+ All Categories
Home > Documents > NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe...

NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe...

Date post: 01-Mar-2021
Category:
Upload: others
View: 7 times
Download: 0 times
Share this document with a friend
8
www.zibonelefm.co.za / News Hotline: 082 969 0921 / WhatsApp: 062 814 1918 Studio Line: 021 361 2105 N angonanje ilizwe loMzantsi Afrika lisajijisana nogilikankqo wesifo seCovid19 esingunkanishe olwesele phof’sinwenwa okomlilo wedo- bo, kungokunje kuphinde kwakho kwavumbuka imikhuba yokudl- wengulwa nokubulawa kwabasetyhini ingakumbi amanenekazi aselula nto leyo umongameli weli lizwe ayidize njengesithwakumbe esitsha esijongene nabemi beli lizwe. continues on page 2 Baphila ubomi bentshont- sho abasety- hini kwilizwe loMzantsi Afrika 1. Noluntu Dondolo. 2. Pule Tshego- fatso 3. Amahle Quku. 4. Natasha Conabr 5. Kgothatsho Molefe. 6. Nwabisa Mthumeni. 7. Khanyisile Ntanga 1 2 3 4 5 6 7 Ibhalwe ngu Ashia Nkontsa. / Iguqulwe ngu Xolisa Sindaphi p. 03 Communities unite against poverty. p. 04 Ikuchaphazele njani iCorona? p. 08 SPORTS NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE R5 COPY Newspap
Transcript
Page 1: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

www.zibonelefm.co.za / News Hotline: 082 969 0921 / WhatsApp: 062 814 1918Studio Line: 021 361 2105

Nangonanje ilizwe loMzantsi Afrika lisajijisana nogilikankqo wesifo seCovid19 esingunkanishe olwesele phof ’sinwenwa okomlilo wedo-bo, kungokunje kuphinde kwakho kwavumbuka imikhuba yokudl-

wengulwa nokubulawa kwabasetyhini ingakumbi amanenekazi aselula nto leyo umongameli weli lizwe ayidize njengesithwakumbe esitsha esijongene nabemi beli lizwe. continues on page 2

Baphila ubomi bentshont-sho abasety-hini kwilizwe loMzantsi Afrika

1. Noluntu Dondolo. 2. Pule Tshego-fatso

3. Amahle Quku. 4. Natasha Conabr5. Kgothatsho Molefe. 6. NwabisaMthumeni. 7. Khanyisile Ntanga

12

34 5

6 7 Ibhalwe ngu Ashia Nkontsa. / Iguqulwe ngu Xolisa Sindaphi

Zibonele Newslettersilapho ukhoyo

p. 03Communities unite against poverty.

p. 04Ikuchaphazele njani iCorona?

p. 08SPORTS

NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020

ZIBONELER5

C O P Y

Newspaper

Page 2: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

Xolisa Sindaphi – Editor / Ashia Nkontsa – Project CoordinatorReporters: Nomaxabiso Mgqawule. Zizipho Ninzi. Zoliwe Galeletyoba.

Lusindiso Mayambela. Bongeka Ntlanga. Abongile Booi. Michelle Augus.

Ukurhoxiswa kwentengiso yecuba kweli lo-Mzantsi Afrika phantsi kwesigaba sesithathu kukhokhelele kwisankxwe kubemi beli abatshayayo. Izikhalazo zoluntu malunga nokuba kutheni ukuthengiswa kotywala kuvunyelwe,ngelixa ukuthengiswa kwecuba kungavunyelwanga nangona zombini,utywala necuba zinomngci-

pheko kwiimpilo zabantu.Ukuthengiswa kwecuba bekufanele ukuba kuye kwavunyelwa kwisigaba sesithathu se-Lock-down,kodwa nangona kunjalo umphathiswa wobambiswano kurhulumento nemicimbi yemveli ugqirha Nkosazana Dlamini Zuma uye wavakalisa ukuba ufumene izingeniso ezingamawaka amabini ezichasene nokuvunyelwa kokuthengiswa kwecuba.

Ukanti owayesakuba ligqwetha kwiqumrhu lerhafu u-SARS u-Advocate Telita Snyckers uthi ukuyekiswa kwentengiso yemveliso zecuba kubangele iindleko ezimandla kwingxowa-mali yeli lo-Mzantsi Afrika,kwaye kukhokhelele kumngcipheko wobungozi kubemi beli abatshayayo nababhenele kwicuba elingekho mthethweni:”Ngok-wembali siyazi ukuba kwixa langaphambili,uninzi lwecuba belisoloko luthutyeleziswa ukusuka kwilizwe laseZimbabwe.Kodwa siye sabona kuleminyaka igqithileyo ukuba lomkhwa wenziwa ngabavelisi balapha ekhaya”.Utshilo U-Advocate Snyckers.”Eyona yeyokuba intengiso yecuba ekumyinge ka-25% ngexesha lokumiswa ngxi kweenkqubo,iveliswe ngumbutho i-British American Tobacco.”Utshilo u-Advocate Snyckers kudliwano-ndlebe namajelo osasazo.

I-Arhente yonyanzeliso-mthetho sele ibambe abantu abaliqela abathengisa icuba kwiivenkile zabemi bamazwe angaphandle. Ngomhla wamashumi amabini kwinyan-ga ye-Silimela,kubanjwe ityendyana elineminyaka eli-17 ubudala ngokuhambisa imidiza yecuba exabisa imali engaphezulu kwamawaka asixhenxe eerandi ngethuba kuqhutywa iphulo elisekhusini ngamapolisa eli-lo-Mzantsi Afrika.Kwiilokishi eziliqela kuye kwacaca ukuba abantu khange bayeke ukuthubelezisa nokuthengisa icuba ngokungekho mthethweni,bebiza amaxabiso axhomileyo.

Ibhalwe ngu Ashia Nkontsa / Iguqulwe ngu Lusindiso Mayambela

INKuLu BAPhAThISwA yePhoNDo LeNTShoNA KoLoNI IhLAB’IKhweLo LoKuBA KuSeLwe NGeNKAThALo

Urhulumente wephondo lweNtshona koloni ubambisene nombutho iAirbnb uyaqhubeka nemigudu yokuqanda ukunwenwa kwent-

sholongwane yeKhorona kwisixeko saseKapa. Oku kusemveni kokunikezwelwa kwezigqumathelo zobuso nempumlo ezingamawaka alishumi (iMasiki) kum-butho iAfrika Tikkun kummandla waseMfuleni cebu kuhle eBluedowns izolo.

I-Afrika Tikkun ngumbutho ongajonganga nzuzo osekwe ngomnyaka ka1994, ozinikeleyo ukunceda nokwehlisa intswelongqesho kulutsha loMzantsi Afrika ngokuthi uqubisane nemiba ejongene noqoqo-sho lwezentlalo ethi iphembelele ubunzima kubantu abantsha, ukuze babenako ukufikelela kwezoqoqosho njengabemi abanegalelo kweli loMzantsi Afrika.

“Bangaphaya kwewaka elinanamakhulu amathathu abant-wana abathi batyelele eliziko mihla-le ukuzakufunda izakhono ezahlukeneyo abazakuthi baxhamle kwizimuku kungenjalo izifonyo, ukunqanda usuleleko nonwenwa kwale ntsholongwane iKhorona”utshilo osisithethi seAfrika Tik-kun uMnumzana Lizo Malindi.

Inkulubaphathiswa yephondo wentshona koloni uMnumza-na Allan Winde, uphefumle ngelith “ imihla ngemihla sibona izinto ezicamisayo abantu bezama ukunceda abanye abantu ngeli xesha linzima lalentsholongwane iKhoro-na,besenza umehluko benikela ngeenkozo nezinto ezingun-doqo eziqhuka ukutya, neemaski eluntwini elungathathi ntweni.”Inkulubaphathiswa ibongoze uluntu ukuba malusele ngen-kathalo lulandele yonke imigomo nemigaqo kunye nemiqa-thango yokulwa nokunwenwa kwentsholongwane iKhorona kwiphondo lweNtshona Koloni.

ufana nje nozama ukubutha iswekile esantini uRhulu-mente kwiinzame zokuthintela ukutshaya kwabantu

Inkulu baphathiswa umnumzana Alan Winde uhlab’ikhwelo kubemi bephondo leNtshona Koloni ukuba basele ngenkathalo. UMphathiswa ukuthethe oku emva kokuvulelwa koku-

thengiswa kotywala ekuqaleni kwenyanga yeSilimela ngexesha lokumiswa ngxi kweentshukumo eMzantsi Afrika ukulwa ugilikanqo wentsholongwane iKhorona kweli.

Ethetha kumbutho i-Afrika Tikkun kwilokishi yaseMfuleni kwilinge elibizwa ukuba ‘’Nxiba isigqumatheli mlomo sakho” waza wanikela ngezigqumatheli mlomo nobuso ezilishumi lamawaka kulo mbutho usekwe ngomnyaka ka1994 nozi-misele ukunceda nokomeleza abantu abatsha boMzantsi Afrika jikelele ukuba babe yinkxalenye yokuziphucula kumabakala ahlukeneyo aquka isebe lophuhliso lwabantwana nolutsha, isebe lophuhliso lwabantwana abasakhasayo kunye nophuhliso kwezezakho-no nemisebenzi. OkaWinde ubongoze abahlali bephondo leNtshona Koloni ukuba balandele imingqaliselo ngeli xesha lokumiswa ngxi kwenkozo ngakumbi abantu abase-

la utywala, ekhalaza ngemigca emide kwivekile ezithengisa utywala ukodlula imigca kuvekile ezithengisa ukutya kweli phondo. UWinde uthi ‘’Abantu abanakutya ezitafileni kodwa bayagxalathelana kwiivekile ezithengisa utywala”. Oku kulandela ingxelo ezingokwenyuka kwengozi kunye nabantu abathi baphu-lukane nobomi emveni kokuvulelwa kotywala ekuqaleni kwenyanga yeSilimela kulo umiyo.

Ukanti inkulu baphathiswa kwiphondo lweMpuma Kolo-ni umnumzana Oscar Mabuyane uthi mabuyekiswe uku-thengiswa kotywala kwiphondo leMpuma koloni. Oku kulandela ingxelo ethe yakhutshwa ebonisa ukwenyuka kwenani labantu abaphulukana nobomi babo kunye neen-gozi ekuqaleni kovuleleko lotywala kwisigaba sesithathu

sokunyenyiswa kwemigqaliselo. Mabuyane uthi “utywala buyingxaki jikelele kwaye kungoko begqibe ukuba mababuyele kurhulumente kazwelonke becela ukuvalwa kwalengxaki ibutywala kwakhona kweli loMzantsi Afrka”.

Ibhalwe ngu Nomawonga Sawule

Ibhalwe ngu Nomawonga Sawule

uRhulumente wephondo lweNtsho-na Koloni uyaqhubeka namatiletile okulwa neNtsholongwane iKhorona

Kutshanje umbutho ongekho phantsi kaRhulumente Ilitha Labantu ubuy-okugxwala kunye nosapho lentwazana eneminyaka elishumi elinesixhenxe ubudala uAmahle Quku ofunyenwe ebhubhile phof ’ethe tywa kwithafa eliseBrown’s Farm ePhillipi eSiyahlala nalapho kufumaniseke ukuba udlwen-gulwe. Esi siganeko sivuselele amanx-eba kwiintsapho zamanye amaxhoba eziganeko ezikumila kunje afana noUy-inene Mrwetyana, uNwabisa Mthumeni nabanye abaninzi. Kananjalo, abemi boommandla weeCape Flats bagxwala ngokunga banezigxala bebhebhetha be-kwahewula lo mkhuba nalapho ibhunga lolutsha lelizwe loMzantsi Afrika elik-hokelwe ngunobhala walo umnumzana Zuko Mndayi belibambe umngcelele osingise kundlunkulu wamaPolisa edolophini eKapa ukuya kubongoza abasemagunyeni ukuba bathabathe amanyathelo okunqakula ze kuswant-suliswe enkundleni abenzi bobubi.

continues....

umphathiswa wephondo lweNtshona Koloni uAllan winde kunye namalun-gu ombutho iAfrika Tikkun

2

Page 3: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

3

COMMUNITY PROJECTSwe can’t wait and watch our people suffer

uSIZI KuBATheNGISI BASeSITALATweNIma eyojiweyo batsho isimbonono besithi luyavakala ulwamvila lokumiswa ngxi kwentshukumo zoluntu kweli .“imali ye-thu isezi njeni kuba kaloku urhulumente ebesithi masiyithengisi ikrwada inyama kodwa abathengi bethu bathanda uthenga inyama eyojiweyo utshilo omnye waba-setyhini abaphila ngothekungisa inyama eyojwayo. Uqhube wathi umonakalo uye wamkhulu kakhulu kwicala labo kuba ixesha elininzi bathengisa inyama eyoji-weyo nanjengoko kwisigaba sezine so-kumiswa kwentshukumo zoluntu kweli bekungavumelekanga ukuba bayithengise. Uqhube wathi kunzima nokuba bagxo-the ikateziko nanjengoko kusenzima ukuba abuyele kwishishini lakhe ngenxa yelahlekomali .Uthi eyonankxalabo an-ayo yeyokuba abantwana bakhe kufune-ka bafumane impahla yobusika .Uqhube wathi iangavuya kakhulu xabenkufuma-na inkxaso mali bengosomashishini base kuhlaleni esithi ubona ngathi urhulu-mente ukhathalele kakhulu osomashishi-ni abakhulu.

afrika nanjengoko kuye kwafuneka uku-ba alahle uninzi lwezi ziziqhamo nemi-funo kuba zibolile . Uthi ezinye kuye kwanyanzeleka ukuba aziphe abantu kuba ebona ukuba ziphelelwa lixesha. “Kunzi-ma kakhulu kuba abantu abaninzi abasezi uzokuthenga kuthi nanjengoko udederhu lwevenkile lase Khayelitsha luvaliwe kwe-li cala liza ngokuthi kwaye abantu baph-elela ezivenkileni kwaye kunzima nokuba sibhatale abantu abasincedisayo utshilo oka Mulale ”Uqhube wathi uye waqonda ukuba makaxoze mphini wumbi wokwen-za imali ezakumnceda ukuvuselela ishishi-ni llakhe lemifuno neziqhamo nanjengoko engasenayo imali yokuphinda athenge ezinye ezininzi ukuze abuyele esiqhelwe-ni kwisigaba sesithathu sokumiswa ngxi kwentshukumo. Uthi akazukuqhubeleka nokuthengisa izixhobo zokuzikhusela wk-intsholongwane ikhorona esithi ufuna nje imali yothenga iziqhamo nemifuno emi-ninzi ukuze abuyele kwishishini lakhe.

Kusenjalo nakwicandelo elithengisa inya-

Bakhala esimantshiyane besithi bath-waxeke kanobom osomashishini abathengisa ezitalateweni kwisixeko

saseKapa ukusukela kwisigaba sesihlanu sokumiswa ngxi kwentshukumo zoluntu.Aba somashishini baquka abo abathengi-sa inyama eyojiwayo ne ziqhamo nemifu-no.

Umnu.Lihlohonolo Mulale oneminyaka engamashumi amane anesihlanu ongum-hlali waseKhayelitsha ongusomashishini othengisa iziqhamo nemifuno uthi im-chaphazele ngamandla kukumiswa ngxi kwentshukumo zoluntu kweli lomzantsi

“My 18 years of taking visitors to Khayelitsha has now stopped as there are no foreign tourists coming to Cape Town now , and South Africans don’t pay operators to visit townships, so I have no idea how l will sur-vive this and continue supporting not only myself, but people, projects

and businesses there”–Jenny Nomvuyo Housdon

CoMMuNITIeS uNITe AGAINST PoveRTy

Ibhalwe ngu Zizipho Ninzi

Lockdown came at a time where events were at its peak and art-ists were booked for at least three months, event’s organizers lost their deposits and no one could’ve planned for the dismay of the

pandemic. Zibonele events department had an event planned called In-dumezulu where it had invested a lot in paying artists, securing venue and marketing for the event, what seemed to be troubling is the people who have used their last incentives in buying tickets to an event that never was due to the lockdown.

The entertainment industry came together in finding ways to keep themselves afloat by hosting events and entertaining people on-line, one of the biggest South African DJ Back Coffee turned international used his platform on social media to raise funds for SaveAbusi-ness charity, Thando Thabethe feeding the

streets of Joburg and many other celebrities like Somizi Mhlongo. Some artists even bagged gigs with the popular brand called “Lockdown house party” on the popular music show on Channel O.

However it hasn’t been easy for the local Dj’s who lost their gigs because they used to be res-ident Dj’s, Olwethu Trom who is the Resident Dj at KwaAce says “I have lost gigs and resi-dency that pays the bills, this has complicated my life and affected my livelihood”. Other businesses that has been hit by the pandemic are talent agencies that had to close down for castings, Wescout Management director ex-plains –“Productions everywhere had stopped

meaning not only my business is suffering but my models and artists as well, now that we are back in operations under level three we are learning to adjust but It’s going to take a while for things to get back to normal” –Xolani Mlonyeni

“In the difficult times we in, I believe leaders leaders have the respon-sibility to be extra ordinary to do extraordinary things and reposition

their people so to cross the dens lion unharmed” – said Sisipho soup kitchen director, Asavela Peko

Written by Ashia Nkontsa

Page 4: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

EZABAHLALI4

It is no surprise that the pandemic has affected a lot of people and has brought about change that people are calling ”the new normal” the regulations has changes people’s lives through businesses, work and their live-lihood. We took to the streets and asked people how they have been affected by the lockdown.

“2019 was a difficult year for me, I was hoping that 2020 would be different and thought it would be a year of blessings. I hate not being able to play netball and now having to be indoors 24/7, no more extra murals as per usual and last-ly having to fall behind with school work for not attending.”- Zimkita Matshoba, Student

“Ukumiswa ngxi kweentshukumo kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika i-lock-down,avalwa amashishini amancinane ndabe ke ndohluthwa loo ntlaka emlo-nyeni.”- Yolisa Mpenya, Unemployed

“lockdown has affected me in a way that, My mom is a business woman and I am working as PA , month end we would divide house bills among each other. But now being the only one that works it’s really difficult because I have to take responsibility of ev-erything in the house.” - Sibongile Maciko

“Being a street vendor who sells fruit and veg is difficult during this time , I had already stocked a lot of veg and fruit to sell just before lockdown was im-plemented ,not being able to sell really cost me , my fruit and veg got rotten in the house during the time. Even after Nkosazana Zuma announced that street vendors could resume work, it was still difficult because I had to get permit which was not easy to get.”- Fikile Nqandu, Street vendor

“I run a small business here in khayelitsha, whereby I sell Kota (Bunnychow). As we all know kota is one of the well-known and loved foods in the townships, people enjoy eating kota . so after closing my business I had no income , even after opening my business under level 3, business is not the same any more , turn over changed drasti-cally to a point of not being able to pay my very one employee.”- Maxwell Ncapha, Small business Owner

“Kulo lonke eli lixa lesi sifo ndiphulukene nabantu end-ibathandayo. Manditshonje ndithi leCovid indichanile kakhulu.”- Xoliswa Maya, Unemployed

“Ndichasene nokuvalwa kwecuba notywala ngoba kundiphulukanise nentywenka yemali.”- Ester Xabangela, Hustler

Being stuck in one place not being able to visit family members , when one wishes too , the long ques at the shops and bank , some of us are too old and not fit to be standing in long ques. - Xolisile Mbuthuma, Pensioner

“Not being able to operate with my car wash business which I heavily depend on, so I am struggling a lot.”- Aviwe Gqomoyi, Car Washer

“I miss my family so badly, just before the implementation of lock down I was meant to go home in the Eastern cape , after not seeing my family for about a year now.”- Tumie Stoffels, Unemployed

Page 5: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

5

EDITORIAL

Ibhalwe nguNomaxabiso Mgqawule

CoRoNAvIRuSGENERAL HPUBLIC HOTLINE:

0800 029 999WhatsApp: 060 012 3456

FRoM TowN Two To AFRICAIqale isasazela phantsi kwebhedi, yasuka

yasasazela uMzansi Afrika wonke

Ijelo losasazo lasekuhlaleni iZibonele Fm kwiphondo leNtshonakoloni lithi lithwaxeke ngamandla emva kokuqhambuka kwentsholongwane ikhorona nanjengoko bekulindeleke ukuba libenemisitho emibini

equka eyokubhiyozelwa kweminyaka engamashumi amabini anesihlanu, esisikhululo sineneminyaka elishumi siqhuba umsitho womculo wokholo oyintandokazi kubaphulaphuli nabathandi beli jelo Indumezulu Gospel Show.

Ingqonyenyela yeli jelo umnumzana Mawande Jara uthi ukumiswa ngxi kwentshukumo zoluntu kweli kwinzame zokunqanda ukunwenwa kwent-sholongwane ikhorona, kubanyanzelise ukuba bayimise Iindumezulu Gos-pel Show kulonyaka esithi uzakuqhubeka kunyaka ozayo. ‘’ Sibethe kakhulu sisisitishi emva kokuqhambuka kwale ntsholongwane ngakumbi kumsitho wethu Indumezulu Gospel Show nanjengoko besele sizihlawulile zonke iimvumi ebezizakonwabisa abantu ” utshilo oka Jara.

Lo msitho bekulindeleke ukuba ubanjwe ngenyanga kaTshazimpuzi kulo nyaka . Uqube wathi kungoku nje zimbini indlela abazinike abathengi babo bamatikiti esithi ziquka ukuba bangakwazi ukugcina amatikiti wabo ze bangene ngawo kulo msitho kunyaka ozayo. Eyesibini abantu bangakwazi ukuwabuyisa amatikiti zebabuyiselwe imali yabo.Loka Jara uthi kodwa abathengi kuzakufuneka balinde isithuba seveki nan-jengoko besazakufakana imilomo nabathabathi nxaxheba babo abeseben-zisana nabo ukuthengisa matikiti ukujonga ukulungela kwabo ukubuyisela imali kubathengi babo.

Umsitho wokubhiyozela iminyaka engamashumi amabini anesihlanu i-Zibonele Fm ikumaza omoya wona kumnyama kubomvu uzakuqhubeka. Loka Jara ufunge wam’uncintupha esithi awukho namnye umsitho ozak-uphinde umiswe leli jelo nanjengoko ikhorona esazakubakho ixesha elide. Uthi bazakujonga ezinye indlela zokuwenza lomsitho, ezifana nokwenziwa ngokobuchwephetsha balemihla nokusebenzisa unomathotholo ukuhambi-sa inkonzo zalo msitho kuluntu.

Lo msitho kulindeleke ukuba uqhutywe ngenyanga yeThupha kulo nyaka .Uqhube wathi ngumgama omde kakhulu osele uhanjwe leli jelo kwaye yimpumelelo enkulu esele linayo nanjengoko kungokunje sele likwinqanaba lika zwelonke ngenxa yokuba likhona nakwi DSTV, kwaye sele liqeqeshe abafundi kwizifundo zokuba ngabadidiyeli ben-kqubo abangaphezulu kwamashumi amabini nekungoku nje baphethe impephamvume zezi zifundo. Loka Jara uthi banamaphupha amakhu-lu kakhulu ngeli jelo esithi kungoku nje bakwiphulo lokuzama uku-ba babenenkampani yokushicilela ukuze kuncedakale iimvumi zase kuhlaleni.

“Siyazingca ngokuba sisikhululo sasekuhlaleni sokuqala kuzwelonke esathi safumana iimpepha mvume zokusasaza ngonyaka ka 1995”. Eli jelo laqala ukusasazela kwikontainer kummandla wase Town Two eKhayelitsha kwaye alizange licime kusukela oko kwaye kungoku nje sele likummandla wase Ilitha park lisasazela uMzansi Africa wonke.

2016

2019

Page 6: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

KeeP youRChILD BuSy

NAKwINTSuNGuZI yoBuMNyAMA, uM-NyAMA weMFuNDo uyAQAQAMBA

uKhuSeLeKo eZIKoLweNI eZIKuMIMANDLA yAMATyoTyoMBe

Isengumsinandozele nondabamlonyeni imeko yokuvulwa kwezikolo kwilizwe lomzantsi afrika ngenxa yefuthe lentsholongwane yeCorona egq-

ugqisa okomfana ecel’undikho. Nangona kunjalo ip-hondo lentshona koloni ligqibe ekubeni livule izikolo kwiveki ephelileyo nokuvuse umnyele kwikomishoni yamalungelo oluntu de yagrogrisa ngelithi izak-urhuqela ezinkundleni isebe lezemfundo kwakunye norhulumente wephondo ngelithi babeka ubomi babantwwana emngciphekweni wokufunyanwa yilentsholongwane, inqambuzane kengoku yeyokuba ingaba abantwana bazakuqhubeka bengafundi okanye uthini na umkhombandlela walentsindabadala?

Eyona nto iye yaqaqamba yakhanya Kanye ngelixe-sha lokumiswa ngxi kweentshukumo zoluntu neye yasebenzela abafundi abaliqela kwakunye nabazali yimfundo yasekhaya i”Homeschooling”. Le ntlobo yokufunda nangona sele ineminyaka engamashumi mabini anesine yabasemthethweni kodwa ibon-akele ikakhulu ngelixesha nanjengoko abantwana sele benyanga mbini bengasalibhadi esikolweni

emva kokugqabhuka kwalentsholongwane. Inqaku lesithathu kumthetho wezikolo zeli lomzantsi afrika ugunyazisa ukuba abazali mabaphembelele abant-wana ukuba baye ezikolweni phakathi kweminyaka esixhenxe ukuyakuthi xhaxhe kwelishumi elinesihla-nu ubudala kodwa kwelamashumi mahlanu ananye inqaku bayavumeleka abazali ukuba bangababhalisela abantwana imfundo yasekhaya.

Kumaxa aliqela abemi beli lomzantsi afrika bakhala ngelithi abakwazi ukubhalisela ukufundisa abantwana emakhayeni abo nanjengoko bephuma kumakhaya angathathi ntweni kusibangungqingetye ke kambe nokufumana abafundisi ntsapho abasemgangathweni ngexabiso eliphantsi. Omnye wababahlali nongafu-nanga ukuthiwa paha uthi ngokunokwakhe ukuqon-da akanakukwazi ukufundisa umntwana wakhe kuba engenazintsiba zakuhlawula umfundisintsapho lowo. “Hay mntanam ziyadura ezizinto mna lo wam umntwana makavuke ahambe aye esikolweni esi urhulumente asenzele sona ukuphela kwale Corona zizakuvulwa izikolo kwakhona baqhube nesikolo

andinakubanayo tu imali yokufundisa umntu ohleli endlini engayi sikolweni” utshilo lomzali kubonaka-la ukuba akayingene kwaphela into yokuhlawulela izifundo zasekhaya. Usomlomo wesebe lezemfundo kwiphondo lentshona koloni uBronagh Hammond uthi basalindeleke kumphathiswa welasebe uDebbie Shafer ukuba bakwazi ukushicilela ingxelo ethe vetshe malunga nokubhaliselwa kwabantwana ukufundela emakhaya kodwa esithi kwabo bacinga ukubhal-isela oluhlobo lwemfundo bangajonga kwiminatha yesebe lezemfundo ezona zinto zibalulekileyo uba-ni ekufuneka ezazile kukuba mabagcine ubungq-ina bomsebenzi womntwana, irejista yomntwana, iingxelo eziqinisekisiweye zokuqhuba komntwana ezifundweni zakhe. UNwabisa Mgeni wendawo yaseHarare eKhayelitsha nongumama kwintwazana eminyaka ilishumi ubudala uthi yena angabhalisela ukunika umntwana wakhe ezizifundo nanjengoko zingahlawulelwa kwisebe lezemfundo. Uthi akaboni nto inokumnqanda ukuba angabhaliseli umntwana wakhe ukuze afumane imfundo esemgangathweni.

Ibhalwe ngu Abongile Booi

Inqwanqwa lezemfundo kummandla wase-Khayelitsha limemelela kwabasemagunyeni kwisebe leemfundo ukuba banike ingqwalasela kwizikolo zasezilok-

ishini,ingakumbi kwezo zemimandla yoogobityholo ,nanjengoko singekabikho isiqinisekiso sokhuseleko kwintsholongwane ye-Covid-19 kwezinye izikolo. ”Sik-wiphulo lokukrweca aba bantu basemagunyeni ukuba makhe basenzele inceba yokuba baye ezikolweni baye kuqinisekisa ukuba zikhona zonke izinto ebekufanele ukuba zikhona, xa besiya ezikolweni babize isigqeba solawulo lwesikolo, inqunqu izame ukuqinisekise ukuba iyahlala le ntlanganiso kwaye ezi ntlanganiso zezi zizok-wazi ukuba xa zigqibile soneliseke ukuba zonke izinto zikhona ngenene,baze kamva batyikitye into ethi isikolo esithile sihloliwe ngokupheleleyo, sabona ukuba siku-lungele ukuba sivulwe” utshilo osisithethi seli nqwanqwa umnu.Haydo Mthetho.

Kodwa nakubeni kunjalo umphathiswa wesebe lemfundo kwiphondo le-Ntshona Koloni unkosikazi Debbie Schafer unike imvume kwizikolo zeliphondo ukuba zivulele aba-fundi,babuyele kumagumbi okufundela,emva kokuba ise-be lemfundo esisiseko kuzwelonke libhengeze ngomzuzu wokugqibela nge-Cawa ukuba azizukubasavulwa izikolo.Umphathiswa welisebe kuzwelonke unkosikazi-Angie Motshekga uvakalise ukuba ezinye izikolo kweli bez-ingekakulungeli ukuvula,waze wabhengeza ukuba kusen-genzeka zivulwe izikolo ngomhla wesibhozo kulenyanga nanjengoko kuzakuthi kuxhomekeke kwingxelo ezintsha malanga nokulungela kwazo ukuvulwa,ngelixa ezizikolo zinikwe leveki ukuba ziqinisekise ukuba abafundi ba-zakube bekhuselekile kulobhubhane xa bebuyela kuzo.

Omnye wabazali unkosikazi-Ntombovuyo Rhubha uthi uyalixhasa inyathelo lokuba izikolo zivulwe xa kukhu-selekile .”Apha elokishini sibona abantwana abanxibe i-uniform,nto leyo isenza sizibuze imibuzo yokuba

kwenzeka ntoni kanye-kanye kuba umphathiswa uyalele wonk’ubani ukuba bahlale ekhaya de kube kanti kukhu-selekile,kwaye ke ndiyamxhasa umphathiswa kuba zininzi izinto ezimane zisenzeka,kwaye kukho nootitsha-la abafunyaniswebenalentsholongwane,ngoko andiqondi ukuba kutheni ezinye izikolo zivulile utshilo unkosikazi.

URhubha uthi urhulumente makaqwalasele ezinye iindlela zokufundisa abantwana.”Ndicinga ukuba kuzaku-funeka urhulumente aqwalasele inkqubo yokufundela emakhaya kulonyaka-mfundo kubo bonke abafundi,i-sizathu sokuba ndithi abafundi kuzo izikolo,kukuba susela oko yaqalisa i-lockdown izikolo zange zibabuze abazali ukuba bafuna bafunde njani na abantwana babo ngexesha le-lockdown uqhube watsho “.Ukanti kwel-inye icala umbutho we-EFF kwiphondo le-Ntshona Koloni uthi awothukanga linyathelo likamphathiswa wemfundo kweliphondo.”Siliqela le-EFF asothukanga zizenzo zokuqweqwediswa ngumphathiswa wezemfundo ephondweni,noye waqinisekisa ukuba izikolo ziyavulwa ngelixesha likaxakeka utshilo umnumzana Melikhaya Xhego walo mbutho kwiphondo leNtshonakoloni.

Uqhube wathi lento ibonakalisa ukungabinankatha-lo emandla,nanjengoko urhulumente kazwelonke eye wanqumamisa ukuvulwa kwezikolo ngenxa yokuqaphela ukungabikho kwentembeko ekuhlaleni.“Emva kokuba sive isindululo sikamphathiswa,siye saya kuzo zonke izikolo esibenakho ukufikelela kuzo kwiphondo lonke jikelele,sithumela ooceba nabo bonke abamele ukuhlala abaziinkokheli zalombutho ukuba bayokujonga ezikol-weni ukuba injani na imeko nalapho sifumanise ukuba imeko imaxongo kakhulu uhambise watsho loka Xhe-go”Uqhube watyhola umbutho we-DA ngoku lawula ngegqudu esithi inakho ukuzenza urhulumente welizwe elizimele geqe nangona ingurhulumente wephondo ophantsi korhulumente ka-Zwelonke.

Ibhalwe ngu Lusindiso Mayambela

KIDS ACTIVITIES DURING LOCK-DOWNIMIDLALO yABANTWANA NGEXESHA LE-LOCKDOWN

Help your kids to read and write stories other than academic books.

Nceda umntwana wakho akwazi uku-funda nokubhala amabali kunencwadi ezisetyenziswayo ezikolweni.

Try different DIy activities like sewing and drawing.

Zama ukumfundisa ukwenza imiseben-zi yezandla ezifana nokuthunga noku-zoba.

Get them mind stimulating games like puzzles.

Bafundize ukwenza imidlalo ekhuthaza ingqondo njenge puzzles.

Get them to exercise around the yard for fresh air.

Bafundize ukuba bazilolonge bajikeleze indlu ukuze bafumane umoya ohlazi-yekileyo.

6

Page 7: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

7

Mental health rising during Lockdown

During the elevating numbers of COVID19 cases in our country. Safety precautions were implemented in mostly by the government. Precau-tions that eliminate social gathering or any events that consist of many

people in one vicinity. Because of that learning institutions from lower level to varsity level were and still postponed. Church events and all festivals are post-poned, places of entertainment such as clubs, game reserves, parks events and beaches. Also, gym and a workout that requires being outdoors were postponed. People were encouraged to adapt new forms of entertainment with small groups, and without consumption of alcohol and smoking. All these new life changing transformations enforced in order to suppress the spread of the pandemics. Most of workplaces were closed, many lost their jobs. University residences closed, and students go back home. These restrictions were even more strict in lockdown level five. Now the country have moved to level 3 things are not back to normal yet, as number of corona virus are still increasing in high volume.

Most people are suffering from different types of mental health challenges that are all triggered by Corona and lockdown restrictions. “I have been all alone during the entirety of the lockdown. It has reminded me exactly how lonely I have felt in my life.” Said Ngasiirwe KatushabeThere are a number of issues that led to depression for most people, that even though they are not infected they are affected.

“When my anxiety kicks in I lock myself in and allow the emotions run through and when I’m ready to get out of it music Always helps me, it’s been my source of strength through the most difficult times of my life and it still carries me.” Said Sethu Guza.

She also advice people that are suffering from anxiety to hold on to the things that bring them happiness and always make them your source of inspiration.

“Skipped work today because I had a crazy panic attack last night.” Said Khumo Sematla

Most of essential workers are working under strict measures that they are not familiar with, that trigger lots of pressure that might cause panic attacks.

South African depression and anxiety group(SADAG) conducted an online survey, the results depict that number of suffering with depression and anxiety has rapidly increase during lockdown. Before lockdown they were 56% and now during lockdown 65%. SADAG is offering online counselling, visit www.sadag.org also toll free number for counselling 0800 456 789.

Written by Bongeka Ntlanga

Since the beginning of the national lockdown in South Africa, due to the Coronavirus pandemic, the selling/trading of alcohol has

been prohibited. The national lockdown was put in place from the 26th of March, announced by President Cyril Ramaphosa, to curb the spread of the respiratory virus also known as Covid-19. Some of the restrictions includes social distancing, staying at home, wearing a mask in public and maintaining good hygiene. Cabinet ministers like police minister Bheki Cele, stated that alcohol consumption would play a big role in spreading

Covid-19 hence alcohol trading was banned even though it would cripple the already struggling econo-my of South-Africa.

South Africa is also known to have the highest levels of violent crime in the world, and more than half of murder victims have elevated levels of alcohol in their blood according to experts and police minister Bheki Cele. Half of all murders take place on a Friday or Saturday nights and murders have come down by 63% during level 4 and 5 of the lockdown and that suggests that other violent crimes have gone down as well.

Focusing on the economic decrease, according to a statement released on behalf of industry bodies South African Liquor Brand Owners Association (SALBA), Beer Association of South Africa (BASA) and VinPro, the trade of alcohol supports around one million jobs,

contributing 3% to the GDP of South Africa’s economy, and makes an indirect tax contribution — VAT, cus-toms and excise revenue of R51 billion. The eight-week domestic lockdown, as well as the five weeks without exports, has resulted in the loss of 117 600 jobs.

In the craft beer industry alone, there would have been a further 64% of industries that wouldn’t have been able while under the ban, to meet their payments by the end of June and 13% have given notice on their premises and announced their decision to staff of their shut down during level 2 of the lockdown. The 540 wineries also indicated during level 1 and 2, that they will be unable to meet 70% of their payroll obligations at the end of June, but with the country on level 3 of the lockdown now and alcohol trading operating, the numbers in sales have pick up immediately and jobs resumed since the 1st of June according to Bellville Spar tops, who sold more than 70% of their stock which was in the liquor shop.

SouTh AFRICAN eCoNoMyWritten by Michelle Augus

Are Foreign owned shops contributing to the number of covid-19 infections?As the number of Covid-19

cumulate and have reached 100 000 positive cases, we started

getting curious as to why even after the efforts have been made with lockdown and strict regulations. We followed a team that was commissioned by the Office of the Premier, Alan Winde to do loud hailing to all areas around Cape Town to create an awareness campaign for people to #stayHome #WearMasks and keep social distance of 1.5 m. Although about 45% of people are ad-hering to the regulations, some people are not bothered by the rapid spread of the virus and ready to continue with

their lives. One thing that seemed to be common though about all these areas was how the foreign owned shop were zero compliant to the regulations set by the Government. Our estimation was only 10% of these businesses were compliant in having hand sanitizers at the door and for people to wear masks before entering the store including the owners and cashiers.We talked to a few shop owners as to why are they negligent. One Soma-lian shop owner based in Lansdowne said “what do you expect us to do if people don’t want to wear masks?, we are running a business here” . One

other shop owner from Khayelitsha exclaimed “hey we don’t die of corona, we are not scared of corona”.Going to all these areas has proven that these shops are contributing in the number of infections, with the exchange of money, people touching things in the shops and not wearing masks. The shops continue to be a problem as they have been shown to be the ones who are selling illegal cigarettes and have been busted by the police red handed a number of times.

Written by Ashia Nkontsa

Page 8: NEWSPAPER AVAILABLE JUNE 2020 ZIBONELE Newspaper...kuchaphazele ikamva lam,kuba besele ndifakwe emsebenzini emva kokugqiba kwam izifundo zoqeqesho lweenyanga ezintathu. Kuthe kwakufika

IIMIDLALO NOLONWABO

The captain of the springboks Siya Kolisi is giving back food parcels and protec-tive parcels to the community through his Foundation during the lockdown period.

Siphiwe Tshabalala known as “Shabba” did his fair share of giving back to the community “one family at a time, re-member to stay safe all the time” said the former Kaizer Chiefs star Shabba

MINISTeRhonorable Nkosinathi emmanuel ‘Nathi’ Mthethwa

Ibhalwe ngu Manga Manga

IDe yANA NASeNTLANGo KuBAThANDI BeBhoLA eKhATywAyo eMZANTSI AFRIKA

Isigqeba sezebhola ekhatywayo kweli (Premier soccer league) kuvakala uba senze isicelo soku-ba yonke imidlalo eshiyekileyo mayiqosheliswe kwiphondo elinye ukuzama ukunqanda uhambo kumaphondo ngama-phondo. Lo nto ithetha ukuba , olishumi elinesithandathu lam-aqela adlala kwi( PSL) azohlala enkampini enye , adlale yonke lomidlalo kumabala akwelo-phondo , wonke umntu onge-nileyo kulo Nkampi akaphinde agoduke.

Emva kokumiswa ngxi kwezinto ngenxa yo-bhubhane we sifo i Covid_19 , eshiye abathandi bomboxo bengenanto yakwenza ingakumbi abe SUPER RUGBy ngoba ibiseyi phakathi naphakathi kwaye amaqela oMzantsi Afrika ebesele noko ebonakalisa ulwamvila, ingakumbi Ookrebe ( Cell C Sharks).

Akukacaci ukuba izakuthini imeko yombhoxo we SuperRugby eyonanto yenza nzima yinto yokuba lemidlalo idlalwa ngamaqela amazwe amahlanu, Australia, New Zealand, South Afri-ca, Argentina ne Japan.

Iimeko ze Corona Virus nemiqathango yokumiswa ngxi kwezinto yahlukene kungoko kunzima ukuthatha isigqibo soba kubhekwa njani phambili.

Igosa eliyintloko le Qakamba yomzantsi Afrika ( Cricket South Africa CEO) elinqunyanyisiweyo umnu. Thabang Moroe kubhengezwe ukuba kwiveki ephelileyo ubonwe engena kwi ofisi yakhe engabhu-ngisanga wahlala imini yonke.

Lo Ka Moroe unqunyanyiswe emsebenzini ngomh-la wesithandathu ku Disemba wonyaka ophelileyo kodwa uzakuwufumana uphelele umvuzo wakhe.

Izityholo atyatyekwa zona lo ka Moroe bubuqhetse-ba , nokuphatha gwenxa imicimbi yezezimali kwel-isebe.

Ibhodi yabalawuli yelisebe le qakamba loMzantsi Afrika ithi , lendedeba alikaqosheliswa uphando ngakuyo , ngoko ke ayifanelanga ibe seyibuyela es-ikhundleni sayo.

8

yimincili nemivuyo kubathandi bebhola ekhatywayo eMzantsi Afrika emveni kokuba umphathiswa wezemidlalo nenkcubeko umnumzana Nathi Mtheth-wa ebhengezile ukuba uyoneliseka yindlela isigqeba sezemidlalo I (PSL)

esifake ngayo isimo saso sokulungela uqhubeka nemidlalo. Ngomhla we 28 May lo ka Mthethwa wenza isimemo sokuba onke amasebe ezemidlalo makeze ngaphambili nendlela ekhuselekileyo yezempilo nengekho nxamnye nemigqaliselo yokumiswa ngxi kwezinto (Lockdown).

IBhoLA eKhATywAyo uMBhoXo

IQAKAMBA


Recommended