.4.хуульд заасан бусад эрх.

14 дїгээр зїйл. Аймаг, нийслэлийн Засаг даргын бїрэн эрх

14.1.Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

14.1.1.ус хуримтлуулах, нєхєн сэргээх, зохистой ашиглах, чанарыг нь хамгаалах, усны хєнєєлєєс урьдчилан сэргийлэх, уршгийг арилгах арга хэмжээг хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийн хэмжээг тодорхойлж, иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаар батлуулах;

14.1.2.аймгийн тєв, нийслэлд хєрсний усны тївшин доошилж хомсдохоос сэргийлэх, їерийн аюулаас хамгаалах арга хэмжээг орон нутгийн тєсвийн хєрєнгєєр гїйцэтгїїлэх;

14.1.3.улсын зэрэглэлтэй хотын тєвлєрсєн ус хангамжийн эх їїсвэрийн эрэл, хайгуул, судалгааны захиалга гаргаж, байгаль орчны болон дэд бїтцийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад оруулах;

14.1.4.ус, усны орчинг ашиглах, хамгаалах, нєхєн сэргээх, усны барилга, байгууламжийг барихтай холбогдсон їйл ажиллагааг удирдах;

26

14.1.5.хуульд заасан бусад бїрэн эрх.

15 дугаар зїйл. Сум, дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын бїрэн эрх 15.1.Сум, дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал

дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 15.1.1.нутаг, дэвсгэртээ усны тухай хууль тогтоомж,

гаргасан шийдвэрийнхээ биелэлтэд хяналт тавих, энэ талаархи Засаг даргын тайланг хэлэлцэж, дїгнэлт єгєх;

15.1.2.энэ хуулийн 14.1.1-т заасан хєтєлбєрийг нутаг дэвсгэртээ хэрэгжїїлэхэд шаардагдах зардлын тєcвийг баталж, тїїний биелэлтэд хяналт тавих;

15.1.3.усны барилга, байгууламжийг ємчлєгч, эзэмшигчтэй зєвшилцсєний їндсэн дээр усны їйлчилгээний хєлсийг тогтоох;


16 дугаар зїйл. Сум, дїїргийн Засаг даргын бїрэн эрх 16.1.Сум, дїїргийн Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг

хэрэгжїїлнэ:16.1.1.нутаг, дэвсгэртээ ус хуримтлуулах, нєхєн

сэргээх, зохистой ашиглах, чанарыг нь хамгаалах, усны хєнєєлєєс урьдчилан сэргийлэх, уршгийг арилгах арга хэмжээг хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийг тєлєвлєж, иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаар батлуулан хэрэгжилтийг хангах;

16.1.2.усыг їйлдвэрлэлийн зориулалтаар зєвшєє- рєлгїй ашигласан, дур мэдэн цооног гаргасан їйл ажиллагааг таслан зогсоох;

16.1.3.мэргэжлийн байгууллагын саналыг їндэслэн нутаг дэвсгэртээ бохир ус зайлуулах цэг тогтоох;

16.1.4.усны нєєц хомсдох, гол, горхи, нуур, булаг, шанд, худгийн ус ширгэх, бохирдох тохиолдолд тухайн эх їїсвэрээс ус ашиглахыг зогсоох, тэдгээрийг нєхєн сэргээх, ойжуулах, ургамалжуулах, байгальд учруулсан хохирлыг нєхєн тєлїїлэх талаар шийдвэр гаргах;

16.1.5.нутаг дэвсгэр дахь усны эх їїсвэр, усан сан бїхий газрын онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрїїл ахуйн бїс тогтоож, тэмдэгжїїлэх;

16.1.6.усны нєєцийг хомсдох, бохирдохоос хамгаалах, зохистой ашиглах, нєхєн сэргээх ажлыг сурталчлах;

16.1.7.ус ашиглах зорилгоор цооног єрємдєх тухай иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хїсэлтийг хїлээн авч, ажлын 14 хоногт багтаан шийдвэрлэх;

27

16.1.8.усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бїхий байгууллага, аймаг, нийслэлийн байгаль орчны алба, байгаль хамгаалагчийн дїгнэлтийг їндэслэн ус ашиглуулах шийдвэр гаргах.


17 дугаар зїйл. Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурлын бїрэн эрх

17.1.Баг, хорооны иргэдийн Нийтийн Хурал дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

17.1.1.нутаг, дэвсгэртээ усны тухай хууль тогтоомжийг хэрхэн хэрэгжїїлж байгаа тухай баг, хорооны Засаг даргын мэдээллийг сонсох;

17.1.2.багийн нутаг, дэвсгэрт байгаа худаг, усан сан, услалтын системийн ашиглалт, эзэмшилийг зохицуулах, бэлчээр, хадлан, тариаланг усжуулах зорилгоор худаг гаргах, хєв, усан сан, услалтын систем байгуулах талаар Засаг даргын саналыг хэлэлцэн шийдвэрлэх;


18 дугаар зїйл. Баг, хорооны Засаг даргын бїрэн эрх 18.1.Баг, хорооны Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг

хэрэгжїїлнэ:18.1.1.усны нєєцийг хомсдох, бохирдохоос

хамгаалах, зохистой ашиглах, усны орчинг нєхєн сэргээх тухай хууль тогтоомж, эрх бїхий байгууллагын шийдвэрийн биелэлтийг нутаг, дэвсгэртээ зохион байгуулж, хангах;

18.1.2.гол, горхи, булаг, шандын эхийг тохижуулах, мод суулгац тарих, ургамалжуулах, ундаргыг нэмэгдїїлэх, бохирдохоос хамгаалах арга хэмжээнд иргэдийг татан оролцуулах;

18.1.3.нутаг, дэвсгэртээ байгаа уст цэгийн ашиглалт, хамгаалалт, эзэмшилтэд хяналт тавих;

18.1.4.усны онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийг сахиулах;

18.1.5.хуульд заасан бусад эрх.

19 дїгээр зїйл. Сав газрын зєвлєл 19.1.Усны нєєцийг хамгаалах, нєхєн сэргээх, зохистой

ашиглах талаархи нутаг, дэвсгэрийн усны менежментэд нутгийн иргэдийг оролцуулах зорилгоор гол, мєрний сав газрын зєвлєл /цаашид “сав газрын зєвлєл” гэх/ байгуулан ажиллуулна.

28

19.2.Сав газрын зєвлєлийн дарга, бїрэлдэхїїнийг дараахь эрх бїхий этгээдїїд томилж, чєлєєлнє:

19.2.1.хоёр буюу тїїнээс дээш аймаг дамжин урсдаг гол, мєрний сав газрын зєвлєлийг тухайн аймгийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын Тэргїїлэгчдийн саналыг їндэслэн байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн;

19.2.2.нэг аймгийн хоёр буюу тїїнээс дээш сум дамжин урсдаг гол, мєрний сав газрын зєвлєлийг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын тэргїїлэгчид;

19.2.3.тухайн сум дотор байгаа гол, мєрний сав газрын зєвлєлийг сумын иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын тэргїїлэгчид.

19.3.Сав газрын зєвлєлийн бїрэн эрхийн хугацаа 4 жил байх ба ажлын їр дїнг харгалзан улируулан томилж болно.

19.4.Сав газрын зєвлєл нь дарга, нарийн бичгийн дарга, 5-15 гишїїний бїрэлдэхїїнтэй байх ба тїїнд тухайн нутаг, дэвсгэрийн засаг захиргаа, байгаль орчны алба, хєдєє аж ахуй, аж їйлдвэр, тєрийн бус байгууллага, иргэд, эрдэмтэн, судлаачид, байгаль хамгаалагч, мэргэжлийн хяналтын алба, усны мэргэжлийн байгууллагын тєлєєлєл орсон байна.

19.5.Сав газрын зєвлєлийн шийдвэр нь дїгнэлт, тогтоолын хэлбэртэй байна.

19.6.Сав газрын зєвлєл нь дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

19.6.1.ус ашиглагч нь гэрээ болон энэ хуулийн 24 дїгээр зїйлд заасан їїргээ бїрэн гїйцэд хангаж байгаа эсэхэд дїгнэлт гаргах;

19.6.2.сав газрын усны нєєцийг зохистой ашиглах, хамгаалах, нєхєн сэргээх арга хэмжээний тєлєвлєгєєг боловсруулан тухайн шатны иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаар батлуулан, биелэлтэд хяналт тавих;

19.6.3.ус ашиглагч этгээд байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээгээр хїлээсэн нєхєн сэргээх їйл ажиллагаагаа бїрэн гїйцэд биелїїлж байгаа эсэхийг хянах;

19.6.4.усны нєєцийн онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрїїл ахуйн бїсийн дэглэм бїрэн гїйцэд хангагдаж байгаа эсэхийг хянах;

19.6.5.усны эх, ундаргыг ойжуулах, хамгаалалтын хашаа, хайс татаж, тохижуулах ажлыг нутгийн иргэдийн дэмжлэг, санаачлага, мэргэжлийн байгууллагын хїчээр зохион байгуулахад оролцох;

19.6.6.энэ хуулийн 24 дїгээр зїйлд заасан їїргээ зохих ёсоор биелїїлээгїй этгээдийн ус ашиглах эрхийг 14

29

хїртэл хоногоор тїдгэлзїїлэн зогсоох, буруутай їйл ажиллагааг арилгуулах саналыг эрх бїхий байгууллага, албан тушаалтанд тавих ;

19.6.7.усны барилга, байгууламжийн зураг, тєсєл, усны нєєцєд сєрєг нєлєєтэй нь мэргэжлийн байгууллагын дїгнэлтээр батлагдсан тохиолдолд тїїнийг барьж байгуулах ажлыг тїдгэлзїїлэх тухай санал гаргах;

19.6.8.усыг зориулалтын дагуу ашиглах, усны орчинг нєхєн сэргээх, хамгаалах талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад мэргэжлийн туслалцаа їзїїлэх;

19.6.9.энэ хуулийн 19.6.6-д заасан эрх бїхий байгууллага, албан тушаалтнаас єгсєн їїргийг биелїїлээгїй этгээдийн ус ашиглах эрхийг бїрмєсєн цуцлах тухай дїгнэлт гарган зєвлєлийн хурлаар хэлэлцїїлж, иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хуралд хїргїїлэх ба сав газрын зєвлєлийн дїгнэлтийг хїлээн авсан иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал ажлын 7 хоногт багтаан хэлэлцэж, тїїнийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээ авах їїргийг холбогдох Засаг даргад єгнє.

19.6.10.сав газрын зєвлєлийн дїрмийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

20 дугаар зїйл. Усны мэргэжлийн байгууллага 20.1.Усны эрэл, хайгуул, судалгаа явуулах, цооног

єрємдєх, усны барилга, байгууламжийн зураг, тєсєл боловсруулах, тїїнийг барих, тоноглох, ус хэмнэх технологи нэвтрїїлэх, усны шинжилгээ, аудит хийх ажлыг усны мэргэжлийн байгууллага гїйцэтгэнэ.

20.2.Усны мэргэжлийн байгууллагын їйл ажиллагааны чиглэл, гїйцэтгэх їїргийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

20.3.Усны мэргэжлийн байгууллагын эрхийг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага 5 жилийн хугацаагаар олгох бєгєєд їїргээ зохих ёсоор гїйцэтгэсэн тохиолдолд эрхийг нь 5 жил тутам сунгана.


Ус хэрэглэх, ашиглах

21 дїгээр зїйл. Ус ашиглах зориулалт 21.1.Монгол Улсын иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага,

гадаад улсын хуулийн этгээд, гадаадын иргэн, харъяалалгїй

30

хїн тодорхой зориулалт, хугацаа, болзол, гэрээний їндсэн дээр хууль тогтоомжийн дагуу ус ашиглах эрхтэй байна.

21.2.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг ус ашиглах, хэрэглэх зориулалтаас хамааруулан дараахь байдлаар ангилна:

21.2.1.ус хэрэглэгч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага; 21.2.2.ус ашиглагч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага;

21.3.Рашаан, эрдэс усны нєєцийг эмчилгээний зориулалтаар ашиглахтай холбогдсон харилцааг тусгай хуулиар зохицуулна.

21.4.Хилийн усны ашиглалт, хамгаалалтын асуудлыг олон улсын гэрээ, хэлэлцээрээр зохицуулна.

22 дугаар зїйл. Ус хэрэглэгч 22.1.Ус хэрэглэгчид газрын доорхи ус ашиглалтын

цооног єрємдєх зєвшєєрлийг сум, дїїргийн Засаг дарга олгоно.

22.2.Ус хэрэглэгч нь чанарын шаардлага хангасан усаар хангагдах эрхтэй.

23 дугаар зїйл. Ус ашиглагч 23.1.Гэрээ байгуулж, зєвшєєрєл авснаар иргэн, аж

ахуйн нэгж, байгууллагын ус ашиглах эрх їїснэ. 23.2.Ус ашиглах гэрээг 20 хїртэл жилээр байгуулж, энэ

хуулийн 24 дїгээр зїйлд заасан їїргээ бїрэн биелїїлж ирсэн ашиглагчийн ус ашиглах эрхийг тухай бїрд 5 хїртэл жилээр сунгана.

23.3.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын газар эзэмших эрх нь єєрийн эзэмшилийн газар дахь ус ашиглах эрхийг тєлєєлєхгїй.

23.4.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага усны эх їїсвэрийг гэрээний їндсэн дээр хамтран ашиглаж болно

24 дїгээр зїйл. Ус ашиглуулахад тавигдах шаардлага 24.1.Ус ашиглахаар хїсэлт гаргагч иргэн, аж ахуйн нэгж,

байгууллага дараахь шаардлагыг хангасан байна. Їїнд: 24.1.1.ус ашиглалтын явцад ялгарах бохир усаа

стандартын тївшинд хїртэл цэвэршїїлэх барилга байгууламжтай байх;

24.1.2.хаягдал усыг дахин ашиглах, хэмнэлттэй зарцуулах технологитой байх;

24.1.3.усны нєєц ашигласны тєлбєрийг бїрэн гїйцэд тєлєх;

31

24.1.4.ус авах цэгт тоолуур байрлуулж, баталгаажуулах;

24.1.5.ус ашиглагч, хэрэглэгч нь ашигласан усны їйлчилгээний хєлсєє тєлєх.

24.2.Улсын зэрэглэлтэй хотын тєвлєрсєн ус хангамжийн эх їїсвэр, шугам сїлжээнээс їйлдвэрлэлийн зориулалттай усны эх їїсвэр, шугам сїлжээг тусгаарлана.

24.3. Биологийн нєєц хамгаалах байгууламжгїй болон газрын хєрсийг намагжих, давсжих, эвдрэхэд хїргэхээр усны барилга байгууламж, усан сан, далан, суваг, нуур, цєєрєм байгуулж, ашиглахгїй байх.

24.4.Уул уурхайн олборлолтод ус ашиглах аж ахуйн нэгж, байгууллага ашигт малтмал баяжуулах усаа голын эрэг, голдирлыг їл хєндєн шахуурга, яндан хоолойгоор дамжуулан авах.

25 дугаар зїйл. Ус ашиглах хїсэлт гаргах 25.1.Энэ хуулийн 24 дїгээр зїйлд заасан шаардлагыг

хангасан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага ус ашиглах хїсэлтээ сум, дїїргийн Засаг даргад гаргана.

25.2.Ус ашиглах хїсэлтэд дараахь зїйлийг тусгана: 25.2.1.ашиглах усны эх їїсвэр, тїїний байршлыг

харуулсан зураг; 25.2.2 усны нєєц, чанарын їнэлгээ; 25.2.3.хоногт ашиглах усны хэмжээ; 25.2.4.барилга, байгууламжийн зураг, тєсєл; 25.2.5.їйлдвэрлэлийн хїчин чадал, техник, эдийн

засгийн їзїїлэлт; 25.2.6.байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээ.

26 дугаар зїйл. Ус ашиглуулах дїгнэлт гаргах 26.1.Хоногт 100 шоо метрээс дээш ус ашиглуулах

дїгнэлтийг усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бїхий байгууллага, 50-100 шоо метр хїртэл хэмжээний усыг ашиглуулах дїгнэлтийг аймаг, нийслэлийн байгаль орчны алба, 50 шоометр хїртэл хэмжээний усыг ашиглуулах болон гар аргаар худаг гаргах, хєв, цєєрєм байгуулах, суваг, шуудуу татах дїгнэлтийг байгаль хамгаалагч тус тус гаргана.

26.2.Энэ хуулийн 26.1-д заасан этгээд ус ашиглах тухай хїсэлтийг хїлээн авснаас хойш ажлын 15 єдрийн дотор дїгнэлт гаргана.

26.3.Ус ашиглах гэрээ байгуулсан этгээдэд ус ашиглах эрхийн бичиг олгож, усны мэдээллийн санд бїртгэнэ.

32

26.4.Энэ хуулийн 24 дїгээр зїйлд заасан шаардлагыг хангаагїй иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад ус ашиглуулахыг хориглоно.

27 дугаар зїйл. Ус ашиглах гэрээ 27.1.Сум, дїїргийн байгаль хамгаалагч энэ хуулийн

16.1.8 дахь заалтыг їндэслэн ус ашиглагчтай гэрээ байгуулна. 27.2.Ус ашиглах гэрээнд дараахь зїйлийг тусгана:

27.2.1.ус ашиглуулах тухай сум, дїїргийн Засаг даргын шийдвэр;

27.2.2.ус ашиглах зориулалт, хоногт ашиглах усны хэмжээ;

27.2.3.усны эх їїсвэрийн байршил, барилга байгууламжийн зураг, тєсєл;

27.2.4.хаях бохир усны хэмжээ, цэвэршїїлэх болон ус хэмнэх технологи, цэвэршилтийн тївшин;

27.2.5.усны тєлєв байдал, чанар, найрлага; 27.2.6.ашиглах усны 1 шоо метрт ногдох нєєц

ашигласны тєлбєр; 27.2.7.усны эх їїсвэрийг хамгаалах, усны нєєц

хомсдох, бохирдохоос сэргийлэх арга хэмжээ, тїїнд зарцуулах хєрєнгийн хэмжээ;

27.2.8.гэрээ байгуулагч талуудын эрх, їїрэг; 27.2.9.шаардлагатай бусад зїйл.

28 дугаар зїйл. Ус ашиглах гэрээг цуцлах 28.1.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай байгуулсан

ус ашиглах гэрээг дараахь тохиолдолд зєвшєєрєл олгогчийн санаачлагаар хугацаанаас нь ємнє цуцална.

28.1.1.гэрээнд заасан їїргээ бїрэн гїйцэд биелїїлээгїй;

28.1.2.Байгаль хамгаалах тухай болон Усны тухай хууль тогтоомж зєрчсєн;

28.1.3.ус ашигласны тєлбєрєє тогтоосон хугацаанд нь тєлєєгїй;

28.1.4.усны эх їїсвэрийг бохирдуулсан; 28.1.5.ус ашиглагч нь тоолуур болон тохиргооны

тоног тєхєєрємжєє суурилуулаагїй буюу ашигласан усны тооцоог хуурамчаар тооцсон;

28.1.6.сав газрын зєвлєлийн дїгнэлтээр.

29 дїгээр зїйл. Ус ашиглах эрхийн бичиг

33

29.1.Гэрээ байгуулж, эрхийн бичиг авсанаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын ус ашиглах эрх їїснэ.

29.2.Ус ашиглах зєвшєєрєл бїрийг усны мэдээллийн санд бїртгэнэ.

29.3.Ус ашиглах эрхийн бичгийн загварыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

30 дугаар зїйл.Ус ашигласны болон бохирдуулсаны тєлбєр 30.1.Ус ашиглагч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь

ус ашигласны тєлбєр тєлнє. 30.2.Ус ашигласны тєлбєрийн дээд, доод хэмжээ,

тєлбєрєєс чєлєєлєх, хєнгєлєх нєхцєлийг хуулиар тогтооно. 30.3.Ус бохирдуулж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж,

байгууллага ус бохирдуулсаны нєхєн тєлбєр тєлнє. 30.4.Ус бохирдуулсаны нєхєн тєлбєрийн хэмжээг

хуулиар тогтооно.


Усны нєєц, чанарыг хамгаалах, усны орчинг нєхєн сэргээх

31 дїгээр зїйл. Усны нєєц, чанарыг хамгаалах 31.1.Ус ашиглагч нь экологийн тэнцлийг хангахад

шаардагдах хэмжээний нєєцийг байгальд заавал їлдээх їїрэг хїлээнэ.

31.2.Усны эх, ундаргад онцгой хамгаалалтын бїс тогтооно.

31.2.1.онцгой хамгаалалтын бїсэд барилга, байгууламж барих, газар хагалах, тэсэлгээ хийх, ашигт малтмал хайх, олборлох, зэгс, шагшуурга, мод огтлох, элс, хайрга, чулуу авах, эмийн болон хїнс, техникийн зориулалттай ургамлыг їйлдвэрлэлийн зориулалтаар тїїж бэлтгэх, мал угаах болон хєдєє аж ахуйн бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх цэг байгуулахыг хориглоно.

31.3.Усны сан бїхий газрын эргээс 200 метрээс доошгїй зайд энгийн хамгаалалтын бїс, 100 метрээс доошгїй зайд эрїїл ахуйн бїс тогтооно.

31.4.Усны сан бїхий газар, усны эх їїсвэрийн онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийг байгаль орчны болон эрїїл мэндийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн тогтооно.

34

31.5.Мєрєн, гол, усны эх їїсвэр, усны сав газрыг улсын болон орон нутгийн тусгай хамгаалалтад авах асуудлыг Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай хуулиар зохицуулна.

31.6.Улсын стандартад тохирохгїй технологи бїхий їйлдвэр, їйлчилгээний газарт ус ашиглуулахыг хориглоно.

31.7.Гол, мєрний урсацын байгалийн їндсэн голдирлыг нийт уртын дагууд єєрчлєх, голдирол дотор ашигт малтмал угаах, байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын шийдвэргїйгээр олборлохыг хориглоно.

31.8.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага ашиглаж дууссан цооногоо битїїмжлэн, сум, дїїргийн Засаг даргад хїлээлгэж єгнє.

32 дугаар зїйл. Ган, цєлжилт, хуурайшилтын їед усны нєєцийг зохистой ашиглах, хамгаалах 32.1.Ган, цєлжилт, хуурайшилтын їеийн тэнцвэр хангах

зориулалтаар бороо, цас, їерийн усыг хуримтлуулах, далан, хаалт, хиймэл нуур, цєєрєм барьж, байгуулах ажлын талаархи тухайн нутгийн иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын їїсгэл санаачилгыг дэмжиж, бїх шатны Засаг дарга зохион байгуулан гїйцэтгэнэ.

32.2.Тухайн жилийн ган, цєлжилт, хуурайшилтын зэрэглэлийг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран тогтооно.

32.3.Ган, цєлжилт, хуурайшилтын зэрэглэл тогтоох болон энэ їед мєрдєх усны нєєцийн менежментийн талаархи журмыг Засгийн газар тогтооно.

33 дугаар зїйл. Усны нєєцийг хэмнэх, хомсдохоос хамгаалах 33.1.Усыг хэмнэлттэй ашиглах зорилгоор ус ашиглагч

бїр усны тоолууртай байх їїрэг хїлээнэ. 33.2.Усны нєєцийн байгалийн жамаар нєхєн сэргэх,

цэвэрших чадвар буурсан тохиолдолд мэргэжлийн байгуул- лагын дїгнэлтийг їндэслэн їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ус ашиглахыг зогсоож, усны орчинг нєхєн сэргээх арга хэмжээг сум, дїїргийн Засаг дарга ус ашиглагч байгууллагатай хамтран авч хэрэгжїїлнэ.

33.3.Хоногт 50 шоо метрээс их ус ашиглагч ус хэмнэлттэй ашиглах технологи нэвтрїїлэх, бохир ус цэвэрлэх технологийн горимыг мєрдїїлэх їїрэг бїхий усны хэрэглээ хариуцсан менежертэй байна

35

34 дїгээр зїйл. Усыг бохирдохоос хамгаалах

34.1.Усны нєєцийн сан бїхий газарт цацраг идэвхит, халдвар тараах болон химийн хорт бодисын хаягдал хадгалах, устгах, хог хаягдал, бохирдуулах бодис, їйлдвэрлэлийн бохир ус хаяхыг хориглоно.

34.2.Ус ашиглагч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь ахуйн бохир ус зайлуулах цэгээ эрїїл мэндийн болон байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїний тогтоосон журмын дагуу ус тусгаарлагчаар доторлож, тохижуулсан байна.

35 дугаар зїйл. Усыг хамгаалах, нєхєн сэргээх ажлыг урамшуулах

35.1.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал тухайн шатны Засаг даргын саналыг їндэслэн ус ашиглагчдад дараахь хєнгєлєлт, урамшуулалыг їзїїлж болно.

35.1.1.усыг хамгаалах, зохистой ашиглах, усны орчныг тохижуулах талаархи иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын санаачлага, їйл ажиллагааг урамшуулах;

35.1.2.єєрийн хїч, хєрєнгєєр цас, борооны ус хуримтлуулж, нуур, цєєрєм байгуулсан, худаг гаргасан, хуучин услалтын систем, уст цэгийг засч, тохижуулан тоноглосон иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага тухайн байгууламжийг давуу эрхээр эзэмшинэ;

35.1.3.усыг хэмнэлттэй, їр ашигтай зарцуулж, технологийн процесст ялгарсан усаа шаардлагын хэмжээнд хїртэл цэвэршїїлсэн, дахин ашигласан, байгаль орчин, хїний эрїїл мэндэд ивээлтэй технологи нэвтрїїлсэн иргэн, аж ахуйн нэгжид ус ашиглах давуу эрх олгоно;

35.1.4.усны нєєц, чанарыг хамгаалах арга хэмжээг єєрийн хєрєнгєєр санхїїжїїлсэн, байгаль орчинд ивээлтэй, хэмнэлттэй технологи хэрэглэж байгаа ус ашиглагчийг урамшуулна.

35.2. Энэ хуулийн 35.1.1, 35.1.2, 35.1.3-т заасан урамшууллыг олгох журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

35.3.Усны нєєцийг хамгаалах, нєхєн сэргээх арга хэмжээг улс, орон нутгийн тєсєв, байгаль хамгаалах сан, аж ахуйн, нэгж, байгууллагын єєрийн хєрєнгє, гадаадын зээл, тусламжаар санхїїжїїлнэ.

36

Тавдугаар бїлэг

Усны барилга байгууламж

36 дугаар зїйл. Усны барилга байгууламж

36.1.Усны барилга, байгууламжийн зураг, тєсєл боловсруулах, барих ажлыг зєвхєн эрх бїхий мэргэжлийн байгууллага гїйцэтгэнэ.

36.2.Энэ хуулийн 36.8-д зааснаас бусад улсын чанартай усны барилга байгууламж барих шийдвэрийг байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээ, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга, усны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын эрх бїхий байгууллагын саналыг їндэслэн дэд бїтцийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага гаргана.

36.3.Усны барилга, байгууламжийг иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад гэрээгээр эзэмшїїлж, ашиглуулж болно.

36.4.Усны барилга, байгууламж эзэмших, ашиглах эрхийг 20 хїртэл жилийн хугацаатайгаар олгох бєгєєд нэг удаад 5 жилээр сунгана.

36.5.Усны барилга, байгууламж эзэмшигч иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага бусдын усны хэрэгцээг гэрээний їндсэн дээр хангах їїрэгтэй бєгєєд гэрээний їїргээ биелїї- лээгїй тохиолдолд сум, дїїргийн Засаг дарга тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгуулагатай байгуулсан гэрээг цуцалж болно.

36.6.Зохих зєвшєєрлийн дагуу иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын єєрийн хєрєнгєєр барьж байгуулсан, сэргээн засварласан усны барилга, байгууламж нь тэдгээрийн ємчлєлд байж болох бєгєєд харин усны нєєц нь нийтийн ашиглалтад байна.

36.7.Хїн амын тєвлєрсєн ус хангамж, ариутгах татуурга, усны нєєцєд тохируулга хийх, хуваарилах зориулалт бїхий толгойн барилга, байгууламж тєрийн ємчид байна.

36.8.Услалтын систем барих, шинэчлэх, засварлах шийдвэрийг байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээ, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын саналыг їндэслэн хїнс, хєдєє аж ахуйн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага гаргана.

36.9.Усны барилга, байгууламжийг ємчлєгч, эзэмшигч нь иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хїсэлтийн дагуу гэрээний їндсэн дээр усаар хангана.

37

36.10.Усны аливаа барилга, байгууламж нь паспорттай байна.

ЗУРГААДУГААР БЇЛЭГ

Хариуцлага хїлээлгэх

37 дугаар зїйл. Хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага

37.1.Усны тухай хууль тогтоомж зєрчсєн этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол хохирлыг нєхєн тєлїїлж, шїїх болон улсын байцаагч дор дурдсан захиргааны шийтгэл ногдуулна:

37.1.1.усны тоо бїртгэлийн болон усны эрэл, хайгуулын судалгааны тайлан, мэдээг эрх бїхий байгууллага, албан тушаалтанд хугацаанд нь гаргаж єгєєгїй бол иргэнийг 10000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 80000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.2.ус ашиглалтын болон бохир усны бїртгэлийг хугацаанд нь явуулаагїй, тайлан, мэдээг гаргаж єгєєгїй бол албан тушаалтныг 10000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.3.энэ хуулийн 22.1, 23.1, 24.1-ийг зєрчсєн иргэнийг 20000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.4.энэ хуулийн 31.3-ыг зєрчсєн албан тушаалтныг 20000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.5.усыг їйлдвэрлэлийн зориулалтаар зохих гэрээ, зєвшєєрєлгїйгээр ашигласан буюу гэрээнд заасан хэмжээнээс хэтрїїлэн ашигласан бол хууль бусаар олсон орлогыг хурааж, зєрчил гаргасан иргэнийг 30000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-250000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.6.ус ашигласны тєлбєрийг хугацаанд нь тєлєєгїй, усыг зєвшєєрєл авснаас єєр зориулалтаар ашигласан иргэнийг 30000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000- 250000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.7.ус ашиглах зєвшєєрлийг бусдад худалдсан эсхїл бусдад шилжїїлсэн иргэнийг 30000, албан тушаалтныг 50000 хїртэл торгох;

37.1.8.усыг бохирдохоос хамгаалах шаардлагыг биелїїлээгїй, эсхїл усны эх їїсвэрийн онцгой болон энгийн хамгаалалтын, эрїїл ахуйн бїсийн дэглэмийг зєрчсєн иргэнийг

38

20000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-200000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

37.1.9.энэ хуулийн 31.2.1, 31.7-д заасныг зєрчсєн иргэнийг 30000, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-200000 хїртэл тєгрєгєєр торгож, онцгой болон энгийн хамгаалалтын бїсийн газрыг нєхєн сэргээхтэй холбогдсон зардлыг нєхєн тєлїїлэх.

38 дугаар зїйл. Хууль хїчин тєгєлдєр болох

38.1.Энэ хуулийг 2004 оны 7 дугаар сарын 1-ний єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє.

МОНГОЛ УЛСЫН

ИХ ХУРЛЫН ДЭД ДАРГА Ж.БЯМБАДОРЖ


УС, РАШААНЫ НЄЄЦ АШИГЛАСНЫ ТЄЛБЄРИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ


1 дїгээр зїйл.Хуулийн зорилт Энэ хуулийн зорилт нь иргэн, аж ахуйн нэгж,

байгууллагад ус, рашаан ашигласны тєлбєр ногдуулах, уг тєлбєрийг тєсєвт тєлєхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

39

2 дугаар зїйл. Ус, рашаан ашигласны тєлбєрийн тухай хууль тогтоомж

Ус, рашаан ашигласны тєлбєр /цаашид "тєлбєр" гэх/- ийн тухай хууль тогтоомж нь Татварын ерєнхий хууль, Усны тухай хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

З дугаар зїйл.Тєлбєр тєлєгч, тїїнийг бїртгэх 1.Ус, рашаан, тэдгээрийн орчинг аливаа зориулалтаар

ашиглаж байгаа Монгол Улсын болон гадаадын иргэн, харьяалалгїй хїн /цаашид "иргэн" гэх/, аж ахуйн нэгж, байгууллага тєлбєр тєлєгч байна.

2.Ус, рашаан ашиглагчдад зєвшєєрєл олгох асуудлыг Усны тухай Монгол Улсын хуулиар зохицуулна.

З.Ус, рашаан ашиглах зєвшєєрєл олгогч нь ус, рашааны нєєцийг їйлдвэрлэл, їйлчилгээний зориулалтаар ашиглах зєвшєєрєл бїхий аж ахуйн нэгж, байгууллагын талаархи мэдээллийг зєвшєєрєл олгосон єдрєєс хойш 1О хоногт багтаан татварын албанд гаргаж єгнє. Татварын алба уг мэдээллийг їндэслэн тєлбєр тєлєгчийг бїртгэж авна.

4.Мэдээлэлд ус, рашаан ашиглах аж ахуйн нэгж, байгууллагын нэр, хаяг, улсын бїртгэлийн болон регистрийн дугаар, ус, рашааны байршил, ашиглах хугацаа, тоног тєхєєрємжийн хїч чадал зэрэг татварын хяналтад шаардлагатай їзїїлэлтийг тусгана.

4 дїгээр зїйл. Тєлбєр ногдох зїйл 1.Тєлбєр ногдох зїйл нь дор дурдсан зориулалтаар

ашигласан ус, рашаан, тэдгээрийн орчин байна: 1/хїн амын унд, ахуйн болон їйлдвэрлэл,

їйлчилгээний зориулалтаар ашигласан ус; 2/эмчилгээ, сувилгаа, халаалт болон їйлдвэрлэл,

їйлчилгээний зориулалтаар ашигласан рашаан; З/эрчим хїч їйлдвэрлэх, тээвэр хийх болон усны

амьтан, ургамал єсгєн їржїїлэх зэрэг їйлдвэрлэл, їйлчилгээний зориулалтаар ашигласан ус, рашааны орчин;

4/ уул уурхайн їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашигласан ус.

40

5 дугаар зїйл.Усны нєєцийн їнэлгээг тогтоох Усны нєєцийн экологи-эдийн засгийн їнэлгээг байгаль

орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын саналыг їндэслэн Засгийн газар тогтооно.

6 дугаар зїйл.Тєлбєр тооцох їзїїлэлт 1.Ус, усан орчин ашигласны тєлбєр тооцох їзїїлэлтийг

дараахь байдлаар тодорхойлно: 1/усан цахилгаан станц, усан замын тээвэр, усны

амьтан, ургамал єсгєн їржїїлэх, аялал зугаалга, биеийн тамир зэрэг їйлдвэрлэл, їйлчилгээний зориулалтаар ус, усан орчин ашигласан тохиолдолд тухайн їйлдвэрлэл, їйлчилгээний борлуулалтын орлогын дїнгээс;

2/хїн амын унд, ахуйн болон иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйлдвэрлэл, їйлчилгээ, аж ахуйн зориулалтаар ашигласан усыг шоометрээр;

3/ уул уурхайн їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашигласан усыг шоо метрээр.

2.Рашаан ашигласны тєлбєр тооцох їзїїлэлтийг дараахь байдлаар тодорхойлно:

1/эмчилгээ, сувилгааны зориулалтаар ашигласны тєлбєрийг эмчлэн сувилуулсан хїн -хоногийн тоогоор;

2/їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ашигласны тєлбєрийг шоометрээр;

З/халаалтын зориулалтаар ашигласны тєлбєрийг эзлэхїїнээр.

7 дугаар зїйл. Тєлбєрийн хувь, хэмжээ 1. Ус ашигласны тєлбєрийн хувь, хэмжээг энэ хуулийн

6 дугаар зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан тєлбєр тооцох їзїїлэлтийн нэгжид дараахь хязгаарт багтаан тогтооно:

Тєлбєр ногдох ус хэм

жих

нэг

ж Тєлбєрийн хязгаар

гадаргын усанд

газрын доорхи усанд

доод дээд доод дээд

41

1.Усан цахилгаан станц, усан замын тээвэр, усны тїгээмэл тархацтай амьтан, ургамал їржїї- лэх, аялал зугаалга, биеийн тамирын зэрэг їйлдвэрлэл, їйлчилгээ- ний борлуулалтын орлогын дїнгээс

хувь 1.0 5.0 - -

2.Хїн амын унд, ахуйн зориулалтаар ашигласан усны шоометр тутамд

тєг - - 1.00 30.00

З.Иргэн,аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйлдвэр- лэл, їйлчилгээ, аж ахуйн зориулалтаар ашигласан усны шоо метр тутамд

тєг 10.00 20.00 30.00 50.00

4. Уул уурхайн їйлдвэр- лэлд ашигласан усны шоо метр тутамд:

а/ Алт, цагаан тугалга олборлолт

тєг 50.00 100.00 100.00 150.00

б/ Газрын тос олборлолт,цайр, хар тугалга баяжуулах

тєг 50.00 100.00 100.00 150.00

в/ Зэсийн баяжмал, хайлуур жонш баяжуулах

тєг 20.00 80.00 50.00 150.00

2. Рашаан ашигласны тєлбєрийн хэмжээг энэ хуулийн 6 дугаар зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан тєлбєр тооцох їзїїлэлтийн нэгжид дараахь хязгаарт багтаан тогтооно:

Тєлбєр ногдох рашаан Хэм- жих нэгж

Тєлбєрийн хязгаар /тєгрєгєєр/

Халуун Хїйтэн доод дээд доод дээд

1. Эмчилгээ, сувилгааны зориулалтаар ашиглахад

Хїн- хоног

10 50 5 40

42

2. Їйлдвэрлэлийн їндсэн болон туслах тїїхий эд болгон ашиглахад

Шоо метр

500 1500 1000 3000

З. Ус ашигласны тєлбєрийн хувь, хэмжээг энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хязгаарт багтаан Засгийн газар, рашаан ашигласны тєлбєрийн хэмжээг мєн зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан хязгаарт багтаан аймаг, нийслэлийн Иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал тус тус тогтооно.

4.Халуун рашааныг їндсэн ашиглалтад нь нєлєє їзїїлэхгїйгээр халаалтын зориулалтаар ашиглавал ногдуулах тєлбєрийн хэмжээг тухайн орон нутгийн халаалтын хєлсний 5О хувиар тогтооно.

5.Байгалийн халуун усыг халаалтын зориулалтаар ашиглавал ногдуулах тєлбєрийн хэмжээг тухайн орон нутгийн халаалтын хєлсний 5О хїртэл хувиар, їйлчилгээ, аж ахуйн зориулалтаар ашиглавал ус ашигласны тєлбєрийн 5О хїртэл хувиар аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал тогтоож болно.

6.Энэ зїйлийн З, 5 дахь хэсэгт заасан тєлбєрийн хувь, хэмжээг ус, рашааны нєєц, чанар, ашиглалтын хэлбэр, зориулалтыг харгалзан тухайн газар нутгийн байгаль, цаг уурын нєхцєл, онцлогтой уялдуулан ялгавартай тогтооно.

8 дугаар зїйл. Тєлбєрєєс чєлєєлєх, хєнгєлєх 1.Дараахь зориулалтаар ус ашигласан тєлбєр

тєлєгчийг тєлбєрєєс чєлєєлнє: 1/хїн амын унд, ахуйн хэрэгцээнд болон бэлчээрийн

мал, амьтан, єрхийн хїнсний ногооны талбайг услах; 2/тїймэр унтраах болон байгалийн бусад гамшигтай

тэмцэх; З/усыг їйлдвэрлэлийн технологийн хэрэгцээнд

эргїїлэн ашигласан. 2.Дараахь зориулалтаар ус ашигласан тєлбєр

тєлєгчийн тєлбєрийг Засгийн газраас тогтоосон хувь хэмжээгээр хєнгєлж болно:

1/усны эрдэсжилт, хатуулгийг нь цэнгэгжїїлж зєєлрїїлэн ашигласан;

2/ан амьтан хамгаалах, єсгєн їржїїлэх, нутагшуулах болон ургамал тарьж ургуулах замаар байгалийн баялгийг нєхєн сэргээх.

43

9 дїгээр зїйл.Тєлбєр ногдуулах, тєлєх, тайлагнах 1.Усны нєєцийг зохих зєвшєєрлийн дагуу їйлдвэрлэл,

їйлчилгээний зориулалтаар ашиглаж байгаа тєлбєр тєлєгч ашигласан усны хэмжээг хэмжих хэрэгслийн заалтаар, хэмжих хэрэгсэлгїй бол олборлох байгууламж, тоног тєхєєрємжийн хїч чадал буюу нэгж бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэхэд зарцуулах усны хэмжээг їндэслэн тооцож тухайн сард ногдох тєлбєрийг єєрєє тодорхойлж дараа сарын 1О-ны дотор орон нутгийн тєсєвт тєлж, тєлбєрийн жилийн тайланг дараа оны 1 дїгээр сарын 1О- ны дотор харьяалагдах татварын албанд тушааж, эцсийн тооцоо хийнэ.

2.Рашааны нєєцийг байнга ашиглах зєвшєєрєл бїхий тєлбєр тєлєгч нь эмчилгээ, сувилгааны зориулалтаар ашигласан рашааны тєлбєрийн хэмжээг эмчилгээ, сувилгаа хийлгэсэн хїн - хоногийн бїртгэлээр, халаалтад зориулан ашигласан рашааны тєлбєрийн хэмжээг халаасан эзлэхїїний хэмжээгээр, їйлдвэрлэлийн тїїхий эдийн зориулалтаар ашигласан рашааны хэмжээг хэмжих хэрэгслийн заалтаар, хэмжих хэрэгсэлгїй бол олборлох байгууламж, тоног тєхєєрємжийн хїч чадал буюу нэгж бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэхэд зарцуулах усны хэмжээг їндэслэн тооцож тухайн сард ногдох тєлбєрийг єєрєє тодорхойлон, дараа сарын 1О-ны дотор орон нутгийн тєсєвт тєлж, тєлбєрийн жилийн тайланг дараа оны 1 дїгээр сарын 1О-ны дотор харьяалагдах татварын албанд тушааж, эцсийн тооцоо хийнэ.

З.Эмчлэн анагаах чанар, бїтэц найрлага нь тогтоогдсон орон нутгийн хэмжээнд байнга ашиглагддаг рашааны нєєцийг хувийн журмаар ашиглах иргэн эмчилгээ, сувилгаанд байх хоногт ногдох тєлбєрийг бэлнээр сум, дїїргийн Засаг даргын томилсон албан тушаалтанд, эсхїл бэлэн бусаар орон нутгийн тєсєвт тус тус тєлнє.

4.Сум, дїїргийн Засаг даргын томилсон албан тушаалтан энэ зїйлийн З дахь хэсэгт заасны дагуу бэлнээр хураасан тєлбєрийг тухай бїр сум, дїїргийн тєсєвт оруулна.

5.Ус, рашааны нєєц, тэдгээрийн орчинг ашигласны тєлбєрийн жилийн тайланг дор дурдсан хугацаанд гаргана.

1/сум, дїїргийн засаг даргын томилсон албан тушаалтан бэлэн болон бэлэн бусаар тєсєвт оруулсан тєлбєрийн жилийн тайланг дараа оны 1 дїгээр сарын 1О-ны дотор сум, дїїргийн татварын албанд;

2/сум, дїїргийн тайланг дараа оны 1 дїгээр сарын 15-ны дотор аймаг, нийслэлийн татварын албанд;

44

З/аймаг, нийслэлийн тайланг дараа оны 2 дугаар сарын 1-ний дотор Улсын татварын ерєнхий газарт;

4/Улсын татварын ерєнхий газар тєлбєрийн улсын нэгдсэн тайланг дараа оны 2 дугаар сарын 15-ны дотор.

6.Тєлбєрийн тайлангийн маягтын загварыг Улсын татварын ерєнхий газар батална.

1О дугаар зїйл.Тєлбєрийг буцаан олгох 1.Энэ хуулийн 9 дїгээр зїйлийн З дахь хэсэгт заасны

дагуу тєлсєн тєлбєрийг дараахь тохиолдолд буцаан олгоно: 1/тогтоосон хэмжээнээс илїї тєлсєн; 2/хїндэтгэн їзэх шалтгаанаар рашаан ашиглах

боломжгїй болсон. 2.Энэ хуулийн З дугаар зїйлийн З дахь хэсэгт заасан

тєлбєр тєлєгчид тєлбєрийг буцаан олгох асуудлыг Татварын ерєнхий хуулиар зохицуулна.

11 дїгээр зїйл.Тєлбєрийн талаар гомдол гаргах Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага тєлбєртэй

холбогдсон гомдлоо тєлбєр тєлснєєс хойш хуанлийн ЗО хоногийн дотор зохих шатны татварын албанд гаргана. Зохих шатны татварын албаны шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл гомдлоо шїїхэд гаргаж болно.

12 дугаар зїйл.Хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага 1.Энэ хуулийн 9 дїгээр зїйлийн 4 дэх хэсгийн заалтыг

зєрчсєн нь Эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол тєлбєр хураах эрх бїхий албан тушаалтанд татварын байцаагч дараахь шийтгэл ногдуулна:

1/тєлбєрийг аваагїй буюу дутуу авсан, тєлбєрийн данс, баримтыг будлиантуулсан, хураан авсан тєлбєрийг тєсвийн орлогод тогтоосон журмын дагуу тушаагаагїй бол 25ООО хїртэл тєгрєгєєр торгох.

2.Энэ хуульд заасан тєлбєр тєлєгчид хариуцлага хїлээлгэх асуудлыг Татварын ерєнхий хуулиар зохицуулна.

1З дугаар зїйл. Хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих Энэ хуулийн хэрэгжилтэд Улсын татварын алба,

байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв, орон нутгийн байгууллага, бїх шатны Засаг дарга, хууль тогтоомжоор эрх олгогдсон бусад байгууллага, албан тушаалтан тус тусын эрх хэмжээний дагуу хяналт тавина.

45

14 дїгээр зїйл.Хууль хїчин тєгєлдєр болох

Энэ хуулийг 1995 оны 7 дугаар сарын 1-ний єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Н.БАГАБАНДИ

/Энэ хуульд 2004 оны 12 дугаар сарын 02-ний єдрийн хуулиар оруулсан нэмэлт, єєрчлєлт тусгагдсан/


ТЄРИЙН БОЛОН ОРОН НУТГИЙН ЄМЧИЙН ТУХАЙ


../../Law/MR/42/MRSMN00970146000000.RTF

46



1 дїгээр зїйл.Хуулийн зорилт Энэ хуулийн зорилт нь тєрийн болон орон нутгийн

ємчийн эрх, тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн талаар хууль тогтоох, гїйцэтгэх байгууллагын бїрэн эрх, тєрийн ємчтэй хуулийн этгээд, тїїний албан тушаалтны эрх хэмжээ, тєрийн ємчийн талаархи бодлогыг хэрэгжїїлэх байгууллагын їйл ажиллагааны зарчим, журмыг тодорхойлохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл.Їйлчлэх хїрээ 1.Энэ хууль нь Їндсэн хууль, Иргэний хуульд

тодорхойлсон тєрийн болон орон нутгийн ємчийн ємчлєх эрхийг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулахад їйлчилнэ.

2.Энэ хууль нь улсын болон орон нутгийн тєсєв, Монгол Улсын эрдэнэсийн сангийн бїрдїїлэлт, хуваарилалт, захиран зарцуулалттай холбогдсон харилцааг зохицуулахад їйлчлэхгїй.


Тєрийн ємчийн зїйлс

З дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн зїйлсийн тухай ойлголт, ангилал Тєрийн ємч нь тєрийн нийтийн зориулалттай ємч,

тєрийн єєрийн ємчєєс бїрдэнэ. Тєрийн нийтийн зориулалттай ємч, тєрийн єєрийн ємч нь Иргэний хуулийн 84 дїгээр зїйлд заасны дагуу їл хєдлєх болон хєдлєх хєрєнгєд хуваагдана.

4 дїгээр зїйл.Тєрийн нийтийн зориулалттай ємч 1.Їндсэн хууль, бусад хуулиар нийтийн зориулалтаар

ашиглахаар бїх ард тїмний ємч болгон заасан зїйлсийг тєрийн нийтийн зориулалттай ємч гэнэ.

2.Тєрийн нийтийн зориулалттай ємчид дараахь їл хєдлєх болон хєдлєх хєрєнгє хамаарна:

1/иргэдэд ємчлїїлснээс бусад газар; 2/газрын хэвлий, тїїний баялаг; 3/ус, тїїний доторх баялаг; 4/ой, тїїний дагалдах баялаг;

../../Law/MR/42/MRSMN00970237000000.RTF

47

5/ургамал, ан амьтны нєєц; 6/тїїх, соёлын їнэт цогцолбор, хєшєє дурсгал; 7/археологийн болон палентологийн олдвор; 8/хуулиар нийтийн зориулалтаар ашиглахаар

тогтоосон бусад эд хєрєнгє. З.Тєрийн нийтийн зориулалттай ємчийг эзэмших, ашиг-

лах, захиран зарцуулах эрхийг Улсын Их Хурал хэрэгжїїлэх ба їїнтэй холбогдон їїсэх харилцаанд энэ хууль їйлчлэхгїй.

4.Тєрийн нийтийн зориулалттай ємчлєлийн зїйлсийг хуульд заасан нєхцєл, журмын дагуу иргэн /Монгол улсын иргэн, гадаадын иргэн, харьяалалгїй хїн/, бусад ємчийн хуулийн этгээдэд эзэмшїїлж, ашиглуулж болно.

5 дугаар зїйл.Тєрийн єєрийн ємч 1.Тєрийн єєрийн ємчид энэ хуулийн 4 дїгээр зїйлийн

2 дахь хэсэгт зааснаас бусад тєр эзэмшиж, ашиглаж, захиран зарцуулж болох дараахь эд хєрєнгє хамаарна:

1/тєрийн байгууллага, албан газарт эзэмшїїлсэн эд хєрєнгє;

2/тєрийн ємчит їйлдвэрийн газарт эзэмшїїлсэн эд хєрєнгє;

З/тєрийн ємчийн оролцоотой аж ахуйн нэгжийн тєрд ногдох хувь хєрєнгє;

4/улсын тєсвийн хєрєнгє болон тєрийн бусад тусгай сан;

5/тєрийн тусгай хэрэгцээний бэлтгэл нєєц; 6/хуульд заасан бусад їл хєдлєх болон хєдлєх

хєрєнгє. 2.Тєрийн єєрийн ємчийн эд хєрєнгийг аж ахуйн

зориулалтаар нь Нєхєрлєл, компанийн тухай хуулийн 69 дїгээр зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу їндсэн ба эргэлтийн хєрєнгє гэж хуваана.

З.Тєрийн єєрийн ємчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулахтай холбогдсон харилцааг энэ хуулиар зохицуулна.

4.Тєрийн єєрийн ємчийн эд хєрєнгийг нийтийн зориулалттай ємчид, эсхїл єєр ємчид шилжїїлэх журмыг хуулиар тогтооно.

6 дугаар зїйл.Тєрийн ємчид эд хєрєнгє олж авах Тєрийн ємчид эд хєрєнгийг дараахь хэлбэрээр олж

авна: 1/энэ хууль хїчин тєгєлдєр болох їед тєрийн

ємчлєлд байсан эд хєрєнгє;

../../Law/ML/46/MLLMN00460002000000.RTF

48

2/їйлдвэрлэл, ажил їйлчилгээний їр дїнд бий болсон эд хєрєнгє;

З/эрх бїхий байгууллагын шийдвэрээр худалдан авсан эд хєрєнгє;

4/хандив, тусламж, бэлэглэл, євлєх журмаар олж авсан эд хєрєнгє;

5/хууль, Монгол Улсын олон улсын гэрээнд заасан їндэслэл, журмын дагуу нийгэмчилсэн, дайчлан буюу хураан авсан эд хєрєнгє.

7 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг ємчлєх эрх дуусгавар болох Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг ємчлєх эрх Иргэний хууль,

бусад хуульд заасан їндэслэлээр дуусгавар болно.


Тєрийн ємчийн удирдлага

8 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн талаархи Улсын Их Хурлын бїрэн эрх 1.Улсын Их Хурал тєрийн ємчийн талаар дараахь бїрэн

эрхтэй: 1/Улсын Их Хурал бїх ард тїмнийг тєлєєлєн тєрийн

ємчийн ємчлєгч байх; 2/тєрийн ємчийн улсын нэгдсэн тооллогын дїнгийн

тухай Засгийн газрын тайланг хэлэлцэх, тєрийн ємчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрх хэмжээг тогтоох;

З/улсын тєсвийг хуулийн дагуу хянан баталж, тїїний биелэлтэд хяналт тавих; /Энэ заалтыг 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

4/тєрийн ємчийг орон нутгийн ємчид шилжїїлэх тухай шийдвэр гаргах;

5/тєрийн ємчийг хувьчлах їндсэн чиглэл, хувьчилж їл болох эд хєрєнгийн жагсаалтыг батлах, тїїнд єєрчлєлт оруулах;

6/ тєрийн ємчит болон тєрийн ємчийн оролцоотой банкны хувьчлалын їндсэн чиглэлийг баталж, хувьчлал хууль тогтоомжийн дагуу явагдаж байгаа эсэхэд Монголбанкаар дамжуулан хяналт тавина.

7/хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 2.Нийгэмчлэх шийдвэрийг гагцхїї Улсын Их Хурал

гаргах эрхтэй.

49

9 дїгээр зїйл.Тєрийн ємчийн талаархи Засгийн газрын бїрэн эрх Засгийн газар нь тєрийн ємчийн бїрэн бїтэн байдлыг

Улсын Их Хурлын ємнє хариуцах бєгєєд энэ талаар дараахь бїрэн эрхтэй:

1/тєрийн ємчийн талаархи тєрийн бодлого, хууль тогтоомжийн биелэлтийг зохион байгуулах;

2/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн єєрт олгогдсон эд хєрєнгийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах хэмжээ, хязгаарыг энэ хуульд нийцїїлэн тогтоох;

З/тєрийн єєрийн ємчийн їл хєдлєх хєрєнгийг хувьчлалаас гадуур худалдах, шилжїїлэх тухай шийдвэр гаргах;

4/хувьчлах хуулийн этгээд, эд хєрєнгийн жагсаалтыг батлах;

5/хуульд єєрєєр заагаагїй бол тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг байгуулах, єєрчлєх, татан буулгах тухай шийдвэр гаргах, тїїний дїрмийг батлах;

6/тєрийн ємчит болон тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн эд хєрєнгєєс бусад ємчийн этгээдтэй хамтран хуулийн этгээд байгуулах, хєрєнгє оруулах, оруулсан хувь хєрєнгєє татан авах талаар тухайн хуулийн этгээдээс гаргасан саналыг хэлэлцэж шийдвэрлэх;

7/хуульд заасан тохиолдолд бусдын ємчлєлийн зїйлийг тєрийн ємчид дайчлан авах шийдвэр гаргах, нийгэмчлэх санал, тєсєл боловсруулж Улсын Их Хуралд єргєн мэдїїлэх;

8/тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн нэгдсэн тооллогын дїн, тєсвийн гїйцэтгэлийн тайланг Улсын Их Хуралд єргєн мэдїїлж, гарсан шийдвэрийг хэрэгжїїлэх;

9/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн улсын ба орон нутгийн тєсєвтэй харилцах хуваарийг тогтоох, єєрчлєх;

10/ тєрийн ємчит болон тєрийн ємчийн оролцоотой банкны тєрийн ємчид ногдох хэсгийг хувьчлах хєтєлбєр, банкин дахь тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг їнэлэх журмыг Монголбанктай зєвшилцєн батална.

11/хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 10 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн хороо 1.Тєрийн ємчийн хороо нь тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг

эзэмших, ашиглах, хамгаалах ажлыг эрхлэн гїйцэтгэх їїрэг бїхий Засгийн газрын їндсэн бїтцийн байгууллага мєн.

50

2.Тєрийн ємчийн хороо нь дарга, орон тооны бус 8 гишїїнээс бїрдэнэ. Хорооны гишїїнийг Тєрийн ємчийн хорооны даргын санал болгосноор Засгийн газар томилно.

3.Тєрийн ємчийн хороо нь дэргэдээ тєрийн ємчит болон тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдэд тєрийн тєлєєлєл хэрэгжїїлэх чиг їїрэг бїхий тєрийн ємчийн агентлагтай байна. Агентлагийн дїрмийг Засгийн газар батална. /Энэ заалтыг 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

4.Тєрийн ємчийн агентлаг нь єєрийгєє санхїїжїїлэх зарчмаар ажиллана. /Энэ заалтыг 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

5.Нийслэл, аймагт тєрийн ємчийн тєлєєлєгч ажиллана. Тєрийн ємчийн тєлєєлєгчийн эрх хэмжээ, ажиллах журмыг Засгийн газар тогтооно. /Энэ хэсгээс1997.6.19-ний хуулиар їг хассан/

11 дїгээр зїйл.Тєрийн ємчийн хорооны бїрэн эрх Тєрийн ємчийн хороо дараахь бїрэн эрхтэй:

1/тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн эзэмшилт, хадгалалт, хамгаалалтыг сайжруулах ажлыг зохион байгуулж гїйцэтгэлийг хянах;

2/тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн анхан шатны бїртгэл, тооллого, тайлан тэнцэл гаргах ажлыг зохион байгуулж удирдах, тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн ашиглалтад хяналт тавьж, тїїний їр ашгийг дээшлїїлэх арга хэмжээ авах;

З/тєрийн ємчит хуулийн этгээдээс дагаж мєрдєх тєлєвлєлт, ашиг орлогын хуваарилалт, цалин хєлсний норм, нормативыг холбогдох байгууллагатай тохиролцон тогтоох;

4/Засгийн газраас баталсан жагсаалтын дагуу эд хєрєн- гийг хувьчлах ажлыг зохион байгуулж, гїйцэтгэлийг тайлагнах;

5/орон нутгийн ємчийг удирдах ажилд мэргэжил, арга зїйн туслалцаа їзїїлэх;

6/тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдэд тєрийн ємчийн тєлєєлєгчийг томилж, тїїний їйл ажиллагаанд хяналт тавих;

7/захиалгын їндсэн дээр тєрийн байгууллагыг шаардлагатай эд хєрєнгєєр хангах; /Энэ заалтыг 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

8/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн їл хєдлєх болон їндсэн хєрєнгєд хамаарах хєдлєх хєрєнгийг данснаас хасах санал, захиалгыг хянаж батлах, шинээр авах шийдвэр гаргах;

9/хуульд заасан бусад бїрэн эрх.

51

12 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн талаархи яам, тусгай газрын эрх хэмжээ 1.Эрхэлсэн салбар, хїрээний тєрийн ємчит хуулийн

этгээдийн аж ахуй, санхїїгийн їйл ажиллагааг мэргэжлийн удирдлагаар хангаж, захиалга, тєлєвлєлт, хєрєнгє оруулалт, шаардлагатай бусад асуудлаар санал боловсруулж холбогдох газарт оруулна.

2.Їндэсний аюулгїй байдлыг хангах, батлан хамгаалах зориулалттай бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэдэг тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн удирдлага, эд хєрєнгийн талаархи бїрэн эрхийг уг асуудлыг эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага хэрэгжїїлнэ.


Тєрийн ємчит хуулийн этгээд, тїїний эд хєрєнгийн эрх

13 дугаар зїйл.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн ойлголт, ангилал Тєр чиг їїргээ хэрэгжїїлэх болон нийгмийн хэрэгцээг

хангах зорилгоор тєр єєрийн ємчєєр дангаараа байгуулсан хуулийн этгээдийг тєрийн ємчит хуулийн этгээд гэнэ. Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг эд хєрєнгийн эрхийн байдлаар нь дор дурдсанаар ангилна:

1/тєрийн байгууллага, албан газар; 2/тєрийн ємчит їйлдвэрийн газар.

14 дїгээр зїйл.Тєрийн байгууллага, албан газрын эд хєрєнгийн эрх 1.Тєрийн ємчит їйлдвэрийн газраас бусад улсын

тєсвєєс санхїїждэг хуулийн этгээдийг тєрийн байгууллага, албан газар гэнэ.

2.Тєрийн байгууллага, албан газар нь єєрт олгогдсон эд хєрєнгийн талаар дараахь эрх, їїрэгтэй:

1/єєрт олгогдсон эд хєрєнгийн бїрэн бїтэн байдлыг хангаж, їйл ажиллагааныхаа зорилгод нийцїїлэн зориулалтын дагуу эзэмшиж, ашиглах;

2/улсын тєсвєєс олгосон хєрєнгийг Тєсвийн байгууллагын удирдлага, санхїїжилтийн тухай хуульд заасны дагуу нь зарцуулж, тайлагнах;

З/хуулиар хориглоогїй бол ажил, їйлчилгээ їзїїлсний їр дїнд олсон орлогыг єєрєє мэдэж дїрмийнхээ

52

зорилтын дагуу эзэмшиж, ашиглаж, захиран зарцуулах; /Энэ заалтыг 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

4/їндсэн хєрєнгєд хамаарах эд хєрєнгє олж авах, захиалах, данснаас хасаж шилжїїлэх, устгах саналаа Тєрийн ємчийн хороонд тавьж, энэ хуулиар тогтоосон журмын дагуу зєвшєєрєл авах.

15 дугаар зїйл.Тєрийн ємчит їйлдвэрийн газрын ангилал 1.Тєрийн ємчит їйлдвэрийн газар гэдэгт дан ганц

тєрийн ємчид їндэслэсэн болон улсын тєсвєєс санхїїждэг їйлдвэрийн газар орох бєгєєд тэдгээрийг эд хєрєнгийн эрхийн байдлаар нь аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газар, улсын тєсєвт їйлдвэрийн газар гэж ангилна.

2.Єєрт олгогдсон эд хєрєнгийн їндсэн дээр єєрийгєє санхїїжїїлэх зарчмаар ажиллаж бие даан иргэний гїйлгээнд ордог хуулийн этгээдийг аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газар гэнэ.

З.Єєрт олгогдсон эд хєрєнгийн їндсэн дээр тєсвийн хєрєнгєєр санхїїждэг, зєвхєн тєрийн хэрэгцээнд зориулсан їйлдвэрлэл, ажил, їйлчилгээ эрхэлдэг хуулийн этгээдийг улсын тєсєвт їйлдвэрийн газар гэнэ.

16 дугаар зїйл.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын эд хєрєнгийн эрх 1.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газар нь эд

хєрєнгийн талаар дараахь эрх, їїрэгтэй: 1/єєрт олгогдсон їл хєдлєх хєрєнгийг дїрэмд заасан

їйл ажиллагааныхаа зорилгод нийцїїлэн эзэмших, ашиглах; 2/їндсэн хєрєнгийг энэ хуульд заасан эрх хэмжээний

дотор захиран зарцуулах; 3/їйлдвэрийн їйл ажиллагааны їр дїнд олсон

ашгаас эрх бїхий байгууллагаас баталсан нормативт хэмжээгээр єєртєє їлдээж захиран зарцуулах;

4/їйлдвэрлэсэн бїтээгдэхїїнээ єєрєє бие даан борлуулах.

2.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газар їндсэн хєрєнгийг зєвхєн Тєрийн ємчийн хорооны зєвшєєрєлтэйгээр данснаас хасах буюу борлуулах, устгах эрхтэй.

53

17 дугаар зїйл.Улсын тєсєвт їйлдвэрийн газрын эд хєрєнгийн эрх 1.Улсын тєсєвт їйлдвэрийн газар нь эд хєрєнгийн

талаар энэ хуулийн 14 дїгээр зїйлд заасан тєрийн байгууллага, албан газартай нэгэн адил эрхтэй.

2.Улсын тєсєвт їйлдвэрийн газрын гїйцэтгэх захирал, захиргааны ажилтан нь тєрийн захиргааны албан хаагчид, бусад /хєлсєєр тїр ажиллагчид орохгїйгээр/ ажиллагчид нь тєрийн їйлчилгээний албан хаагчид хамаарна. Захирал, захиргааны ажилтанг томилох, єєрчлєх журмыг Тєрийн албаны тухай хуулиар зохицуулна.

18 дугаар зїйл.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын захиргаа 1.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын єдєр тутмын

їйл ажиллагааг їйлдвэрийн газрын Захирал удирдана. Захирлыг Тєрийн ємчийн хороо, зохих салбар, хїрээний яамтай зєвшилцєн томилох буюу єєрчилнє.

2.Захирлаар томилогдох этгээд дор дурдсан шаардлага хангасан байвал зохино:

1/ дээд боловсролтой; /Энэ заалтаас 1997.6.19-ний хуулиар їг хассан/

2/аль нэг хуулийн этгээд буюу тїїний салбар нэгжийн удирдах ажлыг 2-оос доошгїй жил хийсэн, удирдлагын зохих дадлагатай;

3/удирдлагын ёс зїйн хэм хэмжээг сахин биелїїлдэг. З.Тодорхой албан тушаал эрхлэх буюу тодорхой їйл

ажиллагаа явуулах эрхийг нь шїїхийн шийдвэрээр хассан, эрїїгийн хуульд заасан онц хїнд гэмт хэрэг їйлдэж шїїхээр ял шийтгїїлсэн, удирдаж байсан хуулийн этгээдээ дампууруулсан, эсхїл удирдах їїргээ зохих ёсоор биелїїлээгїйгээс єєрчлєгдсєн этгээдийг таван жилийн дотор захирлаар томилохыг хориглоно.

4.Захирал тєрийн, хувийн ємчийн, тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн тєлєєлєн удирдах зєвлєлд орох, тэдгээрийн захиргаанд буюу олон нийтийн болон шашны байгууллага, сангийн удирдах ажлыг хавсран гїйцэтгэхийг хориглоно.

5.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын захиргааны албан тушаалын жагсаалт, орон тооны нормативыг Тєрийн ємчийн хороо тогтооно.

54

6.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын захиргааны албан тушаалтан тєрийн албан хаагч байх бєгєєд тэдгээрээс бусад нь хєлсєєр ажиллагчдад хамаарна.

19 дїгээр зїйл.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын захиралтай байгуулах гэрээ 1.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрын захирлыг

/цаашид “захирал” гэх/ томилохдоо гэрээ байгуулна. Гэрээнд дараахь нєхцєлийг тусгана:

1/энэ хуульд заасан эрх, їїрэг; 2/эдийн засгийн їр ашгийг дээшлїїлж, хїргэх

тївшин; З/техник, технологийг шинэчлэх даалгавар; 4/хамт олны хєдєлмєр хамгаалал, нийгмийн талаар

авах арга хэмжээ; 5/менежментийн бодлого; 6/захирлаас болон їїргээ биелїїлэх талаар тєрєєс

хїлээх їїрэг;7/удирдаж байгаа їйлдвэрийн газарт нь ємчлєгчєєс

олгосон эд хєрєнгє, тїїний хэмжээ; 8/цалин, нэмэгдэл хєлс, энэ хуульд заасан

урамшуулал;9/ажлын нєхцєл /унаа, холбоо зэрэг/; 10/энэ хуульд заасан эд хєрєнгийн хариуцлага; 11/гэрээний їїргийн биелэлтийг дїгнэх журам,

хугацаа; 12/хуульд харшлаагїй бусад нєхцєл.

2.Захирал гэрээгээр тохиролцсон їїргээ биелїїлээгїй нь хїндэтгэн їзэх бодит шалтгаангїй бол тїїнийг ажлаас халах їндэслэл болно.

20 дугаар зїйл.Захирлын эд хєрєнгийн эрх, їїрэг 1.Захирал дараахь эрх, їїрэгтэй:

1/тухайн їйлдвэрийн газрыг итгэмжлэлгїйгээр тєлєєлєх, итгэмжлэл олгох;

2/їйлдвэрийн газрын нэрийн ємнєєс эд хєрєнгийг энэ хууль, гэрээнд заасан эрх хэмжээний дотор захиран зарцуулах;

З/їйлдвэрийн газрын їйлдвэрлэл, санхїїгийн тєлєвлєгєє боловсруулж, зохих байгууллагаар батлуулан биелэлтийг хангах;

4/їйлдвэрийн газрын захиргааны бїтцийг тогтоож, албан тушаалтныг томилох, чєлєєлєх, эрх бїхий байгууллагаас

55

тогтоосон цалингийн бїдїївч сангийн хэмжээнд багтаан цалинг тогтоох;

5/їйлдвэрийн газрын їйлдвэрлэл, технологийн нууцад хамаарах мэдээллийг тогтоох;

6/хєдєлмєрийн хууль тогтоомжид нийцсэн хєдєлмєрийн дотоод журам баталж мєрдїїлэх;

7/тогтоосон журмын дагуу анхан шатны бїртгэлийг хєтєлж нягтлан бодох бїртгэлийн тайлан тэнцэл, статистикийн мэдээ гаргах ажлыг зохион байгуулж, тэдгээрийн їнэн зєвийг хариуцах;

8/маргаантай асуудлаар їйлдвэрийн газраа тєлєєлж шїїхэд нэхэмжлэл гаргах;

9/улсаас хатуу тогтоосноос бусад бїтээгдэхїїн, ажил їйлчилгээний їнэ, тарифыг тогтоох;

10/эрх хэмжээнийхээ асуудлаар хууль тогтоомж, Засгийн газрын шийдвэрийг биелїїлэхийн тулд тэдгээрт нийцїїлэн тухайн їйлдвэрийн газрын хэмжээнд дагаж мєрдєх тушаал, заавар гаргах;

11/хууль тогтоомжид заасан бусад эрх, їїрэг. 2.Захиралд энэ зїйлд заасан нийтлэг эрх, їїргээс гадна

тухайн їйлдвэрийн газрын їйл ажиллагааны онцлогтой холбоотой бусад эрх, їїрэг эдлїїлэх талаар энэ хуулийн 19 дїгээр зїйлд заасан гэрээнд тусгаж болно.

З.Захирал шаардлагатай мэргэжилтэн, албан тушаалтныг оролцуулан захирлын зєвлєл байгуулан ажиллуулж болох ба зєвлєлийн бїрэлдэхїїн, ажиллах журмыг захирлын тушаалаар батална. Зєвлєлийн гишїїд захиралд гагцхїї зєвлєх эрхтэй ажиллана.

4.Захиралд дараахь урамшуулал їзїїлэхээр гэрээнд тусгаж болно:

1/їйлдвэрийн газрын ашгаас тодорхой хугацаанд тодорхой хувиар олгох;

2/гэрээний їїргийн биелэлтийг харгалзан тодорхой хэмжээний мєнгєн шагнал олгох.

5.Захирлын гэм буруутай їйл ажиллагаа болон энэ хууль, гэрээнд заасан эд хєрєнгє эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхээ хэтрїїлэн буюу урвуулан ашиглах зэргээр тухайн їйлдвэрийн газарт хохирол учруулсан бол уг хохирлыг захирал єєрийн хувийн ємчийн эд хєрєнгєєр бїрэн хариуцна.

56

21 дїгээр зїйл.Тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээд, тїїний эд хєрєнгийн эрх, онцлог

1.Тєрийн ємчийн хувьцаатай буюу тєр хувь хєрєнгєє оруулсан хуулийн этгээдийг тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээд гэнэ.

2.Тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдэд тєрийн ємчийн тєлєєллийг дараахь аргаар хэрэгжїїлнэ:

1/тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн эрх барих байгууллага болох Гишїїдийн /хувьцаа эзэмшигч буюу хувь нийлїїлэгчдийн/ хуралд тєрийн ємчийн тєлєєлєгчийг Тєрийн ємчийн хороо томилж оруулах.

2/Нєхєрлєл, компанийн тухай хуулийн 85 дугаар зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасны дагуу тєрийн ємчийн оролцооны хэмжээтэй хувь тэнцїїлэн тєрийн ємчийн тєлєєлєгчийг Тєрийн ємчийн хорооноос томилж тухайн хуулийн этгээдийн тєлєєлєн удирдах зєвлєлийн бїрэлдэхїїнд оруулах.

З.Тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн Гишїїдийн хуралд тєрийг тєлєєлж оролцохоор томилогдсон тєрийн ємчийн тєлєєлєгч нь тухайн хуулийн этгээдийн Тєлєєлєн удирдах зєвлєлийн бїрэлдэхїїнд орсон байна.

4.Тєрийн ємчийн тєлєєлєгч дараахь эрх їїрэгтэй: 1/гишїїдийн болон тєлєєлєн удирдах зєвлєлийн

хуралд таслах эрхтэй оролцох; 2/тєрийн ємчийн тєлєєллийг хэрэгжїїлж байгаа

хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийг їр ашигтай захиран зарцуулах талаар санал боловсруулж Тєрийн ємчийн хороонд оруулах;

3/олгогдсон эрх хэмжээнийхээ дотор тєрийн ємчийн тєлєєллийг хэрэгжїїлэх.

5.Тєлєєлєн удирдах зєвлєлийн гишїїнийг Тєсвийн байгууллагын удирдлага, санхїїжилтийн тухай хуулийн 21.2.-т заасан болзлыг хангасан нэр дэвшигчдээс томилно.

6.Тєрийн ємчийн тєлєєлєгч Тєрийн ємчийн хорооноос баталсан удирдамж, зааврыг баримтлан ажиллана. Удирдамж, зааврыг зєрчсєн буюу зохих ёсоор биелїїлээгїй нь тїїнийг томилсон шийдвэрийг хїчингїй болгох їндэслэл болно.

7.Тєрийн ємчийн тєлєєлєгч Тєлєєлєн удирдах зєвлєлийн гишїїний нь хувьд олгох ногдол урамшууллыг Тєрийн ємчийн агентлагт тєвлєрїїлнэ. Тєлєєлєх їїргээ хэрхэн биелїїлж байгаа, тухайн хуулийн этгээд ашигтай ажилласан эсэхийг харгалзан тєлєєлж байгаа этгээдэд зохих шагнал, урамшуулал олгоно. Шагнал, урамшуулал олгох журмыг Тєрийн

../../Law/ML/46/MLLMN00460002000000.RTF

57

ємчийн хороо тогтооно. /Энэ заалтыг 2003 оны 1 дїгээр сарын 2- ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

8.Тєр тєлєєлж Гишїїдийн хуралд оролцож байгаа тєрийн ємчийн тєлєєлєгч нь тухайн хуулийн этгээдийн бусад хувийн ємчлєгчєєс тєлєєлєн удирдах зєвлєлд сонгогдож байгаа гишїїний талаар санал єгєхгїй.

9.Энэ хууль болон бусад хуульд нийцїїлж Засгийн газар тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээд дэх тєрийн ємчийн тєлєєллийн талаар тусгай журам тогтоож болно.

22 дугаар зїйл.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг байгуулах, бїртгэх Тєрийн ємчит їйлдвэрийн газар ба албан газрыг

Засгийн газрын буюу хуулиар тусгайлан олгосон эрх бїхий байгууллагын шийдвэрээр байгуулах бєгєєд уг шийдвэр гарсан єдрєєр байгуулагдсанд тооцож дор дурдсан журмаар бїртгэнэ:

1/энэ хуулийн 1З дугаар зїйлийн 1/, 15 дугаар зїйл ийн З дахь хэсэгт заасан тєрийн байгууллага, албан газар ба улсын тєсєвт їйлдвэрийн газрыг хуульд єєрєєр заагаагїй бол Сангийн яам улсын бїртгэлд бїртгэнэ;

2/энэ хуулийн 15 дугаар зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газрыг Нєхєрлєл, компанийн тухай хуулийн 9 дїгээр зїйлд заасан журмаар улсын бїртгэлд бїртгэнэ. /Эдгээр заалтуудыг 2003 оны 5 дугаар сарын 23-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

23 дугаар зїйл.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг татан буулгах Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг татан буулгахад

Иргэний хууль болон бусад хуульд заасан їндэслэл, журмыг баримтална.


Тєрийн ємчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах журам

24 дїгээр зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг олж авах 1.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газар єєрийн чиг,

їїрэг зорилтыг хэрэгжїїлэхэд шаардлагатай эд хєрєнгийн жагсаалтыг санхїїгийн жил эхлэхээс гурван сарын ємнє гаргаж,

../../Law/ML/46/MLLMN00460002000000.RTF

58

Тєрийн ємчийн хороо, Сангийн яамаар зардлын дээд хязгаарыг батлуулна.

2.Тєрийн байгууллагаас бусад тєрийн ємчит хуулийн этгээд батлагдсан зардлын хэмжээнд багтаан шаардлагатай хєрєнгийг єєрєє худалдаж авах ба тєрєєс тїїнд хариу тєлбєргїйгээр олгож болно.

3.Тєрийн ємчит хуулийн этгээд їл хєдлєх хєрєнгийг захиалгын їндсэн дээр зєвхєн Тєрийн ємчийн хорооны шийдвэрээр олж авна.

25 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг їнэлэх, бїртгэх 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг Нягтлан бодох

бїртгэлийн тухай хуулийн 7 дугаар зїйлд заасан журмаар їнэлж бїртгэнэ.

2.Зах зээлийн їнэ, валютын ханшны єєрчлєлт зэргийг харгалзан эд хєрєнгийг дахин їнэлэх шийдвэрийг Засгийн газар гаргаж болно.

3.Аж ахуйн тооцоотой їйлдвэрийн газраас бїтээгдэхїїн, ажил їйлчилгээндээ тогтоосон їнэ нь тухайн бїтээгдэхїїн, ажил, їйлчилгээний зах зээлийн їнийн талаар тєрєєс баримталж байгаа бодлогод болон нийгмийн ашиг сонирхолд сєрєг нєлєє їзїїлэх шинжтэй гэж їзвэл Засгийн газраас хянаж, єєрчлїїлэх тухай шийдвэр гаргаж болно.

4.Эд хєрєнгийн їнэлгээ, бїртгэлийг нягтлан бодох бїртгэлийн дансанд тусгах заавар, журмыг Сангийн яам гаргана.

26 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг эзэмших, ашиглах Тєрийн ємчит хуулийн этгээд нь єєрт олгогдсон эд

хєрєнгийг энэ хуулиар тогтоосон журмын дагуу эзэмшиж ашиглана.

27 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг тєрийн ємчийн бус этгээдэд эзэмшїїлж, ашиглуулах 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг эрх бїхий байгууллагын

шийдвэрээр концессийн болон тїрээсийн гэрээгээр, мєн хуулиар зєвшєєрсєн бол їнэ тєлбєргїйгээр бусдад эзэмшїїлж, ашиглуулж болно.

2.Тєрийн ємчийн газар, газрын хэвлий зэрэг їл хєдлєх хєрєнгийг концессийн гэрээгээр эзэмшїїлэх тухай харилцааг хуулиар тусгайлан зохицуулна.

../../Law/ML/48/MLLMN00481001000000.RTF

59

28 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг тїрээслїїлэх 1.Тєрийн нийтийн зориулалттай ємчийг тїрээслїїлэх

журмыг Улсын Их Хурал, тєрийн єєрийн ємчийн эд хєрєнгийг тїрээслїїлэх журмыг Иргэний хуульд нийцїїлэн Засгийн газар тогтооно.

2.Засгийн газраас тусгайлан журамласнаас бусад їл хєдлєх хєрєнгийг тїрээсээр эзэмшїїлэх, ашиглуулах эрхийг тєрийн ємчит хуулийн этгээд эдэлнэ.

З.Тїрээсийн гэрээнд Иргэний хуулийн 105 дугаар зїйлд заасан нєхцєлєєс гадна эд хєрєнгє тїрээслїїлэх хугацаа, тєлбєр, нєхцєл, хугацаанаас ємнє цуцлах їндэслэл, їїсэх їр дагавар, тїїнийг арилгах журмыг заавал тусгана.

4.Тїрээсэлсэн эд хєрєнгийг худалдах тохиолдолд тїрээслэгчид Иргэний хуулийн 105 дугаар зїйлд заасан эрх /тэргїїн ээлжинд худалдан авах/ эдлїїлэх эсэхийг Тєрийн ємчийн хороо шийдвэрлэнэ.

5.Тєрийн ємчийн тїрээсийн тєлбєрийг улсын тєсєвт оруулна. Уг тєлбєр тухайн эд хєрєнгийг худалдан авах їнийн тєлбєрт їл хамаарна.

29 дїгээр зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг худалдах 1.Тєрийн ємчийн їл хєдлєх хєрєнгийг хувьчлалаас

гадуур худалдахад Засгийн газрын, тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн їндсэн хєрєнгєд хамаарах хєдлєх хєрєнгийг Тєрийн ємчийн хорооны, бусад эд хєрєнгийг тухайн хуулийн этгээдийн шийдвэрээр гагцхїї дуудлага худалдаагаар худалдаж болно.

2. /Энэ хэсгийг 1997.6.19-ний хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

З0 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг їнэ тєлбєргїй шилжїїлэх 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг орон нутгийн ємч

бїрдїїлэх зорилгоор їнэ тєлбєргїй шилжїїлэх асуудлыг гагцхїї Улсын Их Хурал шийдвэрлэнэ.

2.Тєрийн ємчийн їл хєдлєх хєрєнгє, хуулийн этгээдийн эрх хэмжээнд хамааруулснаас бусад хєдлєх хєрєнгийг Засгийн газрын шийдвэрээр, Засгийн газраас зєвшєєрєл олгосон тохиолдолд Тєрийн ємчийн хорооны шийдвэрээр шилжїїлж болно.

З.Хуульд єєрєєр заагаагїй бол тєрийн єєрийн ємчийн эд хєрєнгийг эрх бїхий байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр

60

хандивлах, бэлэглэх, барьцаалах, зээлдїїлэх, бусад ємчийн хуулийн этгээдэд хувь хєрєнгє болгон оруулахыг хориглоно.

4.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгєнєєс нэг удаагийн тэтгэмж, тусламж олгох журмыг Засгийн газраас тогтооно.

З1 дїгээр зїйл. Эзэмшилдээ байгаа илїїдэл буюу ашиглах хугацаа дууссан, шаардлага хангахгїй болсон эд хєрєнгийг худалдах, шилжїїлэх, устгах 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээд эзэмшилдээ байгаа

илїїдэл їндсэн эд хєрєнгє, тїїнчлэн ашиглах хугацаа нь дууссан буюу эсхїл осол гэмтэлд єртсєний улмаас зориулалтаар нь ашиглах боломжгїй болсон бєгєєд засаж, сэлбэж ашиглах нь эдийн засгийн хувьд їр ашиггїй нь тооцоогоор нотлогдсон эд хєрєнгийг худалдаж, шилжїїлж, акт тогтоон устгаж болно.

2.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан эд хєрєнгийг худалдах, шилжїїлэхэд энэ хуулийн 29, 30 дугаар зїйлд заасан эрх бїхий байгууллагын зєвшєєрєл авна.

З.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хєрєнгийг худалдах, шилжїїлэх, устгахад дараахь журмыг баримтална:

1/худалдах, шилжїїлэх, устгах эд хєрєнгийн талаар ємч хамгаалах Байнгын зєвлєл дїгнэлт гаргасан байх;

2/илїїдэл эд хєрєнгє болон элэгдэл хорогдлын шимтгэлээр анхны їнийг нь нєхсєн, тїїнчлэн нєхєєгїй боловч гэмтэж, засаж сэлбээд єєр зориулалтаар ашиглаж болох эд хєрєнгийн їнийг Тєрийн ємчийн хороотой зєвшилцєн тогтоох;

З/засаж сэлбэн ашиглах боломжгїй эд хєрєнгийг акталж устгах;

4/ашиглах хугацаа дуусаагїй боловч осол, гэмтлийн улмаас ашиглах боломжгїй болсон эд хєрєнгийг Тєрийн ємчийн хорооны зєвшєєрєлтэйгээр энэ зїйлд заасан журмын дагуу шийдвэрлэх;

5/осол, гэмтэл гарсан шалтгааныг тогтоож, хэрэв тодорхой этгээдийн буруугаас уг осол, гэмтэл гарсан бол Иргэний хуульд заасан журмаар хохирлыг арилгуулах.

4.Энэ зїйлийн З дахь хэсгийн 1-д заасан ємч хамгаалах Байнгын зєвлєлийг їндсэн їйлдвэрлэл хариуцсан дэд захирал, эсхїл тїїний їїрэг биелїїлдэг менежерээр толгойлуулж ерєнхий ня-бо, технологич зэрэг мэргэжлийн ажилтнуудын бїрэлдэхїїнтэйгээр захирлын шийдвэрээр байгуулна.

61

ЗУРГАДУГААР БЇЛЭГ

Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг хувьчлах

З2 дугаар зїйл.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг хувьчлах тухай ойлголт Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг эрх бїхий байгууллагын

шийдвэрийг їндэслэн энэ хуульд заасан арга хэлбэр, нєхцєлийн дагуу хувийн ємчид шилжїїлэхийг Тєрийн ємч хувьчлах /цаашид энэ хуульд “хувьчлах”/ гэнэ.

33 дугаар зїйл.Хувьчлалын хєтєлбєр 1. Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг хувьчлах арга хэмжээг

Засгийн газар, тєрийн ємчийн болон тєрийн ємчийн оролцоотой банкийг хувьчлах арга хэмжээг Засгийн газар, Монголбанктай хамтран баталсан хєтєлбєрийн дагуу хэрэгжїїлнэ.

2.Хєтєлбєрт хувьчлалын зорилго, їе шат, арга, хэлбэр, хувьчлах объектын жагсаалт зэргийг тусгасан байна.

3.Нийгмийн салбарт єєрчлєлт, шинэчлэл, хувьчлал хийх хугацаа, арга хэлбэр, байгууллагын жагсаалтыг Засгийн газар, УИХ-ын Нийгмийн бодлогын болон Эдийн засгийн байнгын хороотой зєвшилцєн жил бїр батална.

З4 дїгээр зїйл. Хувьчлах арга, тїїнийг тодорхойлох 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг хувьчлахдаа дараахь

аргыг дангаар буюу хослуулан хэрэглэнэ: 1/дуудлагаар худалдах; 2/уралдаант шалгаруулалт /тєсєл сонгон

шалгаруулах/; З/тєрийн ємчийн хувьцаа, хувь хєрєнгийг худалдах; 4/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг хамтарсан

хэлбэрээр єєрчлєн байгуулах; 5/татан буулгаж эд хєрєнгийг хувьчлах; 6/менежментийн їр дїнг харгалзан хувьчлах; 7/давуу эрхтэй тусгай тєрлийн хувьцаа гаргах; 8/тєсвийн санхїїжилтийг тєлсєн хэмжээгээр тєрийн

эзэмшлийг тодорхой хувиар бууруулж хувьчлах. 2.Тєрийн ємчийн тодорхой эд хєрєнгийг энэ зїйлд

заасан аль аргаар хувьчлахыг Засгийн газраас баталсан жагсаалтад урьдчилан заах бєгєєд тїїний дагуу Тєрийн ємчийн хороо шийдвэрлэнэ.

62

35 дугаар зїйл.Хувьчлахад бэлтгэх 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг хувьчлахын ємнє

хувьчлах эд хєрєнгийг энэ хуулийн 37, 70 дугаар зїйлд заасны дагуу тооллого, їнэлгээ хийж, Тєрийн ємчийн хорооны итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчийн хяналтад шилжїїлнэ.

2.Тєрийн ємчийн хорооны итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгч нь хувьчлах эд хєрєнгийн бїрэн бїтэн байдлыг хариуцан хамгаалах, уул хєрєнгийг Тєрийн ємчийн хорооны шийдвэрийг їндэслэн шинэ ємчлєгчид хїлээлгэн єгєх їїрэгтэй. Хїлээлгэн єгєхєд гарсан эд хєрєнгийн илїїдэл, дутагдлын асуудлыг Тєрийн ємчийн хороонд тавьж шийдвэрлїїлнэ.

3.Хувьчлагдах эд хєрєнгєд тїїнийг хяналтад авснаас шинэ ємчлєгчид хїлээлгэн єгєх хїртэлх хугацаанд итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчийн зєвшєєрєлгїйгээр ямар нэгэн хєдєлгєєн хийхийг хориглоно.

4.Шаардлагатай гэж їзвэл Тєрийн ємчийн хорооны шийдвэрээр тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг хувьчлахын ємнє єєрчлєн байгуулж болно. Тєрийн ємчийн хороо энэ талаар шийдвэр гаргахдаа холбогдох тєрийн байгууллагуудтай зєвшилцєнє.

36 дугаар зїйл.Хувьчлах хєрєнгийн талаар мэдээлэл хїргэх 1.Хувьчлагдах тєрийн ємчит хуулийн этгээд тєрийн

ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн тєрд ногдох хувьцаа, ногдол хувьтай холбогдох мэдээллийг Тєрийн ємчийн хороо хувьчлах їйл ажиллагаа эхлэхээс 30-аас доошгїй хоногийн ємнє тєр засгийн албан ёсны хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд сонордуулна.

2.Хувьчлах тухай зар, мэдээнд дараахь зїйлийг заавал тусгана:

1/хувьчлагдах хуулийн этгээдийн эзэмшилд байгаа эдэлбэр газрын хэмжээ, шинж чанар, хэрэв тїїнийг тїрээслэн авсан бол тїїний нєхцєл, тєлбєрийн тооцоо;

2/нийт хєрєнгийн нэр тєрєл, їнэ, єр, авлагыг бїрэн тусгасан тухайн жил, улирлын тайлан, тэнцэл, эдийн засгийн їр ашгийн болон тєлбєрийн чадварыг илэрхийлэх їзїїлэлтїїд;

З/эрхэлдэг ажил, їйлчилгээний нэр тєрєл; 4/хувьчлах эд хєрєнгийн санал болгосон доод їнэ;

/Энэ заалтад 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєлт орсон./ 5/эд хєрєнгє, ажил їйлчилгээний нєхцєл, онцлогтой

холбогдох бусад мэдээлэл.

63

3.Тєрийн ємчийн хороо нь єєр нэмэгдэл мэдээллийг нийтлїїлж болно.

37 дугаар зїйл.Хувьчлах эд хєрєнгийг їнэлэх 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг хувьчлахаас ємнє

худалдах доод їнийг тогтооно. 2.Хєрєнгийг доод їнээс доогуур їнээр худалдахыг

хориглоно. З.Худалдах доод їнэ тогтоох журмыг Засгийн газар

батална. 4.Шаардлагатай тохиолдолд доод їнэ тогтоох

шинжээчдийн хэсгийг Засгийн газар томилж болно. /Энэ зїйлийг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан/

38 дугаар зїйл.Дуудлагын худалдаа 1.Хувьчлах эд хєрєнгийн цаашдын зориулалтын талаар

тусгайлсан болзол тавих шаардлагагїй тохиолдолд дуудлагын худалдааны аргыг хэрэглэнэ.

2.Дуудлагын худалдааг Иргэний хуулийн 197 дугаар зїйлийн 10 дахь хэсэгт заасны дагуу нээлттэй буюу хаалттай явуулна.

З.Дуудлагын худалдааг бїх сонирхогчдыг чєлєєтэй оролцуулан явуулахыг нээлттэй, тодорхой этгээдийн хїрээнд явуулахыг хаалттай гэнэ.

4.Дуудлагын худалдаанд оролцогчид їнийн саналаа дуудлагын худалдаанд биеэр буюу итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєє байлцуулж їнийн саналаа ээлж дараалан єсгєн хэлэх, эсхїл худалдан авах їнийн дээд саналаа битїїмжлэн ирїїлэх замаар илэрхийлнэ.

5.Дуудлагын худалдааны хэлбэрийг Тєрийн ємчийн хороо урьдчилан тогтоож зар, мэдээлэлд тусгаж нийтэд мэдээлнэ.

39 дїгээр зїйл.Дуудлагын худалдааг зарлан мэдээлэх 1.Дуудлагын худалдаа явуулах зар, мэдээг Тєрийн

ємчийн хороо энэхїї ажиллагааг явуулахаар товлосон єдрєєс ЗО-аас доошгїй хоногийн ємнє мэдээлнэ.

2.Дуудлагын худалдааны зар, мэдээнд энэ хуулийн 36 дугаар зїйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаас гадна дараахь зїйлийг тусгана:

1/дуудлагын худалдаа эхлэх он, сар, єдєр, цаг; /Энэ заалтыг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан./

64

2/эрхэлдэг ажил їйлчилгээний нэр тєрєл, барилга, байгууламж, машин тоног тєхєєрємжийн тодорхойлолт, тоо хэмжээ;

З/дуудлагын худалдаанд тавих дэнчингийн хэмжээ; 4/дуудлагын худалдаанд оролцогчдыг бїртгэх

журам, хугацаа; 5/худалдах, худалдан авах гэрээний ерєнхий нєхцєл.

40 дїгээр зїйл.Дуудлагын худалдаанд оролцогчдын эрх, їїрэг 1.Дуудлагын худалдаанд оролцогчид дараахь эрхтэй:

1/дуудлагын худалдаанд хамаарагдах хуулийн этгээд, эд хєрєнгийн талаар єєрийн сонирхсон мэдээллийг їнэ тєлбєргїй олж авах;

2/уг ажиллагаанд єєрийн биеэр болон итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєрєє дамжуулан оролцох;

З/дуудлагын худалдаанд биеэр буюу тєлєєллєєр оролцож ялаагїй бол дэнчингээ буцааж авах;

4/дуудлагын худалдааг товлон зарласан хугацааг хожимдуулсан буюу ємнє явуулснаас, тїїнчлэн худалдааг явуулаагїйгээс єєрт учирсан хохирлыг нєхєн тєлїїлэх;

5/дуудлага худалдааны журам зєрчигдсєнтэй холбогдох гомдлоо Тєрийн ємчийн хороо, шїїхэд гаргах.

2.Оролцогчид дараахь їїрэгтэй: 1/дуудлагын худалдаанд оролцохоо худалдаа

эхлэхийн ємнє худалдаа зохион байгуулагчдад бїртгїїлэх; 2/зар, мэдээнд заасан хугацаанд тогтоосон

дэнчингээ тавих; 3/єєрийн санхїїгийн байдал, тєлбєрийн чадварын

тухай худалдаа зохион байгуулагчид їнэн зєв мэдээлэх; 4/дуудлагын худалдаанд ялбал худалдан авсан эд

хєрєнгийн їнийг хуульд заасан хугацаанд тєлєх; 5/худалдан авсан эд хєрєнгєє гэрээнд заасан хуга-

цаанд хїлээн аваагїйгээс худалдагчид учирсан хохирлыг нєхєн тєлєх.

41 дїгээр зїйл.Дуудлагын худалдаа явуулах нийтлэг журам 1.Дуудлагын худалдааг Тєрийн ємчийн хорооны этгээд

хєтлєн явуулна. 2.Хєтлєгч дор дурдсан їїрэгтэй:

1/дуудлагын худалдаанд оролцогчдыг бїртгэх; 2/худалдааг товлон зарласан газар хугацаанд нь

65

эхлэх; З/їнэ хаялцуулах дэгийн дарааллыг нэгбїрчлэн

тэмдэглэх; 4/дуудлагын худалдаанд 2-оос доош этгээд

оролцсон, доод їнээс дээш їнийн санал ирээгїй бол худалдааг явагдаагїйд тооцон хааж энэ тухай тэмдэглэл їйлдэх; /Энэ заалтыг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан./

5/дуудлагын худалдааны явцын тэмдэглэлийг їнэн зєв, бїрэн хєтлїїлэх.

3.Дуудлагын худалдаанд тїїнийг эхлэхээс дуусах хїртэл Тєрийн ємчийн хорооны тєлєєлєгч заавал байлцаж дараахь їїрэг гїйцэтгэнэ:

1/дуудлагын худалдаа хуульд заасан журмаар явуулж байгаа эсэхэд болон хєтлєгчийн їйл ажиллагаанд хяналт тавих;

2/дуудлагын худалдааны явцын тэмдэглэл їнэн зєв, бїрэн хєтлєгдсєн эсэхийг хянан їзэх;

З/дуудлагын худалдааг хууль зєрчиж явуулсан гэж їзвэл тїдгэлзїїлэн зогсоох.

4.Дуудлагын худалдааг нийтэд товлон зарласан газар, хугацаанд нь эхэлж, оролцогчдоор їнэ хаялцуулан, эцсийн їнэ хэлсний дараа дохио єгєх буюу 1, 2, 3 гэж тоолсны эцэст єєр санал гараагїй бол хаасныг зарлана.

5.Хєтлєгч болон Тєрийн ємчийн хорооны тєлєєлєгч єєрєє, эсхїл єєрийн итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєр дамжуулан тухайн дуудлагын худалдаанд худалдан авагчаар оролцохыг хориглоно.

42 дугаар зїйл.Дуудлагын худалдааг хууль зєрчин явуулсанд тооцох Дор дурдсан їндэслэлийн аль нэг байвал дуудлагын

худалдааг хууль зєрчин явуулсан гэж тооцно: 1/товлон зарласан цагаас ємнє буюу эсхїл 1-ээс

дээш цагаар хойшлуулж эхэлсэн; 2/товлон зарласнаас єєр газар явуулсан; З/їнийн саналын дарааллыг алдагдуулсан; 4/хорооны тєлєєлєгчгїйгээр эхэлсэн, явуулсан; 5/їнийн санал хэлж дуусаагїй байхад буюу дохио

єгєєгїйгээр хаасан; 6/їнэ хаялцуулахад хєтлєгч ба хорооны тєлєєлєгч,

эсхїл бїртгэгдээгїй этгээд оролцсон; 7/дуудлагын худалдааны зарлалд заасан бусад

болзлыг зєрчсєн.

66

43 дугаар зїйл.Дуудлагын худалдаа дуусгавар болгох їндэслэл 1.Дуудлагын худалдааг їнэ хаялцуулж дууссаны дараа

дохио єгч хааснаар дуусгавар болсонд тооцно. 2.Дуудлагын худалдаанд хамгийн єндєр їнэ єгсєн

оролцогч нь ялагч болно. /Энэ заалтыг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан/

З. Дуудлагын худалдаанд ялагч буюу тїїний эрхийг шилжїїлэн авагч нь Тєрийн ємчийн хороо буюу тїїнээс эрх олгосон байгууллагатай Иргэний хуулийн 197 дугаар зїйлийн 20-23 дахь хэсэгт заасны дагуу гэрээ байгуулна.

Гэрээнд дор дурдсан зїйлийг заавал тусгана: /Энэ хэсэгт 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєлт орсон/

1/худалдан авсан эд хєрєнгийн нэр тєрєл; 2/худалдан авсан їнэ; З/дуудлагын худалдаанд оролцохдоо тавьсан

дэнчингийн хэмжээ; 4/їнэ тєлєх хэлбэр; 5/эд хєрєнгє шилжїїлэх нєхцєл /болзол/, хугацаа; 6/гэрээнд заасан їїргийг биелїїлээгїй буюу цаг

хугацаанд нь биелїїлээгїйгээс їїсэх хохирлыг нєхєн тєлєх їндэслэл, журам, хэмжээ;

7/гэрээний їїргийн талаар їїссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх журам.

4.Дуудлагын худалдаагаар худалдан авсан эд хєрєнгийг ємчлєх эрх нь худалдах, худалдан авах гэрээний зїйлийн їнийг бїрэн тєлсний, хэрэв энэ нь їл хєдлєх эд хєрєнгє бол їнийг бїрэн тєлж, їл хєдлєх эд хєрєнгийн улсын бїртгэлд бїртгїїлсний дараа їїснэ. Їнэ тєлєх журам, хэлбэрийг гэрээнд заана. /Энэ хэсэгт 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєлт орсон/

5.Худалдан авагч нь дуудлагын худалдаагаар худалдан авсан эд хєрєнгийн їнийг 14 хоногийн дотор тєлнє.

6.Хэрэв ялагч нь тєлбєрийг заасан хугацаанд эс тєлбєл уг эд хєрєнгийг єєрийн санал болгосон їнээр худалдан авах эрх дуудлага худалдаанд удаахь їнэ санал болгосон оролцогчид шилжинэ. Уг оролцогч тєлбєрийг 14 хоногийн хугацаанд тєлнє. /Энэ хэсгийг 1997.6.19-ний хуулиар нэмсэн/

44 дїгээр зїйл.Дуудлагын худалдааг дахин явуулах 1.Энэ хуулийн 41 дїгээр зїйлийн 2 дахь хэсгийн 4/, 42

дугаар зїйлд тус тус заасан їндэслэлээр дуудлагын худалдаа явагдаагїй буюу хууль зєрчин явуулсанд тооцсон, тїїнчлэн 4З

67

дугаар зїйлийн 6 дахь хэсэгт зааснаар удаахь оролцогч тогтоосон хугацаанд тєлбєрийг тєлєєгїй бол уул худалдааг дахин явуулна. /Энэ хэсэгт 1997.6.19-ний хуулиар нэмэлт оруулсан/

2.Дуудлагын худалдааг дахин явуулах тухай шийдвэрийг Тєрийн ємчийн хороо гаргах бєгєєд дахин дуудлагын худалдаа явуулах єдрєєс 14-єєс доошгїй хоногийн ємнє энэ тухай мэдээлнэ. Дуудлагын худалдаа дахин явуулахдаа энэ хуульд заасан журмыг баримтална. /Энэ хэсгийг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан

45 дугаар зїйл.Дуудлагын худалдааны явцад їїссэн маргааныг хянан шийдвэрлэх Дуудлагын худалдааны явцад їїссэн маргааныг Тєрийн

ємчийн хороо шийдвэрлэнэ. Тєрийн ємчийн хорооны шийдвэрийг зєвшєєрєхгїй бол шїїхэд гомдол гаргаж болно.

46 дугаар зїйл.Уралдаант шалгаруулалтаар ємч хувьчлах 1.Тєсєл сонгон шалгаруулах їндсэн дээр ємч

хувьчлахыг уралдаант шалгаруулалтаар хувьчлах гэнэ. 2.Эд хєрєнгийг дараахь нєхцєлд уралдаант

шалгаруулалтаар хувьчилна: 1/хєрєнгє оруулж їндсэн ажил, їйлчилгээний

зориулалтыг єєрчлєхгїйгээр технологийг шинэчлэх замаар хувьчлагдах хуулийн этгээдийн їйл ажиллагааны їр ашгийг нь дээшлїїлэх;

2/хувьчлагдах хуулийн этгээдийн їйл ажиллагааны нь їндсэн чиглэлийг нийгэм, бїс нутгийн болон хїн амын эрэлт хэрэгцээнд нийцїїлж єєрчлєн байгуулах.

З.Уралдаант шалгаруулалтаар хувьчлах ажиллагааг /тєсєл сонгон шалгаруулах/ нээлттэй буюу хаалттай гэсэн хоёр хэлбэрийн аль нэгээр явуулна.

4.Хувьчлах эд хєрєнгийг зориулалтаар нь ашиглаж їр ашгийг дээшлїїлэхэд зайлшгїй шаардагдах мэргэжлийн болон хєрєнгє оруулалт, технологийн шаардлагыг хангах, тодорхой ажил мэргэжлийн хуулийн этгээд, хувь хїмїїсийн хїрээнд явуулахыг хаалттай, нийтийг чєлєєтэй оролцуулах їндсэн дээр явуулахыг нээлттэй гэнэ.

5.Эд хєрєнгийг /хуулийн этгээдийг/ хаалттай уралдаант шалгаруулалтаар явуулах тухайг Засгийн газраас баталсан жагсаалтад заасан байвал зохино. Тїїний дагуу хувьчлах шийдвэрийг тєрийн ємчийн хороо гаргаж нийтэд мэдээлнэ.

68

47 дугаар зїйл.Уралдаант шалгаруулалтыг зарлах 1.Уралдаант шалгаруулалтаар тєрийн ємчийн тодорхой

эд хєрєнгийг хувьчлах тухай зар, мэдээллийг Тєрийн ємчийн хороо энэхїї ажиллагаа явуулахаар товлосон єдрєєс 60-аас доошгїй хоногийн ємнє энэ хуулийн 36 дугаар зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу нийтэд мэдээлнэ.

2.Тєсєл шалгаруулах тухай зар, мэдээнд энэ хуулийн З6 дугаар зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан мэдээллээс гадна дараахь зїйлийг заавал тусгана:

1/хувьчлагдах эд хєрєнгийн цаашдын ашиглалт, захиран зарцуулалтад тавих нэмэлт болзол, шаардлага;

2/тєсєл шалгаруулах їндсэн їзїїлэлтїїд; З/шалгаруулалтад оролцогчдыг урьдчилан бїртгэх

хугацаа; 4/тєслийг Тєрийн ємчийн хороонд ирїїлэх эцсийн

хугацаа; 5/гэрээний ерєнхий нєхцєл; 6/уралдаант шалгаруулалтад дэнчин /хураамж/-гийн

їнэ, хэмжээ, нэр тєрєл.

48 дугаар зїйл.Уралдаант шалгаруулалтад оролцогчид тавих шаардлага 1.Уралдаант шалгаруулалтад оролцогчид дор дурдсан

шаардлагыг хангасан байвал зохино: 1/эд хєрєнгийн баталгаа, тєлбєрийн чадвартай; 2/мэргэжлийн чадавхитай боловсон хїчний хангамж,

нєєцтэй; 3/тєслийг зарласан нєхцєлийн хэмжээнд, холбогдох

мэргэжлийн тївшинд хийсэн байх; 4/мэргэжлийн дїгнэлт гаргуулсан байх; 5/тєслєє зарласан хугацаанд ирїїлсэн байх; 6/дэнчингээ хугацаанд нь тавьсан байх.

2.Уралдаант шалгаруулалтад оролцогчоос гаргасан эд хєрєнгийн баталгаа нь банк болон бусад аж ахуйн нэгж, байгууллагад барьцаалсан хєрєнгє байж болохгїй.

3.Тєрийн ємчийн хороо хувьчлагдах эд хєрєнгийн онцлог, шинж чанарт нийцэн нэмэлт шаардлага тавьж болно. Нэмэлт шаардлагыг тєсєл шалгаруулах зар, мэдээнд заавал тусгаж, мэдээлнэ.

49 дїгээр зїйл.Уралдаант шалгаруулалтад оролцогчдын эрх, їїрэг Оролцогч нь энэ хуулийн 40 дїгээр зїйлд зааснаас

69

гадна дараахь эрх, їїрэгтэй: 1/шалгаруулах тєслийг битїїмжилж зохион

байгуулагчид єєрєє єгєх буюу итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєр хїргїїлэх, хэрэв ийнхїї хїргэх боломжгїй бол баталгаат шуудангаар илгээж, зар, мэдээнд заасан хугацаанд ирїїлэх;

2/тєсєл сонгон шалгаруулах шинжээчийг татгалзах, тїїний їйл ажиллагааны талаар томилсон байгууллагад гомдол гаргах;

3/хєрєнгийн баталгаа, тєлбєрийн чадвар болон уралдаант шалгаруулалтад ирїїлсэн мэдээллийн їнэн зєвийг бїрэн хариуцах.

50 дугаар зїйл.Шинжээч, тїїний эрх, їїрэг 1.Тєсєлтэй холбогдох їндсэн мэргэжлийн шинжээч,

эсхїл тїїнийг оролцуулан холбогдох мэргэжлийн шинжээчдийн багийг Тєрийн ємчийн хороо шинжээчдийн бїртгэлийг їндэслэн тухайн тєсєл шалгаруулах єдєр томилно.

2.Шинжээч нь дараахь шаардлага хангасан байвал зохино:

1/сонгон шалгаруулах тєслийн їндсэн мэргэжлийн дээд боловсролтой, уг мэргэжлээрээ З-аас доошгїй жил ажилласан байх;

2/багд орох бусад шинжээчдийн хувьд нягтлан бодох бїртгэл, санхїї - эдийн засаг, эрх зїйн болон шинжлэх ухаан, техникийн талаар тухайн тєслийн агуулгатай холбогдох дээд боловсролтой, зохих дадлагатай байх;

3/ял шийтгэлгїй; 4/тєсєл буюу хувьчлах эд хєрєнгийн талаар ямар нэг

хувийн сонирхолгїй байх. З.Хувьчлагдах эд хєрєнгийн шинж чанарыг харгалзан

шинжээчдийн багийн їїргийг хяналтын буюу магадлан шинжилгээний байгууллагаар гїйцэтгїїлж болно.

4.Шинжээч нь дараахь эрх, їїрэгтэй: 1/шалгаруулалтад ирїїлсэн тєслийн талаар

нэмэгдэл мэдээлэл шаардан авах; 2/сонгон шалгаруулах арга хэлбэрийг Тєрийн ємчийн

хорооны тєлєєлєгчтэй тохиролцон тодорхойлох; З/шалгаруулалтыг мэргэжлийн єндєр тївшинд хууль

тогтоомжид нийцїїлэн явуулах; 4/їйл ажиллагааныхаа явцад хїлээн авсан бичиг

баримтаас мэдсэн тєр, байгууллага, хувь хїний нууцыг задруулахгїй байх;

70

5/энэ хуулийн 51 дїгээр зїйлд заасан шинжээчээр оролцож болохгїй нєхцєл байдал байвал татгалзах;

6/багт оролцсон шинжээч тусгай саналтай бол тэмдэглэлд саналынхаа їндэслэлийг бичиж татгалзах.

51 дїгээр зїйл. Шинжээчээр оролцож болохгїй нєхцєл байдал Шинжээч нь дор дурдсан нєхцєл байдал байвал тєсєл

сонгон шалгаруулалтад оролцохоос татгалзах їїрэгтэй: 1/шинжээч нь тєслийг зохиогч хуулийн этгээдийн

їїсгэн байгуулагч, ємчлєгч, хувьцаа эзэмшигчийн аль нэг байвал;

2/тєсєл ирїїлсэн оролцогчийн эрхэлдэг аж ахуйн нэгжид ажиллаж байсан, эсхїл ажилладаг;

З/тєсєл ирїїлсэн оролцогчтой ойрын тєрєл, садны холбоотой /єєрийн болон хадам эцэг, эх, эхнэр, нєхєр, хїїхэд, ах, эгч, дїї, ач, зээ болон эхнэр буюу нєхрийн ах, эгч, дїї, тэдгээрийн хїїхэд/;

4/єєр бусдаар хувийн сонирхолтой.

52 дугаар зїйл.Тєслийг хїлээн авах, нээх журам Тєслийг дор дурдсан журмаар хїлээн авч нээнэ.Їїнд:

1/зохион байгуулагчид зар, мэдээлэлд заасан хугацаанд ирсэн бїх тєслийг ирїїлсэн дарааллаар нь бичиг хэргийн зааварт тодорхойлсноор бїртгэж, тусгай тэмдэглэл хийж тус тусад нь хадгална.

2/тєсєл ирїїлэх эцсийн хугацаа дууссан єдєр зохион байгуулагч хїлээж авсан тєслїїдийн тухай тэмдэглэл їйлдэн, Тєрийн ємчийн хорооны тєлєєлєгчийг байлцуулан гарын їсэг зурж, тєсєл тус бїрд албан тэмдэг дарж баталгаажуулна. Тєсєлтэй холбогдох нууцыг хамгаалах явдлыг зохион байгуулагч хариуцна.

3/тєсєл сонгон шалгаруулах єдєр зохион байгуулагч нь ирсэн бїх тєслийг тэмдэглэлийн хамт шинжээчдэд хїлээлгэн єгнє. Тєслийг хїлээлгэн єгєх їед єєрєє хїсвэл уралдаант шалгаруулалтад оролцогчид байлцаж болно.

4/шинжээч нь уралдаант шалгаруулалтад ирїїлсэн тєсєл бїрийн бїрэн бїтэн байдлыг нь шалгаж хїлээн авах бєгєєд энэ тухай актанд гарын їсэг зурна.

5/тєсєл тус бїрээр нь задалж тїїнд байгаа бїх баримт бичиг, зар, мэдээлэлд заасан баримтыг бїрэн ирїїлсэн эсэхийг шалгана;

71

6/хэрэв баримт бичиг дутуу байвал шинжээч энэ тухай оролцогчид мэдээлж тухайн їзїїлэлтээр їнэлгээ єгєхгїй байх, эсхїл бууруулах, тєслийг шалгаруулалтаас хасаж буцаах шийдвэр гаргана.

53 дугаар зїйл.Тєслийг дїгнэх журам 1.Тєслийг 2 їе шаттайгаар дїгнэнэ:

-эхний шатанд уралдаанд оролцогчид хуульд заасны дагуу тєслийн болзлыг хангасан эсэх;

-хоёр дахь шатанд болзлыг ойролцоо буюу адил хангасан нєхцєлд илїї їнэ єгсєн этгээдийг шалгаруулах.

2.Тєсєл шалгаруулахын ємнє, тїїнийг хэрхэн явуулах журмын талаар шинжээчид урьдчилан тохиролцсон байна.

З.Шинжээчдийн дїгнэлт гаргах ажиллагааны талаар тэмдэглэл хєтєлнє.

54 дїгээр зїйл.Шинжээчийн дїгнэлт 1.Шинжээч нь тєсєл тус бїрээр дїгнэлт гаргана. 2.Шинжээчийн дїгнэлтэд дараахь зїйлийг тусгана:

1/тєсєл сонгон шалгаруулах їзїїлэлт бїрээр тєсєл тус бїрийн давуу болон сул талын тодорхойлолт уул їзїїлэлт бїрийн їнэлгээ /оноо/;

2/тєсєл тус бїрийг бїхэлд нь їнэлсэн товч тодорхойлолт, нийлбэр оноо;

3/шинжээчийн тусгай санал. З.Шинжээчийн дїгнэлтийг заавал бичгээр їйлдэх ба

шинжээчийн мэргэжил, албан тушаал, гарын їсэг, хэрэв хуулийн этгээд бол албан бичгийн хэвлэмэл хуудас бичин эрх баригчийн гарын їсэг зурж, тамга тэмдэг дарсан байна. Мєн дїн шинжилгээ хийсэн газар, он, сар, єдєр, хугацаа бичигдсэн байна.

4.Шинжээчид тус бїртээ їнэлсэн тохиолдолд шинжээчдийн багийн нэгдсэн їнэлгээ болон дїгнэлтийг тєсєл тус бїрээр гаргаж гарын їсэг, тамга тэмдэг дарсан байна.

5.Шинжээчид нь гаргасан їнэлгээ, дїгнэлтээ Тєрийн ємчийн хорооны хуралдаанаар хэлэлцїїлнэ. Тєрийн ємчийн хороо нь дїгнэлтийг їндэслэлтэй гэж їзвэл батлах, їндэслэлгїй болон хууль зєрчсєн гэж їзвэл дахин шинжилгээ хийлгэх шийдвэрийн аль нэгийг гаргана.

55 дугаар зїйл.Хувьцаа, ногдол хувь гарган хувьчлах 1.Тєрийн ємчит їйлдвэрийн газрыг компаний хэлбэрт

оруулан хувьцаа, ногдол хувийг нь худалдах замаар хувьчилж болно. Энэ тухай шийдвэрийг Тєрийн ємчийн хороо гаргана.

72

Эдийн засаг нийгмийн хэрэгцээ шаардлагын їїднээс тєр зарим хувьцааг нийтэд санал болгохгїй, єєрийн ємчлєлдєє авч їлдэн тєрийн ємчийн оролцоотой этгээд їїсгэж болно.

2.Тєрийн ємчит їйлдвэрийг энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар єєрчлєн зохион байгуулах ажлыг Тєрийн ємчийн хороо эрхэлж, Нєхєрлєл, компанийн тухай хуулийн 35 дугаар зїйлд заасан їїсгэн байгуулагчийг тєлєєлсєн їїргийг гїйцэтгэнэ.

З.Тєрийн ємчийн хороо нь хувь нийлїїлэгчдийн зохион байгуулах хурлыг хувьцаа, ногдол хувь нь зохих журмын дагуу борлогдож дууссанаас хойш З сарын дотор зохион байгуулж, єєрийн хариуцаж байсан эрх, їїргийг шинээр байгуулагдсан хуулийн этгээдийн удирдлагад шилжїїлнэ.

56 дугаар зїйл.Тєрийн ємчлєлийн хувьцаа, ногдол хувийг хувьчлах, бусад этгээдийн ємчлєлд шилжїїлэх 1.Энэ хуулийн 55 дугаар зїйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаар

компани болон єєрчлєгдсєн тєрийн ємчит їйлдвэрийн газрын болон тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн тєрд ногдох хувьцаа, ногдол хувийг Тєрийн ємчийн хорооны шийдвэрээр чєлєєтэй, эсвэл багцалсан хэлбэрт оруулан энэ зїйлийн 2 дахь хэсэгт зааснаар биржээр болон энэ хуулийн 38- 45, 46-54, 58 дугаар зїйлд заасны дагуу биржийн гадуур арилжиж худалдана.

2.Хувьцааг биржээр худалдахад дор дурдсан дараалал, журмыг баримтална:

1/хувьцааг биржээр арилжаалахад Тєрийн ємчийн хороо хувьчлагдах їйлдвэрийн газрын хєрєнгийг їнэлэн, гаргах хувьцааны хэлбэр, тоо хэмжээ, худалдах анхны їнэ, багцлах бол тїїний хэмжээ зэргийг тогтоон Хєрєнгийн биржээр дамжуулан нийтэд арилжих тухай шийдвэрийг гаргана. Мєн хувь нийлїїлсэн байгууллага дахь тєрийн ємчлєлийн хувьцааг энэ хэлбэрээр арилжиж болно.

2/хувьцааг биржээр арилжих їйл ажиллагааг Їнэт цаасны тухай хуульд заасан журмын дагуу явуулна.

З.Тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн тєрийн ємчлєлийн ногдол хувийг худалдахад Нєхєрлєл, компанийн тухай хуулийн 91 дїгээр зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасны дагуу тухайн хуулийн этгээдийн бусад ємчлєгчдийн /гишїїдийн/ саналыг авна.

4.Їндэсний аюулгїй байдал, стратегийн ач холбогдолтой тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн

../../Law/ML/46/MLLMN00460002000000.RTF

../../Law/ML/46/MLLMN00460002000000.RTF

73

тєрд ногдох хувьцааг худалдах талаар Засгийн газар тусгайлан журам тогтоож болно.

57 дугаар зїйл.Хамтарсан їйлдвэрийн газар байгуулах замаар хувьчлах 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийг бїхэлд

нь, эсхїл зарим хэсгийг нь хувь нийлїїлж гадаад, дотоодын хєрєнгє оруулагчийн хєрєнгєтэй нийлїїлж хамтарсан їйлдвэр байгуулах замаар хувьчилж болно. Ийнхїї хувьчлахдаа:

1/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийн зарим хэсэг /хувьцаа, ногдол хувь/-ийг хєрєнгє оруулагчид худалдах;

2/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг шинэчлэх, єргєтгєх зорилгоор бусад этгээдийн хєрєнгє нэмж оруулах;

З/тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн єрийг бусад этгээдэд худалдан барагдуулж уг этгээдэд єр тєлсєн хэмжээгээр тєрийн ємчийн хувьцаа эзэмшїїлж тус тус болно.

2.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан аль ч тохиолдолд талууд єр барагдуулах, хувьцаа эзэмшїїлэх гэрээ байгуулж, тїїнд хувь нийлїїлэх хєрєнгєє харилцан тохиролцсоны їндсэн дээр їнэлж, їйлдвэрлэл, тїїнийг удирдах їйл ажиллагааны талаар харилцан хїлээх эрх, їїргийг Нєхєрлєл компанийн тухай хууль, эсхїл Монгол Улсын олон улсын гэрээний дагуу тусгана.

З.Хамтарсан їйлдвэрийн талаархи бїхий л харилцаанд тєрийн ємчийн тєлєєлєгчийн їїргийг Тєрийн ємчийн хороо, тїїний томилсон этгээд гїйцэтгэнэ.

58 дугаар зїйл.Удирдах їйл ажиллагааны їр дїнг харгалзан хувьчлах 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг удирдах їйл

ажиллагааг /менежмент/ удирдлагын єндєр мэргэшил, дадлагатай, їйлдвэрлэлийг їр ашигтай зохион байгуулах ур чадвартай, хувийн ємчит хуулийн этгээд, хувь хїнээр гэрээний їндсэн дээр гїйцэтгїїлж болно.

2.Менежментийн гэрээгээр ажиллах этгээд нь гэрээнд заасан бол єєрийн багийг бїрдїїлж болно.

З.Менежментийн гэрээг тєсєл сонгон шалгаруулалтын їндсэн дээр хуульд єєрєєр заагаагїй бол З хїртэл жилийн хугацаагаар бичгээр байгуулна.

4.Гэрээнд їїргийн тухай болон ажил гїйцэтгэх гэрээний тухай Иргэний хуульд тодорхойлсон заалтуудыг баримтлахаас гадна дараахь болзлыг заавал тусгана:

74

1/удирдах їйл ажиллагааг гїйцэтгэгч /менежер/ этгээдээс їйлдвэрийн зохион байгуулалт, технологийн їйл ажиллагааг єєрчлєн байгуулах болон їр ашиг нэмэгдїїлэх талаар авах арга хэмжээ, хэрэгжїїлэх хугацаа, їе шат, дїгнэж їнэлэх шалгуур їзїїлэлт, журам;

2/гэрээгээр ажиллах этгээдийн цалин хєлс, урамшил; З/гэрээнд заасан їїргээ бїрэн биелїїлсэн нєхцєлд

тєрийн ємчийн эд хєрєнгєєс хувьчлан єгєх хэмжээ, хэлбэр, їнэ; 4/гэрээнд заасан їїргээ биелїїлээгїйд хїлээлгэх

хариуцлага, учруулсан хохирлыг нєхєн тєлєх хэлбэр, хэмжээ, тїїнд барьцаалах хєрєнгє.

5.Менежментийн гэрээний аргыг тєрийн ємч давамгайлсан хувьцаат болон хамтарсан хуулийн этгээдийн тєрд ногдох хувьцааг худалдах нєхцєлєєр хэрэглэж болно. Энэ тохиолдолд тухайн хуулийн этгээдийн хувьцаа эзэмшигчид, тєлєєлєн удирдах зєвлєлтэй зєвшилцєж тохирсон байна.

59 дїгээр зїйл.Давуу эрхтэй тусгай тєрлийн хувьцаа гаргах замаар хувьчлах 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийг бїрэн

хэмжээгээр хувьчлах боловч їйлдвэрлэлийн зарим їйл ажиллагаанд тєрєєс тодорхой хугацаанд хяналт тавьж зохицуулах шаардлагатай бол ногдол ашиг авахгїй зєвхєн саналын эрхтэй тусгай хувьцаа эзэмших замаар оролцож болно.

2.Тєр ийм тєрлийн хувьцаа гаргаж єєрєє эзэмших, тїїнийг тєлєєлєх эрх бїхий этгээд, хугацаа зэргийг тухайн хуулийн этгээдийг хувьчлах їед Тєрийн ємчийн хорооноос нийтэд зарлан мэдээлнэ.

60 дугаар зїйл.Хуулийн этгээдийг татан буулгаж эд хєрєнгийг хувьчлах 1.Дампуурсан буюу техник, технологи нь хоцрогдсон,

цаашид єєрчлєн шинэчилсэн ч эдийн засгийн їр ашиггїй нь тогтоогдсон тєрийн ємчит їйлдвэрийн газрыг Засгийн газрын шийдвэрээр татан буулгаж єрийг барагдуулсны дараа їлдсэн эд хєрєнгийг хувьчилж болно.

2.Татан буулгах хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийн тооллого хийж дуусгалтын тайлан, тэнцэл їйлдэн, эд хєрєнгийг хэсэгчлэн энэ хуулийн З0 дугаар зїйлд зааснаар бусдад шилжїїлэх, эсхїл дуудлагаар худалдах ажлыг Засгийн газрын шийдвэрийг їндэслэн Тєрийн ємчийн хороо эрхлэн гїйцэтгэнэ.

75

61 дїгээр зїйл.Ємч хувьчлан авагч этгээдтэй байгуулах гэрээ 1.Хувьчилсан эд хєрєнгийг ємчлєгч этгээдэд

шилжїїлэхийн ємнє Тєрийн ємчийн хороо шинэ ємчлєгчтэй эд хєрєнгє хувьчилсан тухай гэрээ байгуулна.

2.Гэрээнд дараахь нєхцєлийг заавал тусгасан байна: 1/тєрийн ємчийг хувьчилсан болон хувьчилж авсан

этгээдийн нэр, орших газар, хаяг бїртгэлийн дугаар; 2/хувьчилсан эд хєрєнгийн нэр тєрєл, нэг бїрийн

болон нийт їнэ, тїїнийг тєлєх хугацаа, хэлбэр; 3/ємчлєх эрхийн гэрчилгээ олгох нєхцєл; 4/хувьчилсан эд хєрєнгийг шинэ ємчлєгчид

шилжїїлэн єгєх буюу хїлээн авах газар, хугацаа, журам, хїлээн авах, єгєх ажлыг гїйцэтгэх этгээд, тэдгээрийн эрх, їїрэг;

5/хувьчлан авсан эд хєрєнгийн ашиглалтын талаар ємчлєгч тєрийн ємнє їїрэг хїлээсэн бол уг їїрэг, хариуцлага, тїїнчлэн эд хєрєнгийг хїлээн авах, хїлээлгэн єгєх хугацаа, журам зєрчсєний хариуцлага.

З.Гэрээнд хуульд харшлахааргїй бусад нєхцєлийг тохиролцон зааж болно.

4.Энэхїї гэрээнд хєрєнгє хїлээлгэн єгсєн тухай акт болон тодорхой тєсєл хэрэгжїїлэх болзолтой авч байгаа бол уг баримт бичгийг заавал хавсаргана.

62 дугаар зїйл.Хувьчлалыг хїчингїйд тооцох їндэслэл 1.Дараахь їндэслэлийн аль нэг нь байвал хувьчлалыг

хууль бус гэж їзэж хїчингїй болгоно: 1/Улсын Их Хурлын буюу Засгийн газрын баталсан

жагсаалтад ороогїй объектыг хувьчилсан; 2/тодорхой объектыг Тєрийн ємчийн хорооны зохих

шийдвэргїй хувьчилсан; 3/дуудлага худалдааны болон уралдаант

шалгаруулалтын журам зєрчсєн; 4/хувьчлан авагч эд хєрєнгийн їнэ, хууль, гэрээнд

заасан бусад тєлбєрийг гэрээний хугацаанд тєлєєгїй буюу тєлбєрийг хууль бусаар хийсэн;

5/ доод їнээс доогуур їнээр худалдсан буюу хувьчлахыг зєвшєєрєєгїй эд хєрєнгє оролцуулан авсан, єгсєн; /Энэ заалтыг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан/

6/хувьчлан авагчид нь хуульд зааснаас илїї хєнгєлєлт, давуу эрх олгосон;

76

7/хувьчлан авагч ємч хувьчлан авсан тухай гэрээгээр хїлээсэн їїргээ хугацаанд нь зохих ёсоор биелїїлээгїй;

8/хувьчилсан эд хєрєнгийн їнийг тєлєхєд хуулиар хориглосон эх їїсвэрийг ашигласан;

9/єєр хэлбэрээр энэ хууль болон бусад хууль зєрчсєн.

2.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан їндэслэлээр хувьчлалыг хїчингїйд тооцох болон хєрєнгийн хохирлыг хэрхэн арилгах шийдвэрийг Тєрийн ємчийн хороо гаргана.

З.Хувьчлал хїчингїй болсон тохиолдолд Тєрийн ємчийн хороо уг зєрчлєєс їїссэн хохирлыг арилгах, эд хєрєнгийг хамгаалах арга хэмжээ авч, цаашид уг эд хєрєнгийг хэрхэх тухай шийдвэр гаргана.

4.Энэ зїйлд зааснаар Тєрийн ємчийн хорооны гаргасан шийдвэрийг сонирхогч этгээд эс зєвшєєрвєл шїїхэд гомдол гаргаж болно.

63 дугаар зїйл.Хувьчилсан ємч хєрєнгийн їнийг тєлєх хєрєнгийн эх їїсвэр 1.Хувьчилсан эд хєрєнгийн їнийг хувьчилж авсан этгээд

єєрийн болон хууль ёсоор авсан дотоод, гадаадын зээлийн мєнгєн хєрєнгєєр /їнэт цаасаар/ тєлнє.

2.Їнийг тєлєхєд зориулж хувьчлалд зориулсан сан болон бусад эх їїсвэрээс хуульд заасан нєхцєл, журмын дагуу Засгийн газар ємчлєгчид зээл олгож болно.

3.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаас бусад хєрєнгийн эх їїсвэрийг хувьчилж байгаа эд хєрєнгийг худалдан авахад тєлбєрийн хэрэгсэл болгохыг хориглоно.

64 дїгээр зїйл.Хувьчлалын орлого 1.Тєрийн ємчийг хувьчлах явцад авсан бїх тєрлийн

хураамж, хувьчлагдсан эд хєрєнгийн їнэ, энэ зориулалтаар бусдаас тєрд єгсєн хандиваас хувьчлалын орлого бїрэлдэнэ.

2.Хувьчлалын орлогыг улсын тєсєвт оруулна. /Энэ хэсгийг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан/

65 дугаар зїйл.Хувьчлалын тайлан 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн хувьчилсан тухай бїр

хувьчлал эрхлэн явуулсан албан тушаалтан хувьчлалын тайлан бичиж, Тєрийн ємчийн хорооны хуралдаанд оруулна. Тайлан бичих загварыг Тєрийн ємчийн хороо батална. Тайланд дараахь зїйлийг тусгана:

77

1/хувьчилсан эд хєрєнгийн тооллого, їнэлгээ хийсэн байдал;

2/хувьчлах талаар эрх бїхий байгууллагаас гаргасан шийдвэр;

3/хувьчлах ажиллагаа явуулсан дїн, эд хєрєнгийг худалдсан їнэ, тєлбєр хийсэн байдал;

4/байгуулсан гэрээ; 5/шинэ ємчлєгчид эд хєрєнгийг хїлээлгэн єгсєн

байдал. 2.Тайланд гэрээ, хєрєнгийн жагсаалтыг тус тус

хавсаргана. Тайлан нь тєрийн ємчийн тухай эд хєрєнгийг хувьчилсан тухай нотлох хуулийн їндсэн баримт бичиг бєгєєд тїїнийг Тєрийн ємчийн хорооны хуралдаанаар хэлэлцэж батална.

З.Баталсан тайланг зохих журмын дагуу архивт тусгай сан хємрєг болгон шилжїїлнэ.

4.Тєрийн ємчийн хороо нь тєрийн ємчийн їл хєдлєх эд хєрєнгийг хувьчлагдсан тухай бїр їл хєдлєх эд хєрєнгийн бїртгэлийн байгууллагад мэдэгдэнэ. /Энэ хэсгийг 1997.6.19-ний хуулиар єєрчлєн найруулсан/

ДОЛДУГААР БЇЛЭГ

Нийгмийн салбарын єєрчлєлт, шинэчлэл, хувьчлал

65 1 дїгээр зїйл.Нийгмийн салбарын єєрчлєлт, шинэчлэл, хувьчлал 1.Нийгмийн салбарт їйл ажиллагаа явуулдаг тєрийн

ємчит хуулийн этгээдээс їзїїлдэг їйлчилгээ, удирдах їйл ажиллагааг тєрийн ємчийн оролцоогїй хуулийн этгээд, хувь хїнээр гїйцэтгїїлэх, нийгмийн салбарт тусламж, їйлчилгээг їзїїлэхэд ашиглагддаг тєрийн ємчийн зориулалтын эд хєрєнгийг бусдад тїрээсээр ашиглуулахыг єєрчлєлт, шинэчлэл, хувьчлалын хїрээнд хамааруулж ойлгоно.

2.Энэ хуулийн 65 2 , 65 3 , 65 4 дїгээр зїйлд заасан гэрээний їндсэн дээр тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн удирдах їйл ажиллагаа, їзїїлж байгаа тусламж, їйлчилгээг удирдлагын, гїйцэтгэлийн гэрээгээр гїйцэтгїїлэх болон тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг тїрээсийн гэрээгээр ашиглуулахад тєрийн ємчийн аливаа эд хєрєнгє, эд хєрєнгийн эрх бусдад шилжихгїй.

3.Нийгмийн салбарын хувьчлалд энэ хуулийн зургадугаар бїлэгт заасан хувьчлалын аргуудыг нэгэн адил хэрэглэж болно.

78

4. Нийгмийн салбарын єєрчлєлт, шинэчлэл, хувьчлалын їйл ажиллагаанд дараахь зарчмыг баримтална:

1/ їйл ажиллагааны чиглэл, хєрєнгийн зориулалтыг єєрчлєхгїй байх;

2/ їйлчилгээ, їйл ажиллагааны хїрсэн тївшинг бууруулахгїй байх;

3/ їйлчилгээнд хамрах хїрээг єргєтгєх; 4/ ил тод, нээлттэй байх; 5/ ажиллагчдад учрах эрсдэлийг бууруулах

65 2 дугаар зїйл. Нийгмийн салбарт їйл ажиллагаа явуулж буй тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн удирдах їйл ажиллагааг удирдлагын гэрээгээр гїйцэтгїїлэх 1.Нийгмийн салбарт їйл ажиллагаа явуулдаг хуулийн

этгээдийн удирдах їйл ажиллагааг уралдаант шалгаруулалтаар шалгарсан, тєрийн ємчийн оролцоогїй хуулийн этгээд, хувь хїнээр удирдлагын гэрээний їндсэн дээр гїйцэтгїїлж болно.

2. Удирдлагын гэрээгээр ажиллуулах хуулийн этгээд, хувь хїнийг уралдаант шалгаруулалтын їндсэн дээр сонгон шалгаруулна.

3.Уралдаант шалгаруулалтыг зохион байгуулах, шалгарсан хуулийн этгээд, хувь хїнтэй гэрээ байгуулах, гэрээг дїгнэх ажлыг Тєрийн ємчийн хороо, тухайн хуулийн этгээдийг харьяалах салбарын тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран гїйцэтгэнэ.

4.Удирдлагын гэрээгээр ажиллуулах хуулийн этгээдийн жагсаалтыг Засгийн газар батална.

5.Удирдлагын гэрээ байгуулахдаа Иргэний хуулийн їїргийн ажил гїйцэтгэх тухай гэрээний заалтыг баримтлахаас гадна дараахь нєхцєлийг заавал тусгана:

1/энэ хуулийн 58 дугаар зїйлийн 4 дэх хэсгийн 1, 2, 4 –т заасан болзол;

2/тухайн хуулийн этгээдийн їндсэн їйл ажиллагааны чанар, їр ашгийг дээшлїїлэх, тєсвєєс їзїїлэх санхїїжилтийг багасгах хэмжээ, їе шат, хугацаа;

3/тухайн хуулийн этгээдийн їйл ажиллагааны зардлаас давсан орлогоос тїїнд хєрєнгє оруулалтын зориулалтаар буцаан олгох хєрєнгийн хэмжээ.

65 3 дугаар зїйл. Нийгмийн салбарын тусламж, їйлчилгээг гїйцэтгэлийн гэрээгээр гїйцэтгїїлэх 1.Тєрєєс нийгмийн салбарт їзїїлдэг тусламж,

їйлчилгээг тєрийн ємчийн оролцоогїй хуулийн этгээд, хувь

79

хїнээр гїйцэтгэлийн гэрээний їндсэн дээр гїйцэтгїїлж болно. 2. Гїйцэтгэлийн гэрээгээр ажиллуулах хуулийн этгээд,

хувь хїнийг уралдаант шалгаруулалтын їндсэн дээр сонгон шалгаруулна.

3. Уралдаант шалгаруулалтыг зохион байгуулах, шалгарсан хуулийн этгээд, хувь хїнтэй гэрээ байгуулах, гэрээг дїгнэх ажлыг Тєрийн ємчийн хороо, тухайн тусламж, їйлчилгээний чиглэлийн асуудлыг эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран гїйцэтгэнэ.

4. Гїйцэтгэлийн гэрээгээр ажиллуулах хуулийн этгээдийн жагсаалтыг Засгийн газар батална.

5. Гїйцэтгэлийн гэрээ байгуулахдаа Иргэний хууль болон ажил гїйцэтгэх тухай гэрээний заалтуудыг баримтлахаас гадна дараахь нєхцєлийг заавал тусгана:

1/энэ хуулийн 58 дугаар зїйлийн 4 дэх хэсгийн 1, 2, 4 –т заасан болзол;

2/тусламж, їйлчилгээнд тавигдах мэргэжлийн стандарт,шаардлага нєхцєлийг ханган гїйцэтгэх.

6.Гїйцэтгэлийн гэрээний явцад тєрийн ємчийн эд хєрєнгє болон эд хєрєнгийн эрхийг ашиглах шаардлага гарвал Тєрийн ємчийн хороо гїйцэтгэгчтэй тєрийн ємчийн эд хєрєнгє, эд хєрєнгийн эрхийг ашиглах тухай тусгаар гэрээ байгуулна.

65 4 дїгээр зїйл. Нийгмийн салбарт тусламж, їйлчилгээг їзїїлэхэд ашиглагддаг тєрийн ємчийн зориулалтын эд хєрєнгийг тїрээсээр ашиглуулах 1.Нийгмийн салбарын тєрийн ємчийн зориулалтын эд

хєрєнгийг тєрийн ємчийн оролцоогїй хуулийн этгээд, хувь хїнээр тїрээсийн гэрээний їндсэн дээр ашиглуулж болно.

2.Тїрээсийн гэрээний їндсэн дээр тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг ашиглах хуулийн этгээд, хувь хїнийг уралдаант шалгаруулалтын їндсэн дээр шалгаруулна.

3.Энэ зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан уралдаант шалгаруулалтыг зохион байгуулах, шалгарсан хуулийн этгээд, хувь хїнтэй гэрээ байгуулах, гэрээг дїгнэх ажлыг Тєрийн ємчийн хороо, тухайн тусгай зориулалтын эд хєрєнгийг ашиглахтай холбогдсон асуудлыг эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран гїйцэтгэнэ.

4.Нийгмийн салбарт тусламж їйлчилгээ їзїїлэх зориулалт бїхий тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг тїрээслэхэд энэ хуулийн 28 дугаар зїйлийн 1, 2, 3, 5 дахь хэсгийн заалт нэгэн адил хамаарна.

80

65 5 дугаар зїйл.Тєсвийн санхїїжилтийг тєлсєн хэмжээгээр тєрийн эзэмшлийг бууруулж хувьчлах 1.Нийгмийн салбарт їйл ажиллагаа явуулдаг тєрийн

ємчийн болон тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн їйл ажиллагааг гэрээний їндсэн дээр гїйцэтгїїлж тєсвєєс авах санхїїжилтийг тєлсєн хэмжээгээр тєрийн эзэмшлийг тодорхой хувиар бууруулж хуулийн этгээд, хувь хїнд хувьчилж болно.

2.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан аргаар хувьчлах хуулийн этгээдийн жагсаалтыг Засгийн газар батална.

3.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан хувьчлалд оролцох хуулийн этгээд, хувь хїнийг уралдаант шалгаруулалтаар шалгаруулна.

4.Энэ зїйлийн 3 дахь хэсэгт заасан уралдаант шалгаруулалтыг зохион байгуулах, шалгарсан хуулийн этгээд, хувь хїнтэй гэрээ байгуулах, гэрээг дїгнэх ажлыг Тєрийн ємчийн хороо, тухайн тєрийн ємчит болон тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээдийн харьяалах тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран гїйцэтгэнэ.

5.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт заасан тєрийн эзэмшлийг хэдэн хувиар бууруулахыг тухайн хуулийн этгээд, хувь хїнтэй байгуулах гэрээнд заавал заана. /Энэ бїлгийг 2002 оны 7 дугаар сарын 10-ны єдрийн хуулиар нэмсэн./

НАЙМДУГААР БЇЛЭГ

Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн хадгалалт, хамгаалалтад тавих хяналт шалгалт, бїртгэл, тооцоо

66 дугаар зїйл.Хяналт шалгалтын тогтолцоо 1.Тєрийн ємчийн эд хєрєнгийн хадгалалт, хамгаалалт,

эзэмшилт, ашиглалт, захиран зарцуулалтад тавих тєрийн хяналт шалгалт нь Улсын Их Хурал, Засгийн газраас тавих ерєнхий хяналт, Тєрийн хянан шалгах хороо, Сангийн яамнаас хэрэгжїїлэх мэргэжлийн хяналт шалгалт, тєрийн ємчийн хорооны болон хуулийн этгээдийн дотоодын хяналт шалгалтаас бїрдэнэ.

2.Тєрийн ємчийн хороо болон эрх бїхий бусад байгууллагын захиалгаар тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийн эзэмшилт, ашиглалт, захиран зарцуулалтад хєндлєнгийн магадлан шалгалт хийлгэж болно.

З.Тєрийн ємчийн хороо энэ талаархи хууль болон Засгийн газрын шийдвэрийн биелэлтийг зохион байгуулах їндсэн дээр ємчийн ашиглалт, захиран зарцуулалтад

81

гїйцэтгэлийн болон баримтын байцаан шалгалт хийх, бїртгэлээр хяналт тавих зэргээр ємчийн хадгалалт, хамгаалалтад тавих системийн хяналт шалгалтыг хэрэгжїїлнэ.

4.Сангийн яам нь Тєрийн ємчийн хороотой хамтран тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн аж ахуй, санхїїгийн їйл ажиллагаанд баримтын иж бїрэн шалгалтыг 2 жил тутам нэгээс доошгїй удаа заавал хийх ба шалгалтын дїнг хамтран хэлэлцэж шаардлагатай арга хэмжээ авна.

5.Эрх бїхий байгууллагууд тус тусын эрхлэх ажлын хїрээнд ємч хамгаалах асуудлаар тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн ємч хамгаалалтад санхїїгийн гэнэтийн сонгон шалгалт хийж болно.

67 дугаар зїйл.Дотоодын хяналт шалгалт 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эрх баригч нь ємч

хєрєнгийн хадгалалт, хамгаалалтын байдалд єдєр тутам тавих дотоодын хяналтыг зохион байгуулж, тїїний їр дїнг тєрийн ємнє хариуцна.

2.Ємч хєрєнгийн хадгалалт, хамгаалалтад бїртгэлээр тавих хяналт шалгалтыг тухайн хуулийн этгээдийн ерєнхий нягтлан бодогч хариуцна.

68 дугаар зїйл.Эд хариуцагч 1.Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн эд хєрєнгийг

бїртгэн авч хадгалах, тїїнийг нэр тєрєл, чанар, бїрдлийн хувьд бїрэн бїтэн байлгах, эрх бїхий албан тушаалтны шийдвэрээр тавьж олгох, їїрэг бїхий этгээдийг эд хариуцагч гэнэ.

2.Эд хариуцагчийн жагсаалт, эд хариуцагчаар сонгон авах журам, эд хариуцагчтай байгуулах гэрээний ерєнхий нєхцєлийг Засгийн газар тогтооно.

69 дїгээр зїйл.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн нягтлан бодох бїртгэл, бїртгэл тооцоо 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээд нь анхан шатны

бїртгэлийн баталгаажсан баримтыг їндэслэн дэлгэрэнгїй ба хураангуй бїртгэл хєтлєн, тайлан тэнцлийг улирлаар зохиож Сангийн яаманд тушаана.

2.Заавал хєтлєх нягтлан бодох бїртгэлийн нийтлэг маягтаас гадна тєрийн ємчийн хуулийн этгээдэд хєтлєгдвєл зохих мэдээ, тайлангийн маягт, аргачлалыг Тєрийн ємчийн улсын хороо батлан мєрдїїлж болно.

82

З.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн ерєнхий нягтлан бодогч нь мэргэшсэн байх бєгєєд тїїнийг Сангийн яамны зєвшєєрєлтэйгээр захирал томилно.

70 дугаар зїйл.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийн тооллого, тїїний хугацаа 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн їндсэн хєрєнгє, їнэт

цаас, мєнгєн хєрєнгийн тооллогыг дотоодын тооллого, улсын тооллого гэж хоёр хуваана.

2.Эд хєрєнгийн дотоодын тооллогыг тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн захиргаа эрхлэн дор дурдсан хугацаанд явуулж улирал, жилийн тайлан тэнцэлд тусгаж тайлагнана:

1/їндсэн хєрєнгє, дуусаагїй хєрєнгє оруулалт ба барилга угсралтын ажил, их засварын зардлын тооллогыг жилд нэг удаа /12 дугаар сарын 01-нээс 31-ний дотор/;

2/тїїхий эд, материал, тїлш, сэлбэг хэрэгсэл, бэлэн бїтээгдэхїїн, бараа, сав, баглаа боодлын тооллогыг жилд 2 удаа /6 дугаар сарын 1, 12 дугаар сарын 1-нээс/;

З/дуусаагїй їйлдвэрлэл, єєрийн їйлдвэрийн хагас боловсруулсан зїйл, їнэт цаасны тооллогыг улиралд 1 удаа /улирлын эцсийн сарын 25-наас/;

4/мєнгєн хєрєнгє, шатах, тослох материал болон жижиглэн худалдаалах газар /дэлгїїр, цайны газар, ресторан, бар, зочид буудал гэх мэт/-т байгаа бараа, сав, боодлыг сар бїр /сар бїрийн 1-нээс/;

5/ажлын болон єсвєр, їржил, тэжээлд байгаа мал, амьтдыг жилд 1 удаа /12 дугаар сарын 15-ны/;

6/гааль худалдааны, онцгой албан татвар, эрїїл мэндийн болон нийгмийн даатгалын жилийн бусад татвар хураамжийн талаар улсын болон орон нутгийн тєсєвтэй хийх тооцоог улиралд заавал 1 удаа хийх;

7/банкны байгууллагаас бїх тєрлийн харилцах дансны хуулгыг авах бїрдээ дансны гїйлгээг шалгаж, улирал бїрийн дансны їлдэгдлийг батлах.

З.Дотоодын тооллогын тайлан тэнцлийн дїнг Тєрийн ємчийн хороо санхїї, статистикийн байгууллагатай хамтран улсын хэмжээгээр нэгтгэн гаргаж, дутагдсан эд хєрєнгийг нєхєн тєлїїлэх, илїїдэл болон цаашид ашиглах боломжгїй болсон їндсэн эд хєрєнгийг шилжїїлэх, борлуулах, устгах зэрэг шаардлагтай арга хэмжээ авч Засгийн газарт тайлагнана.

4.Їндсэн хєрєнгийн, шаардлагатай гэж їзвэл эргэлтийн хєрєнгийн улсын їзлэг тооллогыг Тєрийн ємчийн хороо эрхлэн

83

4 жилд 1 удаа Засгийн газрын бїрэн эрхийн хугацаа эхэлсэн анхны жилийн IЇ улиралд багтаан явуулна.

71 дїгээр зїйл.Эд хєрєнгийн тооллогын бэлтгэлийг хангах 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эрх баригч, ерєнхий

нягтлан бодогч нь тооллого эхлэхийн ємнє дараахь бэлтгэл хангасан байх їїрэгтэй:

1/їндсэн хєрєнгєд гарсан хєдєлгєєн, єєрчлєлтийг нягтлан бодохын дэлгэрэнгїй бїртгэлд тусгасан байх, техник, технологийн баримт бичгийг гїйцэд бїрдїїлсэн байх;

2/бараа, материал, їнэ бїхий зїйлийн орлого, зарлагыг цэгцлэн шалгаж, нэр тєрлийн бїртгэлийг эд хариуцагч бїрээр хєтлїїлж тайлан гаргуулан їлдэгдлийн бїртгэлтэй тулган шалгасан байх;

3/агуулахад байгаа тїїхий эд, материал, бэлэн бїтээгдэхїїн, сэлбэг хэрэгсэл зэрэг эд хєрєнгийг тєрєлжїїлж, хураалт, хадгалалтыг цэгцэлсэн байх;

4/їйлдвэрлэлийн салбар, нэгжид байгаа хэрэгцээнээс илїї їндсэн хєрєнгийн зїйлс, тїїхий эд, хагас боловсруулсан зїйл, бэлэн бїтээгдэхїїн ашиглаж болох хоёрдогч тїїхий эд зэргийг агуулахад шилжїїлж гологдол болсон бїтээгдэхїїнийг шийдвэрлэсэн, гїйцэтгэсэн ажлын журнал хєтлїїлж, дуусаагїй ажлын хєрєнгє оруулалт ба барилга угсралтын ажлын хэмжээг тодорхойлсон байх;

5/мал, амьтныг эзэмшигч бїрээр тоолоход бэлтгїїлэх;

6/тооллогод хэрэглэгдэх хэмжих багаж, хэрэгслийг шалган баталгаажуулж бараа материалын їнийн болон хэвийн хорогдлын нормын жагсаалтыг їйлдсэн байх;

7/ємнєх тооллогоор тайлан тэнцлээс хасахаар шийдвэрлэсэн їндсэн хєрєнгє, тїїхий эд материал, бэлэн бїтээгдэхїїн, барааг худалдах, устгах зэргээр бїрэн шийдвэрлїїлж їр дїнг бїртгэлд тусгасан байх;

8/єр, авлагыг барагдуулах арга хэмжээ авч їлдэгдлийг тооцсон байх.

72 дугаар зїйл.Тооллогын комисс, тїїний эрх, їїрэг 1.Тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн эрх баригч нь

тооллого эхлэхээс ємнє ємч хамгаалалтад хяналт тавих їїрэг бїхий болон холбогдох мэргэжлийн хїмїїсийг оролцуулан Тооллогын комисс томилж байгуулна.

84

2.Тооллогын комисс байгуулах шийдвэрт тооллого эхлэх, дуусгах хугацааг тооллого явуулах салбар, нэгж бїрээр заасан байна.

З.Улсын тооллогын їед тооллогыг зохион байгуулах, тооллогын комиссын ажилд хяналт тавьж, туслах тєлєєлєгчдийг Тєрийн ємчийн хороо томилж ажиллуулна.

4.Тооллогын комисс дараахь їїрэгтэй: 1/эд хєрєнгийн тооллогыг тогтоосон хугацаанд їнэн

зєв, чанартай явуулж дуусгах; 2/тоолсон эд хєрєнгийн їнийг бэлтгэн нийлїїлэгчийн

дагалдах баримт, тухайн їеийн зах зээлийн їнийн жишигтэй тулган шалгаж, тооллогын бїртгэлд бичих;

З/агуулахын эмх цэгц, хєрєнгийн хадгалалт, хамгаалалт, анхан шатны бїртгэлийн хєтлєлт, хэмжих хэрэгслийн баталгаажилт, урьдах тооллогоор єгсєн їїргийн биелэлт зэргийг тоологын явцад шалгаж, дутагдлыг арилгах арга хэмжээ авах;

4/комиссын хурлаар тооллогын їр дїнг хэлэлцэж, тооллогын бїртгэлийг баталгаажуулж, холбогдох акт, материалын хамт ерєнхий нягтлан бодогчид тусгай жагсаалтаар шилжїїлэн єгєх;

5/эвдэрсэн, гэмтсэн, чанар байдлаа алдсанаас хэрэгцээнд тохирохгїй болсон тухайн їеийн зах зээлийн їнийн жишгээс хэт єндєр їнээр авсан, хэт доогуур їнээр борлуулсан їндсэн хєрєнгє, тїїхий эд, бараа материалын їнэ бїхий зїйлийн жагсаалтыг илрїїлж гэм буруутай хїмїїсээр тєлїїлэх буюу данснаас хасуулах тухай саналаа тавих.

5.Тооллогын комисс дараахь эрхтэй: 1/тооллого эхлэхийн ємнє эд хариуцагчаас эд

хєрєнгийн орлого, зарлагын бїх баримтыг нягтлан бодогчид бїрэн шилжїїлсэн эсэхээр баталгаа гаргуулан авах ба нягтлан бодогч уг баримтуудыг хїлээн авсан эсэхийг шалгах;

2/тооллого явуулахын ємнє эд хариуцагчдын хариуцаж байгаа бараа материалын їнэ бїхий зїйл, мєнгєн касс, агуулахыг лацдаж ломбодох болон харуул хамгаалалтын талаар илэрсэн дутагдлыг арилгах арга хэмжээ авахыг холбогдох хїмїїст шаардах;

З/тооллогын явц дундуур тїїхий эд, бараа материал, мєнгєн хєрєнгийг хїлээн авах, тавьж олгох явдлыг бїрэн зогсоох, харин байгууллагын хэвийн ажиллагааг тасалдуулахгїйн тулд тооллогын комиссын хяналтын дор зєвхєн їйлдвэрлэлийн хэрэгцээний зайлшгїй шаардлагатай тїїхий эд, материалыг гаргах ба хїлээн авахыг зєвшєєрєх.

85

7З дугаар зїйл.Эд хєрєнгийн тооллого явуулах журам 1.Їндсэн хєрєнгє, эргэлтийн хєрєнгийн тооллогоор

бэлэн байгаа їлдэгдэл, нягтлан бодох бїртгэлээр байвал зохих їлдэгдлийн хоорондын зєрїїг дор дурдсан журмаар тохируулан тооцно:

1/эд хєрєнгийн хэвийн хорогдлын нормоос хэтрээгїй дутагдлыг їйлдвэрлэл, їйлчилгээний зардалд бичнэ;

2/нэг эд хариуцагчийн хариуцлагад байсан нэг нэр тєрлийн адил їнэтэй бараа материалын їнэт зїйлийн илїї дутууг хооронд нь харьцуулж хааж болно;

З/нэр тєрлийн материал їнэ бїхий зїйлийн дутагдлыг бусад їнэ бїхий зїйлийн илїїдлээр нэг эд хариуцагчаас гарсан дутагдлыг нєгєє эд хариуцагч дээр гарсан илїїдлээр, хоёр єєр хугацаанд гарсан нэг тєрлийн адил їнэтэй зїйлийн дутагдлыг илїїдлээр хаахыг хориглоно. Харин тооллогоор илэрсэн илїїдийг зохих дансанд орлого болгож илїїдэл гарсан шалтгааныг тогтооно;

4/їнэ бїхий зїйлийн хэвийн хорогдлын нормоос хэтэрсэн дутагдал, гэмтлээс гарсан хохирлыг тухайн їеийн зах зээлийн дундаж їнээр бодож гэм буруутай хїмїїсээр тєлїїлнэ. Санаатайгаар идэж ашигласан буюу дутагдуулсан нь илэрвэл хуулийн этгээдийн эрх баригч уг хэргийг 7 хоногийн дотор хуулийн байгууллагад шилжїїлнэ.

2.Байгууллагын нягтлан бодогч нь їндсэн хєрєнгє, бараа материал, їнэ бїхий зїйлийн тооллогоор бэлэн байсан їлдэгдэл, гарсан зєрїїг тооллогын акт материал батлагдсанаас хойш 5 хоногийн дотор нягтлан бодох бїртгэлд тусгаж дансны їлдэгдлийг тулган шалгана.

ЕСДЇГЭЭР БЇЛЭГ

Орон нутгийн ємчийн зїйлс

74 дїгээр зїйл.Орон нутгийн ємчийн зїйлсийн тухай ойлголт 1.Орон нутгийн ємчийн зїйлс нь энэ хуулийн З дугаар

зїйлд заасны дагуу нийтийн зориулалттай ємч, орон нутгийн єєрийн ємчєєс бїрдэнэ.

2.Орон нутгийн нийтийн зориулалттай ємчид тухайн орон нутгийн хїн амын нийтийн хэрэглээнд зориулсан эд хєрєнгє хамаарна.

86

75 дугаар зїйл.Орон нутгийн ємчид эд хєрєнгє олж авах Орон нутгийн ємчид эд хєрєнгийг дараахь хэлбэрээр

олж авна: 1/энэ хуулийн 6 дугаар зїйлийн 1-4 дэх хэсэгт заасан

хэлбэрээр бий болсон эд хєрєнгє; 2/тєрийн ємчєєс хууль тогтоомжийн дагуу хуваарилж

шилжїїлсэн эд хєрєнгє; З/орон нутгийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээ-

дийн орон нутгийн ємчид ногдох ашгаар олж авсан эд хєрєнгє; 4/хуульд заасан бусад їндэслэлээр бий болсон эд

хєрєнгє.

76 дугаар зїйл.Орон нутгийн ємчийг ємчлєх эрх дуусгавар болох Орон нутгийн ємчийг ємчлєх эрх Иргэний хууль, бусад

хуульд заасан їндэслэлээр дуусгавар болно.

77 дугаар зїйл.Орон нутгийн ємчийн талаархи иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын бїрэн эрх 1.Иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал нь тухайн аймаг,

нийслэл, сум, дїїргийн ємчийн зїйлсийг хїн амаа тєлєєлєн ємчлєгч нь байна.

2.Орон нутгийн ємчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах талаар иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал дараахь бїрэн эрхтэй:

1/орон нутгийн ємчийн эд хєрєнгийн хадгалалт, хамгаалалтын байдлыг хянан шалгах буюу тїїнд тавих хяналт шалгалтыг зохион байгуулах;

2/иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын Тэргїїлэгчид, Засаг даргаас орон нутгийн ємчийн хєрєнгийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах эрхээ хэрэгжїїлэх талаар зохиосон ажил, їр ашгийн тайлан, нэгдсэн тооллогын дїнг жил бїр хэлэлцэж, дїгнэлт, чиглэл єгєх;

3/орон нутгийн ємчийн їндсэн хєрєнгийг хувьчлах ба бусдад шилжїїлэх, шинээр олж авах жагсаалт, тєлєвлєгєє, эх їїсвэрийг хэлэлцэж батлах. Хувьчлах орон нутгийн эд хєрєнгийн жагсаалтыг батлахдаа Тєрийн ємчийн хороотой зєвшилцєнє;

4/орон нутгийн ємчийн хуулийн этгээд байгуулах, єєрчлєн байгуулах, татан буулгах шийдвэр гаргаж, гїйцэтгэлд нь хяналт тавих.

87

З.Орон нутгийн ємчид хамаарах їндсэн хєрєнгийг бусдын ємчлєлд шилжїїлэх, шинээр олж авах асуудлыг гагцхїї иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал, тїїний хуралдааны чєлєєт цагт Хурлын Тэргїїлэгчид шийдвэрлэнэ.

4.Хурлын Тэргїїлэгчид нь тухайн хурлын хуралдааны чєлєєт цагт энэ хуулийн 2 дахь хэсэгт заасан бїрэн эрхийг хэрэгжїїлж иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хуралд хариуцан тайлагнахаас гадна орон нутгийн ємчийн оролцоотой хувь нийлїїлсэн хуулийн этгээдэд ємчийн тєлєєлєгчийг томилж тїїний їйл ажиллагааг чиглїїлнэ.

5.Нутгийн удирдах байгууллагад орон нутгийн ємчийн асуудал хариуцсан ажилтан буюу ажлын алба уг ажлыг эрхэлнэ.

78 дугаар зїйл.Орон нутгийн ємчийн талаархи Засаг даргын бїрэн эрх 1.Засаг дарга нь иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаас орон

нутгийн ємчийн эд хєрєнгийн талаар гарсан шийдвэрийг Засгийн газрын бодлогод нийцїїлэн хэрэгжїїлэх їїрэгтэй.

2.Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 1/иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаас олгосон эрх

хэмжээний дотор орон нутгийн ємчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах;

2/орон нутгийн ємчит хуулийн этгээдийн эрх баригчийг томилох;

3/орон нутгийн ємчийн тєлєєлєгчийг томилох, єєрчлєх саналаа Хурлын Тэргїїлэгчдэд оруулах;

4/орон нутгийн ємчийн эд хєрєнгийн нэгдсэн бїртгэл хєтлєх, эд хєрєнгийн тооллого явуулах ажлыг зохион байгуулах;

5/орон нутгийн ємчит албан байгууллагыг шаардлагатай эд хєрєнгєєр хангах;

6/орон нутгийн ємчийн эд хєрєнгийг Тєрийн ємчийн хорооны мэргэжил, арга зїйн удирдлагын дор хувьчлах ажлыг зохион байгуулах;

7/нутгийн ємч эрхэлсэн ажилтан буюу албыг шуурхай удирдах.

79 дїгээр зїйл.Орон нутгийн ємчит хуулийн этгээдийн эд хєрєнгийн эрх Орон нутгийн ємчит хуулийн этгээд нь энэ хуулийн 14,

16, 17, 21 дїгээр зїйлд заасан эрх эдэлнэ.

88

80 дугаар зїйл.Орон нутгийн ємчийг эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах журам Орон нутгийн ємчийг эзэмших, захиран зарцуулахтай

холбогдсон харилцааг энэ хуулийн тавдугаар бїлэгт заасны дагуу зохицуулна.

81 дїгээр зїйл.Орон нутгийн ємчийг хувьчлах 1.Орон нутгийн ємчийг хувьчлах арга, хэлбэр, журмыг

энэ хуулийн зургадугаар бїлэгт заасныг удирдлага болгон иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал тогтооно. /Энэ хэсгийг 1997.6.19- ний хуулиар єєрчлєн найруулсан/

2.Иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал шаардлагатай гэж їзвэл тєрийн ємчийн хороонд захиалгаа єгч хувьчлах ажлыг хийлгэж болно.

3.Орон нутгийн ємчийн хувьчлалын орлогыг тухайн орон нутгийн тєсєвт оруулна. /2000 оны 5 дугаар сарын 12-ны єдрийн хуулиар 3 дахь хэсгийг нэмсэн/

АРАВДУГААР БЇЛЭГ

Бусад зїйл

82 дугаар зїйл.Хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн тухай хууль

тогтоомж зєрчигчдєд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхгїйгээр бол Тєрийн ємчийн хорооны эрх бїхий албан тушаалтан зєрчлийн шинж байдлыг харгалзан дор дурдсан шийтгэл ногдуулна:

1/тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг эрх бїхий байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр хандивласан, бэлэглэсэн, барьцаалсан, зээлдїїлсэн, бусад ємчийн хуулийн этгээдэд хувь хєрєнгє болгон оруулсан бол гэм буруутай албан тушаалтныг 30000-60000 тєгрєгєєр торгож, учирсан хохирлыг нєхєн тєлїїлэх;

2/энэ хуульд заасан журмыг зєрчиж тєрийн ємчийн эд хєрєнгийг худалдсан, тїрээслїїлсэн бол гэм буруутай этгээдийг 25000-60000 тєгрєгєєр торгож, уг хохирлыг нєхєн тєлїїлэх

З/энэ хуулийн З5 дугаар зїйлийн З дахь хэсэгт заасныг зєрчсєн бол гэм буруутай этгээдийг 60000 хїртэл тєгрєгєєр торгож, учирсан хохирлыг нєхєн тєлїїлэх. /Энэ заалтыг 1997.6.19-ний хуулиар нэмсэн/

89

83 дугаар зїйл.Хууль хїчин тєгєлдєр болох Энэ хуулийн зургадугаар бїлгийг 1996 оны 6 дугаар

сарын 15-ны єдрєєс, бусад бїлгийг 8 дугаар сарын 1-ний єдрєєс эхлэн тус тус дагаж мєрдєнє.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Н.БАГАБАНДИ

/Энэ хуулинд Монгол Улсын 1999 оны 7 дугаар сарын 21-ний, 2000 оны 5 дугаар сарын 12-ны, 2002 оны 7 дугаар сарын 4, 10-ны, 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны, 5 дугаар сарын 23-ны єдрийн хуулиар оруулсан нэмэлт, єєрчлєлт тусгагдсан./

90


СУУЦ ЄМЧЛЄГЧДИЙН ХОЛБООНЫ ЭРХ ЗЇЙН БАЙДАЛ, НИЙТИЙН ЗОРИУЛАЛТТАЙ ОРОН СУУЦНЫ БАЙШИНГИЙН

ДУНДЫН ЄМЧЛЄЛИЙН ЭД ХЄРЄНГИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ


1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1. Энэ хуулийн зорилт нь сууц ємчлєгчдийн холбооны

зохион байгуулалт, їйл ажиллагааны эрх зїйн їндсийг тодорхойлох, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн ємчлєл, эзэмшил, ашиглалт, хамгаалалттай холбоотой харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн тухай хууль тогтоомж 2.1. Сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал,

нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн тухай хууль тогтоомж нь Иргэний хууль, Барилгын тухай хууль, Орон сууцны тухай хууль, Орон сууц хувьчлах тухай хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

З дугаар зїйл. Хуулийн їйлчлэх хїрээ 3.1. Энэ хууль нь нийтийн зориулалттай орон сууцны

байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгє ємчлєх, эзэмших, ашиглах, сууц ємчлєгчдийн холбоо, нийтийн їйлчилгээ їзїїлэх мэргэжлийн байгууллагын їйл ажиллагаатай холбоотой харилцаанд їйлчилнэ.

3.2. Орон сууцны байшинг дангаар ємчлєх харилцаанд энэ хууль їл хамаарна.

4 дїгээр зїйл. Хуулийн нэр томъёоны тодорхойлолт 4.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор

дурдсан утгаар ойлгоно: 4.1.1. “нийтийн зориулалттай орон сууцны байшин”

гэж Орон сууц хувьчлах тухай хуулийн 3 дугаар зїйлийн 1 дэх заалтад заасан барилгыг;

91

4.1.2. “сууц ємчлєгч” гэж нийтийн зориулалттай орон сууцны байшин дахь сууцыг захиран зарцуулах эрх бїхий этгээдийг;

4.1.3. “сууц ємчлєгчдийн холбоо” гэж нийтийн зориулалттай орон сууцны байшин /цаашид “орон сууцны байшин” гэх/-гийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг дундаа хамтран ємчлєх эрхийг хэрэгжїїлэх, тухайн орон сууцны байшингийн ашиглалтын хэвийн байдлыг хангах, сууц ємчлєгчдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах, орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн эзэмшил, ашиглалт, хамгаалалтыг эрхлэн хариуцах зорилго бїхий, хуулийн этгээдийн эрхгїй, заавал гишїїнчлэлтэй холбоог;

4.1.4. "сууц ємчлєгчид ногдох хэсэг" гэж орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар, їйлчилгээ, сууц ємчлєгчдийн холбоог санхїїжїїлэхэд тухайн сууц ємчлєгчийн оролцох хувь хэмжээг;

4.1.5. “дангаар ємчлєх сууцны сууцны бус зориулалттай хэсэг” гэж тухайн сууцны гал зуух, ариун цэврийн болон угаалгын єрєє, єрєє хоорондын хонгил, агуулахыг;

4.1.6. “орчны газар” гэж тухайн орон сууцны байшингийн суугчид, ємчлєгчдєд зориулагдсан ногоон байгууламж, зїлэг, хїїхдийн тоглоомын талбай, сїїдрэвч, явган хїний зам, авто машины зогсоол, тэдгээртэй адилтгах байгууламж бїхий нийтийн эдэлбэрийн газрыг.

5 дугаар зїйл. Сууц ємчлєгчдийн холбоо 5.1. Сууц ємчлєгчдийн холбоо /цаашид “холбоо” гэх/-ны

эрх зїйн байдал нь Иргэний хуулийн 143 дугаар зїйл болон энэ хуулиар тодорхойлогдоно.

5.2. Орон сууцны нэг байшинд нэг холбоо байх бєгєєд зэрэгцэн орших хэд хэдэн орон сууцны байшин дахь сууц ємчлєгчид нэгдэн нэг холбоо байгуулж болно.

5.3. Холбоог зохион байгуулах хурлыг сууц ємчлєгчдийн санаачилгаар хуралдуулна. Шаардлагатай тохиолдолд тухайн нутаг дэвсгэрт байгаа орон сууц хувьчлах товчоо болон тухайн шатны Засаг даргын санаачилгаар хуралдуулна.

5.4. Холбоог зохион байгуулах хурлын шийдвэрт хурлын тэргїїлэгчид гарын їсэг зурснаар тїїнийг байгуулагдсанд тооцно.

5.5. Холбоо нь тогтоосон журмын дагуу їйлдсэн тэмдэг, хэвлэмэл хуудас хэрэглэх бєгєєд банкинд харилцах данстай байна.

92

5.6. Сууц ємчлєгч бїр бїх гишїїдийн хуралд ємчилж буй сууц бїрийн тоогоор саналын нэг эрхтэй оролцох бєгєєд тухайн орон сууцны байшингийн хэд хэдэн сууцыг нэгтгэн нэг сууц болгон єєрчилсєн сууц ємчлєгч нь нэгтгэсэн сууц бїрийн тоогоор саналын нэг эрхтэй байна.

5.7. Хуульд єєрєєр заагаагїй бол холбоо нь гишїїдийн хїлээх їїргийг, гишїїд нь холбооны хїлээх їїргийг хариуцахгїй.

5.8. Холбоо нь дундын ємчлєлийн эд хєрєнгє, шугам сїлжээний засвар, їйлчилгээг гэрээний їндсэн дээр мэргэжлийн байгууллагаар гїйцэтгїїлэх бєгєєд засвар, їйлчилгээ хийлгэх мэргэжлийн байгууллагаа чєлєєтэй сонгох эрхтэй.

6 дугаар зїйл. Холбооны дїрэм 6.1. Холбооны дїрэмд дараахь зїйлийг заавал тусгана:

6.1.1. холбооны оноосон нэр, оршин байгаа газрын хаяг;

6.1.2. холбооны зорилго, їйл ажиллагааны чиглэл; 6.1.З. холбооны удирдах болон хяналтын зєвлєлийн

бїтэц, бїрэлдэхїїн, тэдгээрийн бїрэн эрхийн хугацаа, эрх хэмжээ; 6.1.4. холбоо болон сууц ємчлєгчдийн эрх, їїрэг; 6.1.5. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг эзэмших,

ашиглах журам; 6.1.6. сууц ємчлєгч бїрээс дундын ємчлєлийн эд

хєрєнгийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар, їйлчилгээ, орон сууцны байшингийн харуул хамгаалалттай холбогдсон зардлыг санхїїжїїлэхэд оролцох журам;

6.1.7. холбооны їйл ажиллагаанд шаардлагатай хєрєнгє бїрдїїлэх, сан байгуулж, ажиллах журам;

6.1.8. холбоог єєрчлєн байгуулах журам. 6.2. Холбооны дїрмийг бїх гишїїдийн хурлаар

хэлэлцэж батална.

7 дугаар зїйл. Холбооны эрх барих дээд байгууллага 7.1. Холбооны эрх барих дээд байгууллага нь бїх

гишїїдийн хурал байна. 7.2. Дараахь асуудлыг зєвхєн бїх гишїїдийн хурлаар

хэлэлцэж шийдвэрлэнэ: 7.2.1. холбооны дїрэм батлах, тїїнд нэмэлт,

єєрчлєлт оруулах;

93

7.2.2. холбооны тєсєв, тайлан, тэнцлийг хэлэлцэж батлах, орон сууцны хэвийн ажиллагааг хангах зорилгоор сан байгуулах, зээл авах;

7.2.3. холбооны сан болон зээлийн хєрєнгийн бїрдїїлэлт, ашиглалт, захиран зарцуулалтыг шийдвэрлэх;

7.2.4. удирдах болон хяналтын зєвлєлийн гишїїдийг сууц ємчлєгчдєєс сонгож, тайланг нь хэлэлцэх, тэдний їйл ажиллагаатай холбогдсон гомдлыг хянан шийдвэрлэх;

7.2.5. холбоог єєрчлєн байгуулах; 7.2.6. холбоог тєрийн бус байгууллагад элсїїлэх,

гишїїнээс гаргах; 7.2.7. байшин болон орцны харуул хамгаалалтын

асуудал; 7.2.8. хууль, дїрэмд заасан бусад асуудал.

8 дугаар зїйл. Бїх гишїїдийн хурал 8.1. Бїх гишїїдийн хурал ээлжит болон ээлжит бус

байна. 8.2. Дїрэмд єєрєєр заагаагїй бол ээлжит хурлыг жилд

нэгээс доошгїй удаа хуралдуулна. 8.3. Ээлжит бус хурлыг удирдах болон хяналтын

зєвлєл, гїйцэтгэх захирлын шийдвэрээр буюу бїх гишїїдийн гуравны нэгээс доошгїй хувийн санаачилгаар хуралдуулна.

8.4. Хурлаас тогтоол, хурлын тэмдэглэл гаргах бєгєєд тїїнд хурлын тэргїїлэгчид гарын їсэг зурж, холбооны тэмдгээр баталгаажуулна.

8.5. Бїх гишїїдийн хурлын товыг хурал хуралдуулахаас 14-єєс доошгїй хоногийн ємнє гишїїдэд зарлаж, хурлаас гарах шийдвэрийн тєслийг бичгээр мэдэгдэнэ.

8.6. Хуралд хэлэлцэхээр товлоогїй асуудлыг зєвхєн хуралд оролцож байгаа гишїїдийн олонхийн саналаар хэлэлцэнэ.

8.7. Бїх гишїїдийн хурлыг удирдах зєвлєлийн дарга, тїїний эзгїйд хуралд оролцогчдын олонхийн саналаар удирдах зєвлєлийн аль нэг гишїїн даргална.

8.8. Гишїїн єєрийн тєлєєлєх этгээдийг бичгээр олгосон итгэмжлэлийн їндсэн дээр гишїїдийн хуралд оролцуулах, эсхїл хэлэлцэх асуудлын талаархи саналаа санал авах хуудсаар урьдчилан бичгээр єгч болох бєгєєд энэ тухайгаа бїх гишїїдийн хурал эхлэхээс ємнє хяналтын зєвлєлд мэдэгдсэнээр хуралд оролцсонд тооцно. Бичгээр урьдчилан санал єгсєн гишїїдийн тоо нь бїх гишїїдийн 20 хувиас хэтрэхгїй байна.

94

8.9. Тєлєєлєх тухай итгэмжлэл болон урьдчилан єгсєн санал нь гагцхїї тухайн хуралд хїчинтэй бєгєєд бїх гишїїдийн хурал хойшилсон боловч тухайн хурлаар хэлэлцэхээр товлосон асуудал єєрчлєгдєєгїй тохиолдолд итгэмжлэл, урьдчилан єгсєн санал дараагийн хуралд хїчинтэй хэвээр байна.

8.10. Хуралд тєрийн болон нутгийн захиргааны байгууллагаас гадна тєрийн бус байгууллага, мэргэжлийн байгууллагын тєлєєлєгчийг оролцуулж болно.

9 дїгээр зїйл. Бїх гишїїдийн хурлын шийдвэр хїчин тєгєлдєр болох 9.1.Хуралд оролцсон гишїїдийн олонхийн саналаар

шийдвэр хїчин тєгєлдєр болох бєгєєд хурлаас гарсан шийдвэрийг хуралд оролцоогїй буюу эсрэг санал єгсєн гишїїд биелїїлэх їїрэгтэй.

9.2. Бїх гишїїдийн 50-иас дээш хувь оролцсоноор хурал хїчин тєгєлдєр болно.

9.3. Хэрэв сууц ємчлєгчид ногдох хэсгийн хориос дээш хувь нь нэг ємчлєгчтэй бол бїх гишїїдийн 75-аас дээш хувь оролцсоноор хїчин тєгєлдєр болно.

9.4. Энэ хуулийн 9.2, 9.3-т заасан хувьд хїрээгїй бол бїх гишїїдийн хурлыг хїчин тєгєлдєр бус гэж їзэж, дахин хуралдуулах хугацааг товлоно.

9.5. Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн засвар, хамгаалалт, їйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг хуваарилах асуудлыг хуралд оролцож буй гишїїдийн гуравны хоёроос доошгїй хувийн саналаар шийдвэрлэнэ.

10 дугаар зїйл. Удирдах зєвлєл, тїїний эрх, їїрэг 10.1. Удирдах зєвлєлийн бїрэлдэхїїнд тухайн орон

сууцны байшинд байнга оршин суудаг, насанд хїрсэн хїнийг сонгох бєгєєд удирдах зєвлєл нь орон тооны бус байна.

10.2. Холбооны гишїїдийн тоо, орон сууцны байшингийн онцлогийг харгалзан давхар, орц, байшингийн оршин суугчдыг тєлєєлєх удирдах зєвлєлийн гишїїдийн тоог бїх гишїїдийн хурлаас тогтооно.

10.3. Удирдах зєвлєлийн гишїїн тєлєєлїїлэх сууц ємчлєгчдийн олонхийн саналаар сонгогдоно.

10.4. Удирдах зєвлєлийн даргыг зєвлєлийн гишїїдийн дотроос олонхийн саналаар сонгоно.

10.5. Удирдах зєвлєлийн дарга болон гїйцэтгэх захирлын тїр эзгїйд тэдгээрийн їїрэг гїйцэтгэгчийг удирдах зєвлєлийн хурлын шийдвэрээр томилно.

95

10.6. Удирдах зєвлєлийн хурал нь ээлжит, ээлжит бус байна.

10.7. Удирдах зєвлєлийн ээлжит хурлыг улиралд нэгээс доошгїй удаа хийх бєгєєд дїрэмд удирдах зєвлєлийн хуралдах тоог нэмэгдїїлэн зааж болно.

10.8. Удирдах зєвлєл дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ: 10.8.1. холбооны гїйцэтгэх захиралд нэр дэвших

болзол, шалгуурыг тогтоох; 10.8.2. холбооны гїйцэтгэх захирлыг сонгох,

чєлєєлєх; 10.8.3. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг бусдад

тїрээслїїлэх, эзэмшїїлэх, ашиглуулах эсэхийг шийдвэрлэх; 10.8.4. холбооны сангийн болон бусад мєнгєн хєрєн-

гийг захиран зарцуулах талаархи захирлын эрх хэмжээг тогтоох;

10.8.5. гїйцэтгэх захирал, нягтлан бодогчийн цалинг тогтоох;

10.8.6. холбооны гїйцэтгэх захирлын тайлан, тєлєвлєгєєг хэлэлцэх;

10.8.7. бїх гишїїдийн хурлын шийдвэрийг хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах;

10.8.8. гїйцэтгэх захиралтай гэрээ байгуулах, гэрээний биелэлтийг дїгнэх;

10.8.9. бїх гишїїдийн хурлаар шийдвэрлэх асуудлыг хэлэлцэх.

10.9. Удирдах зєвлєлийн ээлжит бус хурлыг удирдах зєвлєлийн гишїїн, хяналтын зєвлєл, гїйцэтгэх захирлын санаачилгаар хуралдуулж болно.

10.10. Удирдах зєвлєлийн дарга дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ:

10.10.1. удирдах зєвлєлийн болон бїх гишїїдийн хурлыг зарлах, зохион байгуулах, даргалах;

10.10.2. удирдах зєвлєлийн їйл ажиллагааг зохион байгуулах;

10.10.3. гїйцэтгэх захирал холбооны нэрийн ємнєєс бусадтай байгуулж байгаа гэрээнд хяналт тавих;

10.10.4. бїх гишїїдийн болон удирдах зєвлєлийн хурлын тэмдэглэлийг хєтлїїлэх, шийдвэрийн биелэлтэд хяналт тавих;

10.10.5. бїх гишїїдийн хуралд удирдах зєвлєлийн тайлан тавих;

10.10.6. удирдах зєвлєлийн гишїїн болон гїйцэтгэх захиралд їїрэг єгєх;

96

10.10.7. энэ хуулийн 12.6-д заасан асуудлаар шїїхэд нэхэмжлэл гаргах;

10.10.8. бїх гишїїдийн хурлын болон хяналтын зєвлєлийн шийдвэрийн бїртгэл хєтлєх.

11 дїгээр зїйл. Хяналтын зєвлєл, тїїний эрх їїрэг 11.1. Холбоонд хамрагдсан байшингийн тооноос

хамаарч 3-аас доошгїй хїний бїрэлдэхїїнтэй, орон тооны бус хяналтын зєвлєлийг байгуулна.

11.2. Хяналтын зєвлєл сууц ємчлєгчдийн хяналтын їїргийг гїйцэтгэнэ.

11.3. Хяналтын зєвлєл дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ:

11.3.1. гїйцэтгэх захирлын їйл ажиллагаанд хяналт тавих;

11.3.2. холбооны їйл ажиллагаа хууль тогтоомж болон холбооны дїрэмд нийцэж байгаа эсэхийг хянах;

11.3.З. нягтлан бодох бїртгэл хєтлєлт, тайлан, тэнцэл хууль тогтоомжийн дагуу їнэн зєв хийгдсэн эсэхийг хянах;

11.3.4. эд хєрєнгийн їнэлгээ зєв эсэхийг шалгах; 11.3.5. холбооны санхїїгийн болон бусад їйл

ажиллагаатай холбогдсон зєрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авах, шаардлагатай бол холбооны банкин дахь харилцах дансыг тїр хугацаагаар хааж гїйлгээг зогсоох арга хэмжээ авах;

11.3.6. холбооны санхїїгийн болон бусад їйл ажиллагаатай холбогдсон зєрчлийг арилгуулах талаар шїїх болон холбогдох бусад байгууллагад хандах;

11.3.7. бїх гишїїдийн хуралд їйл ажиллагааныхаа талаар тайлагнах;

11.3.8. дїрэмд заасан бусад эрх, їїрэг. 11.4. Хяналтын зєвлєлийн гишїїн шалгасан баримт

бичиг, тайлан, тэнцлийн нууцыг хадгалах їїрэгтэй. 11.5. Хяналтын зєвлєлийн гишїїдийн олонхи нь

оролцсоноор хяналтын зєвлєлийн хурал хїчин тєгєлдєр болно. 11.6. Хуралд оролцогчдын олонхийн саналаар

хяналтын зєвлєлийн хурлын шийдвэр хїчин тєгєлдєр болно. 11.7. Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг ашиглан

шамшигдуулсан, їрэгдїїлсэн, бусад хэлбэрээр хохирол учруулсан гэж хяналтын зєвлєл їзвэл хохирлыг арилгахыг шаардах, эсхїл эрх бїхий байгууллагад хандаж шийдвэрлїїлнэ.

97

12 дугаар зїйл. Гїйцэтгэх захирал, тїїний эрх їїрэг 12.1. Бїх гишїїдийн хурлын чєлєєт цагт холбооны єдєр

тутмын їйл ажиллагааг холбооны дїрэмд заасан эрх хэмжээ, удирдах зєвлєлтэй байгуулсан гэрээний хїрээнд гїйцэтгэх захирал эрхэлнэ.

12.2. Гїйцэтгэх захирлаар удирдах болон хяналтын зєвлєлийн гишїїний тєрєл, садангийн бус хїнийг сонгоно.

12.3. Дїрэмд єєрєєр заагаагїй бол гїйцэтгэх захирлаар холбооны гишїїн бус хїнийг сонгож болно.

12.4. Гїйцэтгэх захирал дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ: 12.4.1. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн ашиглалт,

хамгаалалт, засвар, їйлчилгээнд шаардагдах хєрєнгийг холбооны дансанд тєвлєрїїлэх;

12.4.2. холбооны дїрэмд єєрєєр заагаагїй бол дундын ємчлєлийн эд хєрєнгєд засвар, їйлчилгээ хийлгэх, орон сууцны хэвийн байдлыг хангах талаар їйлчилгээний мэргэжлийн байгууллагатай гэрээ байгуулах, биелэлтийг хангуулах;

12.4.3. холбооны мєнгєн хєрєнгийг тїїний зорилго, їйл ажиллагааны чиглэл, бїх гишїїдийн хурлын шийдвэрт нийцїїлэн энэ хууль, хууль тогтоомжийн бусад акт болон холбооны дїрмээр олгосон эрх хэмжээний дотор зєвхєн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар їйлчилгээ, бусад нийтлэг зардалд зориулан захиран зарцуулах;

12.4.4. энэ хууль болон Иргэний хуулийн 148.2-т заасан їїргээ биелїїлээгїйгээс бусдад учруулсан хохирлыг барагдуулахыг сууц ємчлєгчдєєс шаардах, уг шаардлагыг сайн дураар биелїїлээгїй бол Иргэний хуулийн 149.2-т заасны дагуу холбооны нэрийн ємнєєс шїїхэд нэхэмжлэл гаргах;

12.4.5. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг тїрээслїїлэх, эзэмшїїлэх, ашиглуулах талаарх гэрээг холбооны нэрийн ємнєєс байгуулах;

12.4.6. холбооны нэрийн ємнєєс буюу 2-оос доошгїй сууц ємчлєгчийн хїсэлтээр эрх бїхий байгууллагад асуудал тавьж шийдвэрлїїлэх;

12.4.7. сууц ємчлєгчдийн болон орон сууцны байшингийн бїртгэлийн хувийн хэргийг шаардлагын хэмжээнд байнга хєтєлж, баяжилт хийх;

12.4.8. холбооны нэрийн ємнєєс орон сууцны байшингийн дэвсгэр болон орчны газрыг ашиглах тухай хїсэлтийг Газрын тухай хуулийн 44 дїгээр зїйлд заасны дагуу

98

зохих шатны Засаг даргад гаргах, газар ашиглах гэрээ байгуулах;

12.4.9. гїйцэтгэх захирлыг їїрэгт ажлаас нь чєлєєлсєн тухай удирдах зєвлєлийн шийдвэр гарвал уг шийдвэр гарсан єдрєєс хойш ажлын 3 хоногт багтаан холбооны тэмдэг болон бусад зїйлсийг удирдах зєвлєлд хїлээлгэн єгєх;

12.4.10. хууль, дїрэмд заасан бусад эрх, їїрэг. 12.5. Гїйцэтгэх захирал жилд 2-оос доошгїй удаа

удирдах зєвлєлийн хуралд ажлаа тайлагнана. 12.6. Гїйцэтгэх захирал холбооны эд хєрєнгийг

эзэмших, ашиглах, захиран зарцуулах талаархи бїх гишїїдийн болон удирдах зєвлєлийн хурлаас тогтоосон эрхээ хэтрїїлэх буюу урвуулан ашиглах зэрэг їйл ажиллагаанаас холбоонд хохирол учруулсан бол уг хохирлыг єєрийн хувийн ємчийн эд хєрєнгєєр барагдуулна.

13 дугаар зїйл. Сууц ємчлєгчийн эрх, їїрэг 13.1.Сууц ємчлєгч нь дараахь эрхтэй:

13.1.1. Иргэний хуулийн 148.1, 149 дїгээр зїйлд заасан эрх;

13.1.2. холбоо болон бусад сууц ємчлєгчдєєс зєвшєєрєл авахгїйгээр дангаар ємчлєх сууцаа захиран зарцуулах;

13.1.3. хурлын тогтоол, тэмдэглэлтэй танилцах, їнэн зєв эсэхийг хянах;

13.1.4. засвар, їйлчилгээний хєлс, зардал їндэслэлтэй эсэхийг холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлїїлэх;

13.1.5. хуульд заасан бусад эрх. 13.2. Сууц ємчлєгч нь дараахь їїрэгтэй:

13.2.1. Иргэний хуулийн 148.2 болон энэ хууль, холбооны дїрмийг сахин биелїїлэх;

13.2.2. бїх гишїїдийн болон удирдах зєвлєлийн хурлын шийдвэрийг биелїїлэх;

13.2.3. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар, їйлчилгээтэй холбогдсон болон бусад нийтлэг зардлыг санхїїжїїлэхэд Иргэний хуулийн 147 дугаар зїйл болон энэ хуулийн 16 дугаар зїйлд заасны дагуу оролцох;

13.2.4. єєрийн сууцны доторхи засвар, їйлчилгээний бїх зардлыг хариуцахаас гадна мэргэжлийн байгууллагаас їзїїлсэн їйлчилгээний хєлсийг тєлєх;

13.2.5. гэр бїлийн гишїїд, тїїнчлэн єєрийнх нь сууцыг эзэмшиж байгаа этгээд бусдын сууцанд болон дундын

99

ємчлєлийн эд хєрєнгєд хохирол учруулбал уг хохирлыг єєрийн хєрєнгєєр арилгах;

13.2.6. сууцаа бусдад эзэмшїїлж, ашиглуулж байгаа бол эзэмшигч, ашиглагчийн гїйцэтгээгїй їїргийг гїйцэтгэх;

13.2.7. сууцныхаа зориулалт, тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээг эрх бїхий байгууллагын зєвшєєрєлгїйгээр єєрчлєхгїй байх;

13.2.8. сууц ємчлєх эрхээ бусдад шилжїїлэхдээ холбоонд мэдэгдэх;

13.2.9. хуульд заасан бусад їїрэг. 13.3. Сууц худалдан авагч нь сууцыг єєрийн ємчлєлдєє

шилжїїлэхээс ємнє уг сууцтай холбоотой биелэгдээгїй їїрэг байгаа эсэхийг худалдагч болон холбогдох байгууллагуудаас магадлах їїрэгтэй бєгєєд уг їїргийг биелїїлээгїйгээс їїсэх їр дагаврыг єєрєє бїрэн хариуцна.

14 дїгээр зїйл. Орон сууцны бїртгэл 14.1. Орон сууцны бїртгэл нь тухайн орон сууцны

байшин дахь сууц, дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн бїртгэлээс бїрдэнэ.

14.2. Орон сууцны бїртгэлд дараахь зїйлийг тусгана: 14.2.1. орон сууцны байшингийн иж бїрэн зураг,

тєсєл; 14.2.2. сууц бїрийн дугаар, нийт талбайн хэмжээ,

єрєєний тоо, сууц ємчлєгчдийн овог, эцэг /эх/-ийн нэр, регистрийн дугаар, ємчлєгч нь хуулийн этгээд бол тїїний нэр, улсын бїртгэлийн дугаар;

14.2.3. тухайн орон сууцны байшин дахь сууцны бус зориулалттай хэсгийг ємчлєгчийн овог, эцэг /эх/-ийн нэр, регистрийн дугаар, ємчлєгч нь хуулийн этгээд бол тїїний нэр, улсын бїртгэлийн дугаар, тїїний ємчилж байгаа хэсгийн талбайн хэмжээ;

14.2.4. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн бїртгэл, дэвсгэр болон орчны газрын хэмжээ;

14.2.5. хууль, дїрэмд заасан бусад зїйл.

15 дугаар зїйл. Орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгє, дэвсгэр болон орчны газар 15.1. Орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд

хєрєнгєд дараахь эд хєрєнгє хамаарна: 15.1.1. орон сууцны байшингийн гадна хана, даацын

хана, багана, доод хонгил, дээвэр, дээврийн хонгил, цахилгаан болон явган шат, шатны хонгил, сууцны бус зориулалттай

100

техникийн болон нэгдїгээр давхрын їйлчилгээний єрєє, сууц хоорондын талбай, тїїний тагт, сууцны доторх дундын ємчлєлийн зїйл, тоног тєхєєрємж, орцны цонх, хаалга, довжоо, саравч, хог зайлуулах хоолой, орон сууцны байшингийн халаалт болон халуун, хїйтэн усны шугам сїлжээний удирдах зангилааны анхны хаалт, цахилгааны оролтын самбар, холбооны шугамын давхрын холболтын хайрцаг хїртэлх, шалны +0.00 тэмдэгтээс дээшхи бохир усны шугам сїлжээнїїд, тухайн орон сууцны дээрх болон доорх нийтийн зориулалттай усан сан, машины зогсоол, тэдгээртэй адилтгах байгууламж зэрэг эд хєрєнгє;

15.1.2. холбооны сангийн хєрєнгє. 15.2. Холбооны сангийн хєрєнгє нь дараахь эх

їїсвэрээс бїрдэнэ: 15.2.1. сангийн хєрєнгийн чєлєєт їлдэгдлийг

банкинд хадгалуулсны хїї; 15.2.2. холбооны санд оруулсан хандив, тусламж; 15.2.3. холбооны аж ахуйн їйл ажиллагаанаас олсон

орлого; 15.2.4. засвар їйлчилгээнд зориулан тєвлєрїїлэн

хуримтлуулсан мєнгєн хєрєнгє; 15.2.5. зээлийн хєрєнгє; 15.2.6. бусад эх їїсвэр.

15.3. Холбооны сангийн хєрєнгийг дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн ашиглалт, хамгаалалт, засвар, їйлчилгээний болон бусад нийтлэг зардлаас єєр зїйлд зарцуулахыг хориглоно.

15.4. Сууц ємчлєгчид нь дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг дундаа хамтран ємчилнє.

15.5. Холбооны дїрэмд заасан бол дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг гэрээний їндсэн дээр тодорхой нэг этгээдийн эзэмшил, ашиглалтад шилжїїлж болно.

15.6. Сууц ємчлєгчид нь орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг дундаа хамтран ємчлєх, орон сууцны байшингийн дэвсгэр болон орчны газрыг эзэмших, ашиглах эрхээ хэрэгжїїлэхдээ инженерийн шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжийн ашиглалт, засвар, їйлчилгээ эрхэлж буй мэргэжлийн байгууллагад саад учруулахыг хориглоно.

15.7. Орон сууцны байшингийн орчны газрыг хязгаартай ашиглах эрхийг Иргэний хуулийн 151 дїгээр зїйлд зааснаар хэрэгжїїлэх бєгєєд хязгаартай ашиглах газар /сервитут/-ын хэмжээг Барилгын тухай хуулийн 8 дугаар зїйл болон барилгын норм, стандартад зааснаар тогтооно.

101

15.8. Энэ хуулийн 18.1.4-т заасны дагуу орчны газрыг холбоо гэрээний їндсэн дээр ашиглана.

16 дугаар зїйл. Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн засвар, хамгаалалт, їйлчилгээний зардлыг хуваарилах 16.1. Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн засвар,

хамгаалалт, їйлчилгээний зардлыг хуваарилахдаа Иргэний хуулийн 147 дугаар зїйлийг мєрдлєг болгоно.

16.2. Орон сууцны байшингийн нэг буюу хэд хэдэн сууцанд хамаарах дундын ємчлєлийн эд хєрєнгє /инженерийн шугам сїлжээ, салхижуулалтын хоолой, давхрын хаалга болон бусад тоног тєхєєрємж гэх мэт/-ийн засвар, їйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг тухайн эд хєрєнгийг ашиглаж байгаа сууц ємчлєгчид хувааж тєлнє.

16.3. Орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн их засварт зориулан сууц ємчлєгчдийн холбоонд тєрєєс тєсвийн зээл олгож болох бєгєєд тєсвийн зээл олгох журмыг Засгийн газар батална.

16.4. Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн засвар, хамгаалалт, їйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг дараахь тохиолдолд дор дурдсан сууц ємчлєгчдєєр бусад сууц ємчлєгчдєєс илїї єндєр хэмжээгээр тєлїїлж болох бєгєєд ийнхїї тєлєх хэмжээг бїх гишїїдийн хурлаар тогтооно:

16.4.1. дундын ємчлєлийн зарим эд хєрєнгийн засвар, хамгаалалт, їйлчилгээ нь тодорхой сууц ємчлєгчийн ашиг сонирхолд бусдынхаас илїї нийцэж байгаа бол;

16.4.2. сууц, сууцны бус зориулалттай хэсэгт хууль тогтоомжид нийцїїлэн їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхэлж байгаа бол.

16.5. Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн засвар, їйлчилгээтэй холбогдсон зардал хуваарилах асуудлыг бїх гишїїдийн хурлаар шийдвэрлэнэ.

16.6. Орон сууцны байшингийн ашиглалтын хугацаанд дундын ємчлєлийн эд хєрєнгєд хамаарах дээвэр, цахилгаан шат зэрэгт их засвар хийх їед их хэмжээний хєрєнгє шаардагдах бол барилгын хяналтын байгууллагын дїгнэлтийг їндэслэн улсын болон орон нутгийн тєсвєєс нэг удаа санхїїжїїлж болно.

17 дугаар зїйл. Орон сууцны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 17.1. Орон сууцны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны

102

тєв байгууллага дараахь бїрэн эрхтэй: 17.1.1. сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал,

нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээ авах, биелэлтэд хяналт тавих;

17.1.2. орон сууцны байшингийн зориулалт, тєлєвлєлт, инженерийн шугам сїлжээ, їндсэн бїтээц, хийцийг єєрчлєхєд тавих шаардлагыг тогтоох;

17.1.3. холбооны їйл ажиллагааг дэмжих; 17.1.4. холбооны їлгэрчилсэн дїрмийг батлах.

18 дугаар зїйл. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын бїрэн эрх 18.1. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга

дараахь бїрэн эрхтэй: 18.1.1. холбоог зохион байгуулах хурлын шийдвэрийг

їндэслэн сум, дїїргийн Засаг даргын тамгын газар холбоог бїртгэх;

18.1.2. холбогдох хууль тогтоомжийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээ авах, биелэлтэд хяналт тавих;

18.1.3. холбооны їйл ажиллагааг дэмжих; 18.1.4. холбоонд тухайн орон сууцны байшингийн

ерєнхий тєлєвлєгєєг їндэслэн дэвсгэр болон орчны газрыг газрын тухай хууль тогтоомжид заасны дагуу тодорхой болзолтойгоор гэрээний дагуу ашиглуулах;

18.1.5. хэд хэдэн холбоонд хамаарч буй орчны газрын тохижилт, їйлчилгээг хамтран хариуцах талаархи холбооны эрх, їїрэг, хариуцлагыг гэрээнд нарийвчлан тусгаж, хэрэгжїїлэхэд нь дэмжлэг їзїїлэх, хяналт тавих;

18.1.6. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн засварт орон нутгийн тєсвєєс зээл олгох, хєрєнгє оруулалт хийх хэмжээг тогтоох;

18.1.7. холбооны гишїїдийн хїсэлтээр болон шаардлагатай бол санаачлагаараа холбооны їйл ажиллагаанд эрх бїхий байгууллага, албан тушаалтнаар хяналт, шалгалт хийлгэж, дїгнэлт гаргуулах.

19 дїгээр зїйл. Мэргэжлийн байгууллагын эрх, їїрэг 19.1. Мэргэжлийн байгууллага дараахь эрх эдэлж, їїрэг

хїлээнэ:

103

19.1.1. орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгєд гэрээний дагуу засвар їйлчилгээ хийсэн тохиолдолд зардлыг холбооноос тухай бїр тєлїїлэх;

19.1.2. цэвэр, бохир ус, дулаан, цахилгаан, харилцаа холбооны зэрэг їйлчилгээг хэрэглэгч хїртэл хариуцах;

19.1.3. дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн хэвийн ажиллагаанд байнгын хяналт тавьж, хэвийн ажиллагааг хангах їїднээс холбоотой хамтран жилд 2-оос доошгїй удаа урьдчилан сэргийлэх їзлэг явуулж, дїгнэлт гарган шаардлагатай арга хэмжээ авах ажлыг зохион байгуулах.

20 дугаар зїйл. Холбоог татан буулгах 20.1. Холбоо нь дараахь їндэслэлээр татан буугдана:

20.1.1. тухайн орон сууцны байшингийн бїх сууц нэг этгээдийн ємчлєлд шилжсэн;

20.1.2. Иргэний хуулийн 144 дїгээр зїйлд заасан їндэслэл бий болсон.

20.2. Холбоог энэ хуулийн 20.1-д зааснаас єєр їндэслэлээр татан буулгахыг хориглоно.

21 дїгээр зїйл. Хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага 21.1. Сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал,

нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн тухай хууль зєрчсєн этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол зєрчлийн шинж байдлыг харгалзан шїїгч буюу улсын байцаагч дараахь шийтгэл ногдуулна:

21.1.1. энэ хуулийн 12.4.3, 12.4.9, 15.3-д заасныг зєрчсєн албан тушаалтныг 50000-60000 тєгрєгєєр торгох;

21.1.2. энэ хуулийн 13.2.1-13.2.3, 13.2.5-13.2.6-д заасныг зєрчсєн иргэнийг 40000-50000 тєгрєгєєр торгох.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА С.ТЄМЄР-ОЧИР

104


ТЄРИЙН БОЛОН ОРОН НУТГИЙН ЄМЧИЙН ХЄРЄНГЄЄР БАРАА, АЖИЛ, ЇЙЛЧИЛГЭЭ ХУДАЛДАН АВАХ ТУХАЙ

2006 оны 12 дугаар Улаанбаатар сарын 01-ний єдєр хот



1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1. Энэ хуулийн зорилт нь тєрийн болон орон нутгийн

ємчийн хєрєнгєєр бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах ажиллагааг тєлєвлєх, зохион байгуулах, уг ажиллагаанд хяналт тавих, гомдол гаргаж шийдвэрлїїлэх, энэхїї хуулийг зєрчигчдєд хариуцлага хїлээлгэхтэй холбогдон їїсэх харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах тухай хууль тогтоомж 2.1. Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр

бараа, ажил їйлчилгээ худалдан авах тухай хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Їндсэн хууль, Иргэний хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

2.2. Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас єєрєєр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мєрдєнє.

3 дугаар зїйл. Хуулийн їйлчлэх хїрээ 3.1. Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр

бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авахад энэ хуулийг дагаж мєрдєнє.

3.2.Гадаадын зээл тусламжийн хєрєнгєєр бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах ажиллагааны журмыг Монгол Улсын олон улсын гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол энэ хуулийг дагаж мєрдєнє.

3.3.Хуулиар тєрийн нууцад хамааруулсан болон їндэсний аюулгїй байдлыг хангахтай холбоотой тусгай зориулалтын тоног тєхєєрємж, байгууламж, ажил, їйлчилгээ

105

болон галт зэвсэг худалдан авахтай холбоотой харилцааг энэ хуулиар зохицуулахгїй.

3.4. Хууль тогтоомжоор олгосон эрхийн дагуу тєрийн ємчит хуулийн этгээдийн гїйцэтгэх улсын чанартай авто замын засвар, арчилгаатай холбоотой ажил, їйлчилгээг худалдан авах ажиллагааг энэ хуулиар зохицуулахгїй.

4 дїгээр зїйл. Захиалагч 4.1.Дараахь этгээд захиалагч байна:

4.1.1.тєрийн болон орон нутгийн ємчит хуулийн этгээд;

4.1.2. 50 буюу тїїнээс дээш хувийн тєрийн болон орон нутгийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээд;

4.1.3.Гадаадын зээл, тусламжийг зохицуулах тухай хуулийн 3.1.5-д заасан тєсєл хэрэгжїїлэгч.

5 дугаар зїйл.Хуулийн нэр томъёо 5.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор

дурдсан утгаар ойлгоно: 5.1.1. "тендер" гэж захиалагчийн тогтоосон нєхцєл,

шаардлагын дагуу боловсруулж, тїїнд ирїїлсэн бараа, ажил, їйлчилгээг гїйцэтгэх тухай сонирхогч этгээдийн саналыг;

5.1.2. "тендер шалгаруулалт" гэж хамгийн сайн їнэлэгдсэн тендерийг энэ хуульд заасан журмын дагуу шалгаруулж, бараа, ажил, їйлчилгээ гїйцэтгэх гэрээ байгуулах эрх олгох, гэрээ байгуулах ажиллагааг;

5.1.3. "босго їнэ" гэж бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртгєєс хамааруулан тендер шалгаруулалтыг энэ хуульд заасан журмын дагуу явуулахад баримтлах їнийн дээд, эсхїл доод хязгаарыг;

5.1.4. "тендерийн урилга" гэж захиалагчаас тендер шалгаруулалт явуулах тухай мэдэгдсэн, эсхїл хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр зарласан баримт бичгийг;

5.1.5. "тендерийн баримт бичиг" гэж захиалагчаас тендерт оролцогчид зориулан гаргасан тендер шалгаруулалтын нєхцєл, шаардлагыг тодорхойлсон баримт бичгийг;

5.1.6. "тендерт оролцогч" гэж захиалагчаас хараат бус дараахь этгээдийг ойлгоно:

5.1.6.а. дангаараа тендер ирїїлсэн этгээд; 5.1.6.б. хамтран ажиллах гэрээний їндсэн дээр нэг

тендер ирїїлсэн хэд хэдэн этгээд; 5.1.7.”тендерийн баталгаа” гэж гэрээ байгуулах

хїртэл, эсхїл тендерийн хїчинтэй байх хугацаа дуустал тендер

106

хїчин тєгєлдєр байх, шалгарсан тохиолдолд гэрээ байгуулахыг баталгаажуулж тендерт оролцогчоос захиалагчид ирїїлсэн банкны баталгаа, Засгийн газрын бонд, Засгийн газраас зєвшєєрсєн їнэт цаасыг;

5.1.8. “урьдчилгаа тєлбєрийн баталгаа" гэж захиалагч урьдчилгаа тєлбєр тєлєх тохиолдолд уг тєлбєрийг гэрээнд заасан зориулалтын дагуу зарцуулах їїргээ баталгаажуулж гїйцэтгэгчээс захиалагчид ирїїлсэн банкны баталгаа, Засгийн газрын бонд, Засгийн газраас зєвшєєрсєн їнэт цаасыг;

5.1.9. "їнэлгээний хороо" гэж энэ хуульд заасан журмын дагуу тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулах зорилгоор захиалагчийн байгуулсан ажлын хэсгийг;

5.1.10."бараа" гэж эдийн засгийн ач холбогдол, їнэ бїхий худалдаж, солилцож болох зїйл болон тухайн барааг нийлїїлэхэд шаардагдах ажлыг. Ажлын їнэ нь барааны їнээс их байвал тухайн гэрээг “ажлын гэрээ” гэж тооцно;

5.1.11. "ажил" гэж барилга байгууламжийн ажил, барилгын тоног тєхєєрємжийн угсралт, суурилуулалт, туршилт тохируулгын ажил, тїїнчлэн тухайн ажлыг гїйцэтгэхэд шаардагдах бараа нийлїїлэлтийг. Бараа нийлїїлэлтийн їнэ нь ажлын їнээс их байвал тухайн гэрээг “барааны гэрээ” гэж тооцно;

5.1.12."барилга байгууламжийн ажил" гэж барилга байгууламжийг барих, єргєтгєл, шинэчлэлт, их засвар болон єрємдлєг, хайгуул хийх зорилгоор хїн хїч, машин техник, тоног тєхєєрємж, материал, технологийг хослуулан ашиглаж гїйцэтгэх ажлыг;

5.1.13."тоног тєхєєрємжийн угсралт, суурилуулалт, туршилт тохируулгын ажил” гэж энэ хуулийн 5.1.11-д зааснаас бусад тоног тєхєєрємжийн угсралт, суурилуулалт, туршилт, тохируулга хийх ажлыг;

5.1.14."їйлчилгээ" гэж зєвлєх їйлчилгээ болон бусад їйлчилгээг;

5.1.15."зєвлєх їйлчилгээ" гэж гїйцэтгэгчээс тєсєл зохиох, хэрэгжїїлэх, сургалт явуулах, техникийн туслалцаа їзїїлэх, тїїнчлэн судалгаа шинжилгээ хийх, зураг тєсєл боловсруулах, гэрээний хэрэгжилтэд хяналт тавих тусгай мэдлэг, ур чадварын їндсэн дээр їзїїлж байгаа мэргэжлийн їйлчилгээг;

5.1.16."тїлхїїр гардуулах гэрээ" гэж барилга байгууламжийн зураг тєсєл, инженерийн тооцоо, тоног тєхєєрємж нийлїїлж, суурилуулан, уг барилга байгууламжийг

107

ашиглалтад бэлэн болгохтой холбогдсон хоорондоо уялдаа холбоо бїхий хэд хэдэн ажил, бараа, їйлчилгээг бїхэлд нь хамарсан нэг гэрээг;

5.1.17.”гїйцэтгэлийн баталгаа" гэж гэрээ байгуулах эрх авсан тендерт оролцогч гэрээний їїргийн биелэлтийг бїрэн хангахыг баталгаажуулж, гэрээнд гарын їсэг зурахаас ємнє захиалагчид ирїїлсэн банкны баталгаа, Засгийн газрын бонд, Засгийн газраас зєвшєєрсєн їнэт цаасыг;

5.1.18."гэрээ байгуулах эрх олгох" гэж хамгийн сайн їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогчтой худалдан авах гэрээ байгуулах тухай захиалагчийн шийдвэрийг тїїнд мэдэгдэхийг;

5.1.19.“техникийн тодорхойлолт” гэж захиалагч худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний техникийн їзїїлэлт, їйлдвэрлэл, їйл ажиллагааны арга, технологи, тїїнд тавих технологийн шаардлагыг тодорхойлсон бїрдїїлбэрийг;

5.1.20.“Монгол Улсын гарал їїсэлтэй бараа” гэж Монгол Улсад олборлосон, ургуулсан, бойжуулсан, їйлдвэрлэсэн, боловсруулсан, эсхїл хийж бїтээсэн бараа буюу эд ангиудын дийлэнхийг угсарч, тїїний їндсэн шинж чанар, зориулалт, ашиглалтын хэлбэрээс илт єєр болгосон шинэ барааг;

5.1.21.”гадаадын этгээд” гэж Монгол Улсын хууль тогтоомжийн дагуу татварын болон бїртгэх эрх бїхий бусад байгууллагад бїртгїїлсэн, татварын хууль тогтоомжоор татвар тєлєгч гэж тодорхойлсон гадаад улсын болон олон улсын байгууллага, гадаад улсын хуулийн этгээд, гадаадын иргэн, харьяалалгїй хїнийг;

5.1.22.“бага їнийн арга” гэж захиалагчийн тогтоосон техникийн саналд авбал зохих доод оноотой тэнцїї буюу тїїнээс дээш оноо авсан зєвлєхїїдээс хамгийн бага їнэ санал болгосон зєвлєхийг шалгаруулахыг.

6 дугаар зїйл. Худалдан авах ажиллагааны зарчим 6.1. Худалдан авах ажиллагаанд ил тод, єрсєлдєх тэгш

боломжтой, їр ашигтай, хэмнэлттэй, хариуцлагатай байх зарчмыг баримтална.

7 дугаар зїйл. Худалдан авах ажиллагааны журам 7.1. Захиалагч бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан

авахдаа дор дурдсан тендер шалгаруулалтын журмыг баримтлан гїйцэтгэгчийг сонгож гэрээ байгуулна:

7.1.1. нээлттэй тендер шалгаруулалтын журам; 7.1.2. тендер шалгаруулалтын онцгой журам;

108

7.1.3. зєвлєх їйлчилгээний гїйцэтгэгч сонгох журам. 7.2.Хуульд энэ хуулийн 7.1.2-7.1.3-т заасан журмыг

хэрэглэхээр зааснаас бусад тохиолдолд нээлттэй тендер шалгаруулалтын журмыг мєрдєнє.

7.3. Захиалагч энэ хуулийн 8.1.2-т заасан босго їнээс бага тєсєвт єртєгтэй бараа, ажил, їйлчилгээг энэ хуулийн 7.1 дэх хэсэгт заасан журмыг мєрдєхгїйгээр шууд худалдан авч болно.

8 дугаар зїйл. Худалдан авах ажиллагааны журмыг сонгох 8.1. Засгийн газар нь барааны, ажлын, їйлчилгээний

гэсэн ангилал тус бїрээр дараахь босго їнийг тогтооно: 8.1.1.харьцуулалтын аргаар худалдан авч болох

бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртгийн дээд хязгаар; 8.1.2.шууд худалдан авч болох бараа, ажил,

їйлчилгээний тєсєвт єртгийн дээд хязгаар; 8.1.3.зєвлєх сонгох бага їнийн аргыг хэрэглэж болох

зєвлєх їйлчилгээний тєсєвт єртгийн дээд хязгаар; 8.1.4.тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны

тєв байгууллага зєвшєєрєл олгох бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртгийн доод хязгаар;

8.1.5.энэ хуулийн 52.1.12-т дурдсан вэб хуудсанд тендерийн урилгыг зарлан мэдээлэх бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртгийн доод хязгаар.

8.2.Энэ хуулийн 8.1.1-д заасан босго їнээс дээш тєсєвт єртєгтэй бараа, ажил, їйлчилгээг худалдан авахад энэ хуульд єєрєєр заагаагїй бол нээлттэй тендер шалгаруулалтын журмыг хэрэглэнэ.

8.3.Хэрэглээний їнийн индекс 25-аас дээш хувиар єєрчлєгдєх тухай бїр энэ хуулийн 8.1-д заасан босго їнийг тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын саналыг їндэслэн Засгийн газар шинэчлэн тогтооно.

8.4.Тендер шалгаруулалтын журмыг сонгохдоо тухайн бараа, ажил, їйлчилгээний нийт тєсєвт єртгийг їндэслэл болгоно.

8.5.Энэ хуулийн 8.1 дэх хэсэгт заасан босго їнэд багтаах, эсхїл нээлттэй тендер шалгаруулалтын журмыг хэрэглэхээс зайлсхийх зорилгоор нийт тєсєвт єртгийг хувааж хэд хэдэн тендер шалгаруулалт явуулахыг хориглоно.

8.6.Захиалагч єрсєлдєєнийг дэмжих зорилгоор бараа, ажил, їйлчилгээг зориулалт, нэр тєрєл, газар зїйн байрлалыг

109

харгалзан нэг тєрлийн болон ижил тєстэй байдлаар нь хэд хэдэн багцад хувааж тендер шалгаруулалт явуулж болно.

8.7.Захиалагч энэ хуулийн 8.6-д зааснаар тендер шалгаруулалтыг багцад хувааж явуулахдаа дараахь шаардлагыг хангана:

8.7.1.тендер шалгаруулалтын журмыг сонгохдоо бїх багцын нийлбэр єртгийг їндэслэл болгох;

8.7.2.захиалагч тендерийн урилга болон тендерийн баримт бичигт багцуудын талаарх мэдээлэл, тендерт оролцогч нэг буюу хэд хэдэн, эсхїл бїх багцад саналаа ирїїлж болохыг заах;

8.7.3.багц тус бїрт їнэлгээ хийх; 8.7.4.тухайн тендер шалгаруулалтын дїнгээр

байгуулах бїх гэрээний їнийн дїнгийн нийлбэр нь хамгийн бага байх хувилбарыг сонгох.

8.8.Гэрээ байгуулах эрхийг багц тус бїрээр, эсхїл хэд хэдэн багцаар буюу бїх багцаар олгож болно.

8.9.Тендерт оролцогч нэг этгээдэд нэгээс дээш багц бараа, ажил, їйлчилгээгээр гэрээ байгуулах эрх олгохоор шийдвэрлэсэн бол энэ тухай худалдан авах ажиллагааны тайланд дурдана.

9 дїгээр зїйл. Тендер шалгаруулалтад гадаадын этгээдийг оролцуулах 9.1.Гадаадын этгээд энэ хуульд заасан журмын дагуу

тендер шалгаруулалтад оролцох эрхтэй. 9.2.Захиалагч нь 1,000,000.001 тєгрєгєєс дээш тєсєвт

єртєг бїхий ажил, 100,000.001 тєгрєгєєс дээш тєсєвт єртєг бїхий бараа, їйлчилгээний тендер шалгаруулалтад гадаадын этгээд оролцохыг хориглож їл болно.

9.3.Энэ хуулийн 9.2-т зааснаас бусад тендер шалгаруулалтад гадаадын этгээдийг оролцуулах эсэхийг захиалагч шийдвэрлэх бєгєєд оролцуулахгїй тохиолдолд тендерийн баримт бичиг, урилгад энэ тухай заана.

10 дугаар зїйл. Тендерт оролцогчдод давуу эрх олгох 10.1.Захиалагч тендерийн їнэлгээ хийхдээ дараахь

этгээдэд давуу эрх олгож болно: 10.1.1.Монгол Улсын гарал їїсэлтэй бараа

нийлїїлэх тендер ирїїлсэн этгээд; 10.1.2. 50-иас доошгїй хувийг нь бие даан

гїйцэтгэхээр ажил гїйцэтгэх тендер ирїїлсэн дараахь этгээд:

110

10.1.2.а.Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээд; 10.1.2.б.Монгол Улсад бїртгэлтэй, ємчийнх нь

50-иас доошгїй хувь нь Монгол Улсын иргэн, хуулийн этгээдийн хувь хєрєнгєєс бїрдсэн гадаадын хєрєнгє оруулалттай хуулийн этгээд;

10.1.3.орон нутагт їйлдвэрлэсэн бараа, материал, їзїїлж байгаа їйлчилгээг хамгийн ихээр ашигласан;

10.1.4. орон нутгаас хамгийн их ажиллах хїч авсан. 10.2.Энэ хуулийн 10.1.1, 10.1.3-т заасан этгээдэд давуу

эрх олгох бол тїїний ирїїлсэн тендерийн Монгол Улсын гарал їїсэлтэй барааны хэсгийн їнийг 10 хувиар, энэ хуулийн 10.1.2, 10.1.4-т заасан этгээдийн ажил гїйцэтгэх тендерийн їнийг 7.5 хувиар хийсвэрээр бууруулж тооцон бусад оролцогчийн тендерийн їнэтэй харьцуулж їнэлнэ.

10.3.Энэ хуулийн 10.2-т заасны дагуу нийлїїлэх бараа, гїйцэтгэх ажлын тендерийн їнийг хийсвэрээр тооцон їнэлсэн нь энэ хуулийн 10.1.1-10.1.4-т заасан этгээдийн тендерийн їнийг бууруулах, єєрчлєх їндэслэл болохгїй.

10.4.Тендерийн їнэлгээ хийхдээ энэ хуулийн 10.1-д заасан этгээдэд давуу эрх олгох бол энэ тухай тендерийн баримт бичигт тодорхой заах бєгєєд давуу эрх эдлэхийг хїссэн тендерт оролцогч барааны гарал їїсэл, єртгийн талаархи мэдээлэл, эсхїл энэ хуулийн 10.1.2-10.1.4-т заасныг нотлох баримтыг ирїїлнэ.

10.5.Давуу эрх олгох аргачлал, зааврыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

11 дїгээр зїйл. Техникийн тодорхойлолт 11.1.Захиалагч техникийн тодорхойлолтыг бэлтгэхдээ

дараахь шаардлагыг хангасан байна: 11.1.1.тухайн бараа, ажил, їйлчилгээг гадаад шинж

чанарын їзїїлэлтээр бус, зориулалт, хэрэглээ, ашиглалт, чанарын тївшин, техникийн їзїїлэлтээр тодорхойлох;

11.1.2.Монгол Улсын хїлээн зєвшєєрсєн олон улсын стандартад їндэслэх, ийм стандарт байхгїй тохиолдолд їндэсний стандарт, техникийн шаардлага, норм, норматив, дїрэм, зааварт їндэслэх;

11.1.3.барааны тэмдэг, нэр, хэлбэр маяг, тєрєл, гарал їїсэл, їйлдвэрлэлийн арга, їйлдвэрлэгч буюу нийлїїлэгчийг тухайлан заасан шаардлага, нєхцєл тавихгїй;

11.1.4.энэ хуулийн 11.1.3-т заасан шаардлага, нєхцєлийг заах шаардлагатай бол тїїний ард "эсхїл тїїнтэй дїйцэх" гэсэн тодотгол хэрэглэх.

111

11.2.Захиалагч техникийн тодорхойлолт бэлтгэхдээ тухайн тендер шалгаруулалтад оролцох сонирхолтой этгээдээс єрсєлдєєнийг хязгаарлахад хїргэж болох зєвлєгєє авахыг хориглоно.

12 дугаар зїйл. Тендерт оролцогчийн чадварыг їнэлэх 12.1.Тендерт оролцогчдыг тэгш боломжоор хангаж,

шударга єрсєлдєх нєхцєлийг бїрдїїлэх зорилгоор тендер шалгаруулалтад оролцохыг сонирхсон этгээдїїдийн ерєнхий, санхїїгийн, техникийн чадавхи болон туршлагыг энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд заасан їзїїлэлтээр хянан їзэж магадлана.

12.2.Захиалагч тухайн тендер шалгаруулалтад тавигдах чадавхийн шалгуур їзїїлэлт, шаардлагыг энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд нийцїїлэн тогтоож, тендерийн баримт бичигт тусгана.

12.3.Энэ хуулийн 12.2 дахь хэсэгт заасны дагуу захиалагчийн тогтоосон чадварын шалгуур їзїїлэлт, шаардлагыг хангаагїй тендерээс татгалзаж, энэ тухай тендер ирїїлсэн этгээдэд бичгээр мэдэгдэнэ.

12.4.Захиалагч «хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогчид гэрээ байгуулах эрх олгохоос ємнє энэ хуулийн 12.2-т заасан чадавхийн шаардлагыг хангаж байгаа эсэхийг дахин магадлаж болно.

12.5.Захиалагч тендерт оролцогчийн чадавхийг магадлах явцад олж мэдсэн тїїний техникийн болон бизнесийн нууцыг хадгална.

13 дугаар зїйл. Урьдчилсан сонголт явуулах 13.1.Захиалагч тендер ирїїлэхээс ємнє тендер

шалгаруулалтад оролцохыг сонирхсон этгээдийн чадавхийг магадлах зорилгоор урьдчилсан сонголт явуулж болох бєгєєд ингэхдээ дараахь журмыг баримтална:

13.1.1.тендер шалгаруулалтад оролцохыг сонирхсон этгээдийн чадавхийн шалгуур їзїїлэлт, тїїнд тавигдах шаардлага, тэдгээрийг хангасныг нотлох баримтыг тусгасан урьдчилсан сонголтын баримт бичгийг бэлтгэх;

13.1.2.урьдчилсан сонголт явуулах тухайгаа энэ хуулийн 21.1-21.4-т заасны дагуу зарлан мэдээлэх;

13.1.3.урьдчилсан сонголтын баримт бичигт заасан чадавхийн шалгуур їзїїлэлтийг хангасан оролцогчид тендер ирїїлэхийг мэдэгдэх.

112

13.2.Урьдчилсан сонголт явуулах їед энэ хуулийн 17.1, 21.1, 21.3, 21.4-т заасан "тендерийн урилга"-ыг "урьдчилсан сонголтын урилга", энэ хуулийн 19, 22, 23-т заасан “тендерийн баримт бичиг”-ийг “урьдчилсан сонголтын баримт бичиг” гэж тус тус ойлгож хэрэглэнэ.

13.3.Урьдчилсан сонголт явуулах журам, зааврыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

14 дїгээр зїйл. Ерєнхий нєхцєлийг магадлах 14.1.Дараахь нєхцєл байдал тогтоогдвол тендерт

оролцогч ерєнхий нєхцєл хангаагїй гэж їзнэ: 14.1.1.тєлбєрийн чадваргїй болсон, татан буугдаж

байгаа, дампуурлаас зайлсхийх зорилгоор зээлдїїлэгчтэй тохиролцсон, бизнесийн їйл ажиллагааг нь зогсоосон, эсхїл їїсгэн байгуулагдсан улсын хуулийн дагуу дээр дурдсантай адилтгах нєхцєлд байгаа;

14.1.2.Монгол Улсын, эсхїл їїсгэн байгуулагдсан улсын хуулийн дагуу татвар, хураамж, тєлбєрєє тєлєєгїй;

14.1.3. тєрийн ємчит болон тєрийн ємчийн оролцоотой хуулийн этгээд нь захиалагчаас хараат байдлаар їйл ажиллагаа явуулдаг;

14.1.4. сїїлийн 3 жилийн хугацаанд худалдан авах ажиллагаанд оролцохдоо гэрээний їїргээ ноцтой зєрчсєн, биелїїлээгїй, эсхїл мэргэжлийн їйл ажиллагаанд алдаа гаргасныг шїїх, эрх бїхий байгууллага тогтоосон;

14.1.5. тендерт оролцогч нь бараа, ажил, їйлчилгээний зураг тєсєл, техникийн тодорхойлолт болон бусад баримт бичгийг бэлтгэсэн, эсхїл гэрээний хэрэгжилтийг хянах, зєвлєх їйлчилгээ їзїїлэхээр нэр нь дэвшигдсэн этгээдтэй нэгдмэл сонирхолтой;

14.1.6.илт худал мэдээлэл бїхий тендер ирїїлснийг эрх бїхий байгууллага тогтоосон;

14.1.7. сїїлийн 3 жилийн хугацаанд авилгалын гэмт хэрэг їйлдсэнийг шїїх тогтоосон.

14.2.Єєрийн їндсэн їйл ажиллагааны чиглэлээр тухайн жилд зарлагдсан тендер шалгаруулалтад хуулийн этгээд зургаагаас дээшгїй удаа оролцож болох бєгєєд їїнээс 3 удаад тендер нь шалгарсан бол тухайн жилд дахин тендер шалгаруулалтад оролцохыг хориглоно.

14.3.Энэ хуулийн 14.1-д заасан нєхцєл байдал їїссэнийг тендерт оролцогч Монгол Улсын, эсхїл їїсгэн байгуулагдсан улсын дараахь баримт бичгээр нотолж болно:

113

14.3.1.шїїхийн шийдвэр болон тєрийн захиргааны эрх бїхий байгууллагаас гаргасан баримт бичиг;

14.3.2.їїсгэн байгуулагдсан улсын эрх бїхий байгууллагаас олгосон гэрчилгээ болон тїїнтэй адилтгах бусад баримт бичиг.

14.4.Энэ хуулийн 14.3-т заасан баримт бичгээс тухайн тендер шалгаруулалтад ирїїлэх шаардлагатай баримт бичгийг тендерийн баримт бичигт тусгайлан заана.

14.5.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага энэ хуулийн 14.1.4, 14.1.6, 14.1.7 дахь заалтад заасан нєхцєл їїссэнийг тогтоосон тухай эрх бїхий байгууллагын шийдвэрийг їндэслэн тендерт оролцох эрхээ хязгаарлуулсан этгээдийн бїртгэлийг хєтєлж, нийтэд мэдээлнэ.

14.6.Тендерт оролцогч энэ хуулийн 14.1-д заасан нєхцєл байхгїйг бичгээр мэдээлнэ.

14.7.Захиалагч шаардсан тохиолдолд тендерт оролцогч хэрэгжїїлж байгаа буюу хэрэгжїїлэх эрх авсан гэрээний талаархи мэдээллийг бичгээр ирїїлнэ.

14.8.Захиалагч энэ зїйлийн 14.7-д заасан мэдээллийг тендерт оролцогчийн тухайн гэрээг гїйцэтгэх санхїїгийн болон техникийн чадавхийг їнэлэхэд харгалзан їзнэ.

15 дугаар зїйл. Санхїїгийн чадавхийг їнэлэх 15.1.Захиалагч тендерт оролцогчоос гэрээний їїргийн

биелэлтийг хангах санхїїгийн чадавхитайгаа баталсан нотолгоо ирїїлэхийг шаардаж болно.

15.2.Захиалагч санхїїгийн чадавхийн шаардлагыг тендерийн, эсхїл урьдчилсан сонголтын баримт бичигт тусгана.

15.3.Санхїїгийн чадавхийг дараахь баримт бичгээр нотолж болно:

15.3.1.харилцагч банкны мэдэгдэл; 15.3.2.тендерт оролцогчийн баталгаажуулсан сан-

хїїгийн тайлан, шаардлагатай бол аудитын дїгнэлтийн хамт; 15.3.3.зєвлєхийн орон тоо, цалин, бусад зардлын

тооцооны хїснэгт; 15.3.4. тендерт оролцогчийн сїїлийн 5 хїртэлх

жилийн хугацаанд хэрэгжїїлсэн тухайн гэрээтэй ижил тєстэй бараа, ажил, їйлчилгээний жилийн борлуулалтын талаархи мэдээлэл.

15.4.Энэ хуулийн 15.3-т заасан баримт бичгээс тухайн тендер шалгаруулалтад ирїїлэх баримт бичгийг тендерийн баримт бичигт заана.

114

16 дугаар зїйл. Техникийн чадавхи болон туршлагыг їнэлэх 16.1.Тендерт оролцогчийн техникийн чадавхи,

туршлагыг ажил, бараа, їйлчилгээний агуулга, онцлог, тоо хэмжээг харгалзан дараахь їзїїлэлтийн аль нэгийг їндэслэн тогтооно:

16.1.1.тендерт оролцогчийн удирдах, хяналт тавих, тодорхой ажил, їйлчилгээг гїйцэтгэх ажилтны боловсрол, мэргэжлийн ур чадвар;

16.1.2.сїїлийн 5 хїртэлх жилийн хугацаанд гїйцэтгэсэн ажлын жагсаалт, тэдгээрээс гїйцэтгэсэн ижил тєстэй ажлын єртєг, хугацаа, байршил, бїрэн гїйцэтгэсэн болохыг тодорхойлсон ємнєх їйлчлїїлэгчийн тодорхойлолт;

16.1.3.сїїлийн 5 хїртэлх жилийн хугацаанд нийлїїлсэн бараа, їйлчилгээ, тэдгээрийн їнийн дїн, хугацаа болон худалдан авагчдын жагсаалт, шаардлагатай бол бараа, їйлчилгээний гїйцэтгэлийн талаархи ємнєх худалдан авагчдын тодорхойлолт;

16.1.4.тендерт оролцогчийн багаж, техник хэрэгслийн тодорхойлолт, їйлдвэрлэлийн байр, тоног тєхєєрємжийн жагсаалт;

16.1.5.чанарын хяналтыг шууд, эсхїл туслан гїйцэтгэх гэрээ байгуулах замаар хэрэгжїїлэх чанарын хяналтын арга хэмжээ;

16.1.6.нийлїїлэх барааны загвар, тодорхойлолт, эсхїл гэрэл зураг, тэдгээрийн їнэн болохыг гэрчилсэн баримт бичиг;

16.1.7.барааны хувьд эрх бїхий байгууллагаас олгосон чанарын гэрчилгээ, їйлдвэрлэгчийн итгэмжлэл.

16.2.Энэ хуулийн 16.1-д заасан баримт бичгээс тухайн тендер шалгаруулалтад ирїїлэх шаардлагатай баримт бичиг, тэдгээрт тавигдах шаардлагыг тендерийн баримт бичигт заана.


Нээлттэй тендер шалгаруулалтын журам

17 дугаар зїйл. Нээлттэй тендер шалгаруулалт 17.1.Нээлттэй тендер шалгаруулалтын урилгыг энэ

хуулийн 21 дїгээр зїйлд заасны дагуу зарлан мэдээлж, сонирхогч этгээдийг тендер шалгаруулалтад оролцох тэгш боломжоор хангана.

115

17.2.Тендерт оролцох сонирхолтой этгээд нь захиалагчаас тогтоосон хугацаанд техникийн болон санхїїгийн саналыг хамтад нь ирїїлнэ.

17.3.Энэ хуулийн 18 дугаар зїйлд зааснаас бусад тохиолдолд нээлттэй тендер шалгаруулалтыг нэг їе шаттай явуулна.

18 дугаар зїйл. Хоёр їе шаттай нээлттэй тендер шалгаруулалт явуулах 18.1.Захиалагч нээлттэй тендер шалгаруулалтыг

дараахь нєхцєлд хоёр їе шаттай явуулж болно: 18.1.1.ажлын цар хїрээ их, тєсєвт єртєг єндєртэй

болон цогцолбор буюу хоорондоо уялдаа холбоо бїхий хэд хэдэн бараа, ажил, їйлчилгээг нийлїїлэх гэрээ байгуулах шаардлагатай бєгєєд техникийн тэгш бус санал ирэх магадлалтай, эсхїл єгєгдсєн шаардлагыг хангах, ижил хэмжээнд хїлээн зєвшєєрєхїйц хоёр, тїїнээс дээш техникийн шийдэл байх боломжтой гэж захиалагч їзсэн;

18.1.2.захиалагч техникийн тодорхойлолтыг урьдчилан тогтоох боломжгїй бєгєєд ажлын цар хїрээг эцэслэн тогтоох, техникийн тодорхойлолт бэлтгэхэд туршлагатай гїйцэтгэгч, нийлїїлэгчээс туслалцаа авах шаардлагатай.

18.2.Хоёр їе шаттай нээлттэй тендер шалгаруулалтыг дараахь байдлаар явуулна:

18.2.1.тендерт оролцогч нь техникийн саналаа ирїїлэх бєгєєд тїїнийг захиалагч їнэлж, нэмж оруулах тодотгол, єєрчлєлтийг тендерт оролцогчтой тохиролцох;

18.2.2.тодотгол, єєрчлєлт оруулсан техникийн саналыг їндэслэн хийсэн санхїїгийн саналаа тендерт оролцогч ирїїлэх бєгєєд энэхїї тодотгосон саналыг захиалагч їнэлэх.

18.3.Захиалагч хоёр їе шаттай нээлттэй тендер шалгаруулалт явуулах тухайгаа тендерийн баримт бичиг болон урилгад заана.

19 дїгээр зїйл. Тендерийн баримт бичиг бэлтгэх 19.1.Захиалагч тендерийн баримт бичгийг тєсвийн

асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїний баталсан тендерийн жишиг баримт бичиг, гэрээний маягт болон тендер шалгаруулалтад холбогдох бусад журам, аргачлалын дагуу бэлтгэнэ.

19.2.Тендерийн баримт бичигт тендерт оролцогч зохих шаардлага хангасан тендер бэлтгэж ирїїлэхэд шаардлагатай бїх мэдээлэл, тендерт оролцогчдод тавих шаардлага, тэдэнд

116

єгєх заавар, хамгийн сайн їнэлэгдсэн тендерийг шалгаруулах шалгуур їзїїлэлт, аргачлал, захиалагчийн санал болгож байгаа гэрээний нєхцєлїїд, техникийн тодорхойлолт, зураг, тендерийн жишиг маягтууд, зєвлєх їйлчилгээний хувьд ажлын даалгаврыг тусгана.

20 дугаар зїйл. Тендерийн баталгаа 20.1.Захиалагч энэ хуулийн 8.1.1-д заасан босго їнээс

дээш єртєгтэй бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах тендерт оролцогчоос тендерийн баталгаа ирїїлэхийг шаардана.

20.2.Монгол Улсын хуулийн этгээд тендерийн баталгааг банкны баталгаа, Засгийн газрын бондын хэлбэрээр, гадаадын хуулийн этгээд Монгол Улсын буюу гадаадын банкны баталгаа, Монгол Улсын Засгийн газрын бонд, эсхїл Монгол Улсын Засгийн газраас зєвшєєрсєн їнэт цаасны хэлбэрээр ирїїлж болно.

20.3.Гадаадын хуулийн этгээд тендерийн, гїйцэтгэлийн, урьдчилгаа тєлбєрийн баталгаа болгон ашиглаж болох їнэт цаасны жагсаалтыг Засгийн газар тогтооно.

20.4.Захиалагч тендерийн баталгааны хэмжээг дараахь байдлаар тогтоож болно:

20.4.1.тендерт оролцогчийг санал болгож байгаа тендерийн їнийнхээ 1-2 хувиар тооцож баталгаа ирїїлэхийг тендерийн баримт бичигт тусгах;

20.4.2.шаардлагатай гэж їзвэл захиалагч єєрєє тендерийн баталгааны хэмжээг тухайн бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртгийн 1-2 хувиар тогтоож тендерийн баримт бичигт тусгах.

20.5.Тендерийн баталгаа шаардсан нєхцєлд тїїнийг ирїїлээгїй, эсхїл ирїїлсэн тендерийн баталгаа нь энэ хуульд заасан шаардлагыг хангаагїй бол захиалагч тухайн тендерээс татгалзана.

20.6.Захиалагч «хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогчтой гэрээ байгуулсны дараа тендерийн баталгааг хїчингїй болгоно.

20.7.Дараахь тохиолдолд тендерийн баталгааг улсын орлого болгоно:

20.7.1.тендерт оролцогч тендерийг нээсний дараа, тендерийн хїчинтэй хугацаа дуусахаас ємнє єєрийн тендерээс татгалзсан;

20.7.2.«хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогч гэрээ байгуулах эрх олгосон мэдэгдэлд заасан

117

хугацаанд гїйцэтгэлийн баталгааг ирїїлээгїй, эсхїл гэрээ байгуулахаас татгалзсан.

21 дїгээр зїйл. Тендерийн урилгыг нийтэд зарлан мэдээлэх 21.1.Захиалагч тендерийн урилгыг їндэсний хэмжээний

єдєр тутмын сонин, хэвлэл мэдээллийн бусад хэрэгслээр нийтэд зарлан мэдээлнэ.

21.2.Захиалагч тендер шалгаруулалтын тухай дэлгэрэнгїй мэдээллийг ил тод, нээлттэй зарлах бєгєєд сонирхсон этгээдэд саадгїй олгоно.

21.3. 1,000,000.001 тєгрєгєєс дээш тєсєвт єртєгтэй ажил, 100,000.001 тєгрєгєєс дээш тєсєвт єртєгтэй бараа, їйлчилгээний тендерийн урилгыг олон улсын худалдаанд єргєн хэрэглэгддэг хэл дээр гардаг хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлнэ.

21.4.Захиалагч энэ хуулийн 8.1.5-д заасан босго їнээс дээш єртєгтэй тендерийн урилгыг энэ хуулийн 52.1.12-т заасан вэб хуудсанд байрлуулж тендер шалгаруулалтын дїнг тухай бїр мэдээлнэ.

21.5.Тендерийн урилгад дараахь мэдээллийг тусгана: 21.5.1.захиалагч байгууллагын тодорхойлолт; 21.5.2.худалдаж авах бараа, ажил, їйлчилгээний

товч агуулга;21.5.3.тендерийн баримт бичиг, бусад мэдээлэл

авах, тендер ирїїлэх хаяг; 21.5.4.тендерийн баримт бичгийн їнэ; 21.5.5.тендер шалгаруулалтад тавих тусгай

шаардлага; 21.5.6.тендер хїлээн авах эцсийн хугацаа; 21.5.7.тендер нээх хугацаа; 21.5.8.гадаадын этгээдийг оролцуулах эсэх; 21.5.9.давуу эрх олгох эсэх.

22 дугаар зїйл. Тендерийн баримт бичиг, тэдгээртэй холбоотой мэдээллийг олгох 22.1.Захиалагч тендерийн баримт бичгийг тендерийн

урилга нийтлэгдэх єдрєєс ємнє бэлэн болгосон байх їїрэгтэй. 22.2.Тендерийн баримт бичгийг тїїнийг хэвлэн

олшруулах, тїгээх буюу тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулах єртгєєр їнэлж, тендерт оролцохыг сонирхогчдод уг їнээр саадгїй худалдана.

118

22.3.Тендерт оролцогч тендерийн баримт бичигтэй холбоотой тодруулга, нэмэлт мэдээллийг тендер хїлээн авах эцсийн хугацаанаас ажлын таваас доошгїй хоногийн ємнє захиалагчаас авах хїсэлтийг бичгээр гаргаж болно.

22.4.Захиалагч энэ хуулийн 22.3-т заасан хїсэлтийн хуулбарыг тїїнд єгсєн хариу тодруулга, нэмэлт мэдээллийн хамт тендерийн баримт бичиг худалдан авсан бїх сонирхогчдод нэгэн зэрэг бичгээр илгээх бєгєєд уг бичгийг шуудангийн байгууллагад хїлээлгэн єгснєєр хариу тодруулга, нэмэлт мэдээллийг хїргїїлсэнд тооцно.

23 дугаар зїйл. Тендерийн баримт бичиг, урилгыг гадаад хэл дээр бэлтгэж, тараах 23.1.Тендерийн баримт бичиг, урилгыг дараахь

тохиолдолд монгол хэлээс гадна олон улсын худалдаанд єргєн хэрэглэгддэг хэл дээр бэлтгэнэ:

23.1.1.энэ хуулийн 9 дїгээр зїйлд заасны дагуу гадаадын этгээд худалдан авах ажиллагаанд оролцох эрхтэй бол;

23.1.2.бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртєг, шинж чанар гадаадын этгээдийн сонирхлыг татна гэж захиалагч їзэж байгаа бол.

24 дїгээр зїйл. Тендер ирїїлэх болон хїчинтэй байх хугацаа 24.1.Захиалагч тендерт оролцогчдод тендер бэлтгэж

ирїїлэх хангалттай, ижил хугацаа олгоно. 24.2.Захиалагч тендер хїлээн авах эцсийн хугацааг

тендер шалгаруулалтыг анх зарлан мэдээлсэн єдрєєс эхлэн тооцож тогтооно.

24.3.Нээлттэй тендер шалгаруулалтын тухайд тендер хїлээн авах эцсийн хугацааг 30 буюу тїїнээс дээш хоногоор тогтооно.

24.4.Тендер бэлтгэх зорилгоор ажлын талбай їзэх шаардлагатай бол тїїнд шаардагдах хугацааг оруулан тооцно.

24.5.Тендер нээснээс хойш тухайн тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулж дуусгах хугацааг захиалагч тогтоож, тендерийн урилга, тендерийн баримт бичигт тусгах бєгєєд уг хугацаанд тендер хїчинтэй байна.

25 дугаар зїйл. Тендер ирїїлэх 25.1.Тендерийг тендерийн баримт бичигт товлосон

хугацаанд, дурдсан хаягаар, заасан хэлбэрээр ирїїлэх бєгєєд

119

тендерт оролцогч энэ хугацаанд тендерт нэмэлт, єєрчлєлт оруулах, татгалзах саналаа ирїїлж болно.

25.2.Энэ хуулийн 21.5.6-д заасан хугацаанаас хожимдож ирсэн, эсхїл тендерийн баримт бичигт зааснаас єєр хэлбэрээр ирїїлсэн тендерийг хїлээж авахгїй бєгєєд хаягаар нь буцаана.

25.3.Тендерийн агуулга, їнэлгээний явц болон тендерт оролцогчийн чадавхийг їнэлэхтэй холбогдсон энэ хуулийн 26 дугаар зїйлд зааснаас бусад мэдээллийг гэрээ байгуултал нууцална.

26 дугаар зїйл. Тендер нээх 26.1.Захиалагч хїлээн авсан бїх тендерийг тендерийн

баримт бичигт заасан газар, товлосон хугацаанд нийтийн ємнє нээх бєгєєд тендер нээх хугацааг тендер хїлээн авах эцсийн хугацаанаас хойш 1 цагийн дотор байхаар товлоно.

26.2.Тендер нээхэд тендерт оролцогч, эсхїл тїїний тєлєєлєгч болон сонирхсон бусад этгээд оролцох эрхтэй.

26.3.Тендер нээх їед тендерт оролцогчийн нэр, тендерийн їнэ, тендерийг хувилбарт саналтайгаар ирїїлэхийг зєвшєєрсєн тохиолдолд хувилбарт саналын їнэ, мєн тендерт тусгасан їнийн хєнгєлєлт, тендерийн баталгаа ирїїлсэн эсэх, оролцогч єєрийн тендерийг єєрчилсєн, эсхїл татгалзсан тухай мэдээллийг захиалагч зарлаж, тэмдэглэл їйлдэнэ.

26.4.Энэ хуулийн 26.2-т заасан этгээд, захиалагч байгууллагын тєлєєлєгч энэ зїйлийн 26.3-т заасан тэмдэглэлд гарын їсэг зурна.

26.5.Энэ хуулийн 26.3-т заасан тэмдэглэлийг сонирхсон этгээдэд танилцуулна.

26.6.Тендер нээх їед энэ хуулийн 26.3-26.5-д зааснаас бусад їйл ажиллагаа явуулах, шийдвэр гаргахыг хориглоно.

26.7.Тендер нээх їед зарлагдаагїй, тэмдэглэлд заагаагїй тендерийн їнэ, їнийн хєнгєлєлт болон хувилбарт тендерийн їнийг їнэлгээ хийхэд тооцохгїй.

26.8.Захиалагч тендер нээсний дараа тендерийн агуулга, їнийн талаар тендерт оролцогчтой санал солилцохыг хориглоно.

26.9.Тендерийн агуулга, їнийг єєрчлєхєєс бусад асуудлаар тайлбар тодруулгыг бичгээр ирїїлэхийг захиалагч тендерт оролцогчоос шаардаж болно.

26.10.Захиалагч энэ хуулийн 26.9-д зааснаар нэмж ирїїлсэн тайлбар, тодруулгыг бїртгэж хадгална.

120

27 дугаар зїйл. Тендерийг хянан їзэх 27.1.Тендер нээсний дараа тендер тус бїр нь дараахь

шаардлагыг хангасан эсэхийг хянан їзнэ: 27.1.1.энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд заасныг

їндэслэн захиалагчийн тогтоосон чадавхийн шаардлага; 27.1.2.техникийн тодорхойлолт; 27.1.3.тендерийн баримт бичигт заасан бусад

нєхцєл, шаардлага. 27.2.Энэ хуулийн 27.1-д заасан шаардлагыг хангасан

эсэхийг хянахдаа дараахь шалгуур їзїїлэлтийг удирдлага болгоно:

27.2.1.бараа, ажил, їйлчилгээний хамрах хїрээ, чанар болон гїйцэтгэлд їзїїлэх сєрєг нєлєє;

27.2.2.захиалагчийн санал болгосон гэрээний нєхцєлд хуульд їл нийцэх хязгаарлалт оруулсан эсэх;

27.2.3.энэ хуулийн 27.2.1, 27.2.2-т заасныг хїлээн зєвшєєрснєєр шаардлагад нийцсэн бусад тендерийн єрсєлдєєнд шударга бусаар нєлєєлєх эсэх.

27.3.Тендер нь энэ хуулийн 27.1-д заасан бїх нєхцєлийг нэгэн зэрэг хангасан бол шаардлагад нийцсэн тендер гэж їзнэ.

27.4.Энэ хуулийн 27.3-т зааснаас бусад тендерийг шаардлагад нийцээгїй гэж їзэж захиалагч уг тендерээс татгалзана.

28 дугаар зїйл. Тендерийг їнэлэх 28.1.Нэг їе шаттай тендер шалгаруулалтын їед энэ

хуулийн 27 дугаар зїйлд заасны дагуу хянаж, шаардлагад нийцсэн гэж їзсэн бїх тендерт їнэлгээ хийнэ.

28.2.Тендерийн їнэлгээг тендер хїчинтэй байх хугацаанд багтааж аль болох богино хугацаанд хийнэ.

28.3.Шаардлагад нийцсэн тендерїїдийг їнэлэх їндсэн шалгуур нь тендерийн їнэ байна.

28.4.Захиалагч худалдан авах зєвлєхийн їйлчилгээнээс бусад бараа, ажил, їйлчилгээний онцлогийг харгалзан єєрийн эдийн засгийн їр ашигт нєлєєлєх дор дурдсан хїчин зїйлсээс аль тохирохыг сонгож, мєнгєєр илэрхийлэн тендерийн їнэ дээр нэмж харгалзан тооцож болно:

28.4.1. ажил, їйлчилгээ дуусгах, бараа хїргэх хугацаа;

28.4.2. урсгал зардал, эсхїл зардал болон їр ашгийн тооцоо;

28.4.3. борлуулалтын дараах їйлчилгээ, техникийн туслалцаа;

121

28.4.4. сэлбэг хэрэгсэл нийлїїлэх болон їнийн талаар гаргах баталгаа;

28.4.5.бараа, ажил, їйлчилгээний чанар, техникийн їзїїлэлт;

28.4.6.энэ хуульд нийцсэн бусад шалгуур їзїїлэлт. 28.5.Энэ хуулийн 28.4-т заасан нэмж тооцох їнэлгээ нь

зєвхєн тендерїїдийг харьцуулах зорилготой бєгєєд тендерийн їнийг єєрчлєх їндэслэл болохгїй.

28.6.Тендерийн баримт бичигт єєрєєр заагаагїй бол тендерийн їнэд татвар, даатгал, тээвэрлэлтийн болон гэрээ хэрэгжїїлэхтэй холбогдон гарах бусад бїх зардлыг багтааж тооцох бєгєєд эдгээр зардлыг тендерийн їнэд тусгайлан тооцоогїй бол захиалагч тухайн зардлыг тендерийн їнэд багтсан гэж їзнэ.

28.7.Шаардлагад нийцсэн тендерийг дараахь байдлаар харьцуулж їнэлнэ:

28.7.1.тендерийн їнэд арифметик алдаа болон орхигдуулсан жижиг хэмжээний зєрїїг залруулах, їнийн хєнгєлєлтийг харгалзан тендерийн їнийг бууруулах, захиалагч энэ хуульд заасныг їндэслэн їнэлгээний бусад шалгуур їзїїлэлтийг сонгосон бол тэдгээрт харгалзах саналуудыг мєнгєєр илэрхийлж, тендерийн їнэ дээр харгалзан тооцож тендерийн харьцуулах їнийг тодорхойлно;

28.7.2.давуу эрх олгохоор тендерийн баримт бичигт заасан бол давуу эрх эдлэх этгээдийн ирїїлсэн тендерийн харьцуулах їнэд энэ хуулийн 10.2-т заасан хувь хэмжээг тооцно;

28.7.3. бїх тендерийг бага харьцуулах їнэтэйгээс их харьцуулах їнэтэй рїї нь эрэмбэлж хамгийн бага харьцуулах їнэтэй тендерийг сонгоно;

28.7.4. хамгийн бага харьцуулах їнэтэй тендерийг «хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер гэж їзнэ.

28.8.Зєвлєх їйлчилгээний саналыг їнэлэхэд энэ хуулийн 37, 38, 39 дїгээр зїйлд заасан журмыг баримтална.

28.9.Захиалагч энэ хуулийн 28.4-т дурдсан шалгуур їзїїлэлтээс сонгож хэрэглэх бол тэдгээрийг мєнгєєр илэрхийлж їнэлгээнд харгалзах нєхцєл, аргачлалыг энэ хуульд нийцїїлэн тогтоож тендерийн баримт бичигт тусгана.

28.10.Энэ хуулийн 28.4-т заасан шалгуур їзїїлэлтэд тендерт оролцогчийн чадавхийн їзїїлэлтїїдийг хамааруулах- гїй бєгєєд энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд заасны дагуу захиалагчийн тогтоосон доод шаардлагыг давуулан хангаж байгаа нь тїїний тендерийг шалгаруулах їндэслэл болохгїй.

122

28.11.Захиалагч шаардлагад нийцсэн тендерїїдийг їнэлж «хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендерийг шалгаруулахад шалгуур їзїїлэлтїїдийг тендерийн баримт бичигт заасан журмын дагуу ашиглана.

28.12.Тендерийн їнэлгээнд гадаад валют ашиглах бол энэ талаар тендерийн баримт бичигт заана.

28.13.Тендерийн баримт бичигт зааснаас єєр гадаад валютыг тєлбєр тооцоонд хэрэглэх бол тїїнийг хєрвїїлэх ханшийг тендер зарласан єдєр Монголбанкнаас зарласан ханшаар тооцно.

28.14.Нээлттэй тендер шалгаруулалтыг хоёр їе шаттай явуулах їед тендерийн їнэлгээг дараахь байдлаар хийнэ:

28.14.1.техникийн саналыг энэ хуулийн 27 дугаар зїйлийн дагуу шаардлагад нийцсэн эсэхийг хянан їзэх;

28.14.2.энэ хуулийн 27.1-д заасан шаардлагыг хангасан техникийн санал тус бїрийн талаар тухайн оролцогчтой захиалагчийн хэрэгцээг илїї хангасан жишиг техникийн тодорхойлолт бэлтгэх зорилгоор санал солилцох;

28.14.3.санал солилцсоны дараа захиалагч жишиг техникийн тодорхойлолт гаргах;

28.14.4.тендерт оролцогч энэ хуулийн 28.14.3-т заасан жишиг техникийн тодорхойлолтод нийцїїлэн єєрийн техникийн саналыг дахин хянаж, єєрчлєн санхїїгийн саналын хамт ирїїлэх;

28.14.5.захиалагч санхїїгийн саналыг товлосон хугацаанд, нийтийн ємнє нээх;

28.14.6.санхїїгийн саналыг энэ хуулийн 28.2-28.7-г баримтлан їнэлж, гэрээ байгуулах эрхийг «хамгийн сайн» гэж їнэлэгдсэн тендерт оролцогчид олгох.

28.15.Тендерт оролцогч нь энэ хуулийн 28.14.3-т зааснаар захиалагчаас тогтоосон жишиг техникийн тодорхойлолтын дагуу єєрийн тендерт єєрчлєлт оруулах боломжгїй гэж їзвэл захиалагч уг тендерээс татгалзах эрхтэй.

29 дїгээр зїйл. Гэрээ байгуулах эрх олгох 29.1.Захиалагч энэ хуулийн 27 дугаар зїйлд заасан

шаардлага хангасан, 28 дугаар зїйлд зааснаар “хамгийн сайн” їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогчид гэрээ байгуулах эрх олгохоор шийдвэрлэж, энэ тухай тїїнд болон бусад тендерт оролцогч бїрт нэгэн зэрэг бичгээр мэдэгдэнэ.

29.2.Гэрээ байгуулах эрх олгох тухай мэдэгдсэнээс хойш ажлын 5-аас доошгїй хоногийн дараа, тендер хїчинтэй байх хугацаанд багтааж гэрээ байгуулна.

123

29.3.«Хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогч гэрээ байгуулахаас татгалзсан, эсхїл энэ хуулийн 20.7.2-т заасан нєхцєл їїссэн бол тїїнд олгосон гэрээ байгуулах эрхийг захиалагч хїчингїй болгож, удаахь “хамгийн сайн” їнэлэгдсэн тендер ирїїлсэн оролцогчтой энэ хуульд заасны дагуу гэрээ байгуулах бєгєєд ийм оролцогч байхгїй бол 30.4-т заасан шийдвэрийн аль нэгийг гаргана.

29.4.Захиалагчаас їл хамаарах шалтгаанаар тендер хїчинтэй байх хугацаанд багтааж гэрээ байгуулах боломжгїй болсон бол захиалагч уг хугацааг сунгаж болно.

29.5.Захиалагч энэ хуулийн 29.4-т заасны дагуу хугацааг сунгасан бол шийдвэртээ їндэслэлийг нь заана.

30 дугаар зїйл. Бїх тендерээс татгалзах 30.1.Дараахь тохиолдолд захиалагч бїх тендерээс

татгалзана: 30.1.1.шаардлагад нийцсэн нэг ч тендер ирээгїй; 30.1.2.тендер шалгаруулалтад їнийг урьдчилан

тохиролцож оролцсон, єрсєлдєгчєє тендер шалгаруулалтын бодит нєхцєлєєс тєєрєгдїїлсэн, тэдэнд дарамт, шахалт їзїїлсэн нь шїїх, эрх бїхий байгууллагаас тогтоогдсон бол;

30.1.3.шаардлагад нийцсэн бїх тендерийн їнэ захиалагчийн тооцсон тєсєвт єртгєєс 5-аас дээш хувиар хэтэрсэн;

30.1.4.энэ хуулийн 30.2-т заасан хэлэлцээ амжилтгїй болсон.

30.2.Шаардлагад нийцсэн бїх тендерийн їнэ захиалагчийн тооцсон тєсєвт єртгєєс хэтэрсэн тохиолдолд захиалагч 5 хїртэлх хувиар хэтэрсэн їнэтэй тендер ирїїлсэн тендерт оролцогчтой гэрээний їнийг тєсєвт єртєгт багтаах зорилгоор хэлэлцээ хийх бєгєєд ийнхїї хэлэлцээ хийхдээ захиалагч тендерт оролцогчийн санал болгосон їнийг їндэслэлгїйгээр бууруулахыг шаардахыг хориглоно.

30.3.Энэ хуулийн 30.1-д заасны дагуу бїх тендерээс татгалзсан тохиолдолд захиалагч тендерт оролцогчийн ємнє хариуцлага хїлээхгїй.

30.4. Бїх тендерээс татгалзсан тохиолдолд захиалагч дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:

30.4.1.тендер шалгаруулалт амжилтгїй болсон шалтгааныг судалж, тендерийн баримт бичгийн агуулгад шаардлагатай єєрчлєлт оруулж нээлттэй тендер шалгаруулалт явуулах;

124

30.4.2.энэ хуулийн 30.1.3, 30.1.4-т заасан нєхцєл їїссэн бєгєєд тендер шалгаруулалт амжилтгїй болсон шалтгаан нь зєвхєн худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний тоо хэмжээ, цар хїрээтэй холбоотой бол тэдгээртэй холбогдолтой єєрчлєлтийг тендерийн баримт бичигт оруулж, хязгаарлагдмал тендер шалгаруулалт явуулах;

30.4.3.энэ хуулийн 30.4.1, 30.4.2-т заасны дагуу явуулсан тендер шалгаруулалтын їр дїнд 30.1-д заасан нєхцєл байдал дахин їїсвэл шууд гэрээ байгуулах.


Тендер шалгаруулалтын онцгой журам

31 дїгээр зїйл. Тендер шалгаруулалтын онцгой журам хэрэглэх 31.1.Тендер шалгаруулалтыг онцгой журмаар

явуулахдаа дараахь аргыг хэрэглэнэ: 31.1.1.хязгаарлагдмал тендер шалгаруулалт; 31.1.2.харьцуулалт; 31.1.3.гэрээ шууд байгуулах.

31.2.Тендер шалгаруулалтыг онцгой журмаар явуулахтай холбогдсон энэ хуулийн 32-34 дїгээр зїйлээр зохицуулаагїй харилцааг энэ хуулийн 2 дугаар бїлгийн холбогдох зїйл, хэсэг, заалтаар зохицуулна.

32 дугаар зїйл. Хязгаарлагдмал тендер шалгаруулалт 32.1.Хязгаарлагдмал тендер шалгаруулалтын аргыг

дараахь тохиолдолд хэрэглэнэ: 32.1.1.мэргэжлийн єндєр ур чадвар, туршлага,

техник, технологи шаардсан нарийн тєвєгтэй бараа, ажил, їйлчилгээ гїйцэтгэх чадвартай этгээдийн тоо хязгаарлагдмал;

32.1.2.энэ хуулийн 30.4.2-т заасан тохиолдолд. 32.2.Хязгаарлагдмал тендер шалгаруулалт явуулахдаа

захиалагч энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлийг їндэслэн уг гэрээг гїйцэтгэх чадавхитай бїх этгээдэд тендерийн урилгыг нэгэн зэрэг илгээж тендер ирїїлэх тэгш боломжоор хангана.

32.3.Тендерийн урилга энэ хуулийн 21.5-д заасан мэдээллийг агуулна.

32.4.Тендерийн баримт бичгийг сонирхсон этгээдэд энэ хуулийн 22.2-т заасны дагуу саадгїй олгоно.

125

32.5.Тендерийг хїлээж авах эцсийн хугацааг тендерийн урилга тараасан єдрєєс хойш 15 буюу тїїнээс дээш хоногоор тогтооно.

33 дугаар зїйл. Харьцуулалтын арга 33.1.Бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртєг нь энэ

хуулийн 8.1.1-д заасан босго їнээс хэтрээгїй тохиолдолд харьцуулалтын аргыг хэрэглэж болно.

33.2.Харьцуулалтын аргыг дараахь байдлаар хэрэглэнэ: 33.2.1.техникийн тодорхойлолт болон бусад нєхцєл,

шаардлагыг хангаж байгаа 3 болон тїїнээс дээш этгээдэд їнийн санал ирїїлэхийг мэдэгдэх;

33.2.2.техникийн болон бусад нєхцєл шаардлагыг хангаж байгаа хамгийн бага їнэ санал болгосон тендерт орол- цогчид энэ хуулийн 29.1-д заасны дагуу гэрээ байгуулах эрх олгох.

33.3.Энэ хуулийн 33.2.1-д заасан їнийн санал ирїїлэх хугацааг урилга илгээсэн єдрєєс хойш ажлын 5-аас доошгїй хоногоор тогтооно.

33.4.Харьцуулалт амжилтгїй болсноос гэрээ байгуулах эрх олгоогїй бол гэрээ шууд байгуулах аргыг хэрэглэж болно.

34 дїгээр зїйл. Гэрээ шууд байгуулах арга 34.1.Гэрээ шууд байгуулах аргыг зєвхєн дараахь

нєхцєлд хэрэглэж болно: 34.1.1.энэ хуулийн 30.4.3, 33.4 -т заасан тохиолдолд; 34.1.2.оюуны ємчийн эрхийг хамгаалах шаардлагаар

гэрээг зєвхєн нэг этгээдтэй байгуулах боломжтой бєгєєд тїїнийг орлох этгээд байхгїй бол;

34.1.3.нэмэлт нийлїїлэлт нь анхны гэрээний їнийн 20 хувиас хэтрэхгїй нєхцєлд анхны гэрээний дагуу нийлїїлсэн бараа, тоног тєхєєрємжийн зарим хэсгийг солих, засварлах болон нэмж нийлїїлэх їед нийлїїлэгчийг єєрчлєх нь захиалагч єєр тєрлийн техникийн їзїїлэлттэй материал авахад хїргэх, энэ нь ашиглалт болон засвар їйлчилгээнд техникийн хїндрэл учруулах, эсхїл їргїй зардал гаргахаар бол;

34.1.4.нэмэлт ажлын єртєг нь анхны гэрээний їнийн 15 хувь болон энэ хуулийн 8.1.1-д заасан харьцуулалтын босго їнийн аль багаас хэтрээгїй нєхцєлд тендер шалгаруулалтаар худалдан авсан ажлын нэмэлт болон тїїнтэй ижил тєстэй ажлыг давтан хийх тохиолдолд дахин тендер шалгаруулалт явуулснаар илїї сайн санал ирэхгїй гэж їзсэн бол;

34.1.5.гэнэтийн болон давагдашгїй хїчний шинжтэй онцгой нєхцєл байдлын улмаас нээлттэй буюу хязгаарлагдмал

126

тендер шалгаруулалтын журмын дагуу тендер хїлээн авах доод хугацааг мєрдєх боломжгїй бол.

34.2.Энэ хуулийн 34.1-д заасан нєхцєлийн дагуу шууд гэрээ байгуулахад захиалагч энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлийн шаардлагыг хангасан, тухайн бараа, ажил, їйлчилгээг гїйцэтгэх чадавхитай нэг, эсхїл тїїнээс дээш тооны этгээдтэй хэлэлцээ хийж, техникийн тодорхойлолт болон бусад нєхцєл, шаардлагыг хамгийн сайн хангасан этгээдтэй энэ хуульд заасны дагуу гэрээ байгуулах бєгєєд хэлэлцээний їед хїрсэн аливаа тохиролцоог гэрээнд тусгана.

34.3.Энэ хуулийн 34.1-д заасны дагуу гэрээ шууд байгуулсан тохиолдолд захиалагч гэрээний хувийг уг аргыг хэрэглэх болсон їндэслэлийн хамт тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад хїргїїлнэ.


Зєвлєх їйлчилгээний гїйцэтгэгч сонгох журам

35 дугаар зїйл. Зєвлєх сонгох 35.1.Зєвлєх їйлчилгээг хуулийн этгээд, хувь хїн

гїйцэтгэж болно. 35.2.Тухайн зєвлєх їйлчилгээ нь олон салбарын

мэдлэг, нарийн мэргэжлийн боловсон хїчин шаардахаар бол хуулийн этгээдийг сонгоно.

35.3.Тухайн зєвлєх їйлчилгээг шаардлагатай мэргэжил, туршлага бїхий зєвлєх хувь хїн илїї сайн гїйцэтгэж чадахаар бол тїїнийг сонгоно.

36 дугаар зїйл. Зєвлєх сонгох нийтлэг журам 36.1.Захиалагч шаардагдаж байгаа їйлчилгээний

зорилт, хїрэх їр дїн болон бусад шаардлагатай мэдээллийг агуулсан ажлын даалгавар бэлтгэнэ.

36.2. Ажлын даалгавар нь тїїнд оруулсан нэмэлт, єєрчлєлтийн хамт тухайн зєвлєхтэй байгуулах гэрээний салшгїй хэсэг болно.

36.3.Захиалагч шаардагдаж байгаа їйлчилгээний тєсєвт єртгийг тооцохдоо боловсон хїчний мэргэжлийн чиглэл, тївшин, зєвлєхийн ажлын талбайд болон тєв байранд ажиллах хугацаа, бичиг хэргийн болон тухайн їйлчилгээнд шаардлагатай бусад зардалд їндэслэсэн байна.

36.4.Захиалагч ажлын даалгавар бэлтгэж, тєсєвт єртгийг тооцоолж гаргасны дараа зєвлєхийн жагсаалтад орох

127

саналаа ирїїлэхийг хїссэн урилгыг єдєр тутмын болон бусад хэвлэлд нийтэлнэ.

36.5. Дэлгэрэнгїй жагсаалтад дор дурдсан этгээдийг оруулж болно:

36.5.1.энэ хуулийн 36.4-т заасан урилгын хариуд санал ирїїлсэн зєвлєх;

36.5.2.Монгол Улсад їйл ажиллагаа явуулж байгаа дотоодын болон олон улсын зєвлєх;

36.5.3.энэ хуулийн 51 дїгээр зїйлд заасан бїртгэлд бїртгэгдсэн зєвлєх;

36.5.4.мэргэжлийн холбоо, олон улсын санхїїгийн болон бусад байгууллагын зєвлєх.

36.6.Дэлгэрэнгїй жагсаалтад хамрагдсан зєвлєхїїдээс энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлийн шаардлага болон захиалагчаас тогтоосон чадавхийн їзїїлэлтийг хангасан 3 ба тїїнээс дээш зєвлєхийг захиалагч сонгож, хураангуй жагсаалт гаргана.

36.7.Захиалагч саналын урилга болон ажлын даалгаврыг хураангуй жагсаалтад нэр нь орсон зєвлєхєд хїргїїлнэ.

36.8.Саналын урилгад дараахь зїйлийг тусгана: 36.8.1.тухайн їйлчилгээний болон санхїїжилтийн

тодорхойлолт; 36.8.2. ажлын даалгавар; 36.8.3. энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд заасан

їзїїлэлтэд їндэслэн захиалагчийн тогтоосон чадавхийн шаардлага, 28.11-д заасны дагуу захиалагчийн тогтоосон їнэлгээний шалгуур їзїїлэлт, аргачлал;

36.8.4. уригдсан зєвлєх хуулийн этгээд, хувь хїний нэр; 36.8.5. гэрээний тєсєл; 36.8.6. санал ирїїлэхэд баримтлах зааварчилгаа; 36.8.7. сонгосон їнэлгээний арга.

36.9.Санал ирїїлэх хугацаа нь 60 хоногоос дээшгїй байх боловч хуулийн этгээдийн хувьд 30-аас дээш, хувь хїний хувьд 7-оос дээш хоногоор тогтоож саналын урилгад тодорхой заана.

36.10. Зєвлєх техникийн болон санхїїгийн саналыг тус тусад нь бэлтгэнэ.

36.11.Техникийн саналд зєвлєхийн мэргэжлийн чадвар, туршлага, хуулийн этгээдийн хувьд голлох мэргэжилтэн, їйл ажиллагааны арга барилтай холбоотой мэдээллийг тусгана.

36.12.Техникийн саналд заасан нєхцєлєєр гэрээ хэрэгжїїлэх їнийг санхїїгийн саналд тусгана.

128

36.13.Техникийн саналыг їнэлсний дараа санхїїгийн саналыг їнэлнэ.

36.14.Санхїїгийн болон техникийн саналыг нэгэн зэрэг ирїїлэх бєгєєд саналын урилгад тусгайлан заасан бол тус тусад нь дугтуйлан битїїмжилнэ.

36.15.Захиалагч энэ хуулийн 37-39 дїгээр зїйлийн дагуу техникийн болон санхїїгийн саналыг їнэлж, сонгосон зєвлєхтэй хийсэн хэлэлцээр амжилттай болсон тохиолдолд тїїнд энэ хуулийн 29 дїгээр зїйлийн дагуу гэрээ байгуулах эрх олгоно.

37 дугаар зїйл. Зєвлєх сонгох їнэлгээний арга 37.1.Захиалагч зєвлєх сонгох їнэлгээний аргыг саналын

урилга илгээхээс ємнє тодорхойлно. 37.2.Зєвлєх сонгох їнэлгээний арга нь чадварын,

чанарын болон хосолмол їнэлгээний гэсэн хэлбэртэй байна. 37.3.Зєвлєх хувь хїнийг сонгоход чадварын їнэлгээний

аргыг хэрэглэх бєгєєд їїнд тїїний мэдлэг, туршлага, мэргэш- лийн тївшин, мэргэжлийн бусад ур чадварыг їндэслэл болгоно.

37.4.Зєвлєх хуулийн этгээдийг сонгоход чанарын, эсхїл хосолмол їнэлгээний аргыг хэрэглэнэ.

37.5. Мэргэжлийн туршлага, техникийн чадварын хувьд тєвєгтэй, эсхїл цогцолбор буюу єєр хоорондоо харилцан уялдаа холбоотой хэд хэдэн їйлчилгээг нэгэн зэрэг гїйцэтгїїлэх гэрээний їед чанарын їнэлгээний аргыг хэрэглэж зєвлєх хуулийн этгээдийг сонгоно.

37.6.Энэ хуулийн 37.3, 37.5-д зааснаас бусад тохиолдолд хосолмол їнэлгээний аргыг хэрэглэнэ.

38 дугаар зїйл. Зєвлєх сонгох чанарын їнэлгээний арга 38.1.Санал болгож байгаа зєвлєх їйлчилгээний їйл

ажиллагааны арга зїй, ажлын хуваарь, боловсон хїчний туршлага, чадвар, їйлчилгээний болон техник хэрэгслийн чанарыг харгалзан саналуудад шинжилгээ хийж харьцуулна.

38.2.Энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд заасан шаардлага, шалгуур їзїїлэлтийг їндэслэн техникийн саналд оноо єгнє.

38.3.Захиалагч техникийн санал нь хамгийн єндєр оноо авсан зєвлєхийн санхїїгийн саналыг нээж, тухайн зєвлєхтэй санхїїгийн болон бусад нєхцєлийг харилцан тохиролцох хэлэлцээ хийнэ.

129

38.4.Энэ хуулийн 38.3-т заасан хэлэлцээ хийхдээ захиалагч зєвлєхийн санал болгосон їнийг їндэслэлгїйгээр бууруулахыг шаардаж болохгїй.

38.5.Зєвлєх, тїїнийг тєлєєлєх эрх бїхий этгээд хэлэлцээ хийхэд шаардагдах баримт бичиг, тооцоо, судалгаа, шаардлагатай бусад мэдээлэл, нотолгоогоор захиалагчийг хангах їїрэгтэй.

38.6.Талууд санхїїгийн, эсхїл гэрээний бусад нєхцлєєр тохиролцоонд хїрээгїй бол сонгосон зєвлєхтэй хийж байгаа хэлэлцээг зогсоож, захиалагч удаахь єндєр оноо авсан зєвлєхийн санхїїгийн саналыг нээн, тїїнтэй хэлэлцээ хийнэ.

39 дїгээр зїйл. Зєвлєх сонгох хосолмол їнэлгээний арга 39.1.Захиалагч хосолмол їнэлгээний аргыг хэрэглэх

тохиолдолд техникийн саналын авбал зохих доод оноог саналын урилгад заана.

39.2.Техникийн саналыг энэ хуулийн 14-16-д заасан шаардлага, шалгуур їзїїлэлтэд їндэслэн оноо єгч їнэлнэ.

39.3.Техникийн саналд авбал зохих доод буюу тїїнээс дээш оноо авсан зєвлєхїїдэд санхїїгийн саналыг нээх хугацааг мэдэгдэж, доод оноо аваагїй бусад зєвлєхийн санхїїгийн саналыг нээлгїй буцаана.

39.4.Техникийн саналд авбал зохих доод буюу тїїнээс дээш оноо авсан зєвлєхийн санхїїгийн саналыг тогтоосон хугацаанд нийтийн ємнє нээж тэмдэглэл їйлдэнэ.

39.5.Санхїїгийн саналыг нээхэд зєвлєх, эсхїл тїїний тєлєєлєгч байлцах эрхтэй.

39.6.Нээсэн бїх санхїїгийн саналыг энэ хуулийн 36.8.3- т заасан шаардлага, шалгуур їзїїлэлтийн дагуу їнэлж, оноо єгнє.

39.7.Техникийн болон санхїїгийн саналын оноог саналын урилгад тусгасан хувийн жинг харгалзан хооронд нь нэмж чанар їнийн їнэлгээний нийт оноог гаргана.

39.8.Захиалагч хамгийн єндєр оноо авсан зєвлєхтэй хэлэлцээ хийнэ.

39.9.Хэлэлцээгээр шаардлагатай бол хїн-сар, хїн- єдрийн тоо, ажлын талбайд болон тєв байранд зєвлєхийн ажиллах хугацаа, бичиг хэргийн зэрэг тухайн їйлчилгээнд тавигдах шаардлагыг єєрчилж болно.

39.10.Хэлэлцээгээр хїн-сар, хїн-єдрийн єртєг зэрэг санал болгосон нэгж їнийг єєрчилж їл болно.

130

39.11.Талууд санхїїгийн бус нєхцєлєєр тохиролцоонд хїрээгїй бол захиалагч сонгосон зєвлєхтэй хийж байгаа хэлэлцээг зогсоож, удаах оноо авсан зєвлєхтэй хэлэлцээ хийнэ.

39.12.Аудит, инженерийн ердийн тооцоо, зураг тєсєл зэрэг хэвшсэн їйл ажиллагаатай, гэрээний тєсєвт єртєг нь энэ хуулийн 8.1.3-т заасан босго їнээс хэтрээгїй зєвлєх їйлчилгээнд хосолмол їнэлгээний аргын хялбаршуулсан хэлбэр болох бага їнийн аргыг хэрэглэж болно.

39.13.Бага їнийн арга хэрэглэхдээ энэ хуулийн 39.2- 39.4-д заасны дагуу техникийн саналыг їнэлж, санхїїгийн саналыг нээнэ.

39.14.Хамгийн бага їнийн санал ирїїлсэн зєвлєх- тэй энэ хуулийн 39.9-39.11-д заасны дагуу хэлэлцээ хийнэ.


Бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах гэрээ

40 дїгээр зїйл. Бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах гэрээ 40.1.Захиалагч, гїйцэтгэгчийн хооронд байгуулах бараа,

ажил, їйлчилгээ худалдан авах гэрээ /цаашид “худалдан авах гэрээ” гэх/-тэй холбоотой харилцааг энэ хуульд єєрєєр заагаагїй бол Иргэний хуулиар зохицуулна.

40.2.«Хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер болон тендерийн баримт бичигт захиалагчийн тодорхойлсон худалдааны болон техникийн шаардлага нь худалдан авах гэрээний їндсэн нєхцєл болно.

40.3.Худалдан авах гэрээнд энэ хуулийн 40.2-т зааснаас гадна дараахь нєхцєлийг заавал тусгана:

40.3.1.гэрээний їнэ; 40.3.2.тєлбєр хийх нєхцєл, хэлбэр; 40.3.3.урьдчилгаа тєлбєр хийх бол урьдчилгаа

тєлбєрийн баталгааны дїн, хэлбэр; 40.3.4.захиалагчийн хяналт болон бусад нєхцєл; 40.3.5.гїйцэтгэлийн баталгаа шаардах бол тїїний

дїн, хэлбэр; 40.3.6.худалдааны нєхцєлїїд; 40.3.7.бараа нийлїїлэх, ажил, їйлчилгээ гїйцэтгэх

хуваарь; 40.3.8.гэрээний їнэд тохируулга хийх бол тохируулга

хийх нєхцєл, аргачлал.

131

40.4.Худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний тоног тєхєєрємж, їндсэн материал, тїїхий эд, хєдєлмєрийн хєлсний їнэд захиалагч дараахь тохиолдолд тохируулга хийхээр гэрээнд тусгаж болно:

40.4.1. хоёр жилээс дээш хугацаанд хэрэгжих гэрээний явцад хэрэглээний їнийн индекс єєрчлєгдсєн;

40.4.2. суурь їнэ огцом єєрчлєгдсєн. 40.5.Худалдан авах ажиллагаанд мєрдєх гэрээний

стандарт нєхцєлийг тєсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

41 дїгээр зїйл. Худалдан авах гэрээнд нэмэлт, єєрчлєлт хийхийг хориглох 41.1. Худалдан авах гэрээнд дараахь єєрчлєлт хийхийг

хориглоно: 41.1.1.захиалагч урьдчилан харах боломжгїй нєхцєл

байдал їїссэний улмаас гэрээнд зайлшгїй шаардлагатай нэмэлт, єєрчлєлт хийхээс бусад тохиолдолд тендерийн агуулгатай холбоотой гэрээний нєхцєлїїдийг єєрчлєх;

41.1.2.энэ хуулийн 40.4-т зааснаас бусад тохиолдолд гэрээний їнийг нэмэгдїїлэн єєрчлєх.

41.2..Гїйцэтгэгч гэрээгээр хїлээсэн їїргээ гуравдагч этгээдэд шилжїїлэхийг хориглоно.

42 дугаар зїйл. Хїчин тєгєлдєр бус гэрээ 42.1.Худалдан авах гэрээг дараахь тохиолдолд хїчин

тєгєлдєр бус гэж їзнэ: 42.1.1.захиалагч гэрээ байгуулахдаа энэ хуулийн 53

дугаар зїйлд заасан зєвшєєрєл аваагїй; 42.1.2.захиалагч энэ хуулийн 27, 28, 29 дїгээр зїйлд

заасан журмыг зєрчиж гэрээ байгуулсан; 42.1.3.энэ хуульд заасан худалдан авах

ажиллагааны журмыг хэрэгжїїлэхдээ гаргасан зєрчил нь тендер шалгаруулалтын эцсийн дїнд илт нєлєєлсєн.

43 дугаар зїйл. Гїйцэтгэлийн баталгаа, тїїний хэмжээ, гїйцэтгэлийн баталгаа гаргах 43.1.Захиалагч «хамгийн сайн» їнэлэгдсэн тендер

ирїїлсэн оролцогчоос гэрээ байгуулахаас ємнє гїйцэтгэлийн баталгаа ирїїлэхийг шаардаж болно.

43.2.Захиалагч гїйцэтгэлийн баталгааны дїнг гэрээний їнийн дїнгийн 5 хувиар тогтоож тендерийн баримт бичигт тусгана.

132

43.3.Гїйцэтгэлийн баталгаа нь гэрээ дїгнэж, бараа, ажил, їйлчилгээг хїлээлцэх хїртэл хугацаанд хїчин тєгєлдєр байна.

43.4.Захиалагч дор дурдсан нєхцєлд гїйцэтгэлийн баталгаа ирїїлэхийг гїйцэтгэгчээс шаардана:

43.4.1. 150 сая тєгрєгєєс дээш тєсєвт єртєгтэй ажил худалдан авах гэрээ байгуулах;

43.4.2. 100 сая тєгрєгєєс дээш тєсєвт єртєгтэй бараа, їйлчилгээ худалдан авах гэрээ байгуулах;

43.4.3. хоёр жилээс дээш хугацаагаар їргэлжлэх худалдан авах гэрээ байгуулах.

43.5.Худалдан авах гэрээний гїйцэтгэл хоёр жилээс дээш хугацаагаар їргэлжлэх бол захиалагч гїйцэтгэгчийн гїйцэтгэсэн ажлын хувьтай тэнцїї хувиар гїйцэтгэлийн баталгааны дїнг бууруулж болно.

43.6.Бараа, ажил, їйлчилгээний чанарын баталгаат хугацаанд гїйцэтгэгчийн хїлээсэн їїргийн биелэлтийг баталгаажуулах зорилгоор гэрээний їнийн дїнгийн 5-10 хувийг уг хугацаа дуустал барьцаалах нєхцєлийг захиалагч тендерийн баримт бичигт тусгаж болно.

43.7.Гїйцэтгэгч энэ хуулийн 43.6-д заасан їїргээ банкны баталгаа, Засгийн газрын бондоор баталгаажуулж болох бєгєєд ийнхїї баталгаажуулсан тохиолдолд захиалагч барьцаалсан мєнгийг уг баталгаанд заасан дїнтэй тэнцэх хэмжээгээр урьдчилан олгоно.

44 дїгээр зїйл. Урьдчилгаа тєлбєр, тїїний баталгаа 44.1.Захиалагч ажлын бэлтгэл хангахад зориулан

гїйцэтгэгчид урьдчилгаа тєлбєр тєлж болно. 44.2.Захиалагч урьдчилгаа тєлбєрийн дїнтэй тэнцїї

хэмжээтэй гїйцэтгэгчийн ирїїлсэн энэ хуулийн 20.2-т заасан баталгааг їндэслэн урьдчилгаа тєлбєр тєлнє.

44.3.Тендерийн баримт бичигт заагаагїй тохиолдолд захиалагч урьдчилгаа тєлбєр тєлєхгїй.


Худалдан авах ажиллагааны удирдлага

45 дугаар зїйл.Захиалагч худалдан авах ажиллагааг зохион байгуулах 45.1.Улсын болон орон нутгийн тєсвєєс хєрєнгє

оруулалтаас бусад зардалд хуваарилсан хєрєнгє, бусад эх

133

їїсвэр, тїїнчлэн єєрийн хєрєнгєєр санхїїжигдэх бараа, ажил, їйлчилгээг худалдан авах ажиллагааг захиалагч энэ хуульд заасан журмын дагуу зохион байгуулна.

45.2.Улсын тєсвийн хєрєнгє оруулалтын эх їїсвэрээр санхїїжигдэх бараа, ажил, їйлчилгээг худалдан авахад дор дурдсан этгээд захиалагч байна:

45.2.1.Ерєнхийлєгчийн болон Улсын Их Хурлын Тамгын газар, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газар, Yндэсний аюулгїй байдлын зєвлєл, тєрийн захиргааны тєв болон Улсын Их Хуралд ажлаа хариуцан тайлагнадаг байгууллага, Улсын дээд шїїх, Улсын Ерєнхий прокурор, Шїїхийн ерєнхий зєвлєл, Ерєнхий сайд болон Шадар сайдын эрхлэх асуудлын хїрээний агентлаг нь єєрийн хэрэгцээнд худалдан авах бїх бараа, ажил, їйлчилгээний хувьд ;

45.2.2.тєрийн захиргааны тєв байгууллага нь Засгийн газрын гишїїний эрхлэх асуудлын хїрээний агентлаг, байгууллагын хэрэгцээнд худалдан авах 50 саяас дээш тєгрєгийн єртєг бїхий бараа, їйлчилгээ, 150 саяас дээш тєгрєгийн єртєг бїхий ажлын хувьд;

45.2.3.энэ хуулийн 45.2.2-т заасан агентлаг, байгууллага, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар нь 20-50 сая хїртэл тєгрєгийн єртєг бїхий бараа, їйлчилгээ, 50- 150 сая хїртэл тєгрєгийн єртєг бїхий ажлын хувьд ;

45.2.4. энэ хуулийн 45.2.3-т заасан доод хэмжээнээс доош єртєг бїхий бараа, ажил, їйлчилгээний хувьд тухайн худалдан авагч этгээд.

45.3.Орон нутгийн тєсвийн хєрєнгє оруулалтын эх їїсвэрээр санхїїжигдэх бараа, ажил, їйлчилгээг худалдан авахад дор дурдсан этгээд захиалагч байна:

45.3.1. аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар 5 сая тєгрєгєєс дээш єртєг бїхий бараа, їйлчилгээ, 15 сая тєгрєгєєс дээш єртєг бїхий ажлын хувьд;

45.3.2. сум, дїїргийн Засаг даргын Тамгын газар, эсхїл орон нутгийн тєсєвт байгууллага 5 сая хїртэл тєгрєгийн єртєг бїхий бараа, їйлчилгээ, 15 сая хїртэл тєгрєгийн єртєг бїхий ажлын хувьд.

45.4.Тодорхой нэр тєрлийн бараа, ажил, їйлчилгээг нэгдсэн журмаар худалдан авах нь хэмнэлттэй бєгєєд їр ашигтай бол хоёр болон тїїнээс дээш захиалагч худалдан авах ажиллагааг тєвлєрїїлэн, эсхїл хамтран зохион байгуулж болно.

134

45.5.Худалдан авах ажиллагааг энэ хуулийн 45.4-т зааснаар тєвлєрїїлэн зохион байгуулах шийдвэрийг тєсвийн ерєнхийлєн захирагч гаргаж, захиалагчийг томилно.

45.6.Нэг тєрлийн бараа, ажил, їйлчилгээг хэд хэдэн захиалагч хамтран худалдан авах нь хэмнэлттэй бєгєєд їр ашигтай бол энэ тухай хамтарсан шийдвэрийг тухайн захиалагчдын ерєнхий менежер, эсхїл гїйцэтгэх захирал гаргаж, худалдан авах ажиллагааг хэрэгжїїлэх захиалагчийг томилж болно.

45.7.Энэ хуулийн 45.5-д зааснаас бусад тохиолдолд худалдан авах ажиллагааг тєвлєрїїлэн зохион байгуулахыг хориглоно.

46 дугаар зїйл. Захиалагчийн эрх, їїрэг 46.1.Захиалагч бараа, ажил, їйлчилгээг худалдан авах

талаар дараахь эрх, їїрэгтэй байна: 46.1.1. энэ хуульд заасны дагуу їнэлгээний хороо

байгуулах; 46.1.2.їнэлгээний хорооны їйл ажиллагаа,

їнэлгээний дїгнэлт холбогдох хууль тогтоомжид нийцсэн эсэхэд хяналт тавьж, гарсан зєрчлийг арилгуулах;

46.1.3.їнэлгээний хорооноос гаргасан дїгнэлтэд їндэслэн гэрээ байгуулах эрх олгох шийдвэр гаргах;

46.1.4. худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээг батлагдсан тєсєвт багтаан їр ашигтай тєлєвлєж, зохион байгуулах;

46.1.5.тухайн бараа, ажил, їйлчилгээг санхїїжїїлэх хєрєнгийн эх їїсвэр батлагдсаны дараа худалдан авах ажиллагааг эхлїїлэх;

46.1.6.бараа, ажил, їйлчилгээ худалдан авах гэрээний їїргийн биелэлтэд хяналт тавих;

46.1.7.хууль, гэрээнд зааснаас бусад тохиолдолд гэрээнд єєрчлєлт оруулахгїй байх;

46.1.8.барилга, зам, инженерийн шугам сїлжээ зэрэг тодорхой улиралд гїйцэтгэх онцлог шинж чанартай бараа, ажил, їйлчилгээг худалдан авах ажиллагааг тухайн жилийн 1 сарын 15-ны дотор эхлїїлэх.

46.2.Энэ хуулийн 4.1.1-д заасан захиалагчийг тєлєєлж тєсвийн ерєнхий менежер, 4.1.2-т заасан захиалагчийг тєлєєлж гїйцэтгэх захирал энэ хуулийн 46.1-д заасан эрх, їїргийг хэрэгжїїлнэ.

46.3.Энэ хуулийн 46.2-т заасан захиалагчийг тєлєєлєх эрх бїхий этгээд энэ хуулиар єєрт олгогдсон эрхийг холбогдох

135

албан тушаалтанд шилжїїлж болох боловч ийнхїї эрхээ шилжїїлэх нь тїїнийг хариуцлагаас чєлєєлєх їндэслэл болохгїй.

46.4.Захиалагч тухайн худалдан авах ажиллагаатай холбоотой асуудлаар зєвхєн албан бичгээр харилцана.

47 дугаар зїйл. Їнэлгээний хороо 47.1.Бараа, ажил, їйлчилгээний тєсєвт єртєг энэ

хуулийн 8.1.1-д заасан дээд хязгаараас давсан тохиолдолд захиалагч їнэлгээний хороо байгуулна.

47.2.Їнэлгээний хороо байнгын бус ажиллагаатай байх бєгєєд дор дурдсан чиг їїрэгтэй байна:

47.2.1.техникийн тодорхойлолт бэлтгэх, тендерийн урилга, тендерийн баримт бичгийг боловсруулах, тендер хїлээн авах, тендер нээх ажиллагааг холбогдох зааврын дагуу гїйцэтгэх;

47.2.2. тендерийг хянан їзэх, їнэлэх, їнэлгээний дїгнэлт гаргах, гэрээ байгуулах эрх олгох зєвлємжийг захиалагчид єгєх.

47.3.Їнэлгээний хорооны бїрэлдэхїїнд орсон албан тушаалтан дараахь шаардлагыг хангасан байвал зохино:

47.3.1.худалдан авах ажиллагааны чиглэлээр, эсхїл тухайн бараа, ажил, їйлчилгээнд холбогдох салбарт мэргэшсэн байх;

47.3.2.тендерт оролцогч болон тїїнийг тєлєєлєх этгээдийн эцэг, эх, хадам эцэг, эх, эхнэр, нєхєр, ах, эгч, дїї, хїїхэд биш байх;

47.3.3.сїїлийн 3 жилийн хугацаанд тендерт оролцогчтой хєдєлмєрийн гэрээний харилцаанд ороогїй байх;

47.3.4.энэ хуулийн 50.1-д заасан тєрийн албан хаагчийн їїргийг сїїлийн 1 жилийн хугацаанд зєрчєєгїй.

47.4.Їнэлгээний хороонд тухайн салбарын тєрийн бус байгууллагын тєлєєлєгчийг оруулж болно.

47.5.Їнэлгээний хорооны гишїїдийн олонхи нь худалдан авах ажиллагааны чиглэлээр мэргэшсэн байна.

47.6.Їнэлгээний хорооноос гаргасан шийдвэр /цаашид “їнэлгээний дїгнэлт” гэх/ нь хурлын тэмдэглэл хэлбэртэй байх бєгєєд хорооны гишїїдийн олонхи дэмжиж гаргасан шийдвэр, тїїний їндэслэл, холбогдох бїх мэдээллийг агуулсан байна.

47.7.Їнэлгээний дїгнэлтэд хорооны бїх гишїїд гарын їсэг зурж баталгаажуулах бєгєєд эсрэг саналтай байсан гишїїн їнэлгээний дїгнэлтэд энэ тухайгаа тэмдэглэж гарын їсгээ зурна.

136

48 дугаар зїйл. Худалдан авах ажиллагааг тєлєвлєх 48.1.Захиалагч худалдан авах бараа, ажил,

їйлчилгээний тєлєвлєгєєг тухайн жилийн батлагдсан тєсєвт багтаан боловсруулж улсын тєсєв батлагдсанаас хойш 30 хоногийн дотор харьяалах тєсвийн ерєнхийлєн захирагчид хїргїїлнэ.

48.2.Тєсвийн ерєнхийлєн захирагч єєрийн тєсвийн хїрээнд худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний тєлєвлєгєєг эцэслэн боловсруулж улсын тєсєв батлагдсанаас хойш 45 хоногийн дотор тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад хїргїїлнэ.

48.3.Захиалагчийн худалдан авах ажиллагааны тєлєвлєгєєг тєсвийн ерєнхийлєн захирагч баталж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавина.

48.4.Тєсвийн ерєнхийлєн захирагчийн худалдан авах ажиллагааны тєлєвлєгєє, тїїний хэрэгжилтэд тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага хяналт тавьж, їнэлгээ хийнэ.

48.5.Захиалагч худалдан авах ажиллагааны тєлєвлєгєєг тухайн жилийн эхний сард хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд зарлан мэдээлнэ.

49 дїгээр зїйл. Худалдан авах ажиллагааг тайлагнах 49.1.Захиалагч худалдан авах ажиллагаа явуулсан

тухай бїр тендер шалгаруулалтын хавтаст хэрэг бїрдїїлж архивын нэгж болгон хадгална.

49.2.Тендерийн хавтаст хэрэг дараахь баримт бичиг, материалаас бїрдэнэ:

49.2.1.худалдан авах ажиллагааны тєлєвлєгєє, гїйцэтгэл, шаардлагатай бол тайлбар;

49.2.2.нээлттэй тендер шалгаруулалтаас єєр арга хэрэглэсэн тохиолдолд тухайн аргыг сонгосон їндэслэл;

49.2.3.худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний тухай товч тодорхойлолт, тендерийн баримт бичиг;

49.2.4.захиалагч, тендерт оролцогчтой харилцсан албан бичиг;

49.2.5.тендерт оролцогчдын ирїїлсэн тендер; 49.2.6.тендерийн нээлтийн тэмдэглэл, їнэлгээний

дїгнэлт, гэрээ байгуулах эрх олгох тухай зєвлємж; 49.2.7. тендер шалгаруулалт амжилтгїй болсон,

эсхїл бїх тендерээс татгалзсан тохиолдолд тїїний шалтгаан, їндэслэл;

137

49.2.8. гэрээ байгуулах эрх олгох тухай шийдвэр, гэрээ;

49.2.9. тухайн тендер шалгаруулалттай холбоотой бусад баримт бичиг;

49.2.10. гэрээг дїгнэж, бараа, ажил, їйлчилгээг хїлээж авсан баримт бичиг.

49.3.Энэ хуулийн 49.1-д заасан баримт бичиг, материалтай тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага болон хууль, хяналтын эрх бїхий байгууллага, албан тушаалтан танилцах эрхтэй.

49.4.Тухайн тендер шалгаруулалтад оролцсон этгээд бичгээр хїсэлт гарган энэ хуулийн 49.2.2, 49.2.6, 49.2.7, 49.2.8-д заасан баримт бичиг, материалтай танилцаж болно.

49.5.Тухайн жилд худалдан авсан бараа, ажил, їйлчилгээний тайланг захиалагч тухайн жилийн 12 дугаар сарын 1-ний дотор тєсвийн ерєнхийлєн захирагчид, ерєнхийлєн захирагч нь дараа оны 1 дїгээр сарын 15-ны дотор тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад тайлагнана.

49.6.Тайлагнах журмыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

49.7.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага энэ хуулийн 49.5 дахь хэсэгт заасны дагуу ирїїлсэн худалдан авах ажиллагааны тайланг нэгтгэн дїгнэж, дараа жилийн эхний улиралд Засгийн газарт тайлагнана.

49.8.Засгийн газар жил бїрийн тєсвийн гїйцэтгэлийн тайланд Засгийн газрын худалдан авах ажиллагааны їр дїнг тусгана.

50 дугаар зїйл. Худалдан авах ажиллагаанд оролцож байгаа тєрийн албан хаагчийн їїрэг

50.1.Худалдан авах ажиллагаанд тєлєвлєх, бэлтгэх, хэрэгжїїлэх, хяналт тавих болон бусад їїрэгтэй оролцож байгаа тєрийн албан хаагч дараахь їїрэг хїлээнэ:

50.1.1. шударга єрсєлдєх нєхцєлийг бїрдїїлэх; 50.1.2. тєрийн ашиг сонирхлыг дээдлэх; 50.1.3. хувийн ашиг сонирхлын їїднээс хууль бус

санал тавих, хїлээж авах зэрэг зєрчил, хууль бус їйлдэл гаргахгїй байх;

50.1.4. тендерт оролцогч гэр бїлийнх нь гишїїн, эсхїл тендерт оролцогч хуулийн этгээдэд гэр бїлийнх нь гишїїн ажилладаг буюу цалин хєлс авдаг зэрэг сонирхлын зєрчил їїсгэж болзошгїй нєхцєл байвал єєрийн шууд

138

харьяалан удирдах албан тушаалтанд мэдэгдэж, тухайн тендер шалгаруулалтыг зохион байгуулах ажиллагаанд оролцохгїй байх;

50.1.5. тендерт оролцогч нь хээл хахууль санал болгох, дарамт шахалт їзїїлэх зэргээр тендер шалгаруулалтын дїнд нєлєєлєхийг оролдвол энэ тухай єєрийн шууд харъяалан удирдах албан тушаалтан, хууль, хяналтын байгууллагад нэн даруй мэдэгдэх.

51 дїгээр зїйл. Бїртгэлийн тогтолцоо 51.1.Тендерт оролцогчдын хїрээг єргєжїїлэх,

єрсєлдєєнийг дэмжих, захиалагчийг мэдээллээр хангах зорилгоор энэ хуульд заасан журмын дагуу худалдан авах ажиллагаанд оролцохыг сонирхогч хуулийн этгээд, иргэний бїртгэлийг холбогдох тєрийн захиргааны тєв байгууллага тухайн Засгийн газрын гишїїний эрхлэх хїрээний асуудлаар хєтєлж, мэдээллийн сан бїрдїїлнэ.

51.2.Энэ хуулийн 51.1-д заасан бїртгэл хєтлєх журмыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.

51.3.Хуулийн этгээд, хувь хїн бїртгїїлэх хїсэлтээ їйл ажиллагааны чиглэл, чадвар, туршлагын талаархи мэдээллийн хамт єєрєє болон итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєрєє дамжуулан бїртгэх байгууллагад хэдийд ч гаргаж болно.

51.4.Тендер шалгаруулалтад оролцохыг сонирхсон этгээд бїртгэлд хамрагдсан, эсхїл хамрагдаагїй нь тухайн тендер шалгаруулалтад энэ хуульд заасан журмын дагуу оролцох тїїний эрхийг хєндєхгїй.

51.5.Тендер шалгаруулалтын онцгой журмыг хэрэглэх їед тодорхой тооны тендерт оролцогчийг урихдаа захиалагч бїртгэлд хамрагдсан хуулийн этгээд, хувь хїний талаар мэдээлэл авч болно.

51.6.Бїртгэл хєтлєхдєє дараахь нийтлэг шаардлагыг хангасан байна:

51.6.1.бїртгэлийг энэ хуулийн 14-16 дугаар зїйлд заасан чадавхийн шалгуурт їндэслэн зохиох;

51.6.2.бїртгэлд хамрагдах хїсэлт гаргагч этгээд ижил нєхцєлєєр хангагдсан байх;

51.6.3.бїртгїїлэх хїсэлтийг бичгээр гаргах; 51.6.4.бїртгэлд хамрагдсан этгээдийн хїсэлтийн

дагуу зохих нэмэлт, єєрчлєлтийг бїртгэлд тухай бїр тусгаж байх;

51.6.5.сонирхсон этгээд бїртгэлтэй танилцах боломжтой байх;

139

51.6.6. бїртгїїлэх хїсэлтийг 1 сарын дотор шийдвэрлэх.

51.7.Хїсэлт гаргасан хуулийн этгээд, иргэн, тїїний итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєс хїсэлтийг тодруулах, нэмэлт тайлбар, тодруулгыг бїртгэх байгууллага шаардаж болно.

51.8.Бїртгэх байгууллага бїртгэл хєтлєхдєє дараахь журмыг баримтална:

51.8.1. єєрийн эрхлэх хїрээний асуудал тус бїрээр тендерт оролцогчийн чадавхийг їнэлэх їзїїлэлтийг тодорхойлох;

51.8.2. энэ хуулийн 51.8.1-д заасны дагуу чадавхийг їнэлэх їзїїлэлтийг тодорхойлсны дараа бїртгэл хєтлєх тухай їндэсний хэмжээний єдєр тутмын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд мэдээлэх.

51.9.Чадавхийг їнэлэх їзїїлэлтийг тодорхойлохдоо тухайн асуудлаар мэргэшсэн мэргэжилтний, эсхїл энэ хуульд заасны дагуу сонгосон зєвлєхийн туслалцаа авч болно.

51.10.Бїртгїїлэх, бїртгэлд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах хїсэлтийг бїртгэх байгууллага хїлээн авахаас татгалзвал энэ тухайгаа зохих їндэслэлийн хамт хїсэлт гаргасан этгээдэд бичгээр мэдэгдэнэ.

52 дугаар зїйл. Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 52.1.Энэ хуулийн дагуу худалдан авах ажиллагааны

талаар тєрєєс хэрэгжїїлэх бодлого, арга зїй, хяналтын асуудлыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага эрхэлж, дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

52.1.1.худалдан авах ажиллагааны тухай хууль тогтоомжийг боловсронгуй болгох санал боловсруулах;

52.1.2.худалдан авах ажиллагаатай холбоотой мэргэжил, арга зїйн зєвлєгєєгєєр захиалагчийг хангах;

52.1.3.худалдан авах ажиллагаатай холбоотой дїрэм, журам, заавар, аргачлал, жишиг баримт бичгийн тєслийг боловсруулах, хуулиар эрх олгосон бол батлах;

52.1.4.худалдан авах ажиллагааны тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг жил бїр Засгийн газарт тайлагнах;

52.1.5. захиалагч худалдан авах ажиллагаанд зохих журмыг мєрдєж байгаа эсэхэд хяналт тавьж, шинжилгээ, їнэлгээ хийх;

52.1.6.захиалагчийн ирїїлсэн тайланг нэгтгэн, улсын хэмжээний худалдан авах ажиллагааны талаархи мэдээллийн сан бїрдїїлэн хєтлєх, нэгдсэн тоо баримт, мэдээлэл гаргах;

140

52.1.7.энэ хуульд заасны дагуу тендерт оролцогчдоос ирїїлсэн гомдлыг хянан шийдвэрлэх;

52.1.8.хууль, хяналтын байгууллагын хїсэлтээр энэ хуулийн хэрэгжилттэй холбогдуулж тодорхой асуудалд зєвлємж, тайлбар гаргаж єгєх;

52.1.9.энэ хуулийн 53.1-д заасны дагуу ирїїлсэн саналыг хянан їзэж, гэрээ байгуулах зєвшєєрєл єгєх;

52.1.10.энэ хуулийн 55 дугаар зїйлд заасан шинжээчдийг сургаж, бїртгэл хєтлєх;

52.1.11.худалдан авах ажиллагааны чиглэлээр явагдах сургалтын тївшин, чанар, стандартыг боловсролын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран тогтоох, сургалтыг зохион байгуулахад дэмжлэг, туслалцаа їзїїлэх;

52.1.12.худалдан авах ажиллагааны мэдээ, мэдээлэл, тендер шалгаруулалтын зар, їр дїнг нийтэд тїгээх зорилготой вэб хуудас хєтлєх, тїїнд тендерийн урилга, бусад мэдээлэл тавих арга, хэлбэрийг тогтоох;

52.1.13.худалдан авах ажиллагааны асуудлаар олон улсын байгууллага, гадаад улсын бусад байгууллагатай хамтран ажиллах, энэ чиглэлээр олгосон техник туслалцааг тєлєвлєх, зохицуулах;

52.1.14.энэ хуулийн 14.5-т заасан тендерт оролцох эрхээ хязгаарлуулсан этгээдийн бїртгэлийг хєтлєх, хяналт тавих, мэдээлэх;

52.1.15. хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 52.2.Худалдан авах ажиллагаанд мэдээллийн техноло-

ги, цахим хэрэгслийг нэвтрїїлэх нєхцєл, журмыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага тогтооно.

53 дугаар зїйл. Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага зєвшєєрєл олгох 53.1. Энэ хуулийн 4.1.2-т зааснаас бусад захиалагч энэ

хуулийн 8.1.4-т заасан босго їнээс давсан їнэ бїхий бараа, ажил, їйлчилгээний тендер шалгаруулалтыг зарлан мэдээлэх, гїйцэтгэгчтэй гэрээ байгуулахын ємнє тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас зєвшєєрєл авна.

53.2. Захиалагч энэ хуулийн 53.1-д заасны дагуу зєвшєєрєл авах хїсэлт гаргахдаа дараахь мэдээллийг ирїїлнэ:

53.2.1.худалдан авах ажиллагааг зарлан мэдээлэхийн ємнє тендерийн баримт бичгийн тєсєл, урьдчилсан сонголтын баримт бичгийн тєслийг тєсвийн

141

асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад ирїїлнэ;

53.2.2.їнэлгээний дїгнэлт гарсны дараа гэрээ байгуулах эрх олгох тухай шийдвэрийн тєсєл, гэрээний тєсєл, їнэлгээний дїгнэлт, тендерийн нээлтийн тэмдэглэл, урьдчилсан сонголт явуулсан бол урьдчилсан сонголтын шийдвэрийн тєсєл;

53.2.3. энэ хуулийн 49.2.2-т заасан їндэслэл; 53.2.4.тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны

тєв байгууллагаас шаардлагатай гэж їзсэн бусад мэдээлэл. 53.3.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн

захиргааны тєв байгууллага захиалагчид худалдан авах ажиллагаатай холбоотой дараахь зєвшєєрлийг бичгээр олгоно:

53.3.1. тендер зарлах; 53.3.2. гэрээ байгуулах; 53.3.3. урьдчилсан сонголт зарлах; 53.3.4. урьдчилсан сонголтод тэнцсэн этгээдийг

зєвшєєрч, тэдгээрийг тендерт урих. 53.4.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв

байгууллага хїсэлтийг хїлээн авснаас хойш ажлын 5 хоногийн дотор хянаж, захиалагчийн ирїїлсэн баримт бичиг, мэдээлэл болон бусад тодруулгад їндэслэн дараахь шийдвэрийн аль нэгийг гаргана:

53.4.1.тендер шалгаруулалт нь энэ хууль, холбогдох журамд нийцсэн бол захиалагчид энэ хуулийн 53.3-т заасан зєвшєєрєл олгох;

53.4.2. энэ хууль, тїїнтэй нийцїїлэн гаргасан холбогдох бусад журам, зааврыг зєрчсєн нь тогтоогдвол зохих їндэслэлийг дурдаж, энэ хуулийн 55.3.1-55.3.3-т заасан шийдвэрийг гаргах.

53.5.Энэ хуулийн 53.4.2-т заасан шийдвэр гарсан тохиолдолд захиалагч ємнє гарсан зєрчлийг арилгаж, энэ хуу- лийн 53.1, 53.3-т заасан журмын дагуу дахин зєвшєєрєл авна.

ДОЛДУГААР БЇЛЭГ

Маргаан шийдвэрлэх, хариуцлага

54 дїгээр зїйл. Захиалагчид гомдол гаргах, тїїнийг хянан шийдвэрлэх 54.1.Тендер шалгаруулалттай холбогдуулан хїлээсэн

їїргээ захиалагч зєрчсєн гэж їзвэл тендерт оролцогч энэ тухай мэдсэнээс хойш ажлын 5 хоногийн дотор захиалагчид бичгээр

142

гомдол гаргаж болох бєгєєд гомдолд зєрчлийг нотлох баримтыг хавсаргана.

54.2.Захиалагч гомдлын агуулгыг бїх тендерт оролцогчид мэдэгдэж, холбогдох шийдвэрээр эрх ашиг нь хєндєгдєж болох тендерт оролцогчийг гомдол барагдуулах ажиллагаанд оролцохыг урина.

54.3.Энэ хуулийн 54.2-т заасан оролцогч уг ажиллагаанд оролцоогїй тохиолдолд тухайн асуудлаар цаашид гомдол гаргах эрхгїй.

54.4.Захиалагч гомдлыг хїлээн авснаас хойш ажлын 10 хоногийн дотор хянан шийдвэр гаргах бєгєєд уг шийдвэрт гомд-лыг хїлээж аваагїй бол тїїний їндэслэл, гомдлыг хїлээн зєвшєєрсєн бол тїїнийг барагдуулах арга хэмжээ тусгасан байна.

54.5.Нийтийн эрх ашгийг хамгаалах їїднээс тендер шалгаруулалтыг зогсоолгїйгээр їргэлжлїїлэх шаардлагатай гэж захиалагч шийдвэрлэснээс бусад тохиолдолд гомдол ирснээс хойш захиалагч гэрээ байгуулах эрх олгож болохгїй.

54.6.Энэ хуулийн 54.5-д заасны дагуу тендер шалгаруу- лалтыг їргэлжлїїлэх шийдвэр гаргасан бол холбогдох їндэслэлийг тухайн шийдвэрийг хэрэгжїїлэхээс ажлын 5-аас доошгїй хоногийн ємнє гомдол гаргагчид албан ёсоор мэдэгдэнэ.

54.7.Гэрээ байгуулах эрх олгосноос хойш ирсэн гомдлыг захиалагч хїлээж авахгїй.

55 дугаар зїйл. Захиалагчийн шийдвэрт гомдол гаргах 55.1. Захиалагч гомдлыг хянан хэлэлцээд гаргасан

шийдвэрийг гомдол гаргагч эс зєвшєєрсєн, энэ хуулийн 54.4-т заасан хугацаанд захиалагч хянаж шийдвэр гаргаагїй, эсхїл захиалагч гэрээ байгуулах эрх олгосон бол тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад гомдлоо ажлын 5 єдрийн дотор гаргаж болно.

55.2.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага зєвхєн гэрээ байгуулахаас ємнє гаргасан гомдлыг хянан хэлэлцэх бєгєєд гомдлыг хїлээн авснаас хойш 14 хоногт багтаан хянан шийдвэрлэнэ.

55.3.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага гомдлыг авч хэлэлцээд захиалагч энэ хуулийг зєрчсєн гэж їзвэл дараахь шийдвэр гаргана:

55.3.1.энэ хуулийг зєрчсєн захиалагчийн їйлдэл буюу шийдвэрийг хэсэгчлэн, эсхїл бїхэлд нь хїчингїй болгох, єєрчлєх;

143

55.3.2.тухайн асуудалд хуулийн ямар заалт хэрэглэхийг заах;

55.3.3.зєрчлийг арилгасны їндсэн дээр тендер шалгаруулалтыг явуулахыг захиалагчаас шаардах.

55.4.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага гомдлыг хянан хэлэлцэж шийдвэрлэх хїртэлх хугацаанд захиалагчийн гаргасан шийдвэр буюу їйлдлийн хэрэгжилтийг дараахь тохиолдолд тїр тїдгэлзїїлэх шийдвэр гаргаж болно:

55.4.1.тендерт оролцогчийн гомдлыг хангах нь илїї їндэслэлтэй байгаа бол;

55.4.2.тїдгэлзїїлээгїй тохиолдолд тендерт оролцогчид их хэмжээний хохирол учрахаар бол;

55.4.3.тїдгэлзїїлэх нь тєрийн эрх бїхий байгууллага, эсхїл захиалагч болон бусад тендерт оролцогчдод илтэд хохиролтой биш бол.

55.5.Энэ хуулийн 53.1-д заасны дагуу гэрээ байгуулах зєвшєєрєл олгосон тендер шалгаруулалтад гаргасан гомдлыг тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага хянахдаа шинжээчдийн багаар дїгнэлт гаргуулах бєгєєд уг байгууллагын шийдвэр нь шинжээчдийн багийн гаргасан дїгнэлтэд їндэслэнэ.

55.6.Шинжээчдийн баг хєндлєнгийн гурван шинжээчээс бїрдэх бєгєєд тэдгээрийг гомдол гаргаснаас хойш 3 хоногийн дотор дараахь журмаар сонгоно:

55.6.1. гомдол гаргагч, захиалагч тус бїр нэг шинжээ- чийг сонгох;

55.6.2. гомдол гаргагч, захиалагчийн сонгосон шин- жээч нар тохиролцон гурав дахь шинжээчийг сонгох.

55.7. Талууд шинжээчийг сонгож чадаагїй бол тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага тэдгээрийн нэрийн ємнєєс сонгож болно.

55.8. Шинжээчдийн багийн ажиллах болон шинжээчийн эрх олгох журмыг Засгийн газар батална.

56 дугаар зїйл. Шїїхэд гомдол гаргах 56.1.Тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв

байгууллага гомдлыг энэ хуулийн 55.2-т заасан хугацаанд шийдвэрлээгїй, эсхїл гаргасан шийдвэрийг нь эс зєвшєєрвєл тендерт оролцогч шїїхэд гомдол гаргаж болно.

56.2.Тендер шалгаруулалтад холбогдсон гомдлыг гэрээнд гарын їсэг зурснаас хойш зєвхєн шїїхэд гаргана.

144

57 дугаар зїйл. Хууль тогтоомж зєрчигчид хїлээлгэх хариуцлага 57.1.Энэ хуульд заасан журмыг зєрчсєн гэм буруутай

этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол дор дурдсан захиргааны шийтгэлийг шїїх, эсхїл эрх бїхий мэргэжлийн улсын байцаагч ногдуулна:

57.1.1.нээлттэй тендер шалгаруулалтын журам хэрэглэх худалдан авах ажиллагаанд уг журмыг хэрэглээгїй бол захиалагчийг 200000-250000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 40000-60000 тєгрєгєєр тус тус торгох;

57.1.2.энэ хуулийн 9.2-т заасныг зєрчиж, гадаадын этгээдийг тендер шалгаруулалтад оруулахыг хязгаарласан бол захиалагчийг 150000-200000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.3.тендер шалгаруулалтын журмыг сонгохдоо энэ хуулийн 8.4, 8.5, 8.7.1-д заасныг зєрчсєн бол захиалагчийг 200000-250000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 40000-60000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.4.давуу эрхийн зєрїїг їнэлгээнд хэрэглэхдээ энэ хуулийн 10.1, 10.2, 10.3-т заасныг зєрчсєн їнэлгээний хэсгийн гишїїдийг 30000-60000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.5.тендерийн урилга, баримт бичгийг бэлтгэхдээ тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас баталсан холбогдох журам, заавар, жишиг баримт бичгийг їндэслэл болгоогїй нєхцєлд албан тушаалтныг 30000-60000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.6.тендерийн урилгыг зарлан мэдээлэхдээ энэ хуулийн 21.3, 21.4-ийг зєрчсєн бол захиалагчийг 200000-250000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.7.энэ хуулийн 22.2-т заасныг зєрчиж тендерийн баримт бичгийн їнийг їндэслэлгїй єндєр тогтоосон бол захиалагчийг 100000-150000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.8.нээлттэй тендер шалгаруулалтын їед энэ хуулийн 24.3-т заасныг зєрчиж тендер хїлээн авах эцсийн хугацааг 30-аас бага хоногоор тогтоосон, эсхїл зєвлєх їйлчилгээний гїйцэтгэгчийг сонгох їед 36.9-д заасан санал ирїїлэх доод хугацааг мєрдєєгїй бол захиалагчийг 100000- 150000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.9.захиалагч тендер шалгаруулалтыг шударга бус явуулж, энэ хуулийн 29.1-ийг зєрчиж, “хамгийн сайн” їнэлэгдээгїй тендер ирїїлсэн оролцогчид гэрээ байгуулах эрх олгосон бол захиалагчийг 200000-250000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 40000-60000 тєгрєгєєр торгох;

145

57.1.10.энэ хуулийн 26.6-г зєрчсєн бол албан тушаалтныг 40000-60000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.11.энэ хуулийн 27.1, 30.1-д зааснаас бусад їндэслэлээр тендерээс татгалзаж, тендер шалгаруулалтыг хїчингїй болгосон бол захиалагчийг 200000-250000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.12.энэ хуулийн 32.1, 33.1, 34.1-д зааснаас бусад нєхцєлд тендер шалгаруулалтын онцгой журам хэрэглэсэн захиалагчийг 150000-200000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.13.энэ хуулийн 47.1-т заасныг зєрчиж їнэлгээний хороо байгуулаагїй бол захиалагчийг 100000- 150000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.14.захиалагч энэ хуулийн 48, 49 дїгээр зїйлийг зєрчиж худалдан авах ажиллагааны тєлєвлєгєєг зарлаагїй, тухайн тендер шалгаруулалтад холбогдох хавтаст хэрэг бїрдїїлээгїй бол албан тушаалтныг 20000-60000 тєгрєгєєр торгох;

57.1.15. энэ хуулийн 53 дугаар зїйлийг зєрчиж тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын зєвшєєрєлгїй гэрээ байгуулсан, 41 дїгээр зїйлийг зєрчсєн захиалагчийг 200000-250000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 40000-60000 тєгрєгєєр торгох.

57.2.Энэ хуулийн 57.1.1, 57.1.3, 57.1.5, 57.1.7, 57.1.9, 57.1.11, 57.1.12, 57.1.13, 57.1.15-д заасан зєрчлийг давтан гаргасан захиалагчийн ерєнхий менежер, гїйцэтгэх удирдлага, їнэлгээний хорооны гишїїнийг тухайн албан тушаалаас халах сахилгын шийтгэлийг эрх бїхий байгууллага, албан тушаалтан хїлээлгэнэ.

57.3.Тендерт оролцогч болон аливаа этгээд нь худалдан авах гэрээний їїргээ зєрчсєн, биелїїлээгїй, тендерт оролцохдоо илт худал мэдїїлсэн, авилгалын гэмт хэрэг їйлдсэнийг шїїх, эрх бїхий байгууллага тогтоосон бол уг шийдвэрийг тєсвийн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад хїргїїлж, тендерт оролцох эрхээ хязгаарлуулсан этгээдийн бїртгэлд хамруулна.

58 дугаар зїйл. Хууль хїчин тєгєлдєр болох 58.1.Энэ хуулийг 2006 оны 02 дугаар сарын 01-ний

єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє.

146

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Ц.НЯМДОРЖ


ОРОН СУУЦНЫ ТУХАЙ




1 дїгээр зїйл.Хуулийн зорилт 1.1.Энэ хуулийн зорилт нь орон сууцны талаарх тєрийн

байгууллагуудын бїрэн эрхийг тогтоож, орон сууц тєлєвлєх, орон сууц хєгжїїлэх сан, тїїнийг захиран зарцуулах, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн зориулалтыг єєрчлєх болон орон сууц ашиглахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл.Орон сууцны тухай хууль тогтоомж 2.1. Орон сууцны тухай хууль тогтоомж нь Їндсэн

хууль, Иргэний хууль, Газрын тухай хууль, Орон сууц хувьчлах тухай хууль, Сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємч- лєлийн эд хєрєнгийн тухай хууль, энэ хууль болон эдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

2.2.Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас єєрєєр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мєрдєнє.

3 дугаар зїйл.Хуулийн нэр томъёо 3.1.Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор

дурдсан утгаар ойлгоно: 3.1.1."орон сууц" гэж хїн суурьшин амьдрах

зориулалттай нийтийн болон амины орон сууцны байшин, сууц, гэрийг;

3.1.2."орон сууцны дэд бїтэц" гэж орон сууцны цахилгаан, холбоо, дулаан, усан хангамж, бохир, хог хаягдлын

147

зайлуулалт болон инженерийн бусад шугам сїлжээ, орон сууцны орчны зам, талбайг;

3.1.3."орон сууц хєгжїїлэх сан" гэж орон сууцны хангамжийг нэмэгдїїлэх, тїїний дэд бїтцийг сайжруулах, хєгжїїлэх арга хэмжээг санхїїжїїлэх зориулалттай мєнгєн санг;

3.1.4."орон сууц ємчлєгч" гэж тухайн орон сууцыг захиран зарцуулах эрх бїхий иргэн, хуулийн этгээд, тєрийн эрх бїхий байгууллагыг.

4 дїгээр зїйл.Тєрєєс орон сууцны талаар баримтлах зарчим 4.1.Тєрєєс орон сууцны талаар дараахь зарчим

баримтална: 4.1.1. иргэд эрїїл ахуй, аюулгїй байдлын

шаардлагыг хангасан орон сууцаар єєрсдийгєє хангах нєхцєлийг бїрдїїлж єгєх;

4.1.2.орон сууц, тїїний дэд бїтцийг хєгжїїлэх бодлогыг боловсруулж хэрэгжїїлэхэд зах зээлийн эдийн засгийн їндсэн шаардлагад тулгуурлах;

4.1.3.орон сууц, тїїний дэд бїтцийг тєлєвлєх, барих, засварлах ажилд хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдїїлж, їїрэг хариуцлагыг нь дээшлїїлэх;

4.1.4.гэр хорооллын орон сууцыг тохижсон орон сууцны хороолол болгон хєгжїїлэх.


Орон сууцны талаарх тєрийн байгууллагуудын бїрэн эрх

5 дугаар зїйл.Улсын Их Хурлын бїрэн эрх 5.1.Улсын Их Хурал орон сууцны талаар дараахь бїрэн

эрхийг хэрэгжїїлнэ: 5.1.1.орон сууц, тїїний дэд бїтцийг хєгжїїлэх, хїн

амын эмзэг хэсэг, тєрийн албан хаагчийг орон сууцаар хангах тєрийн бодлогыг тодорхойлж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих;

5.1.2.орон сууц, тїїний дэд бїтцийг хєгжїїлэхэд тєрєєс олгох хєрєнгийн хэмжээг тогтоох.

6 дугаар зїйл.Засгийн газрын бїрэн эрх 6.1.Засгийн газар орон сууцны талаар дараахь бїрэн

эрхийг хэрэгжїїлнэ:

148

6.1.1.тєрєєс орон сууцны талаар баримтлах бодлогын хїрээнд орон сууц, тїїний дэд бїтцийг хєгжїїлэх хєтєлбєр боловсруулж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих;

6.1.2.орон сууцны санхїїжилтийн тогтолцоог боловсронгуй болгох арга хэмжээ авах.

7 дугаар зїйл.Орон сууцны асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 7.1.Орон сууцны асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны

тєв байгууллага орон сууцны талаар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

7.1.1.тєрєєс орон сууцны талаар баримтлах бодлого, орон сууц, тїїний дэд бїтцийг хєгжїїлэх хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах;

7.1.2.орон сууцны тєлєвлєлт, ашиглалтын норм, боловсруулж батлах;

7.1.3.орон сууц хєгжїїлэх улсын сангийн їйл ажиллагааг зохицуулан удирдаж, хяналт тавих;

7.1.4.орон сууцны тухай хууль тогтоомж, дїрэм, заавар, норм, стандартын хэрэгжилтэд хяналт тавих;

7.1.5.орон сууцны мэдээллийн нэгдсэн сан байгуулах.

8 дугаар зїйл.Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал, Засаг даргын бїрэн эрх 8.1.Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгч-

дийн Хурал орон сууцны талаар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

8.1.1.нутаг дэвсгэртээ орон сууцны хангамжийг нэмэгдїїлэх, чанарыг сайжруулах болон хїн амын эмзэг хэсгийг орон сууцаар хангах бодлого тодорхойлж, хэрэгжилтэд нь хяналт тавих;

8.1.2.Засаг даргын єргєн мэдїїлснээр нутаг дэвсгэртээ орон сууц хєгжїїлэх ерєнхий тєлєвлєгєє батлах;

8.1.3.орон сууц хєгжїїлэх орон нутгийн санд аймаг, нийслэлийн тєсвєєс оруулах хєрєнгийн хэмжээг тогтоох.

8.2.Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга орон сууцны талаар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

8.2.1.нутаг дэвсгэртээ орон сууц хєгжїїлэх ерєнхий тєлєвлєгєє болон орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєний тєсєл боловсруулж иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хуралд єргєн мэдїїлэх;

149

8.2.2.орон сууцны хєтєлбєр боловсруулж, хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах;

8.2.3.орон сууцны мэдээллийн санг эрхлэн хєтєлж, холбогдох мэдээллийг орон сууцны асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллагад єгєх.


Орон сууц тєлєвлєх

9 дїгээр зїйл.Орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєє 9.1.Орон сууцны хангамжийг нэмэгдїїлэх, тїїний дэд

бїтцийг сайжруулах арга хэмжээг орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєний дагуу хэрэгжїїлнэ.

9.2.Орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєнд тєв, суурин газрын гэр хороолол, барилгажсан хэсэг дэх орон сууцны хорооллуудыг хамруулна.

9.3.Орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєнд орон сууц, тїїний дэд бїтэц, зам талбай, сургалт хїмїїжлийн болон їйлчилгээний байгууллагуудын байршлыг иж бїрнээр тусгана.

9.4.Орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєє боловсруулахад дараахь шаардлагыг биелїїлнэ:

9.4.1.тухайн нутаг дэвсгэрт орон сууцыг дэд бїтэцтэй нь хамт тєлєвлєж хєгжїїлэх, орон сууц нэмж барихад тїїнийг дэд бїтцийн сїлжээнд їр ашигтайгаар холбох;

9.4.2.оршин суугчдын эрїїл ахуй, аюулгїй байдлыг хангах;

9.4.3.хїрээлэн буй орчинд сєрєг нєлєє, їр дагавар гаргуулахгїй байх.

9.5.Орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєний дагуу аймаг, нийслэлийн орон сууц хєгжїїлэх ерєнхий тєлєвлєгєєнд тодотгол оруулна.

9.6.Иргэдэд орон сууцны зориулалтаар газар олгоход орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєг їндэс болгоно.

9.7.Тухайн тєв, суурин газарт орон сууцны хорооллын хэсэгчилсэн тєлєвлєгєєгїй бол орон сууцны зориулалтаар газар олгоход энэ хуулийн 9.4-т заасан шаардлагыг биелїїлнэ.

150


Орон сууц хєгжїїлэх сан

10 дугаар зїйл.Орон сууц хєгжїїлэх сан, тїїнийг эрхлэх байгууллага

10.1.Орон сууц хєгжїїлэх санг орон сууцны хангамж нэмэгдїїлэх, тїїний дэд бїтцийг сайжруулах, хєгжїїлэх арга хэмжээг санхїїжїїлэхэд ашиглана.

10.2.Орон сууц хєгжїїлэх улсын сан нь орон сууцны асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны эрх бїхий байгууллагын; орон сууц хєгжїїлэх орон нутгийн сан нь аймаг, нийслэлийн Засаг даргын мэдэлд тус тус байна.

10.3.Орон сууц хєгжїїлэх улсын болон орон нутгийн сангийн хєрєнгийг бїрдїїлэх, захиран зарцуулах, тайлан мэдээ гаргах журмыг Засгийн газар тогтооно.

11 дїгээр зїйл.Орон сууц хєгжїїлэх сангийн орлогын эх їїсвэр 11.1.Орон сууц хєгжїїлэх сангийн орлого дараахь эх

їїсвэрээс бїрдэнэ: 11.1.1.орон сууц хєгжїїлэх санд улсын болон аймаг,

нийслэлийн тєсвєєс олгох хєрєнгє; 11.1.2.сангийн хєрєнгийн чєлєєт їлдэгдлийг банкинд

хадгалуулсны хїї; 11.1.3.олон улсын байгууллага, гадаад улс, Монгол

Улсын болон гадаад улсын аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэнээс орон сууц хєгжїїлэх санд оруулсан хандив, тусламж;

11.1.4.зээлийн їйл ажиллагааны орлого; 11.1.5.їнэт цаас худалдсанаас олсон орлого; 11.1.6.бусад эх їїсвэр.

12 дугаар зїйл.Орон сууц хєгжїїлэх сангийн хєрєнгийг зарцуулах 12.1.Орон сууц хєгжїїлэх сангийн хєрєнгийг дор

дурдсан зардал санхїїжїїлэхэд зарцуулна: 12.1.1.дундын болон хувийн ємчийн орон сууц,

тїїний дэд бїтцийг шинэчлэх, сайжруулах, шинээр барих; 12.1.2.энэ хуулийн 12.1.1-д заасан зориулалтаар

иргэд, хуулийн этгээдэд зээл олгох; 12.1.3.хуульд заасан бусад зардал.

12.2.Орон сууц хєгжїїлэх сангийн хєрєнгийг энэ хуу- лийн 12.1.-д зааснаас єєр зориулалтаар ашиглахыг хориглоно.

151

13 дугаар зїйл.Орон сууц хєгжїїлэх сангийн тєсвийг батлах 13.1.Орон сууц хєгжїїлэх улсын санд улсын тєсвєєс

олгох хєрєнгийн хэмжээг Засгийн газрын саналыг їндэслэн Улсын Их Хурал жил бїр тогтооно.

13.2.Орон сууц хєгжїїлэх орон нутгийн санд аймаг, нийслэлийн тєсвєєс олгох хєрєнгийн хэмжээг аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал жил бїрийн тєсєвт тусгайлан зааж батална.


Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшин ашиглах

14 дїгээр зїйл. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн засвар, їйлчилгээ 14.1. Сууц ємчлєгчдийн холбоо нь дундын ємчлєлийн

эд хєрєнгийн засвар, їйлчилгээ, дэвсгэр болон орчны газар, орчны зам, талбайн тохижилтын ажлыг тогтмол хийж, Сууц ємчлєгчдийн холбооны эрх зїйн байдал, нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийн тухай хуулийн 16 дугаар зїйлд заасны дагуу холбогдох зардлыг хариуцна.

14.2.Энэ хуулийн 14.1-д заасан засвар, їйлчилгээ, тохижилтын ажлыг сууц ємчлєгч єєрєє хийж, эсхїл эрх бїхий мэргэжлийн байгууллага буюу хувь хїнээр гэрээний їндсэн дээр гїйцэтгїїлж болно.

14.3.Орон сууцны инженерийн шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжид эвдрэл, гэмтэл гарсан тухай бїр оршин суугч нь эрх бїхий мэргэжлийн байгууллагад нэн даруй мэдэгдэж засвар, їйлчилгээ хийх хїнийг саадгїй нэвтрїїлж, тїїнд шаардлагатай туслалцаа їзїїлэх їїрэгтэй.

14.4.Оршин суугч нь эзгїй їед сууцанд ус алдах, гал гарах зэрэг бусад оршин суугчдын аюулгїй байдал, эд хєрєнгєд хохирол учруулахуйц эвдрэл гэмтэл гарсан тохиолдолд зайлшгїй шаардлагатай гэж їзвэл тухайн сууцанд нэвтрэн орж эвдрэл, гэмтлийг арилгаж болох бєгєєд энэ тухай Сууц ємчлєгчдийн холбоо буюу оршин суугчдын тєлєєлєгчийг байлцуулан акт їйлдэж эзгїй байсан оршин суугчийн эд хєрєнгийг хамгаалах арга хэмжээ авна.

14.5.Орон сууцны орчны зам, талбайн хєдєлгєєнийг хааж бусдад саад учруулахыг хориглоно.

152

15 дугаар зїйл. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшингийн зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєх 15.1.Сууц ємчлєгч нь эрх бїхий байгууллагаас зохих

зєвшєєрєл олгосноос бусад тохиолдолд орон сууцны зориулалт, тєлєвлєлт, барилгын їндсэн бїтээц, хийц болон инженерийн шугам сїлжээг орон сууцны барилгын анхны зураг тєслєєс єєрчлєхийг хориглоно.

15.2. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшин дахь сууцны зориулалтыг єєрчлєх, уг сууцыг орон сууцны сангаас хасах, тїїнчлэн сууцны тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээг єєрчлєхєд тавих шаардлага, зєвшєєрєл олгох, хяналт тавих журмыг орон сууцны асуудал хариуцсан тєрийн захиргааны тєв байгууллага тогтооно.

16 дугаар зїйл. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшинд їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхлэх 16.1.Сууц ємчлєгч нь бусад оршин суугчдын эрх, хууль

ёсны ашиг сонирхлыг зєрчихгїйгээр энэ хуулийн 17.1-д зааснаас бусад їйлдвэрлэл, їйлчилгээ сууцандаа эрхэлж болно.

16.2.Тусгай зєвшєєрєл авах шаардлагатай їйлдвэрлэл, їйлчилгээ сууцандаа эрхлэх тохиолдолд сууц ємчлєгч нь хууль тогтоомжид заасан журмын дагуу эрх бїхий байгууллагаас зохих зєвшєєрєл авсан байна.

16.3.Мэргэжлийн хяналтын байгууллага, аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын Тамгын газар нь орон сууцны тухай болон холбогдох бусад хууль тогтоомж, тухайн орон сууцны Сууц ємчлєгчдийн холбооны дїрэмд заасны дагуу сууцандаа їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхэлж байгаа иргэн, хуулийн этгээдийн їйл ажиллагааг хянан шалгана.

16.4. Хуульд єєрєєр заагаагїй бол тєрийн эрх бїхий байгууллага нь сууц ємчлєгчийн эрхийг шууд буюу шууд бус хэлбэрээр хязгаарлахыг хориглоно.

17 дугаар зїйл.Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшинд їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхлэхийг хориглох 17.1. Нийтийн зориулалттай орон сууцны байшинд

барилгын тєлєвлєлт, эрїїл ахуй, аюулгїй байдлын норм зєрчсєн, мєн дор дурдсан їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхлэхийг хориглоно:

17.1.1.химийн хорт бодистой харьцах;

153

17.1.2. ахуйн хэрэглээнд шаардагдахаас бусад тэсэрч дэлбэрэх, галд амархан шатдаг материал хадгалах, худалдах;

17.1.3.хурц їнэртэй материал, бодис хадгалах, худалдах;

17.1.4.цацраг идэвхт бодис, цахилгаан соронзон орон їїсгїїр, нянгийн амьд єсгєвєр, пестицид ашиглах;

17.1.5.даралтат сав, уурын тоног тєхєєрємж ашиглах;

17.1.6.арьс шир, тїїхий эд хїлээн авах, худалдах; 17.1.7.саун болон угаалгын газар ажиллуулах; 17.1.8.согтууруулах ундаа їйлдвэрлэх; 17.1.9.хууль тогтоомжоор хориглосон бусад

їйлдвэрлэл, їйлчилгээ.


Бусад зїйл 18 дугаар зїйл.Хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага 18.1.Орон сууцны тухай хууль тогтоомж зєрчсєн нь

эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол шїїгч буюу улсын байцаагч дор дурдсан захиргааны шийтгэл ногдуулна:

18.1.1.орон сууцны дэвсгэр газар болон орчны зам, талбайг зориулалтын бусаар ашигласан, зам, талбайн хєдєлгєєнийг хаасан иргэнийг 15000-25000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-250000 тєгрєгєєр торгох;

18.1.2.ус алдах, цахилгаан таслах зэргээр орон сууц ашиглалтын журам зєрчсєн иргэнийг 30000-50000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000-250000 тєгрєгєєр торгох;

18.1.3.тєв, суурин газарт зєвшєєрєлгїйгээр орон сууц барьсан иргэнийг 30000-50000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000-250000 тєгрєгєєр торгох;

18.1.4.орон сууцны тєлєвлєлт, барилгын їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээг зєвшєєрєлгїйгээр анхны зураг тєслєєс єєрчилсєн иргэнийг 40000-50000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000-250000 тєгрєгєєр торгох;

18.1.5.энэ хуулийн 17.1-д заасныг зєрчсєн иргэнийг 40000-50000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 150000- 250000 тєгрєгєєр торгох.

18.2.Орон сууцны тухай хууль тогтоомж зєрчигчдєд хариуцлага хїлээлгэсэн эсэхийг харгалзахгїйгээр бусдад

154

учруулсан хохирлыг нь хууль тогтоомжид заасны дагуу нєхєн тєлїїлэх буюу арилгуулна.

18.3.Энэ хуулийг зєрчсєн гэм буруутай албан тушаалтанд холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хїлээлгэнэ.

19 дїгээр зїйл.Маргаан хянан шийдвэрлэх 19.1.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь улсын

байцаагчийн шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл гомдлоо ерєнхий байцаагчид гаргана.

19.2.Ерєнхий байцаагчийн шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл маргааныг шїїх хянан шийдвэрлэнэ.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Р.ГОНЧИГДОРЖ

/Энэ хуулинд Монгол Улсын 2003 оны 1 дїгээр сарын 2-ны, 5 дугаар сарын 15-ны, 6 дугаар сарын 18-ны єдрийн хуулиар оруулсан єєрчлєлт тусгагдсан./


ЭРЧИМ ХЇЧНИЙ ТУХАЙ ХУУЛЬ



НИЙТЛЭГ ЇНДЭСЛЭЛ

1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1. Энэ хуулийн зорилт нь эрчим хїчний нєєцийг

ашиглан эрчим хїч їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх, диспетчерийн зохицуулалт хийх, хангах їйл ажиллагаа эрхлэх, эрчим хїчний барилга байгууламж барих болон эрчим хїчийг хэрэглэхтэй холбогдон їїссэн харилцааг зохицуулахад оршино.

155

2 дугаар зїйл. Эрчим хїчний тухай хууль тогтоомж 2.1. Эрчим хїчний тухай хууль тогтоомж нь энэ хууль,

тїїнтэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

3 дугаар зїйл. Хуулийн нэр томъёо 3.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор

дурдсан утгаар ойлгоно: 3.1.1. “аж ахуйн харилцааны дїрэм” гэж хангагч,

хэрэглэгчийн хоорондын гэрээний нєхцєл, шаардлага, їйлчилгээний тївшин, чанар, тєлбєрийн нєхцєлийг тусгасан хэм хэмжээ болон тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчдийн харилцааг зохицуулсан хэм хэмжээг;

3.1.2. “дулаан дамжуулах сїлжээ” гэж эрчим хїчний эх їїсвэрээс дулаан хуваарилах тєв хїртэлх дулааны шугам, тоног тєхєєрємжийг;

3.1.3. “дулаан тїгээх сїлжээ” гэж дулаан хуваарилах тєв, тїїнээс хэрэглэгчийн тоног тєхєєрємж хїртэлх дулааны шугам, тоног тєхєєрємжийг;

3.1.4. ”эрчим хїчний зохицуулалттай хангалт” гэж энэ хуулийн 8 дугаар зїйлд заасан эрчим хїчний зохицуулах газраас /цаашид “Зохицуулах газар” гэх/ баталж нийтлэсэн тариф /цаашид “зохицуулалттай тариф” гэх/-аар хэрэглэгчид эрчим хїч худалдахыг;

3.1.5. ” эрчим хїчний зохицуулалтгїй хангалт” гэж гэрээний їнээр хэрэглэгчид эрчим хїч худалдахыг;

3.1.6. ”нэгдсэн сїлжээ” гэж хоёр буюу тїїнээс дээш аймгийн тєвийг хамран цахилгаан хангамжийн їйлчилгээ їзїїлж байгаа хоорондоо холбогдсон эх їїсвэр, дамжуулах, тїгээх сїлжээг;

3.1.7. ”нэгдсэн сїлжээний дїрэм” гэж нэгдсэн сїлжээний бїрэлдэхїїн хэсгїїдийн техникийн їйл ажиллагааг зохицуулсан хэм хэмжээг;

3.1.8. “тариф” гэж їйлдвэрлэгчийн їнэ, диспетчерийн зохицуулалтын болон дамжуулах, тїгээх, хангах їйлчилгээний тєлбєр, импортын цахилгааны їнэ, эсхїл эдгээрийн аль нэгийг багтаан Зохицуулах газраас баталж нийтлэсэн їнийг;

3.1.9. “тєвлєрсєн дулаан хангамж” гэж дулаан, цахилгааныг хослон їйлдвэрлэдэг эрчим хїчний эх їїсвэрээс болон 100 МВт-аас дээш хїчин чадалтай дулааны эх їїсвэрээс хэрэглэгчийг дулааны шугам сїлжээгээр диспетчерийн зохицуулалттайгаар дулаанаар хангах їйл ажиллагааг;

156

3.1.10. “тєвлєрсєн дулаан хангамжийн дїрэм” гэж тєвлєрсєн дулаан хангамжийн бїрэлдэхїїн хэсгїїдийн техникийн їйл ажиллагааг зохицуулсан хэм хэмжээг;

3.1.11. “халаалтын улирал“ гэж барилга, байгуулам- жийг дулаанаар хангах шаардлагатай, хїний ажиллаж амьдрах таатай нєхцлийг бїрдїїлэх зорилгоор олон жилийн цаг агаарын дундаж їзїїлэлтэд тулгуурлан тогтоосон хугацааг;

3.1.12. “эрчим хїчээр хангагч” гэж эрчим хїчний зохицуулалттай, эсхїл зохицуулалтгїй хангалт эрхлэх тусгай зєвшєєрєл бїхий хуулийн этгээдийг;

3.1.13. “хэрэглэгч” гэж эрчим хїчээр хангах гэрээнд эрчим хїчийг худалдан авах эрхтэйгээр оролцож байгаа иргэн, хуулийн этгээдийг;

3.1.14. “хэрэглэгчийн зэрэглэл” гэж эрчим хїчээр хангах гэрээний нєхцєл болон эрчим хїчний хэрэглээний хэмжээ, хугацаанаас хамааруулан хэрэглэгчийг ангилахыг;

3.1.15. “цахилгаан дамжуулах сїлжээ” гэж цахилгаан дамжуулах зориулалт бїхий 110 кв, тїїнээс дээш хїчдлийн шугам, дэд станц, тїїнчлэн энэ сїлжээнд холбогдсон, эсхїл техник, технологийн хувьд энэ сїлжээнд хамрагдах шаардлагатай бусад хїчдлийн шугам, дэд станцыг;

3.1.16. "цахилгаан тїгээх сїлжээ” гэж цахилгаан дамжуулах сїлжээний дэд станцаас хэрэглэгчийн тоног тєхєєрємж хїртэлх шугам, дэд станцыг;

3.1.17. ”эрчим хїчний барилга байгууламж барих” гэж эрчим хїчний эх їїсвэр, дамжуулах, тїгээх шугам, дэд станцыг барьж байгуулах, технологийн їндсэн тоноглолд техникийн шинэчлэл хийх, сэргээн засварлах, єргєтгєх їйл ажиллагааг эрх бїхий байгууллагаар гїйцэтгїїлэхийг;

3.1.18. “эрчим хїчний нєєц” гэж эрчим хїч їйлдвэрлэх зориулалтаар эрчим хїчний эх їїсвэрт ашиглаж болох тїлш болон нєхєн сэргэх эх їїсвэрийг;

3.1.19. “эрчим хїч” гэж эрчим хїчний нєєцийг ашиглан хэрэглэгчийн хэрэгцээнд зориулан їйлдвэрлэсэн цахилгаан, дулааныг;

3.1.20. “эрчим хїчний эх їїсвэр” гэж эрчим хїчний нєєцийг ашиглан хэрэглэгчийн хэрэгцээнд зориулж цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэж байгаа байгууламжийг.


157

ЭРЧИМ ХЇЧНИЙ ТАЛААРХИ ТЄРИЙН БАЙГУУЛЛАГЫН БЇРЭН ЭРХ

4 дїгээр зїйл. Улсын Их Хурлын бїрэн эрх 4.1. Улсын Их Хурал эрчим хїчний талаархи тєрийн

бодлогыг тодорхойлж, цємийн эрчим хїчний эх їїсвэр барих асуудлыг шийдвэрлэнэ.

5 дугаар зїйл. Засгийн газрын бїрэн эрх 5.1. Засгийн газар эрчим хїчний талаар дараахь бїрэн

эрхийг хэрэгжїїлнэ: 5.1.1. эрчим хїчний талаархи тєрийн бодлого, эрчим

хїчний тухай хууль тогтоомжийг хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах;

5.1.2. эрчим хїчний зохицуулах газрыг байгуулах, дїрмийг нь батлах;

5.1.3. цахилгаан, дулаан хэрэглэх болон эрчим хїчний шугам сїлжээг хамгаалах дїрэм, дамжуулах сїлжээний хамрах хїрээг тогтоох.

6 дугаар зїйл. Тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 6.1. Эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны

тєв байгууллага дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 6.1.1. эрчим хїчний тухай хууль тогтоомж болон

Засгийн газрын шийдвэрийг хэрэгжїїлэх; 6.1.2. эрчим хїч, тїїний нєєцийг ашиглах,

импортлох, экспортлох, эрчим хїчний эх їїсвэр, шугам сїлжээ барих талаархи тєрийн бодлогыг боловсруулах;

6.1.3. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн эрчим хїч їйлдвэрлэхэд ашиглах тїлш болон тоног тєхєєрємж, сэлбэгийн аюулгїйн нєєцийг бїрдїїлэх журам батлах;

6.1.4. байгалийн гамшиг, гэнэтийн болон давагдаш- гїй хїчин зїйлийн шинжтэй нєхцєл байдал їїсэх тохиолдолд эрчим хїчний хангамжийн талаар мєрдєх журам батлах;

6.1.5. нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн дїрэм, эрчим хїчний барилга байгууламж, тоног тєхєєрємжийн угсралт, засвар, ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны дїрэм, журам батлах, хэрэглэгчийн зэрэглэлийг тогтоох; /Энэ заалтад 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар оруулсан єєрчлєлтийг тусгав./

6.1.6. тусгай зєвшєєрєл олгох, хїчингїй болгохтой холбогдон гарсан маргааныг хянаж дїгнэлт гаргах;

158

6.1.7. эрчим хїч їйлдвэрлэхэд ашиглах тїлшний їнийг тогтоох аргачлалыг батлах, тооцоог хянах. /Энэ заалтад 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар оруулсан єєрчлєлтийг тусгав./

6.2. Эрчим хїчний їйл ажиллагаа эрхэлж байгаа тєрийн ємчийн болон тєрийн ємч давамгайлсан хуулийн этгээдийн удирдлагыг томилоход эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн нь эрх бїхий байгууллагатай зєвшилцєнє.

7 дугаар зїйл. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын бїрэн эрх 7.1. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга эрчим

хїчний тухай хууль тогтоомж, тїїнд нийцїїлэн эрх бїхий байгууллагаас гаргасан шийдвэрийг хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулж, нутаг дэвсгэрийнхээ эрчим хїчний хангамжийн талаархи бодлого боловсруулан холбогдох байгууллагатай хамтран хэрэгжїїлнэ.

7.2. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга бїс нутгийн цаг уурын байдалд тохируулан халаалтын улирлын эхлэх, дуусах хугацааг тогтооно.

8 дугаар зїйл. Зохицуулах газар 8.1. Зохицуулах газар нь эрчим хїч їйлдвэрлэх,

дамжуулах, тїгээх, диспетчерийн зохицуулалт хийх, хангах їйл ажиллагааг зохицуулах чиг їїрэгтэй байна.

8.2. Зохицуулах газрыг гурван зохицуулагчийн бїрэлдэхїїнтэй зохицуулагчдын зєвлєл удирдана.

8.3. Зохицуулагчдын зєвлєлийн дарга, зохицуулагчийг эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїний саналыг їндэслэн Ерєнхий сайд анхны томилгоог 2, 4, 6 жилээр, цаашид 6 жилийн хугацаагаар, тэдгээрийн бїрэн эрхийн хугацаа нь 2 жилийн зєрєєтэйгээр дуусгавар болж байхаар томилно. Томилолтын хугацааг нэг удаа сунгаж болно.

8.4. Зохицуулагч эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагчийн эрхтэй байна.

8.5. Зохицуулагчдын зєвлєлийн дэргэд хэрэглэгч, тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн тэнцїї тооны тєлєєллєєс бїрдсэн, зєвлєх їїрэг бїхий орон тооны бус зєвлєл байгуулж болно.

8.6. Зохицуулах газар нь тусгай зєвшєєрєл олгохтой холбогдсон болон тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчид їзїїлсэн зохицуулалтын їйлчилгээний хєлсєєр санхїїжинэ.

159

8.7. Зохицуулах газар нь зохицуулалтын їйлчилгээний хєлсний хэмжээ, тєсвєє Засгийн газраар батлуулж, ажлын тайлан, тєсвийн гїйцэтгэлийг тїїнд жил бїр тайлагнана.

8.8.Зохицуулах газар санхїїгийн тайлангаа жил бїр аудитаар баталгаажуулж нийтэлнэ.

9 дїгээр зїйл. Зохицуулах газрын бїрэн эрх 9.1. Зохицуулах газар нь дараахь бїрэн эрхийг

хэрэгжїїлнэ:9.1.1. тусгай зєвшєєрєл эзэмшихэд тавигдах

шаардлагыг тогтоох; /Энэ заалтыг 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар хїчингїйд тооцсон./

9.1.2. энэ хуульд заасны дагуу тусгай зєвшєєрєл олгох, тїїнд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах, тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлэх, хїчингїй болгох;

9.1.3. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн їйл ажиллагааны болон тусгай зєвшєєрлийн нєхцєл, шаардлагыг тогтоох, хэрэгжилтийг хянах;

9.1.4. тариф тогтоох аргачлал боловсруулах, тарифын бїтэц тодорхойлох, тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн тарифыг хянаж батлах, шалгах, нийтлэх;

9.1.5. эрчим хїчний хэрэглээг хамгийн бага єртгєєр хангах чадавхийг бїрдїїлсэн, зохих ашгийн тївшин бїхий їнэ, тарифын тогтолцоог бий болгох;

9.1.6. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчдийн хооронд болон тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгчийн хооронд їїссэн маргааныг харьяаллын дагуу шийдвэрлэх;

9.1.7. хэрэглэгчийн зэрэглэлтэй уялдуулан эрчим хїчний хангамжийн найдвартай байдал, хангагчаас хэрэглэгчид їзїїлэх їйлчилгээний тївшинг тодорхойлох, хэрэгжилтийг хянах;

9.1.8. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч хуулийн этгээд нь єєрчлєн зохион байгуулагдах, тусгай зєвшєєрєлд заасан їйл ажиллагааг хэвийн явуулахад шаардагдах барилга байгууламж, шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємж, бусад эд хєрєнгийг шинэчлэх, єєрчлєх, тэдгээрийг ємчлєх эрхээ шилжїїлэх, барьцаалах нь тусгай зєвшєєрєлд заасан їйл ажиллагаанд нєлєєлєхєєр бол тухайн єєрчлєлтийг зєвшєєрєх эсэхийг шийдвэрлэх;

9.1.9. тусгай зєвшєєрєлд заасан їйл ажиллагаа, техник, эдийн засгийн талаар мэдээллийн нэгдсэн сан бий болгох, тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчээс холбогдох мэдээллийг гаргуулах;

160

9.1.10. зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн хэрэглэгчтэй байгуулсан гэрээг бїртгэх;

9.1.11. аж ахуйн харилцааны дїрэм батлах; 9.1.12. аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєлийг

мэргэжил, арга зїйн удирдлагаар хангах; 9.1.13. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгч

цахилгаан, дулаан нийлїїлэх, авах зорилгоор цахилгаан, дулаан дамжуулах, тїгээх сїлжээнд холбогдоход шаардагдах санхїї, техникийн нєхцєлийг тусгасан холболтын зааврыг батлах;

9.1.14. Зохицуулах газрын дїрэмд заасан бусад эрх, їїрэг.

9.2. Зохицуулах газар нь шийдвэрлэх асуудлаа зохицуулагчдын зєвлєлийн хурлаар хэлэлцэнэ. Хурлын шийдвэр тогтоол хэлбэртэй байна. Тогтоолыг тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгч дагаж мєрдєнє.

10 дугаар зїйл. Диспетчерийн їндэсний тєв 10.1. Диспетчерийн їндэсний тєв нь эрчим хїчний

диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч байх бєгєєд дараахь эрх, їїрэгтэй байна:

10.1.1 эрчим хїчний талаархи ойрын болон хэтийн бодлого, чиглэлд їндэслэн тєсєл, хєтєлбєр хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах;

10.1.2. эрчим хїчний талаархи бодлого хэрэгжїїлэхэд орон нутгийн удирдлага, холбогдох байгууллагад мэргэжил, арга зїйн туслалцаа їзїїлэх;

10.1.3. эрчим хїчний салбарын боловсон хїчнийг дадлагажуулах, мэргэшїїлэх ажлыг зохион байгуулах.

11 дїгээр зїйл. Аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл 11.1. Аймаг, нийслэлд эрчим хїчний хангамжийн

тєрийн зохицуулалтыг аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл хэрэгжїїлнэ.

11.2. Аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл нь орон тооны бус гурван гишїїний бїрэлдэхїїнтэй байна. Зохицуулах зєвлєлийн гишїїнийг томилох, ажиллах журмыг эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн тогтооно.

11.3. Аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл нь энэ хуулийн 9.1.6, 9.1.7, 9.1.8, 9.1.9, 9.1.10-д зааснаас гадна дараахь эрх, їїрэгтэй байна:

11.3.1. энэ хуульд заасны дагуу тусгай зєвшєєрєл олгох, тїїнд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах, тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлэх, хїчингїй болгох;

161

11.3.2. тухайн орон нутагт олгосон тусгай зєвшєєрлийнхєє нєхцєл, шаардлагын хэрэгжилтийг хянах.

11.4. Аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл нь тусгай зєвшєєрєл олгохтой холбогдон гарсан зардлаа тусгай зєвшєєрлийн їйлчилгээний хєлснєєс санхїїжїїлнэ.


ТУСГАЙ ЗЄВШЄЄРЄЛ

12 дугаар зїйл. Їйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зєвшєєрєл,тїїнийг олгох 12.1. Хуулийн этгээд дараахь їйл ажиллагааг эрх бїхий

байгууллагаас олгосон тусгай зєвшєєрлийн їндсэн дээр эрхэлнэ:

12.1.1. цахилгаан їйлдвэрлэх; 12.1.2. дулаан їйлдвэрлэх; 12.1.3. цахилгаан дамжуулах; 12.1.4. дулаан дамжуулах; 12.1.5. диспетчерийн зохицуулалт хийх; 12.1.6. цахилгаан тїгээх; 12.1.7. дулаан тїгээх; 12.1.8. эрчим хїчээр зохицуулалттай хангах; 12.1.9. эрчим хїчээр зохицуулалтгїй хангах; 12.1.10. цахилгаан импортлох, экспортлох; 12.1.11. эрчим хїчний барилга байгууламж барих.

12.2. Улсын хилийг дайран єнгєрєх шугам, 5 МВт-аас дээш хїчин чадалтай эрчим хїчний барилга байгууламж барих, диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрлийг тєрийн захиргааны тєв байгууллагын зєвшєєрснєєр Зохицуулах газар олгоно.

12.3. Улсын хилийг дайран єнгєрєх шугам ашиглах, дулаан, цахилгаан хослон їйлдвэрлэдэг эрчим хїчний эх їїсвэр барих, нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн хїрээнд энэ хуулийн 12.1-д заасан їйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зєвшєєрлийг Зохицуулах газар олгоно.

12.4. Энэ хуулийн 12.2, 12.3-т зааснаас бусад тохиолдолд 12.1-д заасан тусгай зєвшєєрлийг аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл олгоно.

12.5. Иргэн, хуулийн этгээд байгаль орчинд сєрєг нєлєє їзїїлэхгїй, хїн амын хэвийн амьдралд хохирол учруулахаар- гїй аргаар зєвхєн єєрийн хэрэгцээг хангах зорилгоор 1.5 МВт

162

хїртэл хїчин чадалтай эрчим хїчний эх їїсвэр, тїїний дамжуу- лах, тїгээх шугам барих, ашиглахад тусгай зєвшєєрєл авахгїй.

13 дугаар зїйл. Цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх тусгай зєвшєєрєл 13.1. Цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх тусгай зєвшєєрлєєр

хуулийн этгээдэд цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэж, эрчим хїчний эх їїсвэрийг цахилгаан, дулаан дамжуулах, тїгээх сїлжээнд холбох эрх олгоно.

13.2.Цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь цахилгаан, дулаан худалдах їнэ, нєхцєлийг дор дурдсанаас бусад тохиолдолд Зохицуулах газраар хянуулж батлуулна:

13.2.1. зєвхєн єєрийн хэрэгцээнд зориулж цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх;

13.2.2. экспортлох зорилгоор нэгдсэн сїлжээнд холбогдохгїйгээр цахилгаан їйлдвэрлэх;

13.2.3. гэрээний їнээр цахилгаан, дулаан худалдах.

14 дїгээр зїйл. Цахилгаан, дулаан дамжуулах тусгай зєвшєєрєл 14.1. Цахилгаан, дулаан дамжуулах тусгай

зєвшєєрлєєр хуулийн этгээдэд цахилгаан, дулааны дамжуулах сїлжээг ашиглан цахилгаан, дулаан дамжуулах їйл ажиллагаа эрхлэх эрх олгоно.

14.2. Цахилгаан, дулаан дамжуулах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь дараахь эрх, їїрэгтэй:

14.2.1. цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, тїгээх, хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн хэвийн їйл ажиллагааг болон хэрэглэгчийн цахилгаан, дулааны хэрэглээг найдвартай хангах, дамжуулах сїлжээг ашиглах, засвар їйлчилгээ хийх, єргєтгєх їйл ажиллагаа эрхлэх;

14.2.2. энэ хуулийн 9.1.13-т заасан холболтын зааврыг боловсруулах, батлуулах, мєрдєх;

14.2.3. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийг тэгш эрхтэй- гээр дамжуулах сїлжээнд холбогдох нєхцєлийг бїрдїїлэх.

14.3. Дамжуулах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь эрчим хїчээр хангагч байж болохгїй.

15 дугаар зїйл. Диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл 15.1. Диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай

зєвшєєрлєєр диспетчерийн їндсэний тєвд цахилгаан, дулаан

163

їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх їйл ажиллагааг шуурхай зохи- цуулж, їйлдвэрлэлийг хэрэглээтэй тэнцвэржїїлэх эрх олгоно.

15.2. Диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь дараахь эрх, їїрэгтэй:

15.2.1. цахилгаан, дулааныг стандартын шаардлагад нийцїїлэн найдвартай хангах зорилгоор цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх їйл ажиллагааг техник, технологийн шаардлага, хамгийн бага єртгийн шалгуурт нийцїїлэн шуурхай зохицуулах;

15.2.2. байгалийн гамшиг, гэнэтийн болон давагдашгїй хїчин зїйлийн шинжтэй нєхцєл байдал їїссэн тохиолдолд цахилгаан, дулааны хангамжийг таслах, хязгаарлах, сэргээх тєлєвлєгєєг хэрэгжїїлэх;

15.2.3. цахилгаан, дулаанаар хангах гэрээг Зохицуулах газраас тогтоосон журмын дагуу бїртгэх;

15.2.4. диспетчерийн зохицуулалтаар бусад тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчид нийлїїлэх, тэднээс авч болох цахилгаан, дулааны нєєц, чадал, бусад їйлчилгээг тєлєвлєх, нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн нэгдмэл їйл ажиллагааг хангах, горим тогтоож хянах;

15.2.5. нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн цахилгаан, дулааны хэрэглээний урт хугацааны урьдчилсан таамаглалыг жил бїр гаргах;

15.2.6. бусад тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчтэй зєвшилцсєний їндсэн дээр нэгдсэн сїлжээний дїрмийг боловсруулах, хэрэгжїїлэх;

15.2.7. импортлох, экспортлох зорилгоор цахилгаан дамжуулах їйлчилгээг тєлєвлєх, хэрэгжїїлэх;

15.3. Цахилгаан, дулааны диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчид цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, тїгээх, эрчим хїчээр зохицуулалттай, эсхїл зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл олгохгїй.

15.4. Нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн дїрмийн хїрээнд диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн гаргасан шийдвэрийг бусад тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч биелїїлэх їїрэгтэй.

16 дугаар зїйл. Цахилгаан, дулаан тїгээх тусгай зєвшєєрєл 16.1. Цахилгаан, дулаан тїгээх тусгай зєвшєєрлєєр

хуулийн этгээдэд тухайн тодорхой нутаг дэвсгэрт цахилгаан, дулаан тїгээх їйл ажиллагаа явуулах эрх олгоно.

164

16.2. Цахилгаан, дулаан тїгээх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь тусгай зєвшєєрєлд заасан нутаг дэвсгэрийн бїх хэрэглэгчийг тїгээх сїлжээнд холбох їїрэгтэй.

16.3. Цахилгаан, дулаан тїгээх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь дараахь їїрэгтэй:

16.3.1. тухайн нутаг дэвсгэрт энэ хуульд заасан шаардлагыг хангасан хэрэглэгчийн шугам, тоног тєхєєрємжийг цахилгаан, дулаан тїгээх шугам, тоног тєхєєрємжид холбох;

16.3.2. энэ хуулийн 9.1.13.-т заасан холболтын зааврыг боловсруулах, батлуулах, мєрдєх;

16.3.3. эрх бїхий байгууллагаар баталгаажуулсан цахилгаан, дулааны тоолуураар хэрэглэгчийг хангах, тоолуурыг холболтын цэгт суурилуулах;

16.3.4 цахилгаан, дулаан тїгээх сїлжээгээр дамжуулан зохицуулалттай, эсхїл зохицуулалтгїй хангалт эрхлэх тэнцїї боломжийг эрчим хїчээр хангагч нарт олгох;

16.3.5. цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, дамжуулах, эрчим хїчээр зохицуулалттай, эсхїл зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн хэвийн їйл ажиллагаа болон хэрэглэгчийн цахилгаан, дулааны хэрэглээг найдвартай хангах

16.3.6. тїгээх сїлжээг ашиглах, засвар їйлчилгээ хийх, єргєтгєх;

16.3.7. энэ хуулийн 9.1.13.-т заасан холболтын зааврын шаардлага хангасан хэрэглэгчтэй урьдчилан тохиролцсоны їндсэн дээр тухайн хэрэглэгчийн шугамаас бусад хэрэглэгчийг холбох;

16.3.8. їйлдвэрлэгч, дамжуулагчтай байгуулсан гэрээний дагуу урьдчилан тєлбєр хийсний їндсэн дээр цахилгаан, дулааныг худалдан авах;

16.4. Энэ хуулийн 16.3.3-т заасан тоолуур нь цахилгаан, дулаан тїгээх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн ємч байна.

16.5. Цахилгаан, дулаан тїгээх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь эрчим хїчээр зохицуулалттай хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч байх бєгєєд эрчим хїчээр зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч байж болно.

17 дугаар зїйл. Эрчим хїчээр зохицуулалттай хангах тусгай зєвшєєрєл 17.1. Эрчим хїчээр зохицуулалттай хангах тусгай

зєвшєєрлєєр хуулийн этгээдэд цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчээс цахилгаан, дулаан худалдан авах, цахилгаан импортлох, цахилгаан, дулааныг хэрэглэгчид худалдах эрхийг олгоно.

165

17.2. Эрчим хїчээр зохицуулалттай хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь дараахь їїрэг:

17.2.1. тусгай зєвшєєрєлд заасан нутаг дэвсгэрийн хэрэглэгчийг цахилгаан, дулаанаар хангах;

17.2.2. цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх, диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчтэй хїрэлцээтэй хэмжээний цахилгаан, дулааны чадал авах, дамжуулах тухай тохиролцох;

17.2.3 цахилгаан, дулаан дамжуулах, тїгээх, диспетчерийн зохицуулалт хийх їйлчилгээний тєлбєрийг тєлєх;

17.2.4. бизнес харилцааны дїрэм боловсруулах, батлуулах.

18 дугаар зїйл. Эрчим хїчээр зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл 18.1. Эрчим хїчээр зохицуулалтгїй хангах тусгай

зєвшєєрлєєр хуулийн этгээдэд цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчээс цахилгаан, дулаан худалдан авч, Зохицуулах газраас тогтоосон хэрэглэгчид худалдах болон цахилгаан экспортлох эрхийг олгоно.

18.2. Зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь дараахь їїрэгтэй:

18.2.1. цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх, диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчидтэй хїрэлцээтэй хэмжээний цахилгаан, дулааны чадал авах, дамжуулах тухай тохиролцох;

18.2.2. аж ахуйн харилцааны дїрэм боловсруулах, батлуулах.

19 дїгээр зїйл. Цахилгаан импортлох, экспортлох тусгай зєвшєєрєл 19.1. Цахилгаан импортлох, экспортлох тусгай

зєвшєєрлєєр хуулийн этгээдэд зохицуулалтгїй хангалтаар цахилгаан экспортлох, зохицуулалттай хангалтаар цахилгаан импортлох эрх олгоно.

19.2. Нэгдсэн сїлжээгээр цахилгаан импортлох, экспортлох тусгай зєвшєєрлийг тухайн сїлжээний дамжуулах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчид олгоно.

19.3. Цахилгаан импортлох тусгай зєвшєєрлєєр импортлох цахилгааны хэмжээг эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага тогтооно.

19.4. Цахилгаан импортлох, экспортлох тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь цахилгаан импортлох, экспортлох

166

хугацаа, техникийн нєхцєлийг диспетчерийн зохицуулалт хийх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчтэй тохиролцоно.

20 дугаар зїйл. Эрчим хїчний барилга байгууламж барих тусгай зєвшєєрєл 20.1. Эрчим хїчний барилга байгууламж барих тусгай

зєвшєєрлийг санхїїгийн чадавхтай, уг барилга байгууламжийг барих хїсэлт гаргасан хуулийн этгээдэд олгож болно.

20.2. Эрчим хїчний барилга байгууламж барих тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь барилга байгууламжийн зураг тєсєл, барилга угсралтын ажлыг эрх бїхий байгууллагаар гїйцэтгїїлж хянуулсан байна.

20.3. Эрчим хїчний барилга байгууламж барих тусгай зєвшєєрлийг холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээ хийлгэсний їндсэн дээр олгоно.

21 дїгээр зїйл. Тусгай зєвшєєрєл авах 21.1. Сонирхогч хуулийн этгээд тусгай зєвшєєрєл авах

тухай єргєдлєє Зохицуулах газар буюу аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєлд гаргана.

21.2 Сонирхогч хуулийн этгээд тусгай зєвшєєрєл авах тухай єргєдєлдєє эрхлэх їйл ажиллагааны тєрєлтэй уялдуулан дараахь бичиг баримтыг хавсаргана:

21.2.1. техник, эдийн засгийн їндэслэл; 21.2.2. эрчим хїч їйлдвэрлэхэд ашиглах эрчим

хїчний нєєцийн судалгаа; 21.2.3. їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх, хангах эрчим

хїчний тєрєл, хэмжээ, чанарын їзїїлэлт; 21.2.4. їйл ажиллагаандаа ашиглах тоног

тєхєєрємжийн їндсэн їзїїлэлт; 21.2.5. їйлчлэх хїрээ, эзэмшлийн зааг, эрчим хїчний

їйлдвэрлэл, хангамж, хэрэглээний тэнцэл; 21.2.6. байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээ; 21.2.7. байгаль орчныг хамгаалах арга хэмжээний

тєлєвлєгєє; 21.2.8. тухайн хуулийн этгээдийн санхїї, хєрєнгийн

нєєц, эдийн засгийн чадавхи; 21.2.9. їйл ажиллагаагаа эхлэх хугацаа, хєрєнгє

оруулалтын хэмжээ, санхїїжїїлэх эх їїсвэр; 21.2.10. мэргэжлийн боловсон хїчин, тэдгээрийн

дадлага, туршлага. 21.3. Зохицуулах газар, аймаг, нийслэлийн зохицуулах

зєвлєл нь шаардлагатай гэж їзвэл єргєдєл, тїїнд хавсаргасан

167

баримтын талаар дїгнэлт гаргуулахаар хєндлєнгийн шинжээч томилж болно.

21.4. Тусгай зєвшєєрєл авах тухай єргєдлийг хїлээн авснаас хойш 60 хоногийн дотор тусгай зєвшєєрєл олгох эсэх шийдвэрийг гаргана.

21.5. Хэрэв єргєдєл, тїїнд хавсаргасан баримтыг шаардлага хангаагїй гэж їзвэл тїїнийг хїлээн авсан єдрєєс хойш 10 хоногийн дотор єргєдєл гаргагчид буцаана.

21.6. Зєвшєєрєл олгосон шийдвэр буюу олгохоос татгалзсан тухай їндэслэлийг нийтэлнэ.

21.7. Тусгай зєвшєєрлийг санхїїгийн чадавхитай, тухайн чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулж байсан буюу явуулах боломжтой хуулийн этгээдэд олгоно.

21.8. Нэг їйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зєвшєєрєл авахаар хэд хэдэн сонирхогч хуулийн этгээд єргєдєл гаргасан бол сонгон шалгаруулах замаар олгоно.

22 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрлийн хугацаа, тїїнийг сунгах 22.1. Эрчим хїч їйлдвэрлэх, дамжуулах тусгай

зєвшєєрлийн хугацаа 5-25 жил, эрчим хїчний барилга байгууламж барих тусгай зєвшєєрлийн хугацаа 5 хїртэл жил, бусад тусгай зєвшєєрлийн хугацаа 10 хїртэл жил байна.

22.2. Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь тусгай зєвшєєр- лийн нєхцєл, шаардлагыг зохих ёсоор биелїїлсэн бєгєєд техник, технологийн хувьд цаашид їйл ажиллагаагаа хэвийн явуулах нєхцєл, боломжтой гэж тусгай зєвшєєрєл олгогч їзвэл тусгай зєвшєєрлийн хугацааг 25 хїртэл жилээр сунгана.

22.3. Тусгай зєвшєєрлийн хугацааг сунгуулах тухай єргєдлийг тусгай зєвшєєрлийн хугацаа дуусахаас 180-аас доошгїй хоногийн ємнє гаргана.

22.4. Тусгай зєвшєєрєл нь тїїнийг олгосон єдрєєс эхлэн хїчин тєгєлдєр болно.

23 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєлд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах, шинэчлэх 23.1. Тусгай зєвшєєрєл олгосон нєхцєл єєрчлєгдсєн,

эсхїл тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч хїсэлт гаргасан бол тусгай зєвшєєрєл олгогч тусгай зєвшєєрлийг шинэчлэх буюу тїїнд нэмэлт, єєрчлєлт оруулж болно.

168

24 дїгээр зїйл. Тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлэх, хїчингїй болгох 24.1. Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь энэ хууль болон

тусгай зєвшєєрєлд заасан шаардлагыг биелїїлээгїй тохиолдолд тусгай зєвшєєрєл олгогч зєрчлийг арилгах тухай хугацаатай їїрэг єгнє.

24.2. Заасан хугацаанд зєрчлєє арилгаагїй бол эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч тусгай зєвшєєрєл олгогчид зохих шийтгэл ногдуулж, тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлнэ. Тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлсэн нь тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч їйл ажиллагаагаа зогсоох їндэслэл болохгїй.

24.3. Тусгай зєвшєєрєл олгогч дараахь їндэслэлээр тїїнийг хїчингїй болгоно:

24.3.1. тусгай зєвшєєрлийн хугацаа дууссан; 24.3.2. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч татан буугдсан,

дампуурсан; 24.3.3. тусгай зєвшєєрлийг хууль бусаар олж

эзэмшсэн нь тогтоогдсон; 24.3.4. энэ хуулийн 24.2-т заасны дагуу тусгай

зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлсэн боловч зєрчлийг хугацаанд нь арилгаагїй;

24.3.5. байгаль орчныг хамгаалах, нєхєн сэргээх арга хэмжээний тєлєвлєгєє биелїїлээгїй буюу байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зєрчсєн;

24.3.6. хуульд заасан бусад їндэслэл. 24.4. Тусгай зєвшєєрєл олгогч тусгай зєвшєєрлийг

хїчингїй болгох тухай мэдэгдлийг тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчид єгснєєс хойш 30 хоногт багтаан хїчингїй болгосон шийдвэр гаргана.

24.5. Тусгай зєвшєєрлийн хїчингїй болсон нь тїїнийг эзэмшигч хуулийн этгээдийн байгаль орчныг нєхєн сэргээх болон бусад їїргээс чєлєєлєгдєх їндэслэл болохгїй.

24.6. Тусгай зєвшєєрєл олгогч тусгай зєвшєєрлийг хїчингїй болгосон тохиолдолд эрчим хїч їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх найдвартай ажиллагааг хангах, хэрэглэгчдийн эрчим хїчний хангамжийг тасалдуулахгїй байх їїднээс бусад тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчээр энэхїї їйл ажиллагааг гїйцэтгїїлж болно.

169

25 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн їїрэг 25.1. Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь дараахь їїрэг

хїлээнэ: 25.1.1. тусгай зєвшєєрлийг бусдад шилжїїлэхгїй байх; 25.1.2. хууль тогтоомж, эрчим хїчний техникийн

ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны дїрэм, журам, тусгай зєвшєєрєлд заасан нєхцєл, шаардлага, тусгай зєвшєєрєл олгогчийн шийдвэрийг дагаж мєрдєх;

25.1.3. санхїїгийн тайлан бїртгэлийг тусгай зєвшєєрєл олгосон їйл ажиллагааны тєрєл тус бїрээр, тусгай зєвшєєрєлд хамаарахгїй їйл ажиллагааны тайлан бїртгэлээс тусад нь хєтлєх;

25.1.4. аудитын байгууллагаар баталгаажуулсан сан- хїїгийн тайланг тусгай зєвшєєрєл олгогчид жил бїр гаргаж єгєх;

25.1.5. нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн дїрмийн дагуу цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх, хангах;

25.1.6. энэ хуулийн 9.1.8-д заасан нєхцєл байдал їїссэн тохиолдолд тусгай зєвшєєрєл олгогчид мэдэгдэх, зєвшєєрєл авах;

25.1.7. тусгай зєвшєєрєл олгогчийн эрх бїхий ажилтнаас эрх мэдлийнхээ хїрээнд тавьсан шаардлагыг биелїїлэх, єєрийн байр, байгууламжид нэвтрїїлэх, ажил їїргээ биелїїлэх нєхцлєєр хангах;

25.1.8. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн техник, эдийн засгийн їйл ажиллагаанд їнэлгээ єгєхєд шаардлагатай мэдээллийг тусгай зєвшєєрєл олгосон байгууллагын шаардсанаар цаг тухайд нь їнэн зєвєєр гаргаж єгєх;

25.1.9. цахилгаан, дулаан дамжуулах, тїгээх тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь цахилгаан, дулаан дамжуулах, тїгээх сїлжээг єргєтгєх, шинэчлэх, талаар 3 - 5 жилийн хєрєнгє оруулалтын тєлєвлєгєєг боловсруулахдаа харилцагч бусад тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн саналыг авч, тусгай зєвшєєрєл олгогчид жил бїр тодотгож мэдэгдэх;

25.1.10. їйл ажиллагаагаа эрчим хїчний хангамжид нєлєє їзїїлэхїйц байдлаар тодорхой хугацаагаар зогсоох шаардлагатай бол тусгай зєвшєєрєл олгогчид 6-аас доошгїй сарын ємнє мэдэгдэх;

25.1.11. їйл ажиллагаагаа эхлэхээс ємнє байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээг эрх бїхий байгууллагаар

170

хийлгэх, байгаль хамгаалах, нєхєн сэргээх жил бїрийн тєлєвлєгєє боловсруулж, холбогдох байгууллагаар батлуулж мєрдєх;

25.1.12. холбогдох дїрэм, журам, норм, стандарт, тусгай зєвшєєрєлийн нєхцєл, шаардлагыг хангаж ажиллах, їйл ажиллагаагаа технологийн горимын дагуу осол аюулгїй, техникийн єндєр тївшинд явуулах.


ЇНЭ, ТАРИФ

26 дугаар зїйл. Тариф тогтоох зарчим 26.1. Тарифыг цахилгаан, дулаан їйлдвэрлэх,

дамжуулах, тїгээх, диспетчерийн зохицуулалт хийх болон хангах їйл ажиллагаа тус бїрээр тогтооно.

26.2. Тариф тогтоохдоо дараахь зарчмыг баримтална: 26.2.1. їйл ажиллагааны бодит єртєг, зардалд

тулгуурлах; 26.2.2. цахилгаан, дулааны хангалтад хэрэглэгчдээс

тавих шаардлагатай уялдуулан хэрэглэгчийн зэрэглэл тус бїрээр єртєг, зардлыг хуваарилах;

26.2.3. эрчим хїчний хэрэглээг зохицуулах боломжтой байх;

26.2.4. їнийн тогтвортой байдлыг хангах; 26.2.5. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн орлого нь

тїїний санхїїгийн чадавхи хэвийн байлгахуйц хэмжээнд байх; 26.2.6. цахилгаан, дулааны тарифын бїтэц

хэрэглэгчид ойлгомжтой, энгийн байх; 26.2.7. эрчим хїч їйлдвэрлэх, дамжуулах, тїгээх,

хангах, диспетчерийн зохицуулалт хийх їйл ажиллагаанд техник, технологийн найдвартай ажиллагааны шаардлагад нийцїїлэн хамгийн бага єртгийн зарчмыг мєрдєх;

26.2.8. єртєг нь сїїлийн жилїїдэд гарсан зардлын гїйцэтгэлд їндэслэгдсэн байх бєгєєд зардлын бїтцэд ирээдїйд оруулах хєрєнгє оруулалт, шинэчлэлийн зардалд бодогдох элэгдэл, хорогдлыг оруулахгїй байх.

26.3. Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн тооцож гаргасан єртєг, зардлын їндэслэл, їнэн зєв байдалд Зохицуулах газар їнэлгээ єгєх їїрэгтэй бєгєєд шаардлага хангахгїй тохиолдолд дахин боловсруулахаар буцаана. Зохицуулах газар нь єєрийн санал, тооцоогоор тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн ємнєєс їнэлгээ, тооцоог нєхєж гїйцэтгэхгїй.

171

26.4. Зохицуулах газар нь тарифыг тодорхойлох аргачлал болон тариф хянах, шалгах журмыг гаргаж нийтэлнэ.

27 дугаар зїйл. Тариф, гэрээний їнэ 27.1. Зохицуулах газар, аймаг, нийслэлийн зохицуулах

зєвлєл нь хангагчаас їзїїлж байгаа їйлчилгээний нєхцєл, тарифыг жил бїр, хангагч хїсэлт гаргасан тохиолдолд хагас жилд нэг удаа хянана.

27.2. Хэрэглэгч нь зохицуулалттай хангалтын тєлбєрийг нийтлэгдсэн тарифаар, зохицуулалтгїй хангалтын тєлбєрийг гэрээний їнээр тєлнє.

27.3. Зохицуулах газар нь зохицуулалтгїй хангалтаар їйлчлїїлж болох хэрэглэгчийг тэдгээрийн цахилгаан, дулааны хэрэглээг їндэслэн тогтооно. Эдгээр хэрэглэгч нь зохицуулалттай, эсхїл зохицуулалтгїй хангалтын алинаар їйлчлїїлэхээ сонгох эрхтэй.

27.4. Зохицуулалттай хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь тариф єєрчлєх саналаа зардлын бїтцийн зїйлчилсэн жагсаалтын хамт Зохицуулах газарт єгнє.

27.5. Зохицуулах газар нь эрчим хїчний тарифт орох єєрчлєлтийн талаар тїїнийг мєрдєж эхлэхээс 15-аас доошгїй хоногийн ємнє хэрэглэгчид мэдэгдэх буюу хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлнэ.

27.6. Тариф болон гэрээний їнэ нь эрчим хїчний хангамжийн дараахь їзїїлэлт болон бусад хїчин зїйлээс хамааран тодорхой бїлэг хэрэглэгчийн хувьд ялгаатай байж болно:

27.6.1. захиалсан дээд чадал, гэрээнд заасан хэрэглээ; 27.6.2. ачааллын горим; 27.6.3. хэрэглэгчийн ачааллаа зохицуулах чадвар

буюу эрчим хїчний тасалдлыг хїлээн зєвшєєрєх боломж; 27.6.4. хангагчийн харьяалах нутаг дэвсгэр; 27.6.5. гэрээний хугацаа; 27.6.6. бусад хїчин зїйлс.

ТAВДУГААР БЇЛЭГ

ХАНГАГЧ, ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ХАРИЛЦАА

28 дугаар зїйл. Эрчим хїчээр хангах гэрээ 28.1. Эрчим хїчээр хангагч, хэрэглэгчийн харилцааг

Иргэний хууль, энэ хууль, аж ахуйн харилцааны дїрэм, эрчим

172

хїчээр хангагч, хэрэглэгчийн хооронд байгуулсан гэрээгээр зохицуулна.

28.2. Иргэнтэй байгуулах эрчим хїчээр хангах гэрээнд хэрэглэх эрчим хїчний хэмжээ, чанар, тєлбєр, тооцооны журам, эрчим хїч дамжуулах шугам сїлжээний эзэмшлийн зааг, гэрээ байгуулагч талуудын эрх, їїрэг, хариуцлага тооцох журам, шаардлагатай бусад асуудлыг тусгана.

28.3. Хуулийн этгээдтэй байгуулах эрчим хїчээр хангах гэрээнд энэ хуулийн 28.2-т зааснаас гадна эрчим хїчний хэрэглээний горим, сар бїрийн хуваарь, хэрэглэгч хуулийн этгээдийн харилцах данснаас тєлбєрийг банкны байгууллагаар шууд хийлгэх нєхцєл, тєлбєрийн барьцаа болон шаардлагатай бусад асуудлыг тусгана.

28.4. Эрчим хїчээр хангагч нь хэрэглэгчийн тєлбєрийн чадварын талаар харилцагч банкны байгууллагаас гаргасан баталгааг їндэслэн эрчим хїчээр хангах гэрээг байгуулж болно.

28.5. Хэрэглэгч энэ хуулийн 27.5-д заасны дагуу мэдэгдсэнээс хойш 15 хоногийн дотор хангагчтай байгуулсан гэрээндээ зохих єєрчлєлт оруулах бєгєєд гэрээндээ єєрчлєлт оруулаагїй нь энэхїї єєрчлєлтийг мєрдєхєєс татгалзах їндэслэл болохгїй.

29 дїгээр зїйл. Эрчим хїчээр хангагчийн эрх, їїрэг 29.1. Эрчим хїчээр хангагч нь энэ хуулийн 25 дугаар

зїйлд зааснаас гадна дараахь эрх, їїрэгтэй: 29.1.1. стандартын шаардлагад нийцсэн эрчим

хїчээр хэрэглэгчийг хангах; 29.1.2. эрчим хїчний тєлєвлєгєєт таслалтын талаар

хэрэглэгчид 4-єєс доошгїй цагийн ємнє урьдчилан мэдэгдэх; 29.1.3. гэрээнд заасан їйлчилгээний тївшинг хангах; 29.1.4. гэрээнд заасан хугацаанаас эхлэн эрчим

хїчээр хангах; 29.1.5. эрчим хїчийг тасласан шалтгаан арилсан

даруй эрчим хїчний хангамжийг сэргээх; 29.1.6 эрчим хїчээр хангагчийн эрх бїхий ажилтан

ажил, їїргийн шаардлагаар хэрэглэгчийн эрчим хїчний тоног тєхєєрємжид їзлэг шалгалт хийх, энэ зорилгоор орон байранд нэвтрэх;

29.1.7. хэрэглэсэн эрчим хїчнийхээ тєлбєрийг гэрээнд заасан хугацаанд тєлєєгїй хэрэглэгчдийг эрчим хїчээр хангах гэрээг цуцлах, энэ хуулийн 33.1-д заасныг зєрчиж шугам

173

сїлжээний хамгаалалтын зурваст буусан хэрэглэгчийг эрчим хїчээр хангахаас татгалзах;

29.1.8. энэ хуулийн 32.2-т заасны дагуу хэрэглэгчийн эрчим хїчний хангамжийг тїдгэлзїїлэх;

29.2. Эрчим хїчээр хангагч нь хууль тогтоомж, гэрээнд заагаагїй нєхцєл, шаардлага тавьж хэрэглэгчийн эрхийг хязгаарлахыг хориглоно.

30 дугаар зїйл. Хэрэглэгчийн эрх, їїрэг 30.1. Хэрэглэгч нь дараахь эрх, їїрэгтэй.

30.1.1. эрчим хїчээр хангагдах; 30.1.2. эрчим хїчний тєлбєрєє гэрээнд заасан

хугацаанд бїрэн тєлєх; 30.1.3. техникийн ашиглалтын болон аюулгїй

ажиллагааны дїрмийг мєрдєх; 30.1.4. эрчим хїчээр хангагчийн тєлєєлєгчийг їйл

ажиллагаагаа явуулах боломжоор хангах; 30.1.5. эрчим хїчээр хангагч гэрээний їїргээ зохих

ёсоор биелїїлээгїйгээс эрчим хїч дутуу нийлїїлсэн, гэрээнд заасан тоо хэмжээ, чанарын їзїїлэлт бїхий эрчим хїчээр хангаагїй бол эрчим хїчний тєлбєрийг бїрэн буюу зарим хэсгийг тєлєхєєс татгалзах, хохирлоо нєхєн тєлїїлэхээр нэхэмжлэх;

30.1.6. энэ хуулийн 32.2., 32.3.-т зааснаас бусад їндэслэлээр эрчим хїчний хэрэглээг тїдгэлзїїлснээс учирсан хохирлоо нєхєн тєлїїлэх;

30.1.7. эрчим хїчний тоолуур, хэмжїїрийн бїрэн бїтэн байдлыг хариуцах;

30.1.8. єєрийн эзэмшлийн шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжийн бїрэн бїтэн, аюулгїй байдал, засвар їйлчилгээ, баталгаажуулалтыг бїрэн хариуцах;

30.1.9. байгалийн гамшиг, гэнэтийн буюу давагдашгїй хїчин зїйлийн шинжтэй нєхцєл байдал їїссэнээс бусад тохиолдолд гэрээнд заасан эрчим хїчийг авахгїй болсон тохиолдолд энэ тухайгаа эрчим хїчээр хангагчид 7 хоногийн ємнє мэдэгдэх;

30.1.10. тїгээх, зохицуулалттай, эсхїл зохицуулалтгїй хангах тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн зєвшєєрлєєр єєрийн эзэмшлийн шугам, тоног тєхєєрємжєєс бусад хэрэглэгчийг холбуулах;

30.1.11. єєрийн шугам, тоног тєхєєрємжєєр дамжуулан эрчим хїч бусдад дамжуулах, тїгээх, тухайн хангагчаас їйлчилгээний тєлбєрийг гэрээний дагуу авах;

174

30.1.12. эрчим хїчний шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжид эвдрэл гэмтэл учруулсан бол шаардагдах засварыг єєрєє хариуцах. Хэрэглэгч уг эвдрэл, гэмтлийг засах шаардлагатай арга хэмжээ авахгїй бол хангагч засварыг хийж, гарсан зардлаа хэрэглэгчээс шаардан авах эрхтэй. /Энэ заалтыг 2002 оны 7 дугаар сарын 4-ны хуулиар нэмсэн./

30.2. Цахилгаан хангамж тасалдсан тохиолдолд хїний амь нас, улсын эрх ашиг, хэрэглэгчийн їйл ажиллагаанд ноцтой хохирол учирч болох онцлогтой хэрэглэгч єєрийн нєєц цахилгааны эх їїсвэртэй байна. Эдгээр хэрэглэгчийг зэрэглэлд нь їндэслэн Зохицуулах газар, аймаг, нийслэлийн зохицуулах зєвлєл тогтооно.

31 дїгээр зїйл. Эрчим хїчний тєлбєр хийх, торгууль ногдуулах 31.1. Эрчим хїчээр хангагч, хэрэглэгчийн хооронд хийх

эрчим хїчний хэрэглээний тооцоог эрх бїхий байгууллагын баталгаажуулсан тоолуурын заалтыг їндэслэн мєрдєгдєж байгаа тариф, гэрээний їний дагуу тооцно.

31.2. Гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол хэрэглэгч нь нийлїїлээгїй буюу дутуу нийлїїлсэн эрчим хїчний їнийн дїнгийн 5.0 хїртэл хувьтай тэнцэх хэмжээний торгуулийг эрчим хїчээр хангагчаас нэхэмжлэх эрхтэй.

31.3. Эрчим хїчээр хангагч нь гэрээнд заасан хугацаанд эрчим хїчний тєлбєрєє тєлєєгїй буюу зохих ёсоор тєлєєгїй хэрэглэгчид хугацаа хожимдуулсан хоног тутамд тєлєгдєєгїй тєлбєрийн їнийн дїнгийн 0.5 хїртэл хувьтай тэнцэх алданги ногдуулна.

31.4. Энэ хуулийн 31.2, 31.3-т заасан торгууль, алдангийн хэмжээ нийлїїлээгїй буюу дутуу нийлїїлсэн эрчим хїчний їнийн дїнгийн буюу тєлєєгїй тєлбєрийн 50 хувиас хэтэрч болохгїй.

32 дугаар зїйл. Эрчим хїчний хангамж, хэрэглээг тїдгэлзїїлэх 32.1. Эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч дараахь

тохиолдолд тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн їйл ажиллагааг бїхэлд нь буюу зарим тоног тєхєєрємжийн ашиглалтыг зєрчлийг арилгах хїртэл хугацаагаар тїдгэлзїїлнэ:

32.1.1. їйлдвэрлэлийн осол гарах болон хїний эрїїл мэнд, амь насанд аюул учруулахуйц нєхцєл байдал бий болсон;

32.1.2. эрчим хїчний тоног тєхєєрємж, шугам сїлжээ нь ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны шаардлага хангахгїй болсон;

175

32.1.3. їйлдвэрлэн гаргаж байгаа эрчим хїч нь стандарт, чанарын шаардлага хангахгїй байгаа;

32.1.4. эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагчаас тавьсан шаардлагыг удаа дараа биелїїлээгїй;

32.2. Эрчим хїчээр хангагчийн эрх бїхий ажилтан дараахь тохиолдолд хэрэглэгчийн эрчим хїчний хэрэглээг зєрчлийг арилгах хїртэл хугацаагаар тїдгэлзїїлнэ:

32.2.1. эрчим хїч хэрэглэсний тєлбєрєє хугацаанд нь тєлєєгїй;

32.2.2. эрчим хїчний тоолуур, хэмжїїр, тэдгээрийн эд анги, битїїмжлэл, байрлал, холболтыг дур мэдэн єєрчилсєн буюу хэвийн ажиллагааг алдагдуулсан;

32.2.3. тоолуургїй тохиолдолд гэрээнд тусгагдаагїй хэлбэрээр эрчим хїч хэрэглэсэн;

32.2.4. хангагчийн зєвшєєрєлгїйгээр єєрийн хэрэглээний хїрээнээс єєр хэрэглэгчийг эрчим хїчээр хангасан;

32.2.5. байгалийн гамшиг, гэнэтийн буюу давагдашгїй хїчин зїйлийн шинжтэй нєхцєл байдал їїссэн, тїлшний хомсдол бий болсон, эрчим хїчний хангамжид осол, саатал гарсан, хїний амь нас, эд хєрєнгєд аюул учрах, гал тїймэр гарах нєхцєл їїссэн;

32.2.6. хэрэглэгч єєрийн байранд нэвтрэн їзлэг хийх боломжийг хангагчийн эрх бїхий ажилтанд олгоогїй.

32.3. Эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч энэ хуулийн 32.2.-т зааснаас гадна дараахь тохиолдолд хэрэглэгчийн эрчим хїчний хэрэглээг зєрчлийг арилгах хїртэл хугацаагаар тїдгэлзїїлнэ:

32.3.1. хэрэглэгчийн эрчим хїчний тоног тєхєєрємж, шугам сїлжээ нь ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны шаардлага хангахгїй болсон;

32.3.2. эрчим хїч хэрэглэх техникийн нєхцєлийг зєрчсєн;

32.3.3. гэрээгээр тогтоосон цахилгаан чадлын хэрэглээг хэтрїїлсэн.

32.4. Эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч нь тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн їйл ажиллагааг тїдгэлзїїлэх болсон тухайгаа тусгай зєвшєєрєл олгогчид урьдчилан, хэрэглэгчийн эрчим хїчний хэрэглээг тїдгэлзїїлсэн тухайгаа эрчим хїчээр хангагчид тус тус мэдэгдэнэ.

32.5. Эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч, эрчим хїчээр хангагчийн эрх бїхий ажилтан нь тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн їйл ажиллагаа, хэрэглэгчийн эрчим хїчний хэрэглээг тїдгэлзїїлэх болсон талаар тэдэнд 48-аас доошгїй

176

цагийн ємнє мэдэгдэж, шийдвэртээ тїдгэлзїїлэх болсон їндэслэлийг тодорхой зааж, тоног тєхєєрємж, тоолуур, хэмжїїр болон шаардлагатай бусад хэрэгслийг битїїмжилнэ. Эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч хїний амь нас, улсын эрх ашиг, бусад хэрэглэгчийн їйл ажиллагаанд ноцтой хохирол учирч болохуйц байдал бий болсон тохиолдолд тусгай зєвшєє- рєл эзэмшигчийн їйл ажиллагаа, хэрэглэгчийн эрчим хїчний хэрэглээг урьдчилан мэдэгдэхгїйгээр тїдгэлзїїлж болно.

32.6. Эрчим хїчний хэрэглээ, їйл ажиллагааг нь тїдгэлзїїлсэн тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгч нь тїдгэлзїїлсэн шалтгааныг арилгасан тухайгаа тїдгэлзїїлсэн эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч, хангагчийн эрх бїхий ажилтанд мэдэгдэж шалгуулахаас ємнє битїїмжилсэн тоног тєхєєрємж, хэрэгслийг ашиглахыг хориглоно.

32.7. Энэ хуулийн 32.1, 32.2, 32.3-т заасны дагуу эрчим хїчний хэрэглээ, їйл ажиллагааг тїдгэлзїїлсэн нь хууль тогтоомж, тусгай зєвшєєрєл, гэрээний нєхцєл, шаардлагыг зєрчєєгїй бусад тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгчийн эрхийг хєндєхгїй.

33 дугаар зїйл. Шугам сїлжээний хамгаалалтын зурвас 33.1. Шугам сїлжээ нь аюулгїй байдлыг хангах

хамгаалалтын зурвастай байна. Хамгаалалтын зурвасын дотор гэр, орон сууц, барилга байгууламж барих, шугам сїлжээ ємчлєгч, эзэмшигчийн зєвшєєрснєєс бусад їйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.

33.2. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга шугам сїлжээг хамгаалах дїрмийн дагуу хамгаалалтын зурвасын хэмжээг тогтооно.

33.3. Хамгаалалтын зурвасын дотор тарьсан, ургасан мод, бут нь шугам сїлжээнд гэмтэл учруулахаар буюу їзлэг, їйлчилгээ хийхэд саад болохоор бол мод, бутны ємчлєгч, эзэм- шигч нь тїїнийг шилжїїлэн суулгах, тайрах, огтлох їїрэгтэй.

33.4. Эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч, эрчим хїчээр хангагчийн эрх бїхий ажилтан нь шугам сїлжээнд їзлэг, їйлчилгээ хийх, хяналт хэрэгжїїлэх зорилгоор хамгаалалтын зурвасын дагуу бусдын эзэмшил, ашиглалтад байгаа газар, барилга байгууламжид нэвтрэн орох, дайран єнгєрєх, ємчлєгч, эзэмшигч нь энэ хуулийн 33.3-т заасан їїргээ биелїїлээгїй бол уг мод, бутыг шилжїїлэн суулгуулах, хэрэв боломжгїй бол тайрч огтлуулах арга хэмжээ авах эрхтэй.

177


ХЯНАЛТ, ХАРИУЦЛАГА

34 дїгээр зїйл. Эрчим хїчний тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих хяналт 34.1. Эрчим хїчний тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд

эрчим хїчний улсын хяналтын байгууллага, улсын байцаагч дараахь чиглэлээр мэргэжлийн хяналт тавина:

34.1.1. эрчим хїчний барилга байгууламж, тоног тєхєєрємжийн угсралт, засвар, ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хэрэгжїїлэхэд тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч болон хэрэглэгчид хяналт тавих;

34.1.2. эрчим хїчийг зїй зохистой, хэмнэлттэй хэрэглэхэд болон шугам сїлжээг хамгаалах шаардлагыг мєрдїїлэхэд хяналт тавих;

34.1.3. эрчим хїчний барилга байгууламж, тоног тєхєєрємжид гарсан осол, аваарийг судалж дїгнэлт гаргах, осол аваариас урьдчилан сэргийлэх;

34.1.4. зуух, даралтат сав, шугам хоолой, цахилгаан, механик тоног тєхєєрємжийг бїртгэлд хамруулан холбогдох норм, дїрэмд заасан хугацаанд нь техникийн туршилт, магадлалт хийн баталгаажуулж, ашиглах зєвшєєрєл олгох;

34.1.5. 0.07 МПа-аас дээш даралттай уурын, 115 С 0 – ийн хэмээс дээш халуунтай усны шугам хоолой, зуух, даралтат савны угсралт, засварын ажил гїйцэтгэх зєвшєєрлийг олгож, угсралт, засварын ажлын чанарын баталгаажилтыг хангуулах.

34.2. Хэрэглэгчийн эрх ашгийг хамгаалах байгууллага эрчим хїчний хангамж, мєрдєж байгаа їнэ, тарифын їндэслэлд олон нийтийн хяналт тавина.

35 дугаар зїйл. Маргаан шийдвэрлэх 35.1. Зохицуулах газар, аймаг, нийслэлийн зохицуулах

зєвлєл нь єєрийн эрх мэдэлд хамаарах асуудлаар тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчдийн хооронд болон тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгчийн хооронд їїссэн маргааныг шийдвэрлэнэ.

35.2. Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч, хэрэглэгч нь эрх бїхий байгууллага, ажилтны гаргасан шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл шїїхэд гомдол гаргаж болно.

36 дугаар зїйл. Хохирлыг нєхєн тєлєх 36.1. Эрчим хїчээр хангагч гэрээний їїргээ

биелїїлээгїй буюу хїндэтгэн їзэх шалтгаангїйгээр эрчим хїчийг тасалдуулсны улмаас хэрэглэгчид учирсан шууд хохир-

178

лыг нєхєн тєлнє. Хохирлын хэмжээг эрчим хїчээр хангагч, хэрэглэгч хамтран тогтоож, актаар баталгаажуулсан байна.

36.2. Энэ хуулийн 29.1.6-д заасан їйл ажиллагаа явуулах їед эрчим хїчээр хангагч нь хэрэглэгчид хохирол учруулсан бол хохирлыг нєхєн тєлнє.

36.3. Энэ хуулийн 29.1.2-д заасны дагуу эрчим хїчний тєлєвлєгєєт таслалтын талаар хэрэглэгчид урьдчилан мэдэгдсэн байхад хэрэглэгч єєрийн буруугаас хохирол хїлээсэн бол хохирлыг эрчим хїчээр хангагч хариуцахгїй.

37 дугаар зїйл. Эрчим хїчний тухай хууль тогтоомж зєрчигчид хїлээлгэх хариуцлага 37.1. Эрчим хїчний тухай хууль тогтоомжийг зєрчсєн

гэм буруутай этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол шїїгч болон эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагч дор дурдсан захиргааны шийтгэл ногдуулна:

37.1.1. тусгай зєвшєєрєлгїйгээр їйл ажиллагаа эрхэлсэн, эсхїл тусгай зєвшєєрлєє бусдад шилжїїлсэн буюу бусдын тусгай зєвшєєрлєєр їйл ажиллагаа явуулсан, эрх бїхий байгууллагаас хянаж баталснаас єєр їнэ, тарифаар эрчим хїчийг борлуулсан бол олсон борлуулалтын орлогыг хурааж, албан тушаалтныг 3000 – 60000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-250000 тєгрєгєєр торгох;

37.1.2. эрчим хїчний хяналтын улсын байцаагчийн шаардлага, єгсєн їїргийг биелїїлээгїй, хяналт, шалгалт хийхэд саад учруулсан, бїртгэл хєтлєх, мэдээ, тайлан гаргах журам зєрчсєн, санаатайгаар худал ташаа мэдээлэл гаргаж єгсєн иргэ- нийг 5000-50000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 3000–60000 тєгрє- гєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000-250000 тєгрєгєєр торгох;

37.1.3. энэ хуулийн 30.1.-д заасан болон гэрээгээр хїлээсэн їїргээ биелїїлээгїй иргэнийг 5000-50000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 10000–60000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 50000–250000 тєгрєгєєр торгох;

37.1.4. хууль тогтоомж, гэрээ, тусгай зєвшєєрєлд заагаагїй нєхцєл, шаардлага тавьж хэрэглэгчийн эрхийг хязгаарласан, энэ хуулийн 32.1, 32.2, 32.3-т зааснаас бусад їндэслэлээр эрчим хїчний хангамж, хэрэглээг тїдгэлзїїлсэн албан тушаалтныг 5000–50000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 80000–250000 тєгрєгєєр торгох торгох;

37.1.5. эрчим хїчний тоолуур, хэмжїїр, тэдгээрийн эд анги, битїїмжлэл, байрлал, холболтыг дур мэдэн єєрчилсєн буюу хэвийн ажиллагааг нь алдагдуулсан, зєвшєєрєлгїйгээр эрчим хїч хэрэглэсэн, шугам сїлжээг хамгаалах, цахилгаан, дулаан хэрэглэх

179

дїрмийг зєрчсєн бол хууль бусаар хэрэглэсэн эрчим хїчний їнэ, учруулсан хохирлыг нєхєн тєлїїлж буруутай иргэнийг 10000– 50000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 20000-60000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 80000 – 250000 тєгрєгєєр торгох;

37.1.6. тусгай зєвшєєрлийн нєхцєл, шаардлага, энэ хуулийн 25.1.3, 25.1.4, 25.1.6, 25.1.7, 25.1.9, 25.1.10-т заасан їїрэг, нэгдсэн сїлжээ, тєвлєрсєн дулаан хангамжийн дїрэм, эрчим хїчний барилга байгууламж, тоног тєхєєрємжийн угсралт, засвар, ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны норм, стандарт, дїрэм, журам, Зохицуулах газрын тогтоолыг зєрчсєн, їйлдвэрлэлийн осол, аваар гаргасан, эд хєрєнгийн хохирол учруулсан, техникийн гэмтэл гарахад хїргэсэн бол учруулсан хохирлыг нєхєн тєлїїлж буруутай иргэнийг 5000 – 50000 тєгрєгєєр, албан тушаалтныг 20000–60000 тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг 100000 – 250000 тєгрєгєєр торгох.

38 дугаар зїйл. Хууль хїчин тєгєлдєр болох 38.1. Энэ хуулийг 2001 оны 4 дїгээр сарын 15-ны

єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Л.ЭНЭБИШ

/Энэ хуулинд Монгол Улсын 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны, 2002 оны 7 дугаар сарын 4-ны єдрийн хуулиар оруулсан нэмэлт, єєрчлєлт тусгагдсан./


ИРГЭНИЙ ХУУЛИАС


ТАВДУГААР ДЭД БЇЛЭГ

НИЙТИЙН ЗОРИУЛАЛТТАЙ ОРОН СУУЦ ЄМЧЛЄХ ЭРХ

142 дугаар зїйл. Нийтийн зориулалттай орон сууц ємчлєх

180

142.1.Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторхи сууц /єрєє/ болон дундын ємчлєлийн зїйлд хамаарахгїй сууцны бус зориулалттай талбайн хэсгийг дангаар ємчилж болно.

142.2.Дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйлд хамаарахгїй орон сууцны барилга, байгууламж, тєхєєрємжийн хэсэг нь орон сууц ємчлєгчдийн дундын ємчлєлд байна.

142.3.Дундын ємчлєлийн эд хєрєнгєєс орон сууц ємчлєгчид ногдох хэсэг нь тэдгээрийн тус тусын ємчлєлд байгаа орон сууцны талбайн хэмжээ, нийт талбайн харьцаагаар тодорхойлогдоно.

142.4.Дангаар ємчлєх ємчлєлд гагцхїї тодорхой хил хязгаар бїхий тусгаарлагдсан сууцны байр /сууц, єрєє/ болон барилгын тусгаарлагдсан бусад байгууламж хамаарна.

143 дугаар зїйл. Сууц ємчлєгчдийн холбоо 143.1.Нийтийн зориулалттай орон сууцны нэг байшинд

хоёр буюу тїїнээс дээш єрх сууц ємчлєгч болсон тохиолдолд дундын ємчлєлийн эд хєрєнгийг дундаа ємчлєх эрхийг хэрэгжїїлэх, орон сууцны ашиглалтын хэвийн байдлыг хангах, сууц ємчлєгчдийн эрх, ашиг сонирхлыг хамгаалах зорилгоор сууц ємчлєгчдийн холбоо /цаашид “холбоо” гэх/-г байгуулна.

143.2.Зэрэгцэн орших хэд хэдэн орон сууцны барилгад сууц ємчлєгчид нэгдэн нэг холбоо байгуулж болно.

143.3.Сууц ємчлєгчдийн холбоо хуулийн этгээдийн эрхгїй байна.

143.4.Орон сууцанд оршин суугаа сууц ємчлєгч бусад этгээд заавал тухайн холбооны гишїїн байна.

143.5.Орон сууцны бїрэлдэхїїнд тєрийн болон орон нутгийн ємчийн сууц байгаа бол ємчлєгчийн эрх бїхий байгууллагаас томилсон тєлєєлєгч холбооны гишїїн байна.

143.6.Сууц ємчлєгчдийн холбооны асуудлыг хуулиар зохицуулна.

144 дїгээр зїйл. Холбоог татан буулгах 144.1.Орон сууц болон бусад эд хєрєнгийн дийлэнх

хэсэг нь устаж, гэмтсэн тохиолдолд эвдрэл хохирлыг даатгалаар буюу бусад аргаар арилгах боломжгїй бол сууц ємчлєгчид холбоог татан буулгаж болно.

145 дугаар зїйл. Орон сууц дангаар ємчлєх эрх їїсэх, дуусгавар болох

181

145.1. Орон сууцыг дангаар ємчлєх эрх хууль буюу хэлцлийн їндсэн дээр їїснэ.

145.2.Орон сууц дангаар ємчлєх эрх їїсгэх хэлцлийг нотариатаар гэрчлїїлэн улсын бїртгэлд бїртгїїлнэ.

145.3.Ємчлєгч тус бїр дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйл болох єєрийн сууц /єрєє/ болон бусад талбайг хуульд заасан журмын дагуу їл хєдлєх эд хєрєнгийн бїртгэлийн газар бїртгїїлэх эрхтэй.

146 дугаар зїйл. Орон сууцны дангаар ємчлєх болон дундын ємчлєлийн зїйл 146.1.Дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйлд энэ хуулийн

142 дугаар зїйлд заасан талбай, тїїнчлэн дундаа буюу дангаар ємчлєгч єєр этгээдийн эрхийг зєрчихєєргїй, эсхїл барилгын гадаад тєрх байдлыг алдуулахгїйгээр єєрчилж, тусгаарлаж, нэмж сайжруулж болох тїїний бїрдэл хэсэг хамаарна.

146.2.Дангаар ємчлєх талбайд байрлаж байгаа боловч барилгын бат бэх чанар, аюулгїй байдлыг хангахад шаардагдах тэр хэсэг, мєн ємчлєгчдийн дундын ашиглалтад байгаа байгууламж болон бусад тєхєєрємж дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйл болохгїй.

146.3.Орон сууц ємчлєгчид нь дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйлд хамаарах талбайн зарим хэсгийг дундаа ємчлєх талаар хэлэлцэн тохиролцож болно.

146.4.Дангаар ємчлєх сууцны зориулалттай хэсгийг дундын ємчийн оногдох хэсгийг оролцуулахгїйгээр бусдад худалдах, барьцаалах, єєр бусад хэлбэрээр бусдын ємчлєлд шилжїїлэхийг хориглоно. Дангаар ємчлєх сууцны бус зориулалттай хэсэг энд хамаарахгїй.

147 дугаар зїйл. Орон сууцны дундын ємчлєлийн зїйлийн тєлбєр, зардлыг хуваарилах 147.1.Сууц ємчлєгч нь єєрийн ємчлєлд байгаа сууц

болон сууцны бус зориулалттай хэсгийн халаалт, халуун, цэвэр, бохир ус, ариутгал, хог, цахилгаан, холбоо зэрэг ашиглалтын тєлбєрийг эрх бїхий байгууллагад, дундын ємчлєлийн зїйлийн ашиглалт, засвар їйлчилгээтэй холбогдсон зардлыг сууц ємчлєгчдийн холбоонд тус тус тєлнє.

147.2.Орон сууцны цахилгаан болон явган шат, шатны хонгил, сууц хоорондын талбай болон тагт, сууцны доторх дундын ашиглалтын талбай, орцны хаалга, довжоо, цонх, хог зайлуулах хоолойн засвар їйлчилгээтэй холбогдсон, тїїнчлэн єєр нийтлэг зардлыг санхїїжїїлэхэд сууц ємчлєгчдийн

182

оролцох хэмжээг тодорхойлохдоо уг зардлыг тухайн орон сууцны нийт сууцны тоонд хуваана.

147.3.Орон сууцны дээвэр, доод хонгил, халаалт болон халуун, хїйтэн усны удирдах зангилааны анхны хаалт хїртэл, цахилгаан оролтын самбар хїртэл холбооны шугамын давхрын холболтын хайрцаг хїртэл, шалны +0.00 тэмдэгтээс дээшхи бохир усны шугам сїлжээ, тухайн орон сууцны дээрх болон доорх нийтийн зориулалттай усан сан, машины зогсоол, тэдгээртэй адилтгах байгууламж зэрэг дундын ємчлєлийн зїйлийн засвар їйлчилгээ, даатгал болон холбогдох бусад зайлшгїй зардлыг санхїїжїїлэхэд сууц ємчлєгчийн оролцох хэмжээг тодорхойлохдоо сууц эзэмшигчийн дангаар ємчлєх талбайг, тухайн орон сууцны байшингийн дангаар ємчлєх ємчлєлд байгаа нийт талбайд харьцуулан гаргана.

147.4.Дангаар ємчлєх талбайн хэмжээг тодорхойлох- доо, сууц ємчлєгчийн сууцны талбай дээр дангаар ємчлєх сууцны бус зориулалттай талбайн гуравны нэгийг нэмнэ.

147.5.Орон сууцны ашиглалтын хэвийн, аюулгїй байдлыг хангах, урсгал засвар хийлгэхээс бусад асуудлаар санал єгєєгїй ємчлєгч уг асуудлыг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон зардлыг нєхєн тєлєх їїрэг хїлээхгїй бєгєєд энэ тохиолдолд тухайн этгээд уг арга хэмжээг хэрэгжїїлсний їр дїнд бий болсон зїйлийг ашиглахаар шаардах эрхгїй.

147.6.Орон сууц ємчлєгчдийн холбоо нь дундын ємчлєлийн зїйлийн засвар їйлчилгээг гэрээний їндсэн дээр мэргэжлийн байгууллагаар гїйцэтгїїлэх бєгєєд гэрээний їїрэгтэй холбоотой бусдад учруулсан гэм хорыг холбооны дїрэм, сууц ємчлєгчтэй байгуулсан гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол энэ хуулийн 147.2, 147.3-т заасан журмын дагуу арилгана.

148 дугаар зїйл. Орон сууц ємчлєгчийн эрх, їїрэг 148.1.Орон сууц ємчлєгч нь дараахь эрх эдэлнэ:

148.1.1.хуульд єєрєєр заагаагїй бол дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйлээ єєрийн їзэмжээр эзэмшиж, ашиглаж, захиран зарцуулах;

148.1.2.дундын ємчлєлийн зїйлсийг зориулалтын дагуу ашиглах;

148.1.3.дундын ємчлєлийн зїйлсийг ашиглах, захиран зарцуулахад єєрт оногдох хэсгээр саналын эрхтэй оролцох;

148.1.4.дундын ємчлєлийн зїйлд учирч болох гэм хорыг арилгах шаардлагатай арга хэмжээг бусад ємчлєгчдийн

183

зєвшєєрєлгїйгээр авах, гарсан зайлшгїй зардлаа нєхєн тєлїїлэхээр шаардах;

148.1.5.хуульд заасан бусад эрх. 148.2.Орон сууц ємчлєгч нь дараахь їїрэг хїлээнэ:

148.2.1.дангаар ємчлєх ємчлєлийн зїйлээ эзэмшиж, ашиглаж, хадгалж хамгаалахдаа бусад ємчлєгчийн хамтын аж байдлын хэв журмыг зєрчихгїй байх;

148.2.2.сууц, сууцны бус зориулалттай хэсгийг ашиглах, тїїнд засвар єєрчлєлт, шинэчлэл хийхдээ хууль тогтоомж, норм, стандартад заасан шаардлагыг сахин биелїїлэх, бусад ємчлєгчдийн эд юмсад хохирол учруулахгїй, хууль ёсны бусад эрх, ашиг сонирхлыг зєрчихгїй байх;

148.2.3.дундын ємчлєлийн зїйлийн ашиглалт, засвар, їйлчилгээтэй холбогдсон болон бусад нийтлэг зардлыг санхїїжїїлэхэд тогтоосон хэмжээгээр оролцох;

148.2.4.дангаар ємчлєх хэсэгт байгаа дундын ємчлєлийн зїйлийн хэвийн байдлыг хангах, засвар їйлчилгээ хийх зорилгоор нэвтрэн орохыг зєвшєєрєх;

148.2.5.холбоо, хангамжийн шугам сїлжээг байрлуу- лахтай холбогдсон зайлшгїй арга хэмжээг хїлээн зєвшєєрєх;

148.2.6.дангаар ємчлєх болон дундын ємчлєлийн зїйлийг бусад этгээдийн ашиглалтад шилжїїлсэн тохиолдолд тухайн этгээдээс энэ хуулийн 148.2.1-148.2.3-т заасан їїргийг биелїїлээгїйгээс їїсэх їїргийг хамтран хариуцах;

148.2.7.энэ хуулийн 148.2.4, 148.2.5-д заасан їїргээ биелїїлээгїйгээс бусдад учруулсан гэм хорыг арилгах.

148.3.Ємчлєгч дангаар ємчлєх болон дундын ємчлєлийн зїйлийг ашиглаагїй буюу ашиглахаас татгалзсан нь тїїнийг дундын ємчлєлийн зїйлийн ашиглалт, засвар, їйлчилгээтэй холбогдсон зардлаас бїрэн буюу хэсэгчлэн чєлєєлєх їндэслэл болохгїй.

149 дїгээр зїйл. Орон сууц ємчлєгчдийн шаардах эрх 149.1.Дараахь зєрчил гаргасан сууц ємчлєгчийг бусад

ємчлєгчид нь холбооны гишїїнээс гаргах, сууц ємчлєх эрхээ бусдад шилжїїлэхийг шаардах эрхтэй:

149.1.1.энэ хуулийн 148.2.1, 148.2.2, 148.2.6-д заасан їїргээ ноцтой буюу удаа дараа зєрчиж, тїїнд холбооноос бичгээр сануулсаар байхад гурван сарын дотор уг зєрчлийг таслан зогсоож, арилгах арга хэмжээ аваагїй бол;

149.1.2.энэ хуулийн 148.2.3-т заасан їїргээ зургаан сарын турш биелїїлээгїй буюу тєлбєл зохих тєлбєр нь дангаар ємчлєх сууцны їнийн хорин хувиас хэтэрвэл;

184

149.1.3.хуульд заасан бусад їндэслэл. 149.2.Энэ хуулийн 149.1-т заасан шаардлагыг сууц

ємчлєгч сайн дураар биелїїлэхгїй бол орон сууц ємчлєгчдийн холбоо єєрийн тєлєєлєгчєєрєє дамжуулан шїїхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй.

АРВАН ТАВДУГААР БЇЛЭГ

Гэрээний эрх зїй

Нэгдїгээр дэд бїлэг


189 дїгээр зїйл. Гэрээний талуудын чєлєєт байдал 189.1.Гэрээний талууд хуулийн хїрээнд гэрээг чєлєєтэй

байгуулах, тїїний агуулгыг єєрсдєє тодорхойлох эрхтэй. 189.2.Нийгэм, хувь хїний ашиг сонирхлыг хамгаалах

зорилгоор зарим тєрлийн гэрээг гагцхїї тєрийн эрх бїхий байгууллагаас олгосон тусгай зєвшєєрлийн їндсэн дээр байгуулж болно. Тусгай зєвшєєрєл олгох журмыг хуулиар тогтооно.

189.3.Тусгай зєвшєєрлийн їндсэн дээр байгуулсан гэрээ нь эрх бїхий байгууллагаас тусгай зєвшєєрлийг авснаар хїчин тєгєлдєр болно.

189.4.Тодорхой нэр тєрлийн бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, ажил, їйлчилгээ эрхлэх талаар тухайн зах зээлд давамгайлж байгаа этгээд энэхїї їйл ажиллагааны хїрээнд тїїнд хандсан этгээдтэй гэрээ байгуулах їїрэгтэй бєгєєд нєгєє талдаа тэгш бус нєхцєл тулган санал тавих буюу гэрээ байгуулахаас татгалзах эрхгїй.

189.5.Энэ хуулиар зохицуулаагїй, шууд нэрлэгдээгїй боловч гэрээний їндсэн шинж, хэлбэрийг илэрхийлсэн євєрмєц агуулга бїхий гэрээг нэрлэгдээгїй гэрээ гэнэ. Нэрлэгдээгїй гэрээнд энэ хуулийн їїргийн тухай нийтлэг їндэслэл хамаарна.

190 дїгээр зїйл. Ирээдїйд бий болох буюу бэлэн байгаа эд хєрєнгийн хувьд хийх гэрээ 190.1.Гэрээний нэг тал нь ирээдїйд бий болох єєрийн

бїх эд хєрєнгийг нєгєє талын ємчлєлд шилжїїлэх, эсхїл хязгаартайгаар эзэмшїїлж, ашиглуулах /узуфрукт/-аар їїрэг хїлээсэн гэрээ хїчин тєгєлдєр бус байна.

190.2.Нэг тал нь єєрт бэлэн байгаа бїх эд хєрєнгє буюу тїїний хэсгийг нєгєє талын ємчлєлд шилжїїлэх, эсхїл

185

хязгаартайгаар эзэмшїїлж, ашиглуулах /узуфрукт/-аар їїрэг хїлээсэн гэрээг нотариатаар заавал гэрчлїїлнэ.

191 дїгээр зїйл. Євлєгдєх эд хєрєнгийн талаар байгуулах гэрээ 191.1.Иргэнд євлєгдєх хєрєнгийн талаар гуравдагч

этгээдийн хооронд байгуулсан гэрээ хїчин тєгєлдєр бус байна. 191.2.Євлєгдєх хєрєнгєєс иргэнд заавал ногдох хэсэг,

тїїнчлэн євлїїлэгчийн гэрээслэлээр тогтоосон хязгаарлалтын талаар гуравдагч этгээдийн хооронд байгуулсан гэрээнд энэ хуулийн 191.1 нэгэн адил хамаарна.

191.3.Євлєгдєх хєрєнгєєс ногдох хэсгийн талаар хууль ёсны євлєгчдийн хооронд байгуулсан гэрээнд энэ хуулийн 191.1 хамаарахгїй.

192 дугаар зїйл. Эд хєрєнгийн дагалдах зїйлд їїрэг хамаарах 192.1.Нэг тал эд хєрєнгєє нєгєє талын ємчлєлд

шилжїїлэх, хязгаартайгаар эзэмшїїлж, ашиглуулахаар шилжїїлэх їїрэг хїлээсэн тохиолдолд гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол уг їїрэг тухайн эд хєрєнгийн дагалдах зїйлд нэгэн адил хамаарна.

193 дугаар зїйл. Їїргийн гїйцэтгэлийг тодорхойлох 193.1.Їїрэг гїйцэтгэх арга, хэлбэр, журмыг гэрээний

аль нэг тал буюу гуравдагч этгээд тодорхойлсон нь нєгєє талд буюу талуудад эргэлзээ тєрїїлэхээр бол шударга ёсны зарчимд нийцїїлэн харилцан хїсэл зоригоо илэрхийлэх замаар шийдвэрлэнэ.

193.2.Їїрэг гїйцэтгэх арга, хэлбэр, журмыг тодорхойлсон нь шударга ёсны зарчимд нийцээгїй, эсхїл їїргийн гїйцэтгэлийг тодорхойлохыг хэт удаашруулж байна гэж аль нэг тал нь їзвэл шїїхээр шийдвэрлїїлэхээр хандах эрхтэй.

194 дїгээр зїйл. Гэрээний бус їїрэгт хамаарах журам 194.1. Їїргийн шинж чанарт харшлахгїй бол гэрээний

бус їїргийн харилцаанд гэрээний їїргийн холбогдох журмыг хэрэглэж болно.

ХОЁРДУГААР ДЭД БЇЛЭГ

ГЭРЭЭ БАЙГУУЛАХ

186

195 дугаар зїйл. Гэрээ байгуулах санал 195.1. Нэг этгээд єєрийн хїсэл зоригийг хїлээн

зєвшєєрсєн этгээдтэй эрх їїргийн хувьд холбогдохоор нэг буюу хэд хэдэн тодорхой этгээдэд хандан хїсэл зоригоо бодитойгоор, хангалттай тодорхой илэрхийлсэн илэрхийллийг гэрээ байгуулах санал гэнэ.

195.2.Гэрээ байгуулах саналд гэрээний гол нєхцєл буюу тїїнийг тодорхойлох журмыг заасан байна.

195.3.Хуульд заасан буюу гэрээнд зайлшгїй тусгавал зохих, тїїнчлэн нэг талын хїссэний дагуу нєгєє тал нь зєвшєєрсєн нєхцєлийг гэрээний гол нєхцєл гэнэ.

195.4.Тодорхой бус этгээдїїдэд хандсан хїсэл зоригийн илэрхийлэлд гэрээ байгуулах санал болохыг шууд заагаагїй бол тїїнийг санал гаргах дуудлага гэнэ.

195.5.Гэрээ байгуулах санал гаргасан тал хууль, гэрээ, эсхїл саналд заасан хугацаанд саналаасаа татгалзах эрхгїй.

195.6.Гэрээ байгуулах саналаас єєр нєхцєлєєр гэрээ байгуулахыг зєвшєєрсєн хариуг гэрээ байгуулах тухай шинэ санал гэж їзнэ.

195.7.Гэрээ байгуулах санал илгээсэн тал саналын хариуг хугацаа хожимдуулан хїлээн авсан бєгєєд энэ тухай нєгєє талдаа нэн даруй мэдэгдсэн бол хугацаа хожимдож ирсэн хариуг гэрээ байгуулах тухай шинэ санал гэж їзнэ.

196 дугаар зїйл. Гэрээг байгуулсанд тооцох 196.1.Дараахь їндэслэлээр гэрээг байгуулсанд тооцно:

196.1.1.эд хєрєнгє шилжїїлснээр гэрээ байгуулахаар хуульд заасан бол гэрээний гол нєхцєлийн талаар талууд тохиролцож, тухайн эд хєрєнгийг шилжїїлснээр;

196.1.2. гэрээг бичгээр байгуулахаар хуульд заасан буюу талууд тохиролцсон бол талууд нэг баримт бичиг їйлдэж, гарын їсэг зурах буюу гэрээний саналыг зєвшєєрснєє илэрхийлсэн тал гарын їсгээ зурсан захидал, албан бичиг, телефакс эдгээртэй адилтгах баримт бичгийг нєгєє тал хїлээн авснаар;

196.1.3.гэрээний саналыг хариу ирїїлэх хугацаатайгаар илгээсэн бєгєєд дурдсан хугацаанд нєгєє талаас зєвшєєрсєн хариу авсан;

196.1.4.гэрээний саналыг хариу ирїїлэх хугацаа заалгїй бичгээр илгээсэн бєгєєд тїїнийг зєвшєєрсєн тухай хариуг ердийн боломжит хугацаанд хїлээн авсан;

187

196.1.5.нїїр тулан амаар гаргасан саналд тэр даруй зєвшєєрсєн хариу єгсєн;

196.1.6.гэрээ байгуулах саналыг хїлээн авсан тал зєвшєєрсєн хариуг хугацаанд нь илгээсэн боловч уг хариу хожимдож ирсэн учир гэрээг байгуулахгїй гэж нєгєє тал нь хариу илгээсэн талд нэн даруй мэдэгдээгїй;

196.1.7.ажил хэргийн хїрээнд тогтсон заншил ёсоор санал гаргагч талыг хїлээн зєвшєєрнє гэж їзээд санал хїлээн авагч тал нь саналд дурдсанаас єєр нєхцєлєєр гэрээ байгуулахаар хариу илгээсэн тохиолдолд санал гаргагч татгалзсан тухайгаа нэн даруй мэдэгдээгїй.

196.2.Бусдад їйлчилгээ їзїїлэх аж ахуй эрхлэгч нь ажил тєрлийн байнгын холбоо бїхий этгээдээс тухайн тєрлийн їйл ажиллагаа гїйцэтгїїлэх тухай саналыг хїлээн авсан бол ердийн боломжит хугацааны дотор хариу явуулах їїрэгтэй. Энэ їїргээ биелїїлээгїй бол тїїнийг гэрээ байгуулахаар дуугїй хїлээн зєвшєєрсєн гэж їзнэ.

196.3.Санал хїлээн авсан тал татгалзсан хариуг ердийн боломжит хугацааны дотор илгээсэн боловч санал гаргагч тал тїїнийг мэдээгїйн улмаас саналд дурдсан їїрэг ёсоор бараа илгээсэн тохиолдолд санал хїлээн авсан тал уг бараанд учирч болох хохирлыг зайлуулах буюу багасгах зорилгоор барааг хїлээн авч хадгалах буюу гэмтээхгїй, муутгахгїй, їрэгдїїлэхгїй байх талаар єєрєєс шалтгаалах бїхий л арга хэмжээг авах їїрэг- тэй бєгєєд гарсан зардлыг санал гаргагчаас шаардах эрхтэй.

197 дугаар зїйл. Їнэ хаялцуулах ажиллагаа 197.1. Їнэ хаялцуулах замаар гэрээ байгуулж болно. 197.2. Хуульд єєрєєр заагаагїй бол гэрээг їнэ хаялцаж

ялсан этгээдтэй байгуулна. 197.3. Їнэ хаялцуулах ажиллагааг зохион байгуулагч нь

ємчлєгч буюу эрх эзэмшигч, эсхїл эрх олгогдсон этгээд байж болно.

197.4.Эрх олгогдсон байгууллага ємчлєгч буюу эрх эзэмшигчтэй байгуулсан гэрээний їндсэн дээр тэдгээрийн нэрийн ємнєєс, эсхїл єєрийн нэрийн ємнєєс їйл ажиллагаа явуулна.

197.5.Эд хєрєнгє буюу эд хєрєнгийн эрхийг худалдах гэрээг гагцхїї хуульд заасан бол їнэ хаялцуулах замаар байгуулна.

197.6.Їнэ хаялцуулах ажиллагааг дуудлага худалдаа буюу уралдааны хэлбэрээр явуулна.

188

197.7.Дуудлага худалдаагаар їнэ хаялцан ялагч нь хамгийн єндєр їнэ санал болгосон этгээд байна.

197.8.Уралдаанд ялагч нь уралдааныг зохион байгуулах комиссоос урьдчилан тодорхойлсноор хамгийн сайн нєхцєлийг хангасан этгээд байх бєгєєд хуульд єєрєєр заагаагїй бол їнэ хаялцуулах ажиллагааны хэлбэрийг уг эд хєрєнгийн ємчлєгч буюу эд хєрєнгийн эрх эзэмшигч тогтооно.

197.9.Нэг этгээд оролцсон бол дуудлага худалдаа, уралдаан явагдаагїй гэж їзнэ.

197.10.Дуудлага худалдаа буюу уралдааныг нээлттэй буюу хаалттай явуулж болно.

197.11.Нээлттэй дуудлага худалдаа, уралдаанд ямар ч этгээд оролцож болно.

197.12.Хаалттай дуудлага худалдаа, уралдаанд энэ зорилгоор тусгайлан уригдсан этгээд оролцоно.

197.13.Хуульд єєрєєр заагаагїй бол зохион байгуулагч нь зарыг їнэ хаялцуулах ажиллагаа явуулахаас гучаас доошгїй хоногийн ємнє гаргах бєгєєд тїїнд ажиллагаа явуулах хэлбэр, газар, хугацаа, гэрээний зїйл, анхны їнэ, оролцогчдыг бїртгэх, ялсан этгээдийг тогтоох журам болон бусад мэдээллийг тусгана. Гэрээний зїйл нь гэрээ байгуулах эрх бол гэрээ байгуулах хугацааг заана.

197.14.Хууль буюу зард єєрєєр заагаагїй бол нээлттэй дуудлага худалдаа, уралдаан зохион байгуулагч тэдгээрийг явуулахаас татгалзах эрхтэй. Гэхдээ дуудлага худалдаа явуулахаар товлон зарласан єдрєєс гурваас доошгїй хоногийн, уралдаан явуулахаар зарласан єдрєєс гучаас доошгїй хоногийн ємнє ийнхїї татгалзаж болно.

197.15.Энэ хуулийн 197.14-т заасан хугацааг зєрчиж дуудлага худалдаа хийх буюу уралдаан явуулахаас татгалзсан зохион байгуулагч оролцогчдод учирсан шууд хохирлыг нєхєн тєлєх їїрэгтэй.

197.16.Хаалттай дуудлага худалдаа, уралдаан зохион байгуулагч нь тїїнд уригдсан оролцогчдод учирсан хохирлыг ямар хугацаанд дуудлага худалдаа, уралдаан явуулахаас татгалзсанаас їл хамааран нєхєн тєлєх їїрэгтэй.

197.17.Їнэ хаялцуулах ажиллагаанд оролцогч зард заасан хэмжээ, журмаар, заасан хугацаанд дэнчин тавина.

197.18.Їнэ хаялцуулах ажиллагааг явуулаагїй, тїїнд оролцоогїй, эсхїл оролцсон боловч ялаагїй этгээдэд дэнчинг буцаан олгоно.

197.19.Ялсан этгээдтэй гэрээ байгуулахдаа дэнчинг гэрээний їїргийн гїйцэтгэлд оруулан тооцно.

189

197.20.Їнэ хаялцуулах ажиллагаанд ялсан этгээд болон ажиллагаа зохион байгуулагч дуудлага худалдаа, урал- дааны їр дїнгийн тухай тэмдэглэлд явуулсан єдєрт нь гарын їсэг зурах бєгєєд энэ тэмдэглэл гэрээний адил хїчинтэй байна.

197.21.Ялсан этгээд тэмдэглэлд гарын їсэг зурахаас зайлсхийвэл тавьсан дэнчингээ алдана.

197.22.Зохион байгуулагч тэмдэглэлд гарын їсэг зурахаас зайлсхийвэл нєгєє талын тавьсан дэнчинг буцааж єгєхийн зэрэгцээ ажиллагаанд оролцсоноос учирсан хохирлыг дэнчингээс давсан хэмжээгээр нєхєн тєлєх їїрэгтэй.

197.23.Їнэ хаялцуулах ажиллагааг гэрээ байгуулах эрх олж авах нєхцєлтэйгєєр явуулсан бол уг ажиллагааг явуулж дуусаад тэмдэглэл їйлдсэнээс хойш хорь хоногийн дотор, эсхїл зард дурдсан хугацаанд талууд гэрээнд гарын їсэг зурна. Талуудын нэг нь гэрээ байгуулахаас зайлсхийвэл нєгєє тал нь гэрээг байгуулсанд тооцож, їїргийн гїйцэтгэлийг хангуулах, учирсан хохирлоо нєхєн тєлїїлэхээр шаардах эрхтэй.

197.24.Хуулиар тогтоосон журам зєрчиж явуулсан їнэ хаялцуулах ажиллагаа хїчин тєгєлдєр бус байна.

197.25.Хїчин тєгєлдєр бус їнэ хаялцуулах ажиллагаанд ялсан этгээдтэй байгуулсан гэрээ хїчин тєгєлдєр бус байна.

197.26.Энэ зїйлд заасан журам шїїхийн шийдвэр гїйцэтгэлийн журмаар явуулах дуудлага худалдаанд нэгэн адил хамаарна.

198 дугаар зїйл. Гэрээг тайлбарлах 198.1.Гэрээг тайлбарлахдаа тїїний їгийн шууд утгыг

анхаарна.198.2.Гэрээний аль нэг нєхцєлийн утга нь ойлгомжгїй

бол тїїний агуулгыг бусад нєхцєл болон гэрээний ерєнхий агуулгатай харьцуулах замаар тодорхойлно.

198.3.Гэрээний зарим їг хэллэгийг нутгийн онцлогоос шалтгаалан єєр єєр агуулгаар тайлбарлаж болохоор байвал гэрээ байгуулсан талуудын оршин суугаа газарт хэрэглэж заншсан агуулгаар, талууд нь єєр єєр газар оршин суудаг бол гэрээ байгуулах саналыг хїлээн зєвшєєрсєн талын оршин суугаа газарт хэрэглэж заншсан агуулгаар тайлбарлана.

198.4.Хоорондоо зєрчилтэй буюу олон утга санааг агуулсан їг хэллэг байвал гэрээний агуулгад илїї тохирсон утга санаагаар тайлбарлана.

198.5.Холимог гэрээний агуулгыг тайлбарлахдаа гэрээний гїйцэтгэлд илїї тєсєєтэй тухайн тєрлийн гэрээг зохицуулсан хуулийн хэм хэмжээг анхаарна.

190

198.6.Энэ хуулийн 198.1-198.5-д заасан журмаар гэрээний агуулгыг тодорхойлох боломжгїй бол гэрээний зорилгыг харгалзан талуудын нэгдмэл санааг тодруулах бєгєєд їїний тулд гэрээ байгуулахаас ємнє хийсэн хэлэлцээ, харилцан илгээсэн баримт бичиг, талуудын хооронд тогтсон практик, ажил хэргийн хїрээнд тогтсон заншил зэрэг нєхцєл байдлыг харгалзан їзнэ.

199 дїгээр зїйл. Хїлээн зєвшєєрснєєр гэрээ хїчин тєгєлдєр болох 199.1.Нэгэнт їїссэн їїргийн харилцааг гэрчлэх гэрээг

хїчин тєгєлдєр гэж тооцоход їїрэг гїйцэтгэгч нь їїргийг хїлээн зєвшєєрсєн тухай бичгээр мэдэгдсэн байвал зохино.

199.2.Хэлэлцэн тохирсон хэлбэрээр їїргийн харилцаа їїсэхэд гэрээг тохирсон хэлбэрээр байгуулсан байвал зохино.

199.3.Тєлбєр гїйцэтгэснээр єрийг хїлээн зєвшєєрсєн буюу талууд хэлэлцэн тохиролцсон бол хуульд заасан тодорхой хэлбэрээр гэрээ хийхийг шаардахгїй.

ГУРАВДУГААР ДЭД БЇЛЭГ

ГЭРЭЭНИЙ СТАНДАРТ НЄХЦЄЛ

200 дугаар зїйл. Стандарт нєхцєл гэрээний салшгїй хэсэг болох 200.1.Гэрээний нэг тал нь нєгєєдєє санал болгож

байгаа, хуулиар тодорхойлоогїй буюу хуулийн заалтыг тодотгосон журам тогтоосон, байнга хэрэглэгдэх, урьдчилан тогтоосон нєхцєлийг гэрээний стандарт нєхцєл гэнэ.

200.2.Талууд нэг бїрчлэн тохиролцож тогтоосон нєхцєлийг гэрээний стандарт нєхцєл гэж їзэхгїй.

200.3.Дараахь нєхцєл бїрдсэн тохиолдолд стандарт нєхцєл нь талуудын хооронд байгуулсан гэрээний салшгїй хэсэг болно:

200.3.1.санал гаргагч тал нь гэрээ байгуулж байгаа газарт стандарт нєхцєлийг ил тод харагдахаар бичиж энэ нєхцєлийг хїлээн зєвшєєрсєн этгээдтэй гэрээг байгуулахаар заасан бол;

200.3.2.нєгєє тал нь дээрх нєхцєлтэй танилцах боломжтой байсан бєгєєд уг нєхцєлийг зєвшєєрсєн бол.

200.4.Санал хїлээн авагч тал нь аж ахуй эрхлэгч этгээд бєгєєд ажил хэргийн онцлогоос хамаарч стандарт нєхцєлийг

191

урьдчилан мэдэх ёстой, мэдэх боломжтой байсан бол стандарт нєхцєл нь гэрээний салшгїй хэсэг болно.

200.5.Стандарт нєхцєлийг илэрхийлсэн гадаад нєхцєл нь хэвшсэн хэлбэрээс єєр байсан учир нєгєє тал нь тїїнийг урьдчилан мэдэх боломжгїй байсан бол стандарт нєхцєл нь гэрээний салшгїй хэсэг болохгїй.

201 дїгээр зїйл. Стандарт нєхцєлийг тайлбарлах 201.1.Стандарт нєхцєлийг илэрхийлсэн їг хэллэгийн

утга санаа ойлгомжгїй бол тїїнийг санал хїлээн авагч талд ашигтайгаар тайлбарлана.

202 дугаар зїйл. Стандарт нєхцєл хїчин тєгєлдєр бус байх 202.1.Стандарт нєхцєлийг гэрээнд тусгасан ч тэр нь

харилцан итгэлцэл, шударга ёсны зарчимд харш, уг нєхцєлийг хїлээн зєвшєєрєгч нєгєє талдаа хохиролтой бол уг нєхцєл хїчин тєгєлдєр бус байна. Энэ тохиолдолд стандарт нєхцєлийг гэрээнд тусгах болсон нєхцєл байдал, талуудын ашиг сонирхол болон бусад нєхцєл байдлыг харгалзан їзнэ.

202.2.Аж ахуйн їйл ажиллагаа эрхэлдэггїй иргэнтэй гэрээ байгуулахаар санал гаргаж байгаа тал нь дараахь нєхцєлїїдийг гэрээний стандарт нєхцєлд тусгасан бол тэдгээр нь хїчин тєгєлдєр бус байна:

202.2.1.саналыг хїлээн авах, тїїнээс татгалзах зэрэгт хэт урт буюу тодорхой бус хугацаа тогтоосон;

202.2.2.їїргээ гїйцэтгэхэд хэт урт буюу тодорхой бус, хуульд їл нийцэх хугацаа тогтоосон;

202.2.3.гэрээнд заагаагїй бєгєєд тодорхой їндэслэлгїйгээр гэрээг цуцлах эрхтэй байхаар заасан;

202.2.4.гэрээгээр нэгэнт тогтоосон їїргээ нєгєє талын хууль ёсны ашиг сонирхолд їл нийцэх байдлаар єєрчлєх буюу татгалзах эрхтэй байхаар заасан;

202.2.5.гаргасан зардлыг хэт єндрєєр буюу нэмэгдїїлэн тооцож шаардах эрхийг єєртєє олгосон;

202.2.6.онцгой ач холбогдол бїхий тайлбарыг нєгєє талд гаргасанд тооцохоор заасан;

202.2.7.урт хугацаатай їїргийн харилцаанд їнийг їндэслэлгїйгээр хэт богино хугацаанд огцом єсгєхєєр заасан;

202.2.8.нєгєє талын їїргээ гїйцэтгэх, эрхээ хэрэгжїїлэхээс татгалзах хуулиар олгогдсон эрхийг хязгаарласан буюу їгїйсгэсэн;

192

202.2.9.нєгєє талдаа їїргээ гїйцэтгэхийг урьдчилан сануулах буюу їїргээ гїйцэтгэх боломжийн хугацаа олгох хуулиар тогтоосон їїргээс санал гаргагч талыг чєлєєлсєн;

202.2.10.санал гаргагч тал нь єєрт учирсан бодит хохирлоос хэт давсан хэмжээний нєхєн тєлбєр шаардахаар тогтоосон;

202.2.11.санал гаргагч, тїїний хууль ёсны тєлєєлєгч зэрэг этгээдийн санаатай буюу хэт болгоомжгїй їйлдлийн улмаас учирсан хохирлыг хариуцахыг їгїйсгэсэн буюу хязгаарласан;

202.2.12.їїргээ зєрчсєнєєс учирсан хохирлыг нєхєн тєлїїлэхээр шаардах нєгєє талын эрхийг хязгаарласан;

202.2.13.санал гаргагч тал нь їїргээ хэсэгчлэн гїйцэтгэснээс нєгєє талын хууль ёсны ашиг сонирхол хохирох тохиолдолд гэрээнээс татгалзах, гэрээгээ цуцалж, їїргээ гїйцэтгээгїйгээс учирсан хохирлыг бїхэлд нь шаардах эрхийг їгїйсгэсэн;

202.2.14.санал гаргагч талын бэлтгэн нийлїїлсэн бараа, гїйцэтгэсэн ажил, їйлчилгээний дутагдлын талаар хїлээх хариуцлагыг хуульд зааснаас бага хэмжээгээр тогтоосон;

202.2.15.санал гаргагч тал хїлээсэн їїргээ гїйцэтгээгїй буюу зохих ёсоор гїйцэтгээгїйгээс нєгєє тал гэрээг цуцалсан бол санал гаргагч талд анз тєлєхєєр заасан.

202.3.Бараа бїтээгдэхїїн тогтмол нийлїїлэх буюу ажил, їйлчилгээ тогтмол явуулах тухай гэрээний стандарт нєхцєлд дараахь нєхцєлийг тусгасан бол тэдгээр нєхцєл нь хїчин тєгєлдєр бус байна:

202.3.1. нєгєє талд хоёроос илїї жилийн хугацаагаар їїрэг хїлээлгэж байгаа;

202.3.2. аль нэг тал нь гэрээг цуцлах санал гаргаагїй тохиолдолд гэрээг тухай бїр нэг жилээс урт хугацаагаар сунгасанд тооцохоор тогтоосон;

202.3.3. гэрээг цуцлах хугацаа нь гэрээг сунгасанд тооцох хугацаанаас гурван сараас илїї байхаар заасан нь нєгєє талын хууль ёсны ашиг сонирхолд їл нийцэхээр бол.

202.4.Дор дурдсанаас бусад тохиолдолд гуравдагч этгээд санал гаргагч талын оронд тїїнтэй адил эрхтэйгээр тухайн гэрээний харилцаанд оролцохоор заасан буюу оролцох бололцоотой байхаар тогтоосон бол стандарт нєхцєл хїчин тєгєлдєр бус байна:

202.4.1. гуравдагч этгээдийг нэрээр нь заасан; 202.4.2. нєгєє талд дангаар гэрээг цуцлах эрх олгосон.

193

202.5.Гэрээний стандарт нєхцєлд хамаарах хэсгїїдийн аль нэг нь хїчин тєгєлдєр бус байх, эсхїл гэрээний гол бус нєхцєл болсон тохиолдолд гэрээ бїхэлдээ хїчин тєгєлдєр байна.

ДЄРЄВДЇГЭЭР ДЭД БЇЛЭГ

ГУРАВДАГЧ ЭТГЭЭДЭД АШИГТАЙ ГЭРЭЭ

203 дугаар зїйл. Гуравдагч этгээдэд ашигтай гэрээний шаардах эрх 203.1.Хууль буюу гэрээнд єєрєєр заагаагїй, эсхїл

їїргийн мєн чанарт харшлахгїй бол гуравдагч этгээдэд ашигтай гэрээний їїрэг гїйцэтгїїлэгч, гуравдагч этгээдийн аль нь ч їїргийн гїйцэтгэлийг їїрэг гїйцэтгэгчээс шаардах эрхтэй.

203.2.Гэрээнд тусгайлан заагаагїй бол гуравдагч этгээд бие даан шаардах эрхтэй эсэх, энэ эрх нь шууд, эсхїл урьдчилсан тодорхой нєхцєл бїрдсэнээр їїсэх, гуравдагч этгээдийн зєвшєєрєлгїйгээр гэрээ байгуулсан талууд тїїний эрхийг єєрчлєх буюу дуусгавар болгох эрхтэй эсэхийг гэрээний агуулга, тїїний зорилгоос тодорхойлно.

203.3.Гуравдагч этгээдэд ашигтай гэрээнд энэ хуулийн 203.2-т заасан эрх їїргийн талаар тусгайлсан нєхцєлийг гэрээнд тусгасан тал нь нєгєє талын зєвшєєрлєєс їл шалтгаалан гуравдагч этгээдийг орлох эрхтэй.

203.4.Гэрээнд єєрєєр заагаагїй буюу їїргийн мєн чанарт харшлахгїй бол гуравдагч этгээд гэрээнд заасан эрхээсээ татгалзвал їїрэг гїйцэтгїїлэгч їїргийн гїйцэтгэлийг шаардаж болно.

ТАВДУГААР ДЭД БЇЛЭГ

ГЭРЭЭНЭЭС ТАТГАЛЗАХ

204 дїгээр зїйл. Гэрээнээс татгалзах журам 204.1.Аль нэг тал нь гэрээнээс татгалзах бол энэ тухай

нєгєє талдаа мэдэгдэнэ. 204.2.Хууль буюу гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол гэрээнээс

татгалзах хугацааг татгалзах санал гаргаагїй тал нь тогтооно. Энэ хугацаанд гэрээнээс татгалзаж байгаа тухай нєгєє талд дахин мэдэгдээгїй бол гэрээнээс татгалзах эрхээ алдана.

204.3.Гэрээний аль нэг буюу хоёр талд хэд хэдэн этгээд оролцож байгаа бол гэрээнээс хамтран татгалзана. Тэдний хэн нэг нь гэрээнээс татгалзах эрхээ алдвал бусад нь мєн адил гэрээнээс татгалзах эрхээ алдана.

194

204.4.Їїрэг гїйцэтгэгч хїлээсэн їїргээ гїйцэтгээгїй тохиолдолд гэрээнээс татгалзах эрхээ алдах болзолтойгоор гэрээ байгуулсан бол уг болзол бий болсон тохиолдолд їїрэг гїйцэтгїїлэгч гэрээнээс татгалзах эрхтэй.

204.5.Гэрээний аль нэг тал їїргээ гїйцэтгээгїй бол нєгєє тал нь гэрээнээс татгалзах эрхтэй байхаар гэрээ байгуулсан боловч їїрэг гїйцэтгэгч тал нь харилцан шаардлага бїхий їїргээ тооцож дуусгавар болгох эрхтэй байсан бєгєєд їїрэг гїйцэтгїїлэгч гэрээнээс татгалзсаны дараа їїрэг гїйцэтгэгч нь їїргийг тооцсон тухай нэн даруй мэдэгдсэн бол їїрэг гїйцэтгїїлэгчийн татгалзал хїчин тєгєлдєр бус байна.

205 дугаар зїйл. Гэрээний аль нэг тал нь гэрээнээс татгалзсанаас їїсэх їр дагавар 205.1.Хууль буюу гэрээнд заасны дагуу аль нэг тал нь

гэрээнээс татгалзсан бол талууд гэрээний гїйцэтгэлийг биет байдлаар нь, тїїнчлэн гэрээ биелсэнээс олсон ашгийг харилцан буцааж єгєх їїрэгтэй.

205.2.Дараахь тохиолдолд їїрэг гїйцэтгэгч їїргийн гїйцэтгэлийг биет байдлаар бус мєнгєєр нєхєн тєлнє:

205.2.1.гїйцэтгэсэн їїргийн шинж чанараас шалтгаалан биет байдлаар эргїїлж єгєх боломжгїй;

205.2.2.їїргийн гїйцэтгэлийг хїлээн авсан тал нь тїїнийг ашиглаж байгаа буюу бусдын ємчлєлд шилжїїлсэн, эсхїл бусдын эрхээр хязгаарласан, тїїнчлэн тїїнийг боловсруулах, дахин боловсруулах замаар єєрчилсєн

205.2.3.їїргийн зїйлийг ердийн элэгдэл, хорогдлоос гадуур гэмтээсэн, муутгасан, дутаасан, устгасан.

205.3.Хэрэв їїрэг гїйцэтгэгч нь гэрээ ёсоор хариу ямар нэгэн їїрэг гїйцэтгэсэн бол мєнгєн тєлбєрийн оронд хариу гїйцэтгэсэн їїргийг орлуулж болно.

205.4.Дараахь тохиолдолд їїрэг гїйцэтгэгч нєхєн тєлбєр тєлєхгїй:

205.4.1.гэрээгээр їїрэг гїйцэтгїїлэгчийн шилжїїлсэн зїйлийн чанарын доголдол нь їїрэг гїйцэтгэгч гэрээнээс татгал- зах їндэслэл болсон бєгєєд тэрээр гэрээний зїйлийг боловс- руулах, дахин боловсруулах явцдаа энэхїї доголдлыг илрїїлсэн ;

205.4.2. гэрээний зїйл їїрэг гїйцэтгїїлэгчийн буруугаас гэмтсэн, муудсан, дутсан, устсан;

205.4.3.їїрэг гїйцэтгэгч гэрээний зїйлийг зохих ёсоор хадгалж, арчилж, хамгаалсаар байхад тэр нь муудсан, гэмтсэн, устсан. Энэ тохиолдолд гэрээний зїйлээс їлдсэнийг нь їїрэг гїйцэтгїїлэгчид буцааж єгнє.

195

205.5.Їїрэг гїйцэтгэгч їїргийн зїйлийг ашиглах журам зєрчсєнєєс олох ёстой байсан ашгийг олж чадаагїй бол їїрэг гїйцэтгїїлэгчид учруулсан гэм хорыг арилгах їїрэгтэй.

205.6.Їїрэг гїйцэтгэгч їїрэг гїйцэтгїїлэгчид гэрээний зїйлийг буцааж єгсєн, їнийг нь тєлсєн, эсхїл энэ хуулийн 205.4.1, 205.4.2-т заасны дагуу гэрээний зїйлийг буцааж єгєх буюу хохирол нєхєн тєлєх шаардлага їїсээгїй бол їїрэг гїйцэтгїїлэгч їїрэг гїйцэтгэгчид зайлшгїй зардлыг нєхєн тєлєх їїрэгтэй. Бусад зардлыг їїрэг гїйцэтгэгч гагцхїї їїрэг гїйцэтгїїлэгчид оруулсан ашгийн хэмжээгээр нєхєн тєлнє.

205.7.Энэ хуулийн 205.1-д заасан їїргийг гэрээний талууд биечлэн, нэгэн зэрэг гїйцэтгэх їїрэгтэй.

ГЭРЭЭНИЙ ЭРХ ЗЇЙ

I ДЭД ХЭСЭГ

БУСДЫН ЄМЧЛЄЛД ХЄРЄНГЄ ШИЛЖЇЇЛЭХТЭЙ ХОЛБОГДСОН ГЭРЭЭНИЙ ЇЇРЭГ

ХОРИН ХОЁРДУГААР БЇЛЭГ

Худалдах-худалдан авах болон арилжаа

Нэгдїгээр дэд бїлэг


243 дугаар зїйл. Худалдах-худалдан авах гэрээ 243.1.Худалдах-худалдан авах гэрээгээр худалдагч нь

биет байдлын доголдолгїй, эрхийн зєрчилгїй хєрєнгє, тїїнтэй холбоотой баримт бичгийг худалдан авагчийн ємчлєлд шилжїїлэх буюу бараа бэлтгэн нийлїїлэх, худалдан авагч нь худалдагчид хэлэлцэн тохирсон їнийг тєлж, худалдан авсан хєрєнгєє хїлээн авах їїргийг тус тус хїлээнэ.

243.2.Худалдагч нь худалдаж байгаа эд хєрєнгийн зориулалт, хэрэглээний шинж чанар, хадгалах, хэрэглэх, тээвэрлэх нєхцєл, журам, баталгаат болон эдэлгээний хугацаа, їйлдвэрлэгчтэй холбогдсон їнэн зєв, бїрэн мэдээллийг худалдан авагчид єгєх їїрэгтэй.

244 дїгээр зїйл. Худалдах-худалдан авах гэрээний їнэ

196

244.1.Худалдах-худалдан авах гэрээнд їнийг шууд заагаагїй бол талууд їнэ тодорхойлох арга хэрэгслийн тухай хэлэлцэн тохиролцож болно.

245 дугаар зїйл. Хєрєнгє шилжїїлэхтэй холбогдсон зардлыг хуваарилах 245.1.Гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол эд хєрєнгє

шилжїїлэхтэй холбогдсон /жигнэх, савлах, баглах гэх мэт/ зардлыг худалдагч, барааг худалдагчийн байгаа газраас єєр газар хїргэх, зєєх, тээвэрлэх, хїлээн авахтай холбогдсон зардлыг худалдан авагч хариуцна.

245.2.Гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол їл хєдлєх эд хєрєнгє худалдах-худалдан авахад гэрээ болон шаардагдах баримт бичиг бїрдїїлэх, баримт бичгийг нотариатаар гэрчлїї- лэх, улсын бїртгэлийн газар бїртгїїлэхтэй холбогдсон зардлыг худалдан авагч хариуцна.

246 дугаар зїйл. Эд хєрєнгє илгээх талаар худалдагчийн хїлээх їїрэг 246.1.Гэрээ ёсоор худалдагч эд хєрєнгийг тээвэрлэгчид

шилжїїлсэн бєгєєд тухайн эд хєрєнгєд ямар нэгэн таних тэмдэг буюу бусад хэрэгслээр тэмдэглэл хийгээгїй бол тїїнийг илгээсэн тухай худалдан авагчид мэдэгдэж, ачааны дэлгэрэнгїй жагсаалтыг илгээх їїрэгтэй.

246.2.Хэрэв худалдагч эд хєрєнгийг илгээх їїрэг хїлээсэн бол эд хєрєнгийг тохирсон газар хїргэхэд шаардагдах гэрээг тухайн тєрлийн тээвэрлэлтийн ердийн нєхцєлєєр хийх їїрэгтэй.

246.3.Тээвэрлэлтийн явцад эд хєрєнгийг даатгуулах їїрэг худалдагч хїлээгээгїй бол худалдан авагчийн хїсэлтээр даатгалын гэрээ байгуулахад шаардагдах, єєрт байгаа бїхий л мэдээллийг тїїнд єгєх їїрэг хїлээнэ.

247 дугаар зїйл. Їр шим болон эрсдэл худалдан авагчид шилжих 247.1.Гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол худалдсан эд

хєрєнгийг худалдан авагчид шилжїїлснээр тухайн эд хєрєнгийг ашигласны їр дїнд олсон їр шим болон уг эд хєрєнгє тохиолд- лоор устаж, гэмтсэний эрсдэл худалдан авагчид шилжинэ.

247.2.Худалдагч худалдсан эд хєрєнгийг худалдан аваг- чийн хїсэлтээр гэрээнд зааснаас єєр газар хїргїїлэхээр илгээсэн бол тухайн эд хєрєнгийг тээвэрлэгчид, эсхїл эрх бїхий этгээдэд шилжїїлсэн їеэс худалдан авагчид їр шим, эрсдэл нь шилжинэ.

197

248 дугаар зїйл. Эд хєрєнгийг хїлээн авсанд тооцох 248.1.Хуульд єєрєєр заагаагїй бол эд хєрєнгє хїлээн

авах нєхцєлийг гэрээгээр тодорхойлно. 248.2.Худалдан авагч эд хєрєнгийг хїлээн авсныг

гэрчлэх тодорхой їйлдэл хийсэн бол тїїнийг эд хєрєнгє хїлээн авсанд тооцно.

249 дїгээр зїйл. Гэрээний талууд їїргээсээ татгалзах 249.1.Гэрээ байгуулснаас хойш гэрээний аль нэг тал

хїлээсэн їїргийнхээ дийлэнх хэсгийг биелїїлж чадахгїй бодит нєхцєл бий болсон бол нєгєє тал хїлээсэн їїргээ биелїїлэхээс татгалзаж болно.

249.2.Хэрэв нэг талын хїлээсэн їїргийн гїйцэтгэл нь хуульд заасан їїргийн гїйцэтгэлийг хангах аргаар урьдчилан хангагдсан бол нєгєє тал їїргээсээ татгалзаж болохгїй.

249.3.Худалдсан эд хєрєнгийг хэсэг хэсгээр нийлїїлэх тохиолдолд нэг тал нь эд хєрєнгийг нийлїїлэх нэг удаагийн їїргээ биелїїлээгїйгээс дараагийн нийлїїлэлт биелэгдэхгїй байх бодит нєхцєл бий болсон бол нєгєє тал нь энэ хуулийн 204.2, 219.2-т заасан хугацаа єнгєрсний дараа гэрээний їїргээсээ татгалзаж болно.

250 дугаар зїйл. Худалдсан эд хєрєнгийг эзэмшилдээ авах давуу эрх 250.1.Худалдагч нэг эд хєрєнгийг хэд хэдэн этгээдэд

худалдсан бол уг эд хєрєнгийг хамгийн тїрїїнд эзэмшилдээ авсан худалдан авагч, хэрэв эд хєрєнгє хэний ч эзэмшилд шилжээгїй байвал тїрїїлж гэрээ хийсэн этгээд эзэмшилдээ шилжїїлэн авах давуу эрхтэй.

251 дїгээр зїйл. Худалдсан эд хєрєнгийн биет байдлын доголдол 251.1.Гэрээгээр тогтоосон тоо, хэмжээ, чанар бїхий эд

хєрєнгийг биет байдлын хувьд доголдолгїй гэж їзнэ. 251.2.Хэрэв гэрээнд эд хєрєнгийн чанарын талаар

заагаагїй бол гэрээнд заасан зориулалтаар ашиглах боломжтой эд хєрєнгийг биет байдлын доголдолгїй гэж їзнэ.

251.3.Їїргийн гїйцэтгэлд ноцтой нєлєє їзїїлэхээргїй бол эд хєрєнгийн зарим хэсгийг дутуу буюу гэрээнд зааснаас єєр барааг бага хэмжээгээр шилжїїлсэн, эсхїл эд хєрєнгийн

198

нэг хэсэг нь доголдолтой байсан ч тїїнийг бїхэлд нь доголдолтой гэж їзэхгїй.

252 дугаар зїйл. Худалдсан эд хєрєнгийн эрхийн доголдол 252.1.Худалдсан эд хєрєнгийн хувьд гуравдагч этгээд

єєрийн эдлэх эрхийн талаар худалдагчид гомдлын шаардлага гаргахааргїй бол эрхийн доголдолгїй эд хєрєнгє гэнэ.

252.2.Хїчин тєгєлдєр бус эрхийг хєрєнгийн бїртгэлд бїртгїїлсэн бол тїїнийг эрхийн доголдолтой гэнэ.

253 дугаар зїйл. Эд хєрєнгийн доголдлын талаархи худалдагчийн эрх, їїрэг 253.1.Худалдсан эд хєрєнгє нь доголдолтой бол

худалдагч уг доголдлыг арилгах, хэрэв эд хєрєнгє нь тєрлийн шинжээр тодорхойлогдох эд хєрєнгє байвал тухайн тєрлийн ижил эд хєрєнгєєр буюу тухайн цаг їед худалдан авагчид шаардлагатай єєр эд хєрєнгєєр сольж єгєх їїрэгтэй.

253.2.Энэ хуулийн 253.1-д зааснаар доголдлыг арилгахтай холбогдсон /ачих, тээвэрлэх, гїйцэтгэсэн ажлын хєлс, зарцуулсан материалын їнэ гэх мэт/ зардлыг худалдагч хариуцна.

253.3.Худалдагч нь доголдолтой эд хєрєнгийн оронд єєр доголдолгїй эд хєрєнгийг худалдан авагчид шилжїїлсэн бол ємнє нь шилжїїлсэн доголдолтой эд хєрєнгєє худалдан авагчаас буцаан авахаар шаардах эрхтэй.

254 дїгээр зїйл. Эд хєрєнгийн доголдлын талаархи худалдан авагчийн эрх, їїрэг 254.1.Худалдан авагч нь эд хєрєнгийн доголдлыг

арилгуулах буюу доголдолгїй тухайн тєрлийн эд хєрєнгєєр солиулах, доголдлыг арилгахад гаргасан зардлаа тєлїїлэх, эсхїл гэрээг цуцлах тухай шаардлага гаргах эрхтэй.

254.2.Худалдан авагч нь баталгаат болон гомдлын шаардлага гаргах хугацаанд энэ хуулийн 254.1-д заасан шаардлагыг гаргаагїй бол тэрээр доголдлыг арилгахад шаардлагатай мєнгєний хэмжээгээр анхны їнийг бууруулахаар шаардаж болно. Энэ тохиолдолд їнэлгээг гэрээ байгуулах їеийн їнээр тодорхойлно.

254.3.Энэ хуулийн 251.3-т зааснаас бусад тохиолдолд худалдагч нь гэрээнд заасан тоо, хэмжээнээс дутуу эд хєрєнгє илгээсэн бол худалдан авагч уг эд хєрєнгийг хїлээн авахаас татгалзах эрхтэй.

199

254.4.Худалдан авагч энэ хуулийн 254.3-т заасан эд хєрєнгийг хїлээн авсан бол худалдагч нь гэрээний їнэд хувь тэнцїїлэн дутуу эд хєрєнгийн їнийг буцааж тєлнє.

254.5.Худалдагчийн шилжїїлсэн эд хєрєнгє нь гэрээнд заасан тоо хэмжээнээс их байвал худалдан авагч уг эд хєрєнгийг хїлээн авч, їнийг нь гэрээний їнэд хувь тэнцїїлэн тєлєх буюу гэрээнд заасан хэмжээнээс илїї хэсгийг худалдагчийн зардлаар буцаана.

254.6.Худалдагч эд хєрєнгийн баталгаат хугацаа тогтоосон бол энэ хугацааны дотор, баталгаат хугацаа тогтоогоогїй бол тухайн эд хєрєнгийг ємчлєх эрхийг шилжїїлэн авснаас хойш зургаан сарын дотор доголдлыг илрїїлсэн худалдан авагч энэ хуулийн 254.1-д заасан шаардлагын аль нэгийг гаргах эрхтэй.

254.7.Эд хєрєнгийн баталгаат хугацааг худалдан авагчид эрсдэл шилжсэн їеэс эхлэн тоолох бєгєєд хэрэв баталгаат хугацааны дотор гол доголдлыг илрїїлсэн бол худалдан авагчид эрсдэл шилжих їед уг доголдол байсан гэж їзнэ.

255 дугаар зїйл. Худалдан авагч шаардлага гаргах эрхээ алдах 255.1. Дараахь тохиолдолд худалдан авагч шаардлага

гаргах эрхээ алдана: 255.1.1.эд хєрєнгє хїлээж авах їедээ уг эд

хєрєнгийн доголдлын талаар мэдсэн буюу мэдэх боломжтой байхад тїїнийг хїлээн авсан;

255.1.2.аж ахуйн їйл ажиллагаа эрхэлдэг худалдан авагч нь уг їйл ажиллагаатай холбоотой эд хєрєнгийг шилжїїлэн авах їедээ нэн даруй шалган авах їїргээ биелїїлээгїй;

255.1.3.тухайн эд хєрєнгийн доголдол нь худалдан авагч тїїнийг тээвэрлэх, хадгалах, ашиглах журам зєрчсєнєєс, эсхїл гэнэтийн буюу давагдашгїй хїчний шинжтэй онцгой нєхцєл байдлын улмаас їїссэн.

255.2.Худалдагч эд хєрєнгийг шилжїїлэх їед тїїний доголдлыг мэдсээр байж нуун дарагдуулсан бол энэ хуулийн 255.1 хамаарахгїй.

256 дугаар зїйл. Эд хєрєнгийн доголдолтой холбогдуулан гэрээг цуцлах 256.1.Эд хєрєнгийн доголдолтой холбогдуулан

худалдагч, худалдан авагчийн аль нь ч гэрээг цуцлах эрхтэй бєгєєд энэ тохиолдолд худалдагч нь худалдан авагчид учирсан хохирол, зардлыг нєхєн тєлєх їїрэгтэй.

200

256.2.Хэд хэдэн эд хєрєнгийг худалдсан тохиолдолд тэдгээрийн зарим хэсэг нь доголдолтой бол гэрээг зєвхєн доголдолтой хэсгээр, хэрэв доголдолтой хэсэг нь бусад хэсэгтэйгээ нэгдмэл зориулалттай ашиглагдах бол гэрээг бїхэлд нь цуцалж болно.

256.3.Гол эд хєрєнгє доголдолтой бол бїхэлд нь, дагалдах эд хєрєнгє нь доголдолтой бол гагцхїї тэр хэсгээр нь гэрээг цуцалж болно.

257 дугаар зїйл. Хариуцлагыг хязгаарласан хэлцэл хїчин тєгєлдєр бус байх 257.1.Ямар нэгэн доголдолтой эд хєрєнгийг худалдсан

тохиолдолд хариуцлага хїлээхгїй байх, эсхїл хїлээх хариуцлагыг хязгаарлахаар талууд тохиролцон гэрээнд зааж болох боловч худалдагч нь эд хєрєнгийн доголдлыг зориуд нуун дарагдуулсан бол уул тохиролцоо хїчин тєгєлдєр бус байна.

258 дугаар зїйл. Худалдсан эд хєрєнгийг хадгалах їїрэг 258.1.Худалдан авагч худалдан авсан эд хєрєнгєє

хугацаанд нь хїлээж аваагїй бол худалдагч уг эд хєрєнгийг хадгалах їїрэгтэй.

258.2.Худалдан авагч эд хєрєнгийн їнийг тєлєх, зохих зардлыг нєхєн тєлєх хїртэл худалдагч эд хєрєнгийг єєртєє їлдээж саатуулах эрхтэй.

258.3.Худалдан авагч эд хєрєнгийг хїлээн авсан боловч эрхийнхээ дагуу буцааж єгєх хїсэлтэй бол тїїнийг хадгалж, бїрэн бїтэн байдлыг хангах їїрэгтэй бєгєєд худалдагч зохих зардлыг тєлєх хїртэл худалдан авагч уг эд хєрєнгийг єєртєє їлдээх эрхтэй.

258.4.Харьцангуй єндєр зардал гаргахааргїй бол эд хєрєнгийг хадгалах їїрэг бїхий тал нь нєгєє талынхаа зардлаар гуравдагч этгээдийн агуулахад эд хєрєнгийг хадгалж болно.

259 дїгээр зїйл. Хадгалж байгаа эд хєрєнгийг худалдах 259.1.Гэрээний нэг тал эд хєрєнгийг хїлээж авахгїй

удаасан буюу хадгалахтай холбогдсон зардлыг тєлєхгїй бол эд хєрєнгийг хадгалж байгаа тал нь зохих журмын дагуу тїїнийг худалдах эрхтэй. Эд хєрєнгийг худалдах тухай нєгєє талдаа долоо хоногийн дотор мэдэгдэх їїрэгтэй.

201

259.2.Энэ хуулийн 259.1-д зааснаар эд хєрєнгийг худалд- сан їнээс тїїнийг хадгалах, худалдахтай холбогдсон зардлыг суутган тооцож їлдсэн мєнгийг нєгєє талдаа шилжїїлнэ.

259.3.Энэ хуулийн 258 дугаар зїйлд заасан тохиолдолд хадгалах эд хєрєнгє нь тїргэн муудах буюу їнэ нь буурах, эсхїл тїїнийг хадгалахад харьцангуй єндєр зардал шаардагдахаар бол хадгалах їїрэг бїхий тал нь энэ зїйлд заасан журмын дагуу тїїнийг худалдах їїрэгтэй.

260 дугаар зїйл. Эрх, шаардлага, бусад хєрєнгє худалдах-худалдан авах 260.1.Їїргийн агуулгад харшлахгїй бол эрх, шаардлага,

бусад хєрєнгє худалдах-худалдан авахад эд хєрєнгє худалдах- худалдан авах гэрээний талаархи энэ хуулийн заалтууд нэгэн адил хамаарна.

260.2.Эрх худалдахад худалдагч нь уг эрх хїчин тєгєлдєр болох тухай їндэслэл гаргах, эрх шилжїїлэхтэй холбогдсон зардлыг хариуцна.

260.3.Эд хєрєнгє эзэмших боломж олгож байгаа эрхийг худалдсан тохиолдолд худалдагч тухайн эд хєрєнгийг худалдан авагчид биет байдлын болон эрхийн доголдолгїй шилжїїлэх їїрэгтэй.

261 дїгээр зїйл. Гэрээний талууд їїргээ зєрчсєнєєс учирсан гэм хорыг арилгах 261.1.Худалдах-худалдан авах гэрээний нэг тал нь

гэрээгээр хїлээсэн їїргээ зєрчсєнєєс нєгєє талдаа учруулсан хохирлыг гэм хор арилгах нийтлэг журмыг баримтлан арилгана.

202


АЖ АХУЙН ЇЙЛ АЖИЛЛАГААНЫ ТУСГАЙ ЗЄВШЄЄРЛИЙН ТУХАЙ ХУУЛЬ




1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1.Энэ хуулийн зорилт нь нийтийн ашиг сонирхол,

хїний эрїїл мэнд, хїрээлэн байгаа орчин, улс орны аюулгїй байдалд хохирол учруулж болзошгїй, тодорхой нєхцєл, нарийн мэргэжил шаардах аж ахуйн зарим їйл ажиллагааг эрхлэхэд тусгай зєвшєєрєл олгох, тїдгэлзїїлэх, хїчингїй болгохтой холбоотой харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Аж ахуйн їйл ажиллагааны тусгай зєвшєєрлийн тухай хууль тогтоомж 2.1. Аж ахуйн їйл ажиллагааны тусгай зєвшєєрлийн

тухай хууль тогтоомж нь Иргэний хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.


2.3. Газар, байгалийн баялгийг ашиглахтай холбогдож олгох зєвшєєрлийг Газрын тухай, Газрын хэвлийн тухай, Тусгай хамгаалалттай газар нутгийн тухай, Байгалийн ургамлын тухай, Ан агнуурын тухай, Амьтны аймгийн тухай, Ойн тухай, Усны тухай, Ховордсон амьтан, ургамал, тэдгээрийн гаралтай эд зїйлийн гадаад худалдааг зохицуулах тухай хуулиар тус тус зохицуулна. /Энэ хэсгийг 2002 оны 11 дїгээр сарын 7-ны єдрийн хуулиар оруулсан нэмэлтийг тусгав./


дурдсан утгаар ойлгоно:

203

3.1.1.”аж ахуйн їйл ажиллагааны тусгай зєвшєєрєл” /цаашид “тусгай зєвшєєрєл” гэх/–гэж тодорхой тєрлийн аж ахуйн їйл ажиллагааг тогтоосон хугацаа, нєхцєл, шаардлагын дагуу эрхлэн явуулах эрхийг иргэн, ашгийн ба ашгийн бус хуулийн этгээдэд эрх бїхий байгууллагаас олгосон албан ёсны баримт бичгийг;

3.1.2. “тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч“ гэж тодорхой тєрлийн їйл ажиллагаа эрхлэхээр эрх бїхий байгууллагаас тусгай зєвшєєрєл авсан этгээдийг.


ТУСГАЙ ЗЄВШЄЄРЛИЙГ ОЛГОХ, ТЇДГЭЛЗЇЇЛЭХ, ХЇЧИНГЇЙ БОЛГОХ

4 дїгээр зїйл. Тусгай зєвшєєрлийн агуулга 4.1.Тусгай зєвшєєрєлд дор дурдсан зїйлийг тусгана:

4.1.1. тусгай зєвшєєрлийг олгосон байгууллагын нэр; 4.1.2. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн нэр, хаяг; 4.1.3. эрхлэх аж ахуйн їйл ажиллагааны тєрєл; 4.1.4.тусгай зєвшєєрлийн хугацаа; 4.1.5.тусгай зєвшєєрлєєр эрхлэх аж ахуйн їйл

ажиллагаанд тавих нєхцєл, шаардлага; 4.1.6. тусгай зєвшєєрлийн дугаар, олгосон он, сар,

єдєр; 4.1.7.тусгай зєвшєєрєл олгосон байгууллагын эрх

бїхий албан тушаалтны гарын їсэг, тамга /тэмдэг/.

5 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрлийн їйлчлэх хїрээ 5.1. Тусгай зєвшєєрєл шаардах аж ахуйн їйл

ажиллагааг хэрэв тусгайлан заасан бол тухайн нутаг дэвсгэрт явуулна.

5.2. Тусгай зєвшєєрєл шаардахаас бусад тєрлийн аж ахуйн їйл ажиллагааг хууль тогтоомж, стандарт шаардлагад нийцїїлэн, зєвхєн бїртгэх байгууллагад бїртгїїлсний їндсэн дээр чєлєєтэй эрхэлж болно.

5.3. Тусгай зєвшєєрлийг хуульд зааснаас бусад тохиолдолд бусдад худалдах, бэлэглэх, барьцаалах зэргээр шилжїїлж їл болно.

5.4. Тусгай зєвшєєрєл шаардагдах їйл ажиллагааг эрхлэх эрх энэ хуульд заасны дагуу тусгай зєвшєєрлийг авсан єдрєєс їїснэ. /Энэ хэсгийг 2002 оны 7 дугаар сарын 4-ны єдрийн хуулиар нэмсэн./

204

6 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрлийн хугацаа, тїїний сунгах 6.1.Хуульд єєрєєр заагаагїй бол тусгай зєвшєєрлийг 3

жилээс доошгїй хугацаагаар олгоно. 6.2.Тусгай зєвшєєрлийг хуульд єєрєєр заагаагїй бол

анх олгосон хугацаанаас нь доошгїй хугацаагаар сунгаж болно. 6.3. Хэрэв хуульд єєрєєр заагаагїй, энэ хуулийн 13.1-д

заасан нєхцєл байдал илрээгїй тохиолдолд зєвхєн зєвшєєрєл эзэмшигчийн єргєдлийг їндэслэн 3 хоногийн дотор тусгай зєвшєєрлийн хугацааг сунгана.

6.4. Тусгай зєвшєєрлийн нєхцєл, шаардлагыг зєрчсєн тохиолдолд тусгай зєвшєєрлийн хугацааг сунгахгїй.

7 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл олгох журам 7.1. Энэ хуулийн 15 дугаар зїйлд заасан тусгай

зєвшєєрлийг хуульд єєрєєр заагаагїй бол тєрийн захиргааны холбогдох тєв байгууллага олгоно.

7.2.Бїх тєрлийн хїнсний їйлдвэрлэл, нийтийн хоолны їйлчилгээг їйлдвэрлэлийн нєхцєл, технологийн ажиллагаа, бїтээгдэхїїнийхээ дээжийг зохих хяналтын байгууллагад шалгуулж, зєвшєєрєл авсны їндсэн дээр эрхэлнэ.

7.3.Тухайн тєрлийн аж ахуйн їйл ажиллагаанд хамаарах тусгай зєвшєєрєлтэй холбоотой нарийвчилсан журмыг тус тусын хуулиар зохицуулна.

7.4. Эрх бїхий байгууллага шаардлагатай гэж їзвэл сонгон шалгаруулалтын їндсэн дээр тусгай зєвшєєрєл олгож болно.

8 дугаар зїйл. Хориглох аж ахуйн їйл ажиллагаа 8.1. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт дараахь тєрлийн аж

ахуйн їйл ажиллагаа эрхлэхийг хориглоно: 8.1.1.хар тамхи, хуульд єєрєєр заагаагїй бол

мансууруулах бодис їйлдвэрлэх, импортлох, худалдах; 8.1.2.садар самуун явдлыг зохион байгуулах, тїїнийг

аливаа хэлбэрээр сурталчлах, дэмжих; 8.1.3.казиногийн їйл ажиллагаа эрхлэх; 8.1.4.олон шатлалт маркетинг буюу пирамид

тогтолцооны замаар хууран мэхэлж ашиг хонжоо олох їйл ажиллагаа.

8.2. Энэ хуулийн 8.1.3 дахь заалт нь чєлєєт бїсийн тухай хууль тогтоомжид хамаарахгїй..

205

9 дїгээр зїйл. Тусгай зєвшєєрєл олгоход баримтлах зарчим , шаардлага 9.1. Эрх бїхий байгууллага тусгай зєвшєєрєл олгохдоо

дараахь зарчмыг баримтална: 9.1.1. улс орныг батлан хамгаалах болон аюулгїй

байдлыг хангах, нийтийн эрх ашиг, хууль ёсны ашиг сонирхлыг хамгаалах;

9.1.2. аж ахуй эрхлэх таатай орчныг бїрдїїлэх; 9.1.3. ил тод, шуурхай байх ; 9.1.4. зєвхєн хуульд заасан тохиолдолд тусгай

зєвшєєрєл олгох .

10 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл олгох байгууллагын эрх 10.1.Тусгай зєвшєєрєл олгох эрх бїхий байгууллага нь

дараахь эрхтэй : 10.1.1. хуульд заасан нєхцєл, журмын дагуу тусгай

зєвшєєрєл олгох; 10.1.2. тусгай зєвшєєрлийг бїртгэх; 10.1.3. тусгай зєвшєєрлийн нєхцєл, шаардлагыг

биелїїлж байгаад хяналт тавих; 10.1.4. тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлэх, сэргээх; 10.1.5. тусгай зєвшєєрлийг сунгах, хїчингїй болгох..

11 дїгээр зїйл. Тусгай зєвшєєрєл авахад бїрдїїлэх баримт бичиг 11.1.Тусгай зєвшєєрєл хїсэгч дараахь бичиг баримтыг

бїрдїїлнэ : 11.1.1.тусгай зєвшєєрєл хїссэн єргєдєл /эрхлэх

їйлдвэрлэл, їйлчилгээний тєрєл, хугацааг тодорхой дурьдах/; 11.1.2. тусгай зєвшєєрєл хїсэгч нь хуулийн этгээд

бол улсын бїртгэлийн гэрчилгээ; 11.1.3. тусгай зєвшєєрєл хїсэгч нь иргэн бол иргэний

їнэмлэхийн нотариатчаар гэрчлїїлсэн хуулбар; 11.1.4. улсын тэмдэгтийн хураамж тєлсєн баримт; 11.1.5.тухайн їйлдвэрлэл, їйлчилгээний онцлогоос

шалтгаалан хуульд заасан бусад баримт бичиг; 11.1.6.энэ хуулийн 15.5.7; 15.5.8; 15.6.1-15.6.3;

15.6.5; 15.8.3; 15.8.8; 15.8.18; 15.8.20; 15.10.4.-15.10.6; 15.11.2; 15.12.1-15.12.6-д. заасан аж ахуйн їйл ажиллагааг эрхлэхэд аймаг, нийслэлийн Засаг даргын саналыг авсан байна.

11.2.Энэ зїйлийн 1 дэх хэсэгт зааснаас бусад баримт бичиг, тєлбєр, хураамж шаардаж болохгїй.

206

12 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл олгох 12.1.Тусгай зєвшєєрєл олгох эрх бїхий байгууллага нь

тусгай зєвшєєрєл хїссэн єргєдєл, холбогдох бусад баримт бичгийг хянан їзэж, тусгай зєвшєєрєл олгох эсэх тухай асуудлыг хуульд єєрєєр заагаагїй бол єргєдєл хїлээн авснаас хойш ажлын 21 хоногийн дотор шийдвэрлэнэ.

12.2.Тусгай зєвшєєрєл олгохоос татгалзсан бол татгалзсан їндэслэлийг зааж бичгээр хариу єгнє.

12.3.Тусгай зєвшєєрєл олгох эрх бїхий байгууллага нь шаардлагатай бол єргєдєл гаргагчийн баримт бичгийг холбогдох байгууллагаар нягтлан шалгуулах, магадлан шинжилгээ хийлгэх эрхтэй.

12.4.Магадлан шинжилгээ хийлгэх тохиолдолд єргєдлийг шийдвэрлэх хугацааг 14 хоногоор сунгаж болно.

13 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлэх 13.1. Тусгай зєвшєєрлийн хугацаа, нєхцєл, шаардлагыг

зєрчсєн тохиолдолд мэргэжлийн хяналтын байгууллагын дїгнэлтийг їндэслэн тусгай зєвшєєрлийг олгосон байгууллага тїїнийг 3 сар хїртэл хугацаагаар тїдгэлзїїлж болно.

13.2. Тусгай зєвшєєрлийг олгосон эрх бїхий байгууллага нь тїдгэлзїїлсэн шийдвэрийн талаар тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч болон харьяалах татварын албанд 3 хоногийн дотор бичгээр мэдэгдэнэ.

13.3.Тусгай зєвшєєрлийг олгосон байгууллага нь тусгай зєвшєєрлийн їйлчлэлийг тїдгэлзїїлсэн нєхцєл арилсан тохиолдолд уул зєвшєєрлийг сэргээнэ.

14 дїгээр зїйл. Тусгай зєвшєєрлийг хїчингїй болгох 14.1.Тусгай зєвшєєрлийг олгосон байгууллага нь

дараахь тохиолдолд тусгай зєвшєєрлийг хїчингїй болгоно: 14.1.1. тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч хїсэлт гаргасан; 14.1.2. хуулийн этгээд татан буугдсан; 14.1.3.тусгай зєвшєєрлийг авахдаа хуурамч бичиг

баримт бїрдїїлсэн нь тогтоогдсон ; 14.1.4.тусгай зєвшєєрлийн нєхцєл, шаардлагыг удаа

дараа буюу ноцтой зєрчсєн; 14.1.5.тусгай зєвшєєрлийг тїдгэлзїїлсэн хугацаанд

зєрчлийг арилгах талаар тавьсан шаардлагыг биелїїлээгїй. 14.2. Тусгай зєвшєєрлийг хїчингїй болгосон тухай

шийдвэрийн талаар тусгай зєвшєєрєл олгосон байгууллага нь шийдвэр гарснаас хойш 3 хоногийн дотор тусгай зєвшєєрєл

207

эзэмшигч болон харьяалах татварын албанд бичгээр мэдэгдэнэ.

15 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєлтэйгээр эрхлэх аж ахуйн їйл ажиллагааны тєрєл 15.1.Энэ зїйлд заасан їйл ажиллагааг тусгай

зєвшєєрєлтэйгээр эрхэлнэ. 15.2.Банкны їйл ажиллагааны чиглэлээр:

15.2.1.банк байгуулах, банкны їйл ажиллагаа эрхлэх; 15.2.2. банк бус санхїїгийн їйл ажиллагаа эрхлэх;

15.3.Їнэт цаастай холбоотой аж ахуйн їйл ажиллагааны чиглэлээр:

15.3.1. андеррайтер, брокер, дилер, їнэт цаасны арилжаа эрхлэх, тїїнчлэн їнэт цаасны тєлбєр тооцооны болон хадгаламжийн їйл ажиллагаа эрхэлж байгаа байгууллага, хєрєнгє оруулалтын сан хєрєнгє оруулалтын менежментийн болон хєрєнгє оруулалтын зєвлєхєєр їнэт цаасны зах зээлд мэргэжлийн їйл ажиллагаа явуулах;

15.3.2.компани їнэт цаасыг нийтэд санал болгон худалдах.

15.4. Санхїї, эдийн засгийн чиглэлээр: 15.4.1. нийгмийн болон арилжааны даатгалын їйл

ажиллагаа эрхлэх; 15.4.2. аудитын їйл ажиллагаа эрхлэх; 15.4.3. їнэт цаас їйлдвэрлэх; 15.4.4. эд мєнгєний хонжворт сугалаа гаргах. 15.4.5. татваргїй барааны дэлгїїр ажиллуулах; 15.4.6. гаалийн итгэмжлэгдсэн тээвэрлэгчийн

їйлчилгээ эрхлэх; 15.4.7. гаалийн зуучлагчийн їйл ажиллагаа эрхлэх; 15.4.8. гаалийн баталгаат агуулахын їйл ажиллагаа

эрхлэх; /Энэ хэсгийг 2005 оны 11 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/

15.4.9. хєрєнгийн їнэлгээ хийх.. 15.5.Хууль зїй, дотоод хэргийн чиглэлээр:

15.5.1.хєрєнгийн їнэлгээ хийх /Энэ хэсгийг 2005 оны 11 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/;

15.5.2. шїїх, хэрэг бїртгэх, мєрдєн байцаах ажиллагаанд орчуулгын ажил эрхлэх;

15.5.3. ємгєєллийн їйл ажиллагаа эрхлэх; 15.5.4. нотариатын їйл ажиллагаа эрхлэх; 15.5.5. Монгол Улсын хууль, хууль тогтоомжийн

эмхтгэл /Тєрийн мэдээллээс бусад/ хэвлэх;

208

15.5.6.тээврийн хэрэгслийн улсын дугаар їйлдвэрлэх;

15.5.7. тєлбєрт таавар, бооцоот тоглоомын їйл ажиллагаа явуулах;

15.5.8. галт зэвсэг їйлдвэрлэх, худалдах; 15.5.9. зохиогчийн эрхэд хамаарах бїтээлийн

итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєр ажиллах /Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/;

15.5.10. патентийн итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєр ажиллах /Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/;

15.5.11. тамга, тэмдэг їйлдвэрлэх. 15.6. Байгаль орчны чиглэлээр:

15.6.1. озон задалдаг бодис, тїїнийг агуулсан бїтээгдэхїїнийг импортлох, худалдах, ашиглах;

15.6.2. байгаль орчин буюу хїний эрїїл мэндэд онцгой аюултай хорт хог хаягдал бїхий їйлдвэрлэл эрхлэх;

15.6.3. химийн онцгой хорт бодис їйлдвэрлэх, импортлох, худалдах, ашиглах, устгах;

15.6.4. газрын кадастрын судалгаа хийх /Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/;

15.6.5. стандартаар хїлцэх хэмжээг нь тогтоогоогїй бохирдуулах бодис агаарт гаргах;

15.6.6. байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын нарийвчилсан їнэлгээ хийх.

15.7.Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны чиглэлээр: 15.7.1. их сургууль, коллеж, техникийн болон

мэргэжлийн сургууль байгуулах; 15.7.2. магистр, докторын зэрэг олгох сургалт эрхлэх; 15.7.3. тїїх, соёлын хосгїй їнэт, їнэт дурсгалт

зїйлсийг улсын хилээр нэвтрїїлэх; 15.7.4. дээд боловсролын байгууллага шинэ

мэргэжлээр сургалт явуулах. 15.8. Тїлш, эрчим хїчний чиглэлээр /Энэ хэсгийг 2005

оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар єєрчлєн найруулсан/: 15.8.1.цємийн эрчим хїчний нєєцєєр ажиллах эх

їїсвэр барьж байгуулах, ажиллуулах; 15.8.2. эрчим хїчний эх їїсвэр, шугам сїлжээ барьж

байгуулах; 15.8.3. эрчим хїч їйлдвэрлэх, дамжуулах,

диспетчерийн зохицуулалт хийх, тїгээх, хангах, борлуулах їйл ажиллагаа эрхлэх;

209

15.8.4. шингэрїїлсэн шатдаг хийн їйлчилгээ эрхлэх; 15.8.5. зуух, даралтат сав, шугам хоолойн угсралт,

засвар їйлчилгээ эрхлэх. /Энэ хэсгийг 2005 оны 11 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар нэмсэн/

15.9. Нийгмийн хамгаалал, хєдєлмєр эрхлэлтийн чиглэлээр:

15.9.1. гадаадад ажиллах хїч гаргах, гадаадаас ажиллах хїч авах, хєдєлмєр эрхлїїлэх талаар иргэдэд зуучлах їйлчилгээ эрхлэх.

15.10.Їйлдвэрлэл, худалдааны чиглэлээр: 15.10.1. одон, медаль їйлдвэрлэх; 15.10.2. їнэт металл, эрдэнийн чулуугаар эдлэл хийх

їйлдвэрлэл эрхлэх; 15.10.3. мансууруулахаас бусад хїчтэй їйлчлэх хорт

бодис худалдах; 15.10.4. тэсэрч дэлбэрэх бодис, тэсэлгээний

хэрэгсэл їйлдвэрлэх, импортлох, экспортлох, худалдах, тэсэлгээний ажил явуулах;

15.10.5. ашигт малтмалын хайгуул хийх; 15.10.6. ашигт малтмал ашиглах; 15.10.7. геодези, зураг зїйн їйлдвэрлэл, їйлчилгээ

эрхлэх /Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/;

15.10.8. хэмжих хэрэгслийг їйлдвэрлэх, суурилуулах, засварлах, худалдах /Энэ хэсгийг 2005 оны 1 дїгээр сарын 27-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/;

15.10.9. хэмжих хэрэгслийн шалгалт, тохируулгын ажил, їйлчилгээ эрхлэх;

15.10.10. чанарын баталгаажуулалтын їйлчилгээ эрхлэх; /Эдгээр заалтуудыг 2003 оны 5 дугаар сарын 15-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон./

15.10.11. газрын тостой холбогдсон їйл ажиллагаа явуулах;

15.10.12. согтууруулах ундаа импортлох; 15.10.13. газрын тосны бїтээгдэхїїний їйлдвэрлэл,

бєєний худалдаа эрхлэх /Энэ хэсгийг 2005 оны 07 дугаар сарын 01- ний єдрийн хуулиар нэмсэн/.

15.11.Хїнс, хєдєє аж ахуйн чиглэлээр: 15.11.1. тамхины ургамал тарих, тамхи їйлдвэрлэх; 15.11.2. сїїн бїтээгдэхїїнээр нэрсэн шимийн

архинаас бусад согтууруулах ундаа їйлдвэрлэх; 15.11.3. таримал ургамлын їр їйлдвэрлэх;

210

15.11.4. малын эм, эмнэлгийн хэрэгслийг їйлдвэрлэх, импортлох;

15.11.5. малын євчин їїсгэгчийг ургуулж їржїїлэх їйлдвэрлэл эрхлэх;

15.11.6. ургамал хамгаалахад ашиглах бодисыг импортлох, борлуулах;

15.11.7. шинээр зохион бїтээсэн болон гадаадаас авсан мал, амьтны эм, їр, їр хєврєлийг їйлдвэрлэл, їйлчилгээнд нэвтрїїлэх, гадаадаас сайжруулагч мал, амьтан авах, їржлийн мал, амьтныг гадаадад гаргах;

15.11.8. мал эмнэлэг, їржлийн ажил їйлчилгээг хувиараа эрхлэх, малын їр, їр хєврєл, мал эмнэлгийн зориулалттай эм бэлдмэл, їйлдвэрлэх.

15.12. Эрїїл мэндийн чиглэлээр: 15.12.1. мансууруулах бодис бїхий ургамал ашиглаж

эм бэлтгэх; 15.12.2. хїний эм, эмнэлгийн хэрэгсэл їйлдвэрлэх,

худалдах; 15.12.3. эмнэлгийн тусламж їзїїлэх бїх тєрлийн

їйлчилгээ эрхлэх; 15.12.4. мансууруулах болон сэтгэцэд нєлєєлєх эм,

бодис, тэдгээрийн угтвар бодис болон эмийн їйлдвэрлэл, худалдаа эрхлэх, импортлох;

15.12.5. улсын хэмжээний болон гадаадын хєрєнгє оруулалттай эрїїл мэндийн байгууллага мэргэжлийн їйл ажиллагаа явуулах;

15.12.6. євчин їїсгэгч нян, тїїний хорыг єсгєвєрлєх, їржїїлэх, хадгалах, нєєцлєх, тээвэрлэх, худалдах, улсын хилээр нэвтрїїлэх;

15.12.7. эмнэлгийн мэргэжилтэнд эмчлэх, сувилах, эм барих їйл ажиллагаа явуулах. /Энэ хэсгийг 2002 оны 4 дїгээр сарын 19-ний єдрийн хуулиар хїчингїйд тооцсон/

15.13.Зохиогчийн эрх, патентийн чиглэлээр: 15.13.1.зохиогчийн эрхэд хамаарах бїтээлийн

итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєр ажиллах; 15.13.2. патентийн итгэмжлэгдсэн тєлєєлєгчєєр

ажиллах. 15.14. Барилга, хот байгуулалтын чиглэлээр:

15.14.1. нууцын зэрэглэлтэй байр зїйн зураг, тоон мэдээллийг хэвлэх;

15.14.2. кадастрын зураглал хийх; 15.14.3. цахилгаан шат, єргєх краны угсралт,

засвар їйлчилгээ эрхлэх;

211

15.14.4. зуух, даралтат сав, шугам хоолойн угсралт засвар, їйлчилгээ эрхлэх; /Энэ хэсгийг 2005 оны 11 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар хїчингїй болсонд тооцсон/

15.14.5. нийтийн аж ахуйн їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхлэх;

15.14.6. барилга байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулах, барилга угсралтын ажил эрхлэх;

15.14.7. геодези, зураг зїйн їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхлэх;

15.14.8. газрын кадастрын судалгаа хийх. 15.15. Зам, тээвэр, аялал жуулчлалын чиглэлээр:

15.15.1.тємєр замын шугам барих; 15.15.2.иргэний нисэхийн їйл ажиллагаа эрхлэх; 15.15.3. тємєр замын тээврийн їйлчилгээ эрхлэх; 15.15.4. автозам, замын байгууламжийг барих,

засварлах ; 15.15.5. автотээврийн хэрэгсэлд техникийн

хяналтын їзлэг хийх ажил эрхлэх; 15.15.6. улс хоорондын болон хот хоорондын

нийтийн тээвэр, шуудан тээвэрлэлтийн їйлчилгээ эрхлэх; 15.15.7. иргэний агаарын хєлгийг бїтээх, тїїнд

єєрчлєлт сайжруулалт хийх; 15.15.8. дээд зэрэглэлийн зочид буудлын їйл

ажиллагаа эрхлэх; 15.15.9. усан замын тээврийн їйлчилгээ эрхлэх; 15.15.10.усан замын дохио, тэмдгийн угсралт,

засвар їйлчилгээ эрхлэх. 15.16. Мэдээлэл, харилцаа холбоо, технологийн

чиглэлээр: 15.16.1. радио давтамж, радио давтамжийн

зурвас ашиглах; 15.16.2.харилцаа холбооны їйлчилгээний

сїлжээ байгуулах, тїїний ашиглалт, їйлчилгээ эрхлэх. 15.17.Стандарчлал, хэмжил зїйн чиглэлээр:

15.17.1.хэмжих хэрэгслийг їйлдвэрлэх, суурилуулах, засварлах, худалдах.

16 дугаар зїйл. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга, мэргэжлийн хяналтын байгууллагаас зєвшєєрєл олгох аж ахуйн їйл ажиллагааны тєрєл 16.1.Дараахь аж ахуйн їйл ажиллагаа эрхлэхэд

мэргэжлийн хяналтын байгууллага тусгай зєвшєєрєл олгоно:

212

16.1.1.цацраг идэвхт ашигт малтмал, цацрагийн їїсгэвэртэй холбоотой їйл ажиллагаа эрхлэх;

16.2. Дараахь аж ахуйн їйл ажиллагаа эрхлэхэд Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга тусгай зєвшєєрєл олгоно:

16.2.1. аймаг хооронд, орон нутаг, хотын доторхи болон хот орчмын нийтийн тээвэр, шуудан тээвэрлэлтийн їйлчилгээ эрхлэх ;

16.2.2. эрїїл мэндийн байгууллага мэргэжлийн їйл ажиллагаа явуулах;

16.2.3.хортой, бага хортой химийн бодис їйлдвэрлэх, импортлох, устгах;

16.2.4. ерєнхий боловсролын сургууль байгуулах; 16.2.5.согтууруулах ундаа худалдах, тїїгээр

їйлчлэх. 16.3. Дараахь аж ахуйн їйл ажиллагаа эрхлэхэд сум,

дїїргийн Засаг дарга тусгай зєвшєєрєл олгоно: 16.3.1.агаарт бохирдуулах бодис гаргадаг, физикийн

хортой нєлєєлєл їзїїлдэг їйлдвэрлэл эрхлэх, суурин эх їїсвэр ашиглах;

16.3.2.орон нутагт нийтийн тээврийн їйлчилгээ эрхлэх /энэ заалт дїїргийн Засаг даргад хамаарахгїй/;

16.3.3. цэцэрлэг байгуулах.


БУСАД ЗЇЙЛ

17 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл олгохтой холбогдсон маргааныг шийдвэрлэх 17.1.Тусгай зєвшєєрєл олгохтой холбогдон гарсан

маргааныг тусгай зєвшєєрєл олгох эрх бїхий байгууллагын холбогдох дээд шатны байгууллагад нь тавьж шийдвэрлїїлэх бєгєєд шийдвэрийг эс зєвшєєрвєл шїїхэд гомдол гаргаж болно.

18 дугаар зїйл. Тусгай зєвшєєрєл олгох тухай хууль тогтоомж зєрчигчид хїлээлгэх хариуцлага 18.1.Энэ хуулийг зєрчсєн гэм буруутай этгээдэд

эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол шїїгч, эрх бїхий улсын байцаагч зєрчлийн шинж байдлыг харгалзан дараахь захиргааны шийтгэл ногдуулна:

18.1.1. энэ хуулийн 15, 16 дугаар зїйлд заасан аж ахуйн їйл ажиллагааг тусгай зєвшєєрєлгїйгээр эрхэлсэн бол

213

хууль бусаар олсон орлогыг хурааж, гэм буруутай иргэнийг 20000 - 50000, хуулийн этгээдийг 100000 – 250000 тєгрєгєєр торгох ;

18.1.2. энэ хуулийн 7.2-ыг зєрчсєн бол хууль бусаар олсон орлогыг хурааж, гэм буруутай иргэнийг 20000–50000, хуулийн этгээдийг 100000–250000 тєгрєгєєр торгох;

18.1.3.энэ хуулийн 5.3-ыг зєрчсєн иргэнийг 20000-50000, албан тушаалтныг 30000-60000, хуулийн этгээдийг 100000-250000 тєгрєгєєр торгож, тусгай зєвшєєрлийг хїчингїй болгох;

18.1.4. хуурамч бичиг баримт бїрдїїлж тусгай зєвшєєрєл авсан бол хууль бусаар олсон орлогыг хурааж, гэм буруутай иргэнийг 20000 – 50000, хуулийн этгээдийг 100000- 250000 тєгрєгєєр торгож, тусгай зєвшєєрлийг хїчингїй болгох;

18.1.5. энэ хуулийн 6.3, 11.2, 12.1, 12.4, 13.2, 14.2-ыг зєрчсєн албан тушаалтныг 30000-60000 тєгрєгєєр торгох.

19 дїгээр зїйл. Хууль хїчин тєгєлдєр болох 19.1. Энэ хуулийг 2002 оны 1 дїгээр сарын 1-ний

єдрєєс эхлэн дагаж мєрдєнє. /Энэ зїйлийг 2001 оны 6 дугаар сарын 29-ний єдрийн хуулиар

єєрчилсєн./

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Л.ЭНЭБИШ

/Энэ хуулинд Монгол Улсын 2001 оны 6 дугаар сарын 29-ний, 2002 оны 4 дїгээр сарын 19-ний, 6 дугаар сарын 28-ны, 2002 оны 7 дугаар сарын 4, 10-ны, 11 дїгээр сарын 7, 28-ны, 12 дугаар сарын 12-ны, 2003 оны 5 дугаар сарын 15-ны, 11 дїгээр сарын 20- ны, 28-ны, 2004 оны 5 дугаар сарын 6-ны, 12 дугаар сарын 30-ны, 2005 оны 07 дугаар сарын 01-ний, 11 дїгээр сарын 17-ны єдрийн хуулиар оруулсан нэмэлт, єєрчлєлт тусгагдсан./

214


АРИУН ЦЭВРИЙН ТУХАЙ ХУУЛИАС




1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт Энэ хуулийн зорилт нь хїний эрїїл, аюулгїй орчинд

ажиллаж, амьдрах эрхийг баталгаажуулах зорилгоор ариун цэврийг сахиулах, тїїний хэвийн нєхцєлийг хангуулах ерєнхий шаардлагыг тодорхойлох, энэ талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын гїйцэтгэх їїрэг, эдлэх эрх, хїлээх хариуцлагыг тогтоохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.


АРИУН ЦЭВРИЙН ХЭВИЙН НЄХЦЄЛИЙГ ХАНГУУЛАХ ЕРЄНХИЙ ШААРДЛАГА

4 дїгээр зїйл. Хот, суурин, барилга байгууламж байгуулахад тавих шаардлага

Хот суурин, барилга байгууламжийн газрыг сонгох, зураг тєсєл зохиох, тїїнийг ашиглалтад оруулахад эрїїл ахуйн хэм хэмжээ, стандарт, дїрмийг баримталж, ариун цэврийн болон мэргэжлийн бусад хяналтын байгууллагын дїгнэлт гаргуулна.

5 дугаар зїйл. Хїн амыг унд, ахуйн усаар хангахад тавих шаардлага

5.1. Хїн амын унд, ахуйд ашиглаж байгаа усны эх булаг, ус тїгээгїїрийн шугам сїлжээ, ус нєєцлєх сан, шахуургын станц, ус тїгээх байранд холбогдох дїрмийн дагуу хамгаалалтын бїс тогтоож, бохирдолтоос хамгаалах арга хэмжээг нутгийн захиргааны болон ус ашиглалтын байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэн авч хэрэгжїїлнэ.

5.2. Хїн амын унд, ахуйд тїгээж байгаа усны чанарт ус ашиглалтын байгууллагаас стандарт, дїрмийн дагуу

215

їйлдвэрлэлийн хяналт, шинжилгээ хийж, усны чанарыг сайжруулах арга хэмжээ авна.

6 дугаар зїйл. Орчны агаарт тавих шаардлага 6.1. Хїний амьдрах, ажиллах, суралцах орчны агаар нь

стандарт, эрїїл ахуйн хэм хэмжээнд тохирсон, бохирдоогїй байна.

6.2. Замын хєдєлгєєний нягтрал ихтэй тєв, суурины тээврийн хэрэгслээс болон їйлдвэр, аж ахуйн нэгж, байгууллагаас гарч байгаа утаа, тоос, хаягдлын хэмжээ нь стандарт, эрїїл ахуйн хэм хэмжээнд тохирсон байна.

7 дугаар зїйл. Хєрсний ариун цэвэрт тавих шаардлага 7.1. Хїн амын суурьшлын орчны эдэлбэр газрын хєрс

нь стандарт, эрїїл ахуйн хэм хэмжээнд тохирсон, бохирдолгїй байна. /Энэ хэсэгт 1998 оны 7 дугаар сарын 23-ны єдрийн хуулиар нэмэлт орсон/

7.2. Оршуулгын газар, хог хаягдлын цэг, бие засах газар, бохир усны цэвэрлэх байгууламж, цооногийг стандарт, эрїїл ахуйн хэм хэмжээний дагуу байгуулж ашиглана.

7.3. Эмнэлгийн байгууллагын тусгай хог хаягдлыг болон нянгийн єсгєвєр, цацраг идэвхт болон химийн хортой бодис ашиглан їйлдвэрлэл, їйлчилгээ явуулдаг байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэн хог хаягдлаа мэргэжлийн хяналтын байгууллагын дїгнэлт, зєвшєєрєлгїйгээр хог хаягдлын нийтийн цэг дээр хаяхыг хориглоно.

7.4. Хог хаягдлын тогтоосон цэгээс єєр газарт хог хаягдал хаяж, орчныг бохирдуулахыг хориглоно.

7.5. Хїн, мал, амьтанд халдвар тараах, байгаль орчинд хор хєнєєлтэй хог хаягдлыг тогтоосон тусгай цэгт булшлах буюу устгана.

7.6. Энэ хуулийн 7.5-д заасан хог хаягдлын жагсаалтыг хїн, малын эрїїл мэнд, байгаль орчныг хамгаалах асуудал эрхэл- сэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагууд хамтран тогтоож мєрдїїлнэ.

8 дугаар зїйл. Орон сууц, нийтийн їйлчилгээний барилга байгууламжид тавих шаардлага Орон сууц, нийтийн їйлчилгээний барилга байгууламж

нь хїн амын эрїїл мэндэд сєрєг нєлєє їзїїлэхгїй, ариун цэврийн стандарт, эрїїл ахуйн зохистой хэм хэмжээг хангасан байна.

216

9 дїгээр зїйл. Ажиллах, суралцах нєхцєлд тавих шаардлага

9.1. Їйлдвэрлэл, їйлчилгээ, сургалтын орчин, тїїний тоноглол, байгууламж, хэрэгсэл нь ажиллагч, хэрэглэгч, суралцагчийн эрїїл мэнд, хєдєлмєрийн чадварт сєрєг нєлєєлєхгїй, ариун цэвэр, аюулгїй ажиллагааны стандарт, тєлєвлєлтийн хэм хэмжээнд тохирсон байна.


АРИУН ЦЭВРИЙН ХЭВИЙН НЄХЦЄЛИЙГ ХАНГАХ ТАЛААР БАЙГУУЛЛАГА, АЖ АХУЙН

НЭГЖ, ИРГЭНИЙ ЇЇРЭГ

17 дугаар зїйл. Байгууллага, аж ахуйн нэгжийн їїрэг 17.1. Ариун цэврийн хэвийн нєхцєлийг хангах талаар

байгууллага, аж ахуйн нэгж дараахь їїрэг хїлээнэ: 17.1.1. ариун цэврийн хууль тогтоомжид нийцїї-

лэн байгууллагын хэмжээнд мєрдєх журмыг баталж мєрдїїлэх; 17.1.2. хїн амын эрїїл мэнд, ариун цэврийн

байдалд хортой нєлєє їзїїлэх нєхцєл байдал бий болсон їед зєрчлийг тухайн нутаг дэвсгэрийн ариун цэврийн болон мэргэжлийн хяналтын байгууллагад яаралтай мэдээлэх, їр дагаврыг нь арилгахад зохих дэмжлэг, туслалцаа їзїїлэх;

17.1.3. мэргэжлийн хяналтын байгууллага, байцаагчаас ариун цэврийн хууль тогтоомжийг хэрэгжїїлэх талаар тавьсан шаардлагыг хугацаанд нь биелїїлж мэдэгдэх, зєрчлийг бїрэн арилгах арга хэмжээ авах;

17.1.4. гадаад орчноо бохирдуулахгїй байх; 17.1.5. ажилтнууддаа ариун цэвэр сахих, эрїїл

мэндээ хамгаалах, эрїїл аж тєрєх ёсыг хэвшїїлэхэд чиглэсэн сургалт, сурталчилгааг явуулах;

17.1.6. аж ахуйн нэгж, байгууллагад халдварт євчин, хордлого, їйлдвэрлэлийн осол, гэмтэл гарахаас урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг зохион байгуулах;

17.1.7. їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхэлж байгаа байгууллага, аж ахуйн нэгж нь ажилтнуудаа эрїїл мэндийн урьдчилан сэргийлэх їзлэгт оруулж байх.


БУСАД ЗЇЙЛ

217

19 дїгээр зїйл. Ариун цэврийн тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих хяналт

Ариун цэврийн болон тїїнтэй нийцїїлэн гаргасан бусад хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд иргэдийн Тєлєєлєгчдийн болон Нийтийн Хурал, бїх шатны Засаг дарга, мэргэжлийн хяналтын байгууллага, тїїнчлэн хууль тогтоомжоор эрх олгогдсон байгууллага, албан тушаалтан хяналт тавина.

20 дугаар зїйл. Ариун цэврийн тухай хууль ` тогтоомж зєрчигчид хїлээлгэх хариуцлага 20.1. Энэ хуулийн 6.2-т заасныг зєрчсєн тохиолдолд

цагдаагийн байгууллагын эрх бїхий ажилтан тээврийн хэрэгслийг хєдєлгєєнд орохыг хориглох ба хууль тогтоомжоор тусгайлан эрх олгогдсон улсын байцаагч нь иргэн, албан тушаалтныг 10000-50000, байгууллага, аж ахуйн нэгжийг 150000-200000 тєгрєгєєр торгож, давтан їйлдсэн бол аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйл ажиллагааг зогсооно.

20.2. Энэ хуулийн 7.З, 7.4, 7.5-д заасныг зєрчсєн тохиолдолд цагдаагийн байгууллагын эрх бїхий ажилтан, хууль тогтоомжоор тусгайлан эрх олгогдсон улсын байцаагч нь иргэнийг 5000-10000, байгууллага, аж ахуйн нэгжийг 100000- 250000 тєгрєгєєр торгож, зєрчлийг арилгуулах арга хэмжээ авах буюу тїїнтэй холбогдон гарсан зардлыг нєхєн тєлїїлнэ.

20.3. Энэ хуулийн 20.1, 20.2-т зааснаас бусад тохиол- долд ариун цэврийн хууль тогтоомж зєрчсєн гэм буруутай этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол эрх бїхий улсын байцаагч, албан тушаалтан Захиргааны хариуцлагын тухай 1 болон холбогдох бусад хууль тогтоомжид заасан хариуцлага хїлээлгэнэ.

21 дїгээр зїйл. Хууль хїчин тєгєлдєр болох Энэ хуулийг 1998 оны 7 дугаар сарын 1-ний єдрєєс

эхлэн дагаж мєрдєнє.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Р.ГОНЧИГДОРЖ

/Энэ хуульд 1998 оны 7 дугаар сарын 23-ны, 2001 оны 11 дїгээр сарын 30-ны єдрийн хуулиар орсон єєрчлєлтийг тусгасав./

218


АХУЙН БОЛОН ЇЙЛДВЭРЛЭЛИЙН ХОГ ХАЯГДЛЫН ТУХАЙ ХУУЛЬ




1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1. Энэ хуулийн зорилт нь хїний эрїїл мэнд, хїрээлэн

байгаа орчинд їзїїлэх хортой нєлєєллийг арилгах, тїїнээс урьдчилан сэргийлэх зорилгоор ахуйн болон їйлдвэрлэлийн хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, хадгалах, булах болон тїїхий эдийн эх їїсвэр болгон дахин ашиглахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Ахуйн болон їйлдвэрлэлийн хог хаягдлын тухай хууль тогтоомж 2.1. Ахуйн болон їйлдвэрлэлийн хог хаягдлын тухай

хууль тогтоомж нь Монгол Улсын Їндсэн хууль, Байгаль орчныг хамгаалах тухай хууль, Байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээний тухай хууль, Газрын хэвлийн тухай хууль, Ариун цэврийн тухай хууль болон энэ хууль, тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.


3 дугаар зїйл. Хуулийн нэр томьёо 3.1. Энэ хуульд хэрэглэсэн дараахь нэр томьёог дор

дурдсан утгаар ойлгоно: 3.1.1.“ахуйн болон їйлдвэрлэлийн хог хаягдал”

/цаашид “хог хаягдал” гэх/ гэж хэрэглээний болон їйлдвэрлэл, їйлчилгээний явцад їїсч, цаашид тухайн зориулалтаар хэрэглэгдэхгїй болсон эд юмсыг;

3.1.2.”аюултай хог хаягдал” гэж хїн, мал, амьтан, ургамлыг євчлїїлэх, тэдгээрт хор хєнєєл учруулах, їр удамд нь сєргєєр нєлєєлєх, байгаль орчны тэнцлийг алдагдуулахад

219

хїргэх шатах, тэсрэх, хордуулах, тїлэх, халдварлах, эрчимтэй урвалжих шинж чанар бїхий бодисыг агуулсан хог хаягдлыг;

3.1.3.“хог хаягдал булах” гэж ашиглах шаардлагагїй болсон хог хаягдлыг хїрээлэн байгаа орчинд їзїїлэх сєрєг нєлєєллєєс сэргийлэх зорилгоор аюулгїй орчинд далдлан булахыг;

3.1.4.”хог хаягдал хадгалах” гэж хог хаягдлыг булах, хоргїйжїїлэх, ашиглах зорилгоор хог хаягдал хадгалах зориулалтын цэгт тїр хадгалахыг;

3.1.5.”хог хаягдлыг ашиглах” гэж хог хаягдлыг бараа, бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэх, ажил, їйлчилгээ явуулах, эрчим хїч гарган авах зэргээр дахин хэрэглээнд оруулахыг;

3.1.6.”хог хаягдлыг аюулгїйжїїлэх” гэж хїний эрїїл мэнд, хїрээлэн байгаа орчинд їзїїлэх хортой нєлєєллийг арилгах зорилгоор тусгай зориулалтын тєхєєрємжид шатаах, цэвэршїїлэх, халдваргїйжїїлэх, хоргїйжїїлэх зэргээр боловсруулахыг;

3.1.7.“хог хаягдлын норматив” гэж нэгж бїтээгдэхїїн їйлдвэрлэхэд їїсэх тухайн тєрлийн хаягдлын тогтоосон хэм хэмжээг;

3.1.8.“хог хаягдал булах зориулалтын байгууламж” гэж хог хаягдлыг аюулгїй, хортой нєлєєлєлгїй хадгалах стандартын нєхцєлийг бїрдїїлсэн технологийн барилга, байгууламжийг;

3.1.9.“хог хаягдал хадгалах цэг” гэж хог хаягдал цуглуулах зорилгоор байгуулсан зориулалтын сав, байгууламжийг;

3.1.10.”хог хаягдлыг булах даац” гэж хог хаягдал булах зориулалтын байгууламжид тодорхой арга хэлбэрээр, тогтоосон хугацаанд, тухайн нутаг дэвсгэрийн экологийн тєлєв байдлыг харгалзан булж болох тодорхой тєрлийн хог хаягдлын зєвшєєрєхїйц дээд хэмжээг;

3.1.11. ”аюултай хог хаягдлын паспорт” гэж хог хаягдлын бїтцийн талаархи мэдээллийг агуулсан, ямар тєрєл аюулын зэрэглэлтэй хог хаягдалд хамаарахыг тогтоосон, тїїнийг тээвэрлэх, хадгалах, устгах технологийг тусгасан эрх бїхий байгууллагаас олгосон баримт бичгийг.

4 дїгээр зїйл. Хуулийн їйлчлэх хїрээ 4.1.Энэ хуулиар агаар мандал, усан орчны болон

цацраг идэвхит хог хаягдлаас бусад хог хаягдалтай холбогдсон харилцааг зохицуулна.

220

5 дугаар зїйл. Хог хаягдлын ємчлєх эрх 5.1.Хог хаягдлыг їїсгэсэн этгээд тїїнийг ємчлєх

эрхтэй. 5.2.Бусдын ємчлєлд хєрєнгє шилжїїлэхтэй холбогдсон

гэрээний їндсэн дээр хог хаягдлыг ємчлєх эрх шилжиж болно.

5.3.Энэ хуульд заасны дагуу хог хаягдлыг хаяснаар хог хаягдлыг ємчлєх тухайн этгээдийн эрх дуусгавар болж, хог хаягдлыг булах їйл ажиллагаа эрхэлж байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын ємчлєх эрх їїснэ.

5.4.Аюултай хог хаягдлыг ємчлєгч нь ємчлєх эрхээ шилжїїлсэн бол энэ тухайгаа байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагад мэдэгдэж, аюултай хог хаягдлын улсын бїртгэлд бїртгїїлнэ.


Тєрийн болон нутгийн єєрєє удирдах байгууллагын бїрэн эрх , иргэн , аж ахуйн нэгж , байгууллагын нийтлэг эрх ,

їїрэг

6 дугаар зїйл. Улсын Их Хурлын бїрэн эрх 6.1.Улсын Их Хурал дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

6.1.1.хог хаягдлын талаар баримтлах тєрийн бодлогыг тодорхойлох;


7 дугаар зїйл. Засгийн газрын бїрэн эрх 7.1.Засгийн газар дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

7.1.1.хог хаягдлын талаархи тєрийн бодлогын хэрэгжилтийг зохион байгуулах;

7.1.2.хог хаягдал гаргасны тєлбєр тооцох болон хог хаягдлын норматив тогтоох аргачлалыг батлах;


8 дугаар зїйл. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 8.1. Байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн

захиргааны тєв байгууллага дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

8.1.1. хог хаягдлын талаархи тєрийн бодлого, їндэсний хєтєлбєрийн хэрэгжилтийг хангах;

221

8.1.2.аюултай хог хаягдлын улсын тоо бїртгэлийг хєтлєх;

8.1.3.хог хаягдлын улсын тоо бїртгэл хєтлєх, тайлагнах журмыг батлах;

8.1.4.хог хаягдал булах зориулалтын байгууламж, тєвлєрсєн цэгийн тєрєл, тэдгээрт тавигдах шаардлага, хог хаягдал булах їйл ажиллагаа эрхлэх иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйл ажиллагааны журмыг батлах;

8.1.5.хууль тогтоомжид заасан бусад бїрэн эрх.

9 дїгээр зїйл. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал, Засаг даргын бїрэн эрх

9.1.Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

9.1.1.хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих;

9.1.2.Засгийн газраас тогтоосон аргачлалын дагуу тухайн нутаг дэвсгэрт мєрдєх хог хаягдлын нормативыг тогтоох;

9.1.3.хог хаягдлыг бууруулахад чиглэсэн орон нутгийн хєтєлбєрийг батлах, тїїний биелэлтэд дїгнэлт єгєх;

9.1.4.хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 9.2. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга дараахь нийтлэг

бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ: 9.2.1.хог хаягдлын талаархи тєрийн бодлогын

хэрэгжилтийг нутаг дэвсгэртээ зохион байгуулан хангах; 9.2.2.хог хаягдлыг бууруулахад чиглэсэн орон

нутгийн чанартай хєтєлбєр боловсруулан аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаар батлуулан, биелэлтийг нь хангах;

9.2.3.батлагдсан журмын дагуу нутаг дэвсгэрийнхээ хэмжээнд хог хаягдлын улсын тоо бїртгэл хєтлєх;

9.2.4.хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх, булах иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйл ажиллагааг їнэлэх, санхїїжїїлэх журам болон сум, дїїргийн Засаг даргатай байгуулах гэрээний загвар батлах;

9.2.5. хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд тавих хяналт, хийх шалгалтыг орон нутагтаа зохион байгуулах;

9.2.6. аймгийн тєвийн сумын газар зохион байгуулалтын ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу хог хаягдлын тєвлєрсєн цэгийн байршлыг тогтоох;

9.2.7.хууль тогтоомжид заасан бусад бїрэн эрх.

222

9.3.Нийслэлийн Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг хэрэгжїїлнэ:

9.3.1.нийслэлийн газар зохион байгуулалтын ерєнхий тєлєвлєгєєний дагуу хог хаягдлын тєвлєрсєн цэгийн байршлыг тогтоох;

9.3.2.байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас баталсан журмын дагуу хог хаягдал булах їйл ажиллагаа эрхлэх аж ахуйн нэгж, байгууллагыг сонгон шалгаруулах;

9.3.3. хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 9.4. Сумын Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг

хэрэгжїїлнэ:9.4.1.сумын газар зохион байгуулалтын ерєнхий

тєлєвлєгєєний дагуу сумын тєвийн хог хаягдлын тєвлєрсєн цэг болон хог хаягдал хадгалах тїр цэгийн байршлыг тогтоох;

9.4.2.байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагын баталсан журмын дагуу хог хаягдал булах їйл ажиллагаа эрхлэх иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг сонгон шалгаруулах;

9.4.3.хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх иргэн , аж ахуйн нэгж, байгууллагыг сонгон шалгаруулах, батлагдсан загварын дагуу гэрээ байгуулан ажиллах, гэрээний биелэлтийг харгалзан тухайн иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын гэрээгээр гїйцэтгэсэн ажил, їйлчилгээг санхїїжїїлэх;

9.4.4.хот,тосгон, бусад суурингийн бус нутаг дэвсгэрт оршин сууж байгаа иргэдийн хог хаягдал булах аргачлалыг батлах;

9.4.5. нийтийн эдэлбэрийн газрын хог хаягдлыг цэвэрлїїлэх;

9.4.6. хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих;

9.4.7.хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 9.5.Дїїргийн Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг

хэрэгжїїлнэ:9.5.1. хог хаягдал хадгалах тїр цэгийн байршлыг

тогтоох; 9.5.2.хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх аж ахуйн

нэгж, байгууллагыг сонгон шалгаруулах, батлагдсан загварын дагуу гэрээ байгуулан ажиллах, гэрээний биелэлтийг харгалзан тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллагыг санхїїжїїлэх;

9.5.3. нийтийн эдэлбэрийн газрын хог хаягдлыг цэвэрлїїлэх;

223

9.5.4.хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжийн хэрэгжилтэд хяналт тавих;

9.5.5.хуульд заасан бусад бїрэн эрх. 9.6.Баг, хорооны Засаг дарга дараахь бїрэн эрхийг

хэрэгжїїлнэ:9.6.1.нутаг дэвсгэрт байгаа хог хаягдлыг цэвэрлэх,

зайлуулах ажилд иргэдийг татан оролцуулах; 9.6.2.хог хаягдлын тєлбєрийн барагдуулалтад

хяналт тавих; 9.6.3.иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллага хог хаягдлаа

зориулалтын цэгт хаяж байгаа байдалд хяналт тавих; 9.6.4. тєв суурингаас алслагдсан хэсэг, бїлэг айл,

єрх, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хог хаягдал хадгалах тїр цэгийг тогтоож мєрдїїлэх.

10 дугаар зїйл. Хог хаягдлын талаар иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын нийтлэг эрх, їїрэг. 10.1.Иргэн дараахь эрх эдэлж, їїрэг хїлээнэ:

10.1.1.їїсгэсэн аюултай хог хаягдал, тїїний эх їїсвэрийн талаар тєрийн болон нутгийн захиргааны байгууллагад мэдээлж байх;

10.1.2.хуульд заасны дагуу хог хаягдал гаргасны тєлбєрийг хугацаанд нь бїрэн тєлєх;

10.1.3. зориулалтын цэгээс бусад газарт хог хаягдал хаяхгїй байх;

10.1.4.їїсгэсэн хог хаягдлаа хог хаягдал хадгалах тїр цэгт ангилан хаях;

10.1.5.энэ хуульд заасан журмын дагуу олон нийтийн хяналтыг хэрэгжїїлэх, хог хаягдлын тухай хууль тогтоомж зєрчсєн этгээдэд хариуцлага хїлээлгэхийг эрх бїхий этгээдээс шаардах;

10.1.6. хуульд заасан бусад эрх, їїрэг. 10.2.Аж ахуйн нэгж, байгууллага дараахь эрх эдэлж,

їїрэг хїлээнэ: 10.2.1. явуулж байгаа їйлдвэрлэл, їйлчилгээний

тєрлєєс хамаарч хог хаягдлыг тєрєлжїїлж, хог хаягдал хадгалах тїр цэгт ангилан хаях, їйлдвэрлэлийн хог хаягдлын талаархи мэдээллийг тєрийн болон нутгийн захиргааны байгууллагад їнэн зєв мэдээлэх;

10.2.2. хог хаягдлын талаархи дїрэм, журам, стандартын шаардлагыг хангаж ажиллах;

10.2.3.хог хаягдал гаргасны тєлбєрийг хугацаанд нь бїрэн тєлєх;

224

10.2.4. хог хаягдлын талаар мэргэжлийн байгууллагаас арга зїйн туслалцаа, зєвлєгєє авах;

10.2.5. хог хаягдлыг ангилан хаях талаар зохих мэдлэгийг ажилтандаа эзэмшїїлж, аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг ханган ажиллах;

10.2.6.хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх эрх авсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай гэрээ байгуулан биелэлтийг хангах;

10.2.7. хуульд заасан бусад эрх, їїрэг. 10.3. Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага орчны

газрынхаа хог хаягдлыг цэвэрлэх болон хог хаягдлыг зайлуулах олон нийтийг хамарсан ажилд оролцох їїрэгтэй.

10.4.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага єєрийн эзэмшил ємчлєлийн барилгаа барих, буулгах, засварлах тохиолдолд гарах хог хаягдлыг хаях талаар урьдчилан гэрээ байгуулан зохих тєлбєрийг тєлсний їндсэн дээр хог хаягдлыг хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх, булах эрх бїхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад шилжїїлнэ.

10.5. Хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх, булах эрх аваагїй иргэн, аж ахуйн нэгж , байгууллага эдгээр їйл ажиллагаа явуулахыг хориглоно.


Хог хаягдлыг хаях , цуглуулах , тээвэрлэх , булах , ашиглах

11 дїгээр зїйл. Хог хаягдал хаях, булах 11.1.Хот, тосгон, бусад суурин газарт оршин сууж

байгаа иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага дараахь журмаар хог хаягдлаа хаяна:

11.1.1.хог хаягдал хадгалах зориулалтын байгууламж бїхий орон сууцанд оршин суугч нь тухайн байгууламжид;

11.1.2.гэр хорооллын болон хог хаягдал хадгалах зориулалтын байгууламжгїй орон сууцанд оршин суугч иргэн, энэ хуулийн 11.3-т зааснаас бусад аж ахуйн нэгж, байгууллага хог хаягдлаа сум, дїїргийн Засаг даргын тогтоосон хог хаягдал хадгалах тїр цэгт тогтоосон хугацаанд .

11.2.Хот, тосгон, бусад суурингийн бус нутаг дэвсгэрт оршин сууж байгаа иргэн ахуйн хэрэглээнээс нь їїссэн хог хаягдлаа сумын Засаг даргын баталсан аргачлалын дагуу булна.

225

11.3.Їндсэн їйл ажиллагаанаас нь тусгай ангиллын хог хаягдал ихээхэн хэмжээгээр їїсгэдэг їйлдвэрлэл эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага стандартын шаардлага хангасан хог хаягдал булах зориулалтын байгууламжид їйлдвэрлэлийн хог хаягдлаа булна.

11.4. Энэ хуулийн 11.3-т заасан їйлдвэрлэлийн жагсаалтыг Засгийн газар батална.

11.5. Энэ хуулийн 11.1-т заасан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага хог хаягдал хадгалах тїр цэгт хаях боломжгїй овор, даац ихтэй хог хаягдлаа хог хаягдал булах эрх бїхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай тохиролцон тэдгээрт шилжїїлж болно.

12 дугаар зїйл. Хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх 12.1.Нийслэл, сумын Засаг дарга хот, тосгон, бусад

суурины хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх їйл ажиллагааг сонгон шалгаруулалтад шалгарч, гэрээ байгуулсан иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагаар гїйцэтгїїлнэ.

12.2.Хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэхэд дараахь шаардлагыг тавина:

12.2.1.тогтоосон чиглэлийн дагуу хог хаягдлыг цуглуулж, тээвэрлэн, хог хаягдлын тєвлєрсєн цэгт хїргэх;

12.2.2.хог хаягдлыг тээвэрлэх аюулгїй ажиллагааны шаардлагыг хангасан битїїмжилсэн, зориулалтын тээврийн хэрэгслээр тээвэрлэх;

12.2.3.хууль тогтоомж, гэрээнд заасан бусад шаардлага.

12.3.Хог хаягдал тээвэрлэх чиглэлийг нийслэл, сумын Засаг дарга тогтооно.

12.4.Хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь хог хаягдал булах эрх бїхий иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагатай гэрээ байгуулан ажиллах бєгєєд уг гэрээний биелэлтэд сум, дїїргийн Засаг дарга хяналт тавина.

13 дугаар зїйл. Хог хаягдал булах 13.1.Хог хаягдлын тєвлєрсєн цэгийн хог хаягдал булах

ажлыг эрх бїхий мэргэжлийн байгууллага, аж ахуйн нэгж болон тусгайлан эрх авсан иргэн эрхлэн гїйцэтгэнэ.

13.2.Хог хаягдал булах їйл ажиллагаа эрхлэх иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага сум, дїїргийн Засаг даргатай гэрээ байгуулж ажиллана.

13.3.Энэ хуулийн 11.3-т заасан аж ахуйн нэгж, байгууллага хог хаягдлаа мэргэжлийн байгууллагын хяналтан

226

дор тогтоосон газар булна. Хог хаягдлыг булах технологийн шаардлагыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн тогтооно.

13.4.Хог хаягдлын тєвлєрсєн цэг, хог хаягдал хадгалах тїр цэгийн болон энэ хуулийн 11.3-т заасан аж ахуйн нэгж, байгууллагын хог хаягдал булах зориулалтын байгууламжийн даацыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага тогтооно.

14 дїгээр зїйл. Хог хаягдлыг ашиглах 14.1.Хог хаягдал булах їйл ажиллагаа эрхлэх иргэн, аж

ахуйн нэгж, байгууллага хог хаягдлын тїр болон тєвлєрсєн цэгийн хог хаягдлыг ашиглах эрхтэй.

14.2.Аюултай хог хаягдлыг ашиглах їйл ажиллагаа эрхлэх зєвшєєрєл олгох асуудлыг Засгийн газар шийдвэрлэнэ.

15 дугаар зїйл. Хог хаягдлын тєвлєрсєн цэг байгуулахыг хориглох газар 15.1. Хїн амын тєвлєрсєн суурьшлын бїс, усны эрїїл

ахуйн болон хамгаалалтын бїс, уурхайн эдэлбэр болон ашигт малтмалын нєєц нь тогтоогдсон болон бусад хууль тогтоомжоор хориглосон газарт хог хаягдлын тєвлєрсєн цэг байгуулахыг хориглоно.

16 дугаар зїйл. Аюултай хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, булахад тавигдах нэмэлт шаардлага 16.1.Хїрээлэн байгаа орчин, хїний эрїїл мэндэд

їзїїлэх хортой нєлєєллийн хэмжээнээс хамааруулан аюултай хог хаягдлын ангилал, зэрэглэлийг эрїїл мэнд, шинжлэх ухааны болон байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн хамтран батална.

16.2.Аюултай хог хаягдлыг паспортжуулах журмыг Засгийн газар батална.

16.3.Аюултай хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, булахад аюулгїй байдлыг хангах шаардлагыг Засгийн газар тогтооно.

16.4.Аюултай хог хаягдлыг хил дамжуулан тээвэрлэх, импортлох, экспортлохтой холбогдсон харилцааг хуулиар зохицуулна.

227


Хог хаягдлын мэдээллийн сан

17 дугаар зїйл. Хог хаягдлын мэдээллийн нэгдсэн сан 17.1.Аймаг, нийслэл, сум, дїїрэг хог хаягдлын

мэдээллийн сантай байна. 17.2.Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага ємчилж байгаа

хог хаягдлын талаар тайлан, мэдээ гаргаж, тогтоосон хугацаанд баг, хорооны Засаг даргад хїргїїлж байна.

17.3.Энэ хуулийн 17.1 дэх хэсэгт заасан сан бїрдїїлэх, энэ талаархи мэдээллээр бусдад їйлчлэх журмыг байгаль орчны асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн батална.


Хог хаягдлын эдийн засгийн зохицуулалт

18 дугаар зїйл. Хог хаягдлын эдийн засгийн зохицуулалтын їндсэн зарчим 18.1.Хог хаягдлын эдийн засгийн зохицуулалтад

дараахь їндсэн зарчмыг баримтална: 18.1.1.хог хаягдлыг бууруулах, ашиглах; 18.1.2.хог хаягдал гаргасны тєлбєр тєлєх; 18.1.3.хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, хадгалах,

булах їйл ажиллагаанд оролцогчдод эдийн засгийн урамшуулал їзїїлэх;

18.1.4.импортоор оруулсан дахин ашиглагдах боломжгїй бараа материал, хог хаягдлын тєлбєрийг тусгай хуулиар зохицуулах.

19 дїгээр зїйл. Хог хаягдлын эдийн засгийн зохицуулалтыг боловсронгуй болгох хєтєлбєрїїд 19.1.Хог хаягдлыг бууруулах, ашиглах, булах їйл

ажиллагааг хїн амын эрїїл мэнд, хїрээлэн байгаа орчны тєлєв байдал болон газар нутгийн нийгэм, эдийн засгийн хєгжлийн тївшинтэй уялдуулан тєлєвлєх їїднээс тєрийн захиргааны болон нутгийн єєрєє удирдах байгууллагууд хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, хадгалах, булах їйл ажиллагааг боловсронгуй болгох улс, бїс, орон нутгийн хєгжлийн хєтєлбєрїїдийг боловсруулна.

228

20 дугаар зїйл. Хог хаягдал гаргасны тєлбєр 20.1.Аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн хог хаягдал

гаргасны тєлбєр тєлнє. 20.2.Хог хаягдал гаргасны тєлбєрийн хэмжээг Засгийн

газраас баталсан аргачлалын дагуу аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал батална.

20.3.Хог хаягдал гаргасны тєлбєрийн орлогыг нийслэл, сумын хаягдлын їйлчилгээний санд тєвлєрїїлнэ.

21 дїгээр зїйл. Хог хаягдлын їйлчилгээний сан 21.1.Хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх, булах їйл

ажиллагааг санхїїжїїлэх бие даасан эх їїсвэрийг бий болгох, хог хаягдлыг багасгах їйл ажиллагааг дэмжих зорилгоор нийслэл, сумын Засаг дарга хог хаягдлын їйлчилгээний сан байгуулан ажиллуулна.

21.2.Хог хаягдлын їйлчилгээний сангийн хєрєнгє нь нийслэл, сумын тєсвийн бїрэлдэхїїн хэсэг болох бєгєєд тїїнийг тєлєвлєх, санхїїжїїлэх, хянах, гїйцэтгэлийн тайлан, мэдээ гаргах ажиллагааг тухайн тєсвийн нэгэн адил журмаар хэрэгжїїлнэ.

21.3.Хог хаягдлын їйлчилгээний сангийн орлого нь дараахь эх їїсвэрээс бїрдэнэ:

21.3.1.хог хаягдал гаргасны тєлбєрийн орлого; 21.3.2.зээл, тусламж, хандивын орлого; 21.3.3.нийтийн эдэлбэрийн газрын хог хаягдлыг

цуглуулах, тээвэрлэх, булах зориулалтаар орон нутгийн тєсвєєс зарцуулах хєрєнгє;

21.3.4.бусад. 21.4.Хог хаягдлын їйлчилгээний сангийн хєрєнгийг

дараахь зориулалтаар зарцуулна: 21.4.1.хог хаягдал цуглуулах, тээвэрлэх, булах; 21.4.2.хог хаягдлыг багасгах їйл ажиллагааг дэмжих; 21.4.3.хог хаягдлын тєвлєрсєн цэгийг нєхєн сэргээх; 21.4.4.хїн амд мэдээлэл, сургалт,сурталчилгаа

явуулах.


Хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих хяналт ,хууль тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх

хариуцлага

229

22 дугаар зїйл. Хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжид тавих хяналт 22.1.Хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд

эрх бїхий мэргэжлийн хяналтын байгууллага, бїх шатны Засаг дарга хяналт тавина.

22.2. Сум, дїїрэг, баг, хорооны Засаг дарга нутаг дэвсгэртээ хог хаягдлын тухай хууль тогтоомжоор тогтоосон захиргааны їїргийн биелэлтэд хяналт тавих олон нийтийн байцаагч ажиллуулж болно. Олон нийтийн байцаагч ажиллуулах, тэдгээрт мєнгєн урамшуулал олгох асуудлыг Гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх тухай хуулийн 12, 13 дугаар зїйлийн дагуу зохицуулна.

22.3. Хог хаягдлын байгууламжийн байршил нь хот тєлєвлєлт, газар зохион байгуулалтын тєлєвлєгєєнд тусгагдаагїй, хог хаягдлыг булах технологи, їйл ажиллагаа нь хїрээлэн байгаа орчин, хїний эрїїл мэндэд халтай, эсхїл хууль тогтоомжид нийцээгїй бол мэргэжлийн хяналтын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны байгууллага уг байгууламжийн їйл ажиллагааг зогсоож, учирсан хохирлыг буруутай этгээдээр тєлїїлнэ.

22.4.Хог хаягдлын тухай хууль тогтоомж зєрчсєн этгээдэд эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол улсын байцаагч болон сум, дїїрэг, баг, хорооны Засаг дарга дараахь хариуцлага хїлээлгэнэ:

22.4.1.зориулалтын бус газар хог хаягдал хаясан иргэнийг 1000-15000 хїртэл тєгрєгєєр, аж ахуйн нэгж байгууллагыг 150000-200000 хїртэл тєгрєгєєр торгож, учруулсан хохирлыг арилгуулах;

22.4.2.энэ хуулийн 14.1-ийг зєрчсєн иргэнийг 30000- 50000 хїртэл, аж ахуйн нэгж байгууллагыг 150000-250000 хїртэл тєгрєгєєр торгох;

22.4.3.хог хаягдал хадгалах зориулалтын бус газар болон нийтийн эдэлбэрийн газарт нийлэг уут, сав, бохь, тамхины иш хаясан иргэнийг 1000-10000 тєгрєгєєр торгох.

23 дугаар зїйл.Хууль хїчин тєгєлдєр болох 23.1.Энэ хуулийг 2004 оны 7 дугаар сарын 1-ний єдрєєс

эхлэн дагаж мєрдєнє.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДЭД ДАРГА Ж.БЯМБАДОРЖ

230


ХЭРЭГЛЭГЧИЙН ЭРХИЙГ ХАМГААЛАХ ТУХАЙ ХУУЛЬ




1 дїгээр зїйл. Хуулийн зорилт 1.1. Энэ хуулийн зорилт нь бараа, бїтээгдэхїїн /цаашид

“бараа” гэх/ худалдах, худалдан авах, ажил гїйцэтгэх болон їйлчилгээ їзїїлэх явцад хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2 дугаар зїйл. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль тогтоомж 2.1. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль

тогтоомж нь Монгол Улсын Їндсэн хууль, Иргэний хууль, энэ хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад актаас бїрдэнэ.

Монгол Улсын олон улсын гэрээнд энэ хуульд зааснаас єєрєєр заасан бол олон улсын гэрээний заалтыг дагаж мєрдєнє.


дурдсан утгаар ойлгоно: 3.1.1. “хэрэглэгч” гэж бараа, ажил, їйлчилгээг

їйлдвэрлэл, аж ахуйн їйл ажиллагааны бус, зєвхєн хувийн болон гэр бїл, ахуйн хэрэгцээгээ хангахад зориулан захиалж, худалдан авч, їйлчлїїлж байгаа, эсхїл хэрэглэж байгаа хувь хїнийг;

3.1.2. “худалдагч” гэж зохион байгуулалтын хэлбэрээсээ їл хамааран хэрэглэгчид бараагаа борлуулж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага, хувиараа аж ахуй эрхлэгч болон хувь хїнийг;

3.1.3. “їйлдвэрлэгч” гэж зохион байгуулалтын хэлбэрээсээ їл хамааран хэрэглэгчид борлуулах зорилгоор

231

бараа їйлдвэрлэж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага, хувиараа аж ахуй эрхлэгч болон хувь хїнийг;

3.1.4. “гїйцэтгэгч” гэж зохион байгуулалтын хэлбэрээсээ їл хамааран хэрэглэгчид тєлбєртэй болон тєлбєргїй ажил гїйцэтгэж, їйлчилгээ їзїїлж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага, хувиараа аж ахуй эрхлэгч болон хувь хїнийг;

3.1.5. “баталгаат хугацаа” гэж їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгчийн бараа, ажил, їйлчилгээний чанар, аюулгїй байдалд гаргаж єгсєн хугацааг;

3.1.6. “ажил гїйцэтгэх, їйлчилгээ їзїїлэх” гэж Иргэний хуулийн 343, 359 дїгээр зїйлд тодорхойлсныг.

4 дїгээр зїйл. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалахад баримтлах зарчим 4.1. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах талаар дараахь

зарчмыг баримтална: 4.1.1. зах зээлд нийлїїлж байгаа бараа, ажил,

їйлчилгээ нь хэрэглэгчийн аюулгїй байдал, тоо, хэмжээ, чанар, хугацаа, зориулалтын зохих шаардлагыг хангасан байх;

4.1.2. хэрэглэгч нь бараа, ажил, їйлчилгээний талаар їнэн зєв мэдээлэл олж авах, хэрэглээний соёл эзэмших боломжоор хангагдсан байх;

4.1.3. xэрэглэгчийн эрїїл мэнд, амь нас, эд хєрєнгє, эд хєрєнгийн бус ашиг сонирхол, хїрээлэн байгаа орчинд учирсан гэм хорыг арилгах, зєрчигдсєн эрхийг сэргээх, хохирлыг нєхєн тєлєх.


Хэрэглэгчийн эрх

5 дугаар зїйл. Чанар, аюулгїй байдлыг хангасан бараа хэрэглэх, ажил, їйлчилгээгээр хангуулах хэрэглэгчийн эрх 5.1. Хэрэглэгч эрх бїхий байгууллагаас баталсан

стандарт, техникийн нєхцєл, барилгын болон эрїїл ахуй, ариун цэврийн норм, фармакопей, жор, тїїнчлэн хууль тогтоомж, гэрээгээр тодорхойлсон зохих чанар, тоо хэмжээ, аюулгїйн шаардлагыг хангасан бараа хэрэглэх, ажил, їйлчилгээгээр хангуулах эрхтэй.

5.2. Хэрэглэгч баталгаат болон эдэлгээний хугацааны дотор барааны чанар, аюулгїй байдлаар хангагдах эрхтэй.

232

5.3. Хэрэв їйлдвэрлэгч удаан хугацаанд хэрэглэх бараанд баталгаат хугацаа тогтоогоогїй бол барааг худалдан авагчид шилжїїлсэн єдрєєс эхлэн хэрэглэгч хуульд єєрєєр заагаагїй бол 6 сарын хугацаанд барааны чанар, аюулгїй байдлын баталгаа авах эрхтэй.

5.4. Бараа, ажил, їйлчилгээний чанар, аюулгїй байдлыг хангаагїйгээс хэрэглэгчийн амь насанд аюул, эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулсны тєлбєрийг Иргэний хуулийн арван найм, тавин хоёрдугаар бїлэгт заасны дагуу буруутай этгээдээр нєхєн тєлїїлэх эрхтэй.

5.5. Хэрэглэгч чанаргїй бараа, ажил, їйлчилгээний улмаас зєрчигдсєн эрхээ хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулдаг тєрийн бус байгууллагаар дамжуулан хамгаалуулах эрхтэй.

5.6. Хэрэглэгч холбогдох баримт бичгийн дугаар, лизенц олгосон байгууллагын тухай мэдээлэл, їйлдвэрлэгчээс барааны талаар холбогдох хяналтын байгууллагаас олгосон зєвшєєрєл, чанар, аюулгїйн баталгаажилтын дїгнэлтийг шаардан їзэх эрхтэй.

6 дугаар зїйл. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэт- гэгчийн буруугаас учирсан гэм хорыг арилгуулах, хохирлыг нєхєн тєлїїлэх хэрэглэгчийн эрх 6.1. Хэрэглэгч їйлдвэрлэгчийн буруугаас єєрт учирсан

гэм хорыг арилгуулах, хохирлыг нєхєн тєлїїлэх замаар эдийн засгийн ашиг сонирхлоо хамгаална.

6.2. Бараанд биет байдлын доголдол /тоо, хэмжээ, чанар, хугацаа/ болон эрхийн зєрчил илэрвэл хэрэглэгч гэрээнд заасан хугацаанд буюу хугацаа заагаагїй бол нэн даруй уг гэм хорыг арилгах буюу учирсан хохирлыг нєхєн тєлєхийг худалдагчаас шаардах эрхтэй.

6.3.Хэрэглэгч согог гэмтэлтэй, иж бїрдэлгїй, тоо, хэмжээ, чанарын шаардлага хангаагїй бараа борлуулсан худалдагчид Иргэний хуулийн 254 дїгээр зїйлд заасны дагуу уг барааны доголдлыг арилгуулах, хохирлоо нєхєн тєлїїлэх талаар дараахь шаардлагын аль нэгийг гаргах эрхтэй:

6.3.1. барааны доголдлыг їнэ тєлбєргїй арилгуулах буюу уг доголдлыг хэрэглэгч єєрєєсєє болон гуравдагч этгээдээр арилгуулахад гаргасан зардлыг нєхєн тєлїїлэх;

6.3.2. барааны їнийг доголдлын хэмжээтэй дїйцїїлэн бууруулах;

6.3.3. гэрээнд заасан тоо, хэмжээнээс дутуу барааг хїлээн авахаас татгалзах, эсхїл їнийг тооцож авах;

233

6.3.4. доголдолтой барааны оронд тухайн тєрлийн доголдолгїй бараагаар солих, эсхїл барааг буцаан єгч, їнийг тооцож авах;

6.3.5. гэрээг цуцлах; 6.3.6. худалдагч нь барааны согог гэмтэл, иж

бїрдлийн талаар урьдчилан мэдэгдээгїй тохиолдолд уг барааг хэрэглэгчийн шаардлагаар нэн даруй, ийм боломжгїй бол хэрэглэгчтэй тохиролцсон хугацаанд, эсхїл тухайн барааг буцаан эхний ээлжинд солих буюу иж бїрдїїлж єгєх. Хэрэв ийм боломжгїй болон хэрэглэгч шаардсан бол барааны їнэ, хєлсийг бїрнээр, эсхїл зєрїїг буцааж олгох;

6.3.7. баталгаат хугацааны дотор хэрэглэгчийн буруу биш шалтгаанаар тухайн бараа хэрэгцээ хангахгїй, нуугдмал согог гэмтэлтэй нь илэрвэл худалдагч тїїнийг солих, эсхїл хэрэглэгчтэй тохиролцсон хугацаанд їнэ тєлбєргїй засварлах. Хэрэв ийм боломжгїй болон хэрэглэгч шаардсан бол барааны їнэ хєлсийг бїрнээр, эсхїл зєрїїг буцааж олгох.

6.4. Чанарын шаардлага хангаагїй, гэрээний їїргээ биелїїлээгїй ажил, їйлчилгээ їзїїлснээс хэрэглэгчид учирсан хохирлыг дор дурдснаар арилгуулна:

6.4.1. гэрээнд заасан болзол, чанарын шаардлага хангаагїй ажил, їйлчилгээ гїйцэтгэсний улмаас хэрэглэгчид учирсан хохирлын хэмжээгээр гэрээний їнийг багасган тєлєх;

6.4.2. хэрэглэгчийн эд материалыг ашиглан ажил, їйлчилгээ гїйцэтгэхдээ гэрээний болзлыг хангаагїйгээс хэрэглэгч хїлээн авахаас татгалзсан тохиолдолд гїйцэтгэгч гэрээнд єєрєєр заагаагїй бол ижил нэр тєрєл, чанартай эд материалаар гэрээний болзлыг хангасан ажил, їйлчилгээг гїйцэтгэж єгєх.

6.5. Бараа, ажил, їйлчилгээний чанар, согог гэмтэл, иж бїрдлийн талаар хэрэглэгчийн тавьсан гомдол їндэслэлгїй болох нь эрх бїхий этгээдийн дїгнэлтээр нотлогдсон, Иргэний хуулийн 255.1.3-т заасны дагуу хэрэглэгч нь тээвэрлэх, хадгалах, ашиглах журам зєрчсєн тохиолдолд холбогдох зардлыг худалдагч хариуцахгїй.

7 дугаар зїйл. Барааны талаар мэдээлэл авах хэрэглэгчийн эрх 7.1. Хэрэглэгч барааны талаар їнэн зєв сонголт хийхэд

туслах бодит мэдээллээр хангагдах эрхтэй. 7.2. Їйлдвэрлэгч барааныхаа талаар хэрэглэгчид дор

дурдсан мэдээлэл єгнє:

234

7.2.1. їйлдвэрлэгчийн нэр, хаяг, барааны болон бусад таних тэмдэг, таницын тухай код;

7.2.2. барааны зориулалт, хэрэглээний шинж чанар; 7.2.3. барааны орц, найрлага, хадгалах, хэрэглэх

арга зїй; 7.2.4. барааны нэр тєрєл, їнэ; 7.2.5. барааны хэмжээ, хэмжих нэгж; 7.2.6. барааны баталгаат болон эдэлгээний хугацаа; 7.2.7. барааг зєв хэрэглэх тухай заавар.

8 дугаар зїйл. Шїїхээр хамгаалуулах хэрэглэгчийн эрх 8.1. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгчийн буруугаас

хэрэглэгчид учирсан гэм хорыг арилгах, хохирлыг нєхєн тєлєх талаар гаргасан хэрэглэгчийн шаардлагыг їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгч биелїїлэхээс татгалзсан тохиолдолд энэ талаар шїїхэд нэхэмжлэл гаргах эрхтэй.

9 дїгээр зїйл. Хэрэглээний соёл эзэмших хэрэглэгчийн эрх 9.1. Хэрэглэгч хэрэглээний соёл эзэмших, энэ талаар

сурах бололцоогоор хангагдах эрхтэй.

10 дугаар зїйл. Бараа, ажил, їйлчилгээний доголдлын талаар гомдлын шаардлага гаргах хугацаа 10.1. Бараа, ажил, їйлчилгээнд доголдол илэрсэн

тохиолдолд хэрэглэгч Иргэний хуулийн 254, 349 дїгээр зїйлд заасан хугацааны дотор гомдлын шаардлага гаргах эрхтэй.

10.2. Улирлын чанартай барааны хувьд баталгаат хугацаа нь тухайн улирал эхлэх їеэс тооцогдоно.

10.3. Барааг шуудангаар хїргэсэн тохиолдолд гомдлын шаардлагыг хэрэглэгчид хїргэсэн єдрєєс эхлэн тооцно.

10.4. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгч бараа, ажил, їйлчилгээний доголдлыг боломжтой хугацаанд арилгах їїрэг хїлээнэ. Боломжит хугацаа, анзын хэмжээг гэрээнд зааж хоёр тал гарын їсэг зуран баталгаажуулсан байна.

10.5. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгч бараа, ажил, їйлчилгээний доголдлыг арилгах їїргээ хугацаанд нь биелїїлээгїй бол Иргэний хуулийн 232 дугаар зїйлд заасны дагуу анз тєлєх їїрэг хїлээнэ.

235

11 дїгээр зїйл. Хэрэглэгчтэй байгуулсан гэрээ хїчин тєгєлдєр бус байх 11.1. Хэрэглэгч, їйлдвэрлэгч, гїйцэтгэгч бараа

худалдах, худалдан авах, нийлїїлэх, ажил гїйцэтгэх, їйлчилгээ їзїїлэх тухай гэрээг бичгээр болон амаар хийж болно.

11.2. Хэрэглэгчтэй байгуулсан гэрээний нєхцєл нь хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай энэ хууль болон бусад хууль тогтоомжоор тогтоосон нєхцлєєс дордуулсан бол хїчин тєгєлдєр бус байна.


Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгчийн їїрэг

12 дугаар зїйл. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгчийн їїрэг 12.1. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгчийн зах зээлд

нийлїїлж байгаа бараа, ажил, їйлчилгээ нь хэрэглэгчийн амь нас, эрїїл мэнд болон хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулахгїй байх, заавал мєрдєх стандартын болон техникийн зохицуулалтын шаардлагыг хангасан байна.

12.2. Худалдагч барааг худалдаанд гаргахдаа їйлдвэрлэгч /нийлїїлэгч/-ээс энэ хуулиар тогтоосон шаардлагыг хангасан бараа нийлїїлэх талаар зохих гэрээг байгуулсан байна.

12.3. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгч хэрэглэгчээс бараа, ажил, їйлчилгээний чанарын доголдлын талаар тавьсан шаардлагыг хуульд заасны дагуу барагдуулах їїрэг хїлээнэ.

12.4. Зах зээлд гаргасан бараа, ажил, їйлчилгээнд хэрэглэгчийн амь насанд аюул, эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулж болзошгїй байдал илэрвэл їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгч энэ тухай олон нийтэд нэн даруй мэдээлнэ.

12.5. Yйлдвэрлэгч, худалдагч барааны баталгаат хугацааны шаардлагыг хангасан бараа борлуулах їїрэгтэй. Чанарын шаардлага хангаагїй бараа борлуулсан тохиолдолд хэрэглэгчийн шаардлагаар тїїнийг буцаан авч їнийг хэрэглэгчид олгоно.

12.6. Їйлдвэрлэгч худалдагч, гїйцэтгэгч барааны аюулгїй байдлын шаардлагыг хангаагїйгээс хэрэглэгчийн эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд учирсан гэм хорыг хуульд заасны дагуу арилгана.

236

12.7. Хэрэглэгч барааны тээвэрлэх, хадгалах, ашиглах журмыг баримталсан боловч бараа нь хэрэглэгчийн амь насанд аюул, эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулсан нь тогтоогдвол їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгч тїїний їйлдвэрлэл, нийлїїлэлт, борлуулалтыг нэн даруй зогсоож, гїйлгээнээс татаж авна.

12.8. Їйлдвэрлэгч, худалдагч, гїйцэтгэгчээс хэрэглэгчид бараа, ажил, їйлчилгээтэй холбоотой худал мэдээлэл єгєхийг хориглоно.

12.9. Бараа, ажил, їйлчилгээг хууран мэхлэх, тєєрєгдїїлэх, хїч хэрэглэх замаар худалдах, гїйцэтгэх, хэрэглэгчийн эрхийг хохироосон гэрээ байгуулахыг хориглоно.

13 дугаар зїйл. Барааны баталгаат хугацааг тогтоох їйлдвэрлэгч, гїйцэтгэгчийн їїрэг 13.1. Yйлдвэрлэгч, гїйцэтгэгч хуульд єєрєєр заагаагїй

бол бараа, ажил, їйлчилгээний баталгаат хугацааг тогтооно. 13.2. Бараа, ажил, їйлчилгээг зах зээлд нийлїїлэхдээ

тїїнийг хэрэглэх заавар, хадгалах, тээвэрлэх, ашиглахад дагаж мєрдєх аюулгїйн зааварчилгаа, анхааруулга, їйлдвэрлэсэн он, сарыг худалдааны баримт бичиг, хаяг, шошго дээр хэрэглэгчид ойлгомжтой, хэрэглэхэд хялбар байхаар тусгана.

13.3. Хэрэв хууль буюу стандартаар бараанд хэрэглэгчийн амь нас, эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулахгїй байх шаардлагыг тогтоосон бол тэдгээрийн энэ шаардлагад нийцэж байгаа эсэхийг эрх бїхий хєндлєнгийн байгууллагаар баталгаажуулсан байна.

14 дїгээр зїйл. Бараанд засвар хийх, техникийн їйлчилгээ їзїїлэх їйлдвэрлэгчийн їїрэг

14.1. Эдэлгээний тогтоосон хугацааны дотор найдвар- тай ажиллах бололцоог хангах зорилгоор їйлдвэрлэгч тухайн барааны засвар, техникийн їйлчилгээг зохион байгуулах, тїїнч- лэн їйлдвэрлэлийн хугацаанд болон тїїнийг їйлдвэрлэлээс хассанаас хойш тухайн барааны ашиглалтын хугацаа дуусах хїртэлх хугацаанд, хэрэв ийм хугацаа заагаагїй бол худалдаанд нийлїїлснээс хойш 5 хїртэл жилийн хугацаанд холбогдох сэлбэг хэрэгслийг худалдаанд нийлїїлж байх їїрэгтэй.

15 дугаар зїйл. Бараа, ажил, їйлчилгээний доголдлыг арилгах хугацаа

237

15.1. Бараа, ажил, їйлчилгээний талаар гомдлын шаардлага гаргасан тохиолдолд доголдлыг дараахь хугацаанд арилгана:

15.1.1. хїнс болон ахуйн хэрэглээний барааны эдэлгээний хугацаа буруу тогтоогдсоноос їїсэх гэм хорыг худалдагч нэн даруй арилгах;

15.1.2. бараа, ажил, їйлчилгээний доголдлын талаар гарсан гомдлыг барагдуулах їед хїндэтгэн їзэх шалтгаан гарсан /нийтийг хамарсан хорио цээр/, худалдагч /їйлдвэрлэгч, гїйцэтгэгч/ євдсєн, нас барсан, дампуурсан, татан буугдсан, тодорхой шалтгааны улмаас тїїний їйл ажиллагаа тїр болон бїрмєсєн зогссон тохиолдолд доголдлыг арилгах хугацааг хойшлуулахаар хэрэглэгчтэй тохиролцох.

15.2. Хїндэтгэн їзэх шалтгаангїйгээр доголдлыг арилгах хугацаа хэтэрвэл хугацаа хэтэрсэн хоног тутам бараа, ажил, їйлчилгээний їнийн дїнгийн 0.1 хувьтай тэнцэх хэмжээний алдангийг худалдагч /їйлдвэрлэгч, гїйцэтгэгч/ хэрэглэгчид тєлнє.


Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах удирдлага, зохион байгуулалт

16 дугаар зїйл. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тєрийн захиргааны тєв байгууллагын бїрэн эрх 16.1. Тєрийн захиргааны тєв байгууллага дараахь бїрэн

эрхтэй: 16.1.1. xэрэглэгчийн эрхийг хамгаалахтай

холбогдсон тєрийн бодлогыг хэрэгжїїлэх; 16.1.2. хэрэглэгч зах зээлээс эрэлт хэрэгцээндээ

нийцїїлэн хямд, аюулгїй, зохих чанарын бараа сонгож авах єргєн боломжийг хангахад чиглэгдсэн шударга єрсєлдєєнийг хєхїїлэн дэмжих арга хэмжээ аваx;

16.1.3. хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалахтай холбогдсон асуудлаар хууль тогтоомжийн биелэлтийг шалгах, мэргэжлийн хяналтын байгууллагатай хамтран їзлэг шалгалт явуулах, мэдээлэл, сурталчилгаа хийх, сургалт зохион байгуулах зэрэг їйл ажиллагааг хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тєрийн бус байгууллагаар гэрээний їндсэн дээр гїйцэтгїїлэх, тэдэнд мэргэжил, арга зїйн дэмжлэг їзїїлэх.

238

17 дугаар зїйл. Аймаг, нийслэл, сум дїїргийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлын бїрэн эрх 17.1. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн иргэдийн

Тєлєєлєгчдийн Хурал дараахь бїрэн эрхтэй: 17.1.1. тухайн нутаг дэвсгэрт хэрэглэгчийн эрхийг

хамгаалах талаар явуулах їйл ажиллагааны бодлого, тєлєвлєгєє болон тїїнд зарцуулах хєрєнгийн тєсвийг хэлэлцэж батлах;

17.1.2. тухайн нутаг дэвсгэрт хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулдаг тєрийн бус байгууллагад дэмжлэг їзїїлэх, їнэлэлт дїгнэлт єгєх.

18 дугаар зїйл. Аймаг, нийслэл, сум дїїргийн Засаг даргын бїрэн эрх 18.1. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга

дараахь бїрэн эрхтэй: 18.1.1. хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах бодлого

болон хууль тогтоомжийн хэрэгжилтийг зохион байгуулж, хяналт тавих;

18.1.2. хэрэглэгчид хэрэглээний соёл эзэмшїїлэх сургалт зохион байгуулах;

18.1.3. тухайн нутаг дэвсгэрт хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулдаг тєрийн бус байгууллагатай гэрээний їндсэн дээр хамтран ажиллах, дэмжлэг їзїїлэх.

19 дїгээр зїйл. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тєрийн бус байгууллагын чиг їїрэг 19.1. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр їйл

ажиллагаа явуулдаг тєрийн бус байгууллага дор дурдсан чиг їїрэгтэй:

19.1.1. хэрэглэгчийн амь насанд аюул, эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулж болзошгїй барааны їйлдвэрлэлт, борлуулалтыг зогсоох тухай їндэслэл бїхий саналаа холбогдох эрх бїхий байгууллагад тавих, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд сэрэмжлїїлэн мэдээлэх;

19.1.2. барааны чанарыг дээшлїїлэх, бараандаа тохирлын баталгаа авахыг шаардах;

19.1.3. барааны чанар, аюулгїй байдалд итгэмжлэгдсэн лабораториор шинжилгээ хийлгїїлж, дїгнэлт гаргуулах;

19.1.4. хэрэглэгчид хэрэглээний соёлын талаар албан бус сургалт явуулах;

239

19.1.5. хэрэглэгчийн амь насанд аюул, эрїїл мэнд, эд хєрєнгє, хїрээлэн байгаа орчинд гэм хор учруулж болзошгїй бараа їйлдвэрлэсэн, ажил, їйлчилгээ борлуулсан болон гэрээний дагуу хэрэглэгчид нийлїїлэх ажил, їйлчилгээг дутуу гїйцэтгэж хохирол учруулсан хувь хїн, аж ахуйн нэгж, байгууллагад хариуцлага хїлээлгэх тухай асуудлыг холбогдох эрх бїхий байгууллагад тавьж шийдвэрлїїлэх;

19.1.6. хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль тогтоомж зєрчсєн дїрэм, журмыг єєрчлїїлэх, хїчингїй болгуулах тухай саналыг эрх бїхий байгууллагад тавих;

19.1.7. хэрэглэгчийн эрхийг ноцтой хохироосон тухай їндэслэл бїхий албан ёсны шаардлага хїлээн авсан боловч арга хэмжээ аваагїй албан тушаалтанд зохих арга хэмжээ ногдуулах тухай саналыг холбогдох хяналтын байгууллагад тавих буюу шїїхэд нэхэмжлэл гаргах;

19.1.8. хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн биелэлтийг шалгах, дїнг нийтэд мэдээлэх;

19.1.9. хэрэглэгчийн гаргасан гомдол, саналыг їндэслэн улсын мэргэжлийн хяналтын байгууллагын їйл ажиллагааны талаар санал гаргах, тїїнийгээ холбогдох байгууллагад тавьж шийдвэрлїїлэх;

19.1.10. барааны чанар, аюулгїй байдал, зах зээлийн їнийн тухай хэрэглэгчид мэдээлэл, зєвлєгєє єгєх.

20 дугаар зїйл. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль тогтоомжийн биелэлтэд тавих хяналт 20.1. Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль

тогтоомжийн биелэлтэд тєрийн болон мэргэжлийн хяналтын байгууллага хяналт тавина.


Бусад зїйл 21 дїгээр зїйл. Хууль, тогтоомж зєрчигчдєд хїлээлгэх захиргааны хариуцлага 21.1.Хэрэглэгчийн эрхийг хамгаалах тухай хууль

тогтоомж зєрчсєн нь эрїїгийн хариуцлага хїлээлгэхээргїй бол гэм буруутай этгээдэд улсын байцаагч дараахь шийтгэлийг ногдуулна:

21.1.1. энэ хуулийн 12.5, 13 дїгээр зїйлд заасныг зєрчсєн аж, ахуйн нэгж, байгууллагад 100000-150000 тєгрєгийн, иргэнд 10000-50000 тєгрєгийн торгууль ногдуулах;

240

21.1.2.энэ хуулийн 12.1 дэх заалтыг зєрчсєн бол уг барааг нь хураан авч аж ахуйн нэгж, байгууллагад 100000- 200000 тєгрєгийн, иргэнд 20000-50000 тєгрєгийн торгууль ногдуулах;

21.1.3.энэ хуулийн 12.8. дахь заалтыг зєрчсєн аж ахуйн нэгж, байгууллагад 100000-250000 тєгрєгийн, иргэнд 10000-30000 тєгрєгийн торгууль ногдуулах;

21.1.4.энэ хуулийн 12.9 дэх заалтыг зєрчсєн аж ахуйн нэгж, байгууллагад 100000-250000 тєгрєгийн, иргэнд 10000-50000 тєгрєгийн торгууль ногдуулах;

21.1.5.энэ хуулийн 6.2, 6.3, 6.4 дэх хэсгийн заалтыг зєрчсєн аж ахуйн нэгж, байгууллагад 50000-100000 тєгрєгийн, иргэнд 20000-50000 тєгрєгийн торгууль ногдуулах.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДЭД ДАРГА Ж.БЯМБАДОРЖ

241

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ

2005 оны 04 дїгээр Дугаар 26 Улаанбаатар сарын 21-ний єдєр хот

Їндсэн чиглэл батлах тухай

Хууль, Улсын Их Хурлын бусад шийдвэрийн тєсєл боловсруулах, єргєн мэдїїлэх журмын тухай хуулийн 4 дїгээр зїйлд заасныг їндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ нь:

1.Монгол Улсын хууль тогтоомжийг 2008 он хїртэл боловсронгуй болгох Їндсэн чиглэлийг хавсралтаар баталсугай.

2.Монгол Улсын хууль тогтоомжийг 2008 он хїртэл боловсронгуй болгох Їндсэн чиглэлийн биелэлтийг зохион байгуулж хангах, тїїний биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Засгийн газар /Ц.Элбэгдорж/, холбогдох Байнгын хороодын дарга нарт даалгасугай.


ИХ ХУРЛЫН ДЭД ДАРГА Д.ЛYНДЭЭЖАНЦАН

242

243

244

245

246

247

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ТОГТООЛ

2005 оны 7 дугаар Дугаар 48 Улаанбаатар сарын 7-ны єдєр хот

Тєрийн ємчийг 2005-2008 онд хувьчлах, єєрчлєн байгуулах їндсэн чиглэл батлах тухай

Тєрийн болон орон нутийн ємчийн тухай хууийн 8 дугаар зїйлийн 1 дэх хэсгийн 5, 66 дугаар зїйлийн 1дэх хэсгийг їндэслэн Монгол Улсын Их Хурлаас ТОГТООХ НЬ:

1. Тєрийн ємчийг 2005-2008 онд хувьчлах, єєрчлєн байгуулах їндсэн чиглэийг хавсралтаар баталсугай.

2. Энэ тогтоолын биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Эдийн засгийн байнгын хороо /Ц. Дамиран/-д даалгасугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ИХ ХУРЛЫН ДАРГА Ц. НЯМДОРЖ

248

Улсын Их Хурлын 2005 оны 48 дугаар тогтоолын хавсралт

“ТЄРИЙН ЄМЧИЙГ 2005-2008 ОНД ХУВЬЧЛАХ ЄЄРЧЛЄН БАЙГУУЛАХ ЇНДСЭН ЧИГЛЭЛ”-ЭЭС

Нэг. Тєрийн ємчийг 2005-2008 онд хувьчлах, єєрчлєн байгуулах їндсэн чиглэлийн зорилго

1.1. Тєрийн ємчийг 2005-2008 онд хувьчлах, єєрчлєн байгуулах гол зорилго нь єнгєрсєн жилїїдэд эхлэл нь тавигдсан дэд бїтцийн болон нийгмийн салбарт хийгдэж байгаа єєрчлєн байгуулалт, хувьчлалын ажлыг эрчимжїїлж эдгээр салбарт хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдїїлэхийн хамт бусад салбарын тєрийн ємчийг хувьчлах ажлыг їргэлжлїїлэхэд оршино.

1.2. Тєрийн ємчийг 2005-2008 онд хувьчлах, єєрчлєн байгуулах їндсэн чиглэл нь /цаашид “Їндсэн чиглэл” гэх/ салбар тус бїрт хувьчлал, єєрчлєн байгуулалтын талаар баримтлах тєрийн бодлого, энэ ажлыг зохион байгуулах арга хэлбэр, баримтлах зарчмыг тодорхойлж байгаа стратегийн шинжтэй баримт бичиг бєгєєд энэхїї баримт бичгийг Монгол Улсын тєрийн захиргааны болон холбогдох бусад байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэд їйл ажиллагаандаа мєрдєх їїрэгтэй.

1.3. Хувьчлалын бэлтгэл ажлын хїрээнд олон улсын байгууллагаас авсан хєнгєлєлттэй зээлийг хэрхэн тєлїїлэх асуудлыг шийдвэрлїїлнэ.

Хоёр. Тєрийн ємчийг хувьчлахад баримтлах нийтлэг зарчим

2.1.Тєрийн ємчийг хувьчлахад дараахь нийтлэг зарчмыг баримтлана:

2.1.1 эдийн засагт хувийн хэвшлийн гїйцэтгэх їїргийг нэмэгдїїлэх їндсэн дээр їйлдвэрлэлийн їр ашиг, єрсєлдєх чадварыг дээшлїїлэх,

2.1.2 тухайн салбарт дангаар ноёрхох байд- лыг задлах, боломжтой зарим хэсэгт нь єрсєлдєєнт орчныг бий болгох,

21.3. гадаадын хєрєнгє оруулагчдыг хувьчлалд оролцуулах замаар Монгол Улсын олон тулгуурт

249

гадаад бодлогыг хэрэгжїїлэх эдийн засгийн нєхцлийг хангахад тодорхой хувь нэмэр оруулах,

2.1.4. хувьчлагдах аж ахуйн нэгжийн єр авлагыг хувьчлах їед нь байгууллага нэг бїрээр шийдвэрлэх

2.1.5 тєрєєс аж ахуйн їйл ажиллагаанд орол- цох оролцоог багасгах улсын тєсвийн бїтцийг оновчтой болгох, їр єгєєжийг нь дээшлїїлэх,

2.1.6. тєрийн зохицуулалтын їїргийг аж ахуйн їйл ажиллагаанаас тусгаарлаж, зохицуулах їїрэг бїхий байгууллагын хараат бус байдлыг хангах

2.1.7. хувьчлалын їр дїнд гарч болох нийгмийн хамгаалал, хєдєлмєр эрхлэлттэй холбогдсон сєрєг їр дагаврыг багасгах,

2.1.8. байгаль орчин, аюулгїй байдлыг хамгаалах,

2.1.9. гадаад, дотоодын хуулийн этгээд, иргэнд єр, тєлбєртэй хуулийн этгээдийг хувьчлахаас ємнє нь зээлийн гэрээ нєхєн байгуулах, зээлийн гэрээтэй байгууллагуудын хувьд єр, зээлийн їлдэгдлийг баталгаажуулах, шаардлагатай єр, зээлийн буцаан тєлєлтийн хугацаа, хїїгийн хувь хэмжээнд єєрчлєлт оруулах замаар зээлийн бїтцийг єєрчилж, єнєєгийн їнэ цэнээр хувьчлалын дїнд тусгай єртэй нь хамт хувьчлах, эсвэл хувьчлалын босго їнийн дїнд багтаан шууд тєлїїлэх.

Гурав. Їндсэн чиглэлийг хэрэгжїїлэх бїтэц, зохион байгуулалт

3.1. Їндсэн чиглэлийг дараах зохион байгуулалтаар хэрэгжїїлнэ:

3.1.1. хувьчлалын явц, їр дїнгийн байдалд Улсын Их Хурлын холбогдох байнгын хороод хяналт тавих,

3.1.2. Їндсэн чиглэлийн хэрэгжилтийн явцын талаар Засгийн газрын тайланг Улсын Их Хурал жил бїр хэлэлцэж чиглэл єгєх,

3.1.3. хувьчлах аж ахуйн нэгж, їл хєдлєх хєрєнгийн жагсаалт, энэхїї жагсаалтанд орсон хєрєнгє /объект/-ийг хувьчлах арга, хэлбэрийг Засгийн газар жил бїр батлан гаргаж, Їндсэн чиглэлийн хэрэгжилтийг зохион байгуулах,

3.1.4. хувьчлах аж ахуйн нэгж, їл хєдлєх хєрєнгийн жагсаалт, энэхїї жагсаалтанд орсон хєрєнгє /объект/-ийг Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн тухай хуулийн

250

дагуу хувьчлах ажлыг Тєрийн ємчийн хороо эрхлэн явуулж, дїнг Засгийн газарт хагас жил тутам тайлагнах,

3.1.5.Їндсэн чиглэлд заасны дагуу аж ахуйн нэгж, байгууллагыг удирдлагын, гїйцэтгэлийн болон тїрээсийн гэрээгээр ажиллуулах тухай Засгийн газрын шийдвэрийг Тєрийн ємчийн хороо тухайн чиглэлийн /салбарын/ тєрийн захиргааны тєв байгууллагатай хамтран шийдвэрлэж, энэ тухай Засгийн газарт мэдээлэх.

3.1.6. аж ахуйн нэгж, байгууллагын бїтцийн єєрчлєлтийн асуудлыг Тєрийн ємчийн хороо тухайн чиглэлийн /салбарын/ тєрийн захиргааны байгууллагатай хамтран шийдвэрлэж, энэ тухай Засгийн газарт мэдээлэх.

Дєрєв. Ємч хувьчлалын арга, хэлбэр

4.1. Ємч хувьчлал /цаашид “хувьчлал” гэх/-д хувьчлалын уламжлалт аргуудыг хэрэлэхийн зэрэгцээ олон улсын уралдаант шалгаруулалт /тендер/, удирдлагын їйл ажиллагааны їр дїнг харгалзан хувьчлах, удирдлагын гэрээ, гїйцэтгэлийн гэрээ, тїрээсийн гэрээ зэрэг арга, хэлбэрийг тухайн аж ахуйн нэгж байгууллагын онцлогт тохируулан дангаар буюу хослуулан хэрэглэнэ.

4.2. Тєрийн эзэмшлийн хувьцааг шаардлагатай хэмжээгээр багцлан худалдах, нэмэлт хєрєнгє оруулалтыг зєвшєєрєх, алдагдалтай, цаашид ашигтай ажиллах боломжгїй аж ахуйн нэгжийг татан буулгаж, эд хєрєнгийг нь худалдах зэрэг ємч хувьчлалын арга, хэлбэрийг тухайн аж ахуйн нэгжийн онцлогт тохируулан хэрэглэнэ.

4.3. Тєрийн ємчийн аж ахуйн нэгжийг хувьчлахдаа ажилчдад “хувьцаа эзэмшїїлэх сан” хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх эрх зїйн орчныг бїрдїїлнэ.

Тав. Хувьчлалын талаархи мэдээлэл

5.1.Хувьчлалын талаархи мэдээллийн нийтэд адил тэгш, хїртээмжтэй хїргэж, хувьчлалыг ил тод явуулна.

5.2. Хувьчлалд оролцогч, хувьцаа эзэмшигч, сонирхогч этгээдийг шаардлагатай мэдээллээр хангах, чєлєєтэй, їндэслэлтэй сонголт хийх боломжийг бїрдїїлэх чиглэлээр мэдээлэл, сурталчилгааг тогтмол явуулна.

5.3. Хувьчлалын талаархи мэдээлэл, сурталчилгаг хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл, мэдээллийн орчин їеийн техник

251

технологи ашиглан олон нийтэд єргєнєєр мэдээлэх ажлыг зохион байгуулна.

Зургаа. Хувьчлалын эрх зїйн орчин

6.1. Хувьчлалын талаар мєрдєж байгаа эрх зїйн актыг хувьчлалын талаар баримтлах тєрийн бодлоготой уялдуулан боловсронгуй болгох арга хэмжээг дараахь чиглэлээр їргэлжлїїлэн хэрэгжїїлнэ:

6.1.1. орон нутгийн ємчийн удирдлага, зохицуулалт, хяналт, хувьчлалтай холбогдсон эрх зїйн харилцааг боловсронгуй болгох. Ингэхдээ нутгийн єєрєє удирдах эрх хэмжээг єргєтгєх, ємчийн удирдлага, бїртгэл, хяналт, бодлого, зохицуулалтыг оновчтой болгох,

6.1.2. дэд бїтэц, нийгмийн салбар дахь тєрийн зохицуулалтыг аж ахуй, їйлчилгээний їйл ажиллагаанаас тусгаарлаж, зохицуулах їїрэг бїхий байгууллагын хараат бус байдлыг хангах,

6.1.3. аж ахуйн гэрээний эрх зїйн їндсийг єнєєгийн шаардлагад нийцїїлэн боловсронгуй болгох,

6.1.4. аж ахуй эрхлэгч тєрийн байгууллагатай харилцан їр ашигтай хамтран ажиллах тогтолцоог тєлєвшїїлэх.

Долоо.Дэд бїтцийн салбарт хийх хувьчлал, єєрчлєн байгуулалт

7.1. Дэд бїтцийн салбарт єєрчлєн байгуулалт хийхдээ тєрийн зохицуулалтыг тогтолцоог зах зээлийн эдийн засгийн харилцаанд нийцсэн хэлбэрт шилжїїлэх зарчим баримтлана.

7.2. Тус салбарт хувьчлал хийхдээ хувийн хэвшлийн оролцоог нэмэгдїїлж, єрсєлдєєний нєхцлийг бий болгох, гадаадын хєрєнгє оруулалтыг татах бодлогыг їндэсний аюулгїй байдлын їзэл баримтлалтай уялдуулан явуулахыг иш їндэс болгоно.

Арван хоёр. Нийтийн аж ахуйн салбарт хийх хувьчлал, єєрчлєн байгуулалт

12.1. Нийтийн аж ахуйн салбарт хийх хувьчлал, єєрчлєн байгуулалтын хїрээнд дараахь арга хэмжээг хэрэгжїїлнэ.

12.1.1. нийтийн аж ахуйн салбарт хувийн хэвшлийн оролцоо нэмэгдзж байгаатай уялдуулан энэ салбарт

252

їйлчилж байсан тєрийн зохицуулалтыг бие даасан зохицуу- лалтын тогтолцоонд шилжїїлэх єєрчлєлт хийх хэрэгтэй.

12.1.2. энэ салбарт їйл ажиллагаа явуулж байгаа тєрийн болон орон нутгийн ємчийн аж ахуйн нэгжїїдийг арилжааны горимд шилжїїлэх їїднээс ойрын їед тэдгээр компанийн хэлбэрт шилїїлэх

12.1.3. тус салбарын боломжтой хэсэгт нь єрсєлдєєний орчныг бий болгох зорилгоор цэвэр, бохир ус, дцлааны нэгдсэн сїлжээгээр їйлчилдэг аж ахуйн нэгж нь дамжуулж байгаа бїтээгдэхїїнийг їйлдвэрлэх, борлуулах, тїгээх їйл ажиллагаа эрхлэхгїй, харин єєрийн шугамаар дамжуулахаас бусад тусгай зєвшєєрєл бїхий аж ахуйн нэгжид ижил нєхцєлєєр їйлчилгээ їзїїлж, зохицуулагчаас тогтоосон тєлбєрийг авах журамд шилжих

12.1.4. тєслийн болон бусад тусламжийн хєрєнгєєр байгуулж байгаа худгуудын ємчлєлийн асуудлыг санхїїжїїлэгч байгууллагатай хамтран шийдвэрлэх

12.1.5. нийтийн аж ахуй, їйлчилгээний салбарт хамаарах аж ахуйн нэгж, байгууллага орон нутгийн ємчид шилжсэн тул тус салбар дахь хувьчлал єєрчлєн байгуулалтын асуудлыг тухайн орон нутгийн онцлогт тохируулан їндсэн чиглэл болон тухайн жилд Засгийн газраас баталсан хєтєлбєр, чиглэлийг баримтлан Тєрийн ємчийн хороотой зєвшилцсєний їндсэн дээр аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн хурлаас шийдвэрлэн явуулах.

Арван ёс. Бусад аж ахуйн нэгж, байгууллага, їл хєдлєх хєрєнгийн хувьчлал

19.1. Энэ їндсэн чиглэлд дурьдсанаас бусад салбарт тєрийн ємчийг хувьчлахад дараахь зарчмыг баримтлана:

19.1.1. хувьчлалд хамрагдах аж ахуйн нэгж, эд хєрєнгийн нэр тєрєл, хэмжээ,, хувьчлах арга хэлбэрийг їйл ажиллагааных нь онцлог байдал, улс орны эдийн засагт їзїїлэх нєлєєлєл зэргийг харгалзан Засгийн газар шийдвэрлэх орого, хувьчлалын бэлтгэл хангагдсан байдлыг їндэслэх,

19.1.3. гадаад орнуудаас Монгол Улсын Засгийн газарт олгосон тусламж, хєнгєлєлттэй зээлийг ашиглаж байгаа аж ахуйн нэгжийн тухайд зээл, тусламжийн асуудлыг шийдвэрлэсний дараа хувьчлах асуудлыг шийдвэрлэх,

19.1.4. тєрийн ємчит їйлдвэрийн газрыг Компанийн тухай хуульд заасны дагуу хувьцаат компанийн хэлбэрээр єєрчлєн зохион байгуулсны їндсэн дээр хувьчлах.

253

МОНГОЛ УЛСЫН ЗАСГИЙН ГАЗРЫН ТОГТООЛ


Журам батлах тухай

Төрийн болон орон нутгийн өмчийн тухай хуулийн 9 дүгээр зүйлийн 2-т заасныг хэрэгжүүлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1 "Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцох журам"-ыг 1 дїгээр хавсралт, "Үндсэн хөрөнгийн элэгдэл тооцоход баримтлах хугацаа, жилд байгуулах элэгдлийн хэмжээ"-г 2 дугаар хавсралт ёсоор тус тус баталж, 2006 оны 1 дүгээр сарын 1-нээс эхлэн мөрдүүлэхээр тогтоосугай.

2. Энэ тогтоол гарсантай холбогдуулан "Үндсэн хөрөнгийн элэгдлийн хувь, үнэлгээний тухай" Засгийн газрын 1994 оны 1 дүгээр сарын 12-ны өдрийн 8 дугаар тогтоолыг хүчингүй болсонд тооцсугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРЄНХИЙ САЙД Ц. ЭЛБЭГДОРЖ

САНГИЙН САЙД Н.АЛТАНХУЯГ

Засгийн газрын 2005 оны 233 дугаар

254

тогтоолын 1 дїгээр хавсралт

ЇНДСЭН ХЄРЄНГИЙН ЭЛЭГДЭЛ ТООЦОХ ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг їндэслэл

1.1. Тєсвийн байгууллагын удирдлага санхїїжилтийн тухай хуулийн 402, Нягтлан бодох бїртгэлийн тухай хуулийн 10.1-ийн хэрэгжїїлэх, аж ахуйн нэгж байгууллагын їндсэн хєрєнгийн ашиглахаар тооцсон хугацаа, элэгдлийг тооцоход энэхїї журмыг баримтлана.

1.2. Тєсєвт байгууллага нь їндсэн хєрєнгийн элэгдлийг тооцохдоо “Улсын секторын нягтлан бодох бїртгэлийн олон улсын стандарт 17”-г дагаж мєрдєнє.

Хоёр. Їндсэн хєрєнгийн элэгдэл тооцох

2.1. Аж ахуйн нэгж, байгууллага нь энэ журмын 2.2-д зааснаас бусад бїх їндсэн хєрєнгийн їлдэгдлийг тооцож тайлангийн хугацааны їйл ажиллагааны болон холбогдох зардалд шингээнэ.

2.2. Дор дурьдсан їндсэн хєрєнгєнд элэгдэл тооцохгїй. а/ газар б/ худалдахад зориулсан їндсэн хєрєнгє, в/ тїр ашиглаагїй буюу нєєцєд байгаа їндсэн хєрєнгє г/ номын сангийн нєєц, музей їзмэр, урлагийн цуглуулга

2.3. Тєсєвт байгууллага нь энэ тогтоолын 2 дугаар хавсралтанд заасан їндсэн хєрєнгийн элэгдэл тооцоход баримтлах хугацааг дагаж мєрдєн, шулуун шугамын аргаар элэгдлийг тооцно.

2.4. Шулуун шугамын аргаар жилд байгуулах элэгдлийн хэмжээг тодорхойлохдоо дансны їнээс їлдэх єртгийг хассан дїнг ашиглах жилийн тоонд хуваана.

2.5. Энэхїї журмын 1.2-д зааснаас бусад этгээд нь їндсэн хєрєнгийн ашиглахаар тооцсон хугацаа, элэгдэл тооцохдоо “Санхїїгийн тайлагналын олон улсын стандарт 16”-г дагаж мєрдєн байгууллагынхаа нягтлан бодох бїртгэлийн бодлогын баримт бичигт тусгасан байна.

2.6. Энэ журмын 1.2-д зааснаас бусад этгээд нь хєрєнгийн ашиглахаар тооцсон хугацааг тогтоохдоо машин, тоног тєхєєрємжийн техникийн паспорт, адил тєстэй хєрєнгийн

255

їзїїлэлтийг їндэслэн техникийн болон санхїїгийн ажилтнууд оролцсон комиссоос гаргасан дїгнэлт, тооцоог їндэслэнэ.

2.7. хєрєнгийн ашиглахаар тооцсон хугацаанд єєрчлєлт орвол элэгдлийн хувь хэмжээг дахин тооцоолно.

2.8. энэ журмын 1.2-т зааснаас бусад этгээд нь хєрєнгийнхєє ашиглагдах хугацааг тодорхойлох боломжгїй тохиолдолд энэ тогтоолын 2 дугаар хавсралтанд заасан їндсэн хєрєнгийн элэгдэл тооцоход баримтлах хугацааг ашиглаж болно.

2.9. Хєрєнгийн зах зээлийн їнэ нь дансны їнээс их хэмжээгээр зєрсєн тохиолдолд дахин їнэлгээ хийнэ.

2.10. Тодорхой бїлэгт ороогїй эсхїл шинэ нэр тєрлийн їндсэн хєрєнгийн ашиглагдах хугацаа, элэгдлийн хувийг тогтоохдоо адил тєстэй їндсэн хєрєнгийг жишиг болгох байдлаар тодорхойлно.

Засгийн газрын 2005 оны 233 дугаар

256

тогтоолын 2 дугаар хавсралт

ЇНДСЭН ХЄРЄНГИЙН ЭЛЭГДЭЛ ТООЦОХОД БАРИМТЛАХ ХУГАЦАА, ЖИЛД БАЙГУУЛАХ

ЭЛЭГДЛИЙН ХЭМЖЭЭ

¹ Їндсэн хєрєнгийн тєрєл, зїйл

Элэгдэл тооцоход баримтлах

хугацаа /жил/

Жилд байгуулах элэгдлийн

хэмжээ /хувь/

Нэг. Барилга байгууламж 1. Тємєр бетон, угсармал байшин, тємєр

сараалжтай ердийн, тоосгон болон блокон барилга

60 1.6

2. Холимог бїтэцтэй болон дїнзэн байшин 36 2.7 3. Зуслангийн модон байшин, угсармал

болон бусад хєнгєвчилсєн хийцийн модон байшин

15 6.6

4. Зоорь, хїлэмж 10-20 10-5 5. Малын хашаа 15 6.6 6. Худаг 20 5 7. Услалтын систем 8. Гэр 5 20 9. Контейнер/тємєр чингэлэг/ 20 5

Хоёр. Машин тоног тєхєєрємж 1.Барилгын материалын їйлдвэрлэлийн машин, тоног тєхєєрємж 10. Дугуй болон хонгил зуух, тээрэм,

хайлах, цутгах, тємєр эдлэл хийх тоног тєхєєрємж, хатаагуур, тїїний тоноглол

10 10

11. Эргэх зуух, металл боловсруулах суурь машин, хайлах, цутгах, тоосгоны шавар боловсруулах болон механизмын засварын їйлдвэрлэлийн технологийн тоног тєхєєрємж, гидро карьер, цахилгаан зуух, керамик эдлэхїїний бїх тєрлийн тунгаагч, арматур сунгах, таслах, нугалах болон эрдэс хєвєн эдлэхїїний тоног тєхєєрємж

10 10

12. Бетон эдлэл хэвлэх болон зуурмагийн узелийн бїх тєхєєрємж, бетон зуурагч, карьерын тэжээгїїр, бутлах, ялгах, шигших тоног тєхєєрємж, тоосго, хавтанцар їйлдвэрлэх шахуурга

8 12.5

13. Доргиурт ширээ 4 25

257

14. Угааж цэвэрлэх, тослох, цэнэглэх, задалж угсрах зэрэг зориулалтын тоног тєхєєрємж

5 20

2. Эрчим хїч, уул уурхайн їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж 15. 35кв-аас дээш хїчдэлтэй цахилгаан

дамжуулах агаарын болон кабель шугам, дулааны шугам, далд уурхайн тємєр, тємєр бетон бэхэлгээ, уурхайн бусад байгууламж

35 2.8

16. Бїх тєрлийн зуух, 35 кв хїртэл хїчдэлтэй цахилгаан дамжуулах агаарын болон кабель шугам, дэд єртєє, 5-аас дээш шоометр багтаамжийн шанагатай экскаватор, илчит тэрэг, цахилгаан зїтгїїр

15 6.6

17. Минутад 500 хїртэл болон 501-1000 эргэх хурдтай дизель генератор, єрмийн машинт бульдозер, автогрей- дер, 32-оос дээш шоометр багтаамж- тай думпкар, тєрєл бїрийн бутлагч, шигшїїр, конвейер, тєрєл бїрийн насос, нар, салхины цахилгаан їїсгїїр

8 12.5

18. Автосамосвал, дизель генератор, 32 шоометр хїртэл багтаамжтай думпкар, эрдэс тїїхий эд боловсруулах тєхєєрємжїїд, туузан дамжуулагч,

7 14.2

3.Ноос боловсруулах їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж 19. Хялгас ялгах самнах, ноос сэмлэх,

сэгсрэх, зулхай шивэх, эсгий гутал хийх тоног тєхєєрємж

10 10

20. Зїї, кардаар самнах, ээрэх, эрчлэх, давхарлан ороох, ноос утас хатаах, эсгий, эсгий гутал агшаах, нягтруулах, эсгий гутал уллах, хэвлэх, ноос нэхэх, дугуй сїлжих, нэхмэл эдлэл хийх тоног тєхєєрємж, нэхмэлийн болон туузлах, хивс нэхэх машин, бохир ноос угаах, хатаах агрегат, босоо шахуургат пресс, ноос зєєвєрлєх хийн тєхєєрємж, чийг- шїїлэх тоноглол, ноос боловсруулах їйлдвэрийн бусад туслах машин

7 14.2

21. Сїлжих машин 8 12.5 22. Ноос баглах зориулалт бїхий хэвтээ

шахуургат пресс, даахь урах машин 5 20

4. Арьс , шир боловсруулах їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж

258

23. Арьсанд механик боловсруулалт хийх, арьс хатаах тєхєєрємж, арьс будах агрегат

8 12.5

24. Арьс махлах, хуваах, шахах, хусах, индїїдэх тєхєєрємж, арьс шир боловс- руулахад хэрэглэгдэх барабан, баркас

8 12.5

25. Нойтон боловсруулалтын туслах тєхєєрємж

5 20

5. Оёдлын їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж 26. Бїх тєрлийн оёдлын машин, эсгїїр,

нэхий, арьс ширний машин, гутлын ул, эсгий їйлдвэрлэх тєхєєрємж, гутал уллах, хэвлэх машин, гутлын ул, эсгий їйлдвэрлэх тєхєєрємж, гутал уллах, хэвлэх машин, гутлын хэвлїїр, цавуу, химийн уусмал найруулах тєхєєрємж

8 12.5

27. Оёдлын їйлдвэрийн гїйцэтгэн боловс- руулах ажлын машин, тоног тєхєєрємж

7 14.2

28. Дамжлага дундын бусад тоног тєхєєрємж 5 20

6.Мод боловсруулах їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж 29 Хатаалгын камерт тунель, кабин,

єнгєлгєєний суурь машин, фанерь хуулганы шїдэнзний, цаас, картоны їйлдвэрийн машин, мод гуалин буулгах, ялгах тєхєєрємж, модон хийц боловсруулах суурь машин, зоргодос гаргах машин, хавтангийн їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж

8 12.5

30. Халуун хїйтэн шахуурган хавчаар, хавтан хийц боловсруулах суурь машин, хавтангийн їйлдвэрийн барабан, хатаагуур дагалдах тєхєєрємж

7 14.2

31. Хєрєє рам, дагалдах тоноглол 5 20 32. Мод цагаалж ачих трактор, мод

тээврийн автомашин, чиргїїл 3 33.3

33. Дотоод шаталтат хєдєлгїїрт хєрєє 3 33.3 7. Шил, шаазангийн їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж 34. Тїїхий эд шатаах, хатаах зуух, шаазан

шатаах зуух 10 10

35. Тїїхий эд бутлах, тээрэмдэх, шигших тєхєєрємж, шаазан эдлэлийн масс бэлтгэх машин, шилэн эдлэлд гїйцэтгэн боловсруулалт хийх тєхєєрємж

8 12.5

36. Шил шарах, уяраах зуух, шилэн эдлэл 7 14.2

259

шахаж хэвлэх автомат 37. Аяга хэвлэх машин, аяга шахах шугам,

шил хайлуулах зуух, шаазан бїтээгдэхїїн пааландаж угаах шугам

6 16.6

8. Хїнсний їйлдвэрийн тоног тєхєєрємж 38. Хєргєлт, мал нядалгааны болон саван,

жимс, ногооны консерв, талх, нарийн боов, гурил жигнэмэг, архи, дарс їйлдвэрлэх, єлєн гэдэс боловсруулах тоног тєхєєрємж

8 12.5

39. Хиам, консерв, гоймон, пїнтїїз, чихэр, сїї, пиво, амтат ус, квас, спирт їйлдвэрлэх, хаягдал, яс боловсруулах машин, тоног тєхєєрємж

8 12.5

40. Давс боловсруулах, загас олборлох тєхєєрємж 8 12.5

9. Хэвлэлийн їйлдвэрийн машин тоног тєхєєрємж 41. Єндєр хэвлэлийн ротаци болон том

болон дунд хэвлэлийн хавтгай машин, їсэг цутгах, мєрєєр цутгах, цаас нугалах, їдэх болон цуглуулгын машин, цаас хєвж огтлох, хавтас хийх машин

8 12.5

42. Офсет хэвлэлийн бїх тєрлийн машин, тоног тєхєєрємж, мєрєєр єрж цутгах машин, єндєр хэвлэлийн бага форматын хавтгай тигель машин, товхимлын агрегат машин, цавуун бэхэлгээ хийх, бїх тєрлийн огтолгооны машин, блок боловсруулах болон дэвтэрлэгээний иж бїрэн агрегат

8 12.5

10.Хєдєє аж ахуй машин тоног тєхєєрємж 43 Зєгийн аж ахуйн тоног тєхєєрємж 12 8.3 44. Бороожуулагч машин, агрегат, дугуйт

болон гинжит трактор, їр тарианы комбайн, тариа цэвэрлэх, хатаах, няцлах, бутлах, шигших, дугаарлах, ачих, буулгах тєхєєрємж, гурил, тэжээлийн їйлдвэрийн бусад тоног тєхєєрємж, усны бїх тєрлийн зєєврийн шахуурга, шувуу нядлах, шувууны мах боловсруулах тєхєєрємж

10 10

45. Єєрєє явагч механизм, тєрєл бїрийн хєрс сийрїїлэгч, анжис, хєдєє аж ахуйн чиргїїл, дїїжин машин, мал, гахай, ан амьтдын аж ахуйн

7 14.2

260

зориулалттай тоног тєхєєрємж, инкубатор, шувууны суудлын задгай тєхєєрємж, торон хайс, їр тариа холих, жорлох болон цехийн дотоод тээврийн тоног тєхєєрємж

46. Їр тариа хальслах, єнгєлєх, тоног тєхєєрємж

5 20

47. Шувууны байрны салхивчийн тєхєєрємж

4 25

11.Зам, гїїрийн болон барилгын машин тоног тєхєєрємж 48. Асфальт холигч, 15 шоометрээс илїї

багтаамжтай шанага бїхий скрепер, зам гїїрийн тєхєєрємжєєр тоноглогдсон бусад машин

6-10 16.6-10

49. Аэродром, бетон хучилттай замд зориулсан иж бїрэн машин, 90-ээс дээш морины хїчтэй грейдер, скрепер, хайрга, дайрга, тарах, хєрс холих, жижиглэх машин, асфальт дэвсэгч, 5- 15 шоометр багтаамжтай скрепер, єєрєє явагч индїї

6-3 16.6-12.5

50. Бульдозер 6-8 16.6-12.5 51. 0.5-20 тїїнээс дээш шоо метрийн

шанагатай экскаватор 7-8 14.2-12.5

52. Автокран 8-10 12.5-10 53. Цамхагт єргєгч болон хийн дугуйт кран 8-10 12.5-10 54. Чулуу бутлах тєхєєрємж 6-10 16.6-10 55. Замын лабораторийн тоног тєхєєрємж 10 10 56. Суурин болон єєрєє явагч бетон

зуурагч 6-10 16.6-10

57. Битумын агуулах 15 6.6 58. Битум зєєгч болон тараагч машин 10 10 12. Геологийн машин, тоног тєхєєрємж 59. Бїх тєрлийн оптик хэрэгсэл, лабора-

торийн цахилгаан техник, дээж бутлах, боловсруулах техник, жин хэмжїїр

5 20

60. Улирлын ажиллагаатай явуулын єрмийн суурь машин, єрємдлєгийн тоног тєхєєрємж

5 20

61. Цохилтот болон хийн єрємдлєгийн суурь машин, соронзон хайгуул, хїндийн хїч, чичирхийлэл, цооногийн судалгааны багаж, цахилгаан хайгуулын болон цацраг хэмжїїрийн багаж

5 20

62. Суурийн єрмийн суурь машин 4 25

261

63. Шатаалгын бїх тєрлийн цахилгаан зуух 3 33.3 13.Авто болон агаарын тээврийн хэрэгсэл 64. Ачааны, суудлын автомашин,

эмнэлгийн болон тусгай тоноглолтой тээврийн хэрэгсэл

6 16.6

65. Автобус, троллейбус, чиргїїл 6 16.6 66. Агаарын тээврийн хэрэгсэл /онгоц,

нисдэг тэрэг/ 22 4.5

67. Ачааны болон суудлын усан онгоц, /металл/

13 7.6

68. Чиргїїл, тєрєл бїрийн завь 7 14.2 69. Уулын мод зєєдєг машин механизм 3 33.3 14.Тємєр замын тээврийн хэрэгсэл 70. Тємєрзамын ул шороо, тємєр замын

дээд хэсэг, тємєрбетон замын доогуурх гарц, тємєр замын хиймэл тєхєєрємж

100 1.0

71. Бїх тєрлийн вагон, илчит тэрэг, цистерн, зорчигчийн тавцан, вагон угаах тавцан, гїїрэн кран, зам тавигч тєхєєрємжтэй балансжуу-лагч, моторт тавцан, зам цэвэрлэгч, шалгагч хэлбэлзэл шингээгчийг турших машин, сонгох холбооны зогсоогуур

25 4.0

72. Вагон кузов засварлах машин, дрезина, хос дугуйн голын хїзїї зїлгэх, дугуй зорох, вагон засварлах машин, цахилгаан домкрат, дугуйн єнхрєх гадаргууг зорох, зїтгїїрийн дугуй зорох машин, замын хориг хашаа, сонгох холбооны зогсоогуур

25 4.0

73. 25 тоннын хос дугуйт домкрат, 15 тоннын шингэний домкрат, тємєр замаар явдаг кран, їе угсрах машин

11 9.0

74. Замаас авагддаг дрезина, єртєєний ажиллагааг хянах телевизийн систем, зєєврийн радио холбоо, автомат хадгаламж

7 14.2

75. Шуруп эрэгдэгч, замын боолт болон шуруп чангалагч, їе угсрах тавцан, дэр модны цахилгаан чигжїїр, зам тємєр тайрагч, тїлхэгч, зїлгэгч механизм, цасны хаалт, радио холбооны тєхєєрємж

5 20

76. Вагоны кузов угаах машин 3 33.3 77. Вагон пїїлэх хэмжих хэрэгсэл 10 10 78. Тээвэрт хэрэглэгдэж байгаа чингэлэг 10 10

262

15.Холбооны тоног тєхєєрємж 79. Холбооны бїх тєрлийн цамхаг,

агаарын баганат болон кабель шугам, тїїний суваг, тэдгээрийн бусад байгууламж

28 3.5

80. Радио телевиз, телефон телеграфын нягтруулга, холболт, дамжуулалтын тєхєєрємж, лабораторийн хэмжих хэрэгсэл, шуудангийн цахилгаан тоног тєхєєрємж

7 14.2

81. Холбооны хэрэглэгчийн энгийн техник хэрэгсэл, зай тэжээлийн байгууламж, суурин аккумлятор, гар станц, бїх тєрлийн гагнуурын аппарат

5 20

82. Холбооны шилэн кабель 25 4 16. Худалдаа, нийтийн хоолны тоног тєхєєрємж 83. Бага хїч чадлын болон суурин

хєргєлтийн тєхєєрємж 13 7.6

84. Кассын автомат, хагас автомат аппарат, ачаа єргєх, буулгах, зєєх тєхєєрємж, дулаан, механик, жин хэмжїїрийн болон бусад тєхєєрємж

5 20

85. Ахуйн хэрэглээний хєргєгч, хєлдєєгч 4 25 86. Агуулах сав/ган резервуар/ 20 5 17.Шатахууны тоног тєхєєрємж 87. Тїгээгїїр, насос, ачих, буулгах

тєхєєрємж 5 20

18.Нийтийн аж ахуй, їйлчилгээний тоног тєхєєрємж 88. Халаалтын болон хэрэглээний усны

шугам, агаарын шугам, шугамын /єргєлтийн/ насос

21 4.7

89. Оёдол, угаалга, хими цэвэрлэгээний машин, халаах зуух, зїлэг хяргах микротрактор

8 12.5

90. Гїний болон бохирын бїх тєрлийн насос, бохирын станцын агааржуулагч 6 16.6

19. Тооцоолон бодох техник , дохиолол хамгааллын хэрэгсэл, кино студийн тоног тєхєєрємж 91. Тооцоолон бодох техник хэрэгсэл-

Тасралтгїй ажиллагаатай тооцоолох техник

5 20

92. Дохиолол хамгааллын техник хэрэгсэл 10 10 93. Кино студи, кинотеатрын тоног

тєхєєрємж, тасалгааны агааржуулагч ДО 10

94. Мэдээлэл технологийн тоног 4 25

263

тєхєєрємж, программ хангамж 95. Тавилга эд хогшил 10 10 96. Хєгжмийн хэрэгсэл, дуу авиа, радио,

телевиз 5 20

97. Бие бялдаржуулах болон биеийн тамирын хэрэсэл 5 20

98. Эмнэлгийн оношлогоо, эмчилгээний багаж, тоног тєхєєрємжїїд

8 12.5

99. Ариутгал, халдваргїйтлийн тоног тєхєєрємж

10 10

100 Лабораторийн болон мэс засал, сэхээн амьдруулах, яаралтай тусламж, эрчимт эмчилгээний багаж хэрэгсэл, тоног тєхєєрємж

5 20

101 .

Хэмжих хэрэгслийн тоног тєхєєрємжїїд

5 20

102 Геологи хайгуул, ашиглалтын талбайд ашигладаг хэмжих, тохируулах багаж хэрэгсэл

5 20

103 Геологийн кадастрын зураг хэвлэх тоног тєхєєрємж 5 20

104 Газрын тосны хайгуул, олборлолтын талбайд хєдєє ашигладаг нїїдлийн сууц

5 20

Гурав. Нийтийн эзэмшлийн талбайн 105 Сандал, сїїдрэвч, хогийн сав 10 10 106 Автобус, троллейбусны буудал 10 10 107 Хашаа, хашлага 8 12.5 108 Хад чулуун хашаа болон гинжин,

тємєр, модон хашлага 8-25 12.5-4

109 Тоглоомын болон биеийн тамирын талбай

10 10

110 Угсармал тємєр бетон далан 60 1.6 111 Цутгамал бетон далан 10 10 112 Гадна реклам чимэглэл, тэмдэг 5 20

Дєрєв. Улс, орон нутгийн чанартай зам, замын байгууламж 114 Асфальт бетон хучилттай зам 13 7.6 115 Цемент бетон хучилттай зам 25 4 116 Хєнгєвчилсєн хучилттай зам 8 12.5 117 Хайрган зам 4 25 118 Сайжруулсан хєрсєн зам 2 50 119 Тємєр бетон гїїр 75 1.3 120 Модон гїїр 20 5

264


2001 оны 11 дїгээр Дугаар 256 Улаанбаатар

сарын 3-ны єдєр хот

ХОГ ХАЯГДЛЫН МЕНЕЖМЕНТИЙГ БОЛОВСРОНГУЙ БОЛГОХ ТАЛААР АВАХ

ЗАРИМ АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ТУХАЙ

Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєр, “Хїний аюулгїй байдлыг хангах сайн засаглал хєтєлбєр”-т тусгагдсан їндсэн зорилтыг хэрэгжїїлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. “Хог хаягдлыг байгаль орчинд халгїй аргаар зайлуулах їйл ажиллагааны тєлєвлєгєє”-г хавсралт ёсоор баталсугай.

2. “Хог хаягдлыг байгаль орчинд халгїй аргаар зайлуулах їйл ажиллагааны тєлєвлєгєє”-ний хэрэгжилтийн явцад хяналт тавьж, тухайн жилийн їр дїнгийн талаар дараа оны I улиралд багтаан Засгийн газарт танилцуулж байхыг Байгаль орчны сайд У.Барсболдод їїрэг болгосугай.

3. Хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, ялган ангилах, дахин ашиглах їйл ажиллагааг Улаанбаатар хотын хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжид їр ашигтай эрхлїїлэх ажлыг туршилтын журмаар зохион байгуулж, дїнг 2002 оны 12 дугаар сард Засгийн газарт танилцуулахыг Байгаль орчны сайд У.Барсболд, нийслэлийн Засаг дарга, Улаанбаатар хотын захирагч М.Энхболд нарт даалгасугай.

4. Хог хаягдлыг тєрєлжїїлэн ялгах, тээвэрлэн зайлуулах, заагдсан цэгт хаях, цэвэр орчинд амьдрах ач холбогдол, эрїїл ахуйн шаардлагыг нийтэд ойлгуулах сургалт, сурталчилгааг байнга явуулан, хїн амын насны онцлогт тохирсон сурталчилгааны материал, гарын авлага болон шаардагдах арга зїйгээр хангах арга хэмжээ авч байхыг Байгаль орчны сайд У.Барсболд, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд А.Цанжид, Эрїїл мэндийн сайд П.Нямдаваа, Радио, телевизийн хэрэг эрхлэх газрын дарга Б.Ганболд, аймаг, нийслэл, дїїргийн Засаг дарга нарт їїрэг болгосугай.

5. Хог хаягдлын хэмжээг багасгах зорилгоор цаас, яс, металл эдлэл, шил, нийлэг материалыг дахин боловсруулах жижиг їйлдвэр байгуулах асуудлыг судлан їзэж 2003 онд

265

багтаан шийдвэрлэхийг Їйлдвэр, худалдааны сайд Ч.Ганзориг, Байгаль орчны сайд У.Барсболд, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт даалгасугай.

6. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт даалгах нь: а/хог хаягдлын зайлуулалт болон хог хаягдлын

бохирдолтод хяналт тавих эрїїл ахуйн хяналтын байцаагчдыг хот, суурин газарт байнга ажиллуулж, орчны бохирдолтыг бууруулж, цэвэр орчныг хэрхэн бїрдїїлсэн байдлаар тэдний їйл ажиллагааг дїгнэж байсугай;

б/хог хаягдлыг цуглуулах, тээвэрлэх, устгах їйл ажиллагааны техник, технологийг 3-4 жилд багтаан шинэчлэх, дэвшилтэт менежментийг буй болгох арга хэмжээ авсугай;

в/хог хаягдлын хураамжийн зарцуулалтын тогтолцоог зах зээлийн нєхцєлтэй уялдуулан боловсронгуй болгох, нэгдсэн хяналтад оруулах арга хэмжээ авсугай;

г/аж ахуйн нэгж, байгууллагыг хог хаягдлаа зєвшєєрєгдсєн цэг дээр зориулалтын машинаар тээвэрлэн зайлуулдаг болгож хэвшїїлсїгэй;

д/нийтийн эзэмшлийн гудамж, талбай болон аж ахуйн нэгж, байгууллагын орчинд хог хаягдлын савыг хїрэлцэхїйц хэмжээгээр байрлуулсугай;

е/айл єрх, аж ахуйн нэгж, байгууллага бїр орчноо хог хаягдалгїй, цэвэр байлгахын тєлєє хєдєлгєєн єрнїїлж тїїнийг хэвшил болгон мєрдїїлсїгэй.


ЕРЄНХИЙ САЙД Н.ЭНХБАЯР

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ

САЙД У.БАРСБОЛД

266


2004 оны 2 дугаар Дугаар 29 Улаанбаатар сарын 4-ний єдєр хот

ДЭД БЇТЦИЙН САЛБАРТ ХУВИЙН ХЭВШЛИЙН ХЄРЄНГЄ ОРУУЛАЛТЫГ ДЭМЖИХ ТУХАЙ

Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

Хот суурин газрын тєвлєрсєн инженерийн шугам сїлжээнд холбогдоогїй захын хорооллын хэрэглэгчид болон хєдєєгийн хїн амд зориулан єєрийн хєрєнгєєр цахилгаан эрчим хїч, усан хангамж, мэдээлэл холбооны шугам сїлжээ, нийтийн ахуйн їйлчилгээний зориулалттай цэг барьж тэдгээрийг їндсэн сїлжээ эзэмшигчдэд тїрээсээр ашиглуулах буюу тодорхой хугацааны дараа хєрєнгє оруулалтаа нєхєн авах, эсхїл шугам сїлжээ, барилга байгууламжаа ашиглан їйлчилгээ їзїїлж шимтгэл авах нєхцєлтэйгээр гэрээний їндсэн дээр хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг дээрх ажил, їйлчилгээнд татан оролцуулах арга хэмжээг зохих хууль тогтоомжийн хїрээнд зохион байгуулахыг Дэд бїтцийн сайд Б.Жигжидэд даалгасугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРЄНХИЙ САЙД Н.ЭНХБАЯР

ДЭД БЇТЦИЙН САЙД Б.ЖИГЖИД

267



ТЄСВИЙН ТЄЛЄВЛЄЛТИЙН ЇЕ ШАТЫГ ТОГТООХ ТУХАЙ

Тєсвийн байгууллагын удирдлага, санхїїжилтийн тухай хуулийг хэрэгжїїлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. Монгол Улсын тєсвийн тєлєвлєлт, дунд хугацааны тєсвийн хїрээний мэдэгдлийг боловсруулах, хэлэлцэх, батлагдсан тєсвийг тєсвийн ерєнхийлэн захирагч нарт хуваарилан хїргїїлэхтэй холбогдсон тєсвийн тєлєвлєлтийн їе шат, тїїнийг хэрэгжїїлэх хугацааны хуваарийг хавсралт ёсоор баталсугай

2. Энэхїї тогтоолд заасан тєсвийн тєлєвлєлтийн їе шатыг тєсвийн байгууллагуудын їйл ажиллагаанд мєрдїїлж ажиллахыг Санхїї, эдийн засгийн сайд Ч.Улаан, тєсвийн жил бїрийн болон дунд хугацааны тєсєл, їйл ажиллагааны хэтийн тєлєвлєгєєгєє тогтоосон хугацаанд нь иж бїрэн, чанартай боловсруулан эрх бїхий холбогдох байгууллагуудад хїргїїлж байхыг тєсвийн ерєнхийлэн захирагчид, тєсвийн байгууллагын ерєнхий менежерїїдэд тус тус їїрэг болгосугай.


САНХЇЇ, ЭДИЙН ЗАСГИЙН САЙД Ч.УЛААН

268

Засгийн газрын 2004 оны 73 дугаар тогтоолын хавсралт

ТЄСВИЙН ТЄЛЄВЛЄЛТИЙН ЇЕ ШАТУУД, ХЭРЭГЖЇЇЛЭХ ХУГАЦАА

¹ Yйл ажиллагааны їе шатууд Хэрэгжїїлэх хугацаа

1 Дунд хугацаанд баримтлах тєсєв, санхїїгийн їндсэн їзїїлэлтийн хязгаарыг тєсвийн ерєнхийлэн захирагч нарт хїргїїлэх

Ш сарын 1-ний дотор

2 Тєсвийн ерєнхийлэн захирагчдаас ирэх 3 жилд хэрэгжїїлэх їйл ажиллагааны тєлєвлєгєє болон тїїнтэй уялдсан тєсвийн тєсєл, саналаа Санхїї, эдийн засгийн яаманд ирїїлэх

Ш сарын 20-ны дотор

3 Санхїї, эдийн засгийн яамнаас тєсвийн ерєнхийлэн захирагч тус бїртэй їйл ажиллагааны хэтийн тєлєвлєгєє, тєсвийн талаар санал солилцох

IЇ сарын 10-ны дотор

4 Дунд хугацааны тєсвийн хїрээний баримт бичгийн тєсєл, холбогдох тооцоог эцэслэн боловсруулж Засгийн газарт хїргїїлэх

IЇ сарын 20-ны дотор

5 Дунд хугацааны тєсвийн хїрээний баримт бичгийн тєсєл, дунд хугацаанд баримтлах эдийн засаг, санхїїгийн їндсэн зорилтын тєслийг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцїїлэн шийдвэр гаргуулах

IЇ сарын 30- ны дотор

6 Дунд хугацааны тєсвийн хїрээний мэдэгдлийн тєсєл, Улсын Их Хурлын тогтоолын тєслийг Улсын Их Хуралд єргєн мэдїїлэх

Ї сарын 1-ний дотор

7 Улсын Их Хурлаас хэлэлцэн зєвшєєрсєн Тєсвийн хїрээний мэдэгдэлд тусгагдсан їзїїлэлтийг холбогдох тєсвийн ерєнхийлэн захирагчдад хїргїїлэх

ЇI сарын 10-ны дотор

8 Тєсвийн байгууллагын менежерїїд дараа жилийн тєсєв, їйл ажиллагааны хэтийн тєлєвлєгєєний саналаа тєсвийн ерєнхийлэн захирагчдаа хїргїїлэх

ЇП сарын 1-ний дотор

9 Тєсвийн ерєнхийлэн захирагчид дараагийн жилд зарцуулах тєсвийн тєсєл, їйл ажиллагааны хэтийн тєлєвлєгєєний саналыг Санхїї, эдийн засгийн яаманд хїргїїлэх

ЇШ сарын 15-ны дотор

10 Тєсвийн ерєнхийлэн захирагчдаас ирїїлсэн тєсвийн саналыг Санхїї, эдийн засгийн яамны холбогдох газар, хэлтсээс судлан їзэж тєсвийн ерєнхийлэн захирагчтай зєвшилцєх

IХ сарын 1-ний дотор

269

11 Тєсвийн тєсєл, дунд хугацаанд баримтлах эдийн засаг, санхїїгийн їндсэн зорилтын тєслийг эцэслэн боловсруулж Засгийн газарт хїргїїлэх

IХ сарын 15-ны дотор

12 Ирэх оны тєсвийн тєсєл, дунд хугацаанд баримтлах эдийн засаг, санхїїгийн їндсэн зорилтын тєслийг Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцїїлэх

IХ сарын 30-ны дотор

13 Эдийн засаг, нийгмийг хєгжїїлэх їндсэн чиглэлийн болон улсын тєсвийн тєсєл, тєсвийн ерєнхийлэн захирагч бїрийн эрхлэх асуудлын хїрээний тєсвийн тєслийг Улсын Их Хуралд єргєн мэдїїлэх

Х сарын 1-ний дотор

14 Улсын Их Хурлаас батлагдсан тєсвийг тєсвийн ерєнхийлэн захирагч нарт дэлгэрэнгїй їзїїлэлтээр хїргїїлэх

ХП сарын 10-ны дотор

15 Тєсвийн ерєнхийлэн захирагчдаас аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нар болон Ерєнхий менежерїїдтэй бїтээгдэхїїн нийлїїлэлтийн болон їр дїнгийн гэрээ байгуулах

ХП сарын 25-ны дотор

16 Иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурлаас батлагдсан аймаг, нийслэлийн тєсвийг дэлгэрэнгїй їзїїлэлтээр Санхїї, эдийн засгийн яаманд хїргїїлэх

I сарын 15-ны дотор

17 Тєсвийн ерєнхийлэн захирагчид тухайн жилийн тєсвийн багцынхаа сар, улирлын санхїїжилтийн хуваарийг баталж Санхїї, эдийн засгийн яаманд хїргїїлэх


18 Санхїї, эдийн засгийн сайдын тушаалаар батлагдсан тухайн жилийн тєсвийн сар, улирлын санхїїжилтийн хуваарийг тєсвийн ерєнхийлэн захирагч нарт хїргїїлэх


270



ХУУЛЬ ХЭРЭГЖЇЇЛЭХ ЗАРИМ АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ТУХАЙ

Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт єдрїїдийн тухай хуулийн 5.2, 7.1-ийг їндэслэн Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. Тэмдэглэлт єдрїїдийн жагсаалтыг 1 дїгээр, “Тэмдэглэлт єдрийг тэмдэглэх журам”-ыг 2 дугаар хавсралт ёсоор тус тус баталсугай

2. Энэ тогтоол гарсантай холбогдуулан “Иод дутлын эмгэгтэй тэмцэх талаар авах зарим арга хэмжээний тухай” Засгийн газрын 1996 оны 1 дїгээр сарын 13-ны єдрийн 6 дугаар тогтоолыг хїчингїй болсонд тооцсугай.

3. Баярын болон тэмдэглэлт єдрїїдийг тэмдэглэх талаар салбарын хэмжээнд гарсан шийдвэрїїдийг хууль болон энэхїї тогтоолтой нийцїїлэх арга хэмжээ авахыг Засгийн газрын гишїїдэд даалгасугай.


БОЛОВСРОЛ, СОЁЛ, ШИНЖЛЭХ УХААНЫ САЙД А.ЦАНЖИД

271

Засгийн газрын 2004 оны 163 дугаар тогтоолын 1 дїгээр хавсралт

ТЭМДЭГЛЭЛТ ЄДРЇЇД

1. Багш нарын єдєр -жил бїрийн 2 дугаар сарын эхний Ням гараг;

2. Хєдєлмєр, нийгмийн хангамжийн ажилтны єдєр

-2 дугаар сарын хоёр дахь Ням гараг;

3. Хэвлэл, мэдээллийн ажилтны єдєр

- З дугаар сарын 6;

4. Хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах єдєр

-З дугаар сарын 15;

5. Наурызын баяр -З дугаар сарын 22; 6. Усны єдєр -З дугаар сарын 23; 7. Хєнгєн аж їйлдвэрийн єдєр -З дугаар сарын 26; 8. Театрын єдєр -З дугаар сарын 27; 9. Мод тарих єдєр -4 дїгээр сарын хоёр

дахь Ням гараг; 10. Бїжгийн єдєр -4 дїгээр сарын 29; 11. Бурхан багшийн их дїйцэн єдєр -билгийн тооллын зуны

эхэн сарын 15 12. Їндэсний бичиг їсгийн баяр -5 дугаар сарын эхний

Ням гараг; 13. Музейн єдєр -5 дугаар сарын 18; 14. Газрын тосны салбарын ажилтны

єдєр -5 дугаар сарын 4 дэх Ням гараг;

15. Иргэний агаарын тээвэрчдийн єдєр

-5 дугаар сарын 4 дэх Ням гараг;

16. Хуульчдын єдєр -6 дугаар сарын 4 дэх Ням гараг;

17. Хоршоологчдын єдєр -7 дугаар сарын эхний Ням гараг;

18. Цагдаагийн болон Дотоодын цэ- рэг, Тагнуулын байгууллагын єдєр

-7 дугаар сарын 19;

19. Авто тээвэрчдийн єдєр -7 дугаар сарын З дахь Ням гараг;

20. Холбоочдын єдєр -7 дугаар сарын 4 дэх Ням гараг;

21. Тємєр замчдын єдєр -8 дугаар сарын эхний Ням гараг;

22. Эрїїл мэндийн салбарын ажилтны єдєр

-8 дугаар сарын хоёр дахь Ням гараг;

23. Эрчим хїчний ажилтны єдєр -8 дугаар сарын З дахь Ням гараг;

24. Соёл, урлагийн ажилтны єдєр -9 дїгээр сарын 2 дахь Ням гараг;

25. Аялал, жуулчлалын єдєр -9 дїгээр сарын 27;

272

26. Їндэсний татварын ажилтны єдєр -9 дїгээр сарын 2 дахь Ням гараг;

27. Байгаль хамгаалах єдєр -5 дугаар сарын 2 дахь Ням гараг;

28. Тамирчдын єдєр 6 дугаар сарын 4 дэх Ням гараг;

29. Мэдлэгийн єдєр -9 дїгээр сарын 1; 30. Барилгачдын єдєр -9 дїгээр сарын эхний

Ням гараг; 31. Хилчдийн єдєр -9 дїгээр сарын 17; 32. Хєгжмийн єдєр -10 дугаар сарын 1; 33. Оюутны єдєр -10 дугаар сарын 5; 34. Нийтийн аж ахуй, ахуйн

їйлчилгээний ажилтны єдєр -10 дугаар сарын 2 дахь Ням гараг;

35. Гаалийн ажилтны єдєр -10 дугаар сарын 20; 36. Геологичдын єдєр -10 дугаар сарын 3 дахь

Ням гараг; 37. Авто замчдын єдєр -10 дугаар сарын 4 дэх

Ням гараг; 38. Хєдєє аж ахуйн ажилтны єдєр -11 дїгээр сарын 2 дахь

Ням гараг; 39. Шинжлэх ухааны ажилтны єдєр -11 дїгээр сарын 4 дэх

Ням гараг; 40. Архивчдын єдєр -12 дугаар сарын 5; 41. Санхїї, эдийн засагчдын єдєр -12 дугаар сарын 2 дахь

Ням гараг; 42. Хїнсний аж їйлдвэрийн ажилтны

єдєр -12 дугаар сарын 2 дахь Ням гараг;

43. Уурхайчдын єдєр -12 дугаар сарын 25; 44. Худалдааны ажилчдын єдєр -12 дугаар сарын 3 дахь

Ням гараг; 45. Киноны єдєр -12 дугаар сарын 28; 46. Дипломат албаны єдєр -12 дугаар сарын 29.

273

Засгийн газрын 2004 оны 163 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралт

ТЭМДЭГЛЭЛТ ЄДРИЙГ ТЭМДЭГЛЭХ ЖУРАМ

Нийтээр тэмдэглэх баярын болон тэмдэглэлт єдрїїдээс бусад салбарын болон зарим ажил мэргэжлийн ажилтан, ажилчдын єдєр, олон улсын зарим байгууллагаас дэлхий нийтээр тэмдэглэхээр тогтсон єдрїїд (цаашид “тэмдэглэлт єдрїїд” гэх)-ийг тэмдэглэн єнгєрїїлэхэд энэ журмыг баримтална.

1. Тэмдэглэлт єдрїїдийг тэмдэглэх нь тухайн салбарын ажилтан, ажилчдын ажил їйлсийг сурталчлах, хєдєлмєр, бїтээлийг тодруулан їнэлэх, олон нийтэд мэдээлэх, гадаад харилцаа, хамтын ажиллагааг єргєжїїлэх зорилго агуулна.

2. Тэмдэглэлт єдрийг тэмдэглэх асуудлыг тухайн байгууллага їйл ажиллагааны тєлєвлєгєє, тухайн жилийн тєсєвтєє тусган хэрэгжїїлж, зардлын гїйцэтгэлд хяналт тавина.

3. Тэмдэглэлт єдрийг тэмдэглэх їеэр баярын хурал, цуглаан хийх, тэргїїний хїмїїсийн хєдєлмєрийн алдрыг тэмдэглэх, шагнаж урамшуулах, туршлага солилцох, уулзалт, їдэшлэг, єдєрлєг, оюун ухаан сорих болон биеийн тамирын уралдаан тэмцээн, ажил, мэргэжлийн уралдаан зарлаж дїгнэх, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр сурталчлах зэрэг ажил зохион байгуулна.

4. Тэмдэглэлт єдрийг тухайн жилд бїтээлч ажлын хєдєлгєєн єрнїїлэн тодорхой сэдэв, уриан дор зохион байгуулж болно.

5. Тэмдэглэлт єдрийг тогтоосон журмын дагуу тїїхэн їйл явдал тэмдэглэх, тєр, нийгмийн зїтгэлтэн, гавьяат їйлстнийг алдаршуулах, дурсгалыг нь хїндэтгэх ажилтай хамтатган зохион байгуулж болно.

6. Тэмдэглэлт єдрийг тогтоосон хугацаанд тэмдэглэж, їр дїнгийн талаар хамт олонд мэдээлнэ.

274



“40000 ОРОН СУУЦ” ХЄТЄЛБЄР БАТЛАХ ТУХАЙ

Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. ”40000 орон сууц” хєтєлбєрийг 1 дїгээр хавсралт ёсоор, “40000 орон сууц” хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээний тєлєвлєгєєг 2 дугаар хавсралт ёсоор тус тус баталсугай.

2. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийг жил бїрийн тєсєвт тусгах, гадаад, дотоодын байгууллага, компанийн хєрєнгє оруулалтыг татан оролцуулах замаар санхїїжїїлэх арга хэмжээ авч ажиллахыг Барилга, хот байгуулалтын сайд Н.Батбаяр, Сангийн сайд Н.Алтанхуяг, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт їїрэг болгосугай

3. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх мастер болон бизнес тєлєвлєгєєг боловсруулан баталж, бусад тєсєл, хєтєлбєрїїдтэй уялдуулан хэрэгжїїлэх зохион байгуулалтын арга хэмжээ авч ажиллахыг Барилга, хот байгуулалтын сайд Н.Батбаярт даалгасугай.

4. “40000 орон сууц” хєтєлбєрийн хїрээнд аймаг, нийслэлд баригдах орон сууцны газрын байршлыг тогтоон зохих журмын дагуу шийдвэрлэж байхыг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт їїрэг болгосугай.

5. Засгийн газрын 2005 оны 66 дугаар тогтоолын 17 дугаар хавсралтад дараахь агуулга бїхий 40 дїгээр заалт нэмсїгэй:

40. “40000 орон сууц хєтєлбєрийн їндэсний хороо

Барилга, хот байгуулалтын сайд

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРЄНХИЙ САЙД Ц.ЭЛБЭГДОРЖ

БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН САЙД Н.БАТБАЯР

275

“40 000 ОРОН СУУЦ” ХЄТЄЛБЄР


1.1. Удиртгал Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєрт иргэдийн

амьжиргааны тївшинг дээшлїїлж, тэдгээрийг тогтвортой ажлын байр, тохилог орон сууцаар хангах талаар дэвшїїлсэн зорилтыг хэрэгжїїлэхэд “40 000 орон сууц” хєтєлбєрийн їндсэн зорилго оршино.

Хєтєлбєр хэрэгжсэнээр ажлын байр, орон сууцны нийлїїлэлт, иргэдийн худалдан авах чадварыг нэмэгдїїлж, иргэдийн амьдрах орчныг сайжруулахаас гадна нийгмийн сэтгэл зїйд эерэг уур амьсгал бий болгож, иргэдийн ажиллаж хєдєлмєрлєх эрмэлзлийг нэмэгдїїлэх ач холбогдолтой.

1.2. Їндэслэл, шаардлага Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєрийн зорилтыг

хэрэгжїїлэх “40 000 орон сууц” хєтєлбєр нь єнєєгийн нийгмийн ємнє тулгарч байгаа ажилгїйдэл, тїїнээс улбаатай ядууралтай тэмцэх цогц їйл ажиллагаа болох бєгєєд барилгын салбарыг хєгжїїлэх замаар ажлын байр шинээр бий болгож, иргэдийн амьжиргааны тївшин, ахуй орчныг сайжруулах бодит хїчин зїйл болох юм.

Єнєєгийн байдлаар Монголын хїн амын 20 хувь нь цэвэр, бохир ус, дулааны шугам сїлжээнд холбогдсон, эрїїл ахуйн шаардлагад нийцсэн орчинд амьдарч байна.

Сїїлийн жилїїдэд барилга угсралтын їйл ажиллагаа эрхэлдэг хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжийн тоо нэмэгдэж байгаа, татвар хоцрогдсон норм, дїрэм болон тєсвийн їнэлгээ, шинэ техник, технологи болон мэргэшсэн боловсон хїчний хомсдол, оновчтой бус санхїїгийн тогтолцоо зэрэг сєрєг хїчин зїйлс барилгын салбарын хєгжлийг удаашруулж байна. Манай улсад хїн амын орон сууцны хэрэгцээ их байгаа боловч сїїлийн жилїїдэд ердєє 7,6 мянга гаруй орон сууц ашиглалтад орсон нь хангалтгїй тоо юм. 2004 оны байдлаар

орон сууцны 1 ам дєрвєлжин метр талбайн їнэ дунджаар 350- 400 мянган тєгрєгт хїрээд байна. Нийтийн орон сууцны 1-3 єрєє байрны їнэ байршил, барилгын хийц, загвараас шалтгаалан 12-30 сая тєгрєг байгаа нь иргэдийн дийлэнх хувийн худалдан авах чадвараас єндєр байгаа бєгєєд бага орлоготой болон ядуу иргэдийн хувьд орон сууцтай болох

276

боломж туйлын хомс байгаа билээ. Иргэдийн худалдан авах чадвар сул, орон сууцны їнэ харьцангуй єндєр байгаа нь барилгын салбар, тэр дундаа орон сууцны бодлогод тєрийн идэвхитэй зохицуулалт їгїйлэгдэж байгааг харуулж байна.

Їїний зэрэгцээ хот руу хандсан хїн амын шилжих хєдєлгєєн ихэссэн нь хот тєлєвлєлтийн бодлогыг хэрэгжїїлэхэд хїндрэл учруулж байгаа бєгєєд їїнийг шийдвэрлэхэд орон сууцны цогц хєтєлбєр чухал їїрэг гїйцэтгэх юм.

Дэд бїтэцгїй, тєлєвлєлт муутай гэр хороолол агаар, хєрс, усны бохирдлыг ихэсгэж байна. Улаанбаатар хотын гэр хорооллын 90-ээд мянган єрх жилдээ 300 гаруй мянган тонн нїїрс, 250 орчим мянган шоо метр мод тїлж, их хэмжээний хорт утаа, угаарын хийгээр хотын агаар, орчныг бохирдуулж байгаа билээ.

Гэр хорооллын нэг хїний єдрийн усны хэрэглээ 5-7 литр байгааг Улаанбаатар хотын инженерийн хангамжтай орон сууцны нэг хїний хэрэглээ 250 литр байгаатай харьцуулахад хэтэрхий доогуур їзїїлэлт юм. Иймд Монгол Улсын Їндсэн хуулийн арван зургадугаар зїйлийн 2-т тунхаглагдсан “эрїїл, аюулгїй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаaлуулах” иргэний їндсэн эрхийг хангах зорилгоор иргэдийн амьдрах орчин, орон сууцны нєхцєлийг сайжруулах арга хэмжээ авах шаардлагатай байна.

Манай улсын нийт хїн амын 54 хувийг 25 хїртэлх насны залуучууд эзэлдэг бєгєєд 2003 оны байдлаар 15-19 хїртэлх насны 263,3 мянган залуучууд байна. Эдгээр залуучууд нь 2005-2010 онд хєдєлмєрийн насанд хїрч, манай улсын орон сууцны цаашдын хэрэгцээг эрс нэмэгдїїлэхээр байна. Энэхїї эрэлтийг угтсан бодлого боловсруулах нь Засгийн газрын хэтийн зорилготой уялдаад зогсохгїй орон сууцны хангамжийн асуудлыг шийдвэрлэх нь гэр бїл болон нийгмийн тогтвортой байдалд эерэгээр нєлєєлєх болно.

Иймд богино хугацаанд цогцолбор арга хэмжээ авч, тохилог орон сууцанд амьдрах иргэдийн тоог нэмэгдїїлэх, орон сууцны нэгж талбайн єртгийг бууруулах, ажлын байр бий болгох замаар иргэдийг ядуурлаас гаргаж, тэднийг амьжиргааны тогтвортой эх їїсвэртэй болгох шаардлага тавигдаж байна. “40 000 орон сууц” хєтєлбєр нь эдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэх цогц бодлогыг тодорхойлох бєгєєд Монголын барилгын салбарыг эдийн засгийн тэргїїлэх салбар болгон хєгжїїлэх юм.

277

1.3. Орон сууцны салбарын єнєєгийн байдал Монгол Улсын хїн амын 49,1 хувь нь 6878 мянган ам

дєрвєлжин метр сууцны талбай бїхий 265,5 мянга гаруй байшин сууцанд, 50,9 хувь нь 275,6 мянга орчим гэр сууцанд тус тус амьдарч байна. Їїнээс зєвхєн 20 орчим хувь нь тохилог орон сууц буюу халаалт, халуун, хїйтэн ус, бохир усны шугам сїлжээнд холбогдсон, эрїїл ахуйн шаардлага хангасан байранд амьдарч байна.

Нэг хїнд ногдох сууцны талбай хотод 6,7 ам дєрвєлжин метр, хєдєєд 5,6 ам дєрвєлжин метр байгаа нь манай улсын нормын жишиг хэмжээнээс 30-40 хувь, олон улсын нормын жишиг хэмжээнээс 2 дахин бага байна.

Гэр болон орон сууцны хорооллын ахуйн нєхцєлийн ялгаа хэт их, орон сууцны їнэ єндєр, иргэдийн худалдан авах чадвар сул, орон сууцны урт хугацааны зээлийн тогтвортой тогтолцоо бий болоогїй, улсын тєсвийн хєрєнгє хїрэлцээгїй зэрэг тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэж хїн амыг орон сууцаар хангах цогц бодлого їгїйлэгдэж байна.

1.4. Олон улсын туршлага Дэлхийн ихэнхи улс орон хїн амаа орон сууцаар хангах

тусгай хєтєлбєр боловсруулан хэрэгжїїлдэг байна. Тухайлбал, 1990-ээд онд ХБНГУ 550 мянган орон сууц, БНСУ 2 сая орон сууц, Малайз Улс 800 мянга, Этиоп Улс жил бїр 40 000 орон сууц барих хєтєлбєр боловсруулан хэрэгжїїлжээ. Эдгээр улс нь орон сууцны дэд бїтцийг барьж байгуулах ажлыг бїрэн хэмжээгээр улсаас санхїїжїїлдэг байна.

Ихэнх улс орнууд орон сууц хєгжїїлэх сан болон бусад хєрєнгийн эх їїсвэрээр бага орлоготой иргэдийг тїрээсийн байраар хангаж, дунд орлоготой иргэдэд орон сууцны урт хугацаатай зээл олгох замаар иргэдээ орон сууцаар хангадаг байна. Тухайлбал, орон сууцны урт хугацаатай зээлийн їлдэгдэл тухайн орны дотоодын нийт бїтээгдэхїїнд єндєр хувь эзэлж байна. Жишээ нь Данид 70, Нидерландад 66, Англид 59, Германд 50, Америкт 53, Сингапурт 59, Японд 35 хувьтай тэнцэж байхад энэ їзїїлэлт хєгжиж буй орнуудад дєнгєж 3-10 хувьтай байна.

Улс орнуудын орон сууцны бодлогын хувьд орон сууцны салбарын эрх зїй, татварын зохистой зохицуулалт, орон сууцны зориулалттай урт хугацааны зээлийн тогтолцоо, улсын тєсвийн зарцуулалт, тєрийн хяналт зэрэг хїчин зїйлс чухал ач холбогдолтой байдаг байна. Олон улсын туршлага болон єнєєгийн нийгмийн ємнє тулгарч байгаа онцгой шаардлагуудыг

278

харгалзан їзсэн орон сууцны цогц бодлого боловсруулж, Монголын хїн амын амьжиргааны тївшин, улс орны хэтийн хєгжилд хувь нэмэр оруулах нь “40 000 орон сууц” хєтєлбєрийн зорилго юм.

1.5. Хєтєлбєрийн нэр томъёо Хєтєлбєрт дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар

ойлгоно: “Орон сууц” гэж Орон сууцны тухай хуулийн 3.1.1-д

тодорхойлсноор; “Нийтийн орон сууц” гэж Орон сууц хувьчлах тухай

хуулийн 3 дугаар зїйлийн 1-д тодорхойлсноор; “Амины орон сууц” гэж эдлэн газартай болон эдлэн

газаргїй орон сууцыг; “Орон сууцны дэд бїтэц” гэж Орон сууцны тухай

хуулийн 3.1.2-т тодорхойлсноор; “Орон сууцны анхан шатны дэд бїтэц” гэж тєвлєрсєн

цахилгаан хангамж, цэвэр, бохир усны хэсэгчилсэн системийг; “Орон сууцны анхан шатны дэд бїтэц бїхий орон сууц”

гэж цахилгаан, цэвэр, бохир усны хэсэгчилсэн системд холбогдсон эдлэн болон эзэмшил газартай орон сууц болон гэрийг;

“Хїн тєвтэй, тогтвортой хот байгуулалтын бодлого” гэж хїний сайн сайхны тєлєє чиглэсэн зорилготой, байгаль орчин, нєєц баялгаа хамгаалсан, эдийн засгийн єсєлт, нийгмийн хєгжилтэй нийцсэн хот байгуулалтын бодлогыг.

Хоёр. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх арга зам

2.1. Хєтєлбєрийн зорилт Yндэсний онцлог байдлыг харгалзахын зэрэгцээ олон

улсын туршлагыг тусгасан хот байгуулалтын оновчтой бодлого хэрэгжїїлэх, газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах, орон сууцны урт хугацаатай зээлийн тогтолцоог бїрдїїлэх, барилгын салбарт эдийн засаг, эрх зїйн таатай орчинг бїрдїїлэх, гэр хороолол болон хотын захын ашиглалтгїй байгаа талбайд орон сууцны дэд бїтцийг барьж байгуулах замаар иргэдийн худалдан авах чадвар, шаардлагад нийцсэн єртєгтэй, чанартай 40 000 орон сууц барих нєхцєлийг бїрдїїлэхэд чиглэгдсэн орон сууцны эрэлт, нийлїїлэлт, удирдлага зохион байгуулалтын цогц їйл ажиллагааг хэрэгжїїлэхэд хєтєлбєрийн їндсэн зорилт оршино.

279

2.2. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх чиглэлїїд “40 000 орон сууц” хєтєлбєрийг 5 жилийн хугацаанд

дараахь гурван їндсэн чиглэлийн хїрээнд 90 орчим хувийг нийслэлд, 10 орчим хувийг бїсийн тулгуур тєв хот болон аймгуудад хэрэгжїїлэх бєгєєд нэг аймагт 200–гаас доошгїй орон сууц барина:

2.2.1.Нэгдїгээр чиглэлийн хїрээнд: Нийтийн зориулалттай 10 000 орон сууц барина.

а/хотын доторхи ашиглагдаагїй газарт одоо байгаа дэд бїтцийг сайжруулах замаар шинээр орон сууцны байр барих;

б/оршин суугчдын санаачилгын їндсэн дээр хуучин барилгуудыг буулгаж шинээр дахин барих;

в/техникийн шаардлага хангасан барилгад технологийн дагуу давхар нэмэх;

г/инженерийн шугам сїлжээнд бїрэн холбогдоогїй орон сууцыг шугам сїлжээнд холбох байдлаар нєхцєлийг нь сайжруулах;

д/орон сууцны дуусаагїй барилгыг гїйцээн барьж ашиглалтад оруулах;

е/ашиглалтгїй байгаа барилгыг орон сууцны зориулалтаар засварлан ашиглалтад оруулах.

2.2.2. Хоёрдугаар чиглэлийн хїрээнд: а/хотын захын ашиглагдаагїй байгаа газарт

шинээр орон сууцны дэд бїтэц барьж 15 000 орон сууц бїхий шинэ хотхон, хороолол барина;

б/хотын захын ашиглагдаагїй талбайд орон сууцны инженерийн шугам сїлжээ, дэд бїтэц бий болгох;

в/орон сууцны хорооллыг соёл, нийгэм ахуйн барилга байгууламжийн хамтаар барих.

2.2.3. Гуравдугаар чиглэлийн хїрээнд: а/гэр хорооллыг цэвэр, бохир усны шугам сїлжээнд

холбож 15 000 айлын орон сууцны нєхцєлийг сайжруулах замаар эдгээр гэр хорооллыг орчин їеийн тусдаа орон сууцны хотхон болгон хєгжїїлэх бодлого баримтална;

б/гэр хорооллын тєлєвлєлтийг иргэдийн оролцоо, санаачилгын дагуу боловсронгуй болгон сайжруулах;

в/гэр хорооллыг цэвэр, бохир усны шугам сїлжээнд холбох замаар гэр хорооллыг амины тохилог орон сууцны хороолол болгон хєгжїїлэх;

г/зарим боломжтой газрыг дулааны шугам сїлжээтэй болгох.

280

2.3. Барилга, хот байгуулалтын салбарын хєгжил Дээрх їндсэн гурван чиглэлийн зорилтуудыг амжилттай

хэрэгжїїлэхийн тулд барилга, хот байгуулалтын салбарын хєгжлийг шинэ тївшинд гаргана:

2.3.1. хот байгуулалт, барилгын норм, дїрмийг шинэчилж, єртєг багатай орон сууцны шинэ стандартыг бий болгох;

2.3.2. барилга байгууламж, орон сууцны мэдээллийн нэгдсэн системийг бий болгох;

2.3.3. барилга байгууламжийн єртгийг тодорхойлох ажлыг хялбар болгон барилгачдын цалинг нэмэгдїїлэх зорилгоор тєсвийн томсгосон їнэлгээг бий болгох;

2.3.4. барилгын салбарт шинэ техник, технологи нэвтрїїлж, машин механизм, тоног тєхєєрємжийг лизингээр худалдан авах, тїрээсээр ашиглах боломжийг бий болгох;

2.3.5. барилгын салбарын мэргэжилтэй ажилчдыг бэлтгэх, мэргэжилтэй ажилчдыг давтан сургах, шинэ техник, технологийг эзэмшїїлэх, багш нарын заах арга зїйг сайжруулах;

2.3.6. барилгын эрдэм шинжилгээ, зураг тєсєл, барилга угсралтын байгууллага, барилгын материалын жижиг, дунд їйлдвэрийг хєгжїїлж шууд болон шууд бус замаар шинэ ажлын байр бий болгох;

2.3.7. хєгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан барилгын норм, дїрмийг бий болгон барилгын тєлєвлєлтийн зураг тєсєлд тусгуулж хэрэгжїїлэх;

2.3.8. барилгын чанарын хяналтыг сайжруулж, барилгын материалын чанарын тєлєє хїлээх хариуцлагын тогтолцоог бий болгож барилгын материалын їйлдвэрлэл эрхлэх асуудлыг тусгай зєвшєєрєлтэй болгох.

Гурав. Хєтєлбєрийн хууль, эрх зїй, эдийн засгийн орчин

3.1. Эрх зїйн орчин Дараахь чиглэлээр асуудал боловсруулна: 3.1.1. орон сууц, тїїний дэд бїтцийг барьж байгуулах

ажил, анхан шатны дэд бїтцийн шугам сїлжээгээр гэр хорооллын иргэдийг цэвэр усаар хангах їйлчилгээ, орон сууц болон тїїний хэсгийг борлуулах, орон сууц болон тїїний дэд бїтцийн барилга, байгууламжийн зураг тєсєл боловсруулахад ногддог нэмэгдсэн єртгийн албан татвараас чєлєєлєх талаар;

281

3.1.2. єндєр їнэтэй болон орц ихтэй зарим нэр тєрлийн барилгын материалын їйлдвэрийн импортын тоног тєхєєрємж, тїїхий эд, машин механизмыг гааль болон нэмэгдсэн єртгийн албан татвараас чєлєєлєх талаар;

3.1.3. шинээр баригдсан орон сууцыг борлуулсны орлогын дїнд ногдох орлогын албан татвараас чєлєєлєх талаар;

3.1.4. улсын тєсвийн хєрєнгє оруулалтаар гэр хороололд анхан шатны дэд бїтэц болон шинээр барих орон сууцны хорооллын цахилгаан, дулаан, цэвэр, бохир усны тєвлєрсєн шугам сїлжээг барьж байгуулах талаар;

3.1.5. хот байгуулалтын тухай болон газрын багц хуульд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах талаар;

3.1.6. орон сууцны ипотекээр баталгаажсан їнэт цаасны зах зээлийн тогтолцооны талаар;

3.1.7. гадаадын хєрєнгє оруулалтад Засгийн газрын баталгаа гаргах болон бонд гаргах, гадаадын хєрєнгє оруулалтаар баригдсан орон сууц, тїїний дэд бїтцийг худалдан авах талаар.

3.2. Гадаадын хєрєнгє оруулалт Гадаадын хєрєнгє оруулалтыг дэмжинэ: 3.2.1. орон сууц, тїїний дэд бїтэц барих газрыг олгох

чиглэлээр; 3.2.2. тогтвортой байдлын гэрээ байгуулах чиглэлээр; 3.2.3. шаардлагатай тохиолдолд харилцан тохиролцсон

їнийн їндсэн дээр орон сууц, тїїний дэд бїтцийг Засгийн газар худалдан авах чиглэлээр;

3.2.4. ногдол ашгийн албан татвараас чєлєєлєх чиглэлээр.

3.3. Эдийн засгийн болон нийгмийн орчин Хїн амыг орчин їеийн тохилог орон сууцтай болох

нєхцєлийг бїрдїїлнэ: 3.3.1. орон сууцны анхан шатны дэд бїтэц болон

шинээр барих орон сууцны хорооллын цахилгаан, дулаан, цэвэр, бохир усны тєвлєрсєн шугам сїлжээг барьж байгуулах ажлыг тєр хариуцаж, жил бїр хєрєнгийн асуудлыг шийдвэрлэж иргэдийг орон сууцтай болох нєхцєлийг бїрдїїлнэ;

3.3.2. орон сууцны урт хугацаатай зээлийн тогтолцоо бий болгоно;

3.3.3. шинээр баригдах орон сууцанд сэргээгдэх эрчим хїч, шингэрїїлсэн шатдаг хийн тїлшний технологийг

282

нэвтрїїлэхийн зэрэгцээ ахуйн хэрэглээнд єргєн хэрэглэх нєхцєлийг бїрдїїлнэ;

3.3.4. тєрийн албан хаагч, нийгмийн эмзэг хэсгийн иргэд хєнгєлєлттэй нєхцєлєєр орон сууцтай болох нєхцєлийг бий болгох зорилгоор орон сууцны дэд хєтєлбєрїїдийг тусгайлан боловсруулж хэрэгжїїлнэ;

3.3.5. бага, дунд орлоготой єрх, залуу гэр бїлд зориулсан тїрээсийн орон сууцны хэлбэрийг бий болгоно;

3.3.6. сумын тєвд ажиллаж байгаа багш, эмч нарын орон сууцны хангамжийг нэмэгдїїлэх, сайжруулах арга хэмжээ авна.

Дєрєв. Санхїїжилт

4.1. Шаардагдах хєрєнгє, тїїний зарцуулалт Хєтєлбєрийн санхїїжилтэд ойролцоогоор 600 сая

америк доллартай тэнцэх хэмжээний хєрєнгє шаардагдах урьдчилсан тооцоо гарч байна.

Дээрх хєрєнгийг: -орон сууцны дэд бїтэц барьж байгуулахад 70,0 сая ам.

доллартай тэнцэх хэмжээний хєрєнгє; -нийтийн зориулалттай 10 000 орон сууц барихад 200,0

сая ам.доллартай тэнцэх хэмжээний хєрєнгє; -шинэ хотхон, хороололд 15 000 орон сууц барихад

300,0 сая ам.доллартай тэнцэх хэмжээний хєрєнгє; -гэр хорооллыг цэвэр, бохир усны шугам сїлжээнд

холбоход 30,0 сая ам.доллартай тэнцэх хэмжээний хєрєнгє зарцуулахаар тєлєвлєж байна.

4.2. Хамтын ажиллагаа, бодит боломж Тус хєтєлбєрийн хїрээнд Монгол банк, Сангийн яам,

салбарын яамд, олон улсын болон хоёр талт хамтын ажиллагааны байгууллагууд, арилжааны банкууд болон оролцогч бусад талуудтай нягт хамтран ажиллана.

Монгол банк нь арилжааны банкуудын гадаадад бага хїїтэйгээр байршуулсан мєнгийг дотоодын санхїїгийн зах зээлд оруулж ирэх нєхцєлийг бїрдїїлж, орон сууцны санхїїжилтийн хєрєнгийн эх їїсвэрийг зохицуулах эрх бїхий нэгжийг байгуулахад оролцоно. Тїїнчлэн арилжааны банкуудад тєвлєрсєн дотоодын хадгаламжийг бїрэн ашиглах хугацаатай хадгаламжид хамрагдах хєрєнгийг орон сууцны зориулалттай урт хугацааны зээлийн зах зээл руу чиглїїлэх боломжийг ашиглах.

283

2004 оны байдлаар нийт хугацаатай хадгаламж 625,7 тэрбум тєгрєгийн хэмжээтэй байсан бєгєєд 2003-2004 онуудад уг хадгаламж 27,6 хувиар єссєн байна 1 . Энэхїї їзїїлэлт нь дотоодын эх їїсвэрийн чадавхи єндєр байгааг харуулаад зогсохгїй Засгийн газрын хувьд хєрєнгє оруулалт татах хангалттай орон зай байгааг харуулж байна. 1 Монгол банк, 2005 он

4.3. Хєтєлбєрийн санхїїжилт Хєтєлбєрийн санхїїжилт дараахь эх їїсвэрээс

бїрдэнэ: 4.3.1. улсын болон орон нутгийн тєсвєєс орон сууцны

дэд бїтэц барихад хуваарилсан хєрєнгє; 4.3.2. гадаадын банк, олон улсын санхїїгийн

байгууллагын зээл, тусламж; 4.3.3. банк, санхїїгийн байгууллагын зээлийн хєрєнгє; 4.3.4. Засгийн газрын баталгаа гаргаж орон сууцны

зориулалтаар оруулж ирсэн гадаадын хєрєнгє; 4.3.5. Засгийн газрын бонд болон ипотекээр

баталгаажсан їнэт цаасны борлуулалтын орлогын эх їїсвэр; 4.3.6. аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн хєрєнгє; 4.3.7. орон сууц хєгжїїлэх сангийн хєрєнгє; 4.3.8. газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулснаас бий

болсон хєрєнгє; 4.3.9. бусад. Хєрєнгийн тєвлєрїїлэлт

4.5. Иргэдийн худалдан авах чадвар Хєтєлбєрийн санхїїгийн їйл ажиллагаа нь иргэдийн

орон сууц худалдан авах чадварыг нэмэгдїїлэх, санхїїгийн таатай орчин бїрдїїлэхэд чиглэнэ. Їїнд:

Хєтєлбєрийн хїрээнд орж ирэх дотоод, гадаадын хєрєнгє оруулалтын эх їїсвэрийг тусгай дансанд тєвлєрїїлэн байршуулна.

4.5.1. Тогтмол орлогын эх їїсвэртэй иргэдийн хувьд: Орон сууц худалдан авч байгаа иргэд тєлбєрєє 100

хувь хийдэг єнєєгийн тогтолцоог єєрчилж, олон улсын жишиг болсон орон сууцны урт хугацаатай зээлийн тогтолцоог нэвтрїїлэх буюу иргэд тодорхой хэмжээний урьдчилгаа тєлєєд байрандаа орж, зээлийн їлдэгдлийг 15-25 жилийн хугацаанд

284

сарын тогтмол тєлбєр хэлбэрээр тєлж барагдуулдаг тогтолцоонд шилжинэ.

4.5.2. Бага, дунд орлоготой єрх, залуу гэр бїлийн хувьд: Орон сууц худалдан авах санхїїгийн боломж муутай

бага, дунд орлоготой єрх, залуу гэр бїлд зориулж тусгай дэд хєтєлбєр хэрэгжїїлэн эдгээр иргэдэд 1-2 єрєє бїхий орон сууцыг сарын тогтсон тєлбєртэйгээр тїрээслэнэ. Тїрээсийн орон сууцыг гїйцэтгэгч байгууллагаас Засгийн газар худалдан авах бєгєєд уг хєрєнгє оруулалтыг урт хугацаатай бонд болон бусад санхїїгийн эх їїсвэрээс санхїїжїїлнэ.

Тав. Удирдлага, зохион байгуулалт 5.1. Хєтєлбєрийн хэрэгжилтийг улсын хэмжээнд зохион

байгуулах, зохицуулах їїрэг бїхий Удирдах хороо ажиллана. Удирдах хорооны дарга нь барилга, хот байгуулалтын асуудал эрхэлсэн Засгийн газрын гишїїн байна. Удирдах хорооны бїрэлдэхїїнийг дарга батална.

5.2. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга тухайн орон нутагт хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх їйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулна.

5.3. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх єдєр тутмын їйл ажиллагааг хариуцан зохион байгуулах їїрэг бїхий тєрийн ємчит хуулийн этгээдийг байгуулна.

5.4. Хєтєлбєрийн санхїїгийн механизмыг удирдан зохион байгуулах їйл ажиллагааг Монгол банк, Сангийн яам, Барилга, хот байгуулалтын яам хамтран зохион байгуулна.

Зургаа. Їр дїн, шалгуур їзїїлэлт, нєлєє

6.1. Хїрэх їр дїн 6.1.1. нийтийн зориулалттай 10 000 орон сууц

ашиглалтад орсон байна; 6.1.2. хотын захын ашиглагдаагїй талбайд 15

000 орон сууц бїхий шинэ хотхон, хороолол ашиглалтад орсон байна;

6.1.3. гэр хорооллын 15 000 айлын орон сууцыг цэвэр, бохир усны шугамд холбох нєхцєлийг бїрдїїлсэн байна;

6.1.4. нэг хїнд ноогдох сууцны талбай 8 ам дєрвєлжин метрт хїрсэн байна;

6.1.5. орон сууцны їнийг иргэдийн худалдан авах чадварт нийцїїлсэн байна;

6.1.6. орон сууцны нийт талбайн хэмжээ 40-50 ам дєрвєлжин метрт хїрсэн байна;

285

6.1.7. бага, дунд орлоготой иргэдэд зориулагдсан тїрээсийн орон сууцны тогтолцоо бїрдсэн байна;

6.1.8. орон сууцны урт хугацаатай зээлийн тогтолцоо бїрдсэн байна;

6.1.9. машин механизмын лизинг, тїрээсийн їйлчилгээ бий болж барилгын мэргэжилтэй ажилчдын ур чадвар єрсєлдєхїйц болсон байна;

6.1.10. агаар, хєрс, усны бохирдол багассан байна. 6.1.11. ажлын байр нэмэгдэж, тогтвор суурьшил

болон бїтээмж єснє.

6.2. Їр дїнгийн шалгуур їзїїлэлтїїд 6.2.1. ашиглалтад орсон орон сууцны тоо; 6.2.2.нэг хїнд ногдох сууцны талбайн хэмжээ; 6.2.3. тїрээсийн орон сууцны тоо; 6.2.4. дэд бїтэц бїхий орон сууцтай хїн амын эзлэх

хувь; 6.2.5. орон сууцны їнэ, єрхийн орлогын харьцаа; 6.2.6. орон сууцны зээлийн нийт зээлд эзлэх хувь; 6.2.7. агаар, хєрс, усны бохирдлын хэмжээ буурсан

їзїїлэлт; 6.2.8. барилга, тїїний їйлдвэрлэл, їйлчилгээний

салбарт шинээр бий болсон ажлын байрны тоо; Хєтєлбєрийн їр дїнг дїгнэхдээ 2004 оны эхний хагас

жилийн орон сууцны хангамжийн їзїїлэлтїїдийг суурь їзїїлэлт болгон ашиглана.

6.3. Хєтєлбєрийн нийгэмд їзїїлэх нєлєє “40 000 орон сууц” хєтєлбєр нь орон сууцны хангамжийг

нэмэгдїїлсэн, їндэсний їйлдвэрлэлийн хэмжээг єсгєсєн, ажилгїйдэл, ядуурал буурахад зохих нєлєє їзїїлсэн, бїхэлдээ нийгмийн идэвхи санаачилгыг єрнїїлсэн хєдєлгєгч хїч, баялгийг бїтээгч їйл ажиллагаа болох юм.

Ахуйн тївшин дэх хєтєлбєрийн нєлєє: 6.3.1. татвар, эрх зїй, санхїїгийн таатай орчин

бїрдїїлснээр орон сууцны хєрєнгє оруулалтын эх їїсвэрийг нэмэгдїїлж орон сууцны єєрийн єртєг буурна.

6.3.2. ипотекээр баталгаажсан їнэт цаасны хоёрдогч зах зээлийг хєгжїїлэн иргэдэд орон сууцны зориулалттай урт хугацааны зээл олгох санхїїгийн тогтолцоог бий болгож иргэдийн худалдан авах чадварыг нэмэгдїїлнэ.

286

6.3.3. орон сууцны бодлого цогц байдлаар хэрэгжин иргэдийн амьдрах орчин сайжирч Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєрийн зорилт хэрэгжинэ.

6.3.4. ажлын байр шинээр бий болж, иргэдийн тодорхой хэсэг орлогын тогтмол эх їїсвэртэй болно.

6.3.5. гадаадаас авах ажиллах хїчийг дотоодын ажилчдаар орлуулж, гадаадад гаргаж байгаа чадварлаг ажиллах хїчийг эх орондоо таатай нєхцєлд ажиллаж, амьдрах боломжоор хангана.

6.3.6. барилгын салбарт шинэ техник, технологи нэвтрїїлж, їндэсний їйлдвэрлэлийн баазыг нэмэгдїїлнэ.

6.3.7. хот тєлєвлєлтийн чанар дээшилж хотын їзэмж, газрын нягтрал, ашиглалт сайжирна. Їндэсний нийт бїтээгдэхїїнд барилгын салбарын эзлэх хувийн жин нэмэгдэж тус салбар улс орны эдийн засгийн хєдєлгєгч хїч болон хєгжинє.

Нийгмийн сэтгэл зїйн тївшин дэх хєтєлбєрийн нєлєє: 6.3.8. Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєрийн

зорилт амжилттай хэрэгжсэнээр Засгийн газрын їйл ажиллагаанд иргэдийн итгэх итгэл нэмэгдэнэ.

6.3.9. урт хугацааны зээлд хамрагдаж, тохилог орон сууцаар хангагдсан ажиллах хїчний тав тухтай орчинд тогтвор суурьшилтай хєдєлмєрлєх сонирхол нэмэгдэж, нийгэмд таатай уур амьсгал бїрэлдэнэ.

6.3.10. иргэдийн орон сууцны асуудлыг шийдсэнээр хїн ам зїйн бодлого хэрэгжих эерэг орчин бий болно.

6.3.11. Эх орондоо тогтвортой ажиллаж, амьдрах итгэл нэмэгдэнэ.

“40 000 орон сууц” хєтєлбєрийг хэрэгжїїлснээр иргэд єєрсдийн анхдагч хэрэгцээний нэг болох орон сууцаа урт хугацаатай зээлээр худалдан авах нєхцєл бїрдэж, улмаар амьжиргааны тївшингээ хадгалахын тулд шударгаар орлого олж, орлогын эх їїсвэрээ бїрдїїлэхийн тулд байнгын хєдєлмєр эрхэлж, идэвхи зїтгэлтэй, хичээнгїй хєдєлмєрлєж амьдралын хариуцлагатай байх хэв маягийг хэвшїїлэх эхлэл тавигдана.

287



МОНГОЛ УЛСЫН МЯНГАНЫ ХЄГЖЛИЙН ЗОРИЛТЫГ ХЭРЭГЖЇЇЛЭХ ЗАРИМ АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ ТУХАЙ

Улсын Их Хурлын 2005 оны 25 дугаар тогтоолыг хэрэгжїїлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. Мянганы хєгжлийн зорилтыг хэрэгжїїлэх арга хэмжээг хариуцан ажиллах байгууллагуудыг хавсралт ёсоор баталсугай.

2. Монгол Улсын Мянганы хєгжлийн зорилтыг Эдийн засаг, нийгмийг хєгжїїлэх їндсэн чиглэл, тєсвийн хїрээний мэдэгдэл болон салбарын шинээр боловсруулагдах їндсэн чиглэл, тєсєл, хєтєлбєрїїдэд тусгаж, харилцан уялдуулах арга хэмжээ авахыг Засгийн газрын гишїїдэд їїрэг болгосугай.

3. Монгол Улсын Мянганы хєгжлийн зорилтыг хэрэгжїїлэн 2015 онд хїрвэл зохих тївшинд хїргэхэд шаардагдах санхїїгийн эх їїсвэрийг дайчлах, санхїїгийн тєлєвлєгєєг боловсруулж хэлэлцїїлэх, улмаар дотоодоос шаардагдах санхїїжилтийг жил бїрийн улсын тєсвийн тєсєлд тусгаж байхыг Сангийн сайд Н.Баяртсайханд їїрэг болгосугай.

4. Мянганы хєгжлийн зорилтыг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон бодлогын арга хэмжээний тєлєвлєлт, боловсруулалт, хэрэгжїїлэлт, мониторингийн їйл ажиллагааг энэхїї тогтоолын хавсралтад тусгагдсан ажил їїргийн хуваарийн дагуу салбар, яамд, тєв, орон нутгийн хооронд нягт уялдаатай зохион байгуулж ажиллахыг Сангийн сайд Н.Баяртсайхан, Эрїїл мэндийн сайд Л.Гїндалай, Боловсрол, соёл, шинжлэх ухааны сайд Є.Энхтївшин, Байгаль орчны сайд И.Эрдэнэбаатар, Барилга, хот байгуулалтын сайд Ж.Наранцацралт, Їйлдвэр, худалдааны сайд Б.Жаргалсайхан,

288

Гадаад хэргийн сайд Н.Энхболд, Хїнс, хєдєє аж ахуйн сайд Д.Тэрбишдагва, Нийгмийн хамгаалал, хєдєлмєрийн сайд Л.Одончимэд нарт тус тус даалгасугай.

5. Мянганы хєгжлийн зорилтыг хэрэгжїїлэх ажлын хїрээнд Нэгдсэн Їндэстний Байгууллага болон олон улсын банк, санхїїгийн байгууллагууд, хандивлагч орнуудтай хамтран ажиллаж, холбогдох тайлан, мэдээг тухай бїрт гарган єгч ажиллах, эдгээр зорилтыг хэрэгжїїлэхэд дутагдаж байгаа санхїїгийн эх їїсвэрийг тооцон олон улсын банк, санхїїгийн байгууллага, хандивлагч орнуудын буцалтгїй тусламж, техникийн туслалцаатайгаар шийдвэрлэх чиглэлээр ажиллахыг Сангийн сайд Н.Баяртсайхан, Гадаад хэргийн сайд Н.Энхболд болон холбогдох бусад сайд нарт їїрэг болгосугай.

6. Улсын Их Хурлаас єгсєн їїргийн дагуу Мянганы хєгжлийн зорилтуудын хэрэгжилтийн явц байдлын тайланг 2007 оноос эхлэн хоёр жил тутамд нэг удаа бэлтгэн гаргаж, тухайн жилийн 5 дугаар сард багтаан Засгийн газарт танилцуулан Улсын Их Хурлын чуулганы хуралдаанд тайлагнаж байхыг Сангийн сайд Н.Баяртсайхан болон холбогдох бусад сайд нарт їїрэг болгосугай.

7. Мянганы хєгжлийн зорилтыг хэрэгжїїлэх явцад тєрийн бус байгууллага, иргэдийг єргєнєєр татан оролцуулах, тэдэнд сурталчлан таниулах, тодорхой зорилтыг хэрэгжїїлэх асуудлаар хэлэлцїїлэг зохион байгуулах зэргээр олон нийттэй харьцах їйл ажиллагааг зохион байгуулж ажиллахыг Монгол Улсын сайд, Засгийн газрын Хэрэг эрхлэх газрын дарга С.Батболд, Гадаад хэргийн сайд Н.Энхболд, Сангийн сайд Н.Баяртсайхан, Нийгмийн хамгаалал, хєдєлмєрийн сайд Л.Одончимэд нарт даалгасугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРЄНХИЙ САЙД М.ЭНХБОЛД

САНГИЙНСАЙД Н.БАЯРТСАЙХАН

289



“ОРЧНЫ ЭРЇЇЛ МЭНД ЇНДЭСНИЙ ХЄТЄЛБЄР” БАТЛАХ ТУХАЙ

Нийгмийн эрїїл мэндийн талаар тєрєєс баримтлах бодлогыг хэрэгжїїлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. “Орчны эрїїл мэнд їндэсний хєтєлбєр” –ийг 1 дїгээр, їндэсний хєтєлбєрийг 2006-2010 онд хэрэгжїїлэх їйл ажиллагааны 1 дїгээр шатны тєлєвлєгєєг 2 дугаар хавсралт ёсоор тус тус баталсугай.

2. Орчны эрїїл мэнд їндэсний хєтєлбєрийн хэрэгжилтийг нэгдсэн удирдлага, зохицуулалтаар ханган хэрэгжїїлэх їйл ажиллагааны тєлєвлєгєє, тєсвийг жил бїр батлуулж ажиллахыг Нийгмийн эрїїл мэндийн їндэсний зєвлєлийн дарга Ц Элбэгдоржид даалгасугай.

3. Їндэсний хєтєлбєрийг салбар, орон нутгийнхаа хэмжээнд хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийг жил бїрийн улсын тєсєвт тусгаж олон улсын байгууллага, хандивлагчдын зээл, тусламжийг чиглїїлэх арга хэмжээ авахыг Сангийн сайд Н.Алтанхуяг, Байгаль орчны сайд У.Барсболд, Эрїїл мэндийн сайд Т.Ганди, Барилга, хот байгуулалтын сайд Н.Батбаяр, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт їїрэг болгосугай.

4. Хєтєлбєрийн хэрэгжилтийн явц, їр дїнг нэгтгэн жил бїрийн II улиралд багтаан Засгийн газарт танилцуулж байхыг Эрїїл мэндийн сайд Т.Гандид даалгасугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРЄНХИЙ САЙД Ц. ЭЛБЭГДОРЖ

ЭРЇЇЛ МЭНДИЙН САЙД Т. ГАНДИ

290


“ОРЧНЫ ЭРЇЇЛ МЭНД” ЇНДЭСНИЙ ХЄТЄЛБЄР


Орчны эрїїл мэндийн асуудал нь нэг улс, бїс нутаг, тивийн хїрээнээс хальж, дэлхий нийтийг хамарсан орчин їеийн тулгамдсан асуудлын нэг болсон бєгєєд тэдгээрийг оновчтой шийдвэрлэх нь Нэгдсэн Їндэстний Байгууллагын Мянганы Хєгжлийн зорилтод хїрэх тулгуур нєхцєл болох юм.

Хїний эрїїл мэнд, амьдралын чанар нь хїрээлэн байгаа орчны физик, хими, биологи, нийгэм болон сэтгэл зїйн хїчин зїйлээр тодорхойлогддог бєгєєд Дэлхийн эрїїл мэндийн байгууллага“ орчны эрїїл мэнд гэдэгт єнєєгийн болон хойч їеийн эрїїл мэндэд сєргєєр нєлєєлж болох орчны хїчин зїйлийг тодорхойлох, їнэлэх, хянах, тандах болон урьдчилан сэргийлэх онол практикийн цогц їйл ажиллагаа орно” гэж тодорхойлсон байна.

Дэлхийн олон улс оронд сїїлийн жилїїдэд хїрээлэн байгаа орчны хими, физик, биологийн бохирдолт ихсэж энэ нь хїн амын эрїїл мэндэд сєрєг нєлєє їзїїлж байна. Буурай хєгжилтэй улс орнуудад аюулгїй ундны усны хангамжийн дутагдал, эрїїл ахуй ариун цэврийн хангалтгїй нєхцєл, гэр сууцны галлагаанаас шалтгаалсан агаарын бохирдол зэрэг орчны эрсдэлт хїчин зїйлїїд хїн амын эрїїл мэндэд ихээр нєлєєлж байхад эдийн засгийн єндєр хурдтай хєгжиж байгаа улс орнуудад хотжилт болон їйлдвэржилтээс шалтгаалсан агаар, ус, хєрсний бохирдол, їйлдвэрлэлийн осол ихээр нэмэгдэж байна. Номхон далайн бїсийн улс орнуудад ариун цэврийн тааламжгїй нєхцєл, ундны усны чанар, хангамж, гэрийн доторхи агаарын бохирдол зэргээс шалтгаалсан євчнєєр жилд дунджаар 580 мянган хїн нас барж байгаагаас гадна хот, суурин газрын агаарын бохирдол болон химийн бодисын хордлогоор жил бїр 405 мянган хїн нас барж байна.

Орчны бохирдол нь хїн амын євчлєлийг 20.0-30.0 хувиар нэмэгдїїлж байна. Тухайлбал, агаарын бохирдолт нь хорт хавдар, амьсгалын замын эмгэг, зїрх судасны євчин, эмгэг їїсэхэд зонхилох хїчин зїйл болж байна. Мєн хїїхдийн дархлалын тївшинг бууруулан бие бялдрын єсєлт хєгжилтийн зохистой харьцааг алдагдуулах, хїїхэд дутуу болон тєрєлхийн

291

гажигтай тєрєхєд нєлєєлж байгааг судлаачид тогтоожээ. Хїрээлэн байгаа орчны бохирдолт нь хїн амын эрїїл мэндэд сєрєг нєлєє їзїїлээд зогсохгїй шууд болон шууд бусаар улс орны эдийн засаг, хйгжил дэвшилд асар их хохирол саад учруулж байна. Хїн амын эрїїл мэндэд орчны бохирдолтоос шалтгаалж учруулсан хохирол нь зєвхєн Европын холбооны улсуудад жилд 20 сая ам. доллараар тооцогдож байгааг судлаачид тооцоолон гаргасан байна.

Монгол орны хувьд хєдєєгийн болон нийслэл хотын захын хорооллын хєн ам баталгаатай цэвэр ундны усаар бїрэн хангагдаж чадаагїй, эрїїл ахуй, ариун цэврийн шаардлага хангасан орчин бїрдээгїйн зэрэгцээ тєв суурин газрын орчны бохирдол жилээс жилд нэмэгдэж байна.

Улсын хэмжээнд ашиглаж байгаа бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн 46 нь буюу 60.8 хувь нь бохир усыг бїрэн цэвэрлэхгїй, эсвэл огт ажиллахгїй байна.Зєвхєн Улаанбаатар хотод хоногт їйлдвэр, ахуйн хэрэглээнээс гарч байгаа 180.0 орчим мянган шоометр бохир ус бїрэн цэвэрлэгдэхгїйгээр Туул голд нийлж байна. Гэр хорооллын 70.0 гаруй мянган бие засах энгийн жорлон, бохир усны цооног нь хєрсний биологийн бохирдолтын гол эх їїсвэр болж байна.

Томоохон хотуудын агаарын бохирдолтын байдалд Нийгмийн эрїїл мэндийн хїрээлэнгээс 2003-2004 онуудад хийсэн судалгааны дїнгээс їзэхэд хїн амын эрїїл мэндэд сєрєг нєлєє їзїїлэх химийн хортой бодис болох азотын давхар исэл 1.5 дахин, нїїрстєрєгчийн дутуу исэл 4.2 дахин, тоосны агууламж нь эрїїл ахуйн зєвшєєрєгдєх дээд хэмжээнээс 7.8 дахин хэтэрсэн байна

Улаанбаатар хотын цахилгаан станц, их, бага оврын уурын зууханд жилдээ 4.0 сая тонн нїїрс, айл єрхїїд ердийн халаалттай орон сууцны галлагаанд 400 гаруй мянган тонн нїїрс, 300.0 гаруй мянган шоометр мод тус тус хэрэглэж байгаагаас гадна 70 гаруй мянган автомашины хаягдал утаа, тортог, їнсээр агаар, хєрс, орчныг бохирдуулж байна. Агаарын бохирдолт ихтэй Улаанбаатар хотод амьдарч байгаа бага насны хїїхдїїд хєдєє орон нутгийн хїїхдїїдээс бронхит євчнєєр 1.4-2.7 дахин, гуурсан хоолойн багтраа євчнєєр 5.5-7.9 дахин илїї євчилж байна.

Монгол Улсын хэмжээнд 2002 онд явуулсан химийн бодисын їзлэг тооллогын дїнгээс їзэхэд ургамал хамгаалах, ахуйн шавьж, мэрэгч амьтныг устгах, халдваргїйжїїлэх зорилгоор жилд “онцгой хортой” 14.4 тонн, “хортой” 735.4 тонн

292

химийн бодис хэрэглэгдэж байгаагийн 20.3 тонн нь озоны давхаргыг задлах бодис байна.

Сїїлийн жилїїдэд орчны бохирдолтыг багасгах талаар зарим арга хэмжээг авч байгаа боловч тодорхой їр дїнд хїрэхгїй байна. Орчны эрїїл мэндийн хяналтын тогтолцоо шаардлагын хэмжээнд хїрээгЇй, хууль, эрх зїйн орчин боловсронгуй бус, мэргэжлийн боловсон хїчний хангамж, чадавхи хангалтгїй, лабораторийн тоног тйхййрймжийн шинжилгээний тївшин зохих хэмжээнд хїрээгЇй, орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр хийгдэж байгаа судалгаа, шинжилгээний ажлын тоо хэмжээ, нэр тєрєл, цар хїрээ бага, санхїїжилт нь хангалтгїй байна.

Хїн амын эрїїл мэндэд сєргєєр нєлєєлж євчин, эмгэгт хїргэж байгаа орчны хїчин зїйлийг судлах, тїїний шалтгаан, їр дагаврыг арилгах, орчны нєлєєллєєс сэргийлэх цэгцтэй арга хэмжээг шат дараатай авч хэрэгжїїлэх зорилгоор орчны эрїїл мэндийн талаар Засгийн газраас хэрэгжїїлэх їндэсний хєтєлбєрийг батлуулан хэрэгжїїлэх шаардлага урган гарч байна.

Орчны эрїїл мэнд їндэсний хєтєлбєрийг боловсруулахад Дэлхийн эрїїл мэндийн байгууллагаас гаргасан орчны эрїїл мэндийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэхэд чиглэсэн зєвлємж болон Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын конвенцийн заалтыг мєрдлєг болголоо.

Энэхїї хєтєлбєр нь ойрын 10 жилийн хугацаанд орчны эрїїл мэндийн талаар Засгийн газраас баримтлах бодлогыг тодорхойлж, Монгол Улсын Мянганы хєгжлийн зорилтын 7, 11, 12, 13, 14 дїгээр заалт, Нийгмийн эрїїл мэндийн талаар тєрєєс баримтлах бодлогыг хэрэгжїїлэх стратегийн баримт бичиг болно.

Хоёр. Хєтєлбєрийн зорилго, зарчим

Хєтєлбєрийн зорилго нь хїрээлэн буй орчныг бохирдуулж байгаа хїчин зїйлийг багасгах, орчны эрїїл мэндийг сайжруулахад чиглэсэн їйл ажиллагааг эрчимжїїлэх, салбар хоорондын зохицуулалт, хамтын ажиллагааг сайжруулах замаар хїн амыг эрїїл аюулгїй орчинд ажиллах, амьдрах нєхцєлийг бїрдїїлэхэд оршино.

Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэхдээ дараахь зарчмыг баримтална:

- НЇБ-ын Мянганы хєгжлийн зорилт, ДЭМБ-ын болон олон улсын бусад байгууллагын зорилттой уялдуулах;

293

- Орчныг бохирдолтоос хамгаалах, бохирдолтыг багасгах, хїн амын євчлєл, осол гэмтлийг бууруулах арга хэмжээг эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлын їр дїнд їндэслэн нотолгоонд тулгуурлан хэрэгжїїлэх;

- Орчны бохирдолтыг бууруулах їйл ажиллагаанд тєрийн болон тєрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж, айл єрх, хувь хїний оролцоо, їїрэг, хариуцлагыг нэмэгдїїлэх;

- Орчны бохирдолтыг бууруулах їйл ажиллагаанд салбар хоорондын хамтын ажиллагааг сайжруулах;

- Орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр хэрэгжїїлж буй хєтєлбєр, тєслийн їйл ажиллагааг уялдуулж, нєєцийг оновчтой хуваарилж, хандивлагч, олон улсын байгууллагуудын туслалцаа, дэмжлэг, хамтын ажиллагааг єргєжїїлэх.

Гурав. Хєтєлбєрийн зорилт, хїрэх їр дїн, їйл ажиллагааны чиглэл

Зорилт 1. Орчны эрїїл мэндэд тавих хяналт,тандалт, їнэлгээний тогтолцоо, эрх зїйн орчинг боловсронгуй болгоно.

Їйл ажиллагааны чиглэл: 1.1. Орчны эрїїл мэндийн талаархи хууль тогтоомж,

дїрэм, зааврыг шинэчлэх; 1.2. Орчны эрїїл мэндэд хяналт тавих, тандалт,

судалгаа хийх эрдэм шинжилгээний байгууллагын бїтэц, зохион байгуулалт, хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох;

1.3. Орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр хийгдэж байгаа їйл ажиллагаа, хєтєлбєр, тєслийн хэрэгжилтэд хяналт тавих, їнэлгээ єгєх;

1.4. Орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр Засгийн газраас хэрэгжїїлж байгаа хєтєлбєр, тєслийн хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоог сайжруулах.

Хїрэх їр дїн: - Орчны эрїїл мэндийн талаархи хууль эрх зїйн актууд

шинэчлэгдэнэ; - Орчны эрїїл мэндийн тандалт, судалгааны їр дїн

сайжирна; - Орчны эрїїл мэндийг сайжруулах чиглэлээр салбар

дундын хамтын ажиллагаа нэгдсэн удирдлага зохицуулалттай болж нййцийн хуваарилалт оновчтой болно.

294

Зорилт 2. Орчноос хїний эрїїл мэндэд їзїїлэх нєлєєлєлд дїн шинжилгээ хийх, їнэлэх, хянах їйл ажиллагааны їр дїнг дээшлїїлнэ.

Їйл ажиллагааны чиглэл; 2.1. Орчны бохирдолтын талаархи эрїїл мэндийн

статистик їзїїлэлтийг боловсронгуй болгон мэдээллийн сантай болох;

2.2. Орчны бохирдлын тулгамдсан асуудлаар эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг єргєжїїлэх, Шинжлэх ухаан, технологийн сан болон бусад эх їїсвэрээс судалгаа шинжилгээний ажилд зарцуулах санхїїжилтийг нэмэгдїїлэх;

2.3. Тєв, суурин газрын орчныг бохирдуулж байгаа эх їїсвэр, бохирдлын шалтгаан, хїчин зїйлд тєрєлжсєн судалгаа хийж їнэлгээ єгєх;

2.4. Хїн амын эрїїл мэндийн байдлыг орчны хїчин зїйлтэй холбон судалж, їнэлгээ єгєх;

2.5. Орчны эрїїл мэндийн лабораторийн хїчин чадлыг нэмэгдїїлэх, шаардлагатай багаж, тоног тєхєєрємжєєр хангах;

2.6. Орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр боловсон хїчин бэлтгэх, мэргэшїїлэх, давтан сургах тогтолцоог боловсронгуй болгох.

Хїрэх їр дїн: - Орчны бохирдолтын тївшин болон орчноос хїний

эрїїл мэндэд їзїїлж байгаа нєлєєллийн талаар судалгаа шинжилгээ хийгдсэн байна;

- Орчны эрїїл мэндийн талаархи мэдээллийн тогтолцоо бий болсон байна; Орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр їндэсний боловсон хїчний чадавхи сайжирсан байна;

- Орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр хяналт, судалгаа шинжилгээ хийх лабораторийн хїчин чадал сайжирсан байна.

Зорилт 3. Орчны бохирдолтыг бууруулан экологийн тэнцвэртэй байдлыг хангах, орчны сєрєг хїчин зїйлээс шалтгаалах євчлєлийг бууруулах шат дараатай арга хэмжээ авч хэрэгжїїлнэ.

Їйл ажиллагааны чиглэл: 3.1. Хот, суурин газрын тєлєвлєлт, хот байгуулалтын

экологийн менежментийг боловсронгуй болгох;

295

3.2. Орчны бохирдолтыг багасгах, тїїний шалтгаан, їр дагаврыг арилгахад чиглэсэн дэвшилтэт арга, технологийг нэвтрїїлэх;

3.3. Хот, суурин газрын агаарын бохирдлыг бууруулах цогц арга хэмжээ авч хэрэгжїїлэх, гэр, орон сууцны агаарыг цэвэршїїлэх дэвшилтэт арга технологийг нэвтрїїлэх;

3.4. Хєдєєгийн болон хотын захын хорооллын хїн амын цэвэр усны хангамжийг нэмэгдїїлэх;

3.5. Суурин газарт эрїїл ахуйн шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжийн тоо, хїртээмжийг нэмэгдїїлэх, цэвэрлэх байгууламжийн тєлєвлєлт, ашиглалтыг сайжруулахад чиглэсэн цогц їйл ажиллагаа явуулах;

3.6. Орчныг химийн бодисоор бохирдуулж байгаа эх їїсвэрийг тогтоох, хортой, хаягдал химийн бодисыг байгаль орчин, хїн ам, ургамал, амьтанд халгїйгээр устгах, цэвэршїїлэх цогц арга хэмжээ авах.

Хїрэх їр дїн: - Хот, суурин газарт агаарын бохирдлыг бууруулахад

чиглэсэн цогц арга хэмжээ авч хэрэгжїїлэн їр дїнг тооцсон байна;

- Хєдєєгийн болон хотын захын хорооллын хїн амын цэвэр усны хангамж нэмэгдэж, чанар нь сайжирсан байна;

- Хот, суурин газарт эрїїл ахуйн шаардлага хангасан ариун цэврийн байгууламжийн тоо нэмэгдсэн байна;

- Аюултай хортой бодис, пестицитийн хяналтын менежмент сайжирсан байна.

Зорилт 4. Хїн амд орчны эрїїл мэндийн талаархи зохистой мэдлэг, дадал, хандлага, зан їйл хэвшїїлэх замаар орчны эрїїл мэндийн боловсролыг дээшлїїлнэ.

Їйл ажиллагааны чиглэл: 4.1. Бїх шатны боловсролын байгууллагын сургалтын

хєтєлбєрт орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр мэдлэг, боловсрол олгох асуудлыг тусгах;

4.2. Хїн амын дунд явуулах экологи, орчны болон нийгмийн эрїїл мэндийн мэдээлэл, сургалт, сурталчилгааны ажилд хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслийг єргєнєєр ашиглах, албан ба албан бус сургалтыг явуулах;

296

4.3 Эрїїл орчин бїрдїїлэхэд чиглэсэн хамт олны санаачилгыг дэмжин эрїїл хот, дїїрэг, сум, ажлын байр, сургууль болох хєдєлгєєнийг хєгжїїлэх.

Хїрэх їр дїн: - Бїх шатны боловсролын байгууллагын сургалтын

хєтєлбєрт тусгагдсан нийгмийн болон орчны эрїїл мэндийн сургалтын агуулга єргєжиж сургалтын цаг нэмэгдэнэ;

- Орчны эрїїл мэндийг дэмжсэн хєтєлбєр, їйл ажиллагаанд хамт олны оролцоо дээшилнэ;

- Эрїїл мэндийг дэмжигч байгууллагын тоо нэмэгдэнэ; - Орчны эрїїл мэндийн талаархи мэдлэгийн тївшин

дээшилнэ.

Дєрєв. Хєтєлбєрийн удирдлага, зохион байгуулалт

Їндэсний хэмжээнд Хєтєлбєрийн хэрэгжилтийг Нийгмийн эрїїл мэндийн

їндэсний зєвлєл їндэсний хэмжээнд удирдан зохион байгуулж бусад хєтєлбєр тєсєлд оролцогч гадаад, дотоодын талуудын їйл ажиллагааг уялдуулан зохицуулах, хэрэгжилтийн явц, їр дїнг Засгийн газарт тайлагнах їїрэг гїйцэтгэнэ.

Нийгмийн эрїїл мэндийн їндэсний зєвлєлийн ажлын албаны їїргийг Эрїїл мэндийн яам гїйцэтгэх бєгєєд холбогдох яамдын асуудал хариуцсан мэргэжилтнийг оролцуулан энэхїї хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх їїрэг бїхий орон тооны бус ажлын бїлэг байгуулж ажиллуулна.

Нийгмийн эрїїл мэндийн їндэсний зєвлєл нь хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх їйл ажиллагааны тєлєвлєгєєг тєсвийн тооцооны хамт гарган Засгийн газраар батлуулан хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулна.

Орон нутгийн тївшинд Аймаг, нийслэлийн Засаг даргаар ахлуулсан Нийгмийн

эрїїл мэндийн салбар зєвлєл нь орон нутгийн тївшинд хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх їйл ажиллагааг удирдан зохион байгуулах, хєтєлбєрийн хэрэгжилтийн явц, биелэлтийг Нийгмийн эрїїл мэндийн їндэсний зєвлєлд тайлагнах їїрэг гїйцэтгэнэ.

Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх хамтын ажиллагаа, уялдаа холбоо

297

Орчны эрїїл мэнд хєтєлбєр нь Усны їндэсний хєтєлбєр, Хєдєлмєрийн аюулгїй ажиллагаа, эрїїл ахуйн нєхцєлийг сайжруулах їндэсний хєтєлбєр, Улаанбаатар хотын хог хаягдлын менежментийг сайжруулах мастер тєлєвлєгєє, Эрїїл мэндийн салбарын мастер тєлєвлєгєє болон орчны эрїїл мэндийн чиглэлээр хэрэгжиж байгаа бусад тєсєл, хєтєлбєртэй уялдаж хэрэгжинэ.

Тав. Хєтєлбєрийн санхїїжилт

Хєтєлбєрийн санхїїжилтийг дараахь эх їїсвэрээс бїрдїїлнэ:

а/улс, орон нутгийн тєсвєєс олгох хєрєнгє; б/хандивлагч орон, НЇБ-ын тєрєлжсєн болон олон

улсын байгууллагын хандив, тусламж; в/гадаад, дотоодын хєрєнгє оруулалт, зээл; г/тєрийн болон тєрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж,

иргэдийн санаачилгаар хуримтлагдсан тусламж, хандивын хєрєнгє;

д/бусад эх їїсвэр.

Зургаа.Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх хугацаа, Їе шат

Хєтєлбєрийг 2015 он хїртэл дараахь 2 їе шаттайгаар хэрэгжїїлнэ:

- Нэгдїгээр їе шат 2006-2010 он; - Хоёрдугаар їе шат 2010 - 2015 он

Долоо. Хєтєлбєрийн хяналт, Їнэлгээ

Хєтєлбєрийн хяналт, їнэлгээг Эрїїл мэндийн яамны Мэдээлэл, хяналт-шинжилгээ їнэлгээний газар гїйцэтгэх бєгєєд шаардлагатай тохиолдолд холбогдох яамдыг оролцуулж болно. Їнэлгээний тайланг Нийгмийн эрїїл мэндийн їндэсний зєвлєлд жил бїрийн 4 дїгээр улиралд багтаан танилцуулна.

Хєтєлбєрийн хэрэгжилтийн явцыг хєтєлбєрийн зорилт тус бїрийн хїрэх їр дїнгийн їзїїлэлт болон їйл ажиллагааны жилийн тєлєвлєгєєний биелэлтээр гаргана.

Хєтєлбєрийн эцсийн їр дїнг дараахь їзїїлэлтээр гаргана:

298

- Орчны эрїїл мэндийн талаархи хууль эрх зїйн орчин шинэчлэгдэж, хяналт, танадалт, їнэлгээний тогтолцоо боловсронгуй болсон байна;

- Орчныг бохирдуулагч эх їїсвэр, шалтгаан, хїчин зїйл тогтоогдож, орчны бохирдол, эрїїл мэндийн хамаарлын їнэлгээ гарсан байна;

- Орчны эрїїл мэндийн салбарын хїний нєєц. лабораторийн чадавхи сайжирсан байна;

- Хїн амын орчны болон нийгмийн эрїїл мэндийн боловсролын тївшин дээшилж, орчны эрїїл мэндийг дэмжсэн хєтєлбєр,їйл ажиллагаанд хамт олны оролцоо нэмэгдсэн байна;

- Хот, суурин газрын орчны бохирдолтыг илтгэх суурь їзїїлэлт одоогийн тївшингээс сайжирсан байна. (Хїснэгт1);

/Хїснэгт 1/

Хот суурин газрын орчны бохирдолтын суурь їзїїлэлт

Агаарын бохирдолтын їзїїлэлт

/2004 оны байдлаар/

Їзїїлэлт Жилийн дундаж мг/м3 Хїхрийн давхар исэл (SO 2 ) 0.012 Азотын давхар исэл (MO 2 ) 0.026

Байгаль орчны шинжилгээний тєв лабораторийн 2004 оны шинжилгээний дїн

Ус тїгээх байрны ундны усны бохирдлын їзїїлэлт


Їзїїлэлт Дундаж агууламж

1мл усанд агуулагдах нянгийн ерєнхий тоо 100-с их Гэдэсний савханцарын таньц 300мл усанд 3-с их Нитрит (мг/л) 0.006-0.004 Аммиак (мг/л) 0.02-0.137 Ерєнхий хатуулаг (мг/экв/л) 1.28-2.1 РН 6.6-7.1

299

Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын лабораторийн 2004 оны шинжилгээний дїн

Улаанбаатар хотын хєрсний бохирдлын їзїїлэлт


Їзїїлэлт Дундаж агууламж

1гр хєрсєнд агуулагдах нянгийн ерєнхий тоо

1127000

Гэдэсний савханцрын таньц 0.26 Перфрингенсийн таньц 0.11 Аммиакийн агууламж (%) 0.55 Нитритийн агууламж (%) 0.0027 Нитратын агууламж (%) 0.2 Хар тугалгын агууламж (мг/кг) 49.92

Нийслэлийн мэргэжлийн хяналтын газрын лабораторийн 2004 оны шинжилгээний дїн

/Хүснэгт 2/

Орчны бохирдлоос шалтгаалах євчлєлийн їзїїлэлт


Євчний нэр 10000 хїн амд ногдох їзїїлэлт

Гэдэсний халдварт євчин Балнад 0.06 Сальманолёз 0.79 Цусан суулга 8.79 Гепатит 20.79

Амьсгалын дээд замын їрэвсэлт євчин Цочмог тєвєнхтєс, мєгєєрсєн хоолой тос

265.9

Гуурсан хоолойн багтраа 2.9

Эрүүл мэндийн яам, "Эрүүл мэндийн үзүүлэлт" товхимол 2004 он

300


2006 оны 6 дугаар Дугаар 140 Улаанбаатар сарын 21 -ны єдєр хот

“ШИНГЭРЇЇЛСЭН ШАТДАГ ХИЙ” ХЄТЄЛБЄР БАТЛАХ ТУХАЙ

Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх зорилгоор Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1.”Шингэрїїлсэн шатдаг хий хєтєлбєр” -ийг 1 дїгээр хавсралт ёсоор, “Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээний тєлєвлєгєє”-г 2 дугаар хавсралт ёсоор тус тус баталсугай.

2.Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийг улсын тєсйвт тусгах, хандивлагч орнуудын зээл, тусламжийн дэмжлэг авах, гадаад, дотоодын хєрєнгє оруулагчдыг татан оролцуулах замаар санхїїжїїлэх ажлыг зохион байгуулахыг Сангийн сайд Н.Баяртсайхан, Тїлш, эрчим хїчний сайд Б.Эрдэнэбат нарт даалгасугай.

3.Шингэрїїлсэн шатдаг хийн ажил, їйлчилгээ, хэрэглээг нэмэгдїїлэхэд чиглэгдсэн хууль тогтоомжийн уялдааг сайжруулах, эрх зїйн таатай орчинг бїрдїїлэх болон гадаад, дотоодын хєрєнгє оруулалтыг хєхїїлэн дэмжих талаар холбогдох арга хэмжээ авч, хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулан хєтєлбєрийн биелэлтийн явц, їр дїнг жил бїр Засгийн газарт танилцуулж байхыг болсонд тооцсугай. Тїлш, эрчим хїчний сайд Б.Эрдэнэбатад їїрэг болгосугай.

4. Энэ тогтоол гарсантай холбогдуулан “Хєтєлбєр батлах тухай” Засгийн газрын 2000 оны 11 дїгээр сарын 29-ний єдрийн 184 дїгээр тогтоолыг хїчингїй болсон тооцсугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРЄНХИЙ САЙД М. ЭНХБОЛД

ТЇЛШ, ЭРЧИМ ХЇЧНИЙ САЙД Б. ЭРДЭНЭБАТ

301

Засгийн газрын 2006 оны 140 дїгээр тогтоолын 1 дїгээр хавсралт

ШИНГЭРЇЇСЭН ШАТДАГ ХИЙ ХЄТЄЛБЄР

Нэг. Нийтлэг Їндэслэл

Тєр, засгаас хийн тїлшний салбарыг хєгжїїлэхэд ихээхэн анхаарч 2000-2005 онд хэрэгжїїлэх шингэрїїлсэн шатдаг хийн хєтєлбєрийг баталсан бєгєєд энэ чиглэлээр їйл ажиллагаа эрхлэх тусгай зєвшєєрєлтэй аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйл ажиллагааг дэмжих томоохон арга хэмжээ- нїїдийг авч хэрэгжїїлсний дотор орлогын албан татварыг тодорхой хувиар хєнгєлєн, хийн тїлш, хийн тїлшний сав, тоног тєхєєрємж, тусгай зориулалтын машин, техник хэрэгслийг гаалийн болон нэмэгдсэн єртгийн албан татвараас чєлєєлж энэ салбарыг хєгжїїлэх таатай нєхцєлийг бїрдїїлсэн юм.

Їїний їр дїнд манай улсад шингэрїїлсэн шатдаг хийг тємєрлєг, гэрлэн чимэглэлийн їйлдвэр, эрчим хїч, зам, тээвэр, аялал жуулчлал, барилгын салбар болон ахуйн хэрэглээ, зоогийн газарт єргєнєєр ашиглах болж 2005 оны байдлаар аймаг, орон нутагт 18.0 мянга, Улаанбаатар хотод 7.0 мянга гаруй хэрэглэгчтэй болоод байна.

Хєдєє орон нутагт иргэд болон аж ахуйн нэгжїїд шингэрїїлсэн шатдаг хийн баллоныг автомашинаар тээвэрлэн орон нутгийнхаа хэрэгцээг хангаж, ялангуяа Дундговь, Хэнтий, Дорноговь, Тєв, Булган, Орхон, Ховд, Баян-Єлгий, Баянхонгор, Увс, Говь-Алтай, Ємнєговь зэрэг аймагт хийг ахуйн хэрэглээнд єргєн ашиглах болсон байна.

Шингэрїїлсэн шатдаг хийг ОХУ, БНХАУ-аас байнгын болон улирлын чанартай боомтуудаар автоцистерн, вагоноор, баллоныг автомашинаар тус тус тээвэрлэн импортолж байна. Одоогийн байдлаар хийн ажил, їйлчилгээ эрхэлдэг тусгай зєвшєєрєлтэй 15 аж ахуйн нэгж, байгууллага байна. Манай улсад шингэрїїлсэн шатдаг хийн хэрэглээг нэмэгдїїлэх нь ач холбогдол ихтэй ч єндєр даралтын хий тул аюулгїй ажиллагааг хангахад зардал, хєрєнгє оруулалт их шаардагддаг, нєгєє талаас 100 хувь импортын хамааралтай байна. Мєн хєдєє орон нутагтхийн барилга байгууламж баригдаагїй, хэрэглэгчийн зїгээс хийн хэрэглээ, ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны мэдлэг дутмаг мэргэжлийн боловсон хїчин хангалтгїй байна.

302

Иймд шингэрїїлсэн шатдаг хийгээр хангах улсын хэмжээний сїлжээ бий болгох, хийн нєєцийг бїрдїїлэх, хийн салбарын ажил, їйлчилгээ явуулахад шаардлагатай зарим барилга байгууламжийг барихад шаардагдах хєрєнгийн эх їїсвэрийг зээл, тусламжид хамруулах, тєсвийн хєрєнгє оруулалт хийх зэргээр дэмжлэг їзїїлэх шаардлагатай байна.

Шингэрїїлсэн шатдаг хийн хэрэглээ жил бїр єсєн нэмэгдэж хїмїїсийн єдєр тутмын амьдралын хэрэгцээ болж, ажил, їйлчилгээний тєрєл, цар хїрээ нь нэмэгдэж байгаа тул хийн хангамжийн ажил, їйлчилгээг орчин їеийн технологийн болон аюулгїй ажиллагааны шаардлагад нийцїїлэн явуулах асуудал чухал юм.

Тєв, суурин газар, орон сууц, їйлдвэр, їйлчилгээний газарт шингэрїїлсэн шатдаг хийг баллоноор тЇгээх нь аюулгїй ажиллагааны шаардлагад тєдийлэн нийцэхгїй байгаа тул барилга байгууламжид хийг шугам хоолойгоор дамжуулан тїгээх, хилийн болон тїлшний хомсдолтой говийн бїсийн аймгуудад хийн аж ахуйн барилга байгууламжийг барьж хэрэглэгчдийг хийгээр тогтвортой хангах нєхцєлийг бїрдїїлэхэд анхаарах хэрэгтэй байна.

Ийнхїї Монгол Улсад экологийн цэвэр тїлш болох шингэрїїлсэн шатдаг хийн хэрэглээг нэмэгдїїлж хийн салбарыг хєгжїїлэх нь агаарын бохирдлыг бууруулах, байгаль орчныг хамгаалах дэлхийн чиг хандлага, Засгийн газрын їйл ажиллагааны хєтєлбєр болон їндсэн чиглэлд туссан зорилтуудтай уялдуулан “Шингэрїїлсэн шатдаг хий” хєтєлбєрийг 2006-2010 онд їргэлжлїїлэн хэрэгжїїлэхээр шинэчлэн боловсруулах шаардлагатай болсон юм.

Хоёр. Хєтєлбєрийн зорилго

Экологийн цэвэр тїлш болох шингэрїїлсэн шатдаг хийн хэрэглээг нэмэгдїїлэн ахуйн хэрэглээ, їйлдвэрлэл, їйлчилгээ болон авто тээврийн хэрэгсэлд єргєнєєр ашиглах боломж бїрдїїлэх замаар Улаанбаатар хот болон тєв, суурин газрын агаарын бохирдлыг бууруулах, экологийн тэнцвэртэй байдлыг хангах, улсын хэмжээний шингэрїїлсэн шатдаг хийн ажил, їйлчилгээний сїлжээг бий болгон хийн салбарыг хєгжїїлэхэд энэхїї хєтєлбєрийн зорилго оршино.

Гурав. Хєтєлбєрийн хїрээнд хэрэгжїїлэх зорилт, їйл ажиллагааны їндсэн чиглэл

303

3.1.Нэгдїгээр зорилт: Энэ зорилтын хїрээнд шингэрїїлсэн шатдаг хийн улсын хэмжээний ажил, їйлчилгээний сїлжээг байгуулж хийн нєєцийг бїрдїїлнэ. Хэрэглэгчдийг хийгээр тогтмол хангах зорилгоор нийслэл, аймаг, орон нутагт шингэрїїлсэн шатдаг хийн аж ахуйн барилга байгууламжуудыг (хийн бєєний агуулах бїхий хий цэнэглэх станц, хий цэнэглэх цэг, хий тїгээх цэг, автомашиныг хийгээр цэнэглэх станц, баллонт хий хадгалах агуулах) барьж, улсын хэмжээний хийн хангамжийн бїсчилсэн сїлжээг байгуулна. Їїнд:

3.1.1. баруун бїсэд: Говь-Алтай, Ховд аймгуудад хий цэнэглэх станц, Увс, Завхан, Баян-Єлгий аймагт хий цэнэглэх цэгїїд байгуулах;

3.1.2. говийн бїсэд: Дорноговь аймагт хий цэнэглэх станц, Дундговь, Ємнєговь аймагт хий цэнэглэх цэг, Говьсїмбэр аймагт баллонт хийн агуулах байгуулах;

3.1.3. зїїн бїсэд: Дорнод аймагт хий цэнэглэх станц, Сїхбаатар, Хэнтий аймагт хий цэнэглэх цэгийг байгуулах; цэнэглэх цэгийг байгуулах;

3.1.4. тєвийн бїсэд: Орхон, Сэлэнгэ аймагт хий цэнэглэх станц, Дархан-Уул, Булган, Баянхонгор аймаг, Хархорин хотод хий цэнэглэх цэг, Архангай, Євєрхангай, Хєвсгєл, Тєв аймагт баллонт хийн агуулахыг байгуулах;

3.1.5. Улаанбаатар хотод: Улаанбаатар хотын хєгжлийн ерєнхий тєлєвлєгєє, хєгжлийн цаашдын бодлого, чиглэлтэй уялдуулан хий цэнэглэх станц, хий цэнэглэх болон тїгээх цэгїїдийг байгуулах.

3.2. Хоёрдугаар зорилт: Энэ зорилтын хїрээнд орон сууц, барилга байгууламжид хийн хангамжийн систем бий болгоно. Їїнд:

3.2.1.шинээр баригдах орон сууц, барилга байгууламжид хийн хангамжийн тєвлєрсєн шугам сїлжээ байгуулах талаар судалгаа хийж, мастер тєлєвлєгєє боловсруулж хэрэгжїїлэх;

3.2.2.хувийн орон сууц, гэр, бичил хорооллын барилгад хийн бїлэг баллоны байгууламжаас хэсэгчилсэн хийн сїлжээгээр шингэрїїлсэн шатдаг хийг халаалтын болон ахуйн зориулалтаар хэрэглэх нєхцєл бїрдїїлэх;

3.2.3.хийн хангамжийн шугам хоолой барих асуудлаар їїсэх барилгын болон хийн салбарын аж ахуйн нэгж, байгууллагын харилцааг зохицуулах, орон сууцанд хийн

304

хангамжийн шугам хоолой тавихад шаардагдах ашиглалт. аюулгїй ажиллагаатай холбоотой эрх зїйн орчинг бїрдїїлэх;

3.2.4.їйлдвэрийн барилга, тїїнчлэн халаалтын зуух, нийтийн їйлчилгээний газруудын барилгад (саун, угаалгын газар, хими цэвэрлэгээ г,м.) хийн халаагуур, хийн хэсэгчилсэн шугам сїлжээ ашиглах;

3.2.5.гэр хорооллын єрхийн ердийн халаалттай зуухыг бїрэн шаталттай хийн тїлш, хатуу болон хийн тїлшний хосолмол зууханд шилжїїлэх.

3.3. Гуравдугаар зорилт. Энэ зорилтын хїрээнд шингэрїїлсэн шатдаг хийг хадгалах, тээвэрлэх, тїгээх, ашиглах їеийн аюулгїй ажиллагааг хангах удирдлага, зохион байгуулалт, эрх зїйн орчинг боловсронгуй болгох арга хэмжээ авна. Їїнд:

3.3.1.шингэрїїлсэн шатдаг хийн тээвэрлэлт, хадгалалт, ашиглалтын їеийн аюулгїй ажиллагаанд тавих улсын хяналтыг эрчимжїїлэн хийтэй харьцах їед гарч болох ослоос урьдчилан сэргийлэх, тоног тєхєєрємжийг засварлах чиглэлээр хийн аваарь устгах алба байгуулах;

3.3.2. Улаанбаатар хотод хэрэглэгчдийг чанартай, стандартын шаардлагад нийцсэн хийгээр хангахад чиглэсэн хийн шинжилгээ хийх, чанарын сертификат олгох лаборатори болон хийн тоног тєхєєрємжїїдийг шалгах, баталгаажуулах, туршилт тохируулгын тєв байгуулах;

3.3.3.Ховд, Дорноговь, Орхон аймагт хийн баллон баталгаажуулах тєвийг байгуулах;

3.3.4.Хийн хангамж, аюулгїй ажиллагааны тухай хуулийн тєслийг зохих журмын дагуу боловсруулж батлуулах, бусад хууль тогтоомжийн уялдааг сайжруулж мєрдїїлэх;

3.3.5.хэрэглэгчдэд шингэрїїлсэн шатдаг хийгээр ажилладаг тоног тєхєєрємжтэй харьцах, тэдгээрийг ашиглах аюулгїй ажиллагааны сургалт, сурталчилгаа явуулах, холбогдох хууль тогтоомж, стандарт, дїрэм, журам, заавруудыг сурталчлан таниулах ажлыг зохион байгуулах;

3.3.6.шингэрїїлсэн шатдаг хийг хадгалах, тээвэрлэх, тїгээх, ашиглах їед мєрдєх улсын стандарт, техник ашиглалт, аюулгїй ажиллагааны нийтлэг дїрэм, журмыг холбогдох хууль тогтоомжид нийцїїлэн боловсруулах, нэмэлт оруулах, зохих журмын дагуу батлуулж мєрдїїлэх.

3.4. Дєрєвдїгээр зорилт: Энэ зорилтын хїрээнд авто тээврийн хэрэгслээс ялгарах хорт утааг багасгах зорилгоор

305

шингэрїїлсэн шатдаг хийгээр ажилладаг авто тээврийн хэрэгслийн тоог нэмэгдїїлнэ. Їїнд;

3.4.1.Улаанбаатар хотод авто тээврийн хэрэгслийг хийгээр цэнэглэх станц шинээр барьж байгуулах;

3.4.2. бензин хєдєлгїїртэй авто тээврийн хэрэгслийг хийн хосолмол хєдєлгїїртэй болгох ажлыг зохион байгуулах;

3 4.3. дан хийгээр ажилладаг авто тээврийн хэрэгслийн тоог нэмэгдїїлэх;

3.4.4. Монгол Улсын нутаг дэвсгэрийн босоо, хэвтээ тэнхлэгїїд дэх олон улсын болон улсын чанартай авто замын дагуу автомашиныг хийгээр цэнэглэх станцууд барьж байгуулах.

Дєрєв. Хєтєлбєрийг дэмжих бодлого, арга хэмжээ

4.1.Шингэрїїлсэн шатдаг хийгээр хангах улсын хэмжээний сїлжээ бий болгох, хийн нєєцийг бїрдїїлэх, хийн салбарын ажил, їйлчилгээ явуулахад шаардлагатай зарим барилга байгууламжийг барихад шаардагдах хєрєнгийн эх їїсвэрийг зээл, тусламжид хамруулах, тєсвийн хєрєнгє оруулалт хийх зэргээр дэмжлэг їзїїлнэ.

4.2.Шингэрїїлсэн шатдаг хийн импорт, нийлїїлэлтийг тогтвортой байлгах талаар холбогдох арга хэмжээ авна.

4.3.Улаанбаатар хотын болон аймаг, орон нутгийн хєгжлийн ерєнхий тєлєвлєгєєтэй уялдуулан хийн байгууламжуудын байршлыг оновчтой сонгох зорилгоор энэ чиглэлээр їйл ажиллагаа явуулдаг иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагад газар олголтын асуудалд зохих хууль тогтоомжийн хїрээнд дэмжлэг їзїїлнэ.

4.4.Хийн салбарын мэргэжлийн боловсон хїчин, мэргэшсэн ажилчдыг дотоод, гадаадын их, дээд сургуулиудад системтэйгээр бэлтгэнэ. Хийн салбарын чиглэлээр сургалт явуулж байгаа байгууллагуудын сургалтын чанарыг дээшлїїлэх, сургалтын баазыг бэхжїїлэхэд тєрєєс зохих дэмжлэг їзїїлнэ,

4.5.Газрын тос болон нїїрс боловсруулах замаар дотооддоо хий гаргаж авах боломжийг судлах, бусад тєрлийн хийг ашиглах, орчин їеийн тэргїїний техник, технологийг судлах, нэвтрїїлэх зорилгоор судалгаа, шинжилгээ, туршилтын ажлыг гїйцэтгэх зэрэг арга хэмжээнд шаардагдах зардлын зохих хэсгийг улсын тєсєвт тусган санхїїжїїлнэ.

Тав.Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх хугацаа, санхїїжилт

306

5.1.Хєтєлбєрийг 2006-2010 онд хэрэгжїїлнэ. 5.2.Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэхэд шаардагдах хєрєнгийг

дараахь эх їїсвэрээс бїрдїїлнэ. Їїнд: 5.2.1. улсын болон орон нутгийн тєсвийн хєрєнгє

оруулалт;5.2.2. дотоод, гадаадын хувийн хєрєнгє оруулалт; 5.2.3. жижиг, дунд їйлдвэрлэлийг дэмжих

хєнгєлєлттэй зээл; 5.2.4. олон улсын сан, банк санхїїгийн

байгууллагын хєнгєлєлттэй зээл буцалтгїй тусламж; 5.2.5. бусад эх їїсвэр.

Зургаа.Хєтєлбєрийн удирдлага, зохион байгуулалт

6.1.Монгол Улсын Засгийн газар энэхїї хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх явцад олон улсын банк, санхїїгийн байгууллага. хандивлагчид, гадаад, дотоодын хувийн хєрєнгє оруулагчдыг татан оролцуулахад дэмжлэг їзїїлж, хєтєлбєрийн хэрэгжилтэд хяналт тавина.

6.2.Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх ажлыг улсын хэмжээнд зохион байгуулах, хэрэгжилтийн явцад хяналт-шинжилгээ, їнэлгээ хийх, тайлагнах арга хэмжээг тїлш, эрчим хїчний асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага хариуцна.

Хєтєлбєрийн хэрэгжилтийн явцын талаар жилийн эцэст Засгийн газарт танилцуулж байна.

6.3.Тїлшний хомсдолтой бїс нутагт хийн хэрэглээг нэмэгдїїлэх зорилгоор “Монгол Улсын бїсчилсэн хєгжлийн їзэл баримтлал” болон “Бїсїїдийн хєгжлийн дунд хугацааны стратеги”-тай уялдуулан хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх явцад бїх шатны Засаг дарга нар тухайн орон нутгийн хэмжээнд оролцож хяналт тавина.

Долоо. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлснээр хїрэх їр дїн

7.1.Шингэрїїлсэн шатдаг хийгээр хэрэглэгчдийг тогтмол хангах ажил, їйлчилгээний улсын хэмжээний сїлжээ бий болно.

7.2.Эрчим хїчний уламжлалт тїлш болох нїїрс, газрын тосны бїтээгдэхїїний оронд шингэрїїлсэн шатдаг хийг єргєнєєр хэрэглэснээр агаарын бохирдол буурна.

307

7.3.Орон нутагт, ялангуяа тїлшээр хомс говийн бїсийн аймгийн хэрэглэгчид экологийн цэвэр тїлш болох шингэрїїлсэн шатдаг хийгээр хангагдана.

7.4.Шингэрїїлсэн шатдаг хийг тээвэрлэх, хадгалах, тїгээх, ашиглахад хууль, эрх зїйн таатай орчинг бїрдїїлснээр дотоод, гадаадын аж ахуйн нэгж, байгууллагад хийн салбарт їйл ажиллагаа явуулах єргєн боломжийг олгоно.

7.5.Хийн салбарын мэргэжлийн боловсон хїчин бэлтгэгдэн ажлын байр шинээр бий болно.

7.6.Шингэрїїлсэн шатдаг хийн хэрэглээ нь їйлчилгээний таксины 90 хувь, нийтийн хоолны їйлчилгээний газрын 80 хувь, аялал жуулчлалын 70 хувь, ахуйн хэрэглээний 40 хувь, халаалтын 20 хувь, хувийн автомашины 20 хувь, їйлдвэрлэлийн 70 хувийг эзлэх хэмжээнд хїрнэ.

308



ХЄТЄЛБЄР БАТЛАХ ТУХАЙ

Монгол Улсын Засгийн газраас ТОГТООХ нь:

1. Ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах хєтєлбєрийг 1 дїгээр хавсралт ёсоор, хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээний тєлєвлєгєєг 2 дугаар хавсралт ёсоор тус тус баталсугай.

2. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээг эдийн засаг, нийгмийг хєгжїїлэх їндсэн чиглэл, шаардагдах хєрєнгийг жил бїрийн тєсєвт тусгаж хандивлагч орнуудын зээл, тусламжид хамруулан гадаад, дотоодын хєрєнгє оруулагчдыг татан оролцуулах замаар санхїїжїїлэхийг Сангийн сайд Н.Баяртсайхан, Барилга, хот байгуулалтын сайд Ж.Наранцацралт, аймаг, нийслэлийн Засаг дарга нарт даалгасугай.

3. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх удирдлага, зохион байгуулалтын арга хэмжээ авч, хєтєлбєрийн явц, їр дїнг жил бїр Засгийн газарт танилцуулж байхыг Барилга, хот байгуулалтын сайд Ж.Наранцацралтад їїрэг болгосугай.

МОНГОЛ УЛСЫН ЕРєНХИЙ САЙД М.ЭНХБОЛД

САНГИЙН САЙД Н.БАЯРТСАЙХАН

БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН САЙД Ж.НАРАНЦАЦРАЛТ

309


АРИУН ЦЭВРИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙГ САЙЖРУУЛАХ ХЄТЄЛБЄР


1.1. Ариун цэврийн байгууламжийн єнєєгийн байдал

Монгол Улсад хот, суурин газар бий болж тєвлєрсєн ус хангамж, цэвэрлэх байгууламжийг хєгжїїлж эхэлснээр нийтийн аж ахуйн салбар бїрэлдэн тогтож, тїїний їйл ажиллагаа нь хїмїїсийн ажиллаж, амьдрах таатай нєхцєлийг бїрдїїлэх, їйлдвэрлэл, їйлчилгээний хэвийн ажиллагааг хангах, хїрээлэн байгаа орчин, хїн амын эрїїл мэндийг хамгаалахад чухал хувь нэмэр оруулж ирсэн билээ.

Гэвч хїн ам єсч тєв, суурин газрын нягтрал ихсэн, їйлдвэрлэл, аж ахуйн їйл ажиллагааны цар хїрээ нэмэгдсэнтэй холбогдуулан цэвэрлэх байгууламж нь бохир усыг стандартын тївшинд хїртэл цэвэрлэж чадахгїй хїний эрїїл мэнд, байгаль орчинд сєрєг нєлєє їзїїлж болзошгїй нєхцєл бїрдээд байна.

Манай улсын хїн амын 1.4 сая орчим нь тєв, суурин газарт амьдарч байгаагийн зєвхєн 22.0 хувь нь ариутгах татуургын сїлжээнд холбогдсон орон сууцанд амьдарч байна. Хїн амын дийлэнх хувь нь оршин суудаг гэр хороолол болон зуслан, суурин газрын эмнэлэг, сургууль, хот, суурин газраас алслагдсан амралт, сувиллын газар, жуулчны баазад бохир ус татан зайлуулах систем байхгїйгээс нїхэн жорлон ашиглаж хєрс, ус болон байгаль орчныг ихээхэн бохирдуулж байна.

Цэвэрлэх байгууламжийн ашиглалт, тоног тєхєєрємжийн байдалд хийсэн їзлэгийн дїнгээс їзэхэд улсын хэмжээнд нийт 103 цэвэрлэх байгууламж байгаагаас цэвэрлэгээний тївшин нь стандартын шаардлагад хїрсэн хэвийн ажиллагаатай 41 (39.8 хувь), хэвийн бус ажиллагаатай 27 (26.2 хувь), ажиллагаагїй 35 (34.0 хувь) байгууламж тус тус байна.

Хєрєнгє хїрэлцээгїйгээс шалтгаалан цэвэрлэх байгууламжид цаг тухайд нь засвар їйлчилгээ, техник, технологийн шинэчлэлт хийгдээгїй байна. Мєн аймгийн тєв, суурин газрын їйлдвэр, аж ахуйн байгууллагын їйлдвэрлэлийн

310

хэмжээ багассанаас цэвэрлэх байгууламжид цугларах бохир усны хэмжээ эрс багасч, технологийн горим алдагдан цэвэрлэгээний тївшин буурч, улмаар бохир усыг голд шууд хаяж байна. Їїнээс гадна орон нутагт цэвэрлэх байгууламжийг хариуцан ажиллуулах мэргэжлийн байгууллага, боловсон хїчингїй, тэдгээрийн їйл ажиллагаа бїрэн зогссон байна.

Цэвэрлэгээний тївшинг лабораторийн шинжилгээгээр тогтоосны їндсэн дээр технологийн горим мєрдїїлэх шаардлагатай байдаг боловч, єнєєдрийн байдлаар Улаанбаатар, Багануур, Дархан-Уул, Орхон, Зїїнхараа, Хєтєлийн цэвэрлэх байгууламжаас бусдад нь цэвэрлэгээний тївшинд хяналт тавих лаборатори байхгїй байна.

Цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний тївшинд хийсэн шинжилгээний дїнгээс їзэхэд цэвэрлэсэн усанд умбуур бодис, аммиак, нитрит, хром, нефтийн бїтээгдэхїїн, єєх тос зэрэг бодисууд зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс их байх тохиолдол байнга гарч байна.

Арьс, ширний їйлдвэрээс гарч байгаа бохир усанд хийсэн шинжилгээний дїнгээс харахад тєвлєрсєн ариутгах татуургын сїлжээнд нийлїїлж байгаа бохир усны хїчилтєрєгч, умбуур бодисын хэмжээ нь зєвшєєрєгдєх агууламжаас 5-20 дахин их байгаа бєгєєд сульфат, сульфитын агууламжтай байна. Энэ нь Улаанбаатар хотын тєв цэвэрлэх байгууламжийн технологийн горимд доголдол їїсэх їндсэн нєхцєл болж байна.

Дээрх байдал цаашид їргэлжилбэл Туул, Хараа, Хангал, Ерєє, Орхон голууд бохирдож, экологийн цэвэр тунгалаг шинжээ алдахад хїрэх юм. Иймд байгаль орчныг бохирдлоос хамгаалах, хїн амын эрїїл амьдрах орчинг бий болгох зорилгоор ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах хєтєлбєр боловсруулж хэрэгжїїлэх шаардлага зїй ёсоор тавигдаж байгаа юм.

1.2. Хєтєлбєр боловсруулах їндэслэл

Монгол Улсын Їндсэн хуульд Монгол Улсын иргэн эрїїл, аюулгїй орчинд амьдрах, орчны бохирдол, байгалийн тэнцэл алдагдахаас хамгаалуулах эрхтэй гэж заасан.

Улсын Их Хурлын 2005 оны 25 дугаар тогтоолоор баталсан “Монгол Улсын Мянганы хєгжлийн зорилт”-д 2015 он гэхэд баталгаат ундны ус хэрэглэх боломжгїй хїн амын эзлэх хувийг 2 дахин бууруулах зорилтыг дэвшїїлсэн байна.

311

2002 онд болсон Тогтвортой Хєгжлийн Дэлхийн Чуулга уулзалтаас гаргасан Йоханнесбургийн Їйл ажиллагааны тєлєвлєгєєнд ус хангамж, ариун цэврийн шаардлага хангаагїй байгууламжтай хїн амын тоог 2 дахин бууруулах нь хїмїїсийн амьжиргааны тївшинг дээшлїїлэх нэг гол арга зам гэж тодорхойлсон байдаг.

Иймд ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах хєтєлбєрийг дэлхий нийтийн чиг хандлага, Монгол Улсын Мянганы хєгжлийн зорилт болон холбогдох бусад хууль тогтоомжид нийцїїлэн боловсрууллаа.

1.3 Энэ хєтєлбєрт хэрэглэсэн дараахь нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно:

1.3.1. “ариун цэврийн байгууламж” гэж нийтийн бохирын шугам, цооног, агааржуулагчтай болон энгийн нїхэн жорлон, бохир усны тєрєл бїрийн цэвэрлэх байгууламжийг;

1.3.2. “урьдчилсан цэвэрлэх байгууламж” гэж бохир усыг тєвийн шугамд хаяхаас ємнє анхан шатны цэвэрлэгээ хийх зориулалттай байгууламж, барилга, тоног тєхєєрємжийг;

1.3.3. “бохирдуулагч” гэж цэвэр усыг аж ахуйн їйл ажиллагаанд ашиглаж бохирдуулсан хувь хїн, аж ахуйн нэгж, байгууллагыг.

Хоёр. Хєтєлбєрийн зорилго, їндсэн зарчим

2.1. Ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах хєтєлбєрийн зорилго нь цэвэрлэх байгууламжийн ашиглалт їйлчилгээний технологийг сайжруулах, амины орон сууц, гэр хорооллыг цэвэр, бохир усны системд холбон хїн амын ая тухтай амьдрах, їйлдвэрлэл їйлчилгээ эрхлэх таатай нєхцєлийг хангах, хот, сурингаас алслагдсан газарт нїхэн жорлонгийн сайжруулсан хувилбар, бага оврын цэвэрлэх байгууламж ашиглах нь байгаль орчны тэнцвэртэй байдлыг хадгалах, хїн амын эрїїл ахуйн нєхцєлийг сайжруулж, нийгэм, эдийн засгийн хєгжилд дэмжлэг їзїїлэхэд оршино.

2.2. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэхэд дараахь їндсэн зарчмыг баримтална:

2.2.1. Монгол Улсын Мянганы хєгжлийн зорилт, Монгол Улсын хєгжлийн їзэл баримтлал, Усны їндэсний хєтєлбєр болон бусад хєтєлбєрийн зорилттой уялдуулан хэрэгжїїлэх;

2.2.2. салбарын хууль эрх зїйн орчинг боловсронгуй болгох, холбогдох норм стандартыг шинэчлэн мєрдїїлэх;

312

2.2.3. мэргэжлийн боловсон хїчнийг сургаж дадлагажуулах;

2.2.4. ариун цэврийн байгууламжийн єнєєгийн тївшинг дээшлїїлэхэд дэвшилтэт техник, технологи нэвтрїїлж, цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний тївшинг сайжруулах, гэр хорооллыг бохир усны нэгдсэн шугам сїлжээнд холбох, алслагдсан газарт нїхэн жорлонгийн сайжруулсан хувилбар, бага оврын цэвэрлэх байгууламж нэвтрїїлэх, їйлдвэрийн урьдчилсан цэвэрлэх байгууламжийн їйл ажиллагааг сайжруулах;

2.2.5. ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах їйл ажиллагаанд тєрийн болон тєрийн бус байгууллага, аж ахуйн нэгж, байгууллага, хувь хїний оролцоо, їїрэг хариуцлагыг нэмэгдїїлэх;

2.2.6. ариун цэврийн байгууламжийн чиглэлээр хэрэгжиж байгаа тєслїїдийн їйл ажиллагааг уялдуулан нєєцийг оновчтой хуваарилж, хандивлагч орон, олон улсын байгууллагаас їзїїлж байгаа дэмжлэг болон хамтын ажиллагааг єргєжїїлэх;

2.2.7. хяналтын тогтолцоог боловсронгуй болгох.

Гурав. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх хугацаа, санхїїжилт

3.1. Хєтєлбєрийг 2015 он хїртэл хэрэгжїїлэх бєгєєд їйл ажиллагааг дараахь їе шатаар тєлєвлєнє:

3.1.1. нэгдїгээр їе шат: 2006-2010 он. Энэ хугацаанд ариун цэврийн байгууламжийн талаархи эрх зїйн орчинг боловсронгуй болгох, удирдлага-зохион байгуулалт, хяналтын тогтолцоог оновчтой болгох, ариун цэврийн байгууламжид шинэ техник, технологи нэвтрїїлэх, їйл ажиллагааг сайжруулах цогц арга хэмжээг авч хэрэгжїїлэх;

3.1.2. хоёрдугаар їе шат: 2010-2015 он. Энэ хугацаанд хєтєлбєрийн нэгдїгээр їе шатны хэрэгжилтийн їр дїнг бататгаж ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулахад чиглэсэн їйл ажиллагааг эрчимжїїлэх.

3.2. Хєтєлбєрийг дараахь эх їїсвэрээс санхїїжїїлнэ: 3.2.1. улс, орон нутгийн тєсвєєс олгох хєрєнгє; 3.2.2. хандивлагч орон, олон улсын байгууллагын

зээл, тусламж, хандив; 3.2.3. гадаад, дотоодын хєрєнгє оруулалт;

3.2.4. тєрийн болон тєрийн бус байгууллагын санаачилгаар хуримталсан хєрєнгє;

313

3.2.5. иргэд, аж ахуйн нэгж, байгууллагын хандив, тусламж;

3.2.6. бусад эх їїсвэр.

Дєрєв. Хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх зорилт, їйл ажиллагааны їндсэн чиглэл, їр дїн

4.1. Зорилт 1: Ариун цэврийн байгууламжийн талаархи эрх зїйн орчин, удирдлага-зохион байгуулалт, хяналт, їнэлгээний тогтолцоог боловсронгуй болгоно.

4.2. Їйл ажиллагааны чиглэл: 4.2.1. ариун цэврийн байгууламжийн талаархи хууль

тогтоомж, стандартыг шинэчлэх, боловсронгуй болгох /Бохирдуулагч нь тєлєх зарчимд їндэслэсэн Бохир усны тєлбєрийн тухай хуулийг боловсруулж, мєрдїїлэх/;

4.2.2. ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах їйл ажиллагаанд хувийн хєрєнгє оруулалтыг хєхиїлэн дэмжих асуудлыг судалж хэрэгжїїлэх;

4.2.3. ариун цэврийн байгууламжийн їйл ажиллагааг хянах тогтолцоог бий болгох;

4.2.4. ариун цэврийн байгууламжийн їйл ажиллагааг сайжруулах, бохир усны цэвэрлэгээний тївшинг дээшлїїлэх чиглэлээр шинэ техник, технологи нэвтрїїлэх;

4.3. Хїрэх їр дїн: 4.3.1. ариун цэврийн байгууламжийн їйл

ажиллагааг сайжруулахад чиглэсэн эрх зїйн орчин бїрдэнэ. Бохирдуулагчаас гарч байгаа бохир усны зэрэглэлээр бохирдуулагч нь тєлєх зарчим хэрэгжиж, ариун цэврийн байгууламжийн їйл ажиллагааг дээшлїїлэх эдийн засгийн таатай нєхцєл бїрдэнэ;

4.3.2. дотоод, гадаадын хєрєнгє оруулалтыг тїлхїї татан оролцуулах таатай нєхцєл бїрдэнэ;

4.3.3. амины орон сууц, гэр хорооллын бохир усыг татан зайлуулах шугам сїлжээг хувийн хэвшлийн хєрєнгєєр барьж байгуулах замаар салбарын хєрєнгє оруулалт нэмэгдэнэ;

4.3.4. бохир ус цэвэрлэгээний тївшин дээшилснээр байгаль орчинд їзїїлэх сєрєг їр дагавар багасч, усны нєєцийн тогтвортой байдалд эерэг нєлєє їзїїлнэ;

314

4.3.5. ариун цэврийн байгууламжийн їйл ажиллагаа сайжирснаар хїн амын халдварт євчлєл багасч, эрїїл ахуйн шаардлага хангасан орчинд амьдрах боломжтой болно.

4.4. Зорилт 2: Ариун цэврийн байгууламжид дэвшилтэт техник, технологи дэвшїїлж їйл ажиллагааг сайжруулан, хэвийн найдвартай ажиллагааг хангана.

4.4.1. тєв, суурин газрын ариутгах татуургын нэгдсэн сїлжээг єргєтгєн тэлэх;

4.4.2. ажиллаж байгаа цэвэрлэх байгууламжийн тоног тєхєєрємжийг сэргээн засварлаж шинэчлэх, техник, технологийг сайжруулах;

4.4.3. суурин газрын ариутгах татуургыг бага оврын цэвэрлэх байгууламжийн технологиор холбох замаар бохир усыг зайлуулан орчны ариун цэврийн нєхцєлийг сайжруулах асуудлыг шийдэх;

4.4.4. бага оврын, хэсгийн цэвэрлэх байгууламжийн техник, технологи нэвтрїїлэх:

- хорт бодис ихээр гаргадаг їйлдвэр, аж ахуйн газрыг бохир ус урьдчилан цэвэрлэх байгууламжтай болгох;

- тєвлєрсєн шугам сїлжээнд холбогдоогїй эмнэлэг, сургууль, зуслан, амралт сувиллын болон, аялал жуулчлалын газар, гэр хороолол, амины орон сууцанд агааржуулалттай сайжруулсан нїхэн жорлон, хуурай жорлон, ашиглах, суурилуулахад зардал багатай бага оврын цэвэрлэх байгууламж суурилуулах.

4.4.5. бохир усны цэвэрлэгээнээс гарсан лагийг боловсруулах технологи нэвтрїїлэх;

4.4.6. цэвэрлэгдсэн бохир усыг /саарал усыг/ дахин ашиглах технологи судалж нэвтрїїлэх.

4.5. Хїрэх їр дїн: 4.5.1. энэ талаар дэвшїїлсэн Монгол Улсын

Мянганы хєгжлийн зорилт биелэгдэнэ; 4.5.2. 2015 он гэхэд нийт хїн амын 36.6 хувь нь

тєвлєрсєн ариутгах татуургын шугам сїлжээнд холбогдоно; 4.5.3. цэвэрлэгээний тївшин нь стандартын

шаардлагад хїрсэн цэвэрлэх байгууламжийн тоог 71-д хїргэх; 4.5.4 цэвэрлэгээний тївшин єндєр, байгаль орчинд

сєрєг нєлєєгїй, эрчим хїчний хэмнэлттэй, шинэ технологи бїхий бага оврын цэвэрлэх байгууламж нэвтрїїлэх;

4.5.5. арьс, шир, ноос, ноолуурын їйлдвэрїїд урьдчилсан цэвэрлэх байгууламжтай болж ахуйн бохир ус

315

цэвэрлэх тєв цэвэрлэх байгууламжийн ачааллыг багасган, цэвэрлэгээний тївшин єндєрсєнє;

4.5.6. тєв, суурин газрын оршин суугчид ажиллаж амьдрах таатай орчин бїрдэнэ.

4.6. Зорилт 3: Сургалт, сурталчилгааны ажлыг эрчимжїїлж салбарын хїний нєєцийг бэхжїїлнэ.

4.7. Їйл ажиллагааны їндсэн чиглэл: 4.7.1. салбарын хїний нєєцийг бэлтгэх,

мэргэшїїлэх, давтан сургах тогтолцоог боловсронгуй болгох; 4.7.2. ариун цэврийн байгууламжийн талаархи

албан болон албан бус сургалт явуулах; 4.7.3. хїн, малын ялгадас, бохир уснаас їїдэлтэй

байгаль орчин, хїний эрїїл мэндэд сєргєєр нєлєєлж буй сєрєг нєлєєлєл, халдварт євчнєєс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр сурталчилгаа явуулах.

4.8. Хїрэх їр дїн: 4.8.1. салбарын хїний нєєцийн чадавхи нэмэгдэнэ; 4.8.2. Ариун цэврийн байгууламжийн талаархи

мэдлэгийн тївшин дээшилж, эрїїл аюулгїй орчинд амьдрах боломж бїрдэнэ.

Тав. Хєтєлбєрийн удирдлага-зохион байгуулалт, хяналт-шинжилгээ, їнэлгээ

5.1. Удирдлага-зохион байгуулалт 5.1.1. нийтийн аж ахуйн асуудал хариуцсан тєрийн

захиргааны тєв байгууллага нь хєтєлбєрийг эдийн засаг, нийгмийн бусад холбогдох хєтєлбєртэй уялдуулан зохицуулах, хэрэгжїїлэх ажлыг удирдлага-зохион байгуулалтаар хангаж, хяналт тавьж ажиллах бєгєєд аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, нийтийн аж ахуйн байгууллагууд хэрэгжїїлэх ажлыг хариуцна.

5.2. Хєтєлбєрийн хяналт-шинжилгээ, їнэлгээ: Хєтєлбєрийн хяналт-шинжилгээ, їнэлгээний зорилго нь

хєтєлбєрт дэвшїїлсэн зорилтыг хангах їйл ажиллагааны удирдлага-зохион байгуулалт, туршлага, анхаарах асуудлыг нэгтгэн дїгнэх, хєрєнгийн зарцуулалтын їр ашгийг холбогдох байгууллагад тайлагнах, шаардлагатай нєєцийг бїрдїїлэхэд чиглэгдэнэ;

316

5.2.1. хєтєлбєрийн хэрэгжилтийн байдалд хяналт- шинжилгээ, їнэлгээ хийх ажлыг нийтийн аж ахуйн асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллага, аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар эрхлэн гїйцэтгэнэ;

5.2.2. хєтєлбєрийн хэрэгжилтийн явцыг хєтєлбєрийн зорилт тус бїрийн хїрэх їр дїнгийн їзїїлэлт болон хєтєлбєрийг хэрэгжїїлэх арга хэмжээний тєлєвлєгєєний биелэлтээр гаргана.

5.3. Хєтєлбєрийн їр дїнг дараахь їзїїлэлтээр гаргана: 5.3.1. ариун цэврийн шаардлага хангасан нєхцєлд

амьдарч байгаа хїмїїсийн тоог нэмэгдїїлэх; 5.3.2. цэвэрлэгээний тївшин нь стандартын

шаардлагад хїрсэн цэвэрлэх байгууламжийн тоо 71-д хїрсэн байх;

5.3.3. сайжруулсан ариун цэврийн байгууламжийг ашиглах бодлого боловсруулах, зах зээлийн шаардлагад нийцсэн їйл ажиллагаа явуулах чадвартай, єндєр мэргэшлийн боловсон хїчинг системтэй бэлтгэдэг болох;

5.3.4. ариун цэврийн байгууламжийг ашиглах їйл ажиллагаанд нийтийн аж ахуйн їйлдвэрлэл, їйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэд тїлхїї оролцох боломжтой болох;

5.3.5. бохирдуулагч нь тєлбєр тєлєх зарчим нэвтэрч, хїн амын тєлбєрийн чадвартай уялдсан їнэ тарифын механизм нэвтрэх;

5.3.6. гэр хорооллын 8-10 хувь нь бохир усны тєвлєрсєн шугам сїлжээнд холбогдох.

317

Засгийн газрын 2006 оны 246 дугаар тогтоолын 2 дугаар хавсралт

АРИУН ЦЭВРИЙН БАЙГУУЛАМЖИЙГ САЙЖРУУЛАХ ХЄТЄЛБЄРИЙГ ХЭРЭГЖЇЇЛЭХ АРГА ХЭМЖЭЭНИЙ

ТЄЛЄВЛЄГЄЄ

¹ Хэрэгжїїлэх арга хэмжээ

Хариуцах байгуул-

лага

Хугацаа

I їе шат II їе шат

Зорилт 1. Ариун цэврийн байгууламжийн талаархи эрх зїйн орчин, удирдлага-зохион байгуулалт, хяналт-їнэлгээний тогтолцоог боловсронгуй болгоно. 1. Хот, суурины ус хангамж,

ариутгах татуургын ашиг- лалтын тухай хуульд нэмэлт, єєрчлєлт оруулах тухай хуулийн тєсєл боловсруулж батлуулах

БХБЯ 2006 -

2. Бохир усны тєлбєрийн тухай хуулийг боловсруулж батлуулах

БОЯ БХБЯ 2006-2007 -

3. Бохир усны стандарт, норм, дїрмийг олон улсын жишигт хїргэж шинэчлэх

БХБЯ БОЯ ЭМЯ

2006-2010 -

4. Бохир усны итгэмжлэгдсэн суурин болон зєєврийн лабораториудыг байгуулж , хяналтын системийг боловсронгуй болгох

БХБЯ ЭМЯ УМХГ

2006-2010 2010-2015

5. Улаанбаатар хотын цэвэр, бохир усны мастер тєлєвлєгєєг боловсруулах

БХБЯ Нийслэлий

н ЗДТГ 2005-2006 -

6. Улаанбаатар хот, Дархан- Уул, Орхон аймгийн тєвийн ариутгах татуургын сїлжээнд компьютерийн хяналтын сїлжээ нэвтрїїлэх

БХБЯ Дархан-

Уул, Орхон аймгийн

ЗДТГ

2007-2010 2010-2015

Зорилт 2. Ариун цэврийн байгууламжид дэвшилтэт техник, технологийг нэвтрїїлж, їйл ажиллагааг сайжруулан хэвийн найдвартай ажиллагааг хангана.

318

7. Улаанбаатар хотын тєв цэвэрлэх байгууламжийн тоног тєхєєрємжийг шинэчлэх 2 дахь їе шатны тєслийг хэрэгжїїлэх

БХБЯ НЗДТГ

Улаанбаатар хотын Ус сувгийн удирдах

газар

2006-2009 -

8. Улаанбаатар хотын нийтийн аж ахуйг сайжруулах 2 дахь шатны тєслийг хэрэгжїїлэх (Чингэлтэй, Дамбадаржаа, Дарь-Эх, Баянхошууны гэр хорооллууд хамрагдана)

БХБЯ Тєслийг удирдах

нэгж

2005-2008 -

9. Улаанбаатар хотын бохир усны 25-р коллекторыг барьж байгуулах

БХБЯ НЗДТГ

2006-2009 -

10. Улаанбаатар хотын Баянголын аманд бохир усны тєв шугам шинээр барих

БХБЯ НЗДТГ

2006-2008 -

11. Орхон аймгийн цэвэрлэх байгууламжийг єргєтгєх, хїчин чадлыг нэмэгдїїлэх тєсєл хэрэгжїїлэх

БХБЯ Орхон

аймгийн ЗДТГ

2006-2009 -

12. Архангай, Булган, Сїхбаатар, Хэнтий, Ємнєговь, Дорно- говь, Дорнод, Дундговь аймгийн тєвийн бохир усны шугам хоолой, цэвэрлэх байгууламжийг шинэчлэх, тодорхой гэр хорооллыг цэвэр, бохир усны шугам сїлжээнд холбох


нэгж

2006-2009 -

13. Азийн хєгжлийн банкны хєнгєлєлттэй зээлээр хэрэгжїїлэх “Хот байгуу- лалт, орон сууц”-ны тєслєєр Говь-Алтай, Баянхонгор, Говьсїмбэр, Євєрхангай аймгийн цэвэр- лэх байгууламж, шугам сїлжээг єргєтгєж шинэчлэх

БХБЯ Холбогдох аймгийн

ЗДТГ

- 2008- 2015

319

14. Тєв, Сэлэнгэ, Дундговь аймгийн ариун цэврийн байгууламжийг єргєтгєн шинэчилж хїчин чадлыг нэмэгдїїлэх

БХБЯ Холбогдох аймгийн

ЗДТГ

2007-2011 2011- 2015

15. Налайх, Яармагийн бохир усны шугам барих зураг тєслийг боловсруулж хэрэгжїїлэх

БХБЯ НЗДТГ

2006 -

16. Увс аймгийн тєвийн бохир усны шугамын шинэчлэлт БХБЯ 2006-2007 -

17. Улаанбаатар хот орчмын зуны зуслангийн /Яргайт, Жигжид, Шарга морьт г.м/ ариун цэврийн байгууламжийг сайжруулах арга хэмжээг їе шаттайгаар хэрэгжїїлэх

БХБЯ НЗДТГ УМХГ

2006-2009 -

18. Цэвэрлэх байгууламжийн байгаль орчинд нєлєєлєх байдлын їнэлгээг хийх ажлыг тогтмолжуулах

БОЯ Аймаг,

нийслэлийн ЗДТГ

2008-2010 -

19. Цэвэрлэх байгууламжийн цэвэрлэгээний тївшинд хяналт тавьж холбогдох арга хэмжээг авч хэрэгжїїлэх

УМХГ, БОЯ БХБЯ Аймаг,


2007-2009 -

20. Тєв, суурин газрын цэвэрлэх байгууламжид улсын їзлэг хийж, хариуцах эзэнгїй хаягдсан цэвэрлэх байгууламжийн талаар цаашид їр дїнтэй арга хэмжээний санал боловсруулж хэрэгжїїлэх

УМХГ БХБЯ ТЄХ БОЯ

2007-2008 -

21. Арьс, шир боловсруулах болон ихээхэн хорт хаягдал гаргаж байгаа їйлдвэрїїдийн цэвэрлэх байгууламжид їзлэг, шалгалт хийж, холбогдох арга хэмжээг авах ажлыг зохион байгуулах

ЇХЯ, УМХГ Аймаг,


Усны хэрэг эрхлэх газар

2007-2011 2011- 2015

320

22. Тєв, суурин газрын эмнэлгїїдийн ариун цэврийн байгууламжид їзлэг, шалгалт хийж, стандартын шаардлага хангахуйц хэмжээнд хїргэх ажлыг зохион байгуулах

ЭМЯ,УМХГ Аймаг,


2007-2011 -

23. Тєв, суурин газрын захын хорооллын сургууль, цэцэрлэгїїдийг ариутгах татуургын тєвлєрсєн шугам сїлжээнд холбох арга хэмжээг їе шаттайгаар авч хэрэгжїїлэх

БСШУЯ УМХГ Аймаг,


2008-2012 2012- 2015

24. Аялал, жуулчлалын баазуудыг стандартын шаардлага хангахуйц ариун цэврийн байгууламжтай болгох арга хэмжээг хэрэгжїїлэх

ЗТАЖЯ БХБЯ Аймаг,


2007-2011 -

25. Нийслэл болон томоохон тєв, суурин газарт ажиллаж байгаа автомашин угаалгын їйлчилгээний цэгїїдийн бохир ус цэвэрлэх байгууламжийн ашиглалтын байдалд їзлэг хийж холбогдох арга хэмжээ авах

УМХГ, ЗТАЖЯ Аймаг,


2008-2009 -

Зорилт 3. Салбарын хїний нєєцийг бэхжїїлэн сургалт сурталчилгаа, судалгааны ажлыг эрчимжїїлнэ. 26. Нийтийн аж ахуйн

байгууллагын менежментийн гэрээний биелэлтийг дїгнэж цаашдын їйл ажиллагааг тодорхойлох

БХБЯ ТЄХ

Холбогдох аймгийн

ЗДТГ

2006-2007 -

27. Архангай, Булган, Сїхбаатар, Хэнтий, Ємнєговь, Дорноговь, Дорнод, Дундговь аймгийн нийтийн аж ахуйн байгууллагын удирдлага- зохион байгуулалтыг сайжруулах


нэгж Холбогдох аймгийн

ЗДТГ

2004-2009 -

321

28. Мэргэжилтэй боловсон хїчнийг бэлтгэх, давтан сургах ажлыг тогтмол зохион байгуулах

БХБЯ БСШУЯ

2006-2010 2010- 2015

29. Ус хангамж, ариутгах татуургын сїлжээний хуванцар хоолойг тєсєллєх ба угсрах барилгын норм, дїрэм боловсруулж батлуулах

БХБЯ 2006 -

30. Урьдчилсан цэвэрлэх байгууламжийн зураг тєсєл, ашиглалтын зааврыг гаргаж бэлтгэх

БХБЯ ШУТИС

2007-2010 -

31. Бохир ус цэвэрлэгээний дэвшилтэт технологийг судалж, гадаад орнуудаас хандив, тусламж авах ажлыг зохион байгуулах

БХБЯ,БОЯ Усны хэрэг

эрхлэх газар ГХЯ

Аймаг, нийслэлийн

ЗДТГ

2008-2010 2010- 2015

32. Цэвэрлэгдсэн бохир усыг дахин ашиглах туршилтын тєслийг хэрэгжїїлэх

БХБЯ Усны хэрэг

эрхлэх газар УБ хотын

Нийтийн аж ахуйг сайж-

руулах тєсєл

2006-2008 -

33. Сайжруулсан нїхэн жорлонгийн жишиг зураг тєслийг /стандарт/ боловсруулж батлуулах

БХБЯ 2007-2009 -

34. Хїн, малын ялгадас, бохир уснаас їїдэлтэй байгаль орчин, хїний эрїїл мэндэд сєргєєр нєлєєлж буй нєлєєллєєс урьдчилан сэргийлэх, хїн амын дунд тохиолдож буй халдварт євчин тїїнээс сэргийлэх чиглэлээр сургалт, сурталчилгаа явуулах

ЭМЯ, БОЯ БСШУЯ Аймаг,


2008-2011 2011- 2014

322

Байгаль орчны, Дэд бїтцийн хєгжлийн, Эрїїл мэндийн сайдын 1995 оны

167/ 335/а /171 тоот хамтарсан тушаалын 2-р хавсралт

ХАЯГДАЛ УС ЗАЙЛУУЛАХ ЦЭГ ТОГТООХ ЖУРАМ

Нэг. Ерєнхий зїйл

1.1 Иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага нь їйлдвэр, ахуйн бохир усаа ариутгах татуургын сїлжээнд нийлїїлэх боломжгїй тохиолдолд байгаль орчин, хїний эрїїл мэндэд сєрєг нєлєєлєлгїйгээр урьдчилан цэвэрлэж, халдваргїйжїїлэн, бэлтгэсэн цэг талбайд зайлуулна.

1.2 Хаягдал ус зайлуулах цэг /цаашид “цэг” гэх/-ийг байгаль орчин эрїїл ахуй, халдвар судлалын байгууллагыг дїгнэлтийг їндэслэн аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын шийдвэрээр тогтооно.

1.3 Хаягдал ус зайлуулах цэг тогтоох журмыг зєрчвєл “Байгаль хамгаалах тухай” болон “Усны тухай” хуулийн дагуу хариуцлага хїлээлгэнэ.

Хоёр. Хаядал ус зайлуулах цэг тогтоох

2.1 Цэгийг нийслэл, сум дїїргийг хєгжїїлэх тєлєвлєгєєтэй уялдуулан хєрс, усны судалгааны мэдээ баримтыг їндэслэн тогтооно.

2.2 Сум, дїїргийн Засаг дарга цэг тогтоох ажлын хэсэг байгуулж, гарсан санал хїсэлтийг їндэслэн эцсийн шийдвэр гаргана.

2.3 Хот тосгоны ариутгах татуургын тєвлєрсєн системийн барилга байгууламжийн техникийн хїчин чадал, тєвлєрсєн системгїй бол тїїнийг ашиглалтад оруулах хїртэлх хугацаа, тухайн аж ахуй нэгж, байгууллагын їйлдвэрийн хэтийн тєлєв, хаягдал усны хэмжээ, найрлага, газар нутгийн нєхцєл зэргийг їндэслэн цэгийг ашиглах хугацааг тооцно.

2.4 Хаягдал усны найрлага дахь хорт бодисын агууламж зєвшєєрєгдєх хэмжээнээс хэтэрсэн тохиолдолд усыг саармагжуулсны дараа хаяна.

2.5 Хаягдал усны лагийг дарж устгах, ашиглах болзол нєхцлийг цэг сонгохдоо зааж єгєх бєгєєд цэгийг хэд хэдэн аж ахуйн нэгж байгууллага хамтран ашиглаж болно.

323

2.6 Цэгийг тогтоох газрыг дараах нєхцлийг харгалзан сонгон авна:

хєдєє аж ахуйн эдэлбэрт ашиглахгїй газар їйлдвэр, техник, спортын зориулалтаар ашиглах

боломжгїй газар хєрс болон усны нєєцийн судалгаа хийгдэж тїїнийг

ашиглах боломжгїй буюу бохирдуулахгїй болох нь тогтоогдсон газар

хот тосгоныг хєгжїїлэх хэтийн тєлєвлєгєєгєєр баригдах їйлдвэр, орон сууцны хорооллын хамгийн захын байгууламжаас 3км-ээс гадагш салхины зонхилох чиглэлийн доод талд

цас, бороо, їерийн усанд автахгїй газар 2.7 Цэгийг доор дурдсан газар тогтоохыг хориглоно:

унд ахуйн ус хангамжийн тєвлєрсєн эх їїсвэр, хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїс, рашааны нєєц талбайд

улсын болон аймаг, сумын тусгай хамгаалалттай газар нутаг

эмнэлэг, амралт сувиллын эдэлбэр газар, хот суурингийн ногоон бїс, тїїх соёлын дурсгалт зїйлийн орчинд

тємєр зєм, усан онгоцны буудлын хамгаалалтын бїс болон орчинд

нуур, цєєрєм, гол горхи, булаг шандын эрэг, гольдрил, ус хураах талбайд

Гурав. Цэгт тавих шаардлага

3.1 Їйлдвэрлэлийн хаягдал усыг зайлуулах цэгийг байгуулах, тїїнийг ашиглах, єргєтгєх , булшлах талаар зураг тєсєл хийж баталгаажуулна.

3.2 Цэгийг ашиглах, хамгаалах, засварлах ажлыг тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллага хариуцна.

3.3 Цэгийн эргэн тойрон хашаа, хайс хийж хил хязгаарыг тогтоон, хамгаалалтын суваг татаж, таних тэмдэг, санамж байрлуулна.

3.4 Аж ахуй нэгж, байгууллага цэг дээр ажиллах хїмїїсийг хєдєлмєр хамгаалал, аюулгїйн техникийн нєхцлєєр хангана.

3.5 Цэгийг шєнийн цагт хаягдал ус зєєвєрлєж, зайлуулах боломжтой болгон тохижуулж, гэрэлтїїлсэн байна.

324

3.6 Цэгт машин механизмд орох, гарах, явах зам, зогсох талбайг засаж тохижуулсан байна.

3.7 Цэгт мал оруулах, лагийг гар ажиллагаагаар зайлуулах, дарах, булах ажил хийхийг хориглоно. Цэгт ажиллах хїмїїсийг халдвар хамгаалал, аюулгїй техникийн нєхцлєєр хангана.

3.8 Цэгийн талбайн гадна талаар їерийн ус зайлуулах суваг, далан байгуулж, мод бут, сєєг тарьж хамгаалсан байна.

3.9 Цэгээс гарсан лагийг тусгайлан бэлтгэсэн суваг, нїх саванд хурааж, нягтруулан 0.50метрээс доошгїй зузаан хєрсєєр хучиж зїлэгжїїлнэ.

3.10 Цэгийг ашиглах явцад орчны бохирдолт їїссэн нь мэргэжлийн байгууллагын дїгнэлтээр батлагдвал уг цэгийн ашиглалтыг зогсооно.

3.11 Хїн, малын халдварт євчин дамжин тархах нєхцлийг бїрдїїлж болзошгїй байгууллага /халдварт, байгалийн голомтод халдварт євчнийг эсэргїїцэн судлах газар, сїрьеэгийн эмнэлэг гэх мэт /-ын хаягдал усыг урьдчилан цэвэрлэж, халдваргїйжїїлэн цэгт зайлуулна.

3.12 Энэ дїрмийн шаардлага хангаагїй тохиолдолд цэг тогтоох, тїїнийг ажиллуулахыг хориглоно.

325

МОНГОЛ УЛСЫН ДЭД БЇТЦИЙН ХЄГЖЛИЙН САЙД,

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ САЙД, ЭРЇЇЛ МЭНД, НИЙГМИЙН ХАМГААЛЛЫН САЙДЫН ТУШААЛ

1997 оны 01 дїгээр Дугаар а/11/05/А/18 Улаанбаатар сарын 10-ний єдєр хот

Найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээг батлах тухай

Байгаль орчныг хамгаалах тухай хуулийн 15 дугаар зїйлийн 3, Усны тухай хуулийн 21 дїгээр зїйлийн 1-д заасныг хэрэгжїїлэх, цэвэрлэх байгууламжуудын технологийн шаардлагыг хангах зорилгоор холбогдох мэргэжлийн байгууллагуудын санал, дїгнэлтийг їндэслэн ТУШААХ НЬ:

1. “ Бохир ус зайлуулах тєвлєрсєн сїлжээнд нийлїїлэх їйлдвэрийн бохир усны найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээг”-г хавсралтын ёсоор шинэчлэн баталсугай.

2. Найрлагын зєвшєєрєгдєх хэмжээнд хяналт тавьж, цэвэрлэх байгууламжийн хэвийн ажиллагааг алдагдуулахад хїргэсэн аж ахуйн нэгж, байгууллагад хууль, тогтоомжийн дагуу холбогдох арга хэмжээ авч ажиллахыг аймаг, нийслэлийн Засаг даргын Тамгын газар, Ус суваг ашиглалтын газар болон Нийтийн аж ахуй, їйлчилгээний газар /Б. Жигжид/, Байгаль орчныг хамгаалах алба /С. Банзрагч/, Мэргэжлийн хяналтын алба /А. Дамдинсїрэн/, Хєдєлмєр, нийгэм хамгааллын улсын хяналтын алба /Ц. Энхтайван/-нд тус тус даалгасугай.

3. Энэ тушаал гарсантай холбогдуулан Нийтийн аж ахуй їйлчилгээний яам, Усны аж ахуйн яам, Эрїїлийг хамгаалах яамны сайдын 1980 оны 8 дугаар сарын 26-ны єдрийн 244/197/219 тоот тушаалыг хїчингїй болсонд тооцсугай.

ДЭД БЇТЦИЙН ХЄГЖЛИЙН САЙД Г. НЯМДАВАА

БАЙГАЛЬ ОРЧНЫ САЙД Ц. АДЪЯАСЇРЭН

ЭРЇЇЛ МЭНД, НИЙГЭМ ХАМГААЛЛЫН САЙД Л. ЗОРИГ

326

Дэд бїтцийн хєгжлийн Сайд, Байгаль орчны Сайд, Эрїїл мэнд

нийгмийн хамгааллын Сайдын 1997 оны а/11/05/А18 тоот

тушаалын хавсралт

БОХИР УС ЗАЙЛУУЛАХ ТЄВЛЄРСЄН СЇЛЖЭЭНД НИЙЛЇЇЛЭХ ЇЙЛДВЭРИЙН БОХИР УСНЫ НАЙРЛАГЫН ЗЄВШЄЄРЄГДЄХ ХЭМЖЭЭ

/мг/л-ээр/

Д/д Химийн бодис, їзїїлэлтийн нэр

Улаанбаатар хотод мєрдєх

Бусад тєв суурин га-

зарт мєрдєх 1 Умбуур бодис 407.0 500.0 2 Биохимийн шаардлага-

тай хїчилтєрєгч 200.0-400.0 250.0-500.0

3 Химийн шаардлагатай хїчилтєрєгч

400.0-800.0 500.0-1000.0

4 Зэс 0.5-1.0 0.5 5 Нефть, нефтийн

бїтээгдэхїїн 0.07-0.1 5.0

6 Сульфат 1355.0-1500.0 1500.0 7 Сульфид 10.0 10.0 8 Никель 0.5-0.65 0.65 9 Хар тугалга 0.07 0.1 10 Хром /6 валенттай/ 0.27-0.5 0.2-0.5 11 Нийт хром 2.5-5.0 2.5-5.0 12 Цайр 1.0 1.0 13 Бїх тєрлийн угаагч

бодис 5.0-10.0 10.0-20.0

14 Фенол 0.5-1.0 1.0 15 Кадмий 0.032-0.1 0.1 16 Цианид 0.08-1.5 0.1-1.5 17 Аммиак 10.0-15.0 10.0-20.0 18 Нийт азот 30 30 19 Усны орчин РН 6.5-8.5 6.5-8.5 20 Хлорид 905.0-1000.0 1000.0 21 Тємєр 0.27-1.0 0.5-1.0 22 Гидрохинон 0.2 0.2 23 Хєх будагч /синтетик/ 25.0 25.0

327

24 Хїрэн будагч /хїхэрт будаг/

0.45 0.5

25 Температур /градус/ 15-40С 30С 26 Мышъяк /As/ 0.1 0.1 27 Мєнгєн ус 0.005 0.005 28 Кобальт 0.1 0.1 29 Амьтан, ургамлын

гаралтай тос 10.0-25.0 15.0-25.0

30 Мєнгє 2.0 2.0 31 Селени 0.1 0.1 32 Органик фосфор

нэгдлїїд 0.4 0.4

33 Нийт хлорт гидрокарбон

0.04 0.04

34 Хєнгєн цагаан 0.5 0.5

Тайлбар:Бохир усыг биологийн аргаар цэвэрлэж байгаа байгууламжид нийлїїлэх їйлдвэрийн бохир усны найрлагад тавих шаардлагыг энэхїї зєвшєєрєгдєх хэмжээгээр тогтооно.

Энэ зєвшєєрєгдєх хэмжээ нь зураг тєсєл зохиох, ус ашиглалтын гэрээ байгуулах нєхцєл болно.

328

Дэд Бїтцийн Сайдын 2000 оны 93 тоот тушаал

НИЙТИЙН ЗОРИУЛАЛТТАЙ ОРОН СУУЦНЫ БАРИЛГЫН ЗОРИУЛАЛТ, ТЄЛЄВЛЄЛТИЙГ ЄЄРЧЛЄХЄД ТАВИХ

ШААРДЛАГА, ЗЄВШЄЄРЄЛ ОЛГОХ, ХЯНАЛТ ТАВИХ ЖУРАМ


1.1. Энэхїї журмаар Монгол улсын нутаг дэвсгэрт баригдсан нийтийн зориулалттай орон сууцны зориулалт, тєлєвлєлт, барилгын їндсэн бїтээц, хийц, шугам сїлжээг єєрчлєхтэй холбогдсон харилцааг зохицуулна.

1.2. Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторх сууцны зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєхийг хїсэгч албан байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэд болон аймаг, нийслэлийн засаг даргын ажлын алба энэхїї журмыг дагаж мєрдєнє.

1.3. Орон сууцны барилгын зоорийн давхрын зориулалт, тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээг єєрчлєх їйл ажиллагаа нэгэн адил энэхїї журмаар зохицуулагдана.

1.4. Энэхїї журам нь Хот байгуулалтын тухай хууль, Барилгын тухай хууль, Орон сууцны тухай хууль, Дундын ємчлєлийн орон сууцны тухай хууль болон тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан орон сууцны талаарх болон барилгын улсын стандарт, норм ба дїрмээр зохицуулагдана.

Хоёр. Барилгын зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєхєд тавих шаардлага

2.1. Газар хєдлєлийн їйлчлэл болон бусад динамик, статик ачаалалд найдвартай ажиллах чадваргїй, хїчин тєгєлдєр мєрдєгдєж байгаа норм, дїрмийн шаардлага хангаагїй барилгын тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийцэд єєрчлєлт хийхийг хориглоно.

2.2. Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторх сууцны зориулалт, тєлєвлєлт, барилгын бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээг хэсэгчлэн буюу бїхэлд нь хамарсан єєрчлєлт хийхийн ємнє уг барилгын чанар, бат бэх, тогтворт байдал, найдвартай їйл ажиллагааны талаар барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас

329

баталсан “Хуучин барилгын газар хєдлєлтийг тэсвэрлэх чадварыг їнэлэх заавар” БД 132-00-ын дагуу тусгай эрх бїхий мэргэжлийн байгууллагаар їнэлэлт, дїгнэлт гаргуулна.

2.3. Тусгай эрх бїхий мэргэжлийн байгууллагын гаргасан тооцоо, їнэлэлт, дїгнэлтийг Барилгын салбарын шинжлэх ухаан, техник, эдийн засгийн зєвлєлийн хурлаар хэлэлцїїлж уг барилгад зориулалт, тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц хийц, инженерийн шугам сїлжээний єєрчлєлт хийж болох эсэхийг тогтооно.

2.4. Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторх сууцны зориулалтыг єєрчлєн ажил їйлчилгээ эрхлэхэд тїїний тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээнд єєрчлєлт оруулах зайлшгїй шаардлагатай бол єєрчлєлтийн зураг тєслийг барилгын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны тєв байгууллагаас олгосон тусгай зєвшєєрєл бїхий хуулийн этгээд боловсруулна.

2.5. Єєрчлєлтийн зураг тєслийг боловсруулахдаа дараах зарчмыг баримтална. Їїнд:

а. Энэ журмын 2.2; 2.3-д заасан чанарын болон тооцоо, шинжилгээний їнэлгээ, газар хєдлєлтийн тэсвэрлэх чадварын дїгнэлтийг їндэслэн тухайн барилгын бат бэх, найдвартай ажиллагааг бууруулахгїй байхаар тєлєвлєлт, техникийн шийдэл гаргах;

б. Барилгын гол орц, нїїр талуудын архитектурын шийдлийг (шат, довжоо, хэлбэр, маяг, єнгє будаг, материал заслал, гэрлэн чимэглэл, гадна тохижилт) тухайн барилгыг бїхэлд нь хамруулан шийдвэрлэх;

в. Барилгын зоорийн давхарт байгаа инженерийн шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжинд засвар їйлчилгээ хийх хэвийн нєхц-лийг хангахад шаардагдах ажлын талбайг чєлєєтэй байлгах;

2.6. Барилгын зураг тєсєл боловсруулах тусгай зєвшєє- рєл бїхий хуулийн этгээд нь энэ журмын 2.5-д заасан зарчмууд болон “Барилгын зураг тєсєл боловсруулах, зєвшєєрєлцєх, батлах дїрэм” БНбД 11-01-98-ийг баримтлан єєрчлєлтийн зураг тєслийг боловсруулан аймаг, нийслэлийн засаг даргын ажлын алба (ерєнхий архитектор) гал, эрїїл ахуйн байгууллагын зєвшєєрєл авч улсын экспертизийн дїгнэлт гаргуулсан байна.

2.7. Нийтийн зориулалттай орон сууцны зориулалт, тєлєвлєлтийг дор дурдсан їйлдвэрлэл, ажил їйлчилгээний зориулалтаар єєрчлєхийг хориглоно. Їїнд:

2.7.1. Химийн хорт бодистой харьцах

330

Їнэртэн, гоо сайхны їйлдвэр Ахуйн химийн бїтээгдэхїїний їйлдвэрлэл Хурц їнэртэй материал бодис хадгалах, худалдах

(тосон будаг, лак, шингэлэгчїїд г.м.) Согтууруулах ундааны їйлдвэрлэл Ахуйн хэрэглээнд шаардагдахаас бусад тэсэрч

дэлбэрэх, галд амархан шатдаг материал хадгалах, худалдах, хэрэглэх, їйлдвэрлэх

Цацраг идэвхит бодис, цахилгаан соронзон орон їїсгїїр, нянгийн амьд єсгєвєр, пестицид ашиглах

Даралтын сав, уурын тоног тєхєєрємж ашиглах Арьс шир, тїїхий эд хїлээн авах худалдах Саун болон угаалгын газар ажиллуулах Хууль тогтоомжоор болон барилгын тєлєвлєлт,

эрїїл ахуй, аюулгїй байдлын норм зєрчсєн їйлдвэрлэл їйлчилгээ

2.8. Батлагдсан зураг тєслийн дагуу хийх барилгын засварын ажлыг тусгай зєвшєєрєл бїхий хуулийн этгээд холбогдох норм, дїрмийг баримтлан гїйцэтгэнэ.

2.9. Барилгын зориулалт, тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээний єєрчлєлттэй холбоотой барилга угсралт, засвар, шинэчлэлтийн ажлыг эхлїїлэх, байнгын ашиглалтанд хїлээж авахдаа “Барилга угсралтын ажлыг эхлэх, їргэлжлїїлэх зєвшєєрєл олгох журам”, “Барилга, байгууламжийг ашиглалтанд оруулах дїрэм”-ийг баримтална. Ашиглалтанд оруулах комиссын бїрэлдэхїїнийг дїрмийн 2.1- ийн 3-д зааснаар томилж ажиллуулна.

Гурав. Зєвшєєрєл олгох, хяналт тавих журам

3.1. Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторх сууцны зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєхийг хїсэгч энэ журмын 2.2, 2.3.-д заасны дагуу гаргуулсан дїгнэлтийг їндэслэн дараах бичиг баримтыг бїрдїїлж аймаг, нийслэлийн засаг даргын ажлын албанд ирїїлнэ. Їїнд:

а. Барилгын чанар, бат бэх, тогтворт байдал, инжене- рийн шугам сїлжээнд эрх бїхий мэргэжлийн байгууллагаас гаргасан їнэлэлт, дїгнэлт;

б. Нийтийн зориулалттай орон сууцны зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчилж ажил їйлчилгээ эрхлэх эсвэл зєвхєн зориулалтын дагуу тєлєвлєлтийг єєрчлєх тухай албан тоот, єргєдєл;

331

в. Тєлєвлєлт, єєрчлєлт хийх санал, эскиз танилцуулга; г. Орон сууцны ємчлєгч, эзэмшигч, ашиглагчийг баталгаажуулсан баримт бичиг; д. Зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєн їйлдвэрлэл,

ажил їйлчилгээ эрхлэх талаарх Сууц ємчлєгчдийн холбоо, ємчлєгч, хамтран ємчлєгч (эзэмшигч, ашиглагч)-ийн санал;

3.2. Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторх орон сууцны тєлєвлєлт, їндсэн бїтээц, хийц, инженерийн шугам сїлжээнд ямар нэгэн єєрчлєлт оруулахгїйгээр зєвхєн зориулалтыг єєрчлєн їйлдвэрлэл, ажил їйлчилгээ эрхлэхийг хїсэгчдэд энэ журмын 2.1; 2.3-р заалт хамаарахгїй бєгєєд 3.1-гийн б;г;д заалтуудад дурьдсан бичиг баримтыг бїрдїїлнэ.

3.3. Тухайн аймаг, нийслэлийн засаг даргын ажлын алба уг баримт бичгийг хїлээн авч хянан, барилгын зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєхєд тавих архитектур тєлєвлєлтийн даалгавар єгч єєрчлєлтийн зураг тєсєл хийлгэх зєвшєєрлийг ажлын 10 хоногт багтаан олгоно.

3.4. Нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгын доторх сууцны зориулалт, тєлєвлєлт, барилгын бїтээц хийц, инжене-рийн шугам сїлжээг єєрчлєхєєр боловсруулсан иж бїрэн зураг тєслийн дагуу єєрчлєлт, засвар шинэчлэлт хийсэн байрыг ашиглалтанд хїлээн авсан комиссын актыг їндэслэн аймаг, нийслэлийн засаг даргын ажлын алба їйлдвэрлэл, ажил їйлчилгээ эрхлэх зєвшєєрєл олгоно.

3.5. Ємчлєгч, эзэмшигч, ашиглагч нь їйлдвэрлэл, ажил їйлчилгээ эрхлэх зєвшєєрлийг їндэслэн нийтийн зориулалттай тухайн сууцны Сууц ємчлєгчдийн холбоонд мэдэгдэж, орон сууцны сангаас хасуулах асуудлыг їл хєдлєх хєрєнгийн бїртгэлийн байгууллагад тавьж шийдвэрлїїлнэ.

3.6. Нийтийн зориулалттай орон сууцны зориулалт, тєлєвлєлтийг єєрчлєн засвар, шинэчлэлт хийх їйл ажиллагаанд зєвшєєрєл олгогч болон орон нутгийн мэргэжлийн хяналтын байгууллага хяналт тавина.

Дєрєв. Хїлээх хариуцлага

4.1. Энэ журмыг зєрчиж зєвшєєрєл олгосон албан тушаалтан болон зєвшєєрєлгїйгээр барилгын зориулалт, тєлєвлєлт, бїтээц хийц, инженерийн шугам сїлжээг єєрчилсєн албан байгууллага, аж ахуйн нэгж, иргэдэд холбогдох хууль тогтоомжийн дагуу хариуцлага хїлээлгэж, учруулсан хохирлыг нєхєн тєлїїлнэ.

332

МОНГОЛ УЛСЫН ДЭД БЇТЦИЙН САЙДЫН ТУШААЛ

2003 оны 1 дїгээр Дугаар 17 Улаанбаатар сарын 30-ний єдєр хот

“Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулийг хэрэгжїїлэх

арга хэмжээний тухай

“Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулийн 4.1.1, 4.1.2 дахь заалт, Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуйн газрын дэргэдэх салбарын шинжлэх ухаан, техник эдийн засгийн зєвлєлийн хурлын 2002 оны 12 дугаар сарын 25-ны єдрийн 29 тоот тэмдэглэлийг їндэслэн ТУШААХ нь:

1.Цэвэр усны їнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг тогтоох аргачлал”-ыг нэгдїгээр хавсралтаар, “Гамшгийн їед хот, суурины хангамж, ариутгах татуургын їйлчилгээ хариуцсан байгууллагын ажиллах журам”-ыг хоёрдугаар хавсралтаар тус тус баталсугай.

2.Энэхїї тушаалын нэгдїгээр хавсралтаар баталсан аргачлалын дагуу цэвэр усны їнэ, бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг тогтоон холбогдох аймаг, нийслэл, сумын Засаг даргатай зєвшилцсєний їндсэн дээр батлан мєрдїїлэхийг хангагч байгууллага, аж ахуйн нэгжийн удирдлагад, хоёрдугаар хавсралтаар баталсан журмыг мєрдєж ажиллахыг Барилга, хот байгуулалт, нийтийн аж ахуй, їйлчилгээний эрхэлдэг байгууллага, аж ахуйн нэгжийн удирдлагуудад тус тус даалгасугай.

3.Аргачлалын дагуу тогтоосон їнэ, тєлбєрийн їндэслэлд хяналт тавьж ажиллахыг хэрэглэгчдийн эрх ашгийг хамгаалах байгууллагуудад зєвлєсїгэй.

САЙД Б. ЖИГЖИД

333

Дэд бїтцийн сайдын 2003 оны 17 дугаар тушаалын 1-р хавсралт

ЦЭВЭР УСНЫ ЇНЭ, ХЭРЭГЛЭЭНЭЭС ГАРСАН БОХИР УС ТАТАН ЗАЙЛУУЛАХ ЇЙЛЧИЛГЭЭНИЙ

ТЄЛБЄРИЙГ ТООЦОХ АРГАЧЛАЛ

Нэг. Ерєнхий зїйл

1.1 Энэхїї аргачлалын зорилго нь ус сувгийн салбарыг зах зээлийн харилцаанд шилжїїлэх шилжилтийн эхний шатанд нийтийн аж ахуй їйлчилгээний тусгай зєвшєєрєл эзэмшигчийн /цаашид ТЗЭ гэх/ мєрдєх їнэ, тєлбєрийг тогтооход оршино.

1.2 Їнэ, тєлбєрийг тєвлєрсєн ба тєвлєрсєн бус цэвэр усаар хангах, бохир усыг татан зайлуулах їйл ажиллагаа тус бїрээр тогтооно.

1.3 Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь єєрийн їнэ, тєлбєрийг энэхїї аргачлалын дагуу зах зээлийн їнийн тївшинд тооцоолж хийсэн байна.

1.4 Тусгай зєвшєєрєл эзэмшигч нь їйл ажиллагааны сїїлийн 3 жилийн бодит зардлын гїйцэтгэлд тулгуурлан энэхїї аргачлалын дагуу їнэ тєлбєрєє тооцож, їнэ тєлбєрийн саналыг єєрийн харьяалдаг аймаг, нийслэл, сумын Засаг даргатай зєвшилцсєний їндсэн дээр баталж мєрдєнє.

1.5 Їнэ,тєлбєрийн тооцоонд техник эдийн засгийн биет болон мєнгєн їзїїлэлт, тєлєвлєгєєнд тусгагдаагїй зардлын їндэслэлийг холбогдох тайлбар тооцооны хамтаар хавсаргана.

Хоёр. Нэр томъёо

Энэхїї аргачлалд хэрэглэсэн дараах нэр томъёог дор дурдсан утгаар ойлгоно.

2.1 Бїрэн єєрийн єртєг (БЄЄ) – Зээлийн хїїгийн зардлыг оролцуулаагїй єєрийн їйл ажиллагааны нийт зардал.

2.2 Богино хугацаат єр тєлбєр (Є б.х ) – Нэг жилийн дотор тєлєгдєх єр тєлбєр.

2.3 Зєєврийн усны алдагдал (А 3єєв ) – Цэвэр усны їнэд шингээх зєєврийн усны санхїїгийн алдагдлын хэмжээ.

2.4 Алдагдал (А б ) – Бусад їйлчилгээний санхїїгийн алдагдлын хэмжээ

334

2.5 Зээлийн хїїгийн зардал (З хїї ) – Тайлант хугацаанд тєлєгдєх богино хугацаат зээлийн хїїгийн зардал.

2.6 Нийт зардал (НЗ) – Тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагааны бїрэн єєрийн єртєг, зээлийн хїїгийн зардлын нийлбэр.

2.7 Єгєєж тооцох їндсэн хєрєнгє (ЇХ є.т ) – Тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагаанд ашиглагдах їндсэн хєрєнгийн їлдэгдэл їнэ.

2.8 Єгєєж тооцох хєрєнгє оруулалт (ХО є.т ) – Єгєєж тооцох їндсэн хєрєнгє, єгєєж тооцох эргэлтийн хєрєнгийн нийлбэр.

2.9 Борлуулалтын орлогын шаардагдах хэмжээ (БО ш ) – Нийт зардал, хєрєнгє оруулалтын єгєєжийг тусгасан борлуулалтын орлого.

2.10 Тариф (Т) – а)Їнэ – цэвэр ус олборлон тїгээх їнэ б)Тєлбєр – бохир ус татан зайлуулах

їйлчилгээний тєлбєр 2.11 Урт хугацаат єр тєлбєр (Є у.х ) – Нэгээс дээш

жилийн дараа тєлєгдєх єр тєлбєр.

2.12 Їйлчилгээний биет хэмжээ (Ї бх ) – Хэрэглэгчдэд тїгээсэн цэвэр ус, татан зайлуулах бохир шингэний хэмжээ.

2.13 Їндсэн хєрєнгє (ЇХ) – Тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагаанд урт хугацаагаар ашиглагдах хєрєнгє.

2.14 Хєрєнгє оруулалтын єгєєж (ХО) – Хєрєнгє оруулалтаас олох урт хугацаат зээлийн хїїгийн зардлыг тусгасан ашгийн хэмжээ.

2.15 Хєрєнгє оруулалтын єгєєжийн хувь (ХО єх ) – Урт хугацаат зээлийн хїї, єєрийн хєрєнгийн єгєєжийн хувийн жигнэсэн дундаж.

2.16 Эргэлтийн хєрєнгє (ЭХ) - Їйл ажиллагааны нэг жилийн хугацаанд ашиглагдах тїлш, тїїхий эд, сэлбэг хэрэгсэл, хангамжийн материал, авлага, мєнгєн хєрєнгийн дїн.

2.17 Элэгдэл (Эл) -Їндсэн хєрєнгийн ашиглалтын хугацаанд їїссэн элэгдэл хорогдлын хэмжээ.

335

Гурав. Цэвэр ус олборлон тїгээх їнэ, бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг тодорхойлоход

баримтлах зарчим

3.1 Їйл ажиллагааны бодит єртєг, зардалд тулгуурлах 3.2 Ус суваг ашиглалтын байгууллагын орлого нь

хэрэглэгчдэд хїргэх їйлчилгээг тасралтгїй зохион байгуулах, тоног тєхєєрємжийг єєрийн хїчээр засаж, шинэчлэхэд хїрэлцэхїйц хэмжээтэй байх.

3.3 Хїїгийн зардал, зээл эргїїлэн тєлєхєд зориулагдсан сангуудыг байгуулах.

3.4 Зохистой хэрэглээг урамшуулах, ялгавартай їнийг аажмаар нэг їнэд шилжїїлж, суурь їнэ тогтоож, їнэ тєлбєрийг хэрэглээний хэмжээгээр нь тооцох.

3.5 Єртєг нь сїїлийн 3 жилд гарсан зардлын гїйцэтгэлд їндэслэгдсэн байх бєгєєд зардлын бїтцэд ирээдїйд оруулах хєрєнгє оруулалт, шинэчлэлийн зардалд бодогдох элэгдэл хорогдлыг оруулахгїй байх.

3.6 Зєєврийн усны болон орон нутгийн чанартай бусад їйлчилгээний алдагдлыг орон нутгаас санхїїжїїлэхгїй нєхцєлд тїїний алдагдлыг їнийн тооцоонд оруулж тооцох.

3.7 Цэвэр усны їнэ, бохир ус татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийг тооцох зардалд ТЗЭ-ийн їндсэн їйл ажиллагаанд хамааралгїй бїх тєрлийн хандив, бэлэг дурсгал, хїлээн авалт, туслах аж ахуй, амралт, сувилал, гуанз, цайны газар зэрэг їйлдвэрлэлийн бус їйлчилгээний зардлыг оруулахгїй байх.

Дєрєв. Цэвэр ус тїгээх, бохир ус татан зайлуулах ТЗЭ-ийн їнэ, тєлбєрийн тооцоо

4.1 Їнэ, тєлбєрийн бїтэц Тарифын бїтэц нь нэгж бїтээгдэхїїн, ажил їйлчилгээнд

ноогдох хєрєнгє оруулалтын єгєєж, їйл ажиллагааны зардлаас бїрдэнэ.

4.2 Їнэ, тєлбєрийн тооцоо

4.2.1 Їнэ, тєлбєр. Їнэ тєлбєр / Т /-ийг тооцохдоо борлуулалтын орлогын

шаардагдах хэмжээ / БО ш /-г їйлчилгээний биет хэмжээ / Ї б.х / - нд харьцуулж тодорхойлно.

336

БО ш

Т = Ї б.х

Їнэ, тєлбєрийг тєгрєг, мєнгєєр буюу зууны нарийвчлалтай гаргана.

Ус суваг ашиглалтын байгууллага нь їнэ, тєлбєрийн тооцоог хїснэгт 1-ийн дагуу тодорхойлно.

4.2.2 Борлуулалтын орлогын шаардагдах хэмжээ

Їнэ, тєлбєрийг тооцоолохын тулд борлуулалтын орлогын шаардагдах хэмжээг тодорхойлно. Борлуулалтын орлогын шаардагдах хэмжээ / БО ш / нь їйл ажиллагааны нийт зардал / НЗ /-ын дїн болон хєрєнгє оруулалтын єгєєж / ХО є / -ийн нийлбэрээр тодорхойлогдоно.

БО ш = НЗ + ХО є

4.2.3 Нийт зардлын дїн

Нийт зардлын дїн / НЗ / нь тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагааны бїрэн єєрийн єртєг / БЄЄ /, зээлийн хїїгийн зардал / З хїї / болон зєєврийн усны алдагдал /А зєєв /, бусад алдагдлын А б нийлбэрээр тодорхойлогдоно.

НЗ = БЄЄ + З хїї + А зєєв +А б

4.2.4 Бїрэн єєрийн єртєг

Тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагааны бїрэн єєрийн єртєг / БЄЄ /-ийг тусгай зєвшєєрлийн тєрєл тус бїрээр хїснэгт 2-ийн дагуу тодорхойлно.

4.2.5 Хєрєнгє оруулалтын єгєєж

Хєрєнгє оруулалтын єгєєж / ХО є /-ийг тодорхойлохдоо єгєєж тооцох хєрєнгє оруулалт / ХО єт /-ын дїнг хєрєнгє оруулалтын єгєєжийн хувь /ХО єх /-иар їржїїлнэ.

ХО є = ХО єт х ХО єх

4.2.6 Хєрєнгє оруулалтын єгєєжийн хувь

337

Хєрєнгє оруулалтын єгєєжийн хувь / ХО єх / нь хєрєнгє оруулалтын эх їїсвэрїїдийн єгєєжийн хувийн жигнэсэн дундажаар тодорхойлогдоно.

Хєрєнгє оруулалтын эх їїсвэр нь урт хугацаат зээл, эзэмшигчийн хєрєнгєєс бїрдэнэ.

Хєрєнгє оруулалтын єгєєжийн хувийг тооцох жишээ

Эх їїс- вэрийн хэмжээ сая.тєг

Хїї /ху-

виар/

Нийт эх їїсвэрийн дїнд эзлэх

хувь

Жигнэсэн дундаж

/ хувиар /

1.Урт хугацаат зээл 15000 1 % 10.71 0.11

2.Эзэмшигчийн ємч 125000 3% 89.29 2.68

Дїн 140000 100 2.79

Тайлбар: Хїїгийн хувийг тайлант хугацаагаар тооцно.

4.2.7 Єгєєж тооцох хєрєнгє оруулалтын дїн

Єгєєж тооцох хєрєнгє оруулалтын дїн /ХО єт / нь єгєєж тооцох їндсэн хєрєнгийн дїн / ЇХ єт / болон єгєєж тооцох эргэлтийн хєрєнгийн дїн / ЭХ єт /-гийн нийлбэртэй тэнцїї байна.

ХО єт = ЇХ єт + ЭХ єт

4.2.8 Єгєєж тооцох їндсэн хєрєнгийн дїн

Єгєєж тооцох їндсэн хєрєнгийн дїн / ЇХ єт /-г зєвхєн тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагаатай холбогдох їндсэн хєрєнгє /ЇХ/ -ийн анхны єртгєєс хуримтлагдсан элэгдэл / Эл /-ийг хасаж тодорхойлно.

ЇХ єт = ЇХ – Эл

4.2.9 Єгєєж тооцох эргэлтийн хєрєнгийн дїн

Єгєєж тооцох эргэлтийн хєрєнгийн дїн / ЭХ єт / -г зєвхєн тусгай зєвшєєрлийн їйл ажиллагаатай холбогдох эргэлтийн хєрєнгє / ЭХ /-єєс богино хугацааны єр тєлбєр / Є бх /-ийг хасаж тодорхойлно.

338

ЭХ єт = ЭХ – Є бх

4.3 Бусад

4.3.1 Захиргааны зардлыг цэвэр усанд 50 хувь, бохир усанд 50 хувиар тус тус хуваарилна.

4.3.2 Тээвэр болон засварын цехийн хуваарилагдах зардлыг цэвэр усанд 50 хувь, бохир усанд 50 хувиар тус тус хуваарилна.

4.3.3 Зєєврийн усны болон орон нутгийн татаас авдаггїй бусад салбарын їйлчилгээний алдагдлыг цэвэр усны їнэд шингээж тооцно.

4.3.4 ТЗЭ нь їнийн тооцоог хянахад шаардлагатай дараах материалыг хавсаргана.Їїнд:

а/ Олборлон тїгээх цэвэр ус, татан зайлуулах бохир усны биет їзїїлэлтийг їйлчилгээний тєрлєєр /хїснэгт 1,7/,

б/ Тухайн жилийн санхїїгийн тайлан тэнцэл, в/ ТЗЭ нь їйл ажиллагааны бїрэн єєрийн єртєг, нийт

зардлын тооцоо / хїснэгт 2,3-ын дагуу/ , г/ ТЗЭ-ийн эдийн засгийн їзїїлэлт /хїснэгт 4,5,6-ын

дагуу/, д/ Їнийн тооцоонд ашигласан тїлш, тїїхий эд, сэлбэг

материал, їйлчилгээний їнэ тарифын жагсаалт, е/ Їнэ, тєлбєрийн тооцоонд оруулсан зарим

зардлуудын талаархи Засгийн газрын эрх бїхий байгууллагын шийдвэр, урт богино хугацааны зээлтэй холбоотой баримт материал,

Тав.Їнэ, тєлбєрийг шинэчлэн тогтоох

5.1 Жил бїр улсын болон орон нутгийн тєсєв зохиох їеэр инфляцийн тївшинг харгалзан, їнэ, тєлбєрийг шинэчлэн тогтоох бол тєсєв хэлэлцэж батлахаас ємнє шийдвэрлэнэ.

5.2 Эрчим хїч, дулаан, бензин шатахуун зэрэг зардалд нєлєєлєх їйлчилгээний їнэ тєлбєр нэмэгдсэн тохиолдолд ТЗЭ-ээс їнийн талаар оруулсан саналыг харьяалдаг аймаг, нийслэл, сумын Засаг дарга нэг сарын хугацаанд хянан їзэж шийдвэрлэнэ.

339

Дэд бїтцийн сайдын 2003 оны 17 дугаар тушаалын

2 дугаар хавсралт

ГАМШГИЙН ЇЕД ХОТ, СУУРИНЫ АРИУТГАХ ТАТУУРГА, УС ХАНГАМЖ ХАРИУЦСАН

БАЙГУУЛЛАГЫН АЖИЛЛАХ ЖУРАМ


1.1 Энэхїї журмын зорилго нь “Иргэний хамгаалалтын тухай” хуулийн 3 дугаар зїйлийн 2 дахь хэсэгт заасан байгалийн болон нийтийг хамарсан гамшгийн байдал їїссэн тохиолдолд ус хангамж, ариутгах татуургын їйлчилгээнд учирсан хор уршгийг арилгах, сэргээн босгож хэвийн ажиллагаанд оруулах арга хэмжээг зохицуулахад оршино.

1.2 Гамшгийн їед хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуур- гын асуудал эрхэлсэн тєрийн захиргааны байгууллага (цаашид тєрийн захиргааны байгууллага гэх), аймаг, нийслэлийн Засаг дарга болон аж ахуйн нэгж, байгуулла- гууд “Иргэний хамгаалалтын тухай” хууль, “Хот суурины ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хууль тэдгээртэй нийцїїлэн гаргасан хууль тогтоомжийн бусад акт болон энэ журмыг дагаж мєрдєнє.

1.3 Гамшиг тохиодолдсон їед хэрэгжїїлэх ажлын зарчим:

1.3.1.Хїн ам, їйлдвэрлэлийн нягтрал, байршил, їйлдвэр- лэл, технологийн онцлогийг харгалзан ялгавартай хандана;

1.3.2.Тєвлєрсєн удирдлага, нэгдмэл захирамжийг хэрэг-жїїлэн удирдлага, хяналт, зохицуулалт, холбоогоор хангана;

1.3.3.Гамшгийн їед тєрийн болон нутгийн захиргааны байгууллага, аж ахуйн нэгж, байгууллагын їйл ажилла- гааг тэдгээрийн дарга, тїїнийг орлох эрх бїхий албан тушаалтан удирдан зохион байгуулна;

1.3.4.Аймаг, нийслэлийн иргэний хамгаалалтын алба нь їїссэн гамшгийн байдлыг тодорхойлж, хэрэгжїїлж байгаа арга хэмжээний талаар олон нийтийн мэдээллийн хэрэгсэл, боломжтой бусад аргаар нийтэд шуурхай мэдээлнэ;

1.3.5.Ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалт,

340

їйлчилгээг аль болох тасалдуулахгїй байх боломжтой бїхий л арга хэмжээг авч хэрэгжїїлнэ.

Хоёр. Тєрийн захиргааны байгууллагын хэрэгжїїлэх ажил

2.1 Иргэний хамгаалалтын алба болон дээд шатны байгуул- лагаас хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын талаар гаргасан шийдвэрийг хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах, биелэлтэд хяналт тавих,

2.2 Аймаг, нийслэл, сум, дїїрэг, аж ахуйн нэгжийг хот, суурины ус хангамж, ариутгах татуургын талаар мэргэжлийн удирдлагаар хангах, їйл ажиллагаанд нь хяналт тавих, мэргэжлийн зєвлєгєє туслалцаагаар хангах.

2.3 Аврах, хор уршгийг арилгах, сэргээн босгох ажлыг шуур- хай зохион байгуулахад мэргэжлийн туслалцаа їзїїлэх їїрэг бїхий удирдлагын шуурхай хэсэг гарган ажиллуулах.

2.4 Мэдээ, судалгаа, шаардлагатай бусад баримт бичгийг холбогдох байгууллага, аж ахуйн нэгжээр гаргуулан авч удирдах дээд байгууллагыг мэдээллээр хангах.

2.5 Учирсан хїндрэл, хохирлыг гэтлэн давахад онцгой шаардлагатай хїн хїч, хєрєнгийн эх їїсвэр, тоног тєхєєрємж, материалыг нийлїїлэх асуудлыг шийдвэрлэх.

2.6 Гамшгийн їед хэрхэн ажиллах талаар заавар, зєвлємж боловсруулж салбарын байгууллагуудад хїргїїлэх, байгууллагуудын удирдах ажилтнуудад сургалт зохион байгуулах, гамшгийн їед шаардагдах сэлбэг, тоног тєхєєрємжийн нєєцийг улсын нєєцєд бїрдїїлэх

Гурав. Нутгийн захиргааны байгууллагын хэрэгжїїлэх ажил

3.1 Тєрийн захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрийн гїйцэтгэлийг хангах, хяналт тавих, зохицуулах, хамтран ажиллах.

3.2 Єєрийн эрх хэмжээнд шийдвэрлэх боломжгїй асуудлыг шийдвэрлїїлэхээр Засгийн газар, холбогдох эрх бїхий байгууллагад асуудал тавьж шийдвэрлїїлэх.

3.3 Шаардлагатай тохиолдолд орон нутгийн ард иргэд, улсын болон хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгжїїдийг дайчлах болон сэлбэг, тоног тєхєєрємж, тээврийн

341

хэрэгсэл татан оролцуулах, шаардагдах хєрєнгийн эх їїсвэрийг гаргах ажлыг зохион байгуулах.

3.4 Гамшиг тохиолдсон буюу тохиолдож болзошгїй боллоо гэдгийг тодорхойлж, энэ талаар оршин суугчдад орон нутгийн хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр мэдээлэх.

Дєрєв. Ус хангамж, ариутгах татуургын їйлчилгээ эрхэлсэн байгууллагын хэрэгжїїлэх ажил

4.1 Иргэний хамгаалалтын алба, тєрийн болон нутгийн захиргааны байгууллагаас гаргасан шийдвэрийн гїйцэтгэлийг хангах.

4.2 Гамшгийн байдал бий болсон їед учирсан болон цаашид учирч болзошгїй хохирлын хэмжээ, їр дагавар, авч хэрэгжїїлж буй арга хэмжээ, їр дїнгийн талаар холбогдох иргэний хамгаалалтын алба, тєрийн захиргааны байгууллагад цаг алдалгїй мэдээлэх.

4.3 Аврах, хор уршгийг арилгах, сэргээн босгох ажлыг шуурхай зохион байгуулахад удирдлагаар хангах їїрэг бїхий шуурхай алба гарган ажиллуулах.

4.4 Гамшгийн байдлын шинж байдал, учирсан болон цаашид учирч болзошгїй хохирлын хэмжээ, їр дагаврыг тодорхойлох, хор уршгийг арилгах, хойшлуулшгїй сэргээн босгох арга хэмжээг иж бїрнээр тєлєвлєн хэрэгжїїлэх, хэрэгжилтэд хяналт тавих, зохицуулах.

4.5 Аврах, хор уршгийг арилгах, сэргээн босгох ажилд шаардагдах хєрєнгийн эх їїсвэрийг гаргах, материал, техник, багаж, хэрэгслийг бїрдїїлэх, нєхєн сэлбэх арга хэмжээ авах.

4.6 Аж ахуйн нэгжийг бїхэлд нь буюу зарим хэсгийг онцгой дэглэмд шилжїїлэх, ажилтнуудыг уртасгасан цагаар ажиллуулах.

4.7 Шаардлагатай тохиолдолд харьяаллын дагуу аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг дарга, иргэний хамгаалал- тын алба болон тєрийн байгууллагад тусламж авах талаар мэдэгдэх.

4.8 Ажилтнуудад иргэний хамгаалалтын алба, тєрийн захир-гааны байгууллага болон аж ахуйн нэгжийн удирдлагаас гаргасан їїрэг, даалгаврыг хэрэгжїїлэх їйл ажиллагаа-ны талаар тодорхой удирдамж, чиглэл єгєх, хєдєлмєр хамгаалал, аюулгїй ажиллагааны зааварчилга єгєх.

342

4.9 Шугам хоолой, худаг камер, барилга байгууламжид нарийвчилсан їзлэг хийж, гэмтэл гарсан тохиолдолд байгууллагын удирдлагад мэдэгдэж, гэмтлийг богино хугацаанд арилгах арга хэмжээ авахын хамт шугам сїлжээ, тоног тєхєєрємжийн схемд зохих єєрчлєлтийг аваарын горимын дагуу оруулж, хэвийн ажиллагааг хангах.

Тав. Тайван цагт хэрэгжїїлэх арга хэмжээ

5.1 Нутгийн захиргааны байгууллага нь дараахи арга хэмжээг хэрэгжїїлнэ.

5.1.1. Болзошгїй осол гэмтлээс урьдчилан сэргийлэх, осол гэмтэл гарсан їед ажиллах горим, тєлєвлєгєє боловсруулж орон нутгийн байнгын онцгой комиссоор зєвшєєрїїлэн, Засаг даргаар батлуулах;

5.1.2.Їїсч болзошгїй тодорхой нєхцєл байдлын хувилбар бїрийн їед ажиллах тєлєвлєгєє нь тухайн нєхцєлд авч хэрэгжїїлэх ажил, зайлшгїй шаардагдах хїн хїч, машин механизм сэлбэг материалын жагсаалт, зарлан мэдээлэх болон дуудан цугларуулах схем зэргийг заавал багтаасан байх;

5.1.3.Ус хангамж, ариутгах татуургын їйлчилгээ эрхэлсэн байгууллага, аж ахуй нэгжийн гамшгийн їед ажиллах бэлэн байдлыг дээшїїлэх талаар бэлтгэл сургуулилтыг зохион байгуулах, сэлбэг, материалын нєєцийг жил бїр шалган, нєхєн бїрдїїлж байх.

5.2 Ус хангамж, ариутгах татуургын їйлчилгээ эрхэлсэн байгууллага, аж ахуй нэгж нь дараахи арга хэмжээг хэрэгжїїлнэ.

5.2.1. 5.1.1-ийн дагуу боловсруулсан тєлєвлєгєє, схе- мийн дагуу бэлтгэл сургууль, сургалтыг холбогдох байгууллагуудтай хамтран зохион байгуулах, шаардагдах сэлбэг, тоног тєхєєрємжийг нєєцлєх;

5.2.2.Єєрсдийн боловсруулсан їйл ажиллагааны журам тєлєвлєгєєг, хїйтний ба дулааны улирал эхлэхийн ємнє буюу жилд 2-оос доошгїй удаа дасгал сургуулийн журмаар туршин шалгаж, нэмэлт тодотгол хийж мєрдєх;

5.2.3.Ажилтнуудын гэрийн хаяг, сэлбэг тоног тєхєєрємжийн нєєцийг тогтмол хянаж шинэчлэн сайжруулж байх.

343

МОНГОЛ УЛСЫН ДЭД БЇТЦИЙН САЙДЫН ТУШААЛ


Дэд бїтцийн салбарт хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг дэмжих зарим

арга хэмжээний тухай

Хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг дэмжин дэд бїтцийн инженерийн шугам сїлжээг барьж байгуулах, хэрэглэгчдэд хїрэх їйлчилгээг єргєтгєн сайжруулах зорилгоор ТУШААХ нь:

Тїлш, эрчим хїчний бодлого, зохицуулалтын газар /Т.Цэрэнпїрэв/, Барилга, хот байгуулалтын бодлого, зохицуулалтын газар /Н.Лхагваа/, Мэдээлэл, холбооны технологийн бодлого, зохицуулалтын газрын дарга /Ж.Бат- Эрдэнэ/, холбогдох агентлагийн дарга нарт даалгах нь:

1. Хєрєнгє оруулалт хийгдсэн инженерийн шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг їндсэн сїлжээний эзэмшигчдэд тїрээсээр эзэмшїїлэн орлогоос нь шимтгэл авах, тодорхой хугацааны дараа хєрєнгє оруулалтаа хїїтэйгээр нєхєж авах, эсвэл єєрсдєє эзэмшин хэрэглэгчдэд їйлчилж, орлогоороо санхїїжих нєхцєлтэйгээр гэр болон хот суурингийн захын хорооллын хэрэглэгчдэд зориулан 1 дїгээр хавсралтад дурьдсан инженерийн шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг барьж байгуулахад хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг татан оруулах арга хэмжээг 2004 оны 3 дугаар сарын 01-нээс эхлэн зохион байгуулсугай.

2. Энэхїї тушаалын 1 дїгээр хавсралтад заасан инженерийн шугам сїлжээ, барилга байгууламжийг барьж байгуулах їйлчилгээг эрхлэх, хєрєнгє оруулагчдыг сонгон шалгаруулах, тэдгээртэй хєрєнгє оруулалт хийх, їйлчилгээ эрхлэх, ашиг орлогоо хуваарилах тодорхой нєхцлєєр гэрээ байгуулах, шаардлагатай тохиолдолд їйл ажиллагаа явуулах тусгай зєвшєєрєл олгуулах, мэргэжлийн зохих туслалцаа

344

дэмжлэг їзїїлэх зэргээр хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг бїх талаар дэмжин ажилласугай.

3. Нэн тэргїїн ээлжинд дэд бїтцийн їйлчилгээ їзїїлэх шаардлагатай тєвлєрсєн инженерийн шугам сїлжээнд холбогдоогїй гэр болон захын хороолол, їйлчилгээ хїрээгїй хєдєєгийн хїн амын нутаг дэвсгэрийн байршил, шугам сїлжээ, їйлчилгээнд тавигдах техникийн нєхцєл, шаардлагыг нутгийн захиргааны байгууллагатай хамтран тогтоож, хєрєнгє оруулагчдад зарлан мэдээлэх арга хэмжээг 2004 оны 3 дугаар сараас эхлэн авч байсугай.

4.Цахилгаан эрчим хїч, усан хангамж, мэдээлэл холбооны шугам сїлжээ барих хєрєнгє оруулалт хийх, їйлчилгээ, хангамжийн їйл ажиллагаа явуулах журам”-ыг 2 дугаар хавсралтын дагуу баталж мєрдїїлсїгэй.

5.Тїгээх сїлжээ бїхий хот, суурингийн дїїрэгт аж ахуйн нэгж, иргэд єєрийн хэрэглээний зориулалтаар нар, салхи зэрэг сэргээгдэх эрчим хїч ашиглан эрчим хїч їйлдвэрлэх, хэрэглэх явцад тїгээх сїлжээ, аж ахуйн нэгж, иргэдийн хооронд эрчим хїчийг гэрээний їндсэн дээр харилцан нийлїїлэх, тїїний тєлбєр тооцоог хийж байх їйл ажиллагааг 2004 оны 3 дугаар сарын 01-нээс эхлэн зохион байгуулж хэрэгжїїлэхийг цахилгаан эрчим хїч тїгээх сїлжээ хувьцаат компаниудын дарга, захирал нарт даалгасугай.

САЙД Б.ЖИГЖИД

345

НИЙТИЙН АЖ АХУЙН ЇЙЛЧИЛГЭЭНИЙ САЛБАРТ ХУВИЙН ХЄРЄНГЄ ОРУУЛЖ, ЇЙЛЧИЛГЭЭ ЭРХЛЭХ ЖУРАМ


1. Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний салбарт цэвэр ус тїгээх болон бохир ус татан зайлуулах салбар шугам, сїлжээ барих, зєєврийн ус, хог хаягдал тээвэрлэх , саун, нийтийн халуун ус, бассейн, цэвэр усны худаг, усан сан, бохирын цооног, хуурай хог хаягдлын цэг, нийтийн бие засах газрыг холбогдох шугам сїлжээний хамт шинээр барьж байгуулах, хэрэглэгчдийг эдгээр їйлчилгээгээр їйлчлэхэд /цаашид нийтийн аж ахуйн їйлчилгээгээр їйлчлэх гэх / хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдээс хувийн хєрєнгє оруулж, ашиглахтай холбогдсон харилцааг зохицуулахад энэ журмыг мєрдєнє.

2. Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээ дутагдалтай газарт їйлчилгээний цэг, салбар шинээр барьж байгуулан хэрэглэгчдийг нийтийн аж ахуйн їйлчилгээгээр їйлчлэхэд хувийн хэвшлийн хєрєнгє оруулалтыг ашиглах, оруулсан хєрєнгийг эргїїлэн олгоход їїсэх эрх зїйн харилцааг зохицуулахад энэ журмын зорилго оршино.

3. Орон нутгийн захиргааны байгууллага нь харъяалах нутаг дэвсгэрийнхээ нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний салбарт хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэнээс хувийн хєрєнгє оруулж, їйлчилгээ їзїїлэх ажиллагааг бїхий л талаар туслан дэмжиж, газар олгох, техникийн нєхцєл єгєх, орчны эрїїл ахуй, ариун цэврийн шаардлагыг хангах, шаардлагатай бусад бичиг баримтыг бїрдїїлж єгєх ажлыг шуурхай гїйцэтгэвэл зохино.

Хоёр. Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний салбарт хувийн хєрєнгє оруулах ажлыг зохион байгуулах

4. Аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын Тамгын газар нь харъяалах нутаг дэвсгэрийнхээ нийтийн аж ахуйн їйлчилгээ дутагдалтай газарт хувийн хєрєнгє оруулалтаар шинээр барьж байгуулах, їйлчилгээ явуулах цэг, салбарын тоо хэмжээ, тэдгээрийн байршил, їйлчилгээний нэр тєрєл,

346

ашиглалтын хэлбэр, хувийн хєрєнгє оруулалтыг урамшуулж їзїїлэх хєнгєлєлт, дэмжлэгийг урьдчилан тодорхойлно.

5. Хувийн хєрєнгє оруулж нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбар шинээр барьж байгуулах, їйлчилгээ явуулах сонирхолтой этгээдийн дунд тендер зарласны їндсэн дээр гїйцэтгэгчийг тєсєл сонгон шалгаруулж шийдвэрлэнэ. Тєсєл сонгон шалгаруулах тендерийн материалыг зохих журмын дагуу тєвийн болон тухайн орон нутгийн сонин, хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр нийтэд зарлана.

6. Тендерийн бичиг баримтад хувийн хєрєнгє оруулалтаар шинээр барьж байгуулах нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбар, тїїний байршил, хїчин чадал, техникийн нєхцєл, їйлчилгээний нэр тєрєл, їйлчилгээг эхлэх, дуусах хугацаа, хувийн хєрєнгє оруулалтыг дэмжиж їзїїлэх хєнгєлєлт, энэ журмын 9 дїгээр зїйлд заасан ашиглалтын хэлбэр, бусад шаардлагатай мэдээллийг тодорхой тусгасан байна.

7. Хувийн хєрєнгє оруулалтаар нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг салбар шинээр барьж байгуулах, їйлчилгээ явуулах гїйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулахад “Тєрийн болон орон нутгийн ємчийн хєрєнгєєр худалдан авах бараа, ажил, їйлчилгээний гїйцэтгэгч сонгох журмын тухай” хууль, тїїнийг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон бусад зааврын їндсэн зарчим, журмыг баримтлана. Ингэхдээ оруулах хувийн хєрєнгийн хэмжээнд хязгаарлалт тогтоохгїй бєгєєд їйлчилгээний нэр тєрєл, чанар, хамрах хїрээ, їнэ тариф, эрїїл ахуй, ариун цэврийн шаардлагыг голлох їзїїлэлт болговол зохино.

Гурав. Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарт зориулж

олгох газарт тавигдах шаардлага

8. Хувийн хєрєнгє оруулалтаар баригдах нийтийн аж ахуйн цэг, салбарт зориулан олгогдох газар нь газар олгохтой холбогдсон нийтлэг шаардлагаас гадна дараах шаардлагыг хангасан байвал зохино. Їїнд:

а/ Нийтийн аж ахуйн тухайн тєрлийн їйлчилгээг явуулахад шаардлагатай техникийн нєхцлийг єгєх бїрэн боломжтой байх.

б/ Ариун цэвэр, эрїїл ахуй, хамгаалалтын бїс тогтоох боломжтой байх.

347

в/ “Хот суурин газрын ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” “Ариун цэврйн тухай”, “Усны тухай” хуулиуд, агентлагаас баталсан заавар, журам, орон нутгийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал, Засаг даргын Тамгын газраас гаргасан шийдвэрт заасан ашиглалтын нєхцєл, шаардлагыг хангасан байх.

г/ Хот, суурины хєгжлийн ерєнхий тєлєвлєгєєгєєр ирээдїйд газарт орохгїйгээр, удаан хугацаагаар ашиглах бололцоотой байх.

Дєрєв. Хувийн хєрєнгє оруулалтаар баригдсан нийтийн аж ахуйнїйлчилгээний цэг, салбарыг

ашиглах хэлбэр

9. Хувийн хєрєнгє оруулалтаар барьж байгуулсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарыг дараах хэлбэрээр ашиглана. Їїнд:

а/ Хєрєнгє оруулагч єєрєє їйлчилгээ эрхлэн явуулж, ашиглалт їйлчилгээний зардлаа хариуцан ажиллах.

б/ Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээ эрхлэх тусгай зєвшєєрєл бїхий мэргэжлийн байгууллагад гэрээ, тїрээсээр ашиглуулах.

в/ Хувийн хєрєнгє оруулалтаар баригдсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарыг їнийг тодорхой хугацааны дотор гэрээний їндсэн дээр хєрєнгє оруулагчдад нь буцааж тєлєх нєхцєлтэйгээр тухайн цэг, салбарыг аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Тамгын газар худалдан авах.

Тав. Хувийн хєрєнгє оруулалтаар баригдсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарыг їнийг буцааж олгох

10. Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарыг хувийн хєрєнгє оруулалтаар бариулж хєрєнгє оруулагчид хєрєнгийг /їнийг/ буцаан олгох нєхцєлийг орон нутгийн Засаг даргын Тамгын газар шийдвэрлэнэ. Энэ тухай нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг салбарыг хувийн хєрєнгє оруулалтаар барих гїйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерийн бичиг баримтад урьдчилан тодорхой заана.

11. Хувийн хєрєнгє оруулалтаар баригдсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарыг ашиглалтад орсны дараа хувийн хєрєнгє оруулагч нь орон нутгийн Засаг даргын Тамгын

348

газартай хамтран тухайн цэг, салбарт оруулсан хувийн хєрєнгє оруулалтын бодит хэмжээг холбогдох баримт, материалыг їндэслэн нарийвчлан тодорхойлж, гэрээ байгуулан тїїнд буцааж олгох хєрєнгийн хэмжээг тогтоон, тєлбєр хийх хуваарь, графикийн хамт тухайн шатны Засаг даргаар батлуулна.

12. Хєрєнгє оруулагчид буцаан олгох хєрєнгийн хэмжээг тодорхойлохдоо їнэ ханшны бууралтаас хувийн хєрєнгє оруулалтыг хамгаалж, дэмжих зорилгоор анх оруулсан хувийн хєрєнгє оруулалтын хэмжээг тєлбєр хийх хугацаанд банкны урт хугацаатай хадгаламжийн хїїгээр нэмэгдїїлж олгоно.

Зургаа. Орон нутгийн захиргааны байгууллагын эрх, їїрэг

13. Нийтийн аж ахуйн салбарт хувийн хєрєнгє оруулж їйлчилгээ явуулахад аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын Тамгын газар дараах їїрэгтэй.

а/ Харъяалах нутаг дэвсгэрийнхээ нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний чанарыг сайжруулах, хамрах хїрээг єргєтгєх зорилгоор хувийн хєрєнгє оруулалтаар шинээр барьж байгуулах, їйлчилгээ явуулах цэг салбарын тоо хэмжээ, байршил, їйлчилгээний нэр тєрєл, ашиглалтын хэлбэрийг урьдчилан тогтоож, хэрэгжїїлэх ажлыг зохион байгуулах.

б/ Хувийн хєрєнгє оруулалтаар нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбар шинээр байгуулах, їйлчилгээ явуулахыг сонирхсон аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэдийн санал хїсэлтийг хїлээн авч шийдвэрлэх, гїйцэтгэгчийг тендер зарлан сонгон шалгаруулах.

в/ Тєсєл сонгон шалгаруулалтаар шалгарсан ялагчтай шинээр баригдах нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарыг ашиглалтад оруулах хугацаа, тїїнд оруулах хувийн хєрєнгє оруулалтын хэмжээ, ашиглалтын хэлбэрийн талаар гэрээ байгуулж, биелэлтийг дїгнэж ажиллах.

г/ Хувийн хєрєнгє оруулалтаар шинээр барих нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг салбарт зориулж газар олгох, тїїний техникийн нєхцлийг шийдвэрлэхэд дэмжлэг, туслалцаа їзїїлэх, энэ асуудлаар холбогдох байгууллагад їїрэг даалгавар єгч биелэлтийг хангуулах.

349

14. Нийтийн аж ахуйн салбарт хувийн хєрєнгє оруулж їйлчилгээ явуулахтай холбогдон аймаг, нийслэл, сум, дїїргийн Засаг даргын Тамгын газар дараах эрхтэй.

а/ Нийтийн аж ахуйн цэг, салбарын їйлчилгээний чанар, эрїїл ахуй, ариун цэврийн шаардлага, холбогдох хууль, тогтоомжийн хэрэгжилтийг шалгаж холбогдох арга хэмжээ авах.

б/ Холбогдох аргачлал, зааврын дагуу тооцсон цэвэр усны їнэ, хэрэглээнээс гарсан бохир усын татан зайлуулах їйлчилгээний тєлбєрийн хэмжээг харилцан зєвшилцсєний їндсэн дээр нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний байгууллага, аж ахуйн нэгжээр батлуулах.

в/ Хувийн хєрєнгє оруулалтаар нийтийн аж ахуйн цэг салбар шинээр байгуулсан, їйлчилгээ явуулсан байгууллага, иргэдэд їзїїлэх хєнгєлєлтийг тогтоох, шаардлагатай гэж їзвэл энэ зориулалтаар зээл авахад тэдэнд баталгаа гаргаж єгєх.

г/ Энэ журмын 9 дїгээр зїйлийн “в”-д заасан нєхцлєєр баригдсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарын їнийг хєрєнгє оруулагчдад буцааж олгох хуваарь, графикийг баталж, тєлбєрийг тєлєх.

Долоо. Хувийн хєрєнгє оруулагчийн эрх, їїрэг

15. Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний салбарт хувийн хєрєнгє оруулагч нь хувийн хэвшлийн аж ахуйн нэгж, байгууллага, иргэн байна. Олон нийтийн байгууллага, сан, буяны байгууллага хувийн хєрєнгє оруулагч байж болно.

16. Хувийн хєрєнгє оруулагч нь дараах эрх, їїрэгтэй

а/ Хувийн хєрєнгєєр нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбар шинээр барьж байгуулах болон ажиллуулах їйлчилгээнийхээ нэр тєрєл, байршил, ашиглалтын хэлбэрийн талаар саналаа тухайн цэг салбарын харъяалах нутаг дэвсгэрийн Засаг даргын Тамгын газарт тавьж шийдвэрлїїлэх.

б/ Хувийн хєрєнгєєр нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбар барих гїйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулах тендерт оролцох.

в/ Сонгон шалгаруулалтад шалгарсан тохиолдолд уг цэг салбарыг гэрээнд заасан хугацаанд чанартай барьж ашиглалтад оруулах.

г/ Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээг тусгай зєвшєєрєлтэйгээр эрхлэх, єєрийн мэдлийн шугам сїлжээ, тоног

350

тєхєєрємжийн найдвартай ажиллагааг хангаж, хэрэглэгчдэд стандартын шаардлага хангасан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээ їзїїлэх.

д/ Нийтийн аж ахуйн їйлчилгээг эрхлэхдээ “Хот суурин газрын ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай”, “Ариун цэврийн тухай”, “Усны тухай” хуулиуд тэдгээрийг хэрэгжїїлэхтэй холбогдсон заавар, журам болон орон нутгийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал, Засаг даргын Тамгын газраас гаргасан шийдвэрт заасан ашиглалтын нєхцєл, шаардлагыг хангаж ажиллах.

е/ Эрхлэн явуулж буй нийтийн аж ахуйн їйлчилгээнийхээ їнэ тарифыг орон нутгийн Засаг даргын Тамгын газартай зєвшилцєн баталж мєрдєх.

ё/ Хувийн хєрєнгєєр барьж байгуулсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг салбараа тусгай зєвшєєрєл бїхий этгээдэд тїрээслэх, гэрээгээр ашиглуулах, энэ тухай орон нутгийн Засаг даргын Тамгын газарт мэдэгдэх.

ж/ Энэ журмын 9 дїгээр зїйлийн “в”-д заасан нєхцлєєр хувийн хєрєнгє оруулж барьсан нийтийн аж ахуйн їйлчилгээний цэг, салбарын їнийг орон нутгийн Засаг даргын Тамгын газраас баталсан хуваарь, графикийн дагуу буцааж авах.

Найм. Журам зєрчигчдєд хїлээлгэх хариуцлага

17. Энэхїї журмыг зєрчигчдєд холбогдох хууль, тогтоомжийн дагуу хариуцлага тооцно.

351

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН

САЙДЫН ТУШААЛ

2006 оны 07 дугаар Дугаар 111 Улаанбаатар сарын 06 єдєр хот

Барилгын нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээ батлах тухай

Монгол улсын “Барилгын тухай” хуулийн 6.1.2 дахь заалт, Барилга, хот байгуулалтын яамны Шинжлэх ухаан, технологийн зєвлєлийн 2006 оны 05 дугаар сарын 02-ны єдрийн хуралдааны 6 дугаар тэмдэглэлийг їндэслэн ТУШААХ нь :

1.Тєлєвлєлт, тєсєл арга хэмжээний урьдчилсан їнэ тодорхойлох, судалгаа тооцоонд хэрэглэхээр “Иргэн, їйлдвэрийн барилгын нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээ”-г 2 дугаар хавсралтаар, “Инженерийн шугам, сїлжээний нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээг”-г 3 дугаар хавсралтаар, “Барилгын нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээг хэрэглэх заавар”-ыг 4 дїгээр хавсралтаар тус тус баталсугай.

2. Энэ тушаал гарсантай холбогдуулан “Нэгж хїчин чадлын суурь їнэ батлах тухай” Дэд бїтцийн хєгжлийн сайдын 1994 оны 286 дугаар тушаал, Барилга, хот байгуулалтын сайдын 1993 оны 92 дугаар тушаалын хавсралтаар баталсан “Орон сууцны барилгын 1м2 талбайн дундаж їнэ”-ийг тус тус хїчингїй болсонд тооцсугай.

САЙД Ж.НАРАНЦАЦРАЛТ

352

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006 оны 111 дугаар тушаалын нэгдїгээр хавсралт

Иргэн, їйлдвэрийн барилгын нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээ

Д/д Барилгын нэр 1м 2 талбайн

їнэ /мян.тєг/

А. Олон нийтийн барилга 1 Кино театр 378 2 Хоолны газар 343.86 3 Халуун ус 284.2 4 Контор 380.5 5 Соёлын тєв 369.5 6 Спорт заал 360 7 Дэлгїїр 315 8 Ахуй їйлчилгээ 336 9 Эмийн сан 280 10 Сургуулийн /їндсэн шийдэл тємєр

бетон каркас/-нэг сурагчийн суудал 311.9

1241.4 /нэг хїїхдийн/

11 Цэцэрлэг /їндсэн шийдэл тоосго/-нэг хїїхдийн суудал

420.6 2523.0 /нэг хїїхдийн/

12 Сургуулийн дотуур байр /їндсэн шийдэл тоосго/-дотуур байрны нэг ор

317.2 2250.7

/байрны 1 ор/ 13 Сумын эмнэлэг /їндсэн шийдэл

тоосго/-эмнэлгийн нэг ор 336.0

12298.0 /эмнэлгийн нэг

ор/ 14 Поликлиник 396.5 15 Больниц 390.8 16 Банк 381.5 17 4 машины галын депо 325.5 18 Зочид буудал 375.6 19 Агуулах 250.5 20 Резервуар 94.61

/1м 3 -ын їнэ/

353

21 Бохирын цооног 56.5 /1м 3 -ын їнэ/

22 гараж 198.9 Б. Їйлдвэрийн барилга

1 Засвар механикийн їйлдвэр 295.02 2 Хєнгєн їйлдвэр /їндсэн цех/ 345.8 3 Хїнсний їйлдвэр /їндсэн цех/ 332.7 4 Арьс нэхий ноосны їйлдвэр /їндсэн

цех/ 383.17

5 Тоосгоны їйлдвэр /їндсэн цех/ 375 6 Бетон эдлэлийн їйлдвэр /їндсэн цех/ 392.8 7 Талхны цех 298.5 8 Трактор засварын газар 265

354

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006 оны 111 дугаар тушаалын хоёрдугаар хавсралт

Орон сууцны барилгын нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээ

Орон сууцны барилгын нэр тєрєл 1 м 2 талбайн їнэ /мян.тєг/

Ам

ины

оро

н с

ууц

Дулаалгатай тоосгон ханатай

Цутгамал ТБ хучилттай хуйлмал дээвэртэй

338.30

Угсармал ТБ хучилттай мансардын давхартай

356.02

Модон хучилттай хуйлмал дээвэртэй

315.40

Дулаалгатай царуут тоосгон ханатай

Цутгамал ТБ хучилттай хуйлмал дээвэртэй

296.10

Угсармал ТБ хучилттай мансардын давхартай

311.62

Модон хучилттай хуйлмал дээвэртэй

279.00

Дїнзэн ханатай

Модон хучилттай черпицен дээвэртэй

352.00

Модон хучилттай тємєр дээвэртэй

363.00

Ний

тийн

оро

н с

ууц

Дулаалгатай тоосгон ханатай

Цутгамал ТБ хучилттай, хуйлмал дээвэртэй

261.63

Угсармал ТБ хучилттай, мансардын давхартай тємєр дээвэртэй

267.60

Угсармал ТБ хучилттай мансардын давхартай, черпицен дээвэртэй

266.51

Тоосгон дїїргэгчтэй цутгамал ТБ

Цутгамал ТБ хучилттай, хуйлмал дээвэртэй

332.97

Угсармал ТБ хучилттай, мансардын давхартай тємєр дээвэртэй

353.35


352.00

Царуут бетон Цутгамал ТБ хучилттай, 269.71

355

дїїргэгчтэй цутгамал ТБ

хуйлмал дээвэртэй Угсармал ТБ хучилттай, мансардын давхартай тємєр дээвэртэй

278.54


276.85

Зарим нэгж ажлын їнэ

Ерд

ийн

Торхны 1м 2 -ын норматив /газар шороо, суурь, хана, хучилт, дээвэр/

204.60

Заслалын 1м 2 - ын талбайн

ажлын норматив

Эмульсээр будах /шавардлага, тэгшилгээ, єнгєлгєє, эмульсэн будаг/

9.54

Ханын цаас наах /шавардлага, тэгшилгээ, єнгєлгєє, ханын цаас наах/

9.16

Тосон будгаар будах /шавардлага, тэгшилгээ, єнгєлгєє, эмульсэн будаг/

8.12

Шохойн будгаар будах /шавардлага, тэгшилгээ, єнгєлгєє, эмульсэн будаг/

5.46

Плита наах /шавардлага, тэгшилгээ, плита наах/

16.57

356

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006 оны 111 дугаар тушаалын гуравдугаар хавсралт

Инженерийн шугам, сїлжээний нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээ

1.Гадна дулаан

Суваг Яндан- гийн

тєрєл

Яндангийн хэмжээ

100м-ийн їнэ

/сая.тєг/ Тєрєл Хэмжээ

Тоосго 800х385 Ган Ф80, ф80, ф32 23.07 1200х460 Ф80, ф80,

ф50, ф32, ф50 39.06

1600х460 Ф100, ф100, ф80, ф50,

ф100

53.86

1800х1000 Ф600, ф600 57.66 Цутгамал 800х385 Ф80, ф80, ф32 26.0

1200х460 Ф80, ф80, ф50, ф32, ф50

38.92

1600х460 Ф100, ф100, ф80, ф50,

ф100

54.61

1800х1000 Ф600, ф600 64.99 Угсармал 900х450 Ф80, ф80, ф32 26.3

1200х600 Ф80, ф80, ф50, ф32, ф50

40.14

1500х600 Ф100, ф100, ф80, ф50,

ф100

55.35

Ил Ф150, ф150, ф80

9.59

Ф1000, ф1000 55.56

357

2. Гадна бохир ус

Д/д Яндангийн тєрєл Яндангийн хэмжээ

100м-ийн їнэ /сая.тєг/

1 Хуванцар Ф100 4.33 Ф150 5.06 Ф300 7.07 Ф800 18.77

2 Ширэм Ф100 4.54 Ф150 5.34 Ф300 7.62 Ф800 20.33

3 Ваар Ф100 5.14 Ф150 6.05 Ф300 8.47 Ф800 22.58

3.Гадна цэвэр ус

Д/д Яндангийн тєрєл Яндангийн хэмжээ 100м-ийн їнэ /сая.тєг/

1 Хуванцар Ф150 5.08 Ф400 13.55

2 Ган Ф80 3.39 Ф150 5.02 Ф325 8.29 Ф600 14.69 Ф800 19.59 Ф1000 28.22

4. Холбоо

Д/д Тєрєл Хїчин чадал 100м-ийн їнэ /сая.тєг/ 8 O/F 12 O/F 24 O/F

1 Шилэн кабель

Агаарын 4.88 7.13 0 Газрын 28.96 38.19 49.44

Сувагчлалын 35.1 48.02 56.51 2 Сувагчлалын

кабель Сувагчлалын

кабель 100м-ийн їнэ /сая.тєг/

10 хос 50 хос 200 хос 29.71 45.41 87.74

358

5. Эрчим хїч

Д/д Тєрєл Хїчин чадал 100м-ийн їнэ /сая.тєг/

1 Кабель /зэс голтой/ 0.4 кВ 1.96 10 кВ 2.84

2 Агаарын шугам 0.4 кВ 0.87 10 кВ 1.47 35 кВ 2.42

110 кВ 3.67 Д/д Тєрєл Хїчин чадал 1 ком-ийн їнэ

/сая.тєг/ 1 Ил дэд станц 10/0.4 кВ, 100

кВ А 7.23

10/0.4 кВ, 250 кВ А

9.35

35/0.4, 400 кВ А 37.53 35/10 кВ, 2500

кВ А 329.63

110/35/10 кВ, 2500 кВ А

528.23

6. Гїїр

Д/д Тєрєл Хїчин чадал 1м-ийн їнэ 1 Тємєр бетон Гїїрийн єргєн

6 м 9.8

2 Мод 1.4 3 Тємєр бетон Гїїрийн єргєн

7 м 11.4

4 Мод 1.6

7. Авто зам

Д/д Тєрєл Хїчин чадал 100м-ийн їнэ /сая.тєг/

1 Асфальт Замын єргєн 6 м

16.02 2 Хайрга 10.8 3 Сайжруулсан шороо 2.36 4 Асфальт Замын єргєн

7 м 18.69

5 Хайрга 12.6 6 Сайжруулсан шороо 2.75

359

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006 оны 111 дугаар тушаалын дєрєвдїгээр хавсралт

Иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилгын болон инженерийн шугам, сїлжээний нэгж хїчин чадлын тєсвийн їнэлгээг

хэрэглэх заавар

1. Иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилгын болон инженерийн шугам, сїлжээний нэгж хїчин чадлын тєсвийн їнэлгээг хєрєнгє оруулалт, тєлєвлєлт, тєсєл, арга хэмжээнд барилга байгууламж, инженерийн шугам сїлжээний урьдчилсан їнэ тодорхойлох, техник эдийн засгийн їндэслэл зохиох, тєлєвлєлт, мэдээлэл, судалгаа тооцооны ажилд хэрэглэнэ.

2. Барилга, байгууламж, инженерийн шугам сїлжээний нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээг /цаашид иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилгын 1м2 талбайн суурь їнэ, инженерийн шугам сїлжээний 100м-ийн суурь їнэ гэх/ хэрэглэгч байгууллага, иргэд нь эдгээр суурь їнээс єєрийн хэрэгцээнд нь аль тохирохыг сонгон авч судалгаа тооцоонд хэрэглэнэ.

3. Нэгж хїчин чадлын тєсвийн жишиг їнэлгээг 2006 оны 1 сарын 01-ний їеийн зах зээлийн їнээр, газар хєдлєлтийн 7 баллаар, Улаанбаатар хотод, ердийн хєрсєнд баригдах барилга байгууламжийн нєхцлєєр тохирсон.

4. Иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилгын 1м2 талбайн суурь їнэ, шугам сїлжээний 100 м-ийн суурь їнэнд барилга угсралтын ажлын тєсєвт єртгєєс гадна нэмэгдсэн єртгийн албан татвар, захиалагчийн хяналтын зардал, нормчлолын сан, магадлашгїй ажлын зардал орж тооцогдсон.

5. Барилга, байгууламж, инженерийн шугам сїлжээний баригдах байршлаас нь хамааруулан иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилга, инженерийн шугам сїлжээний тєсєвт єртгийг Дэд бїтцийн хєгжлийн сайдын 1999 оны 343 дугаар тушаалын 2, 3 дугаар тушаалаар баталсан “Байгалийн зарим хїчин зїйлсийн нєлєєллийн итгэлцїїр”, “Тээврийн зардлын итгэлцїїр” болон 2006 оны 1 дїгээр сараас хойшхи їнийн єсєлтийн итгэлцїїрийг тус тус ашиглан дараах томъёогоор тодорхойлно.

Тє = Б сї х Б и х Т и х Ї и

Тє -Барилга, байгууламж, инженерийн шугам сїлжээний тєсєвт єртєг

Б сї - Барилга байгууламж, инженерийн шугам сїлжээний нэгж хїчин чадлын нормативаар тооцож гаргасан барилгын їнэ

360

Б и – Байгалийн зарим хїчин зїйлсийн нєлєєллийн итгэлцїїр

Т и – Тээврийн зардлын итгэлцїїр Ї

и – 2006 оны 01 дїгээр сарын 01-нээс хойшхи їнийн

єсєлтийн индекс Жишээ 1. Ховд аймгийн Дєргєн суманд 2007 онд

баригдах 324 м2 талбайтай, дэлгїїрийн барилгын тєсєвт єртгийг дараах єгєгдлїїд ашиглан дээрх томъёогоор тооцвол:

Б сї = 324 х 315,0 = 102,06 сая/тєг Б

и = 1,18

Т и = 1,13 Ї

и = 1,05 гэвэл

Тє = 102,06 х 1,18 х 1,13 х 1,05 = 142,89 сая/тєг Жишээ 2. Ховд аймгийн Дєргєн суманд 2007 онд

баригдах 83 м урттай, 150 мм-ийн голчтой ширмэн яндан бїхий бохир усны шугамын тєсєвт єртгийг дээрхи томъёогоор тооцвол:

Б сї

= 5.34 х 0.83= 4.43 сая/тєг Б и = 1,18 Т и = 1,13 Ї

и = 1,05 гэвэл Тє = 4.43 х 1,18 х 1,13 х 1,05 = 6.2 сая/тєг

6. Иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилгын 1 м2 талбайн суурь їнэнд салхивч, дотор халаалт, цэвэр бохир ус, холбоо, дохиолол, цахилгааны ажлууд болон анхны худаг хїртлэх гадна бохир усны шугамын ажлуудыг оруулж тооцсон ба суурилагдсан тоног тєхєєрємжийн їнэ, газрын їнийг оруулж тооцоогїй болно.

Тїїнчлэн тусгайлан баригдсан туслах барилгууд, дэд єртєє, цооног, уурын зуух зэрэг барилга байгууламжууд ороогїй учир тэдгээрийн їнийг тусад нь тооцно.

7. Дэд бїтцийн сайдын 2004 оны 123 дугаар тушаалын баталсан “Барилга угсралтын ажлын тєсєвт єртгийн индекс тооцох дїрэм”-ийг ашиглан тооцоог хийж байгаа тайлант їеийн барилгын їнийн єсєлтийн индексийг тооцож тусгана. Дараа жилїїдэд баригдах барилга байгууламж, тєсєл, арга хэмжээний тєсєєлєлийг боловсруулахдаа їнийн єсєлтийн индексийг урьдчилан тооцож тусгана.

8. Иргэн, орон сууц, їйлдвэрийн барилгын 1 м2 талбайн суурь їнэ, шугам сїлжээний 100 м-ийн суурь їнийг ажлын тєсєв зохиох, барилгын ажлын гїйцэтгэл гаргах, санхїїжилт, хєрєнгийн їнэлгээ болон тендерийн їнэ зохиоход хэрэглэхгїй.

361

“МОНГОЛ УЛСЫН ЦОЛ ХЇРТЭЭХ, ОДОН МЕДАЛИАР ШАГНАХ ЖУРАМ”-ЫГ БАТЛАХ ТУХАЙ


1. “Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнах

журам”-ыг хавсралтын ёсоор баталсугай.


ЕРЄНХИЙЛЄГЧ Н.БАГАБАНДИ

362

Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн 1999 оны 71 дїгээр зарлигийн

хавсралт

МОНГОЛ УЛСЫН ЦОЛ ХЇРТЭЭХ, ОДОН, МЕДАЛИАР ШАГНАХ ЖУРАМ

Нэг. Нийтлэг їндэслэл 1.Энэхїї журмын зорилго нь Монгол Улсын цол хїртээх,

одон, медалиар шагнуулахаар нэр дэвшїїлэх, уламжлах, єргєн мэдїїлэх, тїїнийг хїлээн авч судлах, шийдвэрлэх, шагналыг гардуулах, цолны тэмдэг, одон, медаль, тэдгээрийн їнэмлэхийг нєхєн болон сольж олгохтой холбогдсон харилцааг зохицуулахад оршино.

2.Монгол Улсын тєрийн шагнал, цэргийн болон дипломат цол, “Алдарт эх” I, II одон, ойн медальд нэр дэвшїїлэх, єргєн мэдїїлэх нь энэхїї журамд їл хамаарна.

Хоёр. Монгол Улсын цол хїртээх, оон, медалиар шагнахад нэр дэвшїїлэх, уламжлах, єргєн мэдїїлэх

3. Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнахад тєрийн ба тєрийн бус бїх байгууллагын болон улс тєрийн нам, аж ахуйн нэгжийн анхан, дунд, дээд шатны удирдлага, Монгол Улсын Ерєнхийлєгч, Улсын Их Хурал, Засгийн газар нэр дэвшїїлэхээр санал гаргаж болно.

4. Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнуулахаар анхан шатанд дараахь хурлуудаар хэлэлцэж нэр дэвшїїлнэ.

а/ материаллаг їйлдвэрлэл, їйлчилгээ, боловсрол, шинжлэх ухаан, эрїїл мэнд, нийгмийн хамгаалал, соёл, урлаг, шашин, хэвлэл мэдээллийн болон бусад салбаруудад ажиллагсад, орон нутгийн бїх шатны тєр, захиргааны байгууллагын ажилтныг ажлын газрынх нь хамт олны /томоохон їйлдвэр, аж ахуйн газрын хувьд цех, тасгийн ажилчдын/ хурлаар;

б/ бїх шатны иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн дарга, засаг даргыг тухайн шатны иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн хуралдаанаар;

в/ Улсын Их Хуралд суудал бїхий улс тєрийн нам, тєрийн бус байгууллагын ажилтнуудыг холбогдох шатны /сум,

363

дїїрэг, аймаг, нийслэлийн г.м/ хамтын удирдлагын байгууллага /тэргїїлэгчид, зєвлєл гэх мэт/-ын хурлаар;

г/ энэ зїйлийн а, б, в-д зааснаас бусад иргэдийг баг, хорооны иргэдийн нийтийн хурлаар.

5. Хурлын ирц шагналд нэр дэвшигчийн харьяалагдаж буй нэгжийн хамт олны 70-аас доошгїй хувь байх шаардлагатай бєгєєд хуралд оролцогсдын 80-аас дээш хувь нь шагналд нэр дэвшїїлэхээр зєвшєєрвєл тодорхойлолт гаргаж байгууллагын захиргаанд уламжилна. Байгууллагын захиргаа хамтын удирдлагын хурлаараа хэлэлцэж шийдвэрлэн тодорхойлолт гаргана.

6. Тодорхойлолтод шагналд нэр дэвшигч эрхэлсэн ажилдаа ямар содон санаачилга, бїтээл гаргасан, тїїнийг хэрэгжїїлснээр улс, нийгэмд ямар ашиг тус єгснийг баримтаар дурдан тусгаж, эл амжилтанд тохирох цол, одон, медалийн нэр заасан саналаа бичиж, байгууллагын дарга гарын їсэг зурж, тамга дарна.

7. Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнуулахаар нэр дэвшигчийн анкет, тодорхойлолтыг хурлын албан тэмдэглэл, шийдвэрийн хамт сум, дїїргийн Засаг даргад уламжилна.

8. Сум, дїїргийн Засаг дарга саналаа тухайн шатны ИТХ-ын тэргїїлэгчдийн хуралдаанаар хэлэлцїїлэн, зєвшєєрєгдсєн хїний материалыг аймаг, нийслэлийн Засаг даргад уламжилна.

9. Аймаг, нийслэлийн Засаг дарга бичиг баримтын бїрдэлт, шагнуулах їндэслэл, тодорхойлолтыг хянан їзэж, шагналд уламжлах эсэхийг нарийвчлан шїїж, холбогдох яам, харьяа дээд газар, тєрийн бус байгууллага, улс тєрийн нам, мэргэжлийн эвсэл, холбоодын орон нутгийн ба тєв байгууллагын хамтын удирдлагын дїгнэлт, саналыг бичгээр авч хавсарган саналаа аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн хуралдаанд оруулж хэлэлцїїлнэ.

10. Аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын тэргїїлэгчдийн хуралдаан албан тэмдэглэл хєтєлж, зєвшєєрєгдсєн нэр дэвшигчийн асуудлаар тогтоол гаргаж, холбогдох материалын хамт Монгол Улсын Ерєнхийлєгчид єргєн мэдїїлэх шийдвэр гаргана.

Єргєн мэдїїлэх бичигт аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн дарга гарын їсэг зурж, тамга дарна.

11. Дараах албан тушаалд ажиллаж байгаа хїмїїс болон иргэдийг дор дурдсан албан тушаалтан Монгол Улсын

364

цол хїртээх, одон, медалиар шагнуулахаар Монгол Улсын Ерєнхийлєгчид єргєн мэдїїлнэ.

а/ Улсын Их Хурлын гишїїн, Ерєнхий сайд, Засгийн газрын гишїїн, Улсын Их Хурлаас томилогддог бусад албан тушаалтныг Монгол Улсын Их Хурлын дарга; Улсын Их Хурлын Тамгын газрын ажилтнуудыг Улсын Их Хурлын Тамгын газрын Ерєнхий нарийн бичгийн дарга;

б/ Монгол Улсын Дээд шїїхийн Ерєнхий шїїгч, Улсын Ерєнхий прокурор, Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын ажилтнуудыг Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын дарга;

в/ Монгол Улсын Засгийн газраас томилдог албан тушаалтнуудыг Ерєнхий сайд, яам, тохируулагч, хэрэгжїїлэгч агентлаг; Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын ажилтнуудыг Монгол Улсын Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга;

г/ Їндсэн хуулийн цэцийн гишїїдийг Їндсэн хуулийн цэцийн дарга;

д/ Улсын Их Хуралд ажлаа хариуцан тайлагнадаг тєрийн тєв байгууллагад ажиллагсдыг холбогдох байгууллагын дарга;

е/ Монгол Улсын бїх шатны шїїхийн шїїгчийг Шїїхийн Ерєнхий зєвлєлийн дарга;

ж/ Улсын Ерєнхий прокурорын орлогч, бїх шатны прокурор, гїйцэтгэх болон техникийн ажилтнуудыг Монгол Улсын Ерєнхий прокурор;

з/ цэргийн албан хаагчдын Батлан хамгаалахын сайд;

и/ Улсын аюулгїй байдлыг хангах газарт ажиллагсдыг тус газрын дарга;

к/ цагдаагийн албан хаагчдыг Хууль зїйн сайд; л/ тэтгэвэрт гараад аль нэг байгууллагад ажиллахгїй

байгаа ахмадуудыг аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын тэргїїлэгчдийн дарга;

м/ дипломат ажилтан, гадаадын иргэдийг Гадаад харилцааны сайд.

12. Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнуулахаар аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн дарга Монгол Улсын Ерєнхийлєгчид єргєн мэдїїлэхдээ дараахь бичиг баримтыг бїрдїїлсэн байна:

а/ нэр дэвшигчийн анкет /нэгдїгээр хавсралтаар/; б/ тодорхойлолт; в/ цол хїртээх, одон, медалиар шагнуулахаар анхан

шатанд хурлаар хэлэлцсэн тухай албан тэмдэглэл; г/ сум, дїїргийн Засаг даргын санал, ИТХ-ын

365

тэргїїлэгчдийн хурлын албан тэмдэглэл, тогтоол; д/ холбогдох дээд байгууллагын дїгнэлт, санал; е/ аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн

хурлын тэргїїлэгчдийн хуралдаанаар хэлэлцсэн албан тэмдэглэл, гаргасан тогтоол, аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн даргын гарын їсэг бїхий єргєн мэдїїлэг бичиг.

13. Монгол Улсын Их Хурлын даргаас єргєн мэдїїлсэн албан тушаалтанд бїрдїїлэх баримт бичиг нь Улсын Их Хурлын даргын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет; Тамгын газрын ажилтнуудын хувьд хамт олны хурлын албан тэмдэглэл, УИХ-ын Тамгын газрын ерєнхий нарийн бичгийн даргын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет;

14. Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын даргын єргєн мэдїїлсэн албан тушаалтны тухайд Тамгын газрын даргын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет; Тамгын газарт ажиллагсдын хувьд тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет, хамт олны хурлын албан тэмдэглэл.

15. Монгол Улсын Ерєнхий сайдаас єргєн мэдїїлсэн хїмїїсийн тухайд Засгийн газрын хуралдаанаар хэлэлцсэн албан тэмдэглэл, тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет; Хэрэг эрхлэх газрын ажилтнуудын хувьд хамт олны хурлын албан тэмдэглэл, тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг анкет; гадаадын иргэдийн тухайд Гадаад харилцааны сайдын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет; дипломат ажилтны хувьд хамт олны болон сайдын зєвлєлийн хурлын албан тэмдэглэл, Гадаад харилцааны сайдын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет.

16. Їндсэн хуулийн цэцийн гишїїдийг єргєн мэдїїлэхдээ цэцийн ажил хэргийн зєвлєлгєєнєєр хэлэлцсэн албан тэмдэглэл, Цэцийн даргын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, нэр дэвшигчийн анкет.

17. УИХ-д ажлаа тайлагнадаг тєрийн тєв байгууллагад ажиллагсдын хувьд хамт олны хурлын албан тэмдэглэл, байгууллагын даргын тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэг бичиг, анкет;

18. Шїїхийн Ерєнхий зєвлєлийн дарга, Улсын Ерєнхий прокурор, Хууль зїй, Батлан хамгаалахын сайд, Улсын аюулгїй байдлыг хангах газрын даргын єргєн мэдїїлсэн хїмїїсийн хувьд анкет, тодорхойлолт, єргєн мэдїїлсэн бичиг, тухайн байгууллагын зєвлєлийн хуралдааны албан тэмдэглэл, холбогдох шатны Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн санал.

366

Тайлбар: Бїх шатны шїїх, прокурорын тєв, орон нутгийн байгууллагад ажиллагсдын тухайд Монгол Улсын Дээд шїїхийн Ерєнхий шїїгч, Ерєнхий прокурор єргєн мэдїїлнэ. Эдгээр ажиллагсдын тухайд энэ журмын 12-ын “а”, “б”, “в”-д заасан бичиг баримт, єргєн мэдїїлсэн бичиг болон тухайн байгууллагын зєвлєлийн хуралдаанаар хэлэлцсэн албан тэмдэглэл, холбогдох шатны Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн саналыг бичгээр бїрдїїлнэ.

19. Тэтгэвэрт гараад аль нэг байгууллагад ажиллахгїй байгаа ахмадуудын тухайд ажиллаж байсан газар буюу мэргэжлийн харьяа байгууллагын тодорхойлолт, аймаг, нийслэлийн ИТХ-ын Тэргїїлэгчдийн даргын єргєн мэдїїлсэн бичиг, анкет, Монголын ахмадын холбооны гїйцэтгэх хорооны тэргїїлэгчдийн хурлын албан тэмдэглэл, санал.

20. Монгол Улсын Ерєнхийлєгч санаачлан ямар нэг албан тушаалтан, иргэнийг шагнахаар нэр дэвшїїлбэл Ерєнхийлєгчийн Тамгын газар хариуцаж тухайн хїнийг судалж, зохих журмын дагуу шийдвэрлїїлнэ.

Гурав. Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнах асуудлыг шийдвэрлэх, гардуулах, мэдээлэх

21. Монгол Улсын цол хїртээх, одон, медалиар шагнахад Монгол Улсын Ерєнхийлєгч зарлиг гаргана.

22. Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн Тамгын газар цол хїртээх, одон, медалиар шагнуулахаар єргєн мэдїїлсэн, холбогдох баримт бичгийн бїрдэлт, агуулгыг судлан, санал боловсруулж, шийдвэрийн тєслийг Монгол Улсын Ерєнхийлєгчид танилцуулна.

23. Монгол Улсын цолны тэмдэг, одон, медаль, дагалдах мєнгєний чекийг їнэмлэхийн хамт Ерєнхийлєгч тєрийн ордонд болон орон нутагт ёслол тєгєлдєр гардуулна. Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн даалгавраар шагналыг Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын дарга, Ерєнхийлєгчийн зєвлєх, аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн дарга, Засаг дарга гардуулж болно.

24. Гадаадад суугаа Монгол Улсын болон гадаадын иргэний шагналыг Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн даалгавраар тухайн улсад суугаа Онц бєгєєд Бїрэн эрхт Элчин сайд, консул гардуулж болно.

25. Монгол Улсын цолны тэмдэг, одон, медаль, гардуулах ёслолд Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын дарга, шагнагдагчийн холбогдох салбарын сайд, байгууллагын

367

удирдлага оролцох ба аймаг, нийслэлийн Иргэдийн тєлєєлєгчдийн хурлын тэргїїлэгчдийн дарга, Засаг дарга оролцож болно.

26. Монгол Улсын цолны тэмдэг, одон, медалийг гардуулсан тухай албан тэмдэглэл /2 дугаар хавсралтаар/ їйлдэж Ерєнхийлєгчийн Тамгын газарт хадгална. Ерєнхийлєгчийн даалгавраар тєрийн дээд шагналыг энэхїї журмын 23, 24 дїгээр зїйлээр эрх олгосон албан тушаалтан гардуулбал албан тэмдэглэлд гарын їсгээ зурж баталгаажуулан 1 сарын дотор Ерєнхийлєгчийн Тамгын газарт ирїїлнэ.

27. Монгол Улсын цол хїртээсэн, одон, медалиар шагнасан, гардуулсан тухай хэвлэл, радио, телевизээр мэдээлнэ.

Дєрєв. Цолны тэмдэг, одон, медаль, їнэмлэхийг нєхєн болон сольж олгох

28. Монгол Улсын цолны тэмдэг, одон, медаль, їнэмлэхийг ямар нэг шалтгаанаар їрэгдїїлсэн, эвдэж гэмтээсэн тохиолдолд шагналын эзэн, тїїний нєхєр, эхнэр, хїїхэд, эцэг, эх, тєрсєн ах, эгч, дїїд нь зохих їнээр нь нєхєн болон сольж олгож болно.

29. Цолны тэмдэг, одон, медаль, їнэмлэхийг шагналын эзэн, тїїний нєхєр, эхнэр, хїїхэд, эцэг, эх, тєрсєн ах, эгч, дїї нєхєн болон сольж авахыг хїсвэл їрэгдїїлсэн, эвдэж гэмтээсэн нєхцєл, шалтгааныг тодорхой бичсэн єргєдлєє їнийг банкинд тушаасан баримт, эвдэрч гэмтсэн зїйлийн хамт Монгол Улсын Ерєнхийлєгчийн Тамгын газарт ирїїлнэ.

30. Ерєнхийлєгчийн Тамгын газар єргєдлийг хянан їзэж цолны тэмдэг, одон, медаль, їнэмлэхийг нєхєн болон сольж олгох їндэслэлтэй гэж їзвэл Ерєнхийлєгчийн Тамгын газрын даргын захирамж гаргаж шийдвэрлэнэ.

368

МОНГОЛ УЛСЫН ЦОЛ ХЇРТЭХ, ОДОН, МЕДАЛИАР ШАГНУУЛАХААР

ЄРГЄН МЭДЇЇЛСЭН ХЇНИЙ АНКЕТ

1. Овог:_______________ 2. Нэр:________________

3. Тєрсєн огноо________________ /он, сар, єдєр/

4. Хїйс: ______ 5. Тєрсєн аймаг, сум, хот_______________________

6. Одоогийн харьяалал: ____________________________________________________________

/оршин суугаа аймаг, сум, хот/

7. Нийгмийн байдал: _____________________

8.Регистр ¹_______________________ /эхний хоёр їсгийг заавал бичнэ/

9. Боловсрол: ______________

10. Ажилладаг салбар: __________________________

11. Мэргэжил_______________________________________________

12. Урьд болон одоо ажиллаж байгаа газар:

¹ Ажлын газрын нэр : Хугацаа : Эрхэлсэн ажил

___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________ ___________________ ___________ ______________

13. Урьд нь шагнагдаж байсан шагналууд: /Монгол Улсын цол, одон, медаль/

369

¹ Шагналын нэр : Эрхэлсэн ажил: ______________________ ___________________________ ______________________ ____________________________ ______________________ ____________________________ ______________________ ____________________________

14. Шагнуулах їндэслэл: ______________________________________

15. Ямар шагналаар шагнуулах хамт олны санал__________________

16. Хамт олны саналын хувь____________________________________

370

МОНГОЛ УЛСЫН БАРИЛГА, ХОТ БАЙГУУЛАЛТЫН

САЙДЫН ТУШААЛ


Журам батлах тухай

“Засгийн газрын бїтцийн тухай” Монгол Улсын 2004 оны хууль, “Монгол Улсын яамны эрх зїйн байдлын тухай” хуулийн 26 дугаар зїйл болон Монгол Улсын Засгийн газрын 1997 оны 52, 53, 2005 оны 80 дугаар тогтоолуудыг тус тус їндэслэн ТУШААХ нь :

1. Барилга, хот байгуулалтын сайдын тушаалаар олгогдох Монгол Улсын Засгийн газрын шагнал “Тэргїїний барилгачин”, “Нийтийн аж ахуйн тэргїїний ажилтан”, “Газрын харилцааны тэргїїний ажилтан”, хїндэт тэмдгїїдээр шагнах журмыг 1дїгээр хавсралтаар, “Яамны шагнал олгох журам”-ыг 2 дугаар хавсралтаар, “Шагналд тодорхойлох загвар”-ыг 3 дугаар хавсралтаар тус тус баталсугай.

2. Яамны “Хїндэт дэвтэр” /дагалдах їнэмлэх/ болон “Жуух бичиг” /хавтас/ хийлгэх зардлыг яамны тєсвєєс “Тэргїїний барилгачин”, “Нийтийн аж ахуйн тэргїїний ажилтан”, “Газрын харилцааны тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдэг /гэрчилгээ, жааз/-ийг хийлгэх зардлыг Барилга, нийтийн аж ахуйн хєгжлийг дэмжих тєв, Газрын харилцаа, геодизи, зураг зїйн газраас гарган олгож байхыг яамны Тєрийн нарийн бичгийн дарга, Барилга нийтийн аж ахуйн хєгжлийг дэмжих тєвийн болон Газрын харилцаа, геодизи, зураг зїйн газрын дарга нарт тус тус даалгасугай.

3. “Загвар, журам батлах тухай” Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2005 оны 4 дїгээр сарын 29-ний єдрийн 37 дугаар тушаалын хоёрдугаар хавсралтаар хїчингїй болсонд тооцсугай.

4. Энэ тушаалын биелэлтэд хяналт тавьж ажиллахыг Тєрийн захиргаа удирдлагын газар /Ч.Жаргалсайхан/-т їїрэг болгосугай.

371

САЙД Ж.НАРАНЦАЦРАЛТ Барилга, хот байгуулалтын сайдын

2006 оны 02 дугаар сарын 23-ны єдрийн 16 тоот тушаалын нэгдїгээр хавсралт

“САЛБАРЫН ТЭРГЇЇНИЙ АЖИЛТАН” ХЇНДЭТ ТЭМДГЭЭР ШАГНАХ ЖУРАМ


1. Барилга, хот байгуулалтын сайдын эрхлэх ажлын хїрээнд ажил, їйлчилгээ эрхлэж, тус салбарыг хєгжїїлэхэд тодорхой хувь нэмэр оруулсан, ажлын амжилт, бїтээл гаргасан тэргїїний хїмїїсийг Барилга хот байгуулалтын сайдын тушаалаар “Тэргїїний барилгачин”, “Нийтийн аж ахуйн тэргїїний ажилтан”, “Газрын харилцааны тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдэг /цаашид “Салбарын тэргїїний ажилтан” гэх/-ээр шагнахад энэхїї журмыг дагаж мєрдєнє.

2. ”Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгээр дор дурьдсан шалгуур їзїїлэлтийг хангасан хїмїїсийг шагнана. Їїнд:

а/ Барилга, хот байгуулалтын салбарын їйлдвэрлэл, їйлчилгээг єргєжїїлэн хєгжїїлж, їйлдвэрлэлийн найдвартай ажиллагааг ханган, єндєр їр ашигтай ажиллуулах, дэвшилтэт шинэ техник, технологи эзэмшин нэвтрїїлэх, їйлчилгээний нэр тєрєл, хїрээг єргєтгєх, мэргэжлийн ур чадвараа дайчлан шинэ бїтээгдэхїїний їйлдвэрлэл, орлогын эх їїсвэрийг нэмэгдїїлэхэд мэдлэг авъяас, ур чадвараа дайчлан санаачлага гаргаж ажилласан удирдах болон инженер техникийн ажилтан, ажилчид

б/ Ажлын бїтээлээрээ хамт олноо хошуучлан ажиллаж, тухайн ажил мэргэжлээрээ салбарын тэргїїний хїмїїсийн амжилт бїтээлд хїрсэн, мэргэжлийн єндєр ур чадвар гарган ажил, їйлчилгээг хэрэглэгч їйлчлїїлэгчдийн эрх ашигт нийцїїлж чанартай гїйцэтгэн эрхэлсэн ажилдаа єндєр амжилт гаргаж, идэвхи санаачлагатай, техникийн осол, зєрчилгїй ажиллаж байгаа ажилтан, ажилчид

в/ Салбарын мэргэжилтэй боловсон хїчин бэлтгэх, сургахад бодитой хувь нэмэр оруулсан, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажилд амжилт, нээлт бїтээл гаргасан багш, эрдэмтэд

372

г/ Салбарыг хєгжїїлэхэд тодорхой хувь нэмэр оруулсан тєрийн болон тєрийн бус олон нийтийн байгууллагын зїтгэлтэн, ахмадууд, гадаадын иргэд

д/ Салбарын ажил їйлчилгээнд тодорхой їр дїн єгєхїйц нээлт, шинэ бїтээл гаргасан, їйлдвэрлэлийн найдвартай ажиллагааг хангах, эдийн засгийн їр ашгийг дээшлїїлэхэд чухал ач холбогдолтой шинэ техник, технологи, шилдэг тэргїїний арга ажиллагаа нэвтрїїлсэн иргэд

е/ Їйлдвэрлэлд учирч болохуйц ноцтой аваар ослоос урьдчилан сэргийлж таслан зогсоох арга хэмжээ авсан, тїїний хохирол уршгийг арилгах, улс орны болон салбарын хэмжээний тулгамдсан зорилтыг шийдвэрлэхэд чухал ач холбогдолтой тєсєл, хєтєлбєр боловсруулах, хэрэгжїїлэх ажилд тодорхой їїрэг гїйцэтгэсэн, тїїнчлэн нэн тєвєгтэй їїрэг, даалгаврыг амжилттай гїйцэтгэсэн ажилтан, ажилчидад тус тус олгоно.

3. “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдэг, їнэмлэхийн загварыг шинэчлэх, єєрчлєх асуудлыг Барилга, хот байгуулалтын сайдын тушаалаар шийдвэрлэнэ.

4. “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгээр шагнуулахаар ирїїлсэн тодорхойлолтыг буцаахгїй.

Хоёр. Шагналыг мэдїїлэх

4.“Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгээр шагнуулах санаачлагыг ємчийн аливаа хэлбэрийг харгалзахгїйгээр аж ахуйн нэгж, байгууллага гаргаж болно. Тухайн аж ахуйн нэгж, байгууллага нь тогтвортой їйл ажиллагаа явуулж байгаа, їйлчилгээний зєрчил, дутагдал гаргаагїй байх бєгєєд шагналд нэр дэвшиж байгаа хїн нь тухайн хамт олны дотор сїїлийн 5-аас доошгїй жил, салбарт 15-аас дээш жил тогтвор суурьшилтай ажилласан байна.

Энэхїї журмын 2-ын г.д.е-д заасан їзїїлэлтээр шагнагдах хїмїїст ажилласан жилийг хамааруулахгїй байж болно.

Тєрийн бус болон нам, олон нийтийн байгууллага нь гишїїд, идэвхтнээ шагнуулахдаа тухайн хїний ажиллаж байгаа їндсэн байгууллагын тодорхойлолт, холбогдох бусад материалыг бїрдїїлсэн байна.

5. Шагнуулах хїний ажил байдлын тодорхойлолтыг тухайн хїний ажиллаж байгаа аж ахуйн нэгж, байгууллага гаргахдаа тїїний шагнуулах їндэслэлийг тодорхой бичиж,

373

ажлын їзїїлэлт, судалгаа, тооцоогоор баталгаажуулан, нээлт бїтээлийн жагсаалтыг хавсаргана.

Шагналын тодорхойлолтыг хамт олны буюу удирдлагын зєвлєлийн хурлаар хэлэлцїїлж зєвшєєрїїлсэн байна.

6. Шагнуулах хїний тодорхойлолтод нутгийн захиргааны байгууллагын саналыг, хэрэв Барилга, хот байгуулалтын сайдын эрхлэх ажлын хїрээний бус салбарын байгууллагаас тодорхойлж байгаа бол харъяалах салбарын яамны саналыг авч, тухайн шагналыг олгох хугацаа, арга хэмжээ болохоос 30-аас доошгїй хоногийн ємнє яаманд ирїїлнэ.

Яам шаардлагатай гэж їзвэл шагналыг шийдвэрлэх їед салбарын агентлаг, тєвийн санал авч болно.

7. Шагнуулах хїний материал дор дурдсан зїйлээс бїрдэнэ.Їїнд:

а/ Ажил байдлын тодорхойлолт, ажлын їзїїлэлт, судалгаа, тооцооны хамт /батлагдсан загварын дагуу/

б/ Хамт олны буюу удирдлагын зєвлєлийн хурлын тэмдэглэл

в/ Нутгийн захиргааны байгууллага болон холбогдох яамны санал

Гурав. “Салбарын тэрїїний ажилтан” хїндэт тэмдгийг олгох

8. “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгийг энэ журмын 2 дугаар зїйлд заасан шалгуур їзїїлэлтийг хангасан хїмїїст салбарын онцлогийг їндэслэн дараах чиглэлээр олгоно. Їїнд:

а/ Барилга угсралт, засвар, хот байгуулалт, тєлєвлєлт, архитектур, зураг тєсєл, барилгын материалын їйлдвэрлэлийн ажил, їйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуй нэгж, байгууллагын ажиллагсад болон энэ чиглэлээр тєрийн бодлого боловсруулдаг, тэдгээрт їйлчилдэг тєрийн албан хаагчдад “Тэргїїний барилгачин” хїндэт тэмдэг

б/ Орон сууц, нийтийн аж ахуйн салбарын ажил, їйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж, байгууллагын ажиллагсад, энэ чиглэлээр тєрийн бодлого боловсруулдаг, тэдгээрт їйлчилдэг тєрийн албан хаагчдад “Нийтийн аж ахуйн тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдэг

374

в/ Газрын харилцаа, эрхийн бїртгэл, геодизи, зураг зїйн ажил, їйлчилгээ эрхэлдэг аж ахуйн нэгж байгууллагын ажиллагсад, энэ чиглэлээр тєрийн бодлого боловсруулдаг, тэдгээрт їйлчилдэг тєрийн албан хаагчдад “Газрын харилцааны тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгийг тус тус олгоно.

9. “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгээр Їндэсний их баяр наадам, Улс тунхагласны баяр, салбарын ажиллагсадын єдрїїд, багш нарын єдєр болон тус салбарын ажил, їйлчилгээ эрхэлж байгаа байгууллагуудын 10 болон тїїнээс дээш 5 жилийн давтамжтай ойг тохиолдуулан шагнах бєгєєд энэхїї журмын 2-ын г, д, е-д заасан їзїїлэлтийг їндэслэн шагнах тохиолдолд энэ хугацаа хамаарахгїй байж болно.

Дєрєв. Шагналын хэмжээ

10. “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдгээр шагнагсдад 30000 /гучин мянган/ тєгрєгийн олговрыг дагалдуулан олгох бєгєєд їїнийг шагнуулсан хїнийг харъяалах аж ахуйн нэгж байгууллага гаргана.

11. “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдэг, їнэмлэхийг єєрийн буруугаас хаяж їрэгдїїлсэн буюу гэмтээсэн тохиолдолд шагнагдсан хїний ажиллаж байгаа аж ахуйн нэгж байгууллагын албан тодорхойлолт, єєрийн нь єргєдлийг їндэслэн нэг удаа їнийг тєлїїлж солих буюу дахин олгож болно.

375

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006 оны 02 дугаар сарын 23-ны єдрийн 16

тоот тушаалын хоёрдугаар хавсралт

“ЯАМНЫ ШАГНАЛ ОЛГОХ ЖУРАМ”


1. Барилга, хот байгуулалтын яам нь Монгол Улсын Засгийн газрын 1997 оны 53 дугаар тогтоолд заасны дагуу дор дурдсан хоёр тєрлийн шагналтай байх бєгєєд тэдгээрийг сайдын тушаалаар олгоно.

а/ Хїндэт дэвтэрт бичигдсэн тухай дурсгалын гэрчилгээ б/ Жуух бичиг.

2. Монгол Улсын барилга, хот байгуулалтын салбарыг хєгжїїлэхэд тодорхой хувь нэмэр оруулж, тус салбарт он удаан жил, идэвхи санаачлага їр бїтээлтэй ажилласан болон салбарын хєгжлийг хурдасгахад бїтээлч санаачлага гарган шинийг бїтээн бий болгох, їйлчилгээг єргєтгєх, салбарын мэргэжилтнийг сургаж, тэднийг хєгжїїлэхэд амжилт гарган ажиллаж байгаа тэргїїний хїмїїсийг дээрх шагналаар шагнана.

Мєн барилга, хот байгуулалтын салбарыг хєгжїїлэх, эдийн засаг, нийгмийн тулгамдсан асуудлыг шийдвэрлэх, салбарын мэргэжилтэн, мэргэжилтэй ажилчид бэлтгэхэд биечлэн оролцож, хєдєлмєрийн амжилт гаргасан, улс орны болон салбарын їр ашигтай хамтын ажиллагааг бэхжїїлэх єргєтгєхєд тодорхой хувь нэмэр оруулсан гадаадын иргэдийг дээрх шагналуудаар шагнаж болно.

Хоёр. Барилга, хот байгуулалтын яамны шагнал

а/ Хїндэт дэвтэрт бичигдсэн тухай дурсгалын гэрчилгээ

1. Барилга, хот байгуулалтын яамны хїндэт дэвтрийн эхний хуудсанд сайдын эрхлэх ажлын хїрээний салбарын тїїхэн замналыг товч дурдсан оршил хэсэг байна. Дэвтрийн дараагийн хуудас тус бїрт шагнагдагсад буюу тухайн салбарыг хєгжїїлэхэд тодорхой хувь нэмэр оруулсан шилдэг тэргїїний

376

хїмїїсийн зургийг байрлуулан, тїїний доод хэсэгт тэдгээрийн бїтээл, ажлын амжилтаас нь дурдсан товч тодорхойлолт бичнэ.

2. Барилга, хот байгуулалтын салбарт 20-оос доошгїй жил ажиллаж тухайн салбарыг хєгжїїлэх, салбарын ойрын болон хэтийн зорилтыг хэрэгжїїлэх, шинжлэх ухаан, техникийн ололт, шинэ технологийг нэвтрїїлэх, салбарын ажил їйлчилгээний нэр тєрлийг олшруулах, чанарыг нь сайжруулахад хєдєлмєрийн тодорхой амжилт гаргасан тэргїїний хїмїїсийг хїндэт дэвтэрт бичиж, алдар гавъяаг нь мєнхжїїлэн їлдээх зорилгоор тэдэнд хїндэт дэвтэр бичигдсэн тухай дурсгалын гэрчилгээ олгоно.

3. Хїндэт дэвтэрт бичигдсэн тухай дурсгалын гэрчилгээг 20000 /хорин мянган/ тєгрєгийн дагалдах мєнгєн шагналын хамт олгох ба энэ мєнгийг яам гаргана.

4. Гэрчилгээнд тухайн овог, эцэг /эх/-ийн нэр, єєрийн нь нэр, албан тушаал, ямар амжилт, бїтээл гаргасны учир алдар гавъяаг нь мєнхжїїлэх болсон, энэ талаар гарсан шийдвэр зэргийг бичиж, Барилга, хот байгуулалтын сайд гарын їсэг зурсан байна.

5. Тэргїїний хїнийг хїндэт дэвтэрт нэг удаа бичих бєгєєд нас нєгчсєн хїнийг буюу урьд гаргасан амжилтаар нь нєхєн бичихгїй.

6. Яамны хїндэт дэвтэрт бичїїлэхээр ирїїлсэн тодорхойлолтыг буцаахгїй.

б/ Яамны жуух бичиг

1. Барилга, хот байгуулалтын яамны жуух бичиг нь улаан хїрэн єнгийн хавтастай байх бєгєєд хавтасны нїїрэн талд Монгол Улсын тєрийн сїлд тїїний доод хэсэгт “Жуух бичиг” гэсэн їгийг монгол їсгээр хэвлэсэн байна.

Жуух бичгийн доторхи хуудасны зїїн хэсэгт соёмбо, жуух бичгийн хувийн дугаар, баруун хэсэгт тухайн салбарын онцлогийг тусгасан талархлын їг, Барилга, хот байгуулалтын сайдын нэрийг гарын їсэг зурах зайтай, тїїний дор уг шагналыг тушаал гарсан он, сар, єдрийг бичихээр хэвлэгдсэн байна.

2. Жуух бичгээр Барилга, хот байгуулалтын салбарыг хєгжїїлэхэд їр бїтээлтэй ажиллаж, цаг їеийн зорилтыг хангахад идэвхи зїтгэл, санаачилгатай оролцон, эрхэлсэн ажил, мэргэжилдээ єндєр ур чадвар гаргаж хєдєлмєрийн амжилт їзїїлсэн хїмїїсийг шагнана.

377

3. Салбарын мэргэжилтэй боловсон хїчин бэлтгэх, сургахад бодитой хувь нэмэр оруулсан, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажилд амжилт, нээлт бїтээл гаргасан, Засгийн газрын мєрийн хєтєлбєр, эдийн засаг, нийгмийг хєгжїїлэх їндсэн чиглэлийг хэрэгжїїлэх болон улс орны ємнє тулгарсан бэрхшээлийг даван туулахад идэвхи зїтгэл гарган ажиллаж тодорхой хувь нэмэр оруулсан багш нар, бусад салбар, байгууллагын хїмїїс, гадаадын иргэдийг шагнаж болно.

4. Жуух бичгийг 10000 /арван мянган/ тєгрєгийг дагалдах мєнгєн шагналын хамт олгох ба энэ мєнгийг тухайн байгууллага нь гаргана.

5. Яамны жуух бичгээр шагнуулахаар ирїїлсэн тодорхойлолтыг буцаахгїй.

Гурав.Барилга, хот байгуулалтын яамны шагналд нэр дэвшїїлэн тодорхойлох

1. Тус яамны шагналаар шагнуулах тухай санаачлагыг тєрийн болон тєрийн бус олон нийтийн байгууллага, аж ахуйн нэгж гаргаж болно.

2. Байгууллага нь шагнуулах хїнийхээ тодорхойлолтыг їнэн зєв хийж, ажлын їр дїн, гаргасан амжилт, бїтээлийг товч тодорхой бичих ба тэр нь холбогдох материалаар батлагдсан байна.

3. Шагналд нэр дэвшїїлсэн хїнийг хамт олны хурлаар хэлэлцїїлэн тэмдэглэл гарган баталгаажуулж, ажлын тодорхойлолт, шагнуулах саналын хамт яаманд ирїїлнэ.

4. Яаманд шагналын материалыг ирїїлэхдээ уг арга хэмжээ /тэмдэглэлт ой, салбарын єдрїїд гэх мэт/-г болохоос 30-аас доошгїй хоногийн ємнє ирїїлсэн байна.

378

Барилга, хот байгуулалтын сайдын 2006 оны 02 дугаар сарын 23-ны єдрийн 16

тоот тушаалын гуравдугаар хавсралт

ШАГНАЛД ТОДОРХОЙЛОХ ЗАГВАР

Барилга, хот байгуулалтын сайдын тушаалаар олгох “Салбарын тэргїїний ажилтан” хїндэт тэмдэг болон яамны шагналд хїмїїсийг тодорхойлохдоо доорхи загварыг баримтална.

.............................ОВОГТОЙ............................Эцэг /эх/-ийн болон єєрийн нэр ...............................-ЫН

АЖИЛ БАЙДЛЫН ТОДОРХОЙЛОЛТ

1. Овог, эцэг/эх/-ийн болон єєрийн нэр 2. Тєрсєн он, сар, єдєр 3. Регистрийн дугаар 4. Хїйс 5. Боловсрол, мэргэжил 6. Їндсэн захиргаа 7. Ажил эрхлэлтийн байдал /хаана, хэдээс хэдэн онд, ямар

ажил хийж байсан, одоо хаана, ямар ажилтай/ ........................................................................................................... ........................................................................................................... ........................................................................................................... ...................................................................................................

8. Улсад ажилласан нийт жил, їїнээс тухайн салбарт болон хамт олны дотор ажилласан жил

9. Урьд нь шагнагдаж байсан байдал /хэзээ, ямар шагналаар/

10. Шагнуулах гэж байгаа їндэслэл /тухайн хїний ажлын амжилт, гаргасан їр дїн, туурвисан бїтээл зэргийг сїїлийн 5 жилээр тодорхой бичиж, шаардлагатай гэж їзвэл холбогдох тооцоо, судалгаа, жагсаалтыг хавсаргана/ ........................................................................................................... ........................................................................................................... ……………………………………………………………………………… ……………………………………………………………………………… ........................................................................................................... ……………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………

379

11. Байгууллага, хамт олны хурлаас .............../эцэг/эх/-ийн нэр, єєрийн нэр/...........-г . .................шагнуулах шагналын нэр/.....................-аар шагнуулахаар хамт олны /удирдлагын зєвлєлийн/....................хувийн саналаар дэвшїїлэв.

БАЙГУУЛЛАГЫН ДАРГА, ЗАХИРЛЫН ГАРЫН ЇСЭГ, ТАМГА /ТЭМДЭГ/

он, сар, єдєр

380

УС ХЭМНЭЛТИЙН ЗЄВЛЄМЖ

Ус хэрэглээний єнєєгийн байдал.

Монгол улсын Засгийн газраас 2004-2005 оныг Усны бодлогын шинэчлэлийн жил болгон зарлаж Нэгдсэн їндэсний байгууллагын хєгжлийн хєтєлбєр, Дэлхийн эрїїл мэндийн байгууллага, Нэгдсэн їндэсний байгууллагын хїїхдийн сантай хамтран ус хангамжийн єнєєгийн тєлєв байдал, тїїнд нєлєєлєх хїчин зїйлийг тодорхойлсон судалгаа хийхэд манай улс усны багавтар нєєцтэй оронд тооцогдсон бєгєєд нийт 599 шоо км ус байдгаас нууруудад 500 шоо км, мєстєлтєнд 62.9 шоо км, гол мєрєн, тэдгээрийн газрын доорхи усны тэжээл 34.6 шоо км ус байна. Мєн усны ашиглалт ба хэрэглээ жилд дєнгєж 0.5-0.7 шоо км байгаа бєгєєд усны хэрэглээний 20 хувийг гадаргуугийн усны нєєцєєс, їлдсэн 80 хувийг газрын доорхи усаар хангаж байна.

Усны хэрэглээг салбараар нь харуулбал: • 18.1 хувь нь хїнс ба ахуйн хэрэглээнд • 39.3 хувь нь їйлдвэрлэлд • 24.0 хувь нь мал аж ахуйд • 17.4 хувь нь хєдєє аж ахуйн усжуулалтанд • 1.2 хувь нь хотын ногоон байгууламжид

хэрэглэгджээ.

2003 оны Монголын Хїний Хєгжлийн Илтгэлд Улаанбаатар хотын орон сууцанд оршин суугчид дунджаар єдєрт 240-250 литр ус хэрэглэж байхад гэр хорооллын оршин суугчид єдєрт 8-10 литр ус хэрэглэдэг гэсэн тооцоо гаргажээ.

2005 онд нийтийн аж ахуйн салбарын байгууллагууд 77.2 сая шоо км ус борлуулсан нь олборлосон усны 40 хїрэхгїй хувийг эзэлж байгаа тооцоо судалгаа гарсан байна.

381

График -1: Усны хэмжээг хэрэглээгээр ангилсан байдал

Орон нутгийн ус хангамж, ариун цэврийн байгууламжид оруулсан хєрєнгє оруулалтын багахан хэсгийн хувьд ч єєрийн єртгєє нєхєх магадлал багатай, эдгээр байгууламжуудыг хэвийн ажиллагаатай байлгахад шаардагдах хєрєнгийн хуримтлал хангалттай бий болж чаддаггїй тул бїх хэрэглэгчдийг тоолууржуулах нь бодит тєлбєр ногдуулахад чиглэгдсэн алхам болох юм. Энэ алхмыг хийлгїйгээр ус хангамжийн їйлчилгээг бодитоор їнэлэх боломжгїй юм.

Азийн хєгжлийн банкны хєнгєлєлттэй зээлээр баруун 5 аймагт хэрэгжсэн “Орон нутгийн хотуудын нийтийн аж ахуйг хєгжїїлэх тєсєл”-ийн хїрээнд 1117 тоолуурыг насосны станц, албан газар, орон сууцанд, Дэлхийн банкны хєнгєлєлттэй зээл, Австралийн Олон улсын хєгжлийн агентлагийн буцалтгїй тусламжийн хєрєнгєєр хэрэгжсэн Улаанбаатар хотын “Нийтийн аж ахуйг сайжруулах тєсєл”-ийн хїрээнд 18006 ширхэг тоолуур ханган нийлїїлж, 17268 тоолуурыг орон сууцнуудын босоо шугамд тавьж, 738 тоолуурыг хэрэглэгч, аж ахуйн нэгж байгууллагуудад суурилуулжээ. Улаанбаатар хотын Орон сууц нийтийн аж ахуйн газар 8000 орчим тоолуурыг айл єрхєд суурилуулаад байна. Їїний їр дїнд Улаанбаатар хотын орон сууцанд амьдарч байгаа оршин суугчид хэрэглэсэн усныхаа тєлбєрийг тоолуураар тєлж хэвшсэн тєдийгїй усны їр ашиггїй,

74%

10%

10% 6%

Îðîí ñóóö Àëáàí áàéãóóëëàãà

Ï¿¿ñ, êîìïàíè ¯éëäâýð

382

їрэлгэн зарцуулалт буурах, усны алдагдлаас сэргийлэх боломж бїрдээд байна.

Í ýã õ¿í èé õî í î ãèéí õýðýãëýý (ë/õî í î ã)

402.7

318 286.8 286

309.4 319.9

0 50 100 150 200 250 300 350 400 450

2000 2001 2002 2003 2004 2005

Їндэсний статистикийн газраас 2015 онд Монгол улсын хїн ам 2 918 624 хїрнэ гэсэн таамаг тооцоо гаргаж, хотын хїн ам ойролцоогоор 1371696 болох магадлалтай гэж їзэж байгаа тул хїн амын энэхїї єсєлт нь ус болон усны нєєцийн ашиглалтад їлэмж хэмжээгээр нєлєєлж, хэрэгцээг хангах, дэд бїтцийн ачааллыг нэмэгдїїлэх, ус хангамжийн хїртээмж, чанарт сєрєг нєлєє їзїїлж болох юм. Мєн Нэгдсэн Їндэсний Байгууллагаас “Усны амьдрал” сэдэвт Олон улсын 10 жилийн /2005-2015/ їйл ажиллагааг эхлїїлсэнтэй холбогдуулан ус хангамж, цэвэрлэх байгууламжийн нєхцлийг тогтворжуулах, ус хэмнэх їр дїнтэй аргуудын нэг болох хэрэглэгчид рїї чиглэгдсэн їйл ажиллагаагаа тогтмолжуулах нь зїйтэй гэж їзэж байна.

Монгол улсад ус хэмнэлтийн талаар Монгол улсын Усны тухай хуульд усны хэмнэлт зохицуулалт, урамшуулалын механизмыг тусгасан байдлыг авч їзэхэд:

33 дугаар зїйл. Усны нєєцийг хэмнэх, хомсдохоос хамгаалах

33.1.Усыг хэмнэлттэй ашиглах зорилгоор ус ашиглагч бїр усны тоолууртай байх їїрэг хїлээнэ.

383

33.2.Усны нєєцийн байгалийн жамаар нєхєн сэргэх, цэвэрших чадвар буурсан тохиолдолд мэргэжлийн байгууллагын дїгнэлтийг їндэслэн їйлдвэрлэлийн зориулалтаар ус ашиглахыг зогсоож, усны орчинг нєхєн сэргээх арга хэмжээг сум, дїїргийн Засаг дарга ус ашиглагч байгууллагатай хамтран авч хэрэгжїїлнэ.

33.3.Хоногт 50 шоо метрээс их ус ашиглагч ус хэмнэлттэй ашиглах технологи нэвтрїїлэх, бохир ус цэвэрлэх технологийн горимыг мєрдїїлэх їїрэг бїхий усны хэрэглээ хариуцсан менежертэй байна

35 дугаар зїйл. Усыг хамгаалах, нєхєн сэргээх ажлыг урамшуулах

35.1.Аймаг, нийслэлийн иргэдийн Тєлєєлєгчдийн Хурал тухайн шатны Засаг даргын саналыг їндэслэн ус ашиглагчдад дараахь хєнгєлєлт, урамшуулалыг їзїїлж болно.

35.1.1.усыг хамгаалах, зохистой ашиглах, усны орчныг тохижуулах талаархи иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллагын санаачлага, їйл ажиллагааг урамшуулах;

35.1.2.єєрийн хїч, хєрєнгєєр цас, борооны ус хуримтлуулж, нуур, цєєрєм байгуулсан, худаг гаргасан, хуучин услалтын систем, уст цэгийг засч, тохижуулан тоноглосон иргэн, аж ахуйн нэгж, байгууллага тухайн байгууламжийг давуу эрхээр эзэмшинэ

35.1.3.усыг хэмнэлттэй, їр ашигтай зарцуулж, технологийн процесст ялгарсан усаа шаардлагын хэмжээнд хїртэл цэвэршїїлсэн, дахин ашигласан, байгаль орчин, хїний эрїїл мэндэд ивээлтэй технологи нэвтрїїлсэн иргэн, аж ахуйн нэгжид ус ашиглах давуу эрх олгоно

35.1.4.усны нєєц, чанарыг хамгаалах арга хэмжээг єєрийн хєрєнгєєр санхїїжїїлсэн, байгаль орчинд ивээлтэй, хэмнэлттэй технологи хэрэглэж байгаа ус ашиглагчийг урамшуулна.

Мєн ус хэмнэлтийн талаар Мянганы хєгжлийн зорилтод ус хэмнэлт, чанарын талаар дурьдсан байна:

Ус, ариун цэврийн хангамжтай холбоотой їйл ажиллагаа. Ус, ариун цэврийн дэд бїтэц, їйлчилгээг хангаж ажиллуулахдаа єрхийн ариун цэврийг сайжруулах тєлєв байдлыг єєрчлєх хєтєлбєртэй уялдуулна.

Усны сан эко тогтолцоог сайжруулснаар ундны усны хїртээмжийг нэмэгдїїлнэ. Їйлдвэрийн бохирдлын хяналтыг боловсронгуй болгосноор ундны усны чанарыг сайжруулна.

384

Усны зохистой хэрэглээг бий болгоход чиглэсэн зєвлємж

• “Усны тухай”, “Хот суурин газрын ус хангамж, ариутгах татуургын ашиглалтын тухай” хуулиуд, ундны усны болон бохир усны цэвэрлэгээний стандарт зэрэг холбогдох хууль эрх зїйн актуудыг сурталчлах ажлыг жилд 2-оос доошгїй удаа орон нутгийн тївшинд зохион байгуулж, жилд 3-4 удаа ус хэмнэлтийн аян зохион байгуулах;

• Хангагч байгууллага усыг олборлон тїгээж, борлуулж байгаа їйл ажиллагаа, усны їнэ тариф, хэмнэлтийн талаар хэрэглэгчдэд ил тод нээлтэй мэдээллээр хангах, орон нутгийн хэвлэл, мэдээллийн хэрэгслээр сурталчлах.

• Ундны усны чанар, эрїїл ахуйн шаардлага, аюулгїйн байдалд тавих хяналтыг сайжруулах;

• Гадаргын усны нєєцийг хамгаалах, зохистойгоор ашиглах боломжийг бїрдїїлэх їїднээс хїн амын унд ахуйн усны эх їїсвэрийн хамгаалалтын болон эрїїл ахуйн бїсийн хамгаалалтын дэглэмийг мєрдєж ажиллах;

• Цэвэр усанд хийгдэх лабораторын хяналтын шинжилгээг тогтмол хийж тїїний їр дїнгээр байгууламжийн їйл ажиллагааг хянах;

• Биологийн цэвэрлэгээ єндєр хувьтай цэвэрлэгдсэн усыг газар тариалан бусад зїйлд ашиглах.

• Усыг олборлон тїгээж, борлуулж байгаа їйл ажиллагааныхаа талаар нийтэд нээлттэй сурталчлах;

• Ус хангамжийн барилга байгууламж, тоног тєхєєрємж, шугам хоолойн ашиглалтыг сайжруулах зорилгоор тїїнд хийгдэх угаалга, їзлэг їйлчилгээ, графикт их болон урсгал засварыг тогтмол хийх;

• Гэр хорооллын ус тїгээх байруудыг тєвлєрсєн ус хангамжийн системд холбох, усан сангуудыг хуванцар сангаар солих зэрэг ажлуудыг хийх;

• Ус хангамжийн єргєлтийн станцын насос, тоног тєхєєрємжийг цахилгаан эрчим хїч бага хэрэглэдэг тоног тєхєєрємжєєр шинэчлэх, даралт, зардал тохируулах балансын хаалт, алсын удирдлагын системээр тоноглох;

• Техник, тоног тєхєєрємжийг їе шаттай ээлж дараатайгаар шинэ дэвшилтэт технологиор шинэчлэх.

385

• Шинээр ашиглалтанд оруулж буй барилгыг ашиглалтанд хїлээн авахдаа хэрэглэгч бїрийг тоолууржуулах, айл єрхєд суурилуулах сантехникийн хэрэгслийг ус бага зарцуулдаг 2 янзын гаралттай бочки, мэдрэгчтэй холигч крант зэргээр тоноглосон байх шаардлага тавьж хэрэгжїїлснээр усыг хэмнэлттэй зарцуулах технологи нэвтрїїлэх;

• Усны ашиглалт, хэрэглээ, усны їнэ тариф, хэмнэлтийн талаар хэрэглэгчид рїї чиглэсэн ухуулга сурталчилгаа хийж, нийтэд нээлттэй сурталчлах ажлыг улирал тутам зохион байгуулах;

• Тоолууржуулалтын арга хэмжээг эрчимжїїлэх, айл єрх бїрийг їе шаттай тоолууржуулах замаар усыг хэмнэлттэй зарцуулах нєхцєл бїрдїїлэх;

• Орон нутгийн тєрийн захиргааны болон ус ашиглалтын байгууллагуудын ерєнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын дунд усны ухаалаг хэрэглээг тєлєвшїїлэх ус хэмнэх арга барил эзэмшїїлэхэд чиглэсэн болзолт уралдаан тэмцээн зэрэг хїїх- дийн сонирхол татахуйц арга хэмжээ зохион байгуулж хэвшїїлэх.

• Ундны усны чанарыг сайжруулахаар тусгайлан ус цэвэршїїлэх, цэнгэгжїїлэх тєхєєрємж суурилуулсан тохиодолд унд, ахуйн хэрэглээг тусгаарлах замаар усны зохистой хэрэглээг нэвтрїїлэх.

• Хангагч, хэрэглэгчийн хооронд цэвэр усаар хангах гэрээнд ус хэмнэх, усны їргїй зарцуулалт гаргахгїй байх талаах тусгаж хэрэглэгчийн зїгээс зєрчил гаргасан тохиодолд хариуцлага тооцох, торгууль ногдуулах зэрэг механизмыг нэвтрїїлэх.

• Ус ашиглагч байгууллагаас усны зїй зохистой хэрэглээ, хэмнэлт, шинэ дэвшилттэй техник, технологи нэвтрїїлэх усны зарцуулалтыг тоолууржуулах сургалт, суртчилгааны ажилд зориулан жил бїрийн їйл ажиллагааныхаа зорилт дэвшїїлэн хэрэгжїїлэх, энэхїї арга хэмжээнд тодорхой зардал тусгаж байх.

• Ашиглалт, їйлчилгээ хариуцсан байгууллагын зїгээс жилд 2 удаа буюу хавар, намрын улиралд ус хангамжийн шугам сїлжээний хаалт, арматур, айл єрх, аж ахуйн нэгжийн сантехникийн хэрэгсэлд їзлэг шалгалт хийж, тїїний мєрєєр засвар їйлчилгээг тогтмол хийж хэвших зэрэг болно.

386

НИЙТИЙН АЖ АХУЙН САЛБАРТ МЄРДЄЖ БАЙГАА БНбД, СТАНДАРТЫН ЖАГСААЛТ

БНбД 30-504-90 Усан хангамж, бохир ус татуургын гадна шугам сїлжээ тїїний барилга байгууламж

БНбД 3-05-01. 88 Дотор сантехникийн систем БНбД 3.05.03-95 Дулааны шугам сїлжээ БНбД 40-05-98 Барилгын доторхи усан хангамж, ариутгах

татуурга БНбД 3.05.05-89 Технологийн тоног тєхєєрємж, дамжуулах

хоолой БНбД 3.05.06-90 Цахилгаан техникийн ажил БНбД .05.07-85 Автоматжуулалтын систем БНбД 41-01-02 Халаалт, агаар сэлгэлт, кондиционер

БНбД 13-04-03 Барилга байгууламжийн инженерийн шугам сїлжээний засвар ашиглалтын хугацааны жишиг норм

БД 23-101-03 Ашиглаж байгаа барилгад дулааны систем хийж гїйцэтгэх технологийн заавар

БНбД 42-01-04 Хийн хангамж угсралт

БНбД 30.01.04 Хот тосгоны тєлєвлєлт, барилгажилтын норм ба дїрэм батлах тухай

БНбД 42-01-04 Хийн хангамж

БНбД 12-01-93 Барилгын їйлдвэрлэлийн зохион байгуулалт

БНбД 2.01-03- 92/2003 Барилгын дулаан техник

БНбД 31-02-03 Дээврийн хучлага БД 43-101-03 Цахилгаан байгууламжийн дїрэм

БД 12-101-05 Барилга угсралтын ажилд мєрдєх хєдєлмєр хамгааллын аюулгїй ажиллагааны їлгэрчилсэн заавар

БД 40-101-05 Жуулчны баазын инженерийн хангамжийн тєлєвлєлтийн ерєнхий шийдэл

БНбД 21-04-05 Барилга байгууламжийн гал унтраах автомат тєхєєрємж, дохиоллын систем

БНбД 41-02-05 Гадна дулаан хангамж БНбД 31-07-05 Дээврийн ажил 31-08-05 Дуу, дулаан тусгаарлалтын ажил

БНбД 31-10-05 Заслалын ажил

387

Date post:	13-Nov-2014
Category:	Documents
Upload:	barilgamn
View:	1,209 times
Download:	1 times

Naa Law Collection

Documents