Những nguyên lý quản trị bất biến mọi thời đại · trước các khán thính...

NHỮNGNGUYÊNLÝQUẢNTRỊBẤTBIẾNMỌITHỜIĐẠI

Tácgiả:PeterF.DruckerNguyêntác:ClassicDrucker

Biêndịch:VươngBảoLong,HồngDũngCôngtypháthành:FirstNews-TríViệt

Nhàxuấtbản:NXBTrẻTrọnglượngvậnchuyển:400grams

Kíchthước:14.5x20.5cmSốtrang:343

Ngàyxuấtbản:01/2011Giábìa:88.000₫

Ebookmiễnphítại:www.Sachvui.Com

Type+Làmebook:thanhbt@TVE-4u

Cuốnsáchnàyđượcgiớithiệuởđâynhằmchiasẻchonhữngbạnkhôngcóđiềukiệnmuasách!

Cònnếubạncókhảnănghãymuaủnghộnha!

http://sachvui.com/

Giớithiệu

Druckerkhôngchỉkhaiphánhữngchântrờimớicủalĩnhvựctrithức:ươmmầm cho những ý tưởng cốt lõi về quản trị để ngày nay chúng ta đượchưởngnhững thànhquảmàchúngmang lại.Mỗinăm,cácnhàquản lý lạikhámpháranhữngsựtươngđồngvàchínhxácđếnkinhngạctrongnhữngbàibáovànhữngcuốnsáchôngđãviếtngaycảtrướckhihọ,thậmchílàchamẹhọc, rađời.“Khôngcógì vô íchhơnviệccốcông thựchiệnhiệuquảnhữngđiềulẽrachẳngnênlàm”.Câunóiđóđượcviếtnăm1963-cáchđâycảhaithếhệ-nhưngtôiđoanchắcrằng,chỉmộtvàingàytrướcđâythôi,ởđâuđó trên thếgiớinàycómộtnhàquản lý trẻđãdùngviếtdạquangđểđánhdấunó.

Cácnhàquảntrịvẫncầnđượcnhắcnhởrằng,côngviệccủahọlàlàmnhữnggìđúngđắnchodoanhnghiệpchứkhôngchỉchocổđông,vàdĩnhiênkhôngchỉ cho chính bản thân họ.Nhà quản lý cần phải nghĩ đến nhân viên củamình:”Họkhôngchỉlànhânviên,màhọcònlànhữngconngười”.Cácnhàquản trịphảiquản lý.Nhiệmvụđó rõ ràngkhôngđơngiản,nhưngkhôngđánglongạinhờvàosựrõràng,tầmnhìnbaoquátvàsựkhônngoanmangtínhthựctiễncaocủabậcthầyvềquảntrịPeterDrucker.

Tácgiả

PeterFerdinandDruckerlàchuyêngiahàngđầuthếgiớivềtưvấnquảntrị.Ôngsinhnăm1909tạithủđôViên(Áo),lấybằngtiếnsĩluậtquốctếtạiĐạihọcFrankfurt, từnglànhàbáoởLuânĐônvànhậpcưvàoMỹnăm1940.Không chỉ là bậc thầy kinh tế học, Peter F.Drucker còn truyền đạt kinh

nghiệmcủamìnhkếthợpvớinhiềungànhhọcthuậtkhácnhưsửhọc,tâmlýhọc,xãhộihọc,vănhóa,tôngiáo,...Ôngnắmgiữ25chứngchỉhọcvịtiếnsĩcácloạicủacáctrườngđạihọctừHoaKỳ,Bỉ,Anh,TâyBanNhachođếnThụySĩ.PeterF.Drucker là tácgiảcủanhiềucuốnsáchquản lýnổi tiếng,trongđócócuốn“Nhữngtháchthứccủaquảnlýtrongthếkỷ21”.Haicuốnsáchđầutiêncủaông“Kếtcuộccủaconngườikinhtế”(1939)và“Tươnglaiconngườicôngnghiệp”(1942)đãtạora1bướcngoặtmới,giúpôngtiếpcận với một trong những tập đoàn lớn nhấtthế giới lúc đó là GeneralMotors(GM). Cuốn sách tiếp theo “Khái niệm công ty” nhanh chóng trởthànhbánchạy,vàvẫncònđượctáibảnchotớingàynay.Lànhàviếtsách,nhàtưvấnquảnlývàgiáosưđạihọc,PeterF.Druckerđãviết35cuốnsáchtrongđó15cuốnvềquảnlý,16cuốnvềcácvấnđềkinhtế,chínhtrị,xãhội,2cuốntiểuthuyếtvà1cuốntựtruyện.PeterF.Druckerđượccoilàchađẻcủangànhquảntrịkinhdoanhhiệnđại,nhữngđónggópcủaôngđượcđánhgiárấtcao.TạpchíFinancialTimes(ThờibáoTàiChính)đãbìnhchọnônglà1 trong4nhàQuản lýbậc thầycủamọi thờiđại (cùngvớiJackWelch,PhilipKotlervàBillGates).

Mụclục

LỜIGIỚITHIỆU PhầnI:TRÁCHNHIỆMCỦANHÀQUẢNLÝ 1.QUẢNLÝBẢNTHÂN 2.HỌCTHUYẾTKINHDOANH 3.QUYẾTĐỊNHMỘTCÁCHHIỆUQUẢ 4.HỌKHÔNGCHỈLÀNHÂNVIÊN,HỌCÒNLÀCONNGƯỜI 5.LÀMTHẾNÀOĐỂRAQUYẾTĐỊNHVỀCONNGƯỜI 6.QUYTẮCĐỔIMỚI 7.QUẢNTRỊTHEOHƯỚNGHIỆUQUẢ PhầnII:THẾGIỚICỦANHÀQUẢNLÝ 8.THÔNGTINCÁCNHÀQUẢNTRỊTHỰCSỰCẦN 9.NHÀQUẢNTRỊHIỆUQUẢ 10.SỰRAĐỜICỦATỔCHỨCMỚI 11.XÃHỘIMỚI-XÃHỘICỦACÁCTỔCHỨC 12.THÁCHTHỨCMỚIVỀNĂNGSUẤT 13.DOANHNGHIỆPCÓTHỂHỌCGÌTỪCÁCTỔCHỨCPHI

LỢINHUẬN? 14.QUẢNTRỊVÀCÔNGVIỆCCỦACẢTHẾGIỚI 15.PHỎNGVẤNPETERDRUCKER:NHÀQUẢNTRỊTHỜIKỲ

HẬUTƯBẢNCHỦNGHĨA

LỜIGIỚITHIỆU

“40nămtrước,chỉmộtsốítngườinóivềtầmquantrọngcủaquảntrịvàtấtcảđềubịcholàđiênrồ”,PeterDruckerphátbiểuvàomùaxuânnăm2005trướccáckhánthínhgiảđangtậptrungđểtônvinhgiải thưởngMcKinseydành cho ông, giải thưởng được trao cho các tác giả có bài báo hay nhấttrongnămđăng trên tờHarvardBusinessReview.Đây là lần thứbảyôngnhậnđượcvinhdựnày,lầnnàyvớibàibáo“Điềugìlàmnênmộtnhàquảntrịhiệuquả”.ChưaaitừnggiànhđượcnhiềugiảiMcKinseyđếnthế.

Ôngcónóiquáđôichút,nhưng40nămhay50nămkhôngthànhvấnđề,vìphátbiểunàyhoàn toànđúngđắn.Nửa thếkỷ trước,quản trịhầunhưchỉđượchiểunhưmộtkháiniệmvàthựctếkhôngđượcxemlàmộtngànhkhoahọc chính thức. Từ “quản trị” xuất hiện đây đó trong quyển sách kinhđiểnTheOrganizationMancủaWilliamH.Whytenăm1956,nhưnghầuhếtđượcdùngdướidạngtínhtừnhưtrongcáchdùng“nhàquảntrịcấptrung”(“the average management man”), “chính sách quản trị” (“managementpolicy”)haydạngdanhtừchungđồngnghĩavới từ“cácôngchủ”[1](“themanagementsaid”).Từnàyhầunhưchưachuyểntảiđượcýnghĩacủamộtngànhchuyênmônhaymộtkháiniệmtrọnvẹn.Quảntrịđượchiểunhưngàynay chính là nhờ công lao to lớn củaPeterDrucker. Phầnđónggópquantrọng của tờHarvardBusinessReview - đề cao việc thực hànhquản trị vàtăngcườngsứcảnhhưởngcủanóđốivớimộtthếgiớiđangbiếnđộng-cólẽđãkhôngthựchiệnđượcnếukhôngcónhữngnghiêncứucủaông.Khôngaicónhữngcốnghiến lớnhơnông trongsứmạngnày.Hơnnửa thếkỷqua,ôngđãdànhchoHarvardBusinessReviewnhữngýtưởnglớnnhấtvớitổngcộng38bàibáo,trongđócó15bàitiêubiểunhấtđượctậphợptrongcuốnsáchnày.

Chúng ta sẽ trở lại với nhữnggiá trịmang tính lịch sửmà các công trìnhnghiên cứu củaPeterDruckermang lại, nhưng trước hết tôimuốnbàn vềtầmquantrọngcủachúng.Druckerkhôngchỉkhaiphánhữngchântrờimớicủa lĩnhvực tri thức:ươmmầmchonhữngý tưởngcốt lõivềquản trị đểngàynaychúng tađượchưởngnhững thànhquảmàchúngmang lại.Mỗinăm,cácnhàquảnlýlạikhámpháranhữngsựtươngđồngvàchínhxácđếnkinhngạctrongnhữngbàibáovànhữngcuốnsáchôngđãviếtngaycảtrước

khihọ,thậmchílàchamẹhọ,rađời.“Khôngcógìvôíchhơnviệccốcôngthựchiệnhiệuquảnhữngđiều lẽ rachẳngnên làm”.Câunóiđóđượcviếtnăm1963-cáchđâycảhaithếhệ-nhưngtôiđoanchắcrằng,chỉmộtvàingày trướcđây thôi,ởđâuđó trên thếgiớinàycómộtnhàquản lý trẻđãdùngviếtdạquangđểđánhdấunó.

Tạisaolạinhưvậy?NghiêncứucủaDruckercóđiềugìđặcbiệtmàlạithuhútgiớiquảntrịđếnthế?Tạisaoôngcóthểnắmbắtvấnđềchínhxáchơnbấtkỳaikhác?Tạisaonhữngcôngtrìnhnghiêncứuđóvẫncònnguyêngiátrịchođếnngàynay?Tạisaoônglạicóđượcnhữngýtưởngsángsuốtđếnthế?Vídụ,ýtưởngdànhchocácnhàquảnlýcôngnghệmàôngtruyềnlạichohọkhiôngđãởvàotuổi95,ngaytrướckhiôngmất(2005)?Điềuđầutiênđộcgiảnhậnthấyởônglàkhảnăngtìmđượcnhữngcâuhaycụmtừcóthểgóigọnđượcmộtvấnđềhoặcmôtảmộtcáchhoànhảođiềumàcácnhàquảnlýnênlàm:“Tôichưabaogiờgặpmộtnhàquảnlýnàolàmviệchiệuquảkhigiảiquyếthaiviệccùnglúc”.“Tháchthứclớnnhấtmànhữngnhàquảnlýtạicácnướcpháttriểnđanggặpphảilàlàmsaonângcaohiệuquảnguồnnhânlựcvàtrithức”.NhữngphátbiểucủaDruckerxuấtsắcđếnmứcngườitađãlàmhẳnmộttuyểntập[2]gồm366tríchđoạnđểmỗingàycácnhàquảnlýcóthểthưởngthứctừng“ngụm”trithứccủaôngbêntáchcàphêsángcủahọ.

Tuynhiêntàinăngđặcbiệtđókhôngthểgiảithíchchosựbềnvữngcủacáccông trình nghiên cứu to lớn mà Drucker đã thực hiện. Trên trangAmazon.com,người tađã tạo ramộtdanhsáchgọi là“nhữngkiệt táccủaPeterDrucker”với25đầusáchmangtênông.Bậcthầyvềquảntrịnàyđãthểhiệntrongcáctácphẩmđểđờicủaôngbatàinăngthiênphúcủamình.

Thứnhất làkhảnăngđưa ranhữngcâuhỏiđúng.Cómộtđiềukhông thểtránhkhỏi làcácnhàquản trị -bị rốimùbởihàngđốngdữ liệuvànhữngviệcchiphốisựchúý,bịhốithúcđưaranhữngquyếtđịnhquantrọngvớinhữngthôngtinkhôngđầyđủ-thườngphảixoayxởrấtchậtvậtđểxácđịnhđiềugì làcầnthiết,điềugìkhông.Nhữngsựcốcấpbáchnhỏnhặtthườnglàmlumờnhữngthôngtinquantrọng.Takhôngthểthấycảcánhrừngkhichỉchămchămnhìnvàicáicây.NhữngaiđãtừnglạctrongcánhrừngđósẽnhậnrasựsángsuốtlàphẩmchấtđặctrưngtronglốisuynghĩcủaDrucker.Khôngphảingẫunhiênmàtừ“hiệuquả”(“effective”)cómặttrongtiêuđềcủa3trongsố15bàibáotrongcuốnsáchnày.Mộtchủđềnhấtquántrongcácbàiviếtcủaônglàcácnhàquảnlýcầnquantâmnhiềuhơnvàotínhhiệu

quảvàbớtlolắngvềnăngsuấtđểgiúphọtậptrungvàocácvấnđềtổngthểnhằmtạorasựthayđổibêntrongtổchức.KhảnăngđặtcâuhỏiđúngthiênbẩmgiúpcáctácphẩmcủaDruckertrởnênvôcùngthựctếvàgầngũi.

Tàinăngthứhaicủaônglàkhảnăngnhìnthấycáctổchứcnhưmộttổngthể.Druckerkhôngchỉnhìnnhậnvấnđềchitiếtvàsắcbénhơnngườikhác-vốngiúpôngđưa ranhữngcâuhỏi chínhxác -màôngcòn cókhảnăngnhìnnhận vấn đề một cách bao quát. Lấy ví dụ về bài báo “Học thuyết kinhdoanh”,mộtnghiêncứuvềnhữngvấnđềlàmđiêuđứngcảIBMvàGeneralMotors(GM)ởthờiđiểmbàibáorađờivàonăm1994vàvẫncònámảnhGMchođếnbâygiờ.Khiđó,cáctờbáovềkinhdoanhđăngđầynhữngcâuchuyệnvềhaiđếchếhùngmạnhtưởngchừngbấtkhảchiếnbạinày.Cáctácgiảthườngđàosâu,cốgắngtìmragốcrễcủavấnđềhaycốgắngkhắcphụcnhữngthiếusót.Họthườngámchỉrằngxétvềbảnchấtchỉcómộtvấnđề-đócóthểlàsựyếukémtrongnănglựclãnhđạohaysựthamlamcủahiệphộihoặccácchínhsáchdànhsựtậptrungchủyếuvàotàichínhmàítchútrọngđếnsựsángtạovànăngsuất.Hầuhếtchúngtađềulàmvậykhiphântíchmộtvấnđề.Chúngtatìmkiếmcácvấnđềđơnlẻ,nhưAndroclestrong“AndroclesandtheLion”,ngườirútcáidằmbétẹonhưnglànguyênnhângâyđauđớnchochúsưtử.Tuynhiên,Druckercũngphântíchđếntừngchitiếtnhỏcủavấnđềvớimộtsựchínhxáccaođộ.Ôngđãchỉrarằng,mọi“triệuchứng”ởIBMvàGMlànhữngdấuhiệuchothấycáchọcthuyếtvàgiảđịnhmàhọdùnglàmnềntảngđểvậnhànhbộmáythànhcôngtrongnhiềunămquakhôngcònápdụngđượcnữa-vấnđềnàygâytácđộnglêntổchứcmộtcáchtổngthể,chứkhôngphảilàvấnđềphátsinhởmộtbộphậnvàlâylansangcácbộphậnkhác.TầmnhìnrộnglàlýdotạisaobàiviếtcủaDruckervẫngiữđược tính thực tiễn - không chỉ đối vớiGM,màđối vớimọi nhàquản trịngàynay- trongkhi rấtnhiềubàibáocủacácnhàphân tíchkhácvàothờiđótrởthànhnhữngtưliệucủaquákhứ.

Druckercònnhìnthấycáctổchứcnhưmộttổngthểởmộtkhíacạnhkhác:Cáckhungthamchiếutrongnhữngbàiviếtcủaôngkhôngchỉbaogồmcáctổchứctrongnềnkinhtếhiệntạimàbaogồmtoànbộcáchìnhtháitổchứckháctrongdòngchảylịchsử.Cómộtbàibáoviếtvềnhữngthôngtinmàcácnhàquảntrịcầncóđãphântíchnhữngthànhcôngcũngnhưthấtbạitrongkinh doanh từ những năm 1920, 1930 và 1950, tất cả đều dẫn đến mộtnguyênnhân: cácnhàquản lý chỉ thuđượcnhững thông tin sai lệchhoặckhôngphùhợp.Khiôngđưaranhữngbàihọctừquákhứhaytừnhữngtổchứcphi lợinhuận,cácnguyênnhânkhônghềcóvẻ thiếuđồngbộhaybị

gượngép:luôncónhữnghiệntượngchungvớicáctổchứcxéttrênphươngdiệntổng thể-vàkhôngai cókhảnăngmô tảchúngmộtcách tài tìnhhơnDrucker.Đâylàmộttrongnhữnglýdocáccôngtrìnhnghiêncứucủaôngvẫnđượcápdụngmộtcáchrộngrãichođếnngàynay.

Tàinăngthứbacủaônglàkhảnăngsuyluậnbằngphươngphápsuydiễnvàquynạpmộtcáchcânbằng.Ôngcóthểđưaramộtlýthuyếtmớihaymộthọcthuyếtdựatrênmộttậphợpdữliệu.Ngượclại,khiđốidiệnvớimộtvấnđềcụthể,ôngcóthểtìmramộtlýthuyếtđúngđểápdụngvàgiảiquyếtnó.Ônglàmtốtcảhaiviệcnày.Đócóthểlàkếtquảcủaphươngphápgiáodụcđặcbiệtvềquảnlýmàôngnhậnđược.NóinhưIshmael,ngườikểchuyệntrongtácphẩmMoby-DickcủaHermanMelville:“CánhbuồmcủatôilàĐạihọcYale vàHarvard”.GeneralMotors chính là thành quảmàDrucker cóđược sau khi đếnHarvard vàWharton.Đầu năm 1943, nhận lờimời củaDonaldsonBrown,PhóChủ tịchTậpđoànGM,Druckerđãdànhhainămthâmnhậpsâuvàongànhsảnxuấtôtô,theosauAlfredP.Sloan,huyềnthoạicủacácđạilývànhàmáy,đếnthămcácnhàcungcấphaydựnhữngcuộchọpquan trọngvới cácnhàquản lý.Giốngnhưmột số ít cácbậc thầyvềquảntrịkhác-nhưFrederickW.TaylorvàTaichiOno-Druckerhọckinhdoanhtừbêntrong.Cáctácphẩmcủaôngrấtbàibảnvàtrauchuốt,nhưngquantrọnghơnhếtchúnglàtinhhoacủanhữngkiếnthứcthựctiễnvàmangtính tiênphong.Ông làmộtchuyêngiacócácnghiêncứukhônghềmangtínhbàngiấy,mộthọcgiảkhôngbiếtkiênnhẫntrướcnhữnglý thuyếtphithựctếhaychưađượckiểmchứng.Sựkếthợpnàylàmchocácnghiêncứucủaôngsốngmãivớithờigian.

PeterF.Druckersinhnăm1909tạiVienna,Áo.Ởtuổi41,ôngmớiđượctờHarvardBusinessReviewđăngbàiviếtđầu tiên.Bàibáocónhanđề:“Banquảntrịcầnphảibiếtcáchquảnlý!”.NămnămsauChiếntranhThếgiớiII,trongkhikýứcvềcuộcĐạiSuy thoáivẫncòn tươimới,côngđoànởMỹđanghoạtđộngmạnh,rấtnhiềungườichorằngchủnghĩatưbảncùngvớinhữngnhàquảnlýđạidiệnchonóđangphụcvụmộtsốítnhữngkẻgiàucóvàcólẽdựavàochínhsựbóclộtsốđôngngườilaođộng,thìDruckerlạichorằng:“RõràngkhôngthểkếttộimộtbộphậnngườidânMỹcũngnhưcảxãhội khi quản trị chính là một chức năng cơ bản trong nền kinh tế côngnghiệp”.Bàibáorõrànglàlờitháchthứcđốivớicácnhàquảnlýphảiđịnhnghĩanghềnghiệpcủamình,khôngphảigắnliềnvớiđặcquyềnmàgắnliềnvớitráchnhiệmcủahọ,phảichấpnhậngánhnặngcủangườilãnhđạochứkhôngnhậnsựbaobiệncủaquyềnlực.Tạithờiđiểmđó,lờitháchthứcnày

cóvẻquácaongạo-thậmchílà“điênrồ”.Dùvậy,chođếnnayđóvẫnlàmột thách thứcđốivới cácnhàquản lý.Họvẫn cầnđượcnhắcnhở rằng,côngviệccủahọlàlàmnhữnggìđúngđắnchodoanhnghiệpchứkhôngchỉchocổđông,vàdĩnhiênkhôngchỉchochínhbảnthânhọ.Nhàquảnlýcầnphảinghĩđếnnhânviêncủamình:“Họkhôngchỉlànhânviên,màhọcònlànhững con người”. Các nhà quản trị phải quản lý. Nhiệm vụ đó rõ ràngkhôngđơngiản,nhưngkhôngđánglongạinhờvàosựrõràng,tầmnhìnbaoquátvàsựkhônngoanmangtínhthựctiễncaocủabậcthầyvềquảntrịPeterDrucker.

PhầnI:TRÁCHNHIỆMCỦANHÀQUẢNLÝ

1.QUẢNLÝBẢNTHÂN

Chúngtađangsốngtrongmột thờiđạivớinhiềucơhội lớnchưa từngcó:Nếubạncókhátvọngvàđủthôngminh,bạncóthểvươnđếnmọiđỉnhcaonghềnghiệpmàbạnchọn,bấtkểbạnbắtđầutừđâu.

Tuynhiên,đi liềnvớicơhội là tráchnhiệm.Cáccông tyngàynaykhôngquảnlýsựnghiệpcủanhânviênnữamànhânviênphảitrởthànhngườiquảnlýchínhmìnhmộtcáchhiệuquả.Việctạoravịthếcánhân,nhậnbiếtkhinàonênchuyểnhướngnghềnghiệpvàluônlàmviệchiệuquảtrongsuốtđộtuổilaođộng50nămhoàntoànphụthuộcvàobạn.Đểlàmtốtnhữngviệcđó, bạn cầnphải tích lũyđượcnhữnghiểubiết sâu sắcnhất về chínhbảnthânmình-khôngchỉvềđiểmmạnh,điểmyếu,màcònvềcách thứcbạnhọchỏi,làmviệcvớingườikhác,cũngnhưhiểurõcácgiátrịcủabảnthânvànhữnglĩnhvựcbạncóthểlàmtốtnhất.Chỉkhibạnlàmviệctrêncácthếmạnhcủamình,bạnmớicóthểtạoranhữngthànhquảvượttrội.

Nhữngngườithànhcôngxuấtsắctronglịchsử-chẳnghạnnhưNapoleon,daVincihayMozart-đềutựquảnlýbảnthânmìnhrấttốt.Điềuđókhiếnhọtrởnênvượttrội.Nhưnghọchỉlànhữngngoạilệhiếmhoi,hiếmhoicảvềtàinănglẫnnhữngthànhtựuvượtrangoàigiớihạnthôngthườngcủaconngười.Ngàynay,phầnlớnchúngtaphảihọccáchquảnlýbảnthân,ngaycảvớinhữngngườichỉcónănglựckhiêmtốn.Chúngtaphảihọccáchtựpháttriểnbảnthân.Chúngtaphảitựđặtbảnthânvàovịtrímàchúngtacóthểcốnghiếnnhiềunhất.Chúngtaphảiluônduytrìtrạngthái“luônthứctỉnh”và“cóviệclàm”trongsuốt50nămcủacuộcđờilàmviệc,nghĩalàchúngtaphảibiếtkhinàocầnthayđổicôngviệcvàthayđổinhưthếnào.

Điểmmạnhcủatôilàgì?

Hầu hếtmọi người đều nghĩ rằngmình biết rõ điểmmạnh của bản thân,nhưnghọthườngđánhgiásai.Thôngthường,họhiểumìnhkhôngmạnhởđiểmnào-vàngaycảđánhgiánàyvẫncónhiềungườisaihơnngườiđúng.Tuynhiên,conngườichỉ làmviệccóhiệuquảdựavàonhữngđiểmmạnhcủamình.Người takhông thể làmviệcdựa trênđiểmyếunênhiểnnhiên

khôngcầnnhắcđếnnhữngviệcngoàikhảnăngcủahọ.

Nhìnlạilịchsử,conngườiítcónhucầubiếtvềđiểmmạnhcủahọ.Họchorằngmỗingườisinhrađãcómộtvịtrívàmộtchuỗicôngviệcnàođódànhriêngchohọ,đạiloạinhư:“Convuathìlạilàmvua;consãiởchừalạiquétláđa”.Nhưngngàynayconngườicó rấtnhiều lựachọn.Vì thế,chúng tacầnphảibiếtđiểmmạnhcủabảnthânđểchọnđúnglĩnhvựcsởtrườngcủamình.

Cáchduynhấtđểkhámphárađiểmmạnhcủabạnlàphântíchnhữngphảnhồi.Mỗikhibạnđưaramộtquyếtđịnhhaycómộthànhđộngquantrọng,hãyviếtragiấynhữnggìbạndựđoánsẽxảyra.Chínhaymườihai thángsau,hãysosánhkếtquảthựctếvớinhữnggìbạnđãdựđoán.Tôiđãthựchànhphươngphápnày gần 20 nămvàmỗi lần thực hiện tôi đều rất ngạcnhiên.Việcphântíchcácphảnhồigiúptôinhậnra-mộtcáchrấtngỡngàng-rằngtôicókhảnăngtrựcgiácđểhiểuđượccácchuyêngiatrongnhiềulĩnhvực,bấtkểhọlàkỹsư,kếtoánhaynhànghiêncứuthịtrường.Nócũngchỉchotôithấyrằngtôikhônghòahợpvớinhữngngườithiênvềkiếnthứctổnghợp.

Phântíchphảnhồihoàntoànkhôngphảilàđiềugìquámớilạ.PhươngphápnàyđượcphátminhvàokhoảngthếkỷXIVbởimộtgiáosĩngườiĐứcvà150nămsaunóđượcJohnCalvin[3]vàThánhIgnatiusxứLoyolanhắcđến.Sauđómỗingườilạivậndụngnóvàonhữngbàigiảngdànhchocáctínđồcủamình.Trênthựctế,chínhthóiquenđómangđếnsựtậptrungkiênđịnhvàohiệuquảvàkếtquả,lànguyênnhângiảithíchtạisaonhữngthểchếdohaingườinàysánglậpra,nhàthờdòngCalvinvàGiáohộiJesuit,đãlantrànkhắpchâuÂuchỉsau30nămthànhlập.

Nếukiêntrìthựchiện,phươngphápđơngiảnnàysẽchỉchobạnthấyđâulàthếmạnhcủabạnchỉtrongmộtthờigianngắn,từhaiđếnbanăm.Đóchínhlàđiềuquantrọngnhấtmàbạncầnbiết.Phươngphápnàycòngiúpbạnnhậnrabạncóbỏlỡcơhộihaykhôngkhibạnlàmhaykhônglàmmộtđiềugìđó.

Sauphântíchphảnhồi,bạnphảithựchiệnmộtsốviệc.Trướctiên,hãytậptrungvàothếmạnhcủabạn.Tạođiềukiệnđểthếmạnhcủabạnpháthuytácdụngtốtnhấtnhằmđạtđượcthànhquảcaonhất.

Thứhailàhãyrènluyệnđểtăngcườngthếmạnhcủabạn.Kếtquảphântích

phảnhồisẽnhanhchóngchỉchobạnthấynhữnglĩnhvựcnàobạncầncảithiệnkỹnănghơnnữa, lĩnhvựcnàobạncầnrènluyệnthêmkỹnăngmới.Nócũngchỉchobạnthấylỗhổngkiếnthứccủabạn-thườngthìcóthểkhắcphụcđược.

Thứbalànhậnranhữnglĩnhvựcmàsựkiêucăngkhiếnbạntrởnênvôtâm,thờơđểrồicuốicùngphảicốsứckhắcphụcđiềuđó.Rấtnhiềungười,đặcbiệtlànhữngngườicóchuyênmônsâuởlĩnhvựcnàythườngxemthườngkiếnthứcởlĩnhvựckhác,hoặctinrằngsựthôngminhnhạybéncóthểbùđắp cho sự thiếu hụt kiến thức. Chẳng hạn như, những kỹ sư giỏi nhấtthườngcóxuhướngtựhàorằngmìnhkhônghềbiếtgìvềconngười.Họtinrằngconngườiquáphứctạpsovớimộttrithứcđẹpđẽvềkỹthuật.Ngượclại,nhữngchuyêngiavềnhânsự thườngtựhàorằnghọmùtịtvềkế toánhay các phương pháp định lượng.Nhưng thực ra niềm tự hào về sự bàngquanđóchínhlàsựhạthấpbảnthân.Hãynỗlựchọchỏinhữngkỹnăngvàkiến thức cần thiết để nhận ra được thếmạnh củamìnhmột cách đầy đủnhất.

Mộtviệckhôngkémphầnquan trọngkhác làngănngừanhững thóiquenxấu -nhữngviệcbạn làmhaykhông thể làmkhiếnhiệuquả làmviệccủabạnbịkìmhãm.Những thóiquenxấuđó sẽnhanhchóngxuấthiện trongnhững thông tinphảnhồi.Chẳnghạnnhư,mộtngười lậpkếhoạchcó thểnhậnrarằngnhữngkếhoạchhoànmỹcủaanhthấtbạivìanhtađãkhôngtheosátchúng.Cũngnhưrấtnhiềungười thôngminhkhác,anh ta tinvàosứcmạnhdờinonlấpbểcủanhữngýtưởng.Nhưngthậtrachỉxeủimớidờiđượcnúi,cònýtưởngchỉhướngchoxeủinêntớiđâuđểlàmviệc.Ngườilậpkếhoạchcầnhiểurằngcôngviệcvẫnchưathểdừnglạidùbảnkếhoạchđãđượchoànthành.Anhtaphảitìmngườithihànhvàphảigiảithíchchohọhiểurõkếhoạchđó.Anhtaphảiđiềuchỉnhvàthayđổinótrongquátrìnhtriểnkhaithựchiện.Vàcuốicùng,anhtaphảibiếtkhinàothìnêndừnglại.

Đồngthời,phảnhồicònchỉranhữngvấnđềnảysinhdotháiđộlàmviệckém.Tháiđộlàmviệcchínhlàchấtbôitrơnbêntrongmộttổchức.Quyluậtcủatựnhiênlàkhihaivậtthểchuyểnđộngtiếpxúcnhauthìsẽtạoramasát.Điềunàycũngđúngvớiconngườinhưnóluônđúngvớicácvậtvôtrivôgiác.Tháiđộlàmviệctốt-đơngiảnnhưnói“xinvuilòng”hay“cảmơn”,nhớtênngườiđốidiệnvàhỏithămvềgiađìnhhọ-chophéphaingườixalạcóthểcộngtáctốtvớinhau.Nhữngngườicótài,đặcbiệtlànhữngnhântàitrẻ tuổi, thườngkhônghiểuđiềunày.Nếumộtkếtquảphân tíchphảnhồi

cho thấymột người rất tài giỏi nhưng lại gặp thất bại hết lầnnàyđến lầnkhácmỗikhicôngviệcđòihỏiphảihợptácvớingườikhác,đólàdấuhiệucủasựthiếunhãnhặn-haynóicáchkháclàtháiđộlàmviệckém.

Sosánhkỳvọngcủabạnvớinhữngkếtquảđạtđượccũngchỉranhữngviệcbạnkhôngnênlàm.Mỗingườitrongchúngtađềugặprấtnhiềulĩnhvựcmàmìnhhoàntoànkhôngphùhợpdokhôngcókỹnăngvàkhôngcócảcơhộiđểđạtkếtquảdùởmứctrungbình.Chúngtakhôngnêntiêutốnsứclựcvàoviệccải thiệnnhững lĩnhvựckhông thuộcsở trườngcủamình.Việcnângmức“khôngcókhảnăng”lênthành“trungbình”sẽlàmtổnhaosứclựccủabạngấpvạnlầnsovớiviệcnângmức“sởtrường”lên“xuấtsắc”.Đángbuồnlà,hầuhếtmọingười-trongđócógiáoviênvànhiềutổchức-thườngtậptrungvàoviệcbiếnnhữngngườikhôngcókhảnănglàmviệcthànhnhữngngườicóthểlàmviệcởmứcbìnhthường.Thayvìlàmnhưvậy,họnêndùngnănglượng,nguồnlựcvàquỹthờigianđóđểbiếnnhữngngườicókhảnăngthànhnhữngngườixuấtsắc.

Tôithựchiệncôngviệcbằngcáchnào?

Thật ngạc nhiên khi rất ít người biết cách hoàn thành công việc thế nào.Thựcra,đasốchúngtathậmchíkhôngbiếtrằngmỗingườisẽlàmviệctheomỗicáchkhácnhau.Rấtnhiềungườilàmviệckhôngtheocáchriêngcủahọvà hầu như chắc chắnhọ khôngđạt kết quả tốt.Đối với nhữngngười laođộngtríóc,câu“Tôithựchiệncôngviệcbằngcáchnào?”thậmchícònquantrọnghơncâu“Thếmạnhcủatôilàgì?”.

Cũngnhưthếmạnhcủamỗingười,cáchthứcthựchiệncôngviệccủahọlàđộcnhấtvônhị,nómangdấuấncánhâncủatừngngười.Dù“dấuấn”đóthuộc về bản chất tự nhiên hay domôi trường giáo dục, chắc chắn nó đãđượcđịnhhìnhrấtlâutrướckhihọbắtđầucuộcđờilàmviệc.Vàcáchthứcmộtngườilàmviệcnhưthếnàođãđịnhtrước,cũngnhưnhữnggìngườiđócóthểlàmtốthaykhôngtốtđãđượcđịnhsẵn.Cáchthứclàmviệccóthểđượcđiềuchỉnhchứhiếmkhiđượcthayđổihoàntoàn-vànếucó,điềuđócũngkhônghềdễdàng.Tươngtựngườicóthếmạnhthườngđạtđượcthànhquảcaotrongcôngviệc,ngườilàmviệcđúngsởtrườngcủamìnhcũngthế.

TÔILÀNGƯỜITHÍCHĐỌCHAYNGƯỜITHÍCHNGHE?Điều trướctiênbạncầnbiếtlàbạnthuộctuýpngườithíchđọchaythíchnghe.Hiếmkhi

mộtngườivừathíchđọcvừathíchnghe.Rấtítngườibiếtđếnsựtồntạicủahaituýpngườinàyvàsốngườibiếthọthuộctuýpnàothậmchícòníthơnnữa.Nhữngvídụdướiđâysẽchothấynhữngtổnthấtdosự“khôngbiết”đógâyra.

KhiDwightEisenhowerlàmTổngChỉhuyquânđồngminhởchâuÂu,ôngđượcgiớibáochírấtmựcnểtrọng.Cáccuộchọpbáocủaôngrấtnổitiếng.Ôngluônchothấysựbaoquátvàkhảnăngkiểmsoáthoàntoànbấtcứcâuhỏinàođượccánhphóngviênđặtra.Ôngcóthểmôtảmộttìnhhuốnghaygiải thíchmột chính sách chỉ trong vài ba câu ngắn gọn nhưng hàm súc.Mườinămsau,cũngvẫnnhữngnhàbáocũ,nhữngngườitừngngưỡngmộông,đãcôngkhaichếnhạoTổngthốngEisenhower.Họchêtráchrằngôngkhôngbaogiờtrảlờithẳngcáccâuhỏimàcứnóihuyênthuyênvềmộtchủđềkhác.Họkhôngngừnggiễucợtôngvìđãmiệt thịHoàngđếnướcAnhbằngnhữngcâutrảlờikhôngmạchlạcvàsaingữpháptiếngAnh.

Rõ ràngEisenhower không biết rằng ông thuộc tuýp người thích đọc chứkhôngthíchnghe.ThờiônggiữchứcTổngChỉhuyquânĐồngminhởchâuÂu,cáctrợlýcủaôngbảođảmrằngmỗicâuhỏitừbáochíđềuđượcviếtraítnhấtnửagiờtrướckhibuổihọpbáobắtđầu.KhiđóEisenhowerhoàntoànnắm được quyền kiểm soát. Khi trở thành tổng thống, ông tiếp bước haingườitiềnnhiệmthíchnghelàFranklinD.RooseveltvàHarryTruman.CảRoosevelt vàTrumanđều biết rằngmình là người thích nghe và sẵn sàngthamdựcácbuổihọpbáotựdo.CólẽEisenhowerthấyrằngmìnhcầnlàmtheonhữnggìhaingườitiềnnhiệmđãlàm.Kếtquảlàông“khôngnghethấygìcả”từcácnhàbáođặtra.TrườnghợpcủaEisenhowervẫnchưaphảilàtìnhhuốngtồitệnhấtcủatuýpngườikhôngthíchnghe.

VàinămsaunhiệmkỳcủaEisenhower,LyndonJohnsonđãđánhmấtnhiệmkỳtổngthốngcủamình,nguyênnhânchủyếulàdoôngấykhôngbiếtrằngmìnhthuộctuýpngườichỉthíchnghe.JohnKennedy,ngườitiềnnhiệmcủaLyndon,làmột“ngườithíchđọc”vàđãthànhlậpmộtđộingũnhữngthưkýchuyênviếtláchđểlàmtrợtá.Họluônđảmbảorằngtrướckhitraođổitrựctiếp,họđãviếttrướcragiấygửichoông.Johnsonđãgiữnhữngngườinàylạitrongnhómnhânviêncủamình-vàhọtiếptụcviết.RõrànglàJohnsonkhôngthểnàohiểunhữnggìhọviếtra.Tuynhiên,vớitưcáchlàmộtthượngnghịsĩ,ông làmộtngườinghexuấtsắcbởi trênhết,nghịsĩphải làngườibiếtnghe.

Rấtítngườibiếtnghecóthểđượchuấnluyệnhoặctựrènluyệnđểtrởthànhmộtngườiđọchiệuquả-vàngượclại.Dođó,nhữngngườithíchnghecốtrởthành người thích đọc sẽ phải đốimặt với số phận như Lyndon Johnson,trongkhinhữngngườithíchđọccốtrởthànhngườithíchnghesẽgặpphảisố phận củaDwight Eisenhower.Họ không thể làm việc hoặc làm khônghiệuquả.

TÔIHỌCNHƯTHẾNÀO?Điềuthứhaicầnbiếtvềcáchmộtngườithựchiệncôngviệc làcách thứchọhọchỏinhữngđiềumớimẻ.Nhiều tácgiảhàngđầu-nhưWinstonChurchill-lạicókếtquảhọctậpởtrườngrấtkém.Họthườngnhớvềthờiđihọcnhưlàmộtthờikỳtratấn.Tuynhiênlạicórấtítbạncùnglớpcócùngcảmnhậnnhưthếvềthờiđihọc.Cóthểhọkhôngthíchtrườnghọclắm,nhưngcùnglắmhọchỉphảiđốimặtvớisựnhàmchán.Lýdogiảithíchchoviệcđólà,nhìnchung,cáctácgiảkhônghọcbằngcáchnghevàđọc.Họhọcthôngquangòibútcủamình.Bởivìtrườnghọckhôngchophéphọhọctheocáchđónênhọmớichịunhữngđiểmsốrấtthấpnhưthế.

Tấtcảcáctrườnghọcđềuđượcxâydựngtrênmộtgiảđịnhrằngchỉcómộtcáchhọcđúng,vàcáchđóápdụngđượcchotấtcảmọingười.Nhưngbịéphọc theocáchmà trườnghọcđangdạy thực sự làđịangụcđốivớinhữngsinhviêncócáchhọckhác.Thựcra,cóđếnnửatácáccáchhọckhácnhau.

Cónhữngngười,nhưChurchill,họcbằngcáchviết.Họhọcbằngcáchviếtra hàng tá những lời ghi chú.Ví dụnhưBeethoven, ôngđãđể lạimột sốlượngkhổnglồnhữngcuốnvởnháp,nhưngôngnóirằngôngkhôngbaogiờnhìnlạinhữngbảnnhápđókhisángtác.Khiđượchỏitạisaogiữlạichúng,ôngtrảlời:“Nếutôikhôngviếtragiấyngaylậptức,tôisẽquênchúngtứcthì.Nếu tôiviếtvàomộtquyểnvởnháp, tôisẽkhôngbaogiờquênvà tôicũngkhôngphảitìmlạichúngnữa”.Mộtsốngườikhácthìhọctừthựctế.Mộtsốkháchọcbằngcáchtựnghemìnhnói.

Tôibiếtmộtvịgiámđốcnọđãbiếnmộtcôngtygiađìnhnhỏvàtầmthườngthànhmột công ty dẫn đầu trong lĩnh vực kinh doanh của họ. Ông ấy làngườihọcbằngcáchnói.Ôngấythườnggọitoànbộnhânviêncấpcaocủamìnhtậptrungvàovănphòngôngmỗituầnmộtlầnvànóichohọngheliêntụctrongvònghaiđếnbagiờ.Ôngcóthóiquenđưaracácvấnđềvềchínhsách và tranh luận ở ít nhất ba khía cạnh khác nhau vềmỗi vấn đề. Tuy

nhiên,ítkhiônghỏiýkiếncủahọ,đơngiảnlàôngchỉcầncókhánthínhgiảngheôngnói.Đóchínhlàcáchônghọc.Mặcdùcáchhọcnàyhơitháiquánhưngviệchọcbằngcáchnóituyệtđốikhôngphảilàmộtphươngphápbấtthường.Cácluậtsưthànhcôngcũnghọctheocáchtươngtự.Rấtnhiềuthầythuốcvàbảnthântôicũnghọctheocáchnày.

Trongtấtcảnhữngđiềuquantrọngcầnbiếtvềbảnthân,việcnhậnthứccáchhọccủamình làdễdàngnhất.Khi tôihỏingườikhác“Bạnhọc theocáchnào?”,hầuhếthọđềunêuracáchhọccủamình.Nhưngkhitôihỏi“Bạnlàmgìvớicáchhọcđó?” rất ítngười trả lờiđượccâuhỏinày.Tuyvậy,chínhhànhđộngdựa trêncáchhiểucủabạn làchìakhóacủakhảnăng làmviệchiệu quả; nói cách khác,khônghành động theo cách hiểu của bạn sẽ khiếnbạnkhôngthểhoạtđộnghiệuquảđược.

“Tôilàngườiđọchayngườinghe?”và“Tôihọcnhưthếnào?”lànhữngcâuhỏiđầutiên,nhưngkhôngphảilàduynhất,cầnđặtra.Đểcóthểtựquảnlýbảnthânmộtcáchhiệuquả,bạncũngcầntựhỏi“Tôicócộngtáctốtvớimọingườikhông,haytôichỉgiỏilàmviệcđộclập?”.Vànếubạnhợptáctốtvớimọingười,khiđóbạncầnhỏithêm“Tôilàmtốttrongnhữngmốiquanhệnào?”.

Mộtsốngườithíchhợpnhấtvớivai tròlàmngườithừahành.TrườnghợpTướngGeorgePatton,vịanhhùngvĩđạicủaquânđộiMỹtrongChiếntranhThếgiới II, làmộtvídụ tiêubiểu.Pattonkhiđóđã làmột trongnhữngsĩquanchỉhuyhàngđầucủaMỹ.Tuynhiên,khiPattonđượccấtnhắc,TướngGeorgeMarshall,TổngTư lệnhquânđộiMỹ -ngườiđượcxem làcókhảnăngtuyểnchọnnhânsựthànhcôngnhấttronglịchsửnướcMỹ-nóirằng“PattonlàngườithừahànhtốtnhấtmàquânđộiMỹtừngsảnsinhra,nhưngôngấycũngcóthểtrởthànhsĩquanchỉhuytồinhấtnướcMỹ”.

Mộtsốngườilàmviệctốtnhấtvớitưcáchthànhviêntrongnhóm.Mộtsốkháclạilàmviệchiệuquảnhấtkhilàmmộtmình.Mộtsốngườiđặcbiệtcónăngkhiếuhuấnluyệnhaylàmngườitưvấngiàukinhnghiệmtrongkhisốkháclạihoàntoànkhôngcónhữngkhảnăngđó.

Mộtcâuhỏiquantrọngkháclà“Tôiđạtđượcthànhquảvớitưcáchlàngườiraquyếtđịnhhayngườitưvấn?”.Rấtnhiềungườithểhiệnkhảnăngtốtnhấttrongvaitròtưvấnnhưngkhôngthểgánhnổitráchnhiệmvàáplựckhiraquyếtđịnh.Trái lại,rấtnhiềungườikháclạicầncóngườitưvấnđểéphọ

suynghĩ,sauđóhọcóthểđưaranhữngquyếtđịnhvàtriểnkhaihànhđộngmộtcáchnhanhchóng,tựtinvàdũngcảm.

Đóchínhlàlýdotạisaonhững“nhânvậtsốhai”trongcáctổchứcthườngthất bại khi được cất nhắc lên vị trí cao nhất.Vị trí đỉnh cao đòi hỏimộtngườidámraquyếtđịnh.Mộtngườiquyếtđoánthườngbổnhiệmmộtngườimàanhtatintưởngvàovịtríthứhaivớitưcáchngườitưvấnvàởvịtríđó,người tưvấnsẽ tỏrađặcbiệtxuấtsắc.Nhưngnếuđượcđặtvàovị trícaonhất,chínhngườiđólạithấtbại.Họbiếtrõphảiquyếtđịnhthếnào,nhưngkhôngthểnhậnlấytráchnhiệmcủamộtngườiraquyếtđịnhthựcsự.

Nhữngcâuhỏikháccầnđặtralà:“Tôicóthểlàmviệchiệuquảdướiáplựccaohaycầnmộtmôi trường làmviệcđược tổchứcchặtchẽvàổnđịnh?”hay“Tôilàmviệctốtnhấttạicôngtynhỏhaycôngtylớn?”.Rấtítngườicóthể làmviệc tốt tạimọi loạimôi trường.Rấtnhiều lần tôigặpphảinhữngngườiđãtừngrấtthànhcôngtạicáctổchứclớnlạithấtbạithảmhạikhihọchuyểnsangcáccôngtynhỏhơn,vàngượclại.

Xinđượclặplạimộtkếtluận:Đừngcốthayđổinhữnggìkhôngthuộcbảnchất củabạn - bạn sẽkhócó thể thànhcông.Thayvàođó, hãynỗ lựcđểhoànthiệncáchlàmviệcmàbạnđangthểhiệnvàcốgắngđừngnhậnnhữngcôngviệcbạnkhôngthểlàmtốtnhất.

Hệgiátrịcủatôilàgì?

Đểcóthểtựquảnlýbảnthân,bạncầntựhỏirằng:“Hệgiátrịcủatôilàgì?”.Trênkhíacạnhđạođức,cómộtquytắcchungđượcápdụngchotấtcảmọingườivàcáchkiểmtrarấtđơngiản,tôigọiđólà“bàikiểmtratrướcgương”.

Trongnhữngnămđầucủathếkỷnày,cómộtnhàngoạigiaođượccácnhàlãnhđạorấtnểtrọng.ĐólàvịđạisứĐứctạiLuânĐôn.Đườngcôngdanhcủaôngrấtrạngrỡ-ítnhấtôngcũngsẽtrởthànhngoạitrưởng,nếukhôngphải là thủ tướng liênbang.Tuynhiênnăm1906,ôngbấtngờ từ chứcvìkhôngmuốnchủ trìbuổi chiêuđãidànhchoVuaEdwardVII.Vịvuanổitiếngquanhệtìnháilăngnhăngnàyđãchỉthịrõràngvềviệcôngấymuốntổ chức buổi tiệc thế nào. Người ta thuật lại rằng, vị đại sứ đã nói: “Tôikhông muốn nhìn thấy một tên dắt gái trong gương khi tôi cạo râu mỗisáng!”.

Đólàbàikiểmtratrướcgương.Vấnđềđạođứcyêucầubạntựhỏibảnthân:“Loạingườinào tôimuốn thấy tronggươngmỗi sáng?”.Hànhviđạođứcđối với tổ chứcđượcxác lậpdựa trênhànhvi đạođức của từng cánhân.Nhưngđạođứcchỉlàmộtphầncủahệthốnggiátrịcủamộttổchức.

Hệthốnggiátrịcủamộttổchứcphùhợphaykhôngphùhợpvớihệthốnggiátrịcủabảnthânsẽdẫnđếnkếtquảlàsựhiệuquảhaykhônghiệuquảcủamỗicánhântrongtổchứcđó.

Hãyxemvídụvềmộtgiámđốcnhânsựrấtthànhcôngtạimộtcôngtybịmộtcôngtylớnhơnmualại.Sauvụsápnhập,côđượcbổnhiệmthựchiệncôngviệcđúngvớisởtrườngcủamình,baogồmcảnhiệmvụlựachọnnhânsựvàonhữngvịtríquantrọng.Côấytinrằngcôngtychỉnêntuyểnngườibênngoàivàonhữngvịtríđókhitấtcảnhânviêntrongnộibộcôngtyđềukhôngphùhợp.Nhưngcôngtychorằngtrướctiênhọnêntìmkiếmnhântàitừbênngoài“nhằmđemđếnsựđổimới”.Cảhaicáchtiếpcậntrênđềucónhữnglýdocủanó-theokinhnghiệmcủatôi,cáchlàmphùhợpnhấtlàkếthợp cả hai cách. Tuy nhiên, những cách tiếp cận này thể hiện sự khôngtươngthíchcơbản-khôngphảivềmặtchínhsáchmàvềmặtgiátrị.Chúngcho thấy cách nhìn nhận khác nhau vềmối quan hệ giữa tổ chức và conngười,cáchđánhgiákhácnhauvềtráchnhiệmcủatổchứcvớinhânviênvàsựphát triểncủahọ, cũngnhư sựkhácbiệt trongquanđiểmvềđónggópquan trọngnhấtcủamộtcánhândànhchodoanhnghiệp.Sauvàinămbấtmãn,vịgiámđốcnhânsựnọxinnghỉviệc.Lýdođơngiảnlàhệgiátrịcủacôvàcủacôngtykhôngphùhợpvớinhau.

Mộtdoanhnghiệpnênphấnđấuđạtnhữngmụctiêungắnhạnhaytậptrungvàocácmụctiêudàihạncũnglàmộtvấnđềvềhệgiátrị.Cácnhàphântíchtàichínhtinrằngcôngtycóthểđồngthờitheođuổicảhailoạimụctiêutrên.Nhữngdoanhnhânthànhcônghiểurấtrõđiềunày:Đểđảmbảohoạtđộngthôngsuốt,mỗicôngtyđềuphảicónhữngthànhquảngắnhạn.Nhưngkhicómâuthuẫngiữamụctiêungắnhạnvớisựpháttriểndàihạn,mỗicôngtysẽxáclậpnhữngưutiênkhácnhau.Đóhoàntoànkhôngphảilànhữngbấtđồngvềhiệuquảkinhtế.Vềcơbản,đólànhữngmâuthuẫnvềgiátrịxéttrênchứcnăngcủamộtdoanhnghiệpvàvaitròcủaquảntrị.

Mâuthuẫnvềgiá trịkhôngchỉ tồn tại trongcác tổchứckinh tế.Trongsốnhữngnhà thờphát triểnnhanhnhấtởMỹ,cómộtnhà thờđãđomứcđộthànhcôngbằngsốlượnggiáodânmớigianhập.Cácvịlãnhđạonhàthờtin

rằngđiềuquantrọngnhấtlàcóbaonhiêuthànhviênmớigianhậpvàogiáoxứ.MộtnhàthờtheopháiPhúcâmkháclạitinrằngđiềuquantrọngnhấtlàsự phát triển tâm linh của các con chiên.Họ đã loại ra những thành viênkhôngthamgiavàocácsinhhoạttinhthầncủanhàthờ.

Mộtlầnnữa,đâykhôngphảilàvấnđềvềsốlượng.Thoạtnhìn,cóthểthấyngayrằngnhàthờthứhaisẽpháttriểntươngđốichậm.Nhưngcuốicùnghọđãđạtđượctỷ lệnhữngngườimớigianhậpcaohơnnhiềusovớinhàthờthứnhất.Nóicáchkhác,sựpháttriểncủahọvữngvànghơn.Đókhôngchỉlàvấnđềthầnhọc,hoặcgiảnếucócũngchỉlàvấnđềthứyếu.Trongmộtcuộctranhluận,mộtmụcsưlậpluậnrằng:“Trướchếtanhphảitớinhàthờ,nếu không anh sẽ không bao giờ đến được cánh cổng thiên đường”.Mộtngười khác bác bỏ: “Không đúng, trước hết anh phải có tâm đi tìm kiếmcánhcổngthiênđường,nếukhônganhkhôngthuộcvềnhàthờ”.

Cáctổchức,cũngnhưconngười,đềucónhữnghệgiátrịriêng.Đểcóthểlàmviệchiệuquảtrongmộttổchức,hệgiátrịcủamộtngườiphảiphùhợpvớihệgiátrịcủatổchức.Haihệgiátrịđókhôngcầnphảihoàntoàngiốngnhau,nhưngchúngphảicónhữngnét tươngđồngmớicóthểcùngtồntại.Nếukhông,ngườinhânviênđókhôngchỉnhanhchóngbấtmãnmàcònlàmviệckhônghiệuquả.

Nhữngđiểmmạnhcủamộtngườivàcáchthứcngườiđóthựchiệncôngviệchiếmkhixungđộtmà thườngbổsungchonhau.Tuynhiên,đôikhicósựmâuthuẫngiữahệgiátrịcủamộtngườivàthếmạnhcủahọ.Cónhữngviệcmột người có thể làm tốt - thậm chí rất tốt và rất thành công - nhưng lạikhông phù hợp với hệ giá trị của họ. Trong trường hợp đó, công việc ấykhôngđángđểhọcốnghiếnsuốtđời(haythậmchílàphầnlớncuộcđời).

Nhiềunămtrước,chính tôicũngđã từngphảicânnhắcgiữahệgiá trịcủabảnthânvànhữngviệctôitừnglàmrấtthànhcông.TôitừngđảmnhiệmrấttốtvaitròcủamộtchuyênviênngânhàngvềđầutưởLuânĐônvàrõràngcôngviệcđórấtphùhợpvới thếmạnhcủatôi.Tuynhiên, tôi lại thấybảnthânmìnhkhôngđónggópđượcgìvớitưcáchmộtnhàquảnlýtàisản.Tôinhậnrarằngconngườimớilàđốitượngđượctôiđánhgiácao,vàtôichorằngtrởthànhngườigiàucónhấtkhixungquanhkhôngcònaithânthiếtthìchẳngcóýnghĩagì.Khiđó,tôikhôngcótiềnvàcũngkhôngcócôngviệctriểnvọngnàokhác.BấtchấpthờicơnĐạiSuythoáiđangdiễnra,tôiquyếtđịnhnghỉviệc-vàđólàmộtquyếtđịnhđúngđắn.Nóicáchkhác,giátrịlà

mộtbàikiểmtravôcùngcầnthiếtchocảtổchứclẫncánhân.

Tôithuộcvềlĩnhvựcnào?

Mộtsốítngườibiếtđượcrấtsớmrằnghọthuộcvềlĩnhvựcnào.Vídụnhưnhữngnhàtoánhọc,nhạcsĩhayđầubếpthườngthểhiệnkhảnăngtoánhọc,âmnhạchaychếbiếnthứcăntừkhihọlên4,5tuổi.Cácbácsĩthườngquyếtđịnhnghềnghiệpcủamìnhkhihọở lứa tuổi thiếuniênhay thậmchísớmhơn.Nhưnghầuhếtmọingười,đặcbiệtnhữngngườicótàinăngthiênbẩm,thườngchỉcóthểquyếtđịnhmìnhthuộcvềlĩnhvựcnàosaukhiquađộtuổi24,25.Tuynhiên,đếnthờiđiểmđó,cólẽhọđãbiếttrảlờichobacâuhỏi:Điểmmạnhcủatôilàgì?Tôithựchiệncôngviệcthếnào?vàHệgiátrịcủatôilàgì?Sauđó,họmớixemxétvàquyếtđịnhmìnhsẽthuộcvềđâu.

Nói cáchkhác, họ có thểquyếtđịnhhọkhôngthuộcvề lĩnhvựcnào.Mộtngườibiếtmìnhkhôngthểlàmviệchiệuquảtrongmộttổchứclớnnênbiếtcáchnóikhôngvớimộtvịtrínhưthế.Mộtngườibiếtmìnhkhôngphảikiểungườiraquyếtđịnhnêntừchốimộtcôngviệcđòihỏiđiềuđó.MộtngườinhưTướngPattonnênnhậnravàtừchốivịtrímộtsĩquanchỉhuyđộclập(cólẽchínhôngcũngkhôngnhậnrađiềunày).

Điềuquantrọngkhôngkémlàkhibiếtcáchtrảlờicáccâuhỏiđó,mộtnhânviêncóthểđónnhậnnhữngcơhội,nhữngđềnghịhaynhữngvịtrícôngtácmớitheokiểunhư:“Vâng,tôisẽnhậnviệcnày.Nhưngđâylàcáchmàtôisẽthựchiện.Côngviệc sẽđược tổchứcnhư thếnày.Cònđây lànhữngmốiquanhệsẽphátsinh.Nhữngkếtquảanh/chịmongmuốnsẽđạtđượcnhưthếnày,trongkhoảngthờigiannày”.

Nhữngnghềnghiệp thànhcôngđềuđếnbấtngờ.Chúngxuấthiệnkhimộtngườicósựchuẩnbị tốtđểnắmbắtnhữngcơhộiđangđến.Đó làkhihọbiết điểmmạnh, phương pháp làmviệc và hệ giá trị củamình.Biết đượcmìnhthuộcvềđâucóthểbiếnmộtngườibìnhthường-làmviệcthôngthạovàrấtsiêngnăngnhưngvẫnchỉđạtkếtquảtrungbình-trởthànhmộtngườilàmviệcvượttrội.

Tôinêncốnghiếnnhữnggì?

Tronglịchsử,đạiđasốmọingườikhôngbaogiờphảiđặtcâuhỏi“Tôinêncốnghiếnnhữnggì?”Họđượcchỉrõnêncốnghiếnnhữnggìvànhiệmvụ

củahọđượcquyếtđịnhbởichínhcôngviệc,nếuhọlànôngdânhaythợthủcông;bởinhữngông/bàchủ,nếuhọlàngườigiúpviệcnhà.Mãichođếngầnđây,chúngtacóthểchắcchắnrằnghầuhếtmọicấpdướiđềulàmnhữnggìhọđượcyêucầu.Ngaycảtrongnhữngnăm1950và1960,cácnhânviêntrithức“mới”đềunhìnvàochiếnlượcnhânsựcủacôngtyđểđịnhhướngnghềnghiệpcủahọ.

Sauđó,vàocuốinhữngnăm1960,khôngaicònmuốnbịbảophảilàmgì.Nhữngnamnữthanhniênbắtđầutựhỏi:Mìnhmuốnlàmgì?Vànhữnggìhọnghe được là: cách để cống hiến là “tự làm những việcmình yêu thích”.Nhưnggiảiphápnàycũngsailầmkhôngkémnhữnggìcácnhânviêncóóctổchứcđãtừnglàm.Rấtítngườitinrằngtựlàmviệccủamìnhsẽkhiếnhọđạt được bất cứ thành quả nào xét vềmặt cống hiến, sự hoàn thành ướcnguyệncủabảnthân,haythànhcông.

Tuynhiên, không thể trở lại câu trả lời cũ là làmnhữnggì đượcbảohayđượcphâncông.Đặcbiệt là các laođộng trí óc cầnbiết cáchđặt câuhỏichưatừngđượcđặtratrướcđó:Sựcốnghiếncủatôinênlànhữnggì?Đểtrảlờicâuhỏiđó,họcầncânnhắcbayếutố:Tìnhhuốngnàyyêucầunhữnggì?Vớinhữngđiểmmạnh,cáchthứcthựchiệncôngviệcvàhệgiátrịđãđịnhhìnhcủatôi,làmthếnàotôicóthểđónggóptốtnhấtchocôngviệcnày?Vàcuốicùng,cầnđạtđượcnhữngmụctiêunàođểtạorasựkhácbiệt?

Hãyxemxéttrườnghợpcủamộtgiámđốcbệnhviệnmớiđượcbổnhiệm.Đólàmộtbệnhviệnlớnvàdanhtiếngnhưngđãmấtdầnuytíntrong30nămqua.Vịgiámđốcmớichorằngsựđónggópcủaôngchobệnhviệnlàtrongvònghainăm,ôngsẽthiếtlậpnênmộttiêuchuẩnsiêuviệtchomộtlĩnhvựctrọngyếucủabệnhviện.Ôngquyếtđịnhtậptrungvàophòngcấpcứu-mộtbộphậnlớn,dễnhậnravàhiệnđangtrongtìnhtrạngrấtlộnxộn.Ôngquyđịnhrằngmỗikhibệnhnhânđếnphòngcấpcứu,trongvòng60giâyphảicómộtytágiàukinhnghiệmtiếpđón.Chỉtrong12tháng,phòngcấpcứucủabệnhviệnđã trở thànhhìnhmẫucho tất cả cácbệnhviệnởMỹ,và trongvònghainămsauđó,cảbệnhviệnđãhoàntoànlộtxác.

Nhưvídụnàychỉra,rấthiếmkhingườitacóthểnhìnthậtxavềtươnglai-ngaycảtrongnhữngtrườnghợpdễdàngnhất.Thôngthường,mộtkếhoạchkhông thểdựbáođượckhoảng thờigian lâuhơn18 thángmàvẫnduy trìđượcmứcđộrõràngvàcụthể.Dođó,tronghầuhếtcáctrườnghợp,vấnđềcầnquantâmlà“Tôicóthểlàmgìvàtronglĩnhvựcnàođểcóthểtạorasự

khácbiệttrongvòngmộtnămrưỡi?”.Câutrảlờilàbạnphảicânbằngđượcmộtsốyếutố.Trướchếtlàcáckếtquảcóthểthựchiệnđược.Chúngphảinằmtrongtầmvới,bởiviệcđặtranhữngkếtquảkhôngthểđạtđược-haychỉđạtđượctrongnhữngđiềukiệnkhôngtưởng-thìkhôngphảilàkỳvọngmàlàngungốc.Thứhai,cáckếtquảđóphảicóýnghĩa.Chúngphảitạorasựkhácbiệt.Cuốicùng,kếtquảphảidễnhậnthấy,vànếucóthể,phảiđođếmđược.Từnhữngyếutốđóchúngtasẽxácđịnhđượcmộtchuỗinhữnghànhđộngcầnthiết:phảilàmgì,bắtđầuởđâuvànhưthếnào,mụctiêuvàthờihạnrasao.

Tráchnhiệmvớicácmốiquanhệ

Rấtítngườitựmìnhlàmviệcvàtạorathànhquả-mộtsốnghệsĩxuấtsắc,cácnhàkhoahọcvĩđạivànhữngvậnđộngviêntàinăng.Hầuhếtmọingườicùnglàmviệcvớingườikhácvàđạthiệuquảcaokhilàmcùngngườikhác.Điềuđóvẫnluônđúngchodùhọlàthànhviêncủamộttổchứchaytựmìnhlàmchủ.Quảnlýbảnthânđòihỏibạnphảicótráchnhiệmvớinhữngmốiquanhệ,gồmhaiphần:

Trướctiên,phảichấpnhậnmộtthựctếrằngtấtcảnhữngngườikháccũnglànhững cá nhân rất khác biệt không kém gì chính bản thân bạn. Họ cũngngoancốtrongcáchcưxửnhưbấtkỳmộtngườibìnhthườngnào.Điềunàycónghĩalàhọcũngcónhữngđiểmmạnh,nhữngcáchthứcthựchiệncôngviệcvàhệgiátrịriêngcủahọ.Dođó,đểđạtđượcthànhquả,bạnphảibiếtđượcđiểmmạnh,cáchlàmviệcvàhệgiátrịcủanhữngngườicùnglàmviệcvớimình.

Điều này nghe có vẻ hiển nhiên, nhưng rất ít người chú ý đến nó.Thôngthường,mộtngườinhậnmộtcôngviệcvàviếtbáocáovềcôngviệcbởivìsếpcủahọthuộctuýpngườithíchđọc.Nhưngngaycảnếuvịsếptiếptheothuộctuýpngườithíchnghe,nhânviênđóvẫntiếptụcviếtbáocáovàchắcchắnđiềuđókhôngmanglạikếtquảnào.Chắcchắncấptrêncủahọsẽnghĩrằnghọ“khôngcóđầuóc”,khôngcónănglựcvàlườibiếng.Nhưngđiềuđócó thể tránhđượcnếunhânviênđóchịukhóquansátvị sếpmớivàphântích xem vị sếpnàylàm việc theo phong cách nào: họ thích đọc hay thíchnghebáocáo?

“Sếp”khôngphảilàmộtchứcdanhtrênsơđồtổchứccủadoanhnghiệpvàcũng không phải làmột “chức năng”.Họ là những cá nhân và được trao

quyềnđểlàmviệctheosởtrườngcủamình.Nhiệmvụcủanhữngngườilàmviệccùnghọlàphảiquansát,tìmracáchthứchọlàmviệcvàphảitựthíchứngsaochosếpcủahọđạthiệuquảcaonhất.Thựcra,đóchínhlàbíquyếtđể“quảnlý”cấptrên.

Điềuđócũngđúngvớiđồngnghiệp củabạn.Mỗingườiđều có cách làmviệcriêngchứkhôngtheocáchcủabạnvàhọcóquyềnlàmnhưvậy.Vấnđềlàhọcólàmviệchiệuquảhaykhôngvàhệgiátrịcủahọlàgì.Bíquyếtđểlàmviệchiệuquảlàhiểunhữngngườimàbạnđangcộngtácđểcóthểtậndụngđược tất cảđiểmmạnh,cách làmviệcvàhệgiá trị củahọ.Quanhệcôngviệcchủyếudựavàoconngườivìchínhhọlànhữngngười làmchủcôngviệc.

Phần thứhai của tráchnhiệmvới cácmốiquanhệ làphải có tráchnhiệmtronggiaotiếp.Mỗikhitôi,haybấtkỳmộtnhàtưvấnnàokhác,bắtđầulàmviệcvớimộtdoanhnghiệpthìđiềuđầutiênngheđượcđềulàvềnhữngxungđột cánhân.Hầuhếtnhữngxungđộtnàyphát sinh từmột thực tế làmọingười hầu như không biết người khác đang làm việc gì và làm thế nào,những đóng góp nào họ đang hướng đến và những kết quả nào họ đangmongđợi.Cònlýdohọkhôngbiếtlàvìhọchưabaogiờhỏinênchưatừngđượcchobiết!

Việckhôngđặtcâuhỏiphầnnàophảnánhsựngudốtcủaconngười,nhưngquan trọnghơn, nó phản ánh lịch sử của loài người.Cho tới tận gần đây,ngườitavẫnquanniệmrằngkhôngcầnthiếtphảinóimộtthôngtinnàođóchongườikhác.Trongcácthànhphốthờitrungcổ,mọingườitrongmộtkhuvựcmiệtmài làmcùngmột côngviệc.Tại cácvùng thônquê,mọi ngườitrồng cùngmột loại hoamàu ngay khi băng giá vừa tan. Ngay cả nhữngngườilàmcáccôngviệc“khôngphổbiến”cũnglàmviệcmộtmình,nênhọkhôngcầnphảinóichoaibiếthọđanglàmgì.

Ngàynayphầnlớnmọingườicùnglàmviệcvớingườikhác,nhữngngườicónhữngnhiệmvụvàtráchnhiệmkhácnhau.Mộtgiámđốcmarketingcóthểxuất thân lànhânviênphòngkinhdoanhnêncôbiếtmọiđiềuvềkinhdoanh,nhưngcôsẽkhônghềbiếtgìvềnhữngcôngviệccôchưatừnglàm-quảngcáo,địnhgiá,đónggói...vànhữngviệctươngtự.Dođó,nhữngngườiđanglàmnhữngviệcnàyphảilàmsaođểvịgiámđốcmarketinghiểuđượchọđangmuốnlàmgì,tạisaolạilàmviệcđó,họsẽlàmnhưthếnàovàcóthểtrôngđợinhữngkếtquảnàotừviệcđó.Nếuvịgiámđốcmarketingkhông

hiểunhữnglaođộngtríóccấpcaocủamìnhđanglàmgìthìvềcơbản,đólàlỗicủahọchứkhôngphảicủacô.Họđãkhông“dạy”côhiểuhọ.Ngượclại,tráchnhiệmcủavịgiámđốcmarketing làphải làmsaođể tấtcảcácđồngnghiệphiểucôđangnghĩgìvềcôngviệcmarketing:mụctiêucủacôlàgì,côlàmviệcthếnàovàcôtrôngđợinhữngkếtquảgìởbảnthâncũngnhưởtừngnhânviên.

Ngaycảnhữngngườihiểutầmquantrọngcủatráchnhiệmvớicácmốiquanhệcũngthườnggiaotiếpmộtcáchthiếuhiệuquảvớiđồngnghiệpcủamình.Họsợbịxemlàquátáobạo,tọcmạchhayngungốc.Khônghẳnvậy.Khicómộtnhânviênđếnbênđồngnghiệpvànói“Đâylànhữngthếmạnhcủatôi.Cáchtôilàmviệclànhưthếnày.Hệgiátrịcủatôilàthếnày.Đâylànhữngđónggópmà tôidựđịnhsẽ tập trungvào,vàđây lànhữngkếtquả tôihyvọngsẽđạtđược”,họsẽđượcđónnhậnngay:“Ồ,nhữngđiềuđóthậthữuích.Saoanhkhôngnóivớitôisớmhơn?”.

Vàcóthểnhânviênđósẽnhậnđượcphảnứngtươngtựkhianhtatiếptụchỏi:“Vềphíamình,tôicócầnbiếtnhữngthôngtingìvềđiểmmạnh,cáchthứclàmviệc,hệgiátrịhaynhữnggìanhdựđịnhlàmchocôngtykhông?”.Thậtra,mọinhânviênnênhỏicâunàyvớitấtcảnhữngngườilàmviệccùnghọ,dùđólàcấpdưới,cấptrên,cộngsựhayđồngnghiệp.Mỗikhiđượchỏinhưvậythìphảnứngcủamọingườiluônlà:“Cámơnđãhỏitôi.Nhưngsaoanhkhônghỏisớmhơn?”.

Ngàynay,mộttổchứcđượchìnhthànhkhôngcòndựatrênáplựcnữamàdựatrênsựtintưởng.Lòngtingiữaconngườikhôngchỉtồntạikhihọyêuquý nhau,mà họ cần phải hiểu rõ về nhau.Do đó, trách nhiệmxây dựngnhữngmốiquanhệthựcsựrấtcầnthiết.Đólàmộtbổnphận.Dùmộtngườilàthànhviên,lànhàtưvấn,nhàcungcấphaynhàphânphốicủamộttổchứcthìhọcũngcócùngmộttráchnhiệmvớitấtcảnhữngngườiliênquanđếncôngviệccủamình.

Nửasaucuộcđờibạn

Vàothờimàcôngviệccủahầuhếtmọingườilàlaođộngchântay,họkhôngcầnphảilolắnggìvềnửacuốicuộcđờihọ.Đơngiảnlàbạnchỉcầntiếptụclàmnhữnggìbạnđãtừnglàmtrướcđó.Nếubạnmaymắncònsốngsau40nămlàmviệcvấtvảtạicácnhàmáyhaytạicácgaxelửa,bạncóthểvuivẻsốngnốtphầnđờicònlạimàkhôngphảilàmgì.Tuynhiên,ngàynay,phần

lớncôngviệclàlaođộngtríócvànếucácnhânviêncổtrắngkhông“làmxongviệc”sau40nămlaođộng,họcảmthấymìnhthậtđángchán.

Chúngtavẫnthườnggặprấtnhiềutrườnghợpkhủnghoảngtuổitrungniêncủa cácnhàquản trị.Hầuhết là dobuồn chán.Ởđộ tuổi 45, hầuhết cácquảntrịviênđãđạtđượcđỉnhcaotrongnghềnghiệp,vàhọhiểurõđiềuđó.Saukhoảng20nămlàmcùngmộtcôngviệc,họtrởnênrấtthànhthạovớicôngviệccủamình.Nhưnghọkhôngcònhọchỏihayđónggóphayđốimặtvớinhữngtháchthứcvàsựthỏamãntrongcôngviệcnữa.Tuyvậyhọsẽlạiphảitiếptụcđốimặtvới20thậmchí25nămlàmviệcnữa.Đólàlýdotạisaoviệcquảnlýbảnthânngàycànghướngnhữngngườiđóđếnviệckhởiđầumộtsựnghiệpthứhai.

Cóbacáchđểpháttriểnnghềnghiệpthứhai.Thứnhấtlàthậtsựtạoramộtsựnghiệpmới.Thôngthường,việcđóchẳngqualàchuyểntừdạngtổchứcnàysangdạngtổchứckhác:chẳnghạnnhưngườiquảnlýmộtbộphậntrongmột doanh nghiệp lớn chuyển sang làmđiều hànhmột bệnh viện quymôtrung bình.Nhưng ngày càng có nhiều người chuyển hẳn sang dạng côngviệc hoàn toàn khác: làmgiámđốc kinh doanhhay quan chức chính phủ,hoặctheohọctrườngluậtrồitrởthànhluậtsưởmộtthịtrấnnhỏnàođó.

Chúng tasẽcòngặprấtnhiềungườichuyểnsangnghềnghiệp thứhaisaukhiđãđạtđượcthànhcôngtươngđốiởnghềnghiệpthứnhất.Nhữngngườiđó cónhiềukỹnăng trọngyếuvàhọ cũng rất biết cách làmviệc.Họcầnsốngtrongmộtmôitrườngxãhộimới-vìngôinhàcủahọtrởnêntrốngtrảidoconcáiđãdọnrariêng-vàhọcũngcầnthunhập.Nhưngtrênhết,họcầnnhữngthửtháchmới.

Cáchthứhaiđểchuẩnbịchonửasaucuộcđờilàpháttriểnsongsongnghềnghiệpthứhai.Nhiềungườiđạtđượcthànhcôngởnghềnghiệpthứnhấtvàvẫnduytrìcôngviệcđódùdướihìnhthứctoànthờigian,bánthờigianhaytưvấn.Nhưngthêmvàođó,họđảmnhiệmmộtcôngviệcsongsong,thườnglàtrongmộttổchứcphilợinhuận,côngviệcđóchiếmkhoảng10giờlàmviệcmỗituần.Chẳnghạnnhưhọcóthểnhậntráchnhiệmquảnlýnhàthờhaynhậnchứcchủtịchmộthộihướngđạosinhđịaphương.Họcóthểđiềuhànhmộtnhà tình thươngchonhữngphụnữbịbạohànhhay làm thủ thưtrong thư viện thiếu nhi của địa phương hoặc tham gia vào ban lãnh đạotrườnghọc,.v.v.

Cáchcuốicùnglàlậpracáctổchứcxãhội.Đâythườnglànhữngngườirấtthànhcôngtrongsựnghiệpthứnhấtcủahọ.Họrấtyêuthíchcôngviệccủamình, nhưng công việc không còn thử thách đối với họ nữa. Trong nhiềutrườnghợp,họvẫntiếptụcsựnghiệpđónhưngngàycàngđầutưítthờigianvàonó.Thayvàođó,họbắtđầucáchoạtđộngkhác,thườnglàphilợinhuận.Vídụnhưmộtngườibạncủatôiđangđiềuhànhmộtcôngtytruyềnhìnhrấtthànhcông,nhưngđồngthờiôngấycũngsánglậpvàxâydựngmộttổchứcphilợinhuậnlàmviệcvớicácnhàthờđạoTinLành,ngoàiracònthànhlậpmộttổchứckhácdạycácchủdoanhnghiệpcáchquảnlýcáchoạtđộngphilợinhuậntrongkhivẫnđiềuhànhcôngviệckinhdoanhchính.

Nhữngngườiquảnlýnửasaucủacuộcđờihọcóthểluônlàthiểusố.Đasốlànhữngngườiđã“nghỉhưungaykhicòntạivị”vàđếmnhữngnămcònlạichờđếnkhihọthựcsựnghỉhưu.Nhưngtrongsốđócómộtthiểusốnhữngngườixemtriểnvọnglàmviệcsuốtđờikhôngchỉlàcơhộichohọmàcònchocảxãhội,họsẽtrởthànhnhữngngườitiênphongvàưutú.

Điềukiệntiênquyếtđểquảnlýnửasaucủacuộcđờilàbạnphảichuẩnbịrấtlâu trướckhi thực sựbướcvàođó.Bamươinăm trước,khi thờigian làmviệc trong đời được kéo dài một cách nhanh chóng, nhiều quan sát viên(trong đó có tôi) tin rằng càng ngày sẽ có càng nhiều người nghỉ hưu trởthành tình nguyện viên của các tổ chức phi lợi nhuận.Nhưng điều đó đãkhôngxảyra,bởimộtkhibạnkhôngbắtđầulàmtìnhnguyệntrướckhibạnbướcvàođộ tuổi40,bạnsẽkhôngbaogiờ làm tìnhnguyệnkhibướcquatuổi60.

Tươngtự,tấtcảnhữngnhânviênxãhộimàtôibiếtđềubắtđầulàmviệcchotổchứcthứhai từrất lâu trướckhihọđạtđượcthànhcôngđỉnhcaotrongcôngviệcđầutiên.Hãyxemvídụvềmộtluậtsưrấtthànhcông,phụtráchcốvấnluậtphápchomộtdoanhnghiệplớnvàđãxâydựngnênmộttrườnghọckiểumẫutạibangmình.Ôngđãtìnhnguyệnbắtđầucôngviệctưvấnluật cho các trường học từ khi 35 tuổi. Ông được bầu vào hội đồng nhàtrườngnăm40tuổi.Ởtuổi50,khiđãtíchcópđượcmộtlượngtàisảnđángkể,ôngbắtđầusựnghiệpriêngcủamìnhtrongviệcthànhlậpvàxâydựngmộttrườnghọckiểumẫu.Tuynhiênôngvẫnduytrìcôngviệcgầnnhưtoànthờigianvớitưcáchtrưởngphòngpháplýchocôngtymàôngđãgópcôngxâydựngtừkhicònlàmộtluậtsưtrẻ.

Cómộtlýdokhácđểtạodựngmộtniềmvuimớivàbạncóthểpháttriểnnó

từkhicòntrẻ.Khôngaidámhyvọngmìnhcóthểsốnglâumàkhôngphảitrảiquathờikỳthoáitràotrongcuộcđờivàsựnghiệp.Mộtkỹsư45tuổirấtcótàinhưngđãquáđộtuổicóthểđượcthăngcấp.Mộtvịgiáosưgiỏicủamộttrườngcaođẳngnhậnrarằngmìnhkhôngthểđạtđượcchứcvịgiáosưtạimộttrườngđạihọclớnkhiđãqua42tuổi,dùbàxứngđángđạtđượcđiềuđó.Cónhữngbikịchtronggiađìnhnhưsựđổvỡcủahônnhânhayviệcmấtđimột đứa con. Trong những hoàn cảnh đó,mối quan tâm lớn thứ hai -khôngchỉlàsởthích-cóthểlàmchomọiviệckhácđi.Chẳnghạn,ngườikỹsư45tuổidẫubiếtrằngmìnhkhôngthànhcônglắmtrongsựnghiệp,nhưngtrongcáchoạtđộngxãhội-vídụnhưlàmthủquỹchomộtnhàthờ-anhlạithành công.Một người có thể bị đổ vỡ trong gia đình nhưng ngoài cộngđồng,họvẫncòncónhữngmốigiaotiếpđángtrântrọngkhác.

Trongmộtxãhộimàsựthànhcôngđangngàycàngtrởnênvôcùngquantrọng thì việc có đượcmột lựa chọn khác là rất cần thiết. Trong lịch sử,khôngcókháiniệmgọi là“thànhcông”.Phầnlớnmọingườikhôngmongđợigìhơnlàcóthểtiếptụctrútrongcái“vỏốcbìnhyên”củamình.

Tuynhiên, trongmộtxãhội tri thức, chúng ta luônmong rằngmọingườiđềuthànhcông.Dĩnhiênđiềunàylàkhôngthể.Đốivớirấtnhiềungười,tốtnhấtlàkhônggặpthấtbại.Nhưngởđâucóthànhcông,ởđósẽcóthấtbại.Vàdođóđiềuquantrọngnhấtđốivớimỗingười,vàvớicảgiađìnhhọ,làhọphải tìmđượcmộtlĩnhvựcmàmìnhcóthểcốnghiến, tạonênsựkhácbiệt,và trở thànhmộtngườiquan trọng.Điềuđócónghĩa là, tìmkiếmmộtlĩnhvựcthứhai-dùlànghềnghiệpthứhai,nghềsongsong,hayhoạtđộngxãhội-cóthểđemđếnchongườiđócơhộitrởthànhngườiđứngđầu,đượckínhtrọng,vàthànhcông.

Nhữngtháchthứctrongviệcquảnlýbảnthâncóvẻnhưrấtrõràngvàcâutrảlờicũngrấthiểnnhiên.Nhưngquảnlýbảnthânđòihỏinhữngyêucầurất mới lạ và chưa từng có trước đây từ bản thânmỗi người, đặc biệt lànhữngngườilaođộngtríóc.Đểđạtđượchiệuquả,việcquảnlýbảnthânđòihỏimỗingườiphảisuynghĩvàhànhđộngnhưthểmìnhlàmộttổnggiámđốc.Hơnnữa, chuyểnbiến từngười laođộngchân tay - nhữngngười chỉlàmnhữnggìđượcsaibảo-sanglaođộngtríóc-nhữngngườibiếttựquảnlýbảnthân-manglạinhiềutháchthứcchocấutrúcxãhội.Tấtcảcáchìnhtháixãhộitừngtồntại,ngaycảnhữngxãhộimangtínhchủnghĩacánhâncaonhất,đềucóhaichân lýcơbản:các tổchứcđều tồn tại lâuhơnnhânviên;vàthứhai,hầuhếtmọingườiđềubằnglòngvớivịtrícủamình.

Nhưngtrongxãhộingàynay,điềungượclạiđãxảyra.Nhânviêntồntạilâuhơndoanhnghiệpvàhọnăngđộnghơn.Dođó,nhucầuquản lýbản thânđangtạonênmộtcuộccáchmạnglớntronglĩnhvựcnhânsựvàconngười.

-XuấtbảnlầnđầuTháng3&4năm1999

2.HỌCTHUYẾTKINHDOANH

Chỉtrongmộtthờigianngắn-cólẽtừcuốinhữngnăm1940hayđầunhữngnăm1950-córấtnhiềunhữngbiệnphápquảnlýcótầmquantrọngđếntậnngày nay đã xuất hiện: thu hẹp quy mô (downsizing), thuê ngoài(outsourcing),quảnlýchấtlượngtoàndiện(totalqualitymanagement),phântíchgiátrịkinhtế(economicvalueanalysis),sosánhchuẩn(benchmarking),táicơcấusảnxuất(reengineering).Mỗibiệnphápđềulàmộtcôngcụquảnlýhữuhiệu.Nhưngngoạitrừbiệnphápthuêngoàivàtáicơcấu,cáccôngcụcònlạiđềuđượcthiếtkếchủyếuđểthayđổinhữnggìđãvàđangđượclàmtheomộtcáchkhác.Chúnglànhữngcôngcụ“làmnhưthếnào”[4].

Tuynhiên,“làmgì”mớilàmộttháchthứclớnmàcácnhàquảntrịphảiđốimặt,đặcbiệtđốivớicácdoanhnghiệplớnvàthànhcôngtrongmộtthờigiandài.Đâylàmộttìnhhuốngrấtquenthuộc:mộtcôngtytừnglàsiêusaochođếnmộtngàyhọbỗngnhiênpháthiệnrarằngmìnhlạchậu,sailầmvàđanggặprắcrối.Họdườngnhưđangở trongmộtcuộckhủnghoảngkhông thểthoátrađược.HiệntượngnàychắcchắnkhôngchỉxuấthiệntrongphạmvinướcMỹ.NócũngphổbiếnởNhật,Đức,Anh,Pháp,ÝvàThụyĐiển.Vànócũngthườngxuyênxảyrangoàiphạmvidoanhnghiệp-trongcáchiệphội,cáctổchứcchínhphủ,bệnhviện,việnbảotàngvàcảnhàthờ.Trênthựctế,trongcáclĩnhvựcđó,vấnđềnàycònkhókiểmsoáthơnnữa.

Nguyênnhâncơbảncủahầuhếtcáctrườnghợplâmvàokhủnghoảngnóitrênkhôngphảidocôngviệcđượcthựchiệnkémhiệuquả,cũngkhôngphảidongườitađãlàmsai.Thựctếlàtrongphầnlớncáctrườnghợp,ngườitađãlàmnhiềuviệcđúng,nhưngkhôngmanglạihiệuquả.Tạisaocónghịchlýnày?Lýdolànhữnggiảđịnhmàcáctổchứcdựavàođểxâydựngvàhoạtđộngkhôngcònphùhợpvớithựctếnữa.Chínhnhữnggiảđịnhđóđịnhhìnhcáchoạtđộngcủadoanhnghiệp,xácđịnhphươnghướngchocácquyếtđịnhvềnhữngviệcphảilàmvàkhôngnênlàm,cũngnhưđịnhnghĩanhữngthànhquảmà doanh nghiệpmongmuốn đạt được.Đó là những giả định về thịtrường.Chúngbaogồmviệcxácđịnhkháchhàngvàđốithủcạnhtranh,giátrịvàhànhvicủahọ.Chúngliênquanđếncôngnghệvàtínhnăngđộngcủacôngnghệ,điểmmạnhvàđiểmyếucủacông ty.Đó lànhữnggiảđịnhvềnhữnggiátrịmàcôngtymanglại.TấtcảnhữngđiềuđólàcáimàtôigọilàHọcthuyếtkinhdoanh[5]củacôngty.

Mỗi tổ chức, dù kinh doanh hay phi kinh doanh, đều cómột triết lý hoạtđộngriêng.Quảthật,mộthọcthuyếtcóhiệulựcrõràng,nhấtquánvàtậptrungsẽcótácđộngcựckỳtolớn.Vàonăm1809,NghịsĩvàhọcgiảngườiĐứcWilhelmvonHumboldtđãsánglậpratrườngĐạihọcBerlintheomộthọc thuyếtmớimang tínhcấp tiến tronggiáodụcđạihọc.Trongsuốthơn100nămsauđó,họcthuyếtcủaôngđưaracácchuẩnmựcchonềnđạihọcĐức,đặcbiệt trongvấnđềhọcbổngvànghiêncứukhoahọc.Năm1870,GeorgSiemens,kiếntrúcsưvàlàCEO[6]đầutiêncủaDeutscheBank,ngânhàngquốctếđầutiêntrênthếgiới,đãđưaramộttriếtlýkinhdoanhrõràng:sửdụngđònbẩytàichínhdoanhnghiệpđểthốngnhấtmộtnướcĐứcnôngnghiệp,manhmúnthôngquatiếntrìnhcôngnghiệphóa.Trongvòng20nămsaukhi thành lập,DeutscheBankđã trở thànhmột tổchức tài chínhhàngđầuchâuÂuvàvẫnduytrìđượcvịthếđóđếnnaybấtchấphaicuộcchiếntranh thế giới, lạm phát và cả nạn phát-xítHitler.Cũng trong những năm1870,hãngMitsubishiđượcthànhlậpdựatrênmộttriếtlýkinhdoanhhoàntoànmớivàrõràngvàchỉtrongvòng10năm,côngtynàyđãvươnlêndẫnđầutrongmộtnướcNhậtđangpháttriểnvà20nămsautrởthànhmộttrongnhữngcôngtyđaquốcgiađầutiênđúngnghĩacủatừnày.

Tươngtự,triếtlýkinhdoanhđãgiảithíchchosựthànhcôngcủacáccôngtynhưGeneralMotorsvàIBM,nhữngcôngtyđãthốngtrịnềnkinhtếMỹnửasauthếkỷ20,đồngthờicũnglýgiảinhữngtháchthứcmàhọphảiđốimặt.Trênthựctế,nguyênnhânsâuxacủasựbấtổntrongrấtnhiềucôngtylớnvàthànhcôngtrênthếgiớilàtriếtlýkinhdoanhcủahọkhôngcònhiệuquả.

Mỗikhimột tổchức lớn lâmvàokhókhăn-đặcbiệt lànhữngtổchứcđãthànhcôngtrongthờigiandài-ngườitalạiđổlỗichosựchậmchạp,tínhtựmãn,kiêungạovàbộmáyhànhchínhcồngkềnh.Mộtlờigiảithíchngherấthợp lý? Đúng vậy. Nhưng hiếm khi lời giải thích ấy đúng và chính xác.Chúngtahãycùngxemhai“bộmáyquanliêu”nhấttrongsốnhữngcôngtylớncủaMỹđangchìmtrongkhókhăn.

Từnhữngngàyđầutiênxuấthiệnmáyvitính,nhiềungườitinrằngIBMvàmáyvitínhsẽcósốphậngiốngnhưngànhđiện.IBMbiếtvàcóthểchứngminhbằngnhữngphươngphápkhoahọcchínhxácrằng,tươnglaiphụthuộcvàonhữngmáytrungtâm,nhữnghệthốngmáychủmạnh-hơn-bao-giờ-hếtmàmột lượng lớnngườidùngcó thểkếtnốivàođó.Mọi thứ - từkinh tếhọc,thôngtinlogic,côngnghệ-đềuđưađếnkếtluậnđó.Rồibỗngnhiên,

khihệthốngthôngtindựatrênmáytínhtrungtâmvànhữnghệthốngmáychủấydườngnhưđangdầnhìnhthànhthìcóhaithanhniêntrẻxuấthiệnvớichiếcmáyvitínhcánhân(PC)đầutiên.Tấtcảnhữngnhàsảnxuấtmáyvitínhđềuthấyrằngchiếcmáytínhcánhânđóthậtngớngẩn.Nókhôngcóbộnhớ,khôngcódữliệu,tốcđộhaykhảnăngtínhtoáncầnthiếtđểcóthểtiếptụcpháttriển.Quảthật,mọinhàsảnxuấtmáyvitínhđềubiếtrằngmáytínhcánhân(PC)sẽthấtbại-kếtluậnmàXeroxđãcóđượcvàinămtrướcđó,khiđộinghiêncứucủahọchếtạochiếcPCđầutiên.Nhưngkhithiếtbịkỳquặcđóđượctungrathịtrường-đầutiêncótêngọilàApple,rồisauđólàMacintosh-mọingườikhôngnhữngyêuthíchnómàcònđổxôđimuanó.

Tronglịchsử,khiđốimặtvớinhữngsựngạcnhiênkiểunày,mọicôngtylớnvàthànhcôngthườngtừchốichấpnhậnchúng.“Nóthậtlàngớngẩnvàsẽbiếnmấtchỉtrongvòngbanăm”-CEOcủaTậpđoànZeissđãnóinhưvậykhinhìnthấychiếcKodakBrowniemớinăm1888.Thờiđiểmđó,côngtyĐứcnàychiếmvịtríthốngtrịtrênthịtrườngnhiếpảnh,tươngtựnhưvịtrícủaIBMtrênthịtrườngmáyvitínhmộtthếkỷsau.Hầuhếtcácnhàsảnxuấthệthốngmáychủcũngcóphảnứngtươngtự.Danhsáchđótươngđốidài,baogồmcáccôngtynhư:ControlData,Univac,Burroughs,NCRcủaMỹ;Siemens,Nixdorf,MachinesBullvàICLởchâuÂu;HitachivàFujitsucủaNhật.HãngIBM,ôngtrùmtronglĩnhvựcsảnxuấthệthốngmáychủvớidoanhsốbằngtổngdoanhsốcủatấtcảcácnhàsảnxuấtmáytínhkháccộnglạivàcólợinhuậnvượttrội,cũngcóthểphảnứngtheocáchtươngtự.Chínhxácmànói,họnênlàmnhưvậy.Nhưngthayvàođó,ngaylậptứcIBMchấpnhậnPCnhưlàmộtthựctếmới.Gầnnhưngaylậptức,họxóabỏmọichínhsách,quytắcvàluậtlệđãđượcchứngminhvàkiểmnghiệmđểlậprakhôngchỉmộtmàhainhómcạnhtranhnhaucùngthiếtkếmộtchiếcPCthậmchícònđơngiảnhơnnữa.Vàinămsau,IBMđãtrởthànhnhàsảnxuấtmáytínhcánhânlớnnhấtthếgiớivàtrởthànhngườiđặtracáctiêuchuẩnchongànhnày.

Tronglịchsửkinhdoanh,chưacóthànhtựunàolớnnhưvậytừngxảyra,dườngnhưđiềuđóchẳngdínhdánggìđếnsựchậmchạp,kiêungạohaybộmáyhànhchínhquanliêu.Tuynhiên,bấtchấptínhlinhhoạt,sựnăngđộngvàsựkhiêmtốnhiếmthấy,vàinămsauđóIBMbỗngchìmdầntrêncảhailĩnhvực sảnxuấthệ thốngmáychủvàmáy tínhcánhânPC.Bỗngnhiêncôngtykhôngthểvậnhành,khôngcónhữngbướcđiquyếtđoánvàmấtkhảnăngđổimới.

TrườnghợpcủaGMcũnggâybốirốikhôngkém.Vàođầunhữngnăm1980-giaiđoạnviệckinhdoanhchínhcủaGMlàôtôchởkháchgầnnhưbịtêliệt-côngtyđãsápnhậphaicôngtylớnkhác:HughesElectronicsvàRossPerot’s ElectronicData Systems. Các nhà phân tích nhìn chung đều nhậnđịnh rằngcảhaicông tyđóđãđếnđỉnhcực thịnhvàkhông thểphát triểnthêmnữa.HọchỉtríchGMvềviệctrảgiáquácaochohaicôngtyđó.Tuynhiên, chỉ trongvòngvàinămngắnngủi,GMđãcóđược thunhậpvà lợinhuậncaohơnbalầntạiEDS.Vàmườinămsau,vàonăm1994,EDScógiáthịtrườngcaogấpsáulầnsốtiềnGMđãbỏrađểmuanótrướcđây,riêngmứcthunhậpvàlợinhuậntăng10lầnsovớikhimớivềtayGM.

Tươngtự,GMđãmuaHughesElectronics-mộtcôngtylớnnhưnglàmănkhôngcólãi,chỉliênquanđếnquốcphòng

- ngay trướckhi ngànhphụcvụquốcphòng sụpđổ.Dưới sựquản lý củaGM,Hughesđã tăngđược lợinhuận trongngànhquốcphòngvà trở thànhnhà thầu lớnduynhấtchuyểnhướng thànhcôngsangmột lĩnhvựckhôngliênquanđếnquốcphòng.Thậtkỳlạkhimộtkẻđếmtừngđồnglẻvàtừngrấtkhônghiệuquảtrongngànhôtô-mộtGMkỳcựusuốt30nămchưatừnghoạtđộngtronglĩnhvựckháchayvượtquáphạmvitàichínhkếtoán-đãđạtđượcnhữngkếtquảđángkinhngạc.Vàtrongcảhaivụsápnhập,họchỉđơngiản áp dụngnhững chính sách, thông lệ và nhữngquy trình đã từngđượcsửdụngởGM.

CâuchuyệnnàyđượcrấtnhiềungườibiếtđếnởGM.Kểtừkhicôngtyđượcthànhlậpsauvụsápnhậpgâyxônxaodưluận80nămvềtrước,mộttrongnhữnglợithếcạnhtranhcốtlõicủacôngtylà“trảgiácao”đểmuanhữngcông ty hoạt động tốt và ở thời thịnh vượng - trong số đó cóBuick,ACSparkPlug,vàFisherBody-vàrồibiếnchúngthànhnhữngnhàvôđịchthếgiới.RấtítcôngtykháccóthểsánhcùngGMvềmặthiệuquảquacáccuộcsápnhậpnhưthếvàGMchắcchắnkhôngthểđạtđượcnhữngthànhtíchđóbằngbộmáyhànhchínhcồngkềnh,hoặcbằngsựchậmchạphaykiêungạo.Tuy nhiên, những điều tuyệt vời đó lớn đếnmứcGMkhông hề biết rằngchínhchúngđưađếnthấtbạithảmhạichoGM.

Điều gì có thể giải thích lý do tại sao ở cả IBM vàGM, các chính sách,thônglệvànhữnghoạtđộngtừngmanglạihiệuquảtrongsuốthàngthậpkỷ-nhưtrườnghợpGM,vốnpháthuytácdụngkhiđưavàonhữngcôngtymớivàkhácbiệt-lạikhôngcònhiệuquảtrongchínhnhữngcôngtymàchúng

đãđượctạorađểphụcvụ?Nhữngthựctếmàmỗicôngtyphảiđốimặtđangthayđổinhanhchóng,kháchẳnnhữnggìhọvẫn tin tưởngvềmôi trườngxungquanh.Nóicáchkhác,môi trường thực tếđã thayđổi,nhưng triết lýkinhdoanhkhôngtheokịp.

Trướckhicóđượcnhữngphảnứngtứcthìvớithựctếmớivềmáytínhcánhân,IBMđãtừngthayđổicácchiếnlượckinhdoanhcơbảncủamìnhchỉtrongmộtthờigianngắn.Năm1950,Univac,khiđólàmộtcôngtydẫnđầuthếgiớivềmáyvitính,đãđưarahìnhmẫuđầutiênvềmộtchiếcmáyđượcthiếtkếđểtrởthànhmáyvitínhđanăng.Tấtcảnhữngthiếtkếtrướcđóđềulà những chiếcmáy đơn năng. Hai chiếcmáy vi tính trước đó của chínhIBM,rađờinăm1930và1946,chỉthựchiệncôngviệctínhtoánthiênvăn,vàchiếcmáymànăm1950IBMtriểnkhaithựchiện,dựđịnhsửdụngtronghệthốngphòngthủkhôngquânSAGEởvùngcựcbắcCanada,chỉcómộtmụcđíchduynhất:xácđịnhsớmmáybayđịch.Ngaylậptức,IBMđãhủybỏchiếnlượcpháttriểnnhữngmáymócđơnnăngtântiếnvàgiaochođộingũkỹsưgiỏinhấtcủamìnhhoànthiệnkiếntrúcUnivacđểtừđóthiếtkếrachiếcmáytínhđanăngđầutiêncóthểsảnxuấthàngloạt trêndâychuyềncôngnghiệp(thayvìphảilàmthủcông).Banămsau,IBMđãtrởthànhnhàsảnxuấtmáytínhthốngtrịthếgiớivàlàngườithiếtlậpnêncácchuẩnmực.Năm1950,sựlinhhoạt,tốcđộvàsựkhiêmtốncủacôngtyđãtạodựngnêncảmộtngànhcôngnghiệpmáyvitính.

Tuynhiên,thựctếđãchứngminhchínhnhữnggìtừngtạonêndanhtiếngvàsựvượttrộicủaIBMnăm1950lạilànguyênnhândẫnđếnsựsuytàncủachínhnó30nămsau.Vàonhữngnăm1970,IBMtinrằngkháiniệm“máyvitính”vẫntồntạinhưnótừngcótrongnhữngnăm1950.NhưngsựxuấthiệncủaPCđãbácbỏgiảthuyếtấy.Khiđó,cáchệthốngmáychủvàmáytínhcánhânđãkhôngcònlàmộtthựcthểtồntạitheokiểutrạmphátđiệnvàmáytiêu thụ điện nữa.Nhữngmáy phát và sử dụng điện nàymặc dù rất khácnhaunhưnglạigắnbóvàmangtínhbổsungchonhau.Tráilại,cáchệthốngmáytínhchủvàmáytínhcánhânvềcơbảnlàđốithủcạnhtranhcủanhau.Ngoàira,địnhnghĩacơbảnvềthôngtincủachúnghoàntoànmâuthuẫnvớinhau:đốivớimáychủ,thôngtinđồngnghĩavớibộnhớ,cònvớimáytínhcánhânnócónghĩalàphầnmềm.Thiếtkếcácmáyphátđiệnvàmáysửdụngđiệnphảiđượcvậnhànhđộclập,nhưngchúngcóthểthuộcsởhữucủacùngmộtchủthểdoanhnghiệp,nhưGeneralElectricvẫnlàmtronghàngthậpkỷ.Tráilại,cáchệthốngmáychủvàmáytínhcánhânkhôngthểcùngtồntạitrongmộtthựcthểchung.

IBMđãcốgắngkếthợphailĩnhvựcđóvớinhau.NhưngvìPClàlĩnhvựcpháttriểnnhanhnhấtcủadoanhnghiệpnênIBMkhôngthểhạthấptầmquantrọngcủanóxuốngsovới lĩnhvựcsảnxuấtmáychủ.Kếtquả là,công tykhôngthểtốiưuhóalĩnhvựcsảnxuấtmáychủ.Vàbởivìmáychủvẫnlàcongàđẻtrứngvàng,nênIBMkhôngthểtốiưuhóalĩnhvựcPC.Cuốicùng,quanniệmchorằngmáyvitínhnàocũnglàmáyvitính-haynóicụthểhơn,ngànhcôngnghiệpphầncứngmáytínhmớinắmquyềnchiphối-đãlàmtêliệtIBM.

GMtừngcómộthọcthuyếtkinhdoanhhiệuquảhơn,thànhcônghơnIBM,nguyênlýnàytừnggiúpGMtrởthànhnhàsảnxuấtôtôlớnnhấtvàcólợinhuậncaonhất thếgiới.Họkhônghề trảiquamộtsự thoái tràonào trongsuốt70năm-mộtkỷlụctuyệtđốitronglịchsửkinhdoanh.NguyênlýcủaGMkếthợpmộtcáchhoànhảonhữnggiảđịnhvềthịtrườngvàkháchhàngvới những giả định về các lợi thế cạnh tranh cơ bản và cấu trúc doanhnghiệp.

Từđầunhữngnăm1920,GMgiảđịnhrằngthịtrườngôtôMỹlàđồngnhấtvềmặtgiá trị vàđượcphânkhúc rấtổnđịnh theonhóm thunhập.Giá trịmua lại của cácxeđãqua sửdụng“còn tốt” chỉ là thông sốđộc lậpnằmtrongtầmquảnlý.Giátrịcủaxecótínhthanhlýcaotạothuậnlợichokháchhàngnângcấplênđờixemớihơn,nóicáchkháclàđổisangdòngxecólợinhuậnbiêncaohơn.Theonguyênlýnày,nhữngthayđổithườngxuyênvàliêntụcvềmẫumãxechỉlàmgiảmgiáxethanhlý.

Vềbảnchất,giảđịnhvềthịtrườngnàygắnbómậtthiếtvớigiảđịnhvềcáchthứctổchứcsảnxuấtđểđạtđượcthịphầnlớnnhấtvàlợinhuậncaonhất.TrongtrườnghợpcủaGM,câutrảlờilàsảnxuấtvớisốlượnglớntrongthờigiandàinhữngkiểuxe ít thayđổidẫn tớikếtquả làsựđồngbộmạnhmẽgiữacácđờixehàngnămtrêntoànthịtrườngvớichiphícốđịnhthấpnhấttrênmỗiđầuxe.

TiếptheobanquảntrịcủaGMđãchuyểnđổinhữnggiảđịnhvềthịtrườngvàsảnxuấtthànhmộtcấutrúcbánđộclậpgiữacácbộphận,mỗibộphậntậptrungvàomộtphânkhúcthunhậpvàtínhtoánsaochomẫuhàngcaocấpnhấtcủaphânkhúcnàychồnglênmẫuhànggiárẻnhấtcủaphânkhúcngaytrênnó,từđótạorahiệuứngbuộcngườitiêudùngphảitraođổi,nângcấpliêntụcvớiđiềukiệncácloạixeđãquasửdụngphảibánđượcgiá.

Trong70năm,nguyênlýnàymanglạihiệuquảtuyệtvời.Ngaycảkhichìmsâutrongthờikỳsuythoái,GMkhôngnhữngkhôngchịulỗmàcòntiếptụctăngthịphần.Nhưngvàonhữngnămcuốithậpkỷ1970,cácgiảđịnhcủahọvề thị trường và sản phẩm đã không còn phù hợp. Thị trường phân khúcthànhcácphânđoạntheo“vòngđờisảnphẩm”rấtdễthayđổi.Thunhậpchỉlà một trong rất nhiều nhân tố ảnh hưởng đến quyết định mua hàng chứkhôngcònlàyếutốduynhất.Đồngthời,cáchãngcósốlượngsảnxuấtnhỏđãtạoratínhkinhtếcủaquymônhỏ.Họchorađờinhữngkiểuxeđadạngvà thayđổinhanhchóngvớichiphí thấphơnvàcókhảnăngsinh lợicaohơnsovớiviệcduytrìsảnxuấtdàihạnnhữngkiểuxeđồngnhất.

GMbiếttấtcảnhữngthayđổitrênnhưnghọkhônghềtinvàođiềuđó.Thayvàođó,họcốgắngdànxếpmọiviệc.Côngtytiếptụcduytrìcácbộphậnphânchiatheocácphânkhúcthunhập,nhưnggiờđâymỗibộphậnsẽcungcấpmột“xechomọitúi tiền”.Họcốgắngcạnhtranhvớitínhkinhtếnhờquymôkhiêmtốncủacácnhàsảnxuấtnhỏlẻbằngcáchtựđộnghóanhữngdâychuyềnsảnxuấthàngloạt,dàihạnvàcóquymôlớn(vàđãmấtkhoảng30tỉđôlaMỹchoquátrìnhnày).Tráivớinhữnggìngườitavẫnnghĩ,GMđãnỗlựcdànxếpmọiviệcbằngmộtnỗlựckhổnglồvềcôngsức,tiềncủavàthờigian.Nhưngviệcnàychỉgâybốirốichokháchhàng,cácnhàphânphốivàngaycảchínhnhânviêncũngnhưđộingũquảnlýcủaGM.Trongkhiđó,GMđãphớtlờmộtthịtrườngthựcsựtăngtrưởng,nơicôngtycóvịtrídẫnđầuvàgầnnhưkhôngthểbịhạgục:dòngxetảinhẹvàxetảinhỏ.

Mộthọcthuyếtkinhdoanhgồmcóbaphần.

Thứnhất,đólànhữnggiảđịnhvềmôitrườngkinhdoanhcủadoanhnghiệp:xãhộivàcấutrúcxãhội,thịtrường,kháchhàngvàcôngnghệ.

Thứhai, đó là nhữnggiả địnhvề sứmệnh củadoanhnghiệp.Suốt nhữngnămtrongvàsauChiếntranhThếgiớiI,Sears,Roebuck&Co.đãxácđịnhđượcsứmệnhcủamìnhlànhàcungcấpthôngtinmuahàngchocácgiađìnhMỹ.Cũngtrongthờigianđó,AT&TđãxácđịnhvaitròcủamìnhlàlàmsaochomỗigiađìnhvàdoanhnghiệpMỹđềusởhữumộtchiếcđiệnthoại.Mộtthậpkỷsau,Marks&SpencerởAnhđãxácđịnhsứmệnhcủamìnhlàmộtnhântốthayđổitrongxãhộiAnhkhitrởthànhnhàbánlẻkhôngphânbiệtđẳngcấpđầutiên.Sứmệnhcủamộtdoanhnghiệpkhôngcầnphảiquáthamvọng.GMđãđặtrachomìnhmộtsứmệnhkhiêmtốnhơnnhiều:làngười

dẫn đầu trong lĩnh vực “thiết bị vận tải cơ giới đường bộ”, theo lời củaAlfredP.Sloan[7].

Thứba,đólànhữnggiảđịnhvềnănglựccạnhtranhcốtlõimàdoanhnghiệpcầncóđểhoànthànhsứmệnhcủamình.

ChẳnghạnnhưHọcviệnWestPoint[8],được thành lậpvàonăm1802,đãxácđịnhnănglựccạnhtranhcốtlõicủamìnhlàđàotạothànhtàinhữngsĩquanđángtincậy.Khoảngnăm1930,Marks&Spencerxácđịnhnănglựccạnh tranh cốt lõi củamình là khả năng nhận diện, thiết kế và phát triểnnhững hàng hóa họ bán chứ không phải khả năng thumua. Khoảng năm1920,AT&Txácđịnhnăng lựccạnh tranhcốt lõicủamình làdẫnđầuvềcôngnghệchophépcông ty liên tụchoàn thiệndịchvụcủamìnhmàvẫnkhôngngừnggiảmgiácước.

Nhữnggiảđịnhvềmôitrườngsẽxácđịnhgiátrịcủamộttổchức.Giảđịnhvềsứmệnhxácđịnhnhữnggìdoanhnghiệpxemlà thànhquảcóýnghĩa,haynóicáchkhác,nóvẽraviễncảnhvềnhữngthayđổitrongnềnkinhtếvàtrongxãhộinóichungmàdoanhnghiệpsẽ tạo ra.Cuốicùng,giảđịnhvềnhữngnănglựccạnhtranhcốtlõixácđịnhnhữngyếutốmàdoanhnghiệpphảivượttrộiđểkhẳngđịnhvàduytrìvịthếdẫnđầu.

Đương nhiên, tất cả những điều trên nghe có vẻ rất đơn giản. Tuy nhiêndoanhnghiệpphảimấtnhiềunămlàmviệcvấtvả,khôngngừngđộngnãovàtrảinghiệmmớicóđượcmộthọcthuyếtkinhdoanhrõràng,nhấtquánvàcóhiệulực.

Nhữngtiêuchícủamộthọcthuyếtkinhdoanhcóhiệulựclàgì?Cóbốnyếutố:

1.Giảđịnhvềmôitrường,sứmệnhvànănglựckinhdoanhcốtlõiphảiphùhợpvớithựctế.Đầunhữngnăm1920,khibốnthanhniêntrẻkhôngmộtxudính túiđến từManchesternướcAnh,baogồmSimonMarksvàbangườianhemrểcủaông,chorằngmộtcửatiệmnhỏcũnglàmộtnhântốthayđổixãhội,thìcũnglàlúcChiếntranhThếgiớiIlàmlunglaytậngốcrễcơcấutầng lớpxãhộiởđấtnướchọ.Nó tạo ramột lượng lớnnhữngngười tiêudùngyêucầucácsảnphẩmnhưđồlót,áochoàngvàtấtphảicóchấtlượngtốt,hợpmốtnhưnggiárẻ-nhữngchủngloạisảnphẩmthànhcôngđầutiêncủaMarks&Spencer.Sauđó,Marks&Spencerđãpháttriểnmộtcáchcó

hệthốngnhữngnănglựccạnhtranhcốtlõihoàntoànmớivàchưatừngđượcnhắc đến. Cho đến lúc đó, năng lực cạnh tranh cốt lõi trong ngành kinhdoanhphânphốichủyếunhờởkhảnăngthumuatốt.Marks&Spencerchorằngchínhnhàphânphối,chứkhôngphảinhàsảnxuất,mớilàngườihiểurõkháchhàng.Dođó,chínhnhàphânphốichứkhôngphảinhàsảnxuấtnênlàmcôngviệc thiết kế sảnphẩm,phát triển sảnphẩmvà sauđó tìmkiếmnhữngnhàsảnxuấtcóthểlàmrahànghóamàhọđãthiếtkế,quyđịnhđặctínhvàđịnhgiá.Địnhnghĩamớinàyvềnhàkinhdoanhphânphốimất từnămđếntámnămđểhìnhthànhvàđượccácnhàcungcấptruyềnthốngchấpnhận.Trướckhikháiniệmmớinày rađời, cácnhàcungcấp luôn tựxemmìnhlà“nhàsảnxuất”,chứkhôngphải“nhàthầu”làmtheođơnđặthàng.

2.Giảđịnhvềcảbalĩnhvựcphảiphùhợpvớinhau.CóthểnóiđâychínhlàđiểmmạnhnhấtcủaGMtrongnhữngthậpniêndàithốngtrịthịtrường.Giảđịnhcủacôngtyvềthịtrườngvàvềquytrìnhsảnxuấttốiưuhoàntoànphùhợpnhau.Giữanhữngnăm1920,GMthấyrằnghọcầnphảicónhữngnănglựcmớichưa từngnghenóiđến trướcđó:quản lýkhíacạnh tàichínhcủaquytrìnhsảnxuấtvàmộthọcthuyếtvềphânbổtưbản.KếtquảlàGMđãsángtạorahệthốngkếtoánchiphíhiệnđạivàquytrìnhphânbổtưbảnhợplýđầutiêntrênthếgiới.

3. Học thuyết kinh doanh phải được phổ biến và thấu hiểu trong toàn tổchức.Điềuđórấtdễthựchiệntrongnhữngngàyđầuthànhlậpdoanhnghiệp.Nhưngkhicôngtycànglớnmạnh,họthườngcóxuhướngxemnólàđiềutựnhiên có đượcvà ngày càng ít để tâmđếnnó.Khi đó doanhnghiệp ngàycàngtrởnênthiếuđịnhhướng.Họbắtđầucắtgiảmđểtănghiệuquảkinhtế.Họcókhuynhhướngsửdụngkỷxảohơnlàlàmnhữngđiềuđúngđắn.Họngừngsuynghĩ.Họkhôngđặtcâuhỏinữa.Họchỉnhớnhữngcâutrảlờixưacũnhưnglạiquênmấtcâuhỏitạorachúng.Họcthuyếtkinhdoanhtrởthành“vănhóa”, nhưngvănhóakhông thể thay thế choquy tắc,màhọc thuyếtkinhdoanhchínhlàmộtquytắc.

4.Triết lýkinhdoanhcầnđượckiểmchứng thườngxuyên.Bởi,nókhôngphảimộthọcthuyếtbấtdibấtdịch.Nóchỉ làmộtdạnggiả thuyết.Vàgiảthuyếtnàybaogồmnhữngyếutốnằmtrongmộtdòngchảyliêntục-xãhội,thịtrường,kháchhàngvàcôngnghệ.Dođó,mộthọcthuyếtkinhdoanhtốtphảibaogồmcảkhảnăngtựthayđổitheomôitrường.

Mộtsốhọcthuyếtkinhdoanhcósứcảnhhưởngmạnhđếnmứcchúngtác

độngtrongmộtthờigiandài.Nhưngvìđólàmộtsảnphẩmdoconngườitạora, nókhông tồn tạimãimãi và thực tế là ngàynayhiếmkhi nókéodài.Cuốicùngthìmọihọcthuyếtkinhdoanhđềutrởnênlạchậuvàkhôngmanglạihiệuquả.Đóchính lànhữnggìxảyđếnvớihọc thuyếtkinhdoanhcủacácdoanhnghiệpMỹhùngmạnhrađờitrongnhữngnăm1920.Nóxảyravới GM và AT&T, và cả IBM. Ngày nay, rõ ràng nó đang xảy ra vớiDeutscheBankvàtấncôngcảnhữnghọcthuyếtcủahọvề“ngânhàngtoàncầu”[9].Nóđangdiễnrarấtrõràngvànhanhchóngtrongcáckeiretsu[10]củaNhật.

Phảnứngđầutiêncủanhữngdoanhnghiệpcóhọcthuyếtkinhdoanhlỗithờiluôn làmột phản ứng kiểu phòng ngự.Xu hướng chung của họ là bịt taibưngmắtvàgiảvờnhưkhôngcóchuyệngìxảyra.Phảnứngtiếptheolànỗlựcđểkhắcphục,nhưGMđãlàmđầunhữngnăm1980haynhưDeutscheBankđã làmnhữngnămvừaqua.Thựcra,cuộckhủnghoảngđộtngộtvàliên tiếpcủahàng loạtcông ty lớncủaĐức,nhữngcông tyxemDeutscheBank là“ngânhàngnhà”,chính làdấuhiệucho thấynguyên lýcủanóđãkhôngcònhiệuquảnữa.DeutscheBankđãkhôngcònthựchiệntốtvaitròchủđạocủachínhmình:cungcấphoạtđộngquảnlýhiệuquảchonhữngtổchứchiệnđại.

Nhữngnỗlựckhắcphụckhôngbaogiờcótácdụng.Thayvàođó,khimộthọcthuyếtchothấynhữngdấuhiệuđầutiêncủasựlạchậu,đóchínhlàthờiđiểmchúngtacầnbắtđầusuynghĩlại,đặtlạicâuhỏiliệunhữnggiảđịnhhiệnthờivềmôitrường,sứmệnhvànănglựccạnhtranhcốtlõicóphảnánhchínhxácthựctạicủadoanhnghiệphaykhông.

Vậychúngtaphảilàmgì?Chúngtacầnchúýngănngừa-tứclàphảitíchhợpvàotổchứcmộthệthốnggiámsátvàkiểmchứnghọcthuyếtkinhdoanhcủanó.Cầnphảipháthiệnsớmnhữngdấuhiệu.Cuốicùng,chúngtacầnxétlạihọcthuyếtkinhdoanhcóthểđãlạchậuvàphảicónhữnghànhđộngthiếtthựcđể thayđổi cácchính sáchvà thông lệ,đưacách thứchoạtđộngcủadoanhnghiệpvàokhuônkhổmớiphùhợpvớinhữngthựctếmớicủamôitrườngkinhdoanh,vớimộtđịnhnghĩamớivềsứmệnhvàvớinhữngnănglựccạnhtranhcốtlõimớicầnđượcpháttriểnvàđạtđược.

ÝTHỨCPHÒNGNGỪA

Chỉ có hai biện pháp phòng ngừa. Tuy nhiên, nếu biết áp dụng phù hợp,

chúngcóthểđảmbảodoanhnghiệpđượccảnhbáosớm,cókhảnăngtựthayđổivàthayđổihọcthuyếtkinhdoanhmộtcáchnhanhchóng.Biệnphápđầutiên tôi gọi làsự loại bỏ.Cứ sau ba năm, công ty cần phải kiểm tra tất cảnhữngsảnphẩm,dịchvụ,chínhsáchvàcáckênhphânphốibằngcâuhỏi:“Giả sử trước đấy chúng ta không thực hiện những điều này thì bây giờchúngtacóđạtđượcnhữngthànhquảkiakhông?”.Bằngcáchđặtcâuhỏivớinhữngchínhsáchvàđườnglốihiệncó,cácdoanhnghiệpđãbuộcmìnhsuynghĩvềhọcthuyếtkinhdoanhcủamình.Họbuộcphảikiểmchứngcácgiảđịnh.Họtựđặtracâuhỏi:Tạisaonhữngviệcnàykhôngmanglạihiệuquả,dùkhichúngtabắttaythựchiện5nămtrướcchúngđầyhứahẹn?Phảichăngchúngtađãphạmsailầm?Hayđólànhữngviệcđúngnhưngkhôngpháthuytácdụng?

Nếu không có sự loại bỏ có hệ thống và cómục đích,một tổ chức sẽ bịnhữngthứvụnvặtkiểmsoát.Họsẽphungphícáctàinguyênquýgiánhấtcủamìnhvàonhữngviệckhôngnênlàmhoặckhôngnêntiếptụclàm.Kếtquảlà,họsẽbịthiếutàinguyên,đặcbiệtlànguồnnhânlựccóđủkhảnăngcầnthiếtđểkhaithácnhữngcơhộimớixuấthiệnkhithịtrường,côngnghệvànănglựccạnhtranhcốtlõithayđổi.Nóicáchkhác,khihọcthuyếtkinhdoanhcủadoanhnghiệptrởnênlạchậu,họsẽkhôngcókhảnăngphảnứngtíchcựcvớinhữngcơhộimớiđượctạora.

Phương thức thứ hai là nghiên cứu xemnhững gì đang diễn ra bên ngoàidoanhnghiệp,đặcbiệtlànhữngngườikhôngphảikháchhàng.Nhữngnămgần đây, phong cách kiểu quản lý “dạo phố” trở nên rất phổ biến. Điềunàythật sựquan trọng.Dĩ nhiên sự hiểu biết càng nhiều càng tốt về kháchhàngcũngrấtquantrọng-cólẽđâychínhlàtiếnbộlớnnhấtmàcôngnghệthôngtinmanglại.Tuynhiên,nhữngtínhiệuthayđổiquantrọngđầutiênhiếmkhi xuất hiện trong lòng tổ chứchay trongnhómkháchhàng của tổchức,chúnghầunhưluônxuấthiệntrướctiênởnhómđốitượngkhôngphảilàkháchhàngcủadoanhnghiệp,vốnchiếmsốlượngápđảohơn.Wal-Mart,gãkhổnglồtrongngànhbánlẻ,chiếm14%thịphầnhàngtiêudùngcủaMỹ.Điềuđócónghĩalà86%cònlạilànhữngđốitượngkhôngphảikháchhàng.

Vídụdễthấyvềtầmquantrọngcủanhómđốitượngkhôngphảikháchhàngchính làhệ thốngsiêu thịcủaMỹ.Ở thờikỳcực thịnhcủangành20nămtrước,cácsiêuthịchiếm30%thịphầnbánlẻcácsảnphẩmphithựcphẩmcủaMỹ.Họphỏngvấnkháchhàngliêntục,tiếnhànhnghiêncứuvàđiềutrathườngxuyên.Nhưnghọđãkhônghềđểýđếnsốlượng70%nhữngngười

khôngphảilàkháchhàngcủahọ.Họcảmthấykhôngcầnthiết.Họcthuyếtkinhdoanhcủahọgiảđịnhrằnghầuhếtnhữngngườicókhảnăngmuahàngtrongsiêuthịđãmuaởsiêuthị.Nămmươinămtrước,giảđịnhđóhoàntoànđúngvớithựctế.Nhưngkhinhữngđứatrẻrađờitrongthờikỳbùngnổdânsốđếntuổitrưởngthành,giảđịnhkiatrởnênthiếuchínhxác.Đasốnhữngngườisinhratrongthờikỳbùngnổdânsố-nhữngphụnữtrongnhữnggiađình trí thức và cả hai vợ chồng cùng làmviệc để tạo thu nhập - thì tiềnkhôngphảilànhântốquyếtđịnhđịađiểmmuahàng.Thờigianmớilànhântốcơbản,vàthếhệphụnữnàykhôngcóđủthờigianđểđimuasắmtrongcácsiêuthịlớn.Vìcácsiêuthịchỉnhìnvàolượngkháchhàngđangmuasắmtạisiêuthịcủamìnhnênhọđãkhôngnhậnrathayđổinày,mãichotớimộtvàinămtrước.Khiđó,doanhnghiệpkhôngthểcầmcựđượcnữavàđãquámuộnđểlôikéokháchhàngquaytrởlại.Cácsiêuthịđãrútramộtbàihọcđắtgiá:mặcdùchạytheokháchhànglàviệcrấtquantrọng,nhưngnhưthếchưađủ,họcầnphảilấythịtrườnglàmtrọngtâm.

CHẨNĐOÁNSỚM

Đểcóthểchẩnđoánsớmvấnđề,nhàquảnlýphảichúýđếnnhữngdấuhiệucảnhbáo.Mộthọcthuyếtkinhdoanhsẽtrởnênlạchậukhidoanhnghiệpđạtđượcmụctiêuđặtratrướcđó.Đạtđượcmụctiêukhôngphảilàlýdođểănmừngmàlàtiềnđềchonhữngýtưởngmới.AT&TđãhoànthànhsứmệnhcungcấpchomọigiađìnhvàdoanhnghiệpMỹsựkếtnốiđiện thoạivàogiữanhữngnăm1950.Khiđómộtsốnhàquảntrịchorằngđólàthờiđiểmcầnđánhgiálạihọcthuyếtkinhdoanh,chẳnghạnnhưtáchdịchvụnộihạt-làlĩnhvựcđãđạtđượcmụctiêu-khỏicôngviệckinhdoanhđangpháttriểntrong tương lai, bắt đầuvới dịchvụđườngdài và có thểmở rộng ra viễnthôngtoàncầu.Nhưnglýluậncủahọkhôngđượcaichúýđếnvàvàinămsau,tìnhhìnhkinhdoanhcủaAT&Tbắtđầurốirenvàhọchỉđượcgiảicứubởiluậtchốngđộcquyền.

Tốc độ tăng trưởng nhanh chóng là một dấu hiệu chắc chắn khác về sựkhủng hoảng học thuyết kinh doanh của tổ chức.Một công ty có quymôtăng trưởng gấp hai đến ba lần trongmột thời gian ngắn dĩ nhiên sẽ pháttriểnvượtquátầmcủahọcthuyếtkinhdoanhbanđầu.NgaycảthunglũngSiliconcũngđãnhậnranhữngbuổitiệctùngkhôngcònlàphươngcáchtạomốiquanhệphùhợpnữamộtkhicôngtyđãđôngđếnmứcnhânviênphảiđeobảngtên.Sựtăngtrưởngcòntạoratháchthứcsâusắchơnnhiềulêncácgiảđịnh,chínhsáchvàthóiquen.Đểduytrìmộtdoanhnghiệpsaochoổn

định,chứchưanóiđếntăngtrưởng,họphảiluôntựhỏilạimìnhnhữngcâuhỏivềmôitrườngkinhdoanh,sứmệnhvàcácnănglựccạnhtranhcốtlõi.

Ngoàiracòncóhaidấuhiệurõràngkhácchothấyhọcthuyếtkinhdoanhcủatổchứckhôngcònhiệuquảnữa.Mộtlànhữngthànhcôngngoàimongđợi-dùcủachínhtổchứchaycủađốithủcạnhtranh.Vàhailànhữngthấtbạikhôngmongđợi -bấtkể làcủachính tổchứchay làcủađối thủcạnhtranh.

Khi ô tô nhập khẩu củaNhật đẩy “tam đại gia” củaDetroit (ám chỉGM,FordvàChrysler)vàotìnhhuốngnguyngậpthìđộtnhiênChryslerđạtđượcmộtthànhcôngngoàimongđợi.DòngxechởkháchtruyềnthốngcủahọbịmấtthịphầncònnhanhhơnGMvàFord,nhưngdoanhsốbáncủadòngxeJeepvàxetảinhỏ(minivan)mới-đượcpháttriểnmộtcáchgầnnhưlàtìnhcờ-lạităngvọt.Thờiđiểmđó,GMlàcôngtydẫnđầutrênthịtrườngxetảinhẹcủaMỹvàkhônghềcóđốithủtrongthiếtkếvàchấtlượngsảnphẩm,nhưngGMđãkhônghềchúýđếnnănglựcvềxetảinhẹcủamình.Xetảinhỏvàxe tảinhẹvẫn luônđượcxếpvàonhómphươngtiệnchởhàngchứkhôngđượcxemnhưphươngtiệnchởkháchtrongsốliệuthốngkêtruyềnthống,mặcdùngàynayhầuhết chúngđượcmuađể làmphương tiệnvậnchuyểnhànhkhách.GiánhưGMđểýđếnthànhcôngcủađốithủcạnhtranhyếuhơnmìnhlàChrysler,họđãcóthểnhậnrasớmhơnrằngnhữnggiảđịnhcủahọvề thị trườngvànăng lựccạnh tranhcốt lõiđãkhôngcònhiệu lựcnữa.Ngay từđầu, thị trườngxe tảinhỏvàxe tảinhẹđãkhôngphải là thịtrườngphânkhúctheothunhậpvàchỉchịuảnhhưởngrấtítbởichiphíđổixemới.Vàđiềunghịchlýlàxetảinhẹchínhlàlĩnhvựcmà15nămtrướcGMđãđikháxađếnloạihìnhsảnxuấtmàngàynaychúngtagọilàsảnxuấtnhỏ.

Thấtbạikhôngmongđợicũng làmột lờicảnhbáocómứcđộquan trọngkhôngkémnhững thànhcôngngoàimongđợivàcầnđượccẩn trọngxemxét.Sáumươinămtrước,vàogiữathờikỳĐạiSuythoái,Searschorằngbảohiểmôtôđãtrởthànhmột“sảnphẩmkèmtheo”chứkhôngcònlàmộtsảnphẩm tài chính và dođó, bán bảo hiểmô tô sẽ phùhợpvới sứmệnh củacôngtylàtrởthànhngườicungcấpthôngtinmuahàngchocácgiađìnhMỹ.MọingườiđềunghĩrằngSearsbịđiên.NhưngngaylậptứcbảohiểmôtôđãtrởthànhngànhkinhdoanhcólợinhuậncaonhấtcủaSears.20nămsau,vàonhữngnăm1950,Searsnhậnthấynhẫnkimcươngđãtrởthànhđồvậtthiếtyếuchứkhôngcònlàđồxaxỉ,vàrồicôngtytrởthànhnhàbánlẻkimcương

lớnnhấtthếgiới-vàcólẽlàcólãinhấtthếgiới.ĐócũnglàlogiccủaSearskhinăm1981,ôngcho rằng cáckhoảnđầu tưđã trở thành sảnphẩm tiêudùngcủacácgiađìnhMỹ.CôngtyđãmuaDeanWittervàđưavănphòngcủanóvàochuỗisiêuthịSears.Bướcđiđóthựcsựlàmộtthảmhọa.NgườitiêudùngMỹhoàntoànkhôngxemnhucầutàichínhcủamìnhlàmộttrongnhững“sảnphẩm tiêudùng”.Cuối cùng,khiSearsbỏcuộcvàquyếtđịnhđiềuhànhDeanWitternhưmộtcôngtykinhdoanhđộclậpvớichuỗisiêuthịcủaSears,DeanWitterlạithànhcôngrựcrỡ.Năm1992,SearsbánDeanWittervàthuvềmộtmứclãikhálớn.

NếuSearsxemthấtbạicủamìnhtrongviệctrởthànhnhàcungcấpnhữngkhoảnđầu tưchocácgiađìnhMỹnhưmột thấtbại tronghọc thuyếtkinhdoanhthayvìmộtrủiroriênglẻ,họđãcóthểbắtđầutáicơcấuvàtáiđịnhvịvịthếcủamìnhsớmhơnđược10năm,lúchọcòndẫnđầuthịtrường.CóthểbởivìkhiđóSears,cũngnhưmộtsốđốithủcạnhtranhcủahọ,đãngaylậptứcnhậnrarằngthấtbạicủaDeanWittersẽđemđếnmốihoàinghivềkháiniệmđồngnhấtcủathịtrường-kháiniệmcơbảnmàtrongsuốtnhiềunămSears và các nhà bán lẻ quymô lớn khác dựa vào đó để hoạch địnhchiếnlượccủamình.

GIẢIPHÁPTừtrướcđếnnay,chúngtavẫnluôntìmkiếmnhữngnhânviêncó chiếc đũa thần làmbiến đổi hoàn toànmột công ty đang suy sụp.Tuynhiên,việcthiếtlập,duytrìvàápdụngmộthọcthuyếtkhôngcầnđếnmộtThànhCátTưHãnhaymộtLeonardodaVincikhoáclênmìnhbộáocủanhàquảnlý.Việcđókhôngđòihỏithiêntài,nóchỉđòihỏinỗlựclàmviệcchămchỉ.Nókhôngđòihỏisự thôngminh,mà làsự tận tâm.Đóchính là tráchnhiệmcủacácCEO.

Trên thực tếcó rất ítCEOthànhcông trongviệc thayđổihọc thuyếtkinhdoanhcủacôngtymàhọđiềuhành.VịCEOđưaMercktrởthànhmộtcôngtydượcphẩmthànhcôngnhấtthếgiớibằngcáchchỉtậptrungvàonghiêncứuvàphát triểnnhững loại thuốcđộtpháđã cóbằng sángchếvà có lợinhuậnbiên cao, đã thayđổi hoàn toànhọc thuyết kinhdoanh của công tybằng cáchmua lạimột nhà phân phối các loại dược phẩm thông dụng vàkhông cần kê đơn.Ông tiến hành việc đómà không gây ra bất cứ “cuộckhủnghoảng”nàotrongkhiMerckvẫnlàmănphátđạt.Tươngtự,vàinămtrước,CEOmớicủaSony,nhàsảnxuấthàngđiệntửnổitiếngnhấtthếgiới,đãthayđổihọcthuyếtkinhdoanhcủacôngtybằngcáchmuamộtcôngtysảnxuấtphimcủaHolywoodvà sửdụngvụ sápnhậpđóđểchuyển trọng

tâm của công ty từ chỗ chuyên sản xuất phần cứng đang cần phầnmềmthànhmộtnhàsảnxuấtphầnmềmtạoranhucầuchothịtrườngphầncứng.

Nhưngngaycảkhinắmtrongtaytấtcảnhữngnhânviêntàigiỏinhất,vẫncónhữngCEOđầytàinăngnhưngcôngtycủahọvẫnthấtbại.Chúngtakhôngthểchỉdựavàonhữngnhânviêntàigiỏiđểkhôiphụclạisứcsốngcủamộthọc thuyếtkinhdoanh lỗi thời,việcđóchẳngkhácgì trôngmonghọgiúpchữakhỏicácchứngbệnhnany.Vàkhi traođổivớinhữngnhânviên tàigiỏi ấy, họ sẽ ra sức khẳng định rằng họ làmviệc dựa trên uy tín và tầmnhìn.Họbắtđầuchẩnđoánvàphântích.Họhiểurằngđểđạtđượcmụctiêuvàtốcđộtăngtrưởngcaocầnphảinghiêmtúcxemxétlạihọcthuyếtkinhdoanh.Họkhôngquytráchnhiệmchonhữngthấtbạikhôngmongđợilàkếtquả từnhữngsai lầmcủacấpdướihay từnhữngsựcốngoàiýmuốn,màxemchúnglàtriệuchứngcủamột“lỗihệthống”.Họkhôngdựavàonhữngthànhcôngngoàimongđợimàxemchúngnhưnhữngtháchthứcđốivớicácgiảđịnhcủahọ.

Họhiểuvàchấpnhậnrằngsựtụthậucủahọcthuyếtkinhdoanhlàmộtcănbệnhdothoáihóavàthựcsựđedọamạngsốngcủadoanhnghiệp.Họcũngbiếtvàchấpnhậnnhữngnguyêntắcđãđượckiểmchứngquathờigiancủacácchuyêngiaphân tích,nguyên tắc lâuđờinhất trongviệcraquyếtđịnhhiệuquả:Mộtcănbệnhdothoáihóakhôngthểđượcchữakhỏibằngsựchầnchừ.Nóđòihỏinhữnghànhđộngquyếtđoán.


3.QUYẾTĐỊNHMỘTCÁCHHIỆUQUẢ

Cácnhàquảnlýhiệuquảthựcrakhôngphảiranhiềuquyếtđịnh.Họchỉtậptrungvàonhữnggìquantrọngnhấtvàcốgắngđưaranhữngquyếtđịnhtốtnhấttrongkhảnăngcủahọ.Họcốgắngtìmranhữngyếutốổnđịnhcủatìnhhuống,suynghĩ tìmchiến lượcvànhữnggiảipháp tổng thểchứkhôngcốgắng“giảiquyếtvấnđề”.Dođó,họkhôngxemtrọngyếutốtốcđộcủaviệcraquyếtđịnh,hơnnữahọchorằngviệckiểmsoátthậtnhiềunhữngyếutốbiếnđộng làdấuhiệucủa tầmsuynghĩhạnhẹp.Họmuốnbiết chínhxácnhữngquyếtđịnhđólàvềvấnđềgì,nhữnggìẩnsaucácquyếtđịnhvàcầnđượcđápứng.Họmuốntìmhiểuảnhhưởngcủaquyếtđịnhhơnlàkỹthuậtraquyếtđịnh.Họthíchnhữngquyếtđịnhhoànhảohơnlànhữngquyếtđịnhthôngminh.

Nhàquảnlýhiệuquảbiếtkhinàocầnquyếtđịnhdựatrênnguyêntắc,khinàocầnquyếtđịnhthựcdụng,tùytừngtrườnghợpcụthể.Họbiếtrằngmọiquyếtđịnhđềuđòihỏisựkhéoléo,nhấtlànhữngkhicầnthỏahiệpgiữacáiđúngvàcáisai,vàhọphảibiếtcáchphânbiệtchúng.Họhiểurằngbướctốnthờigiannhấtcủatiếntrìnhnàykhôngnằmởviệcraquyếtđịnhmàlàquátrìnhtriểnkhai thựchiện.Mộtquyếtđịnhphảiđượcđưavàothựctế,bằngkhôngđókhôngphảilàquyếtđịnhmàchỉlànhữngdựđịnhmàthôi.Điềunàycónghĩalàmặcdùhiệuquảcủacácquyếtđịnhphụthuộcchặtchẽvàosựhiểubiếttìnhhuống,nhưngviệcthựcthicácquyếtđịnhphảigắnliềnvớikhảnăngcủanhữngconngườisẽthựchiệnnó.Trêntấtcả,nhàquảnlýhiệuquảluônhiểurằngviệcraquyếtđịnhcómộtquytrìnhmangtínhhệthốngcủariêngnóvàcónhữngyếutốrấtđặcthù.

Cáctrìnhtự

Cácyếutốkhôngtựmình“tạora”quyếtđịnh.Vềbảnchất,mỗiquyếtđịnhlàmộtsựđánhgiáviệcchấp-nhận-rủi-ro,nhưngcácquyếtđịnhphảidựatrênnềntảngcủanhữngyếutốnày;ngượclại,nhàquảnlýsẽkhôngthểhướngtớicácquyếtđịnhđúng,vàchắcchắnlàkhônghiệuquả.

1.Phânloạivấnđề.Vấnđềđóthuộcquyluậtchung?Hayđólàngoạilệhoặchiếmkhixảyra?Hoặc,đólàlầnđầutiênmộthiệntượngmớixảyravàcácquyluậtchưakịpđềcậpđến?

2.Xácđịnhvấnđề.Chúngtađangđốimặtvớiđiềugì?

3.Đitìmgiảipháp.Đâulàcác“điềukiệnbiên”?

4. Quyết định xem điều gì là “đúng”, chứ không phải điều gì chấp nhậnđược,nhằmđápứngcácđiềukiệnbiên.Điềugìsẽhoàntoànđápứngđượccácđặctínhcủavấnđềtrướckhixétđếncácsựthỏathuận,sựthíchứngvàthỏahiệpcầnthiếtđểđưaramộtquyếtđịnhhợplý?

5.Xâydựngkếhoạchhànhđộngđikèmvớiquyếtđịnh.Cầnthựchiệnnhữngviệcgì?Aiphảibiếtvềcáccôngviệcđó?

6.Kiểmtrahiệulựcvàtínhhiệuquảcủaquyếtđịnhtrướcchuỗinhữngsựkiệnthựctế.Quyếtđịnhsẽđượcthựchiệnthếnào?Nhữnggiảđịnhlàmcơsởchoquyếtđịnhlàphùhợphayđãlỗithời?

Chúngtahãycùngđiểmquatừngbướcriênglẻ.

Phânloạivấnđề

Ngườiraquyếtđịnhhiệuquảphảiđặtcâuhỏi:Liệuđâylàdấuhiệucủasựrối loạnnghiêmtrọnghaychỉ làmộtsựkiệnđơn lẻ?Nhữngvấnđề thuộcquyluậtchungluônphảiđượcgiảiquyếtbằngmộtquyluậthaynguyêntắc.Nhưngmộtsựkiệnmangtínhngoạilệchỉcóthểđượcxửlýkhinóthựcsựxảyra.

Nóimộtcáchchínhxác,nhàquảnlýphảiphânbiệtđượcbốnnhómsựkiệnkhácnhau.

Nhómthứnhấtcóthểlànhữngsựkiệnthuộcquyluậtchung,màcácsựkiệnriênglẻchỉlàcácdấuhiệubáotrước.Hầuhếtcác“vấnđề”xuấthiệntrongcôngviệccủanhàquản lý thuộcnhómnày.Chẳnghạnnhưquyếtđịnhvềhàng tồnkho trongdoanhnghiệpkhôngphải làmột“quyếtđịnh” thựcsự.Thật ra đó là sự thíchứng (adaptation).Loại này thườngxảy ra trong cácdoanhnghiệpsảnxuấthơn.Vídụ:

Mộtnhómđiềukhiểnvàchếtạosảnphẩmthườngphảigiảiquyếthàngtrămvấnđềtrongmộttháng.Tuynhiên,khicácvấnđềđượcđưaraphântíchthì

phầnlớnchúngchỉlàcáchiệntượng-vàlàbiểuhiệnbênngoài-củacáctìnhhuốngcơbản.Tấtcảcáckỹsưquảnlýquytrìnhvàkỹsưsảnxuấtđềulà những người chỉ làm việc trong một bộ phận của nhà máy, do đó họthườngkhôngnhận rađiềunày.Hàng tháng,họcó thểgặpmột sốvấnđềxảyravớivàiđườngốngdẫnkhíhaychấtlỏngởnhiệtđộcao,vàtấtcảchỉcóvậy.

Chỉkhitoànbộkhốilượngcôngviệctrongvàithángcủamộtnhómlàmviệcđượcmổxẻ,lúcđócácvấnđềthuộcquyluậtchungmớixuấthiện.Khiđóngườitasẽtìmrarằngnhiệtđộhayápsuấtbịtănglênquácaovàrằngmộtsốkhớpnốicácđườngốngcầnđượcthiếtkếlạiđểchịuáplựctốthơn.Nếukhôngtiếnhànhphântíchnhưvậy,ngườiquảnlýquytrìnhsảnxuấtsẽphảitốn rất nhiều thời gian để sửa chữa từng chỗ rò rỉ và thậm chí không thểkiểmsoátđượctìnhhìnhtrongtươnglai.

Nhómsựkiệnthứhaibaogồmnhữngvấnđềtưởngnhưlàmộtsựkiệnkhácthườngxảy ranhưngvềbảnchấtnóvẫn là sựkiện thuộcquy luật chung.Hãyxemxétvídụ:

Khimộtcôngtynhậnđượclờimờisápnhậpvàomộtcôngtykhác,cóthểnósẽkhôngbaogiờnhậnđượclờimờiấylầnnữa.Đâylàtìnhhuốngkhônglặp lại đối với công ty, với ban giámđốc và với các nhà quản lý của nó.Nhưng, tình huống này thuộc quy luật chung và xảy ra rất thường xuyên.Việccânnhắcnênchấpnhậnhaytừchốilờimờiđóđòihỏimộtsốquytắcchung.Tuynhiên,đốivớinhữngtìnhhuốngnhưthế,nhàquảnlýcầnthamkhảokinhnghiệmtừnhữngcôngtykhác.

Nhómthứbalànhữngsựkiệnthậtsựkhácthườngmànhàquảnlýphảinhậnra.Vídụ:

MộthỏnghócnguồnđiệnnghiêmtrọngđãkhiếncảkhuvựcĐông-BắcHoaKỳtừSt.LawrenceđếnWashingtonchìmtrongbóngtốivàotháng11năm1965làtìnhhuốngthậtsựngoạilệ,theobảngiảitrìnhđầutiên.Mộttrườnghợpngoạilệkháclàtrườnghợpthảmhọavềthuốcanthầnthalidomidedẫntớisựrađờicủanhữngtrẻdịtậtbẩmsinhtrongnhữngnămđầu1960.Ngườitatinrằng,khảnăngxảyracácsựkiệnnhưthếnàylàmộtphầnmườitriệuhaymộtphầntrămtriệuvàkhảnănglặp lạicủachúnggầnnhưkhôngthểxảyra,cũngtươngđươngvớikhảnăngchiếcghếmàbạnđangngồibịphânrãthànhcácnguyêntử.

Tuynhiêncácsựkiệnkhácthườnglạirấthiếmkhixảyra.Khimộtsựkiệnthuộcnhómnàyxuấthiện,ngườiraquyếtđịnhphảiđặtcâuhỏi:Đâylàmộtngoạilệthựcsựhaylàdấuhiệukhởiđầuchomộtquyluậtmới?Vàđóchínhlàcácsựkiệnthuộcnhómthứtư.

Chúngtabiếtrằngtrongbốicảnhcôngnghệnănglượngđiệnvàcôngnghệdượchiệnnay,cảhiệntượnghỏngnguồnđiệnởĐôngBắcHoaKỳvàthảmhọathuốcthalidomideđềuchỉlàsựkiệnđầutiêncủanhữngdạngsựkiệncókhảnăngxuấthiệnthườngxuyênnếuchúngtakhôngtìmragiảiphápmangtínhquyluật.

Tấtcảmọihiệntượng,trừhiệntượngngoạilệthậtsự,đềucầnmộtgiảiphápmangtínhquyluật.Chúngđòihỏiphảiđưaramộtđạoluật,mộtchínhsáchhaynguyêntắcứngxử.Khichúngtađưarađượcmộtnguyêntắcđúng,mọihiệntượngmangtínhquyluậttươngtựsẽnằmtrongtầmkiểmsoátthựctế-tứclàápdụngquyluậtđóvàotừngtrườnghợpcụthể.Tuynhiên,nhữngsựkiện thực sựkhác thườngphảiđượcgiải quyếtđộc lập theo từngvụviệc.Nhàquảnlýkhôngthểxâydựngmộtquyluậtchonhữnghiệntượngngoạilệ.

Ngườiraquyếtđịnhhiệuquảcầndànhthờigianđểxácđịnhxemhiệntượngđangxảyrathuộcnhómnàotrongsốbốnnhómtrên.Họsẽraquyếtđịnhsainếuxácđịnhsaitìnhhuống.

Chođếnnay, lỗi thườnggặpnhấtcủangười raquyếtđịnh làxử lýnhữngtìnhhuốngthuộcquyluậtchungnhưmộtloạtnhữnghiệntượngkhácthường-nghĩalàhọtrởnênvõđoánkhithiếuthôngtinvềcácquyluậtchunghaycácnguyên tắc.Kếtquảkhông tránhkhỏi là thấtbạivô ích.Tôi cho rằngđiềunàyđãthểhiệnrõtrongnhữngthấtbạicủahầuhếtcácchínhsách,cảđốinộivàđốingoại,củachínhquyềnKennedy.

Mặcdùcóđượctấtcảsựkhônngoancủanhữngthànhviênưutúnhất,chínhquyềnKennedychỉgiànhđượcmộtthànhcôngduynhất.ĐólàviệcxửlývụkhủnghoảngtênlửaởCuba.Ngoàirahọchẳngđạtđượcthànhtựuthựctếnào.Lýdochủyếuchínhlànhữngquanđiểmmàcácthànhviêntrongbancốvấngọilà“chủnghĩathựcdụng”-nghĩalàchínhquyềntừchốipháttriểnmọiloạiluậtlệvànguyêntắc,vànhấtđịnhpháttriểnmọithứ“dựatrênhiệuquảmanglại”.Tuynhiên,mọingười,gồmcảcácthànhviênchínhphủ,đều

thấy rõ rằngnhữnggiảđịnhcơbản làmnền tảngchocácchính sáchđó -nhữnggiảđịnhcóhiệulựctrongnhữngnămngaysauchiếntranh-đãngàycàng trở nên phi thực tế trong các vấn đề cả đối nội lẫn đối ngoại trongnhữngnăm1960.

Mộtvấnđềkhácthườnggặplàngườiraquyếtđịnhxửlýnhữngvấnđềmớinhưmộttrườnghợpkháccủavấnđềcũ,vìvậyhọcókhuynhhướngsửdụngnhữngquyluậtđangápdụngchovấnđềcũ:

QuảlàsailầmkhingườitaápđặtmáymóctrườnghợphỏngnguồnđiệncụcbộtạibiêngiớihaibangNewYork-OntariovàovụmấtđiệnquymôlớntạivùngĐôngBắcHoaKỳ.Cáckỹsưđiệnlưới,nhấtlàởthànhphốNewYork,đãxửlýđúngtìnhhuốngtrongtrườnghợpquátải.Tuynhiêncácthiếtbịcủahọđềuchothấycóđiềubấtthườngđangdiễnravàđòihỏiphảicóphươngphápxửlýriêngbiệtchứkhôngphảiphươngphápchuẩn.

Trái lại, thành tựu xuất sắcmàTổng thốngKennedy đạt được trong cuộckhủnghoảngtênlửaCubalànhờôngchấpnhậnthửtháchkhixemđólàmộttrườnghợpngoạilệ.Ngaykhinhậnrađiềuđó,tríthôngminhvàlòngdũngcảmtuyệtvờicủaôngpháthuyhiệuquả.

Xácđịnhvấnđề

Mộtkhivấnđềđãđượcphânloạithànhhiệntượngthuộcquyluậtchunghayhiệntượngđặcbiệt,việcxácđịnh“Vấnđềcụthểlàgì?”“Điềugìlàthíchhợpởđây?”“Đâulàchìakhóachotìnhhuốngnày?”sẽtrởnênrấtdễdàng.Nhữngcâuhỏinàycótácdụngnhưnhau,nhưngchỉcóngườiraquyếtđịnhhiệuquảmớibiếtrằngsựnguyhiểmởbướcnàykhôngphảilàxácđịnhsaimàlàxácđịnhhợplý,đángtincậynhưnglạikhôngđầyđủ.Vídụ:

NgànhcôngnghiệpôtôMỹđãcómộtđịnhnghĩahợplýnhưngchưađầyđủvềđộan toàncủaô tô.Chínhvìsựkhiếmkhuyếtnày-nghiêmtrọnghơnnhiềusovớiviệcchậmchạptrongtriểnkhainghiêncứuchếtạovìmụcđíchantoàn-mànăm1966ngànhcôngnghiệpôtôMỹđãphảihứngchịusựchỉtríchmạnhmẽ củaQuốc hội dẫn đến sự bối rối tột độ trong toàn ngành.Thựcra,khôngphảingànhcôngnghiệpôtôMỹkhôngquantâmđếntínhantoàncủasảnphẩm.

Tráilại,họđãđónggóprấtnhiềuvàoviệcxâydựngcácbiệnphápkỹthuật

giúpđườngcaotốctrởnênantoànhơn,vàvàohoạtđộngđàotạoláixe,bởihọtinrằngđólànhữngyếutốthenchốtcầnđượcquantâm.Tainạnxảyradođườngsákhôngan toànvà láixekhôngan toàn làcách lýgiảihợp lý.Thựctế,mọibênliênquanđếnvấnđềláixeantoàn,từcảnhsátgiaothôngchođếnviệcdạyluậtđiđườngtrongtrườngtrunghọc,đềuhướngđếnhainhântốđótrongcácchiếndịchvềantoàngiaothôngcủahọ.Cácchiếndịchnàymanglạihiệuquảnhấtđịnh.Trênnhữngtuyếnđườngcaotốcđượcnângcấpvềđộantoàn,sốvụtainạngiảmrõrệt.Tươngtự,cácláixeđượchuấnluyệnđầyđủvềantoàngiaothôngcũngítgâyratainạnhơn.

Nhưngmặcdù tỷ lệ tainạn tính trênmộtngànxehay trênmộtngàndặmđườngđãgiảmxuống,sốlượngtainạnvàtínhthảmkhốccủachúngvẫnâmthầmtănglên.Dođó,sựcầnthiếtphảikéogiảmtỷlệtainạn,dùnhỏnhưnglạinghiêmtrọngvàcóthểxảyrabấtchấpcácquyđịnhvàcáckhóađàotạovềantoàn,trởnênhếtsứccấpbách.

Giải pháp cho việc này là những chiến dịch về an toàn giao thông trongtương lai phải đápứngđượcnhữngyếu tố kỹ thuật giúp cho tai nạn giaothôngtrởnênbớtnguyhiểmhơnnếuxảyra.Ôtôkhôngchỉđượcchếtạovàsảnxuấtđểbảođảmantoànkhiđượcvậnhànhđúngmàcònphảibảođảmantoànkểcảkhiđượcvậnhànhsaiquytắckỹthuật.

Cáchduynhấtđểtránhđưaramộtđịnhnghĩakhiếmkhuyết: lặpđi lặplạiviệc kiểm tra định nghĩa này vớimọihiện tượng thực tế quan sát được, vàngaylậptứcxóabỏđịnhnghĩađókhinókhôngđápứngmộthiệntượngnàotrongsốđó.

Nhữngngườiraquyếtđịnhhiệuquảluônkiểmtranhữngdấuhiệucủacácsựkiệnkhôngđiểnhìnhhaybấtthườngvàluôntựhỏi:Liệuđịnhnghĩabanđầuđãgiảithíchđượctrườnghợpđangquansátchưa,liệucógiảithíchchomọitrườnghợpkhông?Họluônviếtranhữnggìmàđịnhnghĩadựđoánsẽxảyra,vídụnhư,“loạibỏhoàntoàntainạnôtô”vàsauđóthườngxuyênkiểmtraxemđiềuđócóthựcsựxảyrahaykhông.Cuốicùng,họsẽquaytrởlạixemxétvấnđềngaykhicótrườnghợpkhôngđiểnhình,khônggiảithíchđượchaykhicácsựkiệnlệchkhỏiđịnhhướngtrướcđó,dùchỉlàcácchitiếtnhỏ.

Vềbảnchất,điềunàycũngtươngtựnhưnhữngquytắcmàHippocratesđãđề ra trongchẩnđoányhọchơn2.000năm trước.Đócũng làquy tắcvề

phươngphápquansátkhoahọcđầutiênmàAristotlelậpravàsauđóđượcGalileotáikhẳngđịnh300nămtrước.Nóicáchkhác,đâylàmộtquytắclâuđờirấtphổbiến,đãđượclịchsửkiểmchứngmàcácnhàquảntrịngàynaycóthểhọcvàápdụngmộtcáchhệthống.

Đitìmgiảipháp

Yếutốquantrọngkếtiếptrongquátrìnhraquyếtđịnhlàxácđịnhrõnhữngđặctínhmàquyếtđịnhcầncó.Mụctiêumàquyếtđịnhcầnhướngđếnlàgì?Nhữngmục tiêu tối thiểunàonóphảiđạtđược?Nhữngđiềukiệnnàocầnđượcđápứng?Theongônngữkhoahọc,đóchính làcác“điềukiệnbiên”(boundaryconditions).Mộtquyếtđịnhhiệuquảcầnphảiđápứngcácđiềukiệnbiên.Hãyxemvídụsau:

Khiđảmnhiệmvịtrí lãnhđạoGeneralMotorsnăm1922,AlfredP.Sloan,Jr.đãtựhỏi:“Nếuloạibỏquyềntựquảnlýcủanhữngngườiđứngđầucácbộphận,vấnđềcủachúngtacóđượcgiảiquyếtkhông?”.Câutrảlờirõrànglàkhông.Nhữngđiềukiệnbiêncủavấnđềđòihỏisứcmạnhvàtráchnhiệmcủacácvịtríđiềuhànhchủchốt.Điềuđócũngcầnthiếtnhưsựthốngnhấtvàtậptrungquyềnlựctạitrungtâmđầunãocủacôngty.MọinhàquảnlýtrướcSloanđềuxemđólàvấnđềthuộcvềtínhcáchvàcầnđượcgiảiquyếtthôngquamộtcuộcđấutranhquyềnlựcvàcuốicùngsẽcómộtngườichiếnthắng.Sloannhậnrarằngcácđiềukiệnbiênđòihỏimộtgiảiphápđốivớivấnđềcơcấucôngty-cácđiềukiệnđósẽđượcgiảiquyếtnhờmộtcơcấumới:cânbằngquyềntựquảnlýgiữacácbộphậndướisựkiểmsoátvàđịnhhướngcủatrungtâmđầunão.

Mộtquyếtđịnhkhôngđápứngcácđiềukiệnbiêncòntồitệhơnlàviệcxácđịnhsaivấnđề.Khôngcócáchgìcứuvãnmộtquyếtđịnhdựatrênnhữnggiảđịnhđúngnhưng lạikết thúcbằngmộtgiảipháp thiếuchínhxác.Hơnnữa,cầnsuynghĩvềcácđiềukiệnbiênđểbiếtkhinàocầntừbỏmộtquyếtđịnh.Lýdohaygặpnhấtdẫntớisựthấtbạicủacácquyếtđịnhkhôngphảilàsai lầm từbướcđầu.Thật ra,nónằmởbước tiếp theo trênđường tiến tớimục tiêu - xácđịnhđặc tính củavấnđề - bướcnày có thểkhiến chomộtquyếtđịnhđúng từđầubỗng trởnênkhôngphùhợp.Người raquyếtđịnhphảiđảmbảocácđiềukiệnbiênđượcrõràngnhằmduytrìkhảnăngthaythếmộtquyếtđịnhkhônkhéobằngmộtchínhsáchmớiphùhợphơn,nếukhônganhtacóthểkhôngnhậnrarằngmọiviệcđãthayđổi.

FranklinD.RoosevelttừngbịchỉtríchgaygắtkhiôngchuyểntừvịtrímộtứngcửviênPheBảo thủnăm1932 thànhmột tổng thốngcó tư tưởngcấptiếnvàonăm1933.NhưngkhôngphảiRooseveltlàngườithayđổi.Sựsụpđổkinhtếxảyrađộtngộttrongkhoảngthờigiantừmùahènăm1932đếnmùaxuânnăm1933đã thayđổiđặc tínhcủavấnđề.Mộtchính sáchphùhợpvớimụctiêuphụchồikinhtếquốcgia-chínhsáchkinhtếbảothủcóthểsẽtheochiềuhướngnày-sẽkhôngcònphùhợpnữakhivớisựxuấthiệnNgàynghỉcủaNgânhàng[11],bản thânmục tiêuđã thayđổivà trở thànhmụctiêuliênkếtgiữachínhtrịvàxãhội.Khicácđiềukiệnbiênthayđổi,Rooseveltngaylậptứcthayđổi,quyếtđịnhtheođuổimụctiêuchínhtrị(táitổchức)thaychomụctiêukinhtếtrướcđó(phụchồi).

Trên tấtcả,cầnxácđịnhrõràngcácđiềukiệnbiênđểnhậnraquyếtđịnhnguyhiểmnhấttrongsốcácphươngán:đólàquyếtđịnhmànhữngđặctínhcầnđápứnglạihoàntoànkhôngtươngthíchvớinhau.Nóicáchkhác,đólàquyếtđịnhcóthểchỉlàcóthể-manglạihiệuquảchỉkhikhôngcóbấtkỳsaisótnàoxảyra.

Những quyết định kiểu này thường được gọi là “đánh bạc”. Trên thực tế,chúngcònvôlýhơncảđánhbạc-đólàhyvọngdựatrênhyvọngrằngítnhấthaiđặctínhtráingượcnhaucóthểđồngthờiđượcthỏamãn.Đâylàsựtrôngchờphépmàuvàbạnnênbiếtrằngrắcrốitừnhững“phépmàu”nhưthếkhôngphảihiếmxảyra.Mặtkhác,chúnghoàntoànkhôngđángtincậy.

Trênthựctế,thỉnhthoảngaicũngcónhữngquyếtđịnhsai.Tuynhiên,nhàquảntrịkhôngđượcđưaramộtquyếtđịnhmàbềngoàidườngnhưhiệuquả,nhưngtrênthựctếnókhôngđápứngđượcnhữngđiềukiệnbiên.

Quyếtđịnh

Nhàquảntrịhiệuquảphảibắtđầuvớinhữngcái“đúng”thayvìnhữngcái“chấp nhận được”, vốn sẽ dẫn đến một sự thỏa hiệp vào phút cuối. Tuynhiên,nếukhôngbiếtđượcnhữngyêucầucủacácđiềukiệnbiênthìngườiraquyếtđịnhkhông thểphânbiệtgiữagiảđịnhđúngvàgiảđịnhsai.Hãycânnhắctrườnghợpsau:

Tôiđượcdạybàihọcnàynăm1944,khibắtđầuvụtưvấnlớnđầutiên.Đólà một yêu cầu nghiên cứu về cơ cấu quản lý và chính sách của HãngGeneralMotors.AlfredP.SloanJr.,ChủtịchkiêmTổnggiámđốccôngty

gọitôiđếnvănphòngôngkhitôichuẩnbịbắttayvàoviệcvànói:“Tôisẽkhôngchoanhbiếtphảinghiêncứugì,phảiviếtgìvàphảiđưarakếtluậngì.Đólànhiệmvụcủaanh.Hướngdẫnduynhấttôidànhchoanhlàkhianhpháthiệnravấnđề,hãychotôibiếtanhnghĩlàmthếnàolàđúng.Anhđừnglolắngvềphảnứngcủachúngtôi.Cũngđừnglolắngliệuchúngtôicóthíchsuynghĩcủaanhhaykhông.Vàtrêntấtcả,đừngquantâmđếnnhữngthỏahiệpgiúpchocáckếtluậncủaanhđượcchấpnhận.Kểcảkhikhôngcóanh,không phải chúng tôi không biết cách đưa ra những thỏa hiệp thích hợp.Nhưnghọkhôngthểđưaranhữngthỏahiệpđúngtrừphianhnóivớihọđiềugìlàđúng”.

Nhàquảntrịhiệuquảbiếtrằngluôncóhaidạngthỏahiệp.Dạngđầutiênđạiýnhưcâuthànhngữnày:“Nửaổbánhmìcòntốthơnlàkhôngcóbánhmì”.Dạngthứhaidựatrênthựctếrõràngrằng“Nửađứatrẻthựcracòntệhơnkhôngcóđứa trẻnào”.Trong trườnghợpđầu tiên,cácđiềukiệnbiênvẫnđượcđápứng.Mụcđíchcủabánhmìlàđểcungcấpdinhdưỡngvànửaổbánhmìvẫnlàthứcăn.Tuynhiên,nửađứatrẻlạikhôngđápứngđiềukiệnbiênvìnửađứatrẻkhôngphảilàmộtnửaconngườisốngvàcóthểlớnlênđược.

Lolắngxemđiềugìsẽđượcchấpnhậnvàvềnhữnggìngườiraquyếtđịnhsẽphảinóiđểkhônggặpphảichốngđốichỉlàmộtviệclàmmấtthờigian.Nhữnggìngườitalongạisẽxảyralạihiếmkhixảyra,trongkhinhữngtrởngạivàkhókhănkhôngainghĩtớiđôikhilạibấtthìnhlìnhtrởthànhnhữngvướngmắckhôngthểvượtquađược.Nóicáchkhác,ngườiraquyếtđịnhsẽkhôngđạtđượcbấtcứđiềugìnếubắtđầuvớicâuhỏi:“Điềugìlàchấpnhậnđược?”.Bởivìtrongquátrìnhtrảlờicâuhỏiđó,anhtasẽloạibỏnhữngđiềuquantrọnghayđánhmấtcơhộiđểđưaramộtcâutrảlờihiệuquả-thậmchíchưachắclàcâutrảlờiđúng.

Hànhđộng

Biếnquyếtđịnhthànhhànhđộnglàyếutốcơbảnthứnămtrongquátrìnhraquyếtđịnh.Trongkhi cânnhắccácđiềukiệnbiên làbướckhónhất trongquátrìnhraquyếtđịnhthìviệcbiếnquyếtđịnhthànhhànhđộnglàbướctốnthời gian nhiều nhất. Tuy nhiên, một quyết định không thể hiệu quả nếukhônggắnliềnvớinhữngcamkếthànhđộngngaytừnhữngbướcđầutiên.Trênthựctế,khôngcóquyếtđịnhnàođượcđưaranếunókhôngđượctiếptụcpháttriểnbằngsựphâncôngtráchnhiệmrõràng.Chođếnkhiđó,nóchỉ

làmộtkếhoạchtốt.

Mộtthiếusótphổbiếntrongrấtnhiềuchínhsách,đặcbiệtlàchínhsáchkinhdoanh,làkhôngcócamkếthànhđộngtrongđó-việcthựchiệnchínhsáchnàykhôngđượcchỉđịnhvàquytráchnhiệmcụthể.Khôngcógìphảingạcnhiênkhisauđómọingườitrongtổchứccóxuhướngchếnhạochínhsáchđó,nếukhônghọcũngxemđólànhữngtuyênbốmàcácnhàquảnlýcấpcaonhấtsẽkhôngbaogiờthựchiện.

Việcbiếnquyếtđịnhthànhhànhđộngđòihỏibạnphảitrảlờimộtsốcâuhỏicơbản:Aicầnphảibiếtvềquyếtđịnhnày?Hànhđộngnàocầntiếnhành?Ai tiến hành? Những yêu cầu nào cần có để những người thực hiệncóthểthựchiệnnó?Câuhỏiđầutiênvàcuốicùngrấtthườngxuyênbịbỏqua-vàđiềuđómang lại nhữngkết quả thật tồi tệ.Câuchuyện sauđâyđã trởthànhhuyềnthoạitrongcácchuyêngianghiêncứuhànhvitổchức,nóchothấytầmquantrọngcủacâuhỏi:“Aiphảibiết?”.

Mộtnhàsảnxuất thiếtbịcôngnghiệpvàinăm trướcđãquyếtđịnhngừngsảnxuấtmộttrongnhữngmodelđãtừnglàhìnhmẫutiêubiểutrongnhiềunămvềdụngcụmáymóc,nhiềusảnphẩmtheomẫuđóvẫncònđangđượcngườimuasửdụng.Dođó,họquyếtđịnhchỉbánmodelđótrongvòngbanămnữachonhữngngườiđãmuavàđangsởhữucác thiếtbịcũvớimụcđích thay thế khi cần, và sau ba năm họ sẽ dừng sản xuất và không bánmodelnàynữa.Đơnđặthàngđốivớimodelđóđãgiảmliêntụctrongnhữngnămgầnđây.Tuynhiên,vàođúngngàykếtthúcsảnxuấtmodelnày,lượngđơn hàng bỗng tăng vọt.Thế nhưng khi đó không ai hỏi: “Ai cần biết vềquyếtđịnhnày?”.

Kết quả là không ai thôngbáo chonhânviênvật tư phụ tráchnhững linhkiệnlắprápnênmodelđóvềquyếtđịnhngừngsảnxuất.Anhtavẫntiếptụcmualinhkiệndựatrêntỷlệdoanhsố!

Dođó,khiđếnhạnngừngsảnxuấtmodelnày,côngtycòntồnkhosốlượnglinhkiệnđủđểsảnxuấtmodelnọtrong8đến10nămnữa,vàsốlinhkiệnđótrởthànhmộtkhoảnlỗlớn.

Hànhđộngcũngphảiphùhợpvớinănglựccủangườiphảithựchiệnnó.Vídụ:

Gầnđây,mộtcôngtyhóachấtlớncủaMỹpháthiệnrahọcómộtlượngtiềnkhálớnbịgiữởhainướcTâyPhi.Đểbảovệkhoảntiềnnày,lãnhđạocấpcaocủacôngtyđãquyếtđịnhđầutưởhainướcđóvàonhữngngành:(1)cóthểđónggópvàonềnkinhtếnướcđó,(2)khôngcầnphảinhậpkhẩutừbênngoài,và(3)nếuthànhcông,cóthểthuộcloạihìnhđượcphépbánchonhàđầutưtrongnướcngaykhiđượcphépchuyểntiềnrakhỏinướcđó.Đểthiếtlậpcôngviệckinhdoanhnày,côngtyđãpháttriểnmộtquytrìnhchếbiếnhóachấtđơngiảnđểbảoquảntráicâyvùngnhiệtđới-nhómsảnphẩmnôngnghiệpchủyếuởcảhainướcnày.Trướcđó,nhữngloạitráicâynàyphảiđốimặtvớitìnhtrạnghưhỏngnặngkhivậnchuyểntớithịtrườngphươngTây.

Côngviệckinhdoanhđãđạtđượcthànhcôngởcảhaithịtrường.Nhưngtạimộtnước,ngườiquảnlýởđóđãthiếtlậpcôngviệckinhdoanhtheohướngyêucầutrìnhđộquảnlývớikỹnăngcaovàđượcđàotạovềkỹthuật,mộtyêucầukhôngdễđápứngởTâyPhi.Ởnướccònlại,ngườiquảnlýởđóđãnghĩtớinănglựccủanhữngngườisẽđiềuhànhdoanhnghiệpvàkếtquảlà,ông ra sứcđơngiảnhóacảquy trìnhsảnxuấtvàviệckinhdoanh,cònvềnhânsự thìngaytừđầuôngđãsửdụngngườibảnđịachocảnhữngvị tríquảnlýcấpcao.

Vàinămsau,hainướcđó lại chophépchuyển tiền ranướcngoài.Nhưngmặc dù công việc kinh doanh rất phát đạt, không ai tại địa phươngmuốnmuacôngtythứnhấtvìkhôngcósẵnngườiđủtrìnhđộquảnlývàkỹthuậttạiđịaphươngđểđiềuhànhnó.Dođó,công tyđãphảiđóngcửavàhạchtoánlỗ.Tạinướcthứhai,rấtnhiềudoanhnghiệpđịaphươngtranhnhauđểmua nó, giúp công ty thu lại được vốn đầu tư ban đầu vàmột khoản lợinhuậnrấtcao.

Quytrìnhchếbiếnhóahọcvàphươngthứckinhdoanhlànhưnhauởcảhainước.Nhưngởnướcthứnhấtkhôngaihỏi:“Chúngtacónguồnnhânsựnhưthếnàođểkhiếnquyếtđịnhtrởnênhiệuquả?Vàhọcóthểlàmgì?”.Kếtquảlà,quyếtđịnhđãtrởnênthấtbại.

Hànhđộnggắnliềnvớiquyếtđịnhtrởnênquantrọnggấpđôikhiconngườibuộcphảithayđổicáchcưxử,thóiquenhaytháiđộđểkhiếnquyếtđịnhtrởnênhiệuquả.Ởđây,ngườiraquyếtđịnhkhôngnhữngphảichắcchắnrằngtrách nhiệmđối với hànhđộngđó đã đượcquyđịnh rõ ràngmà còn phảichắcchắnngườisẽtiếnhànhthựchiệnhànhđộngđócókhảnăngthựchiện.Dođóngườiraquyếtđịnhphảiđảmbảorằngcácthướcđo,tiêuchuẩnđánh

giá,lợiíchcủanhữngngườithựchiệnvàtráchnhiệmcủahọphảiđượcthayđổitươngứngvớinhau.Nếukhông,nhânviêntrongtổchứcsẽrơivàomâuthuẫnnộibộsâusắc làmtê liệthoạtđộngcủa tổchức.Hãyxemhaivídụsau:

*KhiTheodoreVaillàmChủtịchcủaBellTelephoneSystem60nămtrước,ôngđãxácđịnh rằngcôngviệckinhdoanhcủahãng làcungcấpdịchvụ.QuyếtđịnhnàylàlýdochínhgiảithíchtạisaoởMỹ(vàCanada)ngàynay,hệ thống điện thoại lại thuộc sở hữu tư nhân chứ không phải nhà nước.Nhưngbảnquyếtđịnhđósẽchỉ làmột lá thư“chết”nếuVailkhôngđồngthờithiếtkếmộtbảntiêuchuẩnsosánhvềdịchvụvàdùngnólàmcôngcụđánhgiá,cũngnhưlàmcơsởđểxemxétkhenthưởngvàđánhgiáhiệuquảquảnlý.CácnhàquảnlýcủaBellthờikỳđóđãđượcđánhgiábởikhảnăngtạoralợinhuận(hayítnhấtbởichiphí)củabộphậnhọ.Bảntiêuchuẩnsosánhnàynhanhchóngđượcchấpnhậnvàđượcsửdụngnhưnhữngthướcđohiệuquảcôngviệc.

*Mộtvídụtươngphảnlàthấtbạicủamộtvịchủtịchkiêmtổnggiámđốcđiều hành xuất sắc của công ty lâu đời, danh tiếng và là niềm tự hào củanướcMỹkhiôngcốgắngthayđổicơcấutổchứcvàđưaranhữngmụctiêumớiđểcôngtyhoạtđộnghiệuquảhơn.Mọingườiđềuđồngýrằngcầnphảithayđổi.Saunhiềunămdẫnđầu,côngtyđãthểhiệnrõràngnhữngdấuhiệugià cỗi. Trên thị trường, các đối thủ cạnh tranh trẻ hơn, nhỏ hơn và năngđộnghơnđangtỏralấnlướt.Nhưngthayvìcónhữnghànhđộngcầnthiếtđểđạtđượcsựchấpnhậnnhữngýtưởngmới,vịchủtịch-nhằmxoadịunhữngngườichốngđối-đãđưamộtphátngônviênlỗilạccủamộttrườngđạihọcnổi tiếng vào vị trí cấp cao -một trong ba phó tổng giám đốc - vớimứclương caongất ngưởng.Điềunày chỉmangmột ý nghĩa duynhất đối vớinhữngngười trongcông ty:“Họ thựcsựkhôngmuốnđổimới”.Nếuphầnthưởng lớnnhất làdànhchocáchứngxửngược lạivớinhữnggìmớimẻ,mọingười trongcông tysẽđiđếnkết luận rằngđóchính lànhữnggìbangiámđốcmongmuốnvàsẽkhenthưởngtheolốiđó.

ChỉnhữngnhàquảntrịhiệuquảnhấtmớicóthểlàmđượcnhữnggìmàVailđãlàm-xácđịnhphươnghướngthựchiệnquyếtđịnhngaytrongbảnthânquyếtđịnh.Nhưngmọinhàquảntrịđềunênquantâmđếnnhữnghànhđộngmàmỗiquyếtđịnhcụthểcầncó,nhữngcôngviệccầnphâncôngvànhữngngườisẽthựchiệncáccôngviệcđó.

Phảnhồi

Cuốicùng,việckiểmtravàbáocáothôngtinphảiđượcxâydựngđồngthờitrongquátrìnhraquyếtđịnhđểđưaranhữngkếtquảkiểmtraliêntụcnhằmkiểmchứngnhữngsựkiệnthựctếsovớikỳvọngkhiquyếtđịnh.Quyếtđịnhđược tạo ra bởi conngười, và conngười có thể sai lầm, chonên ngay cảtrongtrườnghợptốtnhấtthìthànhquảcủahọcũngkhôngkéodài.Ngaycảquyếtđịnhtốtnhấtcũngchứađựngkhảnăngthấtbạicao.Và,quyếtđịnhtốtnhấtcuốicùngcũngsẽtrởnênlỗithời.

Điềuđólàkhôngcầnbàncãi.Mỗinhàquảntrịluônphảixâydựnghệthốngthôngtinphảnhồi-báocáo,dữliệu,nghiêncứu-trongquyếtđịnhcủamìnhđểkiểmtravàbáocáokếtquả.Tuynhiênrấtnhiềuquyếtđịnhđãthấtbạitrongviệc đạt được kết quả dựkiến, hay thậmchí phát huyhiệu quả, bấtchấp tất cả những báo cáo phản hồi. Cũng như quang cảnh củaMatterhorn[12]khôngthểđượcnhìn thấynhờnghiêncứubảnđồThụySĩ,mộtquyếtđịnhkhôngthểđượcđánhgiáđầyđủvàchínhxácnhờnghiêncứucácbáocáo.Đólàvìcácbáocáođềutrừutượng.

Ngườiraquyếtđịnhhiệuquảhiểuđiềunàyvàtuântheoquyluậtmàquânđộiđãđưaratừrấtlâu.Sĩquanraquyếtđịnhsẽkhôngdựavàobáocáođểkiểmtraviệctriểnkhaiquyếtđịnh.Viênsĩquanhayphụtáđiđếntậnnơivàquansát.Lýdokhôngphảivìngườiraquyếtđịnhhiệuquả(hayngườichỉhuyhiệuquả)khôngtintưởngvàocấpdưới.Đúnghơn,họhiểurằngtốtnhấtlàkhôngtinvàonhững“giaotiếp”trừutượng.

Với sựxuấthiện củamáyvi tính, nhân tốphảnhồinày còn trởnênquantrọnghơn,bởingườiraquyếtđịnhcóthểcòntrởnênxarờithựctếhơnbaogiờhết.Trừkhianhtathừanhậnrằngtốtnhấtlàđiranhìnvàothựctếhànhđộng,nếukhônganhtasẽsớmbịtáchrờikhỏithựctế.Tấtcảnhữnggìmáyvi tính có thể kiểm soát đều là trừu tượng. Chúng ta chỉ có thể dựa vàonhững thông tin trừu tượng nếu những báo cáo trừu tượng đó được kiểmchứngthườngxuyênvớinhữngkếtquảvữngchắc.Bằngkhông,chúngtasẽbịdẫnđilệchhướng.

Đếntậnnơiquansátcũnglàcáchtốtnhất,nếukhôngphảilàcáchduynhất,đểnhàquảntrịkiểmtracácgiảđịnhdùnglàmcơsởcủaquyếtđịnhcònhiệulựchaykhông,haychúngđãtrởnênlỗithờivàcầnđượcxemxétlại.Nhàquảntrịcầnphảighinhớrằngcácgiảđịnhsớmhaymuộnsẽtrởnênlỗithời,

thựctạikhôngbaogiờđứngyêntrongthờigiandài.

Không đến tận nơi quan sát là lý do điển hình khiến nhà quản trị “kiênquyết”duytrìnhữnghoạtđộngkhôngcònphùhợphaythậmchíđãtrởnênvôlýtrongmộtthờigiandài.Điềunàyđúngvớicácquyếtđịnhtrongkinhdoanhcũngnhưvớicácchínhsáchcủachínhphủ.ĐólàlýdogiảithíchchosựthấtbạicủangườiAnhtrongviệcchấpnhậnthựctếvềThịtrườngChungchâuÂu.Hơnnữa, trongmọicông ty tôibiết,không rangoàivà theodõikháchhàngcũngnhưthịtrường,đốithủcạnhtranhcùngvớisảnphẩmlàlýdochínhchonhữngquyếtđịnhnghèonàn,khônghiệuquảvàsailầm.

Nhữngngười raquyếtđịnhcầncác thông tinphảnhồicó tổchức.Họcầncácbáocáovàconsố.Nhưngtrừkhihọxâydựngđượchệthốngthôngtinphảnhồi theosátcácsựkiện thực tế - tức làhọbuộcbản thânmìnhđi rangoàivànhìn,nghe-họsẽtựđưamìnhvàosựvõđoánvôích.

Kếtluận

Ra quyết định chỉ làmột trong những nhiệm vụ của nhà quản trị. Thôngthườngviệcnàychỉchiếmmộtphầnnhỏthờigianlàmviệccủahọ.Nhưngđềranhữngquyếtđịnhquantrọnglànhiệmvụđặctrưngmàchỉnhàquảntrịmớicóthểthựchiện.

Mộtnhàquảntrịhiệuquảraquyếtđịnhdựatrênmộtquátrìnhcóhệthốngvớinhữngnhântốđượcxácđịnhrõràngvàtheonhữngbướcnhấtđịnh.Thậtvậy,việcđưaraquyếtđịnhcóảnhhưởngsâusắcvàtácđộngtíchcựcđếntoànthểtổchức,đếnhiệuquảvàkếtquảhoạtđộngcủanó,vàđiềuđótạonênmộtnhàquảntrịhiệuquả.


4.HỌKHÔNGCHỈLÀNHÂNVIÊN,HỌCÒNLÀCONNGƯỜI

Haithayđổiđặcbiệtkhácthườngđãâmthầm“bò”vàothếgiớikinhdoanhmàhầunhưkhôngaitrongchúngtađểý:Thứnhất,mộtsốlượngrấtđôngnhững người làmviệc cho các tổ chức ngày nay không phải là nhân viêntruyềnthốngnhưtrướcđâynữa.Thứhai,ngàycàngnhiềudoanhnghiệpsửdụng nhân viên bên ngoài công ty.Doanh nghiệp không còn quản lýmốiquanhệquantrọngnhất-quanhệconngười-giữadoanhnghiệpvànhânviên chính thức củamìnhnhư trước đây.Những thay đổi này đang có xuhướngtăngmạnh,vàdựatrênnhữnglýdorấtthuyếtphục,nhưchúngtasẽthấydướiđây.

Người ta nói rằng, sự suy yếu trong quan hệ giữa nhân viên với tổ chứcmanglạimốiđedọanghiêmtrọngđốivớidoanhnghiệp.Mộtcôngtycóthểtậndụng lợi thếcóđược từnhững tàinăng làmcộng tácviêndàihạnhaythuêngoàidịchvụquản lýnguồnnhân lực.Tuynhiên trongquá trìnhđó,người tađãquênrằngphát triểnnhân tài lànhiệmvụquan trọngnhấtcủadoanhnghiệp-vàlàđiềukiệnthiếtyếucủacạnhtranhtrongnềnkinhtếtrithức.Quaviệccắtđứtmốiliênhệvớinhânviên,cáctổchứccũngđồngthờiđánhmấtkhảnăngpháttriểnconngười,vàhọsẽphảichơimộtcanhbạcđầymayrủi.

Mỗi ngày làmviệc, công tyAdecco củaThụySĩ,một trongnhữngdoanhnghiệp tưnhân lớnnhất thếgiới, thuêgần700.000nhânviênbaogồmcảnhânviênthờivụvàtoànthờigianđểlàmnhữngcôngviệcnhưthưký,hợptáccôngnghệvàkỹthuậtvớicáccôngtytrêntoànthếgiới.ChỉriêngởMỹ,côngtyđãcókhoảng250.000nhânviên.Adeccolàmộttrongnhữngcôngtythuênhânviênthờivụlớnnhất,nhưngnóchỉchiếmmộtphầnnhỏtrongthịtrườngtoàncầu.ỞMỹcóhàngngàncôngtynhưvậyvàkhigomlạichúngsửdụngđến2,5triệunhâncôngmỗingày.Tínhtrêntoànthếgiới,cóítnhất8triệuđến10triệunhâncôngthờivụđanglàmviệcmỗingày,và70%trongsốhọlàmviệctoànthờigian.

Khingànhcungcấpnhânviênthờivụrađờilầnđầutiêngần50nămtrước,nóchỉcungcấpnhữngthưkýtrìnhđộthấpđảmnhiệmcôngviệcghisổ,tiếp

tân,nhânviên trực tổngđàiđiện thoại,nhânviên tốckýhaychuyênđánhmáy, chủyếu là tạm thời thay thếchonhữngngườibịốmhaynghỉphép.Ngàynaycónhiềutổchứcchuyêncungcấplaođộngthờivụđápứngmọiloạihìnhcôngviệc,thậmchícảcôngviệccủaCEO.Mộtsốcôngtychuyêncungcấpgiámđốcsảnxuất-nhữngngườicóthểlãnhđạocácxínghiệpmớitừkhimớithànhlậpchođếnkhicảdâychuyềnsảnxuấthoạtđộnghếtcôngsuất.Mộtvàicông tykhácchuyêncungcấpcácchuyêngiachămsócsứckhỏecaocấp,chẳnghạnnhưbácsĩgâymê.

Đồngthời,mộtmôhìnhhoàntoànkhác,gọilàhộinhânviênchuyênnghiệp(PEO-ProfessionalEmployeeOrganization)cũngrađờivàtrởthànhdịchvụkinhdoanhpháttriểnnhanhnhấtởMỹtrongsuốtnhữngnăm1990.Cáccôngtynàyquảnlýnhânviêncũngnhưmốiquanhệvớinhânviênchocáccôngtykháchhàng-tứclàcácnghiệpvụvềhànhchính,nhânsựliênquanđếnviệcquảnlýnhânviên.Chỉ10nămtrước,PEOgầnnhưkhôngđượcbiếtđến,nhưngtừnăm2000nóđãtrởthành“ngườiđồngsửdụnglaođộng”củagần3triệulaođộngphổthôngvàlaođộngtríócởMỹ.Ngàynaycóítnhất1.800 tổ chứcnhưvậyđanghoạtđộng, thậmchíhọcòncóhiệphộinghềnghiệpvànguyệtsanriêng.

Cáchộinhânviênchuyênnghiệp,cũngnhưcáccôngtygiớithiệunhânviêntạmthời,đãnhanhchóngmởrộngphạmvihoạtđộngtrongnhữngnămgầnđây.NhữngPEOđầu tiênchỉcungcấp laođộng làmcôngviệc lưu trữsổsách,đặcbiệtlàquảnlýsổlươngchokháchhàngcủamình.NgàynaycácPEOcó thểđảmđươnghầuhếtmọinhiệmvụ tronghoạtđộngcủadoanhnghiệpvàmốiquanhệvớinhânviên: lưutrữhồsơvàthựchiệncáccôngviệc pháp lý, thuêmướn, đào tạo, bổ nhiệm, thăng tiến, sa thải và thuyênchuyểnvịtrícôngtác,kếhoạchhưubổngvàthanhtoánlươnghưu.LúcđầucácPEOxácđịnhtráchnhiệmcủahọlàchămsócmốiquanhệvớinhânviêntạicáccôngtynhỏ.RiêngExult,cólẽlàPEOnổitiếngnhất,ngaytừđầuđãđượcthiếtkếđểtrởthànhngườiđồngsửdụnglaođộngcủa500côngtydẫnđầutoàncầutrongdanhsáchFortune500.KháchhàngcủahọbaogồmtừBPAmoco,Unisys,tớiTennecoAutomotive.Dùchỉmớiđượcthànhlậpnhưngtổ chức này đã bán cổ phiếu ra công chúng và được giao dịch trên sànNasdaq.MộtPEOkhác,được thành lậpđể thựchiện chứcnăng trả lươngchocácdoanhnghiệpdưới20nhânviên,hiệnnayđangđiềuhànhkhoảng120.000nhânviêntạimộttrongnhữngbanglớnnhấtnướcMỹ.

CảngànhcungcấpnhânviênthờivụlẫncácPEOđềuđangpháttriểnnhanh

chóng.Adeccođangmởrộngvới tốcđộ15%mỗinăm.TrongquýIInăm2001, thu nhập củaExult tăng 48% từ 43,5 triệu lên 64,3 triệu đô laMỹ.Trên bình diện chung, ngành PEO đang tăng trưởng với tốc độ 30%mộtnăm.

Bạncóthểtựhỏilàmthếnàomộtnhàquảnlýpháthuynănglựccủamìnhnếuhọkhôngchịutráchnhiệmthuênhânviên,bổnhiệmhaysathảingườitrongbộphậncủamình?TôiđãđặtcâuhỏinàychomộtvịquảnlýcấpcaotạiBPAmoco,nơinhânviêncủahọgồmcảnhữngnhàkhoahọccấpcaođangđượcExultquảnlý.Ôngấytrảlời:“Exultbiếthọcầnphảilàmtôihàilòngnếumuốngiữđượchợpđồng.Dĩnhiên,chínhhọraquyếtđịnhsathảinhânviênhaychuyểnvị trí công táccủahọ.Nhưng thông thường,họchỉlàmđiềuđókhitôigợiýhaysaukhihọtraođổivớitôi”.

Rõrànglà,cómộtvấnđềđangxuấthiệntrongmốiquanhệvớinhânviên,vàvấnđềđókhônghềgiốngnhữnggìcáccuốnsáchvềquảntrịvẫnnóiđếnhaynhữngđiềuchúngtađanggiảngdạytạicáctrườngkinhtế.Vànóchắcchắncũngkhôngphùhợpvớicáchthứchoạtđộngcủacácphòngnhânsựtạihầuhếtcáccôngty.

Tệquanliêubàngiấykìmhãmsựpháttriển

Lýdophổbiếnnhấtcủaviệcsửdụnglaođộngthờivụlàphươngthứcnàymangđếnsựlinhhoạtchongườisửdụnglaođộng.Nhưnglờigiảithíchđókhônghoàntoànhợplýkhirấtnhiềulaođộngthờivụlàmviệcchocùngmộtngười sửdụng laođộng trongmột thờigiandài -đôikhi từnămnàyquanămkhác.Vàsựlinhhoạtchắcchắnkhôngphảilàlýdogiải thíchchosựtrỗi dậy của các PEO. Lời giải thích hợp lý hơn cho sự phổ biến của xuhướngnàylàcảhailoạihìnhdịchvụtrênđềukhiếnnhữngngườilàmviệcchomộtcôngtytrởthành“nhânviênmàkhôngphảinhânviên”[13].ĐộnglựcphíasausựtăngtrưởngvữngchắccủadịchvụcungcấplaođộngthờivụvàsựnổilêncủacácPEO,theotôi,làdogánhnặngngàycànglớncủacácluậtlệvàquyđịnhliênquanđếnngườisửdụnglaođộng.

Chỉriêngnhữngchiphíphátsinhtừviệctuânthủcácluậtlệvàquyđịnhđóđã đe dọa bóp chết các doanh nghiệp nhỏ. Theo Văn phòng Các Doanhnghiệp nhỏ củaMỹ (SBA - SmallBusinessAdministration), chi phí hàngnămchoviệcđápứngcácluậtlệ,cáccôngviệcgiấytờdochínhphủyêucầuvàbáocáothuếcủacácdoanhnghiệpsửdụngdưới500nhânviênđãchiếm

khoảng5.000đôlaMỹtrênmỗinhânviêntrongnăm1995(nămgầnnhấtcósốliệuđángtincậy).Sốtiềnđóchiếmkhoảng25%phụphítrongtổngchiphíbaogồmtiềnlươngnhânviên,tiềnchămsócsứckhỏe,bảohiểmvàquỹhưu.Trongnăm1995tổngchiphínàytrungbìnhvàokhoảng22.500đôlaMỹchomỗinhânviêntrongdoanhnghiệpnhỏ.Saunăm1995,chiphíchocáccôngviệcgiấytờliênquantớituyểndụngtăngkhoảnghơn10%.

Nhiềukhoảnchiphítrêncóthểtránhđượcbằngcáchsửdụnglaođộngthờivụthayvìnhânviêntruyềnthống.Đólàlýdotạisaorấtnhiềudoanhnghiệpđangkýhợpđồngthuêlaođộngvớicácđơnvịcungcấplaođộngthờivụ-mặcdùchiphíthuêtheogiờcủacáclaođộngthờivụthườngcaohơnnhiềusovớichiphílươngvàtrợcấpchonhânviênchínhthứctoànthờigian.Mộtcáchkhácđểgiảmchiphíhànhchínhlàthuêngườingoàiduytrìmốiquanhệvớinhânviên-nóicáchkhác,làthuêmộtchuyêngialàmcôngviệcgiấytờ.Theosố liệucủaVănphòngCácDoanhnghiệpnhỏcủaMỹ,khảnăngđápứngnhucầucủacácdoanhnghiệpnhỏtrongviệcquảnlýmộtlựclượnglaođộngítnhất500nhânviên-côngviệcmàcácPEOđangthựchiệngiúpcắtgiảmchiphíliênquanđếnnhânsựđến40%.

Khôngchỉcácdoanhnghiệpnhỏmớicó thểcắtgiảmđángkểchiphí liênquanđếnlaođộngnhờviệcthuêngườingoàiquảnlýmốiquanhệvớinhânviên.Một nghiên cứu củaMcKinsey năm 1997 đưa ra kết luận rằngmộtdoanh nghiệp trong danh sáchFortune500 - tức là doanh nghiệp rất lớn -cũngcóthểcắtgiảmchiphílaođộngtừ25%đến30%nhờthuêmộtcôngtybênngoàiđiềuhànhmốiquanhệvớinhânviên.NghiêncứunàyđãdẫntớisựrađờicủaExultmộtnămsauđó.

Việc thuê lao động của công ty ngoài và thuê người ngoài điều hànhmốiquanhệvớinhânviênlàxuhướngquốctế.Mặcdùphápluậtvàquyđịnhvềtuyểndụngởcácnướcrấtkhácnhaunhưngchiphí liênquantới laođộngcủacácdoanhnghiệpởcácnướcpháttriểnđềurấtcao.Vídụ,thịtrườnglớnnhấtcủaAdeccolàPháp, thứhai làMỹvàsauđólàNhật,vàcôngtynàytăngtrưởngvớitốcđộ40%mỗinăm.ExultmởtrungtâmquảnlýlaođộngởScotlandvàonăm2000vàcónhiềuvănphòngởLondonvàGeneva.

Nhưngcóviệccònphiềnhàhơncácchiphíliênquanđếnluậtlaođộng-đólànhữngquyđịnhkhắtkhesẽđòihỏirấtnhiềuthờigianvàsựquantâmcủacácnhàquảnlý.Từnăm1980đếnnăm2000,sốlượngvănbảnluậtvàquyđịnhcủaMỹliênquanđếnvấnđềlaođộngtăngvàokhoảng60%,từconsố

38lên60.Tấtcảcácquyđịnhđềuyêucầungườiquảnlýphảilậpbáocáovàđềuđưa ra nhữngmứcphạt cũngnhưhình thứcphạt nếukhông tuân thủ,ngaycảkhisựviphạmlàkhôngcốý.TheoVănphòngCácDoanhnghiệpnhỏcủaMỹ,chủcácdoanhnghiệpvừavànhỏphảisửdụngđếnmộtphầntưthờigianđểxửlýnhữnggiấytờcóliênquanđếnlaođộng.

Ngoàiranguycơkiệntụngluôntồntạivàngàycàngtăng:Từnăm1991đến2000,sốvụkiệnquấyrốitìnhdụcđệtrìnhlênỦybanBảovệSựBìnhđẳngtrongLaođộngtănghơngấpđôi, từ6.900vụlêngần16.000vụmỗinăm.Vàtươngứngvớimỗivụđệ trình lênỦybanthìcó ítnhấtmườivụđượcgiảiquyếtnộibộ,mỗivụđềutiêutốnnhiềuthờigianđiềutra,phânxửvàtốnnhiềuchiphípháplý.

Khôngcógìngạcnhiênkhinhữngngườisửdụnglaođộng(đặcbiệtlàcáccôngtynhỏ,vốnchiếmđạiđasố)phànnànrằnghọkhôngcònthờigianđểquantâmđếnsảnphẩmvàdịchvụ,đếnkháchhàngvàthịtrường,đếnchấtlượng sảnphẩmvàphânphối - tức là, họkhôngcó thờigianđể làmviệctheomụctiêuhiệuquả.Thayvàođó,họchỉlàmmỗiviệcxửlýcácvấnđềvềnhânsự.Họkhôngcònniệmcâuthầnchú“Conngườilàtàisảnquýnhấtcủachúngta”nữa,thayvàođóhọphànnàn:“Conngườilàtráchnhiệmlớnnhấtcủachúngta”.BímậtđằngsauthànhcôngcủacáctrungtâmviệclàmvàsựnổilêncủacácPEOlàcảhaihìnhthứcđềugiúpnhàquảntrịtậptrungvàocôngviệckinhdoanh.

Đồng thời, những lý lẽ trên cũng giải thích cho sự thành côngcủamaquiladora-tứclàcácnhàmáysảnxuấtđóngtrênđấtMexicosátbiêngiớivớiMỹchuyên lắp rápcácphụkiệnsảnxuấtởMỹ,TrungĐônghayMexicothànhthànhphẩmđểcungcấplạichothịtrườngMỹ.Trênthựctế,chínhkhảnăng tiếtkiệmđượcnhiều thờigiandànhchocôngviệcgiấy tờmớilàlợiíchlớnnhấtcủacáccôngtylắprápkiểunàykhithuêngoàicôngviệclắprápchứkhôngphảinhữngkhoảntiếtkiệmchiphílaođộng-vốnrấtdễbịđặtvấnđề.Mộtcôngtylàmchủcácmaquiladorahoạtđộngnhưngườiđồngsửdụnglaođộng,chịutráchnhiệmđápứngmọiluậtlệvàhoạtđộngliênquanđếnnhânviên-nhữngluậtlệnàyởMexicocũngphứctạpkhôngkémởMỹ-dođógiảiphóngđầuócnhữngngườichủMỹhayNhậtđểhọtậptrungchocôngviệckinhdoanh.

Chẳngcócơsởnàođểtinrằngchiphíchoviệcđápứngnhữngyêucầucủaluậtlệvàquyđịnhvềlaođộngsẽgiảmởnhữngnướcpháttriển.Hoàntoàn

ngượclại:DùnướcMỹcócốgắngbảovệnhânquyềnđếnmứcnào,họcũngsẽphải tạoramột loạtnhữngcơquanquảnlýkhácmàngườisửdụnglaođộngphảiđốimặt-mộtmớbáocáovàgiấytờkhác,mộtloạtnhữngkhiếunại,tranhchấpvàkiệntụng.

Tổchứcphânbốrộng

Bêncạnhmongmuốntránhđượcchiphívàmấttậptrungvìcácluậtlệcòncómột lý do khác tác độngmạnhmẽ đến sự phát triển nhanh chóng cáctrungtâmlaođộngthờivụvàcácPEO:đólàbảnchấtcủalaođộngtríócvàđặcbiệtlàsựchuyênmônhóacaođộcủacáclaođộngtrithức.Hầuhếtcáctổ chức lớn hoạtđộng-trên-nền-tảng-trí-thức đều có một lượng lớn cácchuyêngiavàviệcquảnlýhọthựcsựlàmộttháchthức-điềumàcácđơnvịtrunggiantuyểndụngvàcácPEOcóthểgiúpgiảiquyết.

Khônglâutrướcđây,ngaynhữngnăm1950,cóđến90%lựclượnglaođộngMỹđượcchiavàonhóm“khôngđượcmiễntrừ”(“nonexempt”)-lànhữngngười thi hành, chỉ làm những gì được giao. Nhóm “được miễn trừ”(“exempt”)lànhữngngườigiámsáthaygiaoviệc.Hầuhếtnhânviênkhôngđượcmiễn trừ là lao động phổ thông, có kỹ năng và học vấn thấp.Họ lànhữngngườichuyênthựchiệnnhữngcôngviệclặpđilặplạitrongnhàmáyhayvănphòng.Ngàynay,chưađếnmộtphầnnămlựclượnglaođộnglàlaođộngtaychân,trongkhilaođộngtrithứcchiếmkhoảnghaiphầnnăm.Mặcdùhọvẫncóngườigiámsátnhưnghọkhôngphảilàngườithihành-họlàngườihợp tác.Trong lĩnhvựcchuyênmôn,họđảmnhận tráchnhiệmcủangườigiaoviệc.

Trên tất cả, lao động tri thức không cómột khuônmẫu chung: người laođộng tri thứcchỉhiệuquảkhihọđượcchuyênmônhóa.Điềuđóđặcbiệtđúngkhinóivềnhómlaođộngtrithứcpháttriểnnhanhnhất,hayđúnghơnlà nhómphát triển nhanh nhất trong lực lượng lao động: các chuyên viêncôngnghệ như các kỹ thuật viên sửa chữamáy tính, trợ lý luật sư và lậptrìnhviên.Bởivìcôngviệctrithứcđượcchuyênmônhóa,nênnóđượcphânbốrấtrờirạc,ngaycảtrongnhữngtổchứclớn.

Vídụtốtnhấtlàvềbệnhviện-mộttrongnhữngtổchứcphứctạpnhấtmàloàingườitừngtạora.Trongvòng30-40nămqua,bệnhviệnlàmộttrongnhữngdạngtổchứcpháttriểnnhanhnhấtởtấtcảcácnướcpháttriển.Mộtbệnhviệncộngđồngquymôtrungbìnhvớikhoảng275-300giườngbệnh

sẽcókhoảng3.000người làmviệc, trongđógầnmộtnửa lànhânviên trithức.Haitrongsốnhữngnhómlaođộng-ytávànhữngchuyênviênkinhdoanh-cóquymôkhálớn,mỗibộphậnlênđếnvàitrămngười.Ngoàiracòncókhoảng30chuyênngànhhỗtrợlâmsàng:bácsĩ trị liệu,nhânviênphòng thínghiệm,bác sĩ theodõibệnhnhân tâm thần,kỹ thuậtviênkhoaung thư, nhóm những người chuẩn bị cho bệnh nhân phẫu thuật, nhómchuyênviêngâymê,kỹthuậtviênsiêuâm,chuyênviênkhoatimmạch,vàrất,rấtnhiềuchuyênngànhkhác.

Mỗi khoa hay bộ phận chuyên ngành có những nguyên tắc và quy địnhriêng,cóyêucầuvềđàotạoriêngvàcóquytrìnhđánhgiáriêng.Tuynhiên,trongbấtkỳbệnhviệnnào,mỗilĩnhvựcchuyênmônđềuchỉcóvàingười,chẳnghạntốiđacókhoảngbảy,támbácsĩdinhdưỡngtrongmộtbệnhviện275giường.Nhưngmỗinhómlạiđòihỏimộtsựđốixửđặcbiệtvàrấtkhácnhau.Mỗinhómđềuhyvọng-vàcần-đượccấptrênthấuhiểucôngviệccủabộphậnmình,biếtrõnhữngyêucầuvềthiếtbịlàmviệccũngnhưquanhệtrongbộphậngiữacácbácsĩ,ytávànhânviênvănphòng.Và,mộttrongnhữngnétđặcthùcủabệnhviệnlàkhôngcócơhộithăngtiếnnghềnghiệpchobấtkỳchuyênviênnào,khôngaitrongsốhọmuốntrởthànhnhàquảnlýbệnhviệncũngnhưhọkhôngcócơhộiđểnhậnviệcấy.

Hiệnnayrất ítdoanhnghiệpcónhiều“chuyênkhoa”khácnhaunhưbệnhviện,nhưnghọcũngđang tiếndầnđếnmứcđó.Mộtchuỗisiêu thịmà tôibiếtđangcókhoảng15 -16 lĩnhvựcchuyênmônkhácnhau -vídụnhânviên thumua,nhânviênbàyhàng,nhânviênbánhàng,nhânviênkhuyếnmãi và quảng cáo - và siêu thị chỉ tuyển rất ít người chomỗi công việcchuyênmônởtừngcửahàng.Trongngànhdịchvụtàichínhcũngvậy,mứcđộ chuyênmôn hóa trong nhóm lao động tri thức ngày càng cao và ngàycàngítcơhộinghềnghiệpchonhânviêntrongtổchức.Vídụ,cácchuyêngiachuyênlựachọnquỹđầutưđốiứngđểcungcấpchokháchhàngcóthểsẽkhôngcókhảnăngtrởthànhnhânviênkinhdoanhchuyênphụcvụnhữngkháchhàngriênglẻ.Thườngthìhọcũngkhôngquantâmđếnviệcquảnlýnhómnhânviêncóquymôlớnhơnsovớimộtđộingũtrongdoanhnghiệp-vốnchỉgồmmộtnhómnhỏnhữngchuyênviên.

CácbệnhviệnởMỹthườnggiảiquyếtvấnđềvềchuyênmônhóaquahìnhthức thuê ngoài từng phần. Trong nhiều bệnh viện,mỗi chuyên ngành trithức được điều hành bởi một công ty thuê ngoài. Chẳng hạn như, nhómchuyênthựchiệncôngviệctruyềnmáucóthểđượcđiềuhànhbởimộtcông

tychuyênvềlĩnhvựcnàyvàđồngthờicôngtynàycũngđiềuhànhmộtsốbộ phận truyềnmáu ở các bệnh viện khác. Tương tự như các PEO, họ làngười đồng sử dụng lao động trong quan hệ với những nhân viên truyềnmáu.Trongmạnglướinày,cácchuyênviêntruyềnmáucócơhộipháttriểnnghềnghiệp:nếulàmviệctốt,họcóthểthăngtiếnlênvịtríquảnlýbộphậntruyềnmáutạibệnhviệnlớnhơnvàcómứclươngtốthơn,hayhọcóthểtrởthànhquảnlýmộtsốnhómchuyênviêntruyềnmáutrongmạnglưới.

CảcôngtycungcấpnhânviênthờivụlẫnPEOđềuthựchiệnxuấtsắcmọicôngviệcmàbệnhviệncần thuêngoài.Mỗikháchhàngcủahọ -ngaycảkháchhànglớnnhất-đềuthiếukhảnăngquảnlý,phâncôngcôngviệchiệuquảvàlàmhàilòngcácnhânviêntrithứcđượcchuyênmônhóacao.Dođó,các doanh nghiệp cung cấp lao động thời vụ và PEOđang giữ vai trò rấtquantrọngđốivớicảngườilaođộngvàngườisửdụnglaođộng.ĐiềunàygiảithíchtạisaoPEOcóthểtuyênbố,vàdẫnchứngrõràngbằngvănbản,rằngnhữngnhânviêncủahọlạicómứcđộhàilòngtrongcôngviệcrấtcao-ngược hẳn vớimọi điềumà lý thuyết quản trị nhân sự dự đoán.Một nhàluyệnkimlàmviệctrongcôngtyhóachấtquymôtrungbìnhcóthểđượctrảlươngcaovàcómộtcôngviệcthúvị,nhưngcôngtychỉcónhucầuvàtuyểnmộtsốítnhàluyệnkim.Khôngaitrongsốnhữngnhàquảnlýcấpcaohiểubiếtvềcôngviệcnhàluyệnkimđanglàm,phảilàmvàcóthểlàm.Cơhộiđểmộtnhàluyệnkimcóthểtrởthànhnhàquảnlýgầnnhưbằngkhông,trừphihọ từ bỏ tất cả kiến thức, kinh nghiệmđược tích lũy theo thời gian và cảcông việcmình yêu thích.Một công ty lao động thời vụ hiệu quả có khảnăngđặtnhà luyệnkimvàonơianh tacó thểcốnghiếnnhiềunhất.Họsẽmangđếnchoanhtanhữngcôngviệcvớimứclươngngàycàngtăng.

TronghợpđồngtrọngóicủaPEO(vànhiềuPEOsẽchỉápdụngdạnghợpđồngnày)cónhấnmạnhrằngPEOcó tráchnhiệmvàquyền lợibố trí laođộngvàonhữngvịtrícôngviệcvàcôngtyphùhợpnhấtvớihọ.Cânbằngtráchnhiệmvớicảhaibên-côngtykháchhàngvànhânviên-cóthểxemlànhiệmvụquantrọngvàkhókhănnhấtđốivớicácPEO.

Khôngthểquảntrịtấtcả!

Cácchínhsáchvàlýthuyếtvềquảntrịnhânsựvẫngiảđịnhrằnghầuhết,thậmchílàtấtcả,nhữngngườilàmviệcchocôngtylànhânviêncủacôngty.Nhưngnhưchúngtađãthấy,điềuđókhôngđúng.Mộtsốlànhânviênthờivụ,trongkhisốkháclànhânviênthuêngoàiđểthựchiệnnhữngcông

việcnhưquảnlýhệthốngmáytínhhaytổngđàiđiệnthoạicủacôngty.Sốkhác có thể là nhân viên bán thời gian lớn tuổi của công ty đã nghỉ hưunhưngvẫncònkhảnăng làmmộtcôngviệcnàođó.Với sựkhácbiệtnhưthế,cáctổchứckhôngcòntínhtoànvẹntuyệtđốinữa.

Cáccông ty cungcấpnhân sự thờivụkhẳngđịnh rằnghọđangbánnăngsuất[14]-nóicáchkhác,họđanglàmcôngviệcgiámsátchocáctổchức-nhưng rất khónhận ra họ làmđiều đó như thế nào.Năng suất của nhữngnhânviênhọcungcấpkhôngchỉphụthuộcvàovịtrícôngviệcnhânviênđóđảmnhiệmmàcònphụthuộcvàongườiquảnlý-làngườitạođộnglựcchohọ.Cáccôngtytrunggiancungcấplaođộngthờivụkhôngthểkiểmsoátđượchaiyếutốđó.CácPEOcũngchỉquảnlýnhữngnhânviênchínhthứccủacông tykháchhàng,khôngnhất thiếtphảiquản lýnhânviênbán thờigian,thờivụhaycácnhânviênhợpđồngngắnhạn.

Việc thiếu giám sát thực sự làmột vấn đề khó khăn.Mọi tổ chức đều cótráchnhiệmquảnlý tấtcảnhữngngườimànăngsuấtvàkếtquảhoạtđộngcủahọquyếtđịnhsựsốngcòncủatổchức-dùhọlànhânviênthờivụhaynhân viên bán thời gian, nhân viên của chính tổ chức hay nhân viên thuêngoài,nhânviêncủanhàcungcấphaynhàphânphối.

Cónhữngdấuhiệuchothấychúngtađangtiếndầntheoxuthếđó.Mộtnhàsảnxuấthàng tiêudùngđaquốcgia châuÂuđangchuẩnbị táchbộphậnquảnlýnhânsựkhổnglồcủahọthànhmộtcôngtyriênghoạtđộngnhưmộtPEOchocôngtymẹvànhânviêncủamìnhtrêntoànthếgiới.PEOnàysẽquảnlýnhữngmốiquanhệđaquốcgiavàsửdụngnhữngconngườikhôngphải lànhânviên truyền thốngcủa tổchức.Kếtquả làPEOnộibộnàysẽhoạtđộngnhưmộtnhàđồngtuyểndụngđốivớinhânviênlàmviệcchocácnhàcungcấp,nhàphânphốicùnghơn200liêndoanhvàđốitáccủahọ.

Nguồnlựctạoralợithếcạnhtranh

Cómộtthựctếlàngàynaycáctổchứcphảichúýđếntìnhtrạngsứckhỏecủa nhân viên của họ nhiều hơn so với 50 năm trước đây. Lực lượng laođộngtrithứcvềbảnchấtrấtkhácvớilựclượnglaođộngkỹnăngthấp.Quảthậtlựclượnglaođộngtrithứcchỉchiếmthiểusốtronglựclượnglaođộngxã hội và có lẽ sẽmãi như thế nhưng họ đã và đang trở thành lực lượngchính tạoracủacảivàviệc làm.Càngngàysự thànhcông-haynóiđúnghơnlàsự tồn tại -củacácdoanhnghiệpcàngphụ thuộcvàokếtquảcông

việccủa lực lượng laođộng tri thức.Theocácsố liệu thốngkê,domỗi tổchứcchỉcóthểthuêmộtnhómrấtít“nhữngngườigiỏihơn”,nêncáchduynhấtgiúptổchứctrởnênvượttrộitrongnềnkinhtếtrithứclàtậndụngtốiđalợiíchtừmộtnhómngườixuấtsắc-nghĩalàbằngcáchquảnlýcáclaođộngtri thứctheocáchtạoranăngsuất làmviệccaohơn,nhưtôiđã từngnói, “làm cho những người bình thường thực hiện được những điều phithường”.

Yếutốkhiếncholựclượnglaođộngtruyềnthốnglàmviệcđạtnăngsuấtcaohơnchínhlàtínhhệthống,dùlàphươngpháp“chỉcómộtcáchtốtnhất”[15]củaFrederickWinslowTaylor,haydâychuyềnlắprápcủaHenryFord,hay“quản lý chất lượng toàndiện”[16] củaW.EdwardsDeming.Hệ thống làhiệnthâncủatrithức.Hệthốngmanglạihiệusuấtcaobởinóchophéptừngnhânviênhoạtđộnghiệuquảmàkhôngcầnnhiềukiến thứchaykỹnăng.Trênthựctế,tạidâychuyềnlắprápvàcáccửahàngđạtchuẩn“quảnlýchấtlượngtoàndiện”,chínhnhữngcôngnhâncótaynghềcaolạilàmốiđedọachođồngnghiệphaycho tổng thểhệ thống.Tuynhiên trongmột tổ chứchoạt-động-trên-nền-tảngtri-thức,chínhnăngsuấtlàmviệccủatừngcánhânmớiđemlạisựthànhcôngchocảhệthống.Tronglựclượnglaođộngtruyềnthống,laođộngphụcvụhệthốngcòntronglựclượnglaođộngtrithứcngàynay,hệthốngphảiphụcvụcholựclượnglaođộng.

Córấtnhiều tổchứchoạt-động-trên-nền-tảng-tri-thức thểhiệnrõđiềunày.Yếutốgiúpmộttrườngđạihọctrởnênưutúlànóthuhútvàpháttriểnđượcđộingũgiáoviênvàhọcgiảtêntuổi,tạođiềukiệnchohọthựchiệntốtcôngviệc giảng dạy và nghiên cứu. Điều tương tự cũng đúng với các nhà hátopera.Nhưngtổchứchoạt-động-trên-nền-tảng-tri-thứcrấtgiốngmộtcôngtykinhdoanhhoạt-động-trên-nền-tảng-tri-thức làdànnhạcgiaohưởng, trongđókhoảng30nhạccôngchơinhữngnhạccụkhácnhaucùngthamgiatrìnhdiễn.Mộtdànnhạcxuấtsắckhôngđượchìnhthànhtừnhữngnhạccôngxuấtsắcmà từnhữngnhạccôngbiếtpháthuy tốiđa tàinăngcủahọ.Khimộtnhạctrưởngđượcthuêđểđiềukhiểnmộtdànnhạcđangxuốngdốc,nhưmộtquytắcbấtbiến,anhtaphảiloạibỏmộthoặcvàinhạccông“bêbối”nhất.Anh tacũngkhôngđược tìm thêmquánhiềunhạccôngmớimàphảibiếnnhữnggìanhtacótrongtaytrởnênhiệuquả.Cácnhạctrưởngthànhcôngthựchiệnđượcđiềuđóbằngcáchlàmviệcthânthiếtvớicácthànhviêncủabannhạcvàtừngnhómnhạccông.Mốiquanhệcủanhạctrưởngvới“nhânviên” gần nhưkhông thay đổi.Dođó, chính kỹ năng “nhân sự” của nhạctrưởngmớilàyếutốtạonênsựkhácbiệt.

Khómàcườngđiệuhóatầmquantrọngcủaviệctậptrungvàonăngsuấtcủanhânviêntrithức.Đặctrưngquantrọngcủalựclượnglaođộngtrithứclàhọkhôngphảilàlaođộng[17]màhọlàtưbản[18].Vàđiềuquyếtđịnhhiệusuấtsửdụngtưbảnkhôngphảilàtưbảnphí,màlàkhảnăngtạoratưbảnmới,hayhiệusuấtđầutưtưbản.

Khuvựckinhtếtưnhântrongnhữngnềnkinhtếthịtrườngcũngdạychúngtabàihọcthúvị.Trongnhữngngànhmới,vịtrídẫnđầucóthểđạtđượcvàđượcduytrìbởinhữngsángkiếnmới.Tuynhiêntrongnhữngngànhlâuđời,điềutạonênsựkhácbiệtchocáccôngtydẫnđầugầnnhưluônlàhiệuquảđầutưrấtcaocủatưbản.

Ví dụ, đầu thế kỷ 20,General Electric đã cạnh tranh với các đối thủ nhưWestinghouse và Siemens bằng những đổi mới trong công nghệ và sảnphẩm.Nhưngđầunhữngnăm1920,khimàthờiđạicủanhữngđổimớicôngnghệvượtbậc trong lĩnhvựccơđiệnđãđiđếnhồikết thúc,GEtập trungvàohiệusuấtsửdụngtưbảnđểchiếmlấyvịtrídẫnđầuvàduytrìđượcvịtrídẫnđầutừthờikỳđó.Tươngtự,nhữngngàyhuyhoàngcủaSears từcuốinhữngnăm1920đếnnhữngnăm1960khôngcóđượcnhờnhữnghoạtđộngmuabán hay định giá - nhữngđối thủ cạnh tranh nhưMontgomeryWardcũnglàmtốtcảhaiviệcnày-SearsvượtlênnhờsửdụngtưbảnhiệuquảgầngấpđôisovớicácnhàbánlẻkháccủaMỹ.Cácdoanhnghiệphoạtđộng-trên-nền-tảng-tri-thứccầnphảitậptrungvàohiệusuấtcủatưbảntheocáchtươngtự-nghĩalà,dựavàonăngsuấtlàmviệccủanhânviêntrithức.

Giảiphóngcácnhàquảnlýkhỏivấnđềquảntrịconngười

CáccôngtycungcấplaođộngthờivụvàcácPEOđanggiảiphóngcácnhàquảnlýđểhọtậptrungvàocôngviệckinhdoanhthayvìvàocácluậtlệ,quyđịnhvàcôngviệcgiấy tờ liênquanđếnvấnđềnhânsự.Sửdụngđếnmộtphầntưthờigianvàocáccôngviệcgiấytờliênquanđếnnhânsựlàsựlãngphínguồn lựcquýgiá,đắtđỏvà rấtkhanhiếmnày.Côngviệcnày lại rấtnhàmchán,làmgiảm“phẩmgiá”nhàquảnlývàđiềuduynhấthọcóthểhọcđượclàkhảnănggianlậntốthơn.

Dođó,cáccôngtycólýdochínhđángđểcốgắngđưavấnđềquanhệvớinhânviênrangoàicôngty-dùdựavàohệthốngquảnlýnhânsựnộibộhaybằngcáchthuêcáccôngtycungcấplaođộngthờivụhoặccácPEO.Nhưng

họcầnthậntrọngđểquátrìnhđókhôngpháhủymốiquanhệvớinhânviên.Thựcra,lợiíchchínhcủaviệchạnchếcáccôngviệcgiấytờlàđểcóthêmthờigianquantâmsâusáthơnđếntừngconngườitrongtổchức.Nhàquảnlýcầnphảibiếtđiềumàcáctrưởngkhoacủanhữngkhoahoạtđộnghiệuquảtrongtrườngđạihọcvàcácnhạctrưởngthànhcôngcủacácdànnhạcgiaohưởngđãbiếttừlâu:Vấnđềmấuchốtlànhậnratiềmnăngcủamỗithànhviênvàtìmcáchpháttriểnhọ.Đểxâydựngmộtkhoavượttrội,trưởngkhoaphảidànhthờigianchocáctiếnsĩvàtrợgiảngtrẻtiềmnăngchođếnkhihọđạtđượchiệuquả tốiđa trongcôngviệc.Đểxâydựngmộtdànnhạcgiaohưởngđẳngcấpthếgiới,cácthànhviênđượcđòihỏiphảitậpđitậplạicùngmộtđoạnnhạcchođếnkhinhạc trưởnghài lòng.Nguyên tắcnàycũng làchìakhóathànhcôngdànhchocácgiámđốcnghiêncứupháttriểntrongcácphòng thínghiệmcôngnghiệp.Tương tự,người lãnhđạo trongcácdoanhnghiệp hoạt động-trên-nền-tảng-tri-thức phải dành thời gian cho nhữngchuyênviêntriểnvọng:phảihiểuhọvàđượchọhiểu,cốvấnchohọvàlắngnghehọ, thách thứcvàđộngviênhọ.Ngaycảkhinhữngngườiđókhôngphải là nhân viên truyền thống, tức không phải nhân viên chính thức củacôngty,họvẫnlànguồntưbảnvàđóngvaitròthiếtyếutronghoạtđộngcủatổchức.Nhiệmvụhànhchínhliênquanđếnquanhệvớinhânviêncầnđượchệthốnghóa-nghĩalàchúngcóthể,hayđúnghơnlàcầnphải,đượcloạibỏtácđộngcảmtínhcủaconngười.Nhưngnếutraomốiquanhệvớinhânviênchocôngtythuêngoàiquảnlý,nhàquảnlýcầnphảilàmviệcsátsaovớiđốitácvềcácvấnđềliênquanđếnpháttriểnnghềnghiệp,cơhộithăngtiến,sựthỏamãncôngviệcvànăngsuấtlaođộng,nhấtlàcủacácnhânviêntrithức,nhữngngườiquyếtđịnhhiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp.

NhiềutổchứchiệnđạinổilêntừsauCáchmạngCôngnghiệp[19].Nhữngtổchứcđầutiênlàcácnhàmáysợivàcáccôngtyđườngsắt.Nhưngmặcdùđượcxemlàtântiến,họvẫndựatrênlaođộngtaychân,dùđólàviệctrồngtrọt,sảnxuất, lậpchiphiếuhayghisổkếtoáncácyêucầuđòibồi thườngbảo hiểm nhân thọ của khách hàng.Đó là toàn cảnh của 50 - 60 năm vềtrước,ngaycảởnhữngnềnkinhtếpháttriểnnhất.Dođó,sựxuấthiệncủacôngviệctrithứcvànhữngngườilaođộngtrithức-chưanóiđếnđónggópcủahọvớivaitròlànguồntưbảnchínhtrongxãhộivànềnkinhtếtrithứccủachúngta-làmộtsựthayđổihoàntoàntriệtđể,nhưsựchuyểndịchtừnềnkinhtếthủcôngsangnềnkinhtếmáymóctrướcđây,thậmchícònsâusắchơn.

Sựthayđổinàyđòihỏinhiềuthứchứkhôngchỉmộtvàichươngtrìnhhay

thônglệmới.Nóđòihỏinhữngcáchđánhgiámới,nhữnggiátrịmới,nhữngmục tiêumớivànhữngchính sáchmới.Có thể thấychúng ta sẽphảimấtnhiềunămđểgiảiquyếtcácvấnđềnày.Tuynhiên,rấtnhiềutổchứcdựa-trên-trithứcđãthànhcôngvàcóthểchỉrachochúngtamộtgiảđịnhcơbảnvề quản lý con người trong nền kinh tế hiện đại: Nhân viên vẫn là tráchnhiệmlớnnhấtcủachúngta,vàhọcũngchínhlàcơhộilớnnhấtcủachúngta.

-XuấtbảnlầnđầuTháng2năm2002

5.LÀMTHẾNÀOĐỂRAQUYẾTĐỊNHVỀCONNGƯỜI

Các nhà quản trị dành nhiều thời gian để quản lý con người và ra nhữngquyếtđịnhcóliênquanđếnconngườinhiềuhơnbấtcứcôngviệcnàokhác-vàhọnênnhưvậy.Khôngmộtquyếtđịnhnàocóảnhhưởnglâudàihơnthếvàkhó sửa chữa,mộtkhiđãban ra, hơn thế.Tuynhiên, đaphần cácnhàquảntrịlạiđưaranhữngquyếtđịnhtuyểndụngvàbổnhiệmnhânsựkémcỏimột cách kỳ lạ.Xét về tổng thể, tỉ lệ ra quyết định chính xác của họkhôngvượtquá33%,mộtphầnbachỉđạthiệuquảtốithiểuvàmộtphầnbacònlạilàhoàntoànsailầm.

Khôngmộtlĩnhvựcnàocủangànhquảntrịlạicókếtquảhoạtđộngtệnhưquảntrịnhânsự.Lẽrachúngtakhôngđượcđểđiềuđóxảyra.Đươngnhiên,chúngtakhôngyêucầucácnhàquảnlýđưaranhữngquyếtđịnhhoànhảovềnhânsự,nhưngítrahọphảiđạtđượcmứcđộgầnchínhxác-nhấtlàkhichúngtahiểurõvềnóhơnbấtkỳlĩnhvựcquảntrịnàokhác.

Trong40nămđiềuhànhGeneralMotors,AlfredP.Sloan,Jr.đãtựtaylựachọn từnggiámđốcđiềuhành củaGM - chođến cácgiámđốcnhàmáy,giámđốctàichính,giámđốckỹthuật,vàcáckỹsưchínhtrongtừngbộphậnnhỏnhất.Theotiêuchuẩnngàynay,tầmnhìnvàhệthốnggiátrịcủaSloandườngnhưrấthẹp.ÔngchỉđượcnhắcđếnvềmặthiệunănghoạtđộngcủatoànGM.Tuynhiên,việcbổnhiệmnhânsựvàođúngvịtrícủaônglàgầnnhưhoànhảo.

Nhữngnguyêntắccơbản

Khôngbaogiờtránhkhỏiviệcđánhgiásaiconngười.Tuynhiên,rấtítnhàquảntrịxemtrọngvàđầutưnhiềucôngsứcchoviệcraquyếtđịnh.

MarshallvàSloanlàhaiconngườihoàntoànkhácnhau,nhưnghọđềucóýthứctuânthủnhữngnguyêntắcgiốngnhautrongviệcracácquyếtđịnhvềconngười:

•Nếutôibổnhiệmmộtngườivàomộtvịtrímàanhtalàmviệckhônghiệu

quả,tôiđãphạmsailầm.Tôikhôngthểkhiểntráchngườiđó.Tôikhôngcầnviệndẫnđến“NguyêntắcPeter”[20],khôngcógìphảiphànnàn.Chínhtôiđãmắcsailầm.

•“Mộtchiếnbinhcóquyềnhiểurõmệnhlệnh”làcâuchâmngôncótừthờiJuliusCaesar.Nhiệmvụcủanhàquảnlýlàđảmbảonhữngngườicótráchnhiệmtrongtổchứcđềuhoànthànhcôngviệc.

•Trongtấtcảcácquyếtđịnhcủanhàquảntrị,khôngquyếtđịnhnàoquantrọng bằng quyết định về con người, bởi chúng quyết định khả năng hoạtđộngcủatổchức.Dođó,tôiphảilàmthậttốtviệcraquyếtđịnhnày.

•Nguyêntắc“Không”:Khônggiaonhiệmvụmớichongườimới,bởiviệcđóchỉ làm tăng thêmcác rủi ro.Hãygiaonhiệmvụmới chonhữngnhânviênmàbạnhiểurõthóiquenvàtháiđộlàmviệc,haynhữngngườiđượctínnhiệmvàtintưởngtrongtổchức.Trướctiênhãyđặtnhữngnhânviênmớitàinăngvàonhữngvịtrímàmọingườiđãbiếttrướckếtquảmongmuốnvàsẵnsàngcóngườitrợgiúpnếucần.

Mộttrongnhữngthấtbạitệnhấtmàtôibiếtliênquanđếnnhữngnhânviênxuất sắc đến từ châuÂu làm việc cho hai công tyMỹ -một có trụ sở ởPittsburgh,mộtởChicago-đểthiếtlậpnhữngdựánđầutưởchâuÂu.TiếnsĩHansSchmidtvàM.JeanPerrin(tênnhânvậtđãđượcthayđổi)đượcxemlà những thiên tài khi họ gia nhập các công tymới.Một năm sau, cả haingườiđềurađi,hoàntoànthấtbại.

KhôngaiởPittsburghbiết rằngvới trìnhđộvà tínhkhícủamình,TiếnsĩSchmidtcầnlàmviệcvàhọchỏiởvịtrícôngviệcmớitrongsáuđếnchíntháng:suynghĩ,nghiêncứu,lênkếhoạch,chuẩnbịsẵnsàngchonhữnghànhđộngquyếtđịnh.Ngượclại,SchmidtkhôngbaogiờnghĩrằngPittsburghkỳvọngvàohànhđộngtứckhắcvàkếtquảtứcthời.KhôngaiởChicagobiếtrằngPerrin, dù làmột người có kiến thức vững chắc và làmviệc cómụcđích,lạilàngườidễbịkíchđộngvàđồngbóng,thườngkhoataymúachânvànóinhữngchuyệntầmphào,vàthườngxuyênthămdòdưluậntrướcmọiquyếtđịnh.DùcảhaiđềulànhữnggiámđốcrấtthànhcôngởchâuÂu,họđềuthấtbạivìhaicôngtymớiởMỹkhônghiểuđượchọ.

NhưnghaicôngtykháccủaMỹđãthànhcôngtrongviệcthiếtlậpcáccôngtyđầutiênởchâuÂutrongcùngthờigianđó(cuốinhữngnăm1960vàđầu

nhữngnăm1970).Đểbắtđầudựán,mỗicông tycửmộtnhàquản lýđếnchâuÂu.ĐólàhaingườichưatừnglàmviệchaysốngởchâuÂunhưnglànhữngngườimàcôngtyhiểurấtrõ.Ngượclại,hainhàquảnlýnàycũngrấtquenthuộcvớicôngtycủahọ.Đồngthời,mỗicôngtycũngthuênăm,sáunhânviêntrẻngườichâuÂuvàbốtríhọvàocôngviệcquảnlýcấptrungởMỹ.Chỉtrongvàinăm,cảhaicôngtyđãcóđượccôngviệckinhdoanhkhávữngchắcởchâuÂuvàcóđượcnhómcácnhàquảnlýtàinăng,nhiềukinhnghiệmvàđángtincậyđểvậnhànhnó.

NhưcụcốcủaWinstonChurchill,mộtđạicôngtướcxứMarlborough,từngnhậnxétbatrămnămvềtrước:“Vấnđềcơbảntrongmộtcuộcchiếntranhliênminhlàngườilínhphảiphótháckếtquảthắngbạicủacuộcchiến,thậmchílàtínhmạngcủahọ,vàotayngườichỉhuymàhọchỉbiếtđếndanhtiếngchứkhôngbiếtnhữngthànhquảtrướcđócủaôngấy”.

Trongcôngtycũngnhưtrongquânđội,nếukhôngcósựhiểubiếtvềtínhcáchcủanhau,vốnđượcxâydựngtrongquátrìnhlàmviệclâudài,sẽkhôngcóniềmtinvàsựgiaotiếphiệuquảvớinhau.

Cácbướcraquyếtđịnh

Chỉcầnápdụngmộtvàinguyêntắccơbảnvàvàibướcquantrọnglàbạncóthểtạoramộtquyếtđịnhhiệuquảvềthăngtiếnhaybốtrínhânsự:

1.Thấuhiểucôngviệcđượcbốtrí:Cácbảnmôtảcôngviệccóthểđượcgiữnguyêntrongmộtthờigiandài.Vídụnhưtrongmộtcôngtysảnxuấtlớn,bảnmôtảcôngviệccủavịtrígiámđốcbộphậnrấtítthayđổikểtừkhicôngtylậprabộphậnđó30nămvềtrước.Trênthựctế,bảnmôtảcôngviệccủacácgiámmụccủagiáohộiCônggiáoởRomekhônghềthayđổimộtchútnào kể từ khi được ban hành lần đầu tiên vào thế kỷ thứ 13. Tuy nhiên,nhữngcôngviệclạithayđổiliêntụcvàkhôngđoántrướcđược.

Đầunhữngnăm1940,cólầntôinóivớiAlfredSloanrằngdườngnhưôngđãdànhquánhiềuthờigianđểnghiềnngẫmnhiệmvụcủamộtvị trícôngviệckhá thấp -giámđốckinhdoanhcủamộtbộphậnnhỏ - trướckhi lựachọngiữabaứngcửviêncótrìnhđộngangnhau.Sloantrảlời:“Hãynhìnlạiyêucầucôngviệcmànhữnglầntrướcchúngtađãgiaochongườiđảmnhậnvịtrínày”.Thậtngạcnhiên,tôipháthiệnrarằngcácyêucầucôngviệcđãrấtkhácnhaugiữanhữnglầnbổnhiệmtrướcđó.

KhibốtrímộtsĩquanvàovịtríchỉhuysưđoàntrongChiếntranhThếgiớiII, trước tiên TướngGeorgeMarshall xem xét bản chất của nhiệm vụ đótrongthờigian18hay24thángsắpđến.Xâydựngvàhuấnluyệnsưđoànlàmộtnhiệmvụ,chỉhuysưđoàntrênchiếntrườnglàmộtnhiệmvụhoàntoànkhác,nhậntráchnhiệmnắmgiữmộtsưđoànsasút,khôiphụctinhthầnvàsứcchiếnđấucủabinhlínhlạilàmộtnhiệmvụkhácnữa.

Nếucótráchnhiệmlựachọnmộtgiámđốcbánhàngởkhuvựcmới,trướchếtnhàquảntrịphảihiểutráchnhiệmcủavịtríđólàgì.Tuyểndụngvàđàotạonhânviênbánhàngmớibởivì lực lượng laođộnghiện tạiđãgầnđếntuổivềhưu?Haymởramộtthịtrườngmớivìsảnphẩmcủacôngty,dùvẫnđangcókếtquảtốttrongnhữnglĩnhvựctruyềnthốngnhưngkhôngthểtấncôngvàonhữngthịtrườngmớinổi?Haylàthiếtlậpmộtthịtrườngmớichosảnphẩmmớicủacông ty,vìphần lớnhoạtđộngkinhdoanhcủacông tyhiện nay là những sản phẩmđã 25 năm tuổi?Mỗi trườnghợpnày làmộttráchnhiệmkhácnhauvàyêucầumộtconngườikhácnhau.

2.Xemxét thậtnhiềuứngviêntiềmnăng.Yếutốquantrọngnhấtởđâylà“sốlượnglớn”.Nhữngtiêuchuẩnchuyênmônchínhthốnglàđiềukiệntốithiểuđểxemxét,nếukhôngđápứngthìứngcửviênsẽbịloạingaylậptức.Điều quan trọng không kém là con người và nhiệm vụ phải phù hợp vớinhau.Đểraquyếtđịnhhiệuquả,nhàquảntrịphảiđánhgiáítnhấttừbađếnnămứngcửviên.

3.Suynghĩkỹcàngvềcáchnhìnnhậntừngứngcửviên.Nếunhàquảntrịđãnghiêncứukỹvềbảnmôtảcôngviệc,anhtasẽhiểungườimớicầnưutiênvànỗlựclàmnhữngcôngviệc,nhiệmvụgì.Câuhỏitrọngtâmkhôngphảilà:“Ứngcửviênnàycóthểhaykhôngthểlàmgì?”màlà“Mỗiứngcửviêncó những điểm mạnh nào và chúng có phù hợp với yêu cầu công việckhông?”.Tấtnhiên,điểmyếulànhữnghạnchếcóthểkhiếnứngcửviênbịloại.Vídụnhư,mộtngườicóthểđápứngmọiyêucầuvềmặtkỹthuậtcủacôngviệc,nhưngnếuyêucầutiênquyếtcủacôngviệclàkhảnăngxâydựngnhómlàmviệcmàngườiđólạithiếuthìxemnhưkhôngđạtyêucầu.

Tuynhiên,cácnhàquảntrịhiệuquảkhôngbắtđầubằngviệcxemxétđiểmyếu.CảMarshall vàSloanđều lànhữngngười rất khắtkhe, nhưngcảhaiđềubiếtrằngđiềuquantrọnghơnlàkhảnăngthựchiệncôngviệc.Chỉcầnkhảnăngđó tồn tại,công tysẽđápứng tấtcảnhững thứcòn lại.Nếukhả

năngđókhôngtồntại,nhữngthứcònlạiđềuvôích.

Chẳng hạn, nếu một bộ phận cần một sĩ quan làm công tác huấn luyện,Marshallsẽtìmkiếmnhữngngườicóthểbiếnmộttânbinhthànhmộtchiếnbinh thực thụ. Những người có thể làm tốt nhiệm vụ này lại thường gặpkhuyếtđiểmnghiêmtrọngtrongnhữnglĩnhvựckhác.Ngườithứnhấtkhônglàmviệchiệuquảtrongvaitròngườichỉhuychiếnthuậtvàhoàntoànkhôngtrông chờ được gì ở anh ta khi có vấn đề liên quan đến chiến lược.Mộtngườithườngnóihớvàhaygặpvấnđềvớibáochí.Ngườithứbathìrỗngtuếch,kiêucăng,tựcaotựđạivàliêntụcgâyhấnvớisĩquancấptrên.Việcđókhôngquantrọng,điềucốtyếulàanhtacóthểhuấnluyệntânbinhhaykhông?Nếucâutrảlờilàcó-đặcbiệtlàkhicâutrảlờilà“anhtalàngườitốtnhất”-anhtasẽđượcchọn.

Khi lựachọnthànhviênchonộicác,FranklinRooseveltvàHarryTrumanđềunóirằng:“Đừngbaogiờđểtâmđếnđiểmyếucánhân.Trướctiênhãychotôibiếtmỗingườitrongsốhọcóthểlàmgì”.CóthểkhôngphảingẫunhiênmàhaivịtổngthốngnàycónộicácmạnhnhấttronglịchsửnướcMỹởthếkỷ20.

4. Thảo luận về từng ứng cử viên với một vài người từng làm việc vớihọ.Đánhgiácủariêngnhàquảntrịkhôngcóýnghĩa.Bởivìtấtcảchúngtađềucóấntượngbanđầu,địnhkiến,nhữngđiềuthíchvàkhôngthích...nênchúngtaphảilắngnghexemngườikhácnghĩgì.Khiquânđộilựachọnsĩquan cao cấphaykhi nhà thờCônggiáo lựa chọngiámmục, những cuộcthảoluậnphạmvirộngnhưthếlàmộtcôngđoạnbắtbuộctrongquytrìnhlựachọncủahọ.Cácnhàquảntrịgiỏisẽthựchiệnviệcnàymộtcáchkhôngchính thức.HermannAbs, cựuChủ tịchNgânhàngĐứcquốc, từng tuyểnđượcnhiềuvịtổnggiámđốcngânhàngthànhcôngnhiềuhơnbấtcứaikhác.Ông tự chọn hầu hết các người quản lý cấp cao, những người đã tạo nên“phépmàukinhtế”chonướcĐứcthờihậuchiến,vàviệcđầutiênônglàmlàkiểmtravớibabốncấptrênhayđồngnghiệpcũcủatừngngườivềhọ.

5.Đảmbảorằngngườiđượcbổnhiệmhiểurõcôngviệc.Saukhingườiđượcbổ nhiệm bắt tay vào công việcmới được ba, bốn tháng, anh ta phải tậptrungvàonhữngyêucầuthựctếcủacôngviệcthayvìnhữngnhiệmvụđượcgiaotrướcđó.Nhàquảntrịcầntraođổivớianhtarằng:“Anhđãlàgiámđốcbán hàng khu vực - haymột vị trí nào đó - được ba tháng.Vậy anh thấymìnhphảilàmgìđểthànhcôngtrongcôngviệcmớinày?Hãysuynghĩkỹ

vàquaylạiđâysaumộttuầnđểtrảlờitôibằngmộtkếhoạchhànhđộngcụthể.Nhưngtôicóthểnóingayvớianhđiềunày:nhữngviệcanhđãlàmđểđượcthăngtiếnlênvị trínàyhoàntoànkhácvớinhữngviệcphải làmbâygiờ”.

Nếubạnkhôngthựchiệnbướcnày,đừngđổlỗichoứngcửviênvềsựkémhiệuquảcủahọ.Hãy tự tráchmình.Bạnđãkhông thựchiện tốtnhiệmvụcủamộtnhàquảnlý.

Nguyênnhânlớnnhấtcủaviệcbổnhiệmthấtbại-vàtheotôiđólàsựlãngphílớnnhấttrongquảntrịởMỹ-làkhôngsuynghĩkỹ,vàgiúpngườikhácsuynghĩkỹ,vềnhữngyêucầucủacôngviệcmới.Mộtvídụtiêubiểulàmộthọcsinhcũrấtxuấtsắccủatôiđãgọichotôivàithángtrước,nóinhưkhóc:“Mộtnămtrướcemcóđượccơhộilớnđầutiên.Côngtycấtnhắcemlênvịtrígiámđốckỹthuật.Giờhọnóivớiemrằngemđãbịloạimặcdùemlàmđượccôngviệctốthơnbaogiờhết.Emđãthiếtkếđượcbasảnphẩmmớithànhcôngmànhờđócông tycóđượcbằngsángchế”.Chỉcó loàingườimớitựnóivớimình“Tôiphảilàmtốtcôngviệc,bằngkhôngtôikhôngđượcthăngtiếnlênmộtvịtrímớitốthơn.Dođó,tôiphảinỗlựclàmtốthơnnữanhữngviệcđãlàmđểđượcthăngtiếnnhưhiệnnay”.Khôngphảimọingườiđềuhiểurõrằngcôngviệcmớivàrấtkhácbiệtđòihỏinhữngsuynghĩmới,hànhđộngmớivànhiềuthứkhác.Gần50nămtrước,mộtôngchủcủatôiđãthửtháchtôisuốtbốnthángsaukhicấtnhắctôilênvịtrícórấtnhiềutrọngtrách.Tôivẫntiếptụcthựchiệncôngviệcnhưtrướcđóchođếnkhiônggọitôiđếnnóichuyện.Vớicươngvịcủamình,ônghiểuđượctráchnhiệmcủaônglàchỉchotôithấyrằngcôngviệcmớiđồngnghĩavớitháiđộlàmviệcmới,trọngtâmmớivànhữngmốiquanhệmới.

Nhữngquyếtđịnhcóđộrủirocao

Ngaycảkhinhàquảntrịđãtuântheotấtcảcácbướctrên,mộtsốquyếtđịnhvềnhânsựcủahọvẫnthấtbại.Phầnlớntrongsốđólànhữngquyếtđịnhcóđộrủirocaonhưnghọvẫnbuộcphảichấpnhận.

Chẳnghạn, lựachọnngườiquản lýchonhững tổchứcchuyênsâu -vídụnhư phòng thí nghiệm chuyên làm công việc nghiên cứu, hay phòng kỹthuật,phòngphápchế-làcôngviệccórủirocao.Cácchuyêngiakhôngsẵnlòng chấp nhậnmột cấp trên không được họ kính nể về khả năng chuyênmôn.Dođó,khichọnmộtgiámđốckỹthuật,nhữnglựachọnkhảthithường

bịgiớihạntrongnhómcáckỹsưgiỏinhấttrongbộphận.Tuynhiênkhôngcómốiliênhệnào(trừphiđólàmốiliênhệtiêucực)giữahiệuquảlàmviệccủamộtkỹsưvớinăng lựccủamộtnhàquản lý.Điềunàycũng tương tựnhưtrườnghợpmộtgiámđốcsảnxuấtcóhiệuquảcôngviệccaođượccấtnhắclênđảmnhiệmvịtrígiámđốchànhchánh,hoặcmộtchuyêngiaởvănphòng chuyển sang khu vực sản xuất. Những người thuộc khối sản xuấtthườngkhôngthíchnghiđượcvớiáplực,nhữngcăngthẳngvàcácmốiquanhệtrongcôngviệcvănphòng,vàngượclại.Mộtgiámđốcbánhàngkhuvựctài giỏi có thể trởnênhoàn toànkhônghiệuquảnếuđược thuyênchuyểnsanglĩnhvựcnghiêncứuthịtrường,dựđoánkinhdoanhhayđịnhgiá.

Chúngtakhôngcócáchnàođểkiểmtrahaydựđoánxemtínhcáchcủamộtngườicóphùhợpvớimôi trườngmớihaykhông.Chúngtachỉcó thể tìmhiểu nhờ trải nghiệm.Nếu việc chuyển từ dạng công việc này sang dạngkhác không đạt kết quả, nhà quản trị phải nhanh chóng loại bỏ các vị tríkhôngphùhợp.Nhàquảntrịphảithừanhậnrằng:“Tôiđãsailầm,vànhiệmvụcủatôilàphảisửachữasailầm”.Giữmộtngườikhôngthíchhợpởvịtrímàhọkhông làmđượckhôngphảisự tử tếmà làsự tànnhẫn.Tuynhiên,cũngkhôngcó lýdonàokhiếnngườiđóphải rađi.Mộtcông ty luôncầnmộtkỹsưtốt,mộtnhàphântíchgiỏihaymộtgiámđốcbánhàngtàinăng.Hànhđộngđúngđắnvàthíchhợp-vàluôncótácdụng-trongtrườnghợpnàylàđềnghịngườiđótrởlạivịtrícũhaymộtcôngviệctươngđương.

Nhữngquyếtđịnhvềconngườicũngcóthểthấtbạivìngàynay,côngviệcđãtrởthànhthứmà150nămtrướccácthuyềntrưởngAnhgọilà“kẻtạogóaphụ”[21] - tức là những thảm họa thường cướp đi sinh mạng của nhữngngườiđànông.Khimộtcontàu,khôngcầnbiếtnócóthiếtkếtốtvàđượcđóng chắc chắnđếnđâu, gặpphải “những tai nạn” chết người, chủ tàu sẽkhôngthiếtkếlạihayđónglạinó.Họphábỏnócàngnhanhcàngtốt.

“Kẻtạogóaphụ”- tức lànhữngcôngviệchạgụccảnhữngngười tàigiỏinhất-thườngxuấthiệnkhimộtcôngtypháttriểnhaythayđổiquánhanh.Chẳnghạnnhư,trongnhữngnăm1960vàđầunhữngnăm1970,vịtrí“phóchủtịchquốctế”[22]tạicácngânhàngMỹđãtrởthành“kẻtạogóaphụ”.Trướcđó,nóluônlàmộtcôngviệcrấtdễthựchiện.Trênthựctế,vịtrínàytừngđượcxemlàvịtrímàngânhàngcóthểhoàntoànantâmkhigiaochomộtnhânviênhếtsứcbìnhthườngvàkỳvọnghọđạtkếtquảtốt.Rồibỗngnhiên,vị tríđóbắtđầugâykhókhănchonhữngngườiđảmđươngnó,hếtngườinàyđếnngườikhác.Vấnđềxảyra,nhưnhữngnhậnthứcmuộnmàng

saunàyđãchỉra, làcáchoạtđộngquốc tếđãbấtngờvànhanhchóngtrởthànhmộtphầnkhôngthểthiếutrongmọihoạtđộngkinhdoanhhàngngàycủacácngânhànglớncũngnhưcủakháchhàng.Côngviệcvốntrướcđórấtdễdàngbỗngtrởthànhmộtthứ“phicôngviệc”[23]màkhôngaicóthểhoànthành.

Khimộtcôngviệchạgụchaingườiliêntiếp,nhữngngườiđãlàmrấttốtởvịtrítrướcđó,nghĩalàcôngtyđangnắmmột“kẻtạogóaphụ”trongtay.Khiđiềuđóxảyra,nhàquảntrịkhôngnênnhờnhữngcôngtysănđầungườitìmkiếmmộtnhântàixuấtchúng.Thayvàođó,họnênhủybỏvịtríđó.Bấtkểđólàcôngviệcgì,nếunhữngnhânviêngiỏi thôngthườngkhôngthểthựchiệnnổithìđóđềulàcôngviệckhôngthểcóngườilàm.Nếukhôngthayđổicôngviệc,khôngkhóđểdựđoánđượcrằngcôngviệcđósẽtiếptụcđánhbạingườikếtiếpnhưnóđãhạgụchaingườitrước.

Ranhữngquyếtđịnhnhânsựđúngđắn làcách tốtnhấtđểquản lýmột tổchức.Nhữngquyếtđịnhđóchothấymứcđộhiệuquảcủaviệcquảnlý,hệthốnggiátrịcủatổchứclàgì,vàtổchứccóxemtrọngcôngviệchaykhông.Dùnhàquản lýcócốgắnggiữbímậtvềnhữngquyếtđịnhcủamìnhđếnmứcnàođinữathìquyếtđịnhvềnhânsựkhôngthểgiấugiếmđược.Chúngluônrấtdễnhậnthấy.

Nhàquảntrịthườngkhôngthểđánhgiáliệumộtbướcđichiếnthuậtcósángsuốthaykhông.Màthậtrahọcũngkhôngquantâm.“TôikhôngbiếttạisaochúngtalạimuadoanhnghiệpnàyởAustralia,nhưngnókhôngảnhhưởngđến những gì chúng ta đang làm tại FortWorth này” là phảnứng thườnggặp.Nhưng nếu chính nhà quản trị đó nghe thấy “JoeSmith đã trở thànhgiámđốckiểmsoát củabộphậnXYZ”,họ thườnghiểu rõvề Joehơn rấtnhiềusovớihiểubiếtcủacácnhàquảnlýcấpcaovềJoe.Họsẽnói:“Joexứngđángđượcđềbạt,anhấy làmột lựachọntuyệtvời-anhấyđúnglàngườimàbộphậnđóđangcầnđểkiểmsoátsựtăngtrưởngnhanhchóngởđó”.

NhưngnếuJoeđượcthăngtiếnvìanhtalàngườibiếtvậnđộnghànhlang,mọingườisẽbiếtđiềunàysauđó.Tấtcảhọsẽtựnói“Vâng,tốtthôi.Đólàcáchđểthăngtiếnởcôngtynày”.Họsẽxemthườngcấptrêncủamìnhvìéphọvàoconđườngbèphái,vàcuốicùnghọhoặctựxinnghỉviệchoặcgianhậpvàonạnbèphái.Nhưchúngtađãbiếttừlâu,conngườitrongmọitổchứcđềucóxuhướnghànhđộngtheonhữnggìmànhờđóngườikhácđược

tưởng thưởng.Vàkhiphần thưởngdànhchonhữngngười làmviệckhônghiệuquả,nhữngngườixunịnh,haynhữngngười chỉđượccái khôn ranh,mọingườitrongtổchứcsẽnhanhchóngtrởnênvôhiệuquả,xunịnhvàgiảohoạt.

Cácnhàquảntrịkhôngcốgắngđưaranhữngquyếtđịnhnhânsựchínhxáckhôngchỉgặprủirovềhiệuquảcôngviệcyếukém,họcòncónguycơđánhmấtcảuytíncủamìnhtrongtổchức.


6.QUYTẮCĐỔIMỚI

Bấtchấpnhữngtranhcãigầnđâyvề“tínhcáchdoanhnghiệp”[24],mộtsốcôngtynơitôilàmviệctrongsuốt30nămquađãcónhữngtínhcáchđótừlâu.Nhưngtôicũngbiếtnhiềungười-nhânviênbánhàng,bácsĩphẫuthuật,nhàbáo,họcgiảvàthậmchínhạcsĩ-cũngcónhữngtínhcáchấymàkhôngliênquangìđếncôngviệckinhdoanh.Điểmchungcủatấtcảnhữngdoanhnghiệpthànhcôngmàtôibiếtkhôngphảilàmộtnhómtínhcáchnhấtđịnhmàlàsựcamkếtvớicáchoạtđộngđổimớimộtcáchhệthống.

Đổimớilàmộtchứcnăngđặctrưngcủadoanhnghiệp,dùlàdoanhnghiệpkinhdoanhhaytổchứcdịchvụcôngích,haymộtvụđầutưmớibắtđầucủamộtbànộitrợtrongnhàbếp.Đólàphươngtiệnmàdoanhnghiệpsửdụngđểtạoranhữngtàinguyênmớimanglạicủacảihaycảithiệnnguồnlựcsẵncóđểtăngcườngkhảnăngtạoracủacải.

Ngàynay,nhiềungườicònbốirốivềmộtđịnhnghĩaphùhợpcho“doanhnghiệp”[25].Một sốnhàquan sát sửdụng thuậtngữnàyđểchỉ tất cả cáccông ty quymô nhỏ, số khác thì xem đó là tất cả các doanh nghiệpmớithànhlập.Tuynhiêntrênthựctế,rấtnhiềucôngtylớnđượctổchứctốtđượcxemlàdoanhnghiệpthànhcông.Dođó, thuậtngữnàykhôngdùngđểchỉkíchthướchaytuổiđờicủadoanhnghiệpmàđếnmộtdạnghoạtđộngnhấtđịnh.Tâmđiểmcủahoạtđộngđólàsựđổimới:nỗlựcđểtạoranhữngthayđổitrongtiềmnăngkinhtếvàxãhộicủadoanhnghiệp.

Nguồnlựccủađổimới

Tấtnhiêncónhữngsựđổimớixuấthiệntừmộtkhoảnhkhắcxuấtthần.Thếnhưnghầuhếtnhữngsựđổimới,đặcbiệtlànhữngđổimớithànhcông,đềuđượctạonêntừquátrìnhtìmkiếmnhữngcơhộiđổimới-vốnrấtítkhixuấthiện -một cách nghiêm túc và cómục đích.Có bốn nhóm cơ hội tồn tạitrongmộtcôngtyhaymộtngành:nhữngsựkiệnbấtngờ,nhữngđiềuphilý,nhữngnhu cầu xuất hiện trong quá trình vận hànhvà những thay đổi củangànhhaythịtrường.

Bênngoàicôngty,cóbanguồncơhộikhácnhautồntạitrongmôitrườngxãhộivàtrithức:thayđổivềnhânkhẩuhọc,thayđổivềnhậnthứcvàsựxuất

hiệncủacáctrithứcmới.

Cóthểdễdàngnhậnthấynhữngnguồntrênchồngchéolênnhau,khácbiệtởmứcđộrủiro,khókhănvàphứctạp.Khảnăngđổimớicóthểđồngthờinằmtrongmộthoặcnhiềunguồncơhội,nhưngkhikếthợpcácnhântốnàylạivớinhau,chúnglànguồngốccủaphầnlớnnhữngcơhộiđổimới.

NHỮNGSỰKIỆNBẤTNGỜ

Trướchết,hãyxemxétnguồncơhộiđổimớidễthấynhấtvàđơngiảnnhất:sựbấtngờ.Đầunhữngnăm1930,IBMđãpháttriểnmáyđếmtiềnhiệnđạiđầutiên,đượcthiếtkếriêngchocácngânhàng.Nhưngcácngânhàngvàonăm1933khôngcóchủtrươngmuacácthiếtbịmới.TheocâuchuyệnmàThomasWatson,Sr.,ngườisánglậpvàlàtổnggiámđốccủaIBMtrongthờigiandàithườngkể,điềukỳdiệucứucôngtykhỏiphásảnlànóđãtậndụngđượcmột thành công đầy bất ngờ:Thư việnCông cộngNewYorkmuốnmuamáy đếm tiền!Không như ngân hàng, các thư viện thời kỳĐổiMới(NewDeal)cótiền,vàWatsonđãbánđượchơnmộttrămchiếcmáychocácthưviệnnày.

Mườilămnămsau,khimọingườiđềutinrằngmáytínhđượcthiếtkếchonhữngcôngviệcvềkhoahọcphứctạp,thìbấtngờcácdoanhnghiệplạithểhiệnmongmuốncóđượcmộtchiếcmáyđểtínhtiềnlương.Univac,côngtycó chiếcmáy tính hiện đại nhất, đã từ chối ứng dụng nó vào kinh doanh.NhưngIBMngaylậptứcnhậnrarằnghọđangđứngtrướcmộtcơhộilớn,bấtngờvàkhảthinênđãthiếtkếlạimáytínhdựatrêncơsởlàchiếcmáycủaUnivacđểphụcvụcácứngdụngđạichúngkhácnhưtínhlương,đánhvănbản,vàtrongvòng5nămđãtrởthànhngườidẫnđầutrongngànhcôngnghiệpmáytính.

Sựthấtbạibấtngờcũngcóthểlàkhởinguồnchocơhộiđổimớiquantrọngkhôngkém.MọingườiđềubiếtFordEdsellàmộtthấtbạilớnnhấttrongsốnhữngdòngxehơimớitrongngànhcôngnghiệpôtô.TuynhiênrấtítngườibiếtrằngthấtbạicủaEdsellàkhởinguồnchothànhcôngtolớncủacôngtysaunày.TheokếhoạchcủaFordthìEdsel,mẫuôtôđượcthiếtkếcẩnthậnnhất trongngànhcôngnghiệpô tô thờiđó,sẽ lấpđầychuỗisảnphẩmcủacông ty để cạnh tranh với General Motors. Khi Edsel được tung ra thịtrường,bấtchấpmọikếhoạch,mọinghiêncứuthịtrườngvàcôngsứcthiếtkếbỏra,Fordnhậnrarằngcómộtvấnđềnàođóđangdiễnratrênthịtrường

ôtôđingượclạivớinhữnggiảđịnhcơbảnmàcảGMvàmọinhàsảnxuấtkhácdựavàođểthiếtkếvàmarketingsảnphẩmôtô.Thịtrườngkhôngcònphân khúc dựa trên thu nhập nữamà theomột nguyên tắc phân khúc thịtrườngmới-saunàychúngtagọiđólà“vòngđờisảnphẩm”.FordđáplạibằngmẫuxeMustang,vàdòngxenàyđãđemđếnchocôngtysựkhácbiệtvượttrộivàtáilậpvịtrídẫnđầungànhchohãngFord.

Thànhcônghaythấtbạingoàimongđợilànguồngốccủanhữngcơhộiđổimớithắnglợivìhầuhếtcáccôngtysẽbỏquachúnghaythậmchícămghétchúng.Năm1905,mộtnhàkhoahọcĐứctổnghợpnênchấtnovocaine,mộtloạithuốcgâytêcụcbộđầutiênkhônggâynghiện,đãdựđịnhsửdụngnótrongcáccuộcđạiphẫunhưphẫuthuậtđoạnchi.Tuynhiên,cácbácsĩphẫuthuậtlạithíchdùngthuốcmêtoànphầntrongcáccaphẫuthuậtlớn,vàngàynayhọvẫndùngnhưvậy.Thếlàsauđó,novocaineđượccácnhasĩsửdụngrộng rãi.Người sáng chế ra nóđãdùngnhữngnăm tháng còn lại củađờimìnhđểđihếttrườngnhanàyđếntrườngnhakhácdiễnthuyếtnhằmkhuyếncáocácnhasĩkhông“sửdụngsaimụcđích”phátminhưuviệtcủaôngvàonhữngứngdụngmàôngkhônghướngtới.

Quảlàmộtbứctranhkhôihài,nhưngnóchothấytháiđộthườngcócủacácnhàquảntrịtrướcnhữngđiềukhôngthểtiênliệuđượcđạiloạinhư“Lẽranókhôngxảyranhưthế!”.Hệthốngbáocáodoanhnghiệpcủngcốthêmphảnứngnàydonólôikéosựchúýcủanhàquảnlýkhỏinhữngkhảnăngnằmngoàidựkiến.Mộtbáocáothánghayquýtiêubiểuluôndànhtrangđầutiênđểliệtkêcácvấnđề-tứclàvềnhữnglĩnhvựcmàkếtquảthấphơnkỳvọng.Tấtnhiênthôngtinđólàcầnthiếtđểngănchặnsựgiảmsút trongkếtquảhoạtđộng,nhưngnócũngloạibỏkhảnăngnhậnracáccơhộimới.Dấuhiệuđầutiênđểnhậnracơhộithườngnằmởnhữnglĩnhvựcmàcôngtylàmtốthơndựkiến.Dođó,cáccôngty thựcsựcầncóhai“trangđầutiên”-mộttrangnêucácvấnđềkhókhăncầnlưuývàmộttrangchỉracáccơhội-vànhàquảntrịnêndànhthờigianbằngnhauđểxemxétcảhaitrangnày.

NHỮNGĐIỀUPHILÝ

AlconLaboratorieslàmộttrongnhữngcâuchuyệnthànhcôngnhấtthờikỳnhữngnăm1960bởiBillCorner,ngườiđồngsánglậpcôngty,đãkhámpháramộtđiềuphilýtrongcôngnghệyhọc.Phẫuthuậtchữađụcthủytinhthểlàmột trongba,bốnphẫu thuậtphổbiếnnhất trên thếgiới.Suốt300nămqua,cácbácsĩđãhệthốnghóaquytrìnhphẫuthuậtđếnmứcchỉcònlạimột

bướcduynhấtphảitiếnhànhtheo“kiểucổ”-đólàbướccắtthủytinhthể.Cácbácsĩphẫuthuậtmắtđãhọcđượccáchcắtthủytinhthểvớitỉlệthànhcôngtuyệtđối,nhưngđólàmộtquytrìnhquákhácsovớicáccôngđoạncònlại của cuộcphẫu thuật vàdođókhôngphùhợpvới cuộcphẫu thuật đếnmứcngườitakinhsợnó.Điềuđóthậtlàphilý.

Từ50nămtrước,cácbácsĩđãbiếtmộtloạienzymecóthểlàmtanthủytinhthểmàkhôngcầnphảicắtnó.TấtcảnhữnggìCornerlàmlàbổsungchấtchốngphânhủyvàoenzymenàyđểnócóthểtựtồntạitrongvàitháng.CácbácsĩphẫuthuậtmắtnhanhchóngđónnhậnhợpchấtnàyvàAlconchiếmđượcvịtríđộcquyềncủamìnhtrêntoànthếgiới.Mườilămnămsau,NestlémualạiAlconvớimộtmứcgiángoàisứctưởngtượng.

Nhữngnghịchlýtronglogichaytrongquátrìnhnhưthếchínhlàmộttrongnhữngtiềnđềchocơhộixuấthiện.Mộtnguồnkhác làsựbấthợp lýgiữacácthựctiễnkinhtế.Vídụnhư,bấtcứkhinàomộtngànhcóthịtrườngtăngtrưởngổnđịnhnhưnglợinhuậnbiêngiảm-chẳnghạnnhưngànhthéptạicácnướcpháttriểnthờikỳ1950đến1970-thìtrongngànhđóđềutồntạimộtsựphilý.Vàcâutrảlờimàsựđổimớimanglạichongànhthéplà:cácnhàmáyquymônhỏ.

Sự phi lý giữa những kỳ vọng và kết quả cũngmở ra khả năng đổimới.Trong50nămsaukhibướcsangthếkỷ20,cáccôngtyđóngtàuvàvậntảibiểnđãnỗlựclàmchotàubiểndichuyểnnhanhhơnvàgiảmmứctiêuhaonhiênliệu.Thếnhưnghọcànglàmtăngtốcđộtàubiểnvàhạthấpnhucầunhiên liệu thì tình hình của ngành vận tải biển càng trở nên xấu đi. Đếnkhoảngnăm1950,ngànhvậntảibiểnđãgầnnhưhấphối,nếukhôngnóilàđãchết.

Tuynhiên,tấtcảnhữnggìsailầmlàsựbấthợplýgiữagiảthuyếtvàthựctếcủa ngành.Chi phí thực tế khôngphát sinh trong lúc thực hiện côngviệc(tứclàkhitàuchạytrênbiển)màtronglúckhôngthựchiệncôngviệc(tứclàneovôíchởbếntàu).Mộtkhinhàquảntrịhiểuchiphíthựcsựnằmởđâu,thìsựđổimớitrởnênrõrànghơn:tàunhỏchạynhữnglộtrìnhngắn,kếthợpvới tàuvận tải chởcontainer.Giảiphápnàychỉ sửdụngcôngnghệcũvàđượcápdụngvàongànhvậntảibiểnmộtcáchrấtđơngiản,nhưsựkếthợpgiữaxetảivàtàuhỏađãđượcápdụngtrongngànhvậntảiđườngbộtừ30nămtrước.Sựthayđổitrongcáchnhìn,chứkhôngphảitrongcôngnghệ,đãthayđổihoàntoànnềnkinhtếvậntảibiển,vàbiếnvậntảibiểnthànhngành

pháttriểnnhấttrong20-30nămqua.

NHỮNGNHUCẦUPHÁTSINH

BấtcứaiđãtừngláixeởNhậtđềubiếtởđókhônghềcóhệthốngđườngcaotốchiệnđại.Đườngsácủahọvẫntươngtựnhưnhữngconđườngđượclàmchoxengựatừthếkỷthứ10.SởdĩhệthốngđườngsácủahọphụcvụtốtchoôtôvàxetảilànhờnướcNhậtđãứngdụngthíchhợpgươngcầumàMỹsửdụngtrênđườngcaotốcđầunhữngnăm1930.Gươngcầugiúpchomỗiôtôđềunhìnthấycácôtôkháctừbấtkỳhướngnào.Chỉsựsángtạođơngiảnnàyđãgiúpchogiaothôngtrởnênthôngsuốtvàgiảmthiểutainạn-phátminhnàyđãkhaitháctốtmộtnhucầuphátsinh.

Nhữnggìchúngtagọi làphươngtiện truyềnthôngđạichúngngàynaycónguồngốctừhaiphátminhđượcpháttriểntừnăm1890đểđápứnghainhucầu thời đó. Phát minh thứ nhất là kỹ thuật in Linotype của OttmarMergenthaler,làcôngnghệchophépinbáonhanhchóngvàchorasốlượnglớn.Phátminhcònlạilàquảngcáohiệnđại,đượcđưarabởinhữngnhàpháthànhbáochíthựcsựđầutiên,AdolphOchscủatờNewYorkTimes,JosephPulitzercủabáoNewYorkWorld,vàWilliamRandolphHearst.Quảngcáochophéphọpháthànhtintứcgầnnhưmiễnphí.

NHỮNGTHAYĐỔITRONGNGÀNHVÀTHỊTRƯỜNG

Nhàquảnlýcóthểtinrằngcơcấucủangànhđãđượcaiđóđịnhsẵn,nhưngnhững cơ cấu này có thể - và thường xuyên - thay đổi chỉ quamột đêm.Nhữngthayđổiđótạoranhữngcơhộituyệtvờichosựđổimới.

Một trong những câu chuyện kinh doanh thành công nhất của Mỹ trongnhững thậpkỷgầnđây là công tymôigiớiDonaldson,Lufkin&Jenrette,gầnđâyđượccông tybảohiểmEquitableLifeAssuranceSocietymua lại.DL&Jđượcthànhlậpnăm1960bởibathanhniêntrẻtuổivừatốtnghiệptừTrườngKinhdoanhHarvard,nhữngngườinhậnrarằngcơcấucủangànhtàichínhđangthayđổikhicácnhàđầutưnắmquyềnchiphối.Khiđónhữngthanhniênnàykhônghềcómộtđồngvốnhaymốiquanhệnào.Tuynhiên,chỉ trong vòng vài năm, công ty của họ đã chiếm vị trí dẫn đầu trong xuhướngmôigiớinhậnhoahồngvàlàmộttrongnhữngnhàmôigiớitiêubiểunhấtcủaPhốWall.Đócũnglàcôngtyđầutiênđượcthànhlậpvàpháthànhcổphiếuđạichúng.

Tươngtự,nhữngthayđổitrongcơcấungànhđãtạoramộtloạtcơhộiđổimớichocácnhàcungcấpdịchvụchămsócsứckhỏecủaMỹ.Trong15nămqua,cácbệnhviệntưnhânchuyênvềphẫuthuậtvàtâmthần,cáctrungtâmcấpcứuvàcáctổchứcchămsócsứckhỏeHMO[26](rấtphổbiếntạiMỹ)đượcmở ra trênkhắpcácbangcủaHoaKỳ.Cáccơhội trongngànhviễnthông cũng đi liền với những chuyển biến của ngành - trong công nghệtruyềntin(nhưdịchvụđiệnthoạiđườngdàicủaMCI[27]vàSprint[28])vàtrongthiếtbị(nhưsựvươnlêncủaRolmtrongngànhsảnxuấttổngđàiđộclập-PBX).

Khimộtngànhpháttriểnnhanhchóng-cácchỉtiêuquantrọngđạtmứctăngtrưởngkhoảng40%trong10nămhoặcíthơn-thìcơcấucủanóthayđổi.Cáccôngtydẫnđầu-tậptrungvàoviệcbảovệnhữnggìhọđangcó-cóxuhướngkhôngphảnứngkhicáccôngtymớitháchthứchọ.Trênthựctế,khicơcấuthịtrườnghayngànhthayđổi,nhữngngườidẫnđầutrướcđóthườnghếtlầnnàyđếnlầnkhácbỏquanhữngphânkhúcthịtrườngpháttriểnmạnhnhất.Cáccơhộimớihiếmkhiphùhợpvớicáchthứcmàngànhđãvàvẫnđangtiếpcận,xácđịnhthịtrườnghaycấutrúcđểđápứngthịtrường.Vìthế,nhữngngườitiênphongcàngcócơhộitốtđểpháttriểnmộtmìnhtrongthờigiandài.

NHỮNGTHAYĐỔIVỀNHÂNKHẨUHỌC

Trongsốcácnguồncơhộiđổimớinằmbênngoàidoanhnghiệp,nhânkhẩuhọclàđángtincậynhất.Cácsựkiệnnhânkhẩuhọcthườngđượcbiếttrước.Vídụ,tấtcảnhữngngườisẽthamgiavàolựclượnglaođộngMỹnăm2000hiệnđãrađời.Tuynhiên,donhữngngườilậpchínhsáchthườngkhôngđểýđếnnhânkhẩuhọcnênnhữngngườichúýđếnvàbiếtcáchkhaithácyếutốnàycóthểthuđượcnhữngthànhquảlớnlao.

NgườiNhật đang dẫn đầu trong ngành sản xuất rô-bô tự động (dùngmáymócthayconngười)vìhọchúýđếnnhânkhẩuhọc.Nhữngnăm1970,mọingườiởcácnướcpháttriểnđềubiếtrằngsựbùngnổtỉlệsinhvàpháttriểngiáodụcđangdiễnramạnhmẽ,ítnhấtmộtnửasốthanhniêntiếptụchọclêncaosaukhi tốtnghiệp trunghọc.Kếtquả là, lượngngườisẵnsànggianhậpnhómlaođộngthủcôngsẽgiảmvànạnthiếuhụtlaođộngphổthôngsẽdiễn ra từnăm1990.Mọingườiđềubiếtđiềunày,nhưngchỉcóngườiNhậthànhđộngvàgiờđâyhọđangdẫnđầu thếgiới trongngành tựđộng

hóa.

ThànhcôngtươngtựxảyđếnvớiClubMediterraneetrongdịchvụdulịchvàkhunghỉdưỡng.Năm1970, cácquan sátviên thận trọngđãnhận thấy sựxuấthiệncủarấtnhiềuthanhniêngiàucóvàhọcvấncaoởchâuÂuvàMỹ.Khôngthỏamãnvớinhữngkỳnghỉnhưcủachamẹhọ-nhữngngườithuộctầnglớplaođộngthườngđinghỉởBrightonhayAtlanticCitynhữngngườitrẻtuổinàylàkháchhànglýtưởngcủanhữngloạihìnhdulịchmớivàkháclạdànhchotuổithanhniên.

Từlâu,cácnhàquảnlýđãnhậnratầmquantrọngcủanhữngthayđổitrongnhânkhẩuhọc,nhưnghọluôntinrằngdânsốthayđổirấtchậm.Trênthựctế,cơhộiđổimớixuấthiệnbởinhữngthayđổivềnhânsố-cũngnhưtrongsựphânbốđộ tuổi, trìnhđộhọcvấn,nghềnghiệpvàvị tríđịa lý - làmộttrongnhữngmụctiêuđángtheođuổivàítrủironhấtmàcácdoanhnghiệpcóthểtậndụng.

NHỮNGTHAYĐỔIVỀNHẬNTHỨC

“Cốcnướcđầymộtnửa”hay“cốcnướccònmộtnửa”môtảcùngmộthiệntượngnhưngcóýnghĩakhácnhaunhưhaitháicực.Thayđổiquanđiểmcủanhàquảnlývềcốcnước“cònmộtnửa”sang“đầymộtnửa”sẽmởramộtcơhộilớnchosựđổimới.

Chẳnghạn,nhiềubằngchứngthựctếchỉrarằngtrong20nămqua,sứckhỏecủangườiMỹđãđượccảithiệnvớitốcđộchưatừngcó-dùtínhtheotỷlệtửvongcủatrẻsơsinh,tỉlệnhữngngườicaotuổitrêntổngdânsố,tỉlệmắcbệnhungthư(khôngtínhungthưphổi),tỉlệbệnhnhânđượccứusốngkhỏibệnhung thư, hay các tiêu chí khác.Mặcdù vậy, hiện tượng tự cho rằngmìnhcóbệnhlạiđangbaotrùmcảnướcMỹ.Chưabaogiờcónhiềungườilolắngvềsứckhỏenhưhiệnnay.Bỗngnhiên,dườngnhưmọithứđềulàcănnguyên gây các bệnh như ung thư, timmạch hay sớmmất trí nhớ. “Cốcnước”thựcsựđã“cònmộtnửa”.

Thayvìvuimừngvìsứckhỏeđượccảithiện,ngườiMỹdườngnhưquálolắngxemhọcònsốngđượcbaolâunữa.Thếgiớinàyđãtạorarấtnhiềucơhộiđổimới:thị trườngmớichonhữngtạpchívềsứckhỏe,cáccâulạcbộthểdụchaycácloạithiếtbịđibộvàmọidạngchếphẩmdinhdưỡngrađời.NgànhkinhdoanhmớipháttriểnnhấtởMỹtrongnăm1983làmộtcôngty

cungcấpthiếtbịtậpthểdụctrongnhà.

Thayđổiquanniệmkhônglàmthayđổithựctếkháchquan,nhưngnólàmthayđổiýnghĩacủamọiviệc,vàthayđổirấtnhanh.Chỉkhôngđầyhainăm,máy tính đã thay đổi từmột thứ hàng xa xỉ hay chỉ dùng cho các doanhnghiệp lớn trở thànhsảnphẩmmàmỗicánhânđềucó thểmuavềnhàđểtínhthuếthunhậpcủamình.Cácnhàkinhtếhọckhôngnhấtthiếtphảinhậnrasựthayđổinày.Thựcra,cóthểhọkhôngliênquangìvớiđiềuđó.Yếutốkhiếnconngườinhìnnhậnmộtcốcnướcđầymộtnửahaycònmộtnửalàtâmlýchứkhôngphảisựkiệnthựctế,vàthayđổinhậnthứcluônlàmộtyếutốkhôngthểđịnhlượng.Tuynhiênnókhôngquámơhồmàrấtthựctếvàcóthểkiểmchứngđược.Vàđiềuquantrọnghơncảlànócóthểđượckhaithácđểtạoracơhộiđổimới.

TRITHỨCMỚI

Trong số những đổimới làm nên lịch sử, những đổimới do tri thứcmớimanglại-dùlàkhoahọc,kỹthuậthayxãhội-chiếmđasố.Chúngthựcsựlànhững“ngôisaosáng”củadoanhnghiệp,chúngđemđếnsựnổitiếngvàthịnhvượng.Chúnglànhữnggìmàngườitaámchỉkhinóiđếnđổimới,dùkhôngphảitấtcảnhữngđổimớidựavàotrithứcđềuquantrọng.

Nhữngđổimớidựa-trên-tri-thứckhácvớitấtcảnhữngdạngđổimớikhácvềthờigiandiễnra,tỉlệthấtbại,khảnăngdựđoántrướccũngnhưđặtranhiềutháchthứcđốivớidoanhnghiệp.Nhưhầuhếtcácngôisaosángkhác,chúngcóthểkhôngổnđịnh,thấtthườngvàkhóđịnhhướng.Vídụ,trongtấtcảcáchìnhthứcđổimới,đổimớidựatrêntrithứccầnđầutưnhiềuthờigiannhất.Từthờiđiểmxuấthiệntrithứcmớichođếnkhinóđượcchuyểnhóathànhcôngnghệcó thểsửdụngđược thườngcầnmộtkhoảng thờigiankhádài.Sauđólạimấtmộtkhoảngthờigiandàiđểcôngnghệmớiđượcthươngmạihóaởdạngsảnphẩm,quytrìnhhaydịchvụcóthểcungcấprathị trường.Tổng cộng, thời gian đầu tưmất khoảng 50 năm và con số này hầu nhưkhônghềgiảmđitrongsuốtchiềudàilịchsử.

Đểtrởnênhiệuquả,đổimớikiểunàythườngyêucầukhôngchỉmộtmàrấtnhiềuloạitrithức.Hãyxemxétvídụvềđổimớidựa-trên-kiến-thứccósứcthuyếtphụcnhất:ngânhànghiệnđại.Lýthuyếtvềngânhàngphụcvụchodoanh nghiệp - tức là tập trung sử dụng vốn thúc đẩy phát triển kinh tế -đượcsángtạorabởiComtedeSaint-SimontừthờiNapoleon.Bấtchấpsự

lỗilạcxuấtchúngcủaSaint-Simon,phải30nămsaukhiôngmấtvàonăm1825,haitrongsốnhữnghọctròxuấtsắccủaông,haianhemJacobvàIsaacPereire,mớithànhlậpmộtngânhàngdoanhnghiệpđầutiênmangtênCreditMobilier,đánhdấuchosựkhởiđầucủahệthốngmàngàynaychúngtagọilàchủnghĩatưbảntàichính.

Tuynhiên,haianhemnhàPereirekhôngbiết rằngởbênkiabờbiển- tạinướcAnh-ngânhàngthươngmạihiệnđạipháttriểngầnnhưcùnglúcvớihọ.CreditMobilierđãthấtbạithảmhại.Vàinămsau,haithanhniêntrẻtuổi-J.P.Morgan,mộtngườiMỹ,vàmộtngườiĐứctênlàGeorgSiemens-đãkết hợp hai lý thuyết về ngân hàng doanh nghiệp của Pháp và ngân hàngthươngmạicủaAnhđểtạonênhaingânhànghiệnđạithànhcôngđầutiên:J.P.Morgan&CompanyởNewYorkvàDeutscheBankởBerlin.Mườinămsau,mộtngườiNhật trẻ,ShibusawaEiichi,đãápdụngkháiniệmcủaSiemensvàonướcôngvàquađógópphầnhìnhthànhnênmộtnềnkinhtếNhậthiệnđại.Mộtđổimớidựa-trên-tri-thức luônđivào thực tế theocáchnhưthế.

Mộtdẫnchứngkhác làmáy tínhđòihỏi ítnhất sáu lĩnhvực tri thứckhácnhau:

•Sốhọcnhịphân.

•ĐịnhnghĩacủaCharlesBabbagevềmáytính,xuấthiệnvàonửađầuthếkỷ19.

•Thẻđụclỗ,doHermanHollerithphátminhchocuộcđiềutradânsốMỹnăm1890.

•Đèntriot(đènđiệntửbacực),thiếtbịchuyểnmạchđiệnđượcphátminhnăm1906.

•Logicbiểutượng(haykýhiệu),đượcpháttriểntừnăm1910đến1913bởiBertrandRussellvàAlfredNorthWhitehead.

•VànhữngkháiniệmvềlậptrìnhvàsựphảnhồixuấthiệntừnhữngnỗlựcbấtthànhtrongChiếntranhThếgiớiIkhipháttriểnsúngphòngkhông.

Dùmọitrithứccầnthiếtđãsẵnsàngvàonăm1918,nhưngchiếcmáytính

kỹthuậtsốđầutiênhoạtđộngđượcchỉxuấthiệnvàonăm1946.

Thờigianđểthâmnhậpthựctếvàsựhộitụđồngthờicủanhiềuloạitrithứckhácnhaugiảithíchnhữngđiểmđặctrưngcủacácđổimớidựa-trên-tri-thức,cả sứchấpdẫnvà sựnguyhiểmcủanó.Trong suốt thờikỳ tiềnđổimới,ngườitanóinhiềuhơnlàm.Sauđó,khicácnhântốđồngloạtkéođến,hàngloạtthửnghiệmvàhànhđộngđượctiếnhành.Và,nhiềusuyđoáncũngxuấthiện.Chẳnghạnnhư,giữanăm1880và1890,gần1.000côngtylinhkiệnđiệntửđượcthànhlậptạicácnướcpháttriển.Tấtnhiên,sauđólàmộtthờikỳsụpđổvàcảitổ.Đếnnăm1914,chỉcòn25côngtysốngsót.Đầunhữngnăm1920,cótừ300đến500côngtyôtôtrêntoànnướcMỹ,đếnnăm1960chỉcònlại4côngty.

Sựđổimớidựa-trên-tri-thứccóthểkiểmsoátđượcmặcdùrấtkhókhăn.Đểthànhcôngtrongđổimới,phảitiếnhànhphântíchcáclĩnhvựctrithứckhácnhau.CảJ.P.MorganvàGeorgSiemensđềulàmthếkhihọthànhlậpcácngânhàngcủahọ.AnhemnhàWrightcũnglàmthếkhihọpháttriểnchiếcmáybayđầutiêncóthểthựcsựbayđược.

Nghiêncứucẩnthậncácnhucầu-vàtrênhếtlàkhảnăng-củangườitiêudùngtiềmnăngcũngrấtquantrọng.Nghecóvẻnghịchlý,nhưngđổimớidựa-trên-tri-thức lại phụ thuộcvào thị trườnghơnbất cứ loạiđổimớinàokhác.DeHavilland,mộtcôngtycủaAnh,đãthiếtkếvàsảnxuấtchiếcmáybayphảnlựcchởkháchđầutiên,nhưnghọđãkhôngphântíchnhữnggìthịtrườngcầnvàdođókhôngxácđịnhđượchainhântốsau:Mộtlàsựtươngthích - tức là kích thước và trọng tải phù hợp cho từng đường bay nhằmmanglạimộtlợithếkhôngthểtranhcãichongànhhàngkhông.Nhântốthứhaicũngrấtthựctế.Đólàcáchãnghàngkhôngcóđủtiềnđểmuamộtchiếcmáybayđắtnhưthếkhông?VìdeHavillandđãkhôngtiếnhànhphântíchkháchhàngmộtcáchđầyđủnênđãphảinhườngvịthếdẫnđầuthịtrườnghàngkhôngthươngmạichohaicôngtyMỹBoeingvàDouglas.

Nhữngnguyêntắcđổimới

Đổimớicómụcđíchvàcóhệthốngbắtđầubằngviệcphântíchcácnguồntạocơhộimới.Tùyvàobốicảnhmàcácnguồncơhộicó tầmquan trọngkhácnhautạinhữngthờiđiểmkhácnhau.Chẳnghạn,nhânkhẩuhọccóthểít liênquanđếnnhữngđổimới trongquy trìnhsảnxuấtcôngnghiệpnặngnhưsảnxuấtthép,trongkhimáyincôngnghệLinotypethànhcôngchủyếu

nhờkhôngcóđủthợsắpchữcókỹnăngđểđápứngnhucầutolớncủathịtrường.Vìlẽđó,trithứcmớichỉđóngvaitròrấtnhỏtrongviệcmộtngườicảitiếnmộtcôngcụnhằmđápứngnhucầumàsựthayđổinhânkhẩuhọc,hayluậtthuếmới,tạora.Nhưngdùtrongtìnhhuốngnàothìcácnhàđổimớicũngphảiphântíchtấtcảcácnguồncơhội.

Dođổimới phụ thuộcvào cảkhái niệm lẫn tri giác, cácnhàđổimới cầnbướcrađểquansát,tìmhiểuvàlắngnghe.Cácnhàđổimớithànhcôngsửdụngcảhaibáncầunãotráivàphảicủahọ.Họtiếnhànhphântíchnhữnggìcầnphảiđổimớiđểđápứngcơhội.Sauđóhọrangoàiquansátkháchhàngtiềmnăngđểnghiêncứucáckỳvọng,giátrịvànhucầucủahọ.

Đểhiệuquả,đổimớiphảiđơngiảnvàcótrọngtâm.Đổimớinênbắtđầuvớitừngviệcmột,nếukhôngsẽ làmmọingườibối rối.Thựcra, lờikhencaoquýnhấtdànhchosựđổimớilàkhimọingườinói:“Điềunàythậtrõràng.Tại sao trướcđâychúng takhôngnghĩđếnnhỉ?Thậtđơngiản làmsao!”.Ngaycảnhữngđổimới tạonênnhómkháchhàngmớihaythị trườngmớicũngphảiđượcđịnhhướngđếnmộtứngdụngcụthể,rõràng,vàđượcthiếtkếcẩnthận.

Nhữngđổimớihiệuquảđềukhởiđầu từviệcnhỏ.Chúngkhônghềđồsộhayphôtrương.Đócóthểlàmộtsángkiếngiúpmộtthiếtbịchuyểnđộngcóthểnạpđiệntrongkhiđangchạytrênđườngray,mộtđổimớikhiếnxeđiệntrởthànhhiệnthực.Đócóthểchỉlàmộtýtưởngsơkhaivềviệcchocùngmộtsốlượngquediêmvàotrongcáchộpdiêm(thườnglà50).LưuýđơngiảnnàychophépápdụngdâychuyềntựđộngđóngdiêmvàohộpvàđemđếnchongườiThụyĐiểnthếđộcquyềntrongngànhdiêmtrêntoànthếgiới.Ngượclại,nhữngýtưởngphôtrươngnhằm“cáchmạnghóamộtngànhcôngnghiệp”thườngkhôngmanglạikếtquảgì.

Trênthựctế,khôngaicóthểnóitrướcliệumộtđổimớicuốicùngsẽđemlạicôngviệckinhdoanh to lớnhaychỉnhậnđượcnhữngkếtquảkhiêm tốn.Nhưng dù kết quả có khiêm tốn thìmục tiêu ban đầu của những đổimớithànhcônglàphảithiếtlậpnênmộttiêuchuẩn,tạohướngđichomộtcôngnghệmớihaymộtngànhmới,tạoramộtcôngviệckinhdoanhdẫntrướcđốithủ-vàduytrìvịthếđó.Nếumộtđổimớikhôngnhắmđếnvịtrídẫnđầungaytừlúcbắtđầu,cólẽđổimớiđóchưađủ“mới”.

Trêntấtcảlà,đổimớilàcôngviệcchứkhôngphảimộtthiêntài.Nóđòihỏi

trithức,sựkhéoléovàtínhtậptrung.Rõràngnhiềungườicókhảnăngtrởthành nhà đổimới hơn những người khác, nhưng tài năng của họ nằm ởnhững lĩnhvựcđãđượcxácđịnh.Trên thực tế,nhàđổimớihiếmkhi làmviệctrongnhiềuhơnmộtlĩnhvực.Trongtấtcảnhữngphátminhmangtínhhệ thốngcủamình,ThomasEdisonchỉ làmviệc trong lĩnhvựcđiện.Mộtnhàđổimớitronglĩnhvựctàichính,vídụnhưCitibank,thườngkhôngdấnthânvàonhữngđổimớitronglĩnhvựcchămsócsứckhỏe.

Trongđổimới,cũngnhưtrongbấtkỳnỗlựcnàokhác,tồntạicảtàinăng,sựkhéo léovà tri thức.Nhưngquan trọngnhất, đổimới đòi hỏi sự làmviệcchămchỉ,cótrọngtâmvàcómụcđích.Nếuthiếusựsiêngnăng,lòngkiêntrìvàsựtậntụythìtàinăng,sựkhéoléovàtrithứccũngkhôngmanglạikếtquảgì.

Tấtnhiên,doanhnghiệpcórấtnhiềuvấnđềcầnquantâmchứkhôngchỉđổimớicóhệthống-vídụnhưxácđịnhrõchiếnlượcdoanhnghiệp,nguyêntắcquảnlýdoanhnghiệp,nhữngviệccótầmquantrọngkhôngkémtrongcácdoanhnghiệpđanghoạtđộng,cáctổchứcdịchvụcôngcộngvàcácdoanhnghiệpmới.Tuynhiên,nềntảngvữngchắcnhấtchohoạtđộnghiệuquảcủadoanhnghiệpvẫnlàthựchiệnnhữngđổimớimangtínhhệthống.


7.QUẢNTRỊTHEOHƯỚNGHIỆUQUẢ

Tráchnhiệmđầutiên-cũnglàtráchnhiệmcốhữu-củamộtgiámđốcdoanhnghiệplàgì?Cốgắngđạthiệuquảkinhtếtốtnhấttừnhữngnguồnlựcsẵncóhoặckhảdụng.Tấtcảnhữngthứkhácmànhàquảnlýcầnthựchiện,hoặcmuốnthựchiện,đềunằmtrongmụctiêuhoạtđộngkinhtếhiệuquảvàkếtquảlợinhuậntốttrongnhữngnămsauđó.Ngaycảcácsứmệnhcaocảcủaquảntrịnhưđánhgiátráchnhiệmxãhội(socialresponsibilities)vàcáccơhộivănhóa(culturalopportunities)cũngkhôngnằmngoàitiềngiảđịnhnày.Và,nhữngphần thưởngcánhâncủanhàquản trị -như tiềnbạcvàđịavị -cũngthuộcvềtiềngiảđịnhđó.

Vìvậy,mọinhàquản trịđềusửdụngrấtnhiều,nếukhôngnói là toànbộ,thờigiancủahọđểgiảiquyếtcácvấnđềvềhiệunănghoạtđộngkinhdoanhngắnhạn.Họtựbuộcmìnhvàonhữngviệcnhưtính toángiá thànhvàgiábán,lậpkếhoạchvàbánhàng,kiểmsoátchấtlượngvàdịchvụkháchhàng,thumuavậttưvàđàotạohuấnluyện.Hơnnữa,cómộtloạtnhữngcôngcụvà kỹ thuật hiện đại luôn sẵn sàng hỗ trợ nhà quản trịmở rộng khả năngquảnlýhômnayđểđạtđượchiệuquảkinhtếcaochocảhiệntại lẫntươnglai.Đâycũnglàchủđềchínhcủa90trên100cuốnsáchtrongcácthưviệnsáchkinhtế,vàcủa90trên100báocáovànghiêncứuđượcthựchiệntronglĩnhvựckinhdoanh.

Khôngcóthờigianchonhữnglờisáorỗng

Bấtchấplưuýtrên,chỉmộtsốítnhàquảnlýđểlạiấntượngmạnhvềhiệunăngcủabảnthânhọ.Nhữngngườicònlạirấtmuốnbiếtlàmthếnàođểsắpxếpcôngviệc, làm thếnàođểxácđịnhđiềuquan trọng từnhữngviệcchỉlàmlãngphíthờigiancũngnhưnhữngcôngviệccótriểnvọngmanglạihiệuquảcaotừviệcchỉmanglạichohọsựthấtvọng.Nhiềunhàquảnlýngàynaychỉrútrađượcthứchungchunghếtsứcmậpmờtừdòngthácthôngtinvàbáocáokhổnglồngaybêncạnhnhưmuốnnhấnchìmhọ.Nhữngcâunóisáorỗngtheokiểu“chiphíthấp”hay“lợinhuậncao”đượcnémquanémlạinhằmtrảlờichomộtvấnđề:Điềugìthựcsựquyếtđịnhhiệuquảkinhtếvàkếtquảtrongcôngtycủatôi?

Ngaycảtrongnhữngthờikỳ“thịtrườngthuộcvềngườibán”,việcquảntrị

theohiệunăngkinhtế thườnglànguồngốccủanhữngthấtbại triềnmiên.Và ngay khi thị trường trở lại bình thường vàmang tính cạnh tranh nhưtrước,việcquảntrịtheohiệunăngkinhtếlạitạorasựrốiloạn,áplựcvàlolắngvì cácquyếtđịnh thườngkhônghợp lýngaycảđốivớicácmục tiêungắnhạn,huốnghồđốivớicácchiếnlượcdàihạncủacôngty.[29]

Điềuchúngtacầnkhôngphảilàcóthêmcôngcụhaycónhữngcôngcụhiệuquảhơn-chúngtađãcóquánhiềucôngcụ,nhiềuhơnmứcmộtcôngtycóthểsửdụng(chứchưanóiđếncánhânmộtnhàquảntrị).Điềuchúngtacầnchỉlàmộtvàikháiniệmđơngiản-mộtvàinguyêntắcthôsơnhưnguyêntắcngóntaycái-đủđểgiúpcôngtytổchứchiệuquảcôngviệcbằngcáchtrảlờinhữngcâuhỏisau:

-Côngviệccủanhàquảnlýlàgì?

-Vấnđềchínhcủacôngviệcđólàgì?

-Đâulànguyêntắcđểxácđịnhvàphântíchvấnđềđó?

Sựnhấnmạnhkhôngđúngchỗ

Tôikhôngđịnhđưarađâykháiniệmvẫnđượcthổilênthành“khoahọcvềkinhtếquảntrị”.Tôicũngkhôngcóýđịnhđưaramộtcôngthứcthầnkỳ,một“bảnliệtkênhữngviệccầnlàm”(“checklist”)haymột“quytrình”,lànhữngthứcóthểphụcvụchonhàquảntrị.Lýdolàvìcôngviệc(job)củahọlàlàmviệc(work)-mộtcôngviệc(work)vấtvả,đòihỏikhắtkhevàđầyrủi ro.Mặcdùcó rấtnhiềumáymóccó thể tiếtkiệmsức laođộngnhưngchưaaisángtạorađượcmáy“tiếtkiệmcôngviệc”(work-saving),chứchưanóitới“tiếtkiệmsuynghĩ”(think-saving).

Nhưngtôidámtuyênbốrằngchúngtađềuđãbiếtcách tổchứccôngviệcquảnlýtheohiệuquảkinhtếvàthựchiệnnóđúnghướngcũngnhưđạtkếtquả.Nhưthế,đápánchobacâuhỏiquantrọngtrênđãcó,thậmchíchúngđãđượcbiếtđếntrongmộtthờigiandàivàchúngtakhôngnênngạcnhiênvềchúngnữa.

1.Côngviệccủanhàquảnlýlàgì?Đólàhướngcácnguồnlựcvànỗlựccủadoanhnghiệpvàocáccơhộitạoranhữngthànhquảcóýnghĩavềmặtkinhtế.Nghesáorỗngvàcũrích-nhưngđúnglànhưvậy!Mọibàiphântíchviệc

phânbổnguồn lựcvànỗ lực trongdoanhnghiệpmà tôi từngđọcquahayđíchthântiếnhànhđềuchỉramộtcáchrõrànglàrấtnhiềuthờigian,côngsức,sự tập trungvà tiềnbạcđượcđổvào“cácvấnđề” thayvìvàocáccơhội,vàthứđếnlàđổvàonhữnglĩnhvựcmàngaycảhiệunăngphithườngcũngchỉmanglạiảnhhưởngkhôngđángkểtớikếtquảcuốicùng.

2.Vấnđềchủyếutrongcôngviệccủanhàquảnlýlàgì?Cómộtsựnhầmlẫncơbảngiữahiệuquả(effectiveness)vàhiệunăng(efficiency),màđặctrưnglàsựnhầmlẫngiữalàmđúngviệc(doingtherightthings)vàlàmviệcmộtcáchđúngđắn(doingthingsright).Khôngcógìvôíchbằngviệcthựchiệnmộtcáchcựckỳhiệuquảnhữngviệckhôngnênlàm.Tuynhiên,tấtcảnhữngcôngcụcủachúngta-đặcbiệt lànhữngkháiniệmvàdữliệukếtoáncủachúng ta -đều tập trungvàohiệunăng.Điềuchúng tacần là (1)cáchxácđịnhphạmvicủahiệuquả(tứclàcókhảnăngtạorakếtquảquantrọng),và(2)phươngpháptậptrungcácnguồnlựcvàođó.

3.Nguyêntắcnào?Đâycũnglàmộtvấnđềđãđượcbiếtrõ-ítnhấtlàởmứcđộkháiquát.Doanhnghiệpkhôngphảilàmộthiệntượngtựnhiênmàlàmộthiệntượngxãhội.Tuynhiêntrongmộttìnhhuốngxãhội,cácsựkiệnkhôngtuân theomột “sựphânbố chuẩn tắc” của thếgiới tự nhiên (tức là chúngkhông được sắp xếp theo đồ thị hình chuông của Gauss).Trong một tìnhhuốngxãhội,mộtsốrất ítcáchiệntượng- từ10%đến20%-tạora90%hoặc80%kếtquả,trongkhicáchiệntượngphổbiếnnhấtchỉtạoratốiđa10%kếtquả.

Điềunàyhoàntoànđúngtrênthươngtrường.Mộtsốítkháchhàngtrongsốhàngngànngười đặt phần lớn cácđơnhàng,một số ít sảnphẩm trong sốhàngtrămhạngmụctrongmộtdòngsảnphẩmtạoraphầndoanhthuchính,và vân vân. Hiện tượng đó ứng với thương trường, người tiêu dùng cuốicùngvàcáckênhphânphối.Điềunàycũngđúngvớicácnỗlựcbánhàng:mộtsốítngườibánhàng,trongsốvàitrămngười, luôntạorahaiphầnbahoặchơncáccơhộikinhdoanhmới.Trongcácnhàmáycũngthế:mộtsốítquy trình sản xuất tạo ra phần lớn lượng hàng hóa; và trong hoạt độngnghiêncứu:mộtsố ítnhànghiêncứu trongphòng thínghiệmtạora tấtcảnhữngphátminhquantrọng.Đógầnnhưlàmộtquyluậtbấtbiến.

Nguyêntắctrêncũngđúngvớicác“vấnđề”vềnhânsự:phầnlớnnhữnglờiphànnànđếntừmộtsốítvịtríhaytừmộtnhómnhânviên(vídụ,từnhữngphụnữlớntuổichưalậpgiađình,nhữngngườidọndẹplàmcađêm).Các

trườnghợpvắngmặtkhônglýdo,doanhthu,hệthốngghinhậngópý, tainạncũngđúngnhưthế.MộtnghiêncứutạiCôngtyĐiệnthoạiNewYorkchothấy,điềunàythậmchícũngđúngngaycảkhixéttớitiêuchínhânviênnghỉốm.

ThunhậpvàChiphí

Córấtítdoanhnhânhiểuđượctầmquantrọngcủacâunóiđơngiảnnàyvề“sự phân bố chuẩn tắc” trong quản lý kinh doanh:Trong khi 90%kết quảđượctạoratừ10%cácsựkiệnđầutiên,thì90%chiphíphátsinhtừcácsựkiệncònlại-cácsựkiệnkhôngmanglạihiệuquả.

Nóicáchkhác,chiphícũnglàmột“hiệntượngxãhội”.Nếuđặtchiphívàongônngữtoánhọc,chúngtasẽthấyrằng“đườngcongphânbốchuẩntắc”của các sự kiện kinh doanh là đường hyperbol với kết quả nằm ở phầndương,cònchiphínằmởphầnâmcủađườngcong.Dođó,kếtquảvàchiphínằmtrongmộtmốiquanhệđốinghịchlẫnnhau.

Bâygiờ,chúng ta trở lạivớingônngữ thông thường,kếtquảkinh tếnhìnchung tỉ lệ thuậnvớidoanh thu, trongkhichiphí tỉ lệ thuậnvới số lượnggiaodịch.Ngoạilệduynhấtlàkhicácloạinguyênvậtliệuvàphụtùng,vậttưđượcphânbổthẳngvàosảnphẩmcuốicùng.Vídụ:

•Chiphíđểcóđượcmộtđơnhàng50.000đô-lacũngkhônglớnhơnchiphíđểcóđượcđơnhàng500đô-la.Chắcchắnlànókhôngtốnchiphígấp100lần.

•Thiếtkếmộtsảnphẩmmớikhôngbánđượccũngtốnkémnhưthiếtkếmộtsảnphẩm“vượttrội”.

•Côngviệcgiấytờđốivớimộtđơnhàngnhỏcũngtốnkémnhưđốivớimộtđơnhànglớn-cũngphảinhậpđơnhàng, làmlệnhsảnxuất, lênkếhoạch,xuấthóađơnvàthutiền,vânvân.

•Thậmchínhưlàmộtquyluật,chiphílànhưnhaugiữađơnhàngnhỏvàđơnhànglớnđốivớicáccôngviệcnhưsảnxuấtsảnphẩm,đónggóivàgiaohàng.Ngàynay,ngaycảchiphí laođộngcũng làchiphí“cốđịnh” trongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnhtronghầuhếtcácngànhsảnxuất(vàtrongcảngànhdịchvụ)chứkhôngcòn làmột loại chiphí thayđổi theodoanhsố.

Chỉcóchiphínguyênvậtliệuvàphụtùnglàchiphí“biếnđổi”thựcsự.

Ngoài ra, nhiều người thường nói một cách hàm ý rằng: “thông thường”doanh thuvàcácnỗ lựccủadoanhnghiệpsẽ tựphânbổvào90%sựkiệnkhông tạo ra kết quả thực tế nào.Chúng tự phân bổ theosố lượng các sựkiệnchứ không theo kết quả.Trên thực tế, nguồn lực đắt nhất và hứa hẹnđemđếnhiệuquảcaonhất(tứclànhữnglaođộngđượcđàotạotốt)thườngđượcphânbổsai lầmnhất.Đó làvìáp lựccủamộtsố lượng lớncácgiaodịchđượccủngcốbằngniềmtựhàocủaconngườikhi làmviệckhó-bấtchấpviệcđócóhiệuquảhaykhông.

Nhận định trên được chứngminh bởi tất cả các nghiên cứu và không cóngoại lệnào.Nói cáchkhác, nódựa trên cảnguyên lývà cảkinhnghiệmthựctế.Tôixinđưaravàivídụ:

•Mộtcôngtykỹthuậtlớnrấttựhàovềđộingũhàngtrămchuyênviênkỹthuật taynghềgiỏivàohàngbậcnhất, lươngcaovàđầyuy tín củamình.Nhưngkếtquảphân tíchbố trí côngviệccho thấyhọđónggóp rất ítvàothànhquảcủacôngtymặcdùhọlàmviệcrấtvấtvả.Hầuhếttrongsốhọchỉxửlýnhữngvấnđề“thúvị”-đặcbiệtlàcácsựcốcủacáckháchhàngnhỏ-nhữngvấnđềmànếugiảiquyếttốtcũngtạorarấtítcơhộikinhdoanhtốt.Ngànhcôngnghiệpôtôlàkháchhàngchínhcủacôngtyvàhọđónggópvàogầnmộtphầnbadoanhthu.Nhưngtrongtrínhớcủamọingười,chỉmộtsốítnhânviêndịchvụkỹthuậttừngđặtchântớibộphậnkỹthuậthaynhàmáycủamộtcông tyô tô.Phảnứngchungcủahọ là“GeneralMotorsvàFordkhôngcầnchúngtôi,họđãcónhânviêncủariênghọ!”.

•Tươngtự,trongrấtnhiềucôngtylựclượngbánhàngbịphânbổsai.Nhómnhânviênkinhdoanhlớnnhất(vàđặcbiệt lànhómhiệuquảnhất) thườngđượcđặtvàonhữngsảnphẩm“rấtkhóbán”,bởiđólànhữngsảnphẩmlạchậu,hoặcsảnphẩmăntheomàsựkiêungạocủacácnhàquảnlýkhiếnhọcốliềulĩnhbiếnchúngthànhnhững“sảnphẩmthànhcông”.Nhữngsảnphẩmquantrọngcủatươnglaithườnghiếmkhinhậnđượcnhữngnỗlựcbánhàngcầnthiết.Cácsảnphẩmđạtđượcthànhcôngkỳdiệutrênthịtrường-lẽraphảiđượctậptrungmọinguồnlựcđểtungrathịtrường-thìlạibịxemnhẹ.Kếtluậnthườngthấylà:“Sảnphẩmđóđangcókếtquảtốtnênkhôngcầnthêmnỗlựcnàonữa”.

•Nỗlựccủacácphòngnghiêncứu,nhânviên thiếtkếhaynhânviênphát

triểnthịtrường,thậmchíngaycảnỗlựcquảngcáocũngchothấysựphânbổsai tương tự trongnhiềucông tykhác -phânbổ theogiaodịch thayvìtheokếtquả, theomứcđộkhókhăn thayvì theonăngsuất, theocác thamchiếutừquákhứthayvìdựatrêncáccơhộicủahiệntạivàtươnglai!

HỆTHỐNGKẾTOÁNKHÔNGĐÁNGTINCẬY

“Tiền thunhập” (revenuemoney)và“tiềnchiphí” (costmoney)không tựđộngnằmtrongcùngmột“dòngtiền”(moneystream).Tấtnhiên,thunhậptạo ra tiền để bù đắp chi phí. Nhưng nhà quản trị phải liên tục tìm cáchhướng những chi phí này vào các hoạt động tạo ra thu nhập, bằng khôngchúngtựphânbổvàocáchoạtđộng“khôngtạoragìcả”.

Lýdochínhgiảithíchtạisaocácnhàquảnlýkhônghiểuthựctếnàylàdohọnhầmlẫncácdữliệukếtoán(accountingdata)vàphépphântíchquadữliệukinhtế(economicdata)vàcácphântíchhoạtđộngkinhdoanh(businessanalysis)[30].Kế toánviênphải phânbổ các loại chi phí gián tiếp, khônggắnvớimộthoạtđộngsảnxuấtcụ thểnàovào tấtcảcácsảnphẩm.Ngàynay, bằng cách này hay cách khác, phần lớn chi phí - từ 60%đến 70% -khôngphảichiphímuanguyênvật liệuhayphụ tùng - cầnđượcphânbổmộtcáchlogichơn,thayvìtheotiêuchíthựcsự“trựctiếp”.

Ngàynay,cáchduynhấtđểkếtoáncóthểphânbổchiphílàsửdụngtiêuchísảnlượngthayvìsốlượnggiaodịch.Dođó,mộttriệuđô-lađượctạoratừmột đơn hàng - hay từmột sản phẩm -mang trênmình chi phí tươngđươngvớichiphícủamộttriệuđô-lathunhậpđượctạoratừmộttriệuđơnhàngriênglẻ,hoặctừ50sảnphẩmkhácnhau.

Tươngtự,kếtoánviênnênchúýđếnchiphítrêntừngđơnvịđầurathayvìchiphítrênmỗisảnphẩm.Họnêntậptrungvàolợinhuậnbiênthayvìdònglợinhuận-làbộisốgiữalợinhuậnbiênvàdoanhthu.Kếtoánviênkhôngnênphânloạicácchiphítheocáchoạtđộngkinhtếgắnvớichiphíđó.Hơnthế,kếtoánphảiphânloạichiphítheosơđồtổchứchaytheovịtríđịalý(vídụ như, theo “nơi sản xuất” hay “nhàmáy”) hoặc theo các yếu tố chi phítheoluậtđịnh,chẳnghạnnhư“chiphítiềnlương,tiềncông”.

Tôihiểurõnhữngcôngviệcnàyvàcácvấnđềliênquanđếncáclýthuyếtvànghiệpvụkếtoán-thựcratấtcảnhữnghiểubiếtvềkếtoántôicóđượclànhờvàobàibáonàyvànhờnhữngkếtoánviênđãthamgiavớitôi.Nhưng

http://localhost:7879/content/3b03b5db-f1c7-4297-8252-aed4df66133d.epub.html#_ftn2

cólẽphảimấtnhiềunămnữakếtquảcủabàibáonàymớiđượcápdụngvàonhữngnghiệpvụkếtoánthựctế,trướckhinóiđếnviệcthayđổicáchthứcmàcácnhàdoanhnghiệpsửdụngsaicácdữliệukếtoán.

Tiếpcậntheophươngphápxoáytrônốc

Cóđiều cònquan trọnghơncả lýdo tại saochúng taphải đưa rakết luậnđúng,đólà:Kếtluậnđúnglàgì?Nhữnghànhđộngnàosẽtạorakếtquảkinhtế và hiệu quả hoạt động tốt nhất từ những nguồn lực có sẵn của doanhnghiệp?Chúngtahãybắtđầubằngviệcđưaramộtsốhướngdẫn:

1.Kếtquảkinhdoanhyêucầungườiquảnlýphảitậptrungtoànbộnỗlựcvàosố lượngnhỏnhấtcácsảnphẩm,dâychuyềnsảnxuất,dịchvụ,kháchhàng, thị trường,kênhphânphối,người tiêudùngcuối cùng,vânvân - lànhóm tạo ra phần thu nhập lớn nhất.Nhà quản lý phải giảm thiểu sự tậptrungvốnđầutưvàocácsảnphẩmchỉtạorachiphí,bởivìsảnlượngbánracủanhữngsảnphẩmnàylàquánhỏhayquátảnmát.

2.Cáckếtquảkinhdoanhcũngđòihỏinhữngnỗ lựccủanhânviên trongdoanhnghiệpcầnđượctập trungvàomộtsố ítcáchoạtđộngcókhảnăngtạorahiệuquảthựcsự-vớicàngítcôngsứcvànỗlựccủanhânviêncàngtốtđểcòndànhchocáchoạtđộngkhác.

3.Tương tự,việckiểmsoát chiphíhiệuquảđòihỏi tập trungnỗ lực làmviệcvàomộtsốítlĩnhvựcmàởđóchỉmộtsựcảithiệnchiphínhỏsẽgâyảnhhưởnglớnđếnhoạtđộngvàkếtquảkinhdoanh-tứclàvàonhữnglĩnhvựcmàmột sựcải thiệnnhỏtronghiệunăng (efficiency) sẽ tạo ra sự tăngtrưởngtolớntronghiệuquảkinhtế(economiceffectiveness).

4.Nhàquảnlýphảiphânbổcácnguồnlực,đặcbiệtlànguồnnhânlựctrìnhđộcao,vàocáchoạtđộngcókhảnăngtạorakếtquảkinhtếcao.

SỰHOANGPHÍKHÔNGTHỂTHATHỨ

Khôngcógìđángngạcnhiênkhicórấtnhiềudoanhnghiệphoạtđộngmộtcáchtồitệkhigiaiđoạn“thịtrườngcủangườibán”đãqua.Điềuđángngạcnhiênlàtạisaohọlạikhôngtệhơnthế.Bởivìhầuhếtcácdoanhnghiệp-ởcảnướcngoàivàtrongnước(Mỹ)-đềuđingượclạicảbốnnguyêntắcvừađượcgiảithíchtrênđây.

Thayvìtậptrungvàosảnphẩm,chúngtalạitạoranhữngsảnxuấtrờirạc.Hãynhớ lại trào lưu chỉ tríchngànhcôngnghiệp, đặcbiệt là côngnghiệpMỹ,bởisự“chuẩnhóađangchếtdần”củangành?Rồivàinămtrướcđây,ngườitalạicôngkíchnóbởi“sựlạchậuđượchoạchđịnh”.Giánhưnhữnglờibuộctộinàypháthuymộtchúthiệuquả!

Phần lớn cácdoanhnghiệp - các tậpđoàn lớn củaMỹngàynay có thể lànhữngngườiphạmlỗilớnnhất-thườngtựhàovềkhảnăngsẵnsàngvàcóthểcungcấpbấtkỳ”sảnphẩmchuyênbiệt”đểđápứngbấtkỳyêucầuđadạngnào, thậmchíđặtnhữngyêucầunhưvậylênvị tríhàngđầu.Vàrấtnhiềudoanhnghiệptựkhoerằnghọkhôngbaogiờtựýloạibỏmộtsảnphẩmnào.Kếtquảlà,hầuhếtcácdoanhnghiệptiêubiểuđềucótớihàngchụcnghìnhạngmục sản phẩm trong dây chuyền sản xuất của họ - và tại tất cả cácdoanhnghiệpđó,thườngchỉdưới20sảnphẩmlàthựcsự“bánđược”.Tuynhiên,chưatới20hạngmụcnàyphảitạorathunhậpđểbùđắpchiphícho9.999sảnphẩmkhôngbánđược.

Quả thật,vấnđềcơbảnxảy rađốivớikhảnăngcạnh tranhcủanướcMỹtrongnềnkinhtếthếgiớihiệnnaycóthểlàsựtảnmátcủasảnphẩm.Nếuđượctínhtoánchiphíhợplý,cácdâychuyềnsảnxuấtchínhtronghầuhếtcácngànhtạiMỹsẽtrởnêncạnhtranhthựcsự,bấtchấpmứclươngcaovàgánh nặng thuế suất cao.Nhưng nhiều công ty đã phung phí lợi thế cạnhtranhcủamìnhbởisố lượngcácchủngloạisảnphẩmquá lớnkhibaocấpchomộtlượng“sảnphẩmđặcthù”khổnglồmàchỉmộtíttrongsốđóđủsứctựtrangtrảichiphí.Ítnhấtđólànhữnggìtôipháthiệnratrongngànhnhưthépvànhôm.Trongngànhđiện tử, lợi thếcạnh tranhcủa radiocủaNhậtnằmởsựtậptrungvàomộtsốítmodeltrongmộtdâychuyềnsảnxuất-mộtsựtươngphảnvớisốlượngkhổnglồđếnnỗikhôngkiểmsoátđượcnhữngmodelđượckhácbiệthóatrongcácdâychuyềnsảnxuấtcủaMỹ.

Tươngtự,chúng tacũngđanghoangphícôngsức làmviệccủanhânviênkhôngkém.Phươngchâmcủachúngtadườngnhưlà“Hãylàmmỗithứmộtchút”-nghiêncứunhânlực,kỹthuậthiệnđại,phântíchkháchhàng,kinhtếquốc tế, nghiên cứu sản xuất, quan hệ khách hàng, vân vân. Kết quả là,chúngtaxâydựngnênmộtđộingũnhânviênkhổnglồnhưngkhôngcóđủsựtậptrungchuyênsâuvàobấtcứmộtlĩnhvựcnào.Chúngtacũngkhôngbiếtlàmthếnàođểlàmdịutìnhhình.Phươngthứcchungđểquảnlýchiphívẫn là cáchmàmọi người đều biết là không hiệu quả, nếu không nói là

khôngmang tính xây dựng: “cắt giảm toàn diện” đi 15%.Chúng ta chưathựcsựnỗlựcquảnlýnguồnlựcvàđịnhvịnỗlựccủachúngta.Mọiviệcvẫncònđangđượcthảnổi.

Babướclớn

Chỉtríchthìrấtdễ,mọingườiaicũngcólỗilầm.Đọcđếnđây,độcgiảcóthểngaylậptứcnóirằng:“Vậythìlàmthếnàochúngtacóthểquảnlýtốthơn?”.Chodù tôicóđưaramọiđápánvàviếthẳnmộtcuốnsách lớn thìmỗicôngtyvẫnphảitìmraphươngthứcphùhợpnhấtvớiđặcđiểmsảnxuấtkinhdoanhcủamình.

Dođó, tôixin trìnhbàyrađâymột loạtcácbước-đượcphác thảoramộtcáchđơngiảnnhất-màtôichorằngsẽmanglạihiệuquảcaotrongcáctìnhhuốngkinhdoanhthựctế,hayítnhấtcũnglàbướctiếpcậnbanđầu.Cụthểlà:

Bước1.Phântích-Ởđây,nhàquảnlýphảibiếtsựthật.Anhtacầnphảixácđịnh:

•Cáccơhộivàchiphíthựctếcủasảnphẩm.

•Mứcđộđónggóptiềmnăngtrongcáchoạtđộngkhácnhaucủanhânviên.

•Cáctrungtâmchiphíquantrọngvềmặtkinhtế.

Bước2.Phânbổ-Ởbướcnày,nhàquảnlýphảiphânbổnguồnlựctheokếtquảdựkiến.Đểlàmđượcđiềuđó,anhtacầnbiết:

•Hiệntạicácnguồnlựcđượcphânbổthếnào.

•Trong tương lai các nguồn lực nên đượcphânbổ thế nào để hỗ trợ chonhữnghoạtđộngtạoranhiềucơhội.

•Cầnthựchiệnnhữngbướcnàođểđạtđượcđiềunênlàmtừnhữnggìđanglàm.

Bước3.Quyếtđịnh-Nhàquảnlýphảichuẩnbịsẵnsàngđểthựchiệnbướckhókhănnhất trongtấtcảcácbước-đólàquyếtđịnhxemcácsảnphẩm,

cáchoạtđộngcủanhânviên,haycáclĩnhvựcchiphínàosẽtạorarắcrốithay vì đem đến cơ hội và thành quả. Tất nhiên, các nguồn lực hiệu quảmangtínhtrọngyếuvàtiềmnăngsẽkhôngbaogiờđượcphânbổvàonhữnglĩnhvựcnày.Những lĩnhvựcnàonênngưng lạihoàn toàn?Lĩnhvựcnàonênđượcduytrìvớisựđầutưtốithiểu?Lĩnhvựcnàocóthểchuyểnthànhcáccơhộilớn,vàcầnbaonhiêuchiphíchosựchuyểnđổiđó?

Phântíchthựctrạng

Ởbướcphântích,việcđầutiênlàphảicómộtcáinhìnkhôngcảmtínhvàodâychuyềnsảnxuất.Tấtcảcáccâuhỏitiêuchuẩnphảiđượcđưarađốivớitừngsảnphẩm:vềsảnlượng,vịtrítrênthịtrường,toàncảnhthịtrường,vânvân.Tuynhiên,cómộtcâuhỏiquantrọng:Sảnphẩmnàyđónggópgìvàokếtquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp?Kếtquảsosánhgiữathunhậpvàchiphímànótạorachothấyđiềugì?

Trongbướcphântíchnày,thunhậpphảiđượcxácđịnhlàtổngsốtiềnbánratrừđichiphímuanguyênvật liệuvàchiphíđầuvào.Cácchiphí thựcsựnênđượcxácđịnhtrêncơsởcủagiảđịnhsau(nếucóthể):rằngchiphíthựcsựcủamộtsảnphẩmlàmộtphầntrongtổngchiphícủacảhoạtđộngkinhdoanhtínhtheotỷlệtươngứngvớitỷlệgiữasốlượngcácgiaodịch(sốđơnhàng,sốsảnphẩm,sốyêucầudịchvụ,vàcáctiêuchítươngtự)cầnthiếtđểđạtđượcdoanhthucủasảnphẩmvớitổngsốcácgiaodịchtươngtựcủacảhoạt độngkinhdoanh trừđi chi phí nguyênvật liệuvàphụ tùng.Vì địnhnghĩatrênkhárốirắm,tôixinđưaramộtvídụcụthểđểlàmrõhơn:

Mộtcôngtycódoanhthuhàngnămlà68triệuđô-la,saukhitrừđicácchiphímuanguyênvật liệuvàphụ tùng, tổngchiphícủadoanhnghiệp là56triệuđô-la.

SảnphẩmAcó thunhập là12 triệuđô-lamộtnăm.Tuynhiên,nóđòihỏi24%tổngsốlượnggiaodịch-trongtrườnghợpnàyđượctínhtheosốhóađơn.Dođóchiphíthựctếcủanóđượctínhthành13,5triệuđô-lamộtnăm,cónghĩanóđónggóp“sốâm”vàokếtquảkinhdoanh,ngượchẳnvớimứclợi nhuận biên “chính thức” của nó là 12% theo số liệu báo cáo kế toán.(Nhântiện,xinlưuýrằngđâylàđặctrưngcủa“sảnphẩmcủaquákhứ”,lànhững sảnphẩm làmmấtkháchhàngchínhhoặcchỉđượcduy trì trên thịtrườngbởinhữngnỗlựckhônghềcóýnghĩavềmặtkinhtế).

Ngượclại,sảnphẩmBbấtchấpmứclợinhuậnbiên“khôngđánghàilòng”-chỉvỏnvẹn3%-đãmanglạithunhậpròngkhoảng4triệuđôla,mứcđónggóplớnnhấtcủamộtsảnphẩmvàotổnglợinhuận.Thunhậpđóđếntừcácđơnhàngkhálớnvớimộtsốít-khoảng50-kháchhàngquantrọng.

Vídụ trêncho thấy,việcphân tíchnàyxemxétmọi sảnphẩmcủadoanhnghiệpthayvìchỉnhìnvàomộtsảnphẩmtạimộtthờiđiểm.Điềunàytựnókhôngphổbiếnvàhiếmkhiđượcthựchiện.

Dùviệcphânchiatíchtheotừngsảnphẩmthườnglàcáchquantrọngnhấtvà bộc lộ rõ nhất các thông tin kinh tế, các phân tích về khách hàng, thịtrường,kênhphânphối,vàkháchhàngcuốicùng...cũngcầnđượctiếnhànhtheocáchtươngtựdướiquanđiểmmứcđộđónggópvàokếtquảchunghiệntại.

SỰĐÓNGGÓPCỦANHÂNVIÊN

Nhữngcâuhỏiđượcđặtratrongbướcphântíchnàyđòihỏisựphánđoánvềmặtquảnlýthayvìcácdữliệukinhtế.Dướiđâylàdanhsáchcáccâuhỏimàtôithấycóích:

•Nhữnglĩnhvựcnàokhihoạtđộngvượttrộisẽthựcsựảnhhưởngrõràngnhấtđếnkếtquảkinhdoanhcủadoanhnghiệp,xéttrênquanđiểmnócóthểchuyểnbiếnhiệuquảhoạtđộngcủatoàndoanhnghiệp?

•Nhữnglĩnhvựcnàosẽmanglạinguycơpháhủythànhquảkinhtếchung,gâytácđộnglớnhayquantrọngđếndoanhnghiệp,nếuhiệunănghoạtđộngcủacáclĩnhvựcđókém?

•Nhữnglĩnhvựcnàochỉmanglạisựkhácbiệtnhỏ,khôngđángkể,bấtchấpdoanhnghiệphoạtđộnghiệuquảhaykhông?

•Doanhnghiệpthuđượcnhữngkếtquảnàotừcôngviệcđượchoànthànhtrongmột lĩnhvựcxácđịnh?Kếtquảđóởmứcnàonếusovớinhữngkếtquảdựkiếnhayhứahẹn?

•Nhữngkếtquảnàocóthểtrởthànhhiệnthựctrongtươnglai-vàtươnglaiđólàbaoxa?

TRUNGTÂMCHIPHÍ

Mụctiêuởđâylàxácđịnhnhữnglĩnhvựcmàcácnỗlựckiểmsoátchiphícóthểđượcđềnđáp.Thayvìmôtảphươngphápmàbướcphântíchnàycóthểsửdụng,tôimuốntrìnhbàykếtquảcủamộtnghiêncứuthựctếdomộtnhàsảnxuấtlớnvềcácsảnphẩmtiêudùngtiếnhành(xembiểuđồ1).Đểtiệntheodõi,cácsốliệutrongtrungtâmchiphíđượcđưarađềulàxácthựcnhưnglàconsốgầnđúng.Vídụ,trongnghiêncứuthựctế,tổnghợp“tổngchiphí”nằmtừ90%đến94%,trongkhicácsốliệukháccómứcdaođộngíthơn.

Biểuđồ1

Đồngtiềncủangườitiêudùng-Chúngđivềđâu?

Đổimới duynhất sovới cách cácnhà sảnxuất vẫn sửdụng là: “chi phí”

đượcxácđịnhnhưnhữnggìngườitiêudùngbỏrachosảnphẩm.Nóicáchkhác,bướcphântíchnàynhìnvàocảquytrìnhkinhtếnhưmộtdòngchiphí,vàloạibỏcáchạnchếcủakếtoánkhichỉtínhnhữngchiphíphátsinhtừcáchoạtđộngthựctếcủadoanhnghiệp.

Kếtquảlà,nhữngkếtluậnquantrọngtrongvídụtrênlàrấtrõràng:ởlĩnhvựcmàhầuhếtcácdoanhnghiệpđangtậptrungnỗlựcquảnlýchiphívàođó-tứclàlĩnhvựcsảnxuất-thựcrakhôngcónhiềuthứđángđểnỗlựctrừphicómột“sựđộtphá”thựcsự,chẳnghạnnhưmộtquytrìnhsảnxuấthoàntoànkhácbiệt.Nhữngtrungtâmchiphíhứahẹnhiệuquảnhấtlạinằmbênngoàidoanh nghiệp, đặc biệt trong khâu phân phối điều đó đòi hỏi cácphươngthứcgiảiquyếtkhácbiệthẳnvới lộtrình“cắtgiảmchiphí”thôngthường - hoặc nằm trong những lĩnh vực thậm chí hiếm khi nhà quản trịnhậnrachúng,vídụnhưchiphísửdụngđồngtiền.

Cầnphảilàmgì?

Bướctiếptheolàphântíchxemhiệnnaycácnguồnlựcđangđượcphânbổvàocácdâychuyềnsảnxuất,cáchoạtđộnghỗ trợnhânviênvàcác trungtâmchiphínhư thếnào.Bướcphân tíchđươngnhiênphảiđánhgiácảvềmặtđịnhlượngvàchất lượng,bởicácconsốtựchúngkhôngđưarađượcnhữngcâutrảlờichocáccâuhỏinhư:

• “Số tiền quảng cáo và xúc tiến thươngmại có hướngđến các sản phẩmmụctiêu?”

•“Việcphânbổtưbảndướidạngmáymócthiếtbịcóphùhợpvớinhucầucủacôngtytrongtươnglai?”

•“Lộtrìnhphânbổnguồnlựccủacôngtycóhỗtrợtốtnhấtchonhữngnhânviêngiỏinhấtvàcôngviệccủahọ?”

•“Liệunhữngnhânviêngiỏinhấtấycótậptrungtoànbộthờigianđểtriểnkhai nhữngviệc quan trọng, hay họ kiêmnhiệmquá nhiều nên không thểthựchiệnđượccôngviệcnàomộtcáchhoànchỉnh?”

Đápánchocáccâuhỏinhưtrênthườngkhôngdễchịuchútnào,vàcácbiệnpháp khắc phụcmà chúngmang lại cũng không hề dễ thực hiện. Do đó,bướcchuyểntiếptừphânbổnguồnlựcsangraquyếtđịnhthườngđòihỏisự

canđảmvàquyếtđoán.

Cácquyếtđịnhưutiên

Chỉcómộtquyluậtđượcápdụngởđây,đólà:

Nhữnglĩnhvựcnhiềutiềmnăngtạoracơhộivàthànhquảlớnnhấtsẽnhậnđượcsựhỗtrợnguồnlựcđầyđủnhất-cảvềsốlượngvàchấtlượng-trướckhilĩnhvựctiềmnăngkếtiếpcóthểnhậnđượcbấtcứsựhỗtrợnào.

Cólẽlĩnhvựcmànhữngquyếtđịnhkhókhănvàrủironhấtcầnđượcđưaralàlĩnhvựcliênquanđếnsảnphẩm,bởicáclựachọnhiếmkhirõràngvàđơngiản.Chẳnghạnnhư,cácsảnphẩmthườngcóxuhướngnhómlạithànhnămnhóm-hainhómvớitiềmnăngđónggópcao,banhómvớitiềmnăngđónggópthấp,vàmộtnhómởgiữa.Cáchphânchiatiêubiểunhưsau:

•Nhómsảnphẩmchủlựccủatươnglai-cácsảnphẩmmớihoặcsảnphẩmchủlựchiệntạiđượccảitiếnvàhoànthiện(hiếmkhicácsảnphẩmchủlựchiệntạikhôngthayđổi).

•Nhómsảnphẩmchủlựchiệntại-nhữngđổimớitrongquákhứ.

•Nhữngsảnphẩmcókhảnăngtrởthànhsảnphẩmchủlựcnếucómộtthayđổisâusắcdiễnra,vídụnhưbiếnmộtlượnglớnkháchhàngđangsửdụngnhữngtiệníchhạnchếcủacácphânkhúckháchhàng“đặcbiệt”thànhkháchhàngthườngxuyêncủacácdòngsảnphẩmmới“phổbiến”cósốlượngtiêuthụlớn.(Đâylànhómgiữa).

•Nhómsảnphẩmchủ lựccủaquákhứ-những sảnphẩm tiêubiểucó sảnlượnglớnnhưngphânchiathànhvôsốđơnhàng“đặcbiệt”vànhỏđòihỏisựhỗtrợlớnđếnmứccóthể“gặm”hếtcảnhữnggìchúngkiếmđược,thậmchícònnhiềuhơn.Tuynhiên,đây lại lànhómsảnphẩm-cùngvớinhómtiếp theo -chúng ta thườngphânbổnhữngnguồn lực lớnnhấtvà tốtnhấtvàođó.(“Nghiêncứuphòngvệ”[31]làmộtvídụtiêubiểu).

•Nhóm“theođuôi”-tiêubiểulànhữngsảnphẩmđầytiềmnăngtrướcđây,nhưngtrên thựctếchúngkhôngđemlạihiệuquảtốtmàcũngkhônghoàntoànthấtbại.Nhữngsảnphẩmnàyluônđemlạinhữngđónggópâmvàvìvậykhôngbaogiờthànhcôngdùchocóđổbaonhiêutiềncủavàcôngsức

vàođó.Tuynhiên,cáitôicủanhàquảnlývàcácnguồnlựcđãđầutưvàosảnphẩmtrởnênquálớnnênkhiếndoanhnghiệpkhótừbỏchúng.

•Nhómthấtbại-nhữngsảnphẩmnàyhiếmkhi làmộtvấnđề thựcsựbởichúngthườngtựkếtliễumình.Cáchphânloạinàygợiýphươnghướngmàcácquyếtđịnh

nêntheo.Trướchết,nhómđầutiênnênđượctậptrungbằngmọinguồnlựccần thiết - thựcranênnhiềuhơnmứccần thiếtmộtchút.Nhómtiếp theo,sảnphẩmchủlựchiệntạinênnhậnđượchỗtrợ.Mộtcôngtycónhiềunhântài cần phải cung cấp đủ phương tiện cần thiết để họ làm việc. Trong sốnhữngsảnphẩmcókhảnăngtrởthànhnguồnđónggópchínhchothunhậpcủacôngty,chỉnhữngnhómsảnphẩmtrênnênnhậnđượcsựhỗtrợ,vìđâylànhữngsảnphẩmcókhảnăngđượccảitiếnvàđạtthànhcônglớnnhất,haycóthểtạoranhữngđónggópvượttrộinếuđượccáchtânthànhcông.

Ngoài ra không còn nhóm sản phẩm nào có nhiều tiềm năng - ngay cả ởnhữngdoanhnghiệplớnnhất,đượcquảnlýtốtnhấtvàcólãinhất.Nửasaucủathangphânloạithuộcnhómba,nhómbốn,nhómnămvànhómsáuchỉnênđượcduytrìnếuchúngkhôngđòihỏibấtcứnguồnlựchaynỗlựcnào,nếukhôngchúngnênđượckếtthúc.Chẳnghạn,sảnphẩmchủlựccủaquákhứ thường được kỳ vọng trở thành “con bò sữa”[32] với lợi nhuận caotrongvàinămnữa.Đặtthêmkỳvọngvàbỏranhiềutiềnđểcốgắngcứuvãnnhữngsảnphẩmbắtđầutànlụilàđiềuhếtsứcngungốc.

Nhữngsảnphẩm“theođuôi”,tiêutốnbốn,nămnămthửnghiệmvàlàmviệcvấtvảnhưngvẫnyếukémsovớicácsảnphẩmkhácvàkémhiệuquảhơnnhiều so với những gì được kỳ vọng ban đầu, chắc chắn nên bị loại bỏ.Khôngcósựbònrúttàinguyênnàolớnhơnmộtsảnphẩm“gầnnhưđãhoànchỉnh”.

Điềunàyđặcbiệtđúngnếumọingườitrongcôngtytinrằngvớichấtlượng,kiểudáng,hayvớichiphívàđộkhótrongsảnxuấtcủasảnphẩm,sảnphẩmđóchắcchắnsẽthànhcông.

Đâylàmộtphầncủayêucầucuốicùngvàquantrọngnhấtcủacâuhỏi“làmthếnào”: lòngdũngcảmđể theođuổinhữngquyếtđịnhhợp lý -bấtchấpmọi lờibiệnhộhayđềnghị cho sảnphẩmnàođómột cơhộinữa,vàbấtchấpmọilýdocóvẻchínhđángnhư“sảnphẩmnàygiúpgiảmbớttổngchi

phí”,hay“chúng tacầncóđầyđủcácdòngsảnphẩm”.(Tấtnhiên,khôngphải tất cả đều là những lời biệnhộvô căn cứ, nhưng tráchnhiệmchứngminhtừnglờibiệnhộ làcủanhữngngườiđưarachúng).Thậthaynếu tôibiếtmộtquytrìnhhaydanhsáchcáctiêuchídànhcholòngcanđảmcủanhàquảnlý,nhưngkhôngmaylàtôichưatừngbiếtđếnmộtquytrìnhnàonhưthế.

Kếtluận

Nhữnggìtôiphácthảotrongbàibáonàylàcôngviệcthựcsựcủamộtnhàquảnlý.Hiểutheonghĩathôngthường,nóđòihỏinhàquảnlýphảitấncôngmộtcáchhệthốngvàocácvấnđềđangngàymộtlớnlênvềhiệuquảkinhdoanh-vớimộtkếhoạchhànhđộng,mộtphươngphápphântíchvàsựhiểubiếtvềcáccôngcụquảnlýcầnthiết.

Mặcdùnhữngviệccầnlàmcóvẻkhácnhautùytừngcôngty,nhưngmộtsựthậthiểnnhiênluôntồntại:mỗisảnphẩmvàdịchvụcủadoanhnghiệpđềubướcvàoquátrìnhlạchậudầnngaykhinóvừamớibắtđầuxuấthiện.Dođó,mỗi sản phẩm,mỗi quy trình,mỗi hoạt động trong doanh nghiệp đềuphảiđượcxemxétđềuđặnsauhaiđếnbanămtrongsuốtvòngđờicủanó.Mỗi sảnphẩm,quy trìnhhayhoạt động cầnphải đượcxemxét theo cáchchúngtaxemxétmộtdựánmớiđểtiếntớimộtsảnphẩmmới,mộtquytrìnhmới,haymộthoạtđộngmới-baogồmcảngânsách,yêucầuchiếmdụngvốn,vânvân.Mộtcâuhỏicầnđặtrachomỗitrườnghợplà:“Nếuchúngtakhôngtừngởvàotìnhhuốngnày,liệubâygiờchúngtacóxemxétđếnnókhông?”.Vànếucâutrảlờilà“không”,câuhỏitiếptheosẽlà:“Làmcáchnàochúngtathoátra,vàcóthểthoátranhanhtớimứcnào?”.

Sảnphẩmmàcôngviệccủanhàquảnlýtạoralànhữngquyếtđịnhvàhànhđộng,chứkhôngphảilàkiếnthứcvàsựhiểubiết.Nhữngquyếtđịnhquantrọnglàvềphânbổsựnỗlực.Vàkhôngcầnbiếtkhókhănthếnào,cómộtnguyêntắccầnđượctôntrọngtuyệtđối:khiphânbổnguồnlực,đặcbiệtlànguồnnhânlựccótiềmnănglớn,nhucầucủanhữnglĩnhvựccónhiềuhứahẹnnhấtcầnphảiđượcđápứngtrướctiênvớikhảnăngcaonhất.Điềuđócónghĩalàsẽkhôngcònnhiềunguồnlựchiệuquảđểdànhlạichonhữngcôngviệccóthểlàmtốtnhưngkhôngthiếtyếu,vàdođótốthơnhếtlàtừbỏcácmụctiêuđóđểkhôngphungphínguồnlựcgiàutiềmnănghaycốgắngkhaithácnhữngnguồnlựcíttiềmnăng.Điềunàyđòihỏinhữngquyếtđịnhkhókhănvàđầy rủi ro.Nhưngdẫu sao, đó chính lànhữnggìmànhàquản lý

đượctrảcôngđểlàm.


PhầnII:THẾGIỚICỦANHÀQUẢNLÝ

8.THÔNGTINCÁCNHÀQUẢNTRỊTHỰCSỰCẦN

Kểtừkhicáccôngcụxửlýdữliệuhiệnđạirađờikhoảng30-40nămtrước,cácdoanhnhânvừađánhgiáquácaovừađánhgiáquáthấptầmquantrọngcủathôngtinđốivớitổchức.Đánhgiáquácaokhichúngta-baogồmcảbảnthântôi-nóivềkhảnăngcác“môhìnhkinhdoanh”domáytínhlậpracóthểraquyếtđịnhhaythậmchívậnhànhphầnlớncôngviệckinhdoanh.Nhưngchúngtacũngđánhgiáquáthấpcáccôngcụmớikhichỉxemchúngnhư những phương tiện giúp các nhà quản trị làm tốt hơn những việc họđanglàmtrongviệcđiềuhànhtổchứcmình.

Ngàynay,khôngcònainghĩrằngcác“môhìnhkinhdoanh”trênmáytínhcóthểraquyếtđịnhkinhdoanhnữa.Thậmchíchođếnnay,nhữngđóngtolớnnhấtcủakhảnăngxửlýthôngtincũngkhôngdànhchoquảntrị,nóđóngvaitròquantrọngtrongnhữngnghiệpvụcụthể-vídụ,nhờsựhỗtrợcủamáytínhhaynhữngphầnmềmsiêuviệt,cáckiếntrúcsưcóthểgiảiquyếtcácvấnđềvềkếtcấucôngtrìnhkhithiếtkế.

Tuy nhiên, dù chúng ta đánh giá quá cao hay quá thấp các công cụmới,chúngtacũngđềukhôngnhậnrarằngchúngcóthểthayđổimạnhmẽnhữngnhiệmvụcần thựchiện.Lịchsửchỉ ra rằngkháiniệmvàcôngcụvừaphụthuộcvừa tươnghỗ lẫnnhau.Cáinày thayđổi cáikia.Đó làxu thếđangdiễnravớikháiniệmmàchúngtagọilàkinhdoanhvàvớinhữngcôngcụgọilàthôngtin.Nhữngcôngcụmớichophéphoặcbuộcchúngtanhìnnhậncôngviệckinhdoanhdướimộtgócđộkhác.Chúngđượcxemlà:

•nguồntạoratàinguyênvìtổchứccóthểdùngchiphítạoralợinhuận.

•nhữngmắtxíchtrongchuỗicáchoạtđộngkinhdoanhmàcácnhàquảnlýcầnhiểumộtcáchtổngthểđểquảnlýchiphícủamình.

•cáctếbàocủaxãhộiđểtạoracủacải,và

•“sảnphẩm”đồngthờicũnglàngườisángtạoramôitrườngvậtchất-môitrườngbênngoàitổchức-nơicáccơhộivàthànhquảtồntại,kểcảnhững

mốiđedọađốivớithànhcôngvàsựsốngcòncủamỗidoanhnghiệp.

Bàibáonàysẽđềcậpđếncáccôngcụnhàquảntrịcầncóđểtạoranhữngthôngtinmàhọcầncũngnhưđềcậptớinhữngkháiniệmđằngsaunhữngcôngcụđó.Mộtsốcôngcụđãđượcsửdụngtrongmộtthờigiandài,nhưnghiếmkhichúngtậptrungvàonhiệmvụquảnlýkinhdoanh.Mộtsốcầnđượclàmmới vì chúng không hiệu quả trongmô hình hiện tại.Đối với nhữngcông cụ có tầm quan trọng trong tương lai, cho đến nay chúng tamới cónhững hình dung rất sơ đẳng.Bản thân những công cụ này vẫn cần đượcpháttriểnthêm.

Dùchỉmớibắtđầuhiểuphươngthứcsửdụngthôngtinnhưmộtcôngcụ,chúng ta có thểphác thảovới độ chínhxác caonhữngphần chính củahệthống thông tinmànhàquản trị cầnđểquản lýhoạtđộngkinhdoanh.Đểlàmđượcđiềuđó,chúngtaphảihiểurõnhữngkháiniệmgầnnhưđóngvaitrò nền tảng của hoạt động kinh doanhmà các nhà quản trị phải quản lýtrongtươnglai-cóthểgọiđólàtáicấutrúcdoanhnghiệp.

Từkếtoángiáthànhđếnkiểmsoátlợinhuận

Lẽrachúngtađãcóthểtiếnrấtxatrongviệctáicấutrúccảhoạtđộngkinhdoanhlẫnthôngtintrongcáchệthốngthôngtinmangtínhtruyềnthốngcaonhấtcủachúngta:kếtoán.Trênthựctế,rấtnhiềudoanhnghiệpđãchuyểntừkếtoángiáthànhtruyềnthốngsangkếtoánchiphítheohoạtđộng[33].Kếtoánchiphí theohoạtđộngvừa thểhiệnmộtkháiniệmkhácvềquá trìnhkinhdoanh,đặcbiệtđốivớicáccôngtysảnxuất,vừathểhiệnnhữngthướcđokhác.

Kế toán giá thành truyền thống, được phát triển lần đầu tiên bởi GeneralMotors70nămtrước,dựa trên tiềnđề làgiá thành toànbộ là tổngchiphícủatừnghoạtđộngsảnxuấtriênglẻ.Tuynhiên,chiphíảnhhưởngtrựctiếpđếnkhảnăngcạnhtranhvàkhảnăngsinhlợilàchiphícủacảquátrình,vàđólànhữngchiphímàphươngphápkếtoánchiphítheohoạtđộngsẽghinhậnvàquảnlý.Tiềnđềquantrọngcủaphươngphápnàylà:sảnxuấtlàmộtquátrìnhthốngnhấtbắtđầutừlúccácloạivậttư,nguyênvậtliệu,côngcụ,phụtùngmáymócthiếtbịquacổngnhàmáyvàtiếpdiễnliêntụcthậmchíđếnsaukhithànhphẩmđếntayngườitiêudùng.Dịchvụcũnglàmộtloạichiphítrongsảnphẩm,vàtươngtựđốivớiviệclắpđặt, thậmchíngaycảkhikháchhàngtrảphí.

Kếtoángiáthànhtruyềnthốnghạchtoánchiphíphátsinhdothựchiệnmộtcôngviệcnàođó,vídụnhưcắtmộtrenốc.Kếtoánchiphítheohoạtđộngcònghinhậnchiphícủasựkhôngthựchiện,chẳnghạnnhưchiphíthờigianchếtcủamáymóc,chiphícủaviệcchờđợiphụkiệnhaydụngcụcầnthiết,chiphíchờđợigiaohàng,chiphícủaviệclàmlạihayloạibỏhànglỗi.Chiphí không thực hiệnmà kế toán chi phí truyền thống không thể và cũngkhôngghinhậncũnglớntươngđương,thậmchícòncaohơncảchiphíthựchiện.Do đó,kế toánchi phí theo hoạt động không chỉmang đến khả năngquảnlýchiphítốthơn,màkhảnăngquảnlýtheomụctiêucũngngàycàngtốthơn.

Kếtoángiáthànhtruyềnthốnggiảđịnhrằngmộtcôngviệcnhấtđịnh-vídụnhưgianhiệt -cầnđược thựchiệnvàsẽđược thựchiệnvào thờiđiểmnóvẫnthườngđượcthựchiện.Việctínhgiáthànhsảnphẩm/dịchvụtheohoạtđộngđặtracâuhỏi:Cócầnthiếtphảithựchiệncôngviệcnàykhông?Nếucó,thựchiệnlúcnàolàtốtnhất?Chiphítheohoạtđộngđãhợpnhấtđồngthờimộtsốhoạtđộng-phân tíchgiá trị,phân tíchquy trình,quản lýchấtlượngvàchiphí-vàocùngmộthoạtđộngphântích.

Với cách tiếp cận đó, kế toán chi phí theo hoạt động góp phần làm giảmđángkểchiphísảnxuất- trongmộtsố trườnghợpgiảmđếnmộtphầnbahay thậm chí nhiều hơn. Tuy nhiên, ảnh hưởng lớn nhất của nó là trongngànhdịchvụ.Tronghầuhếtcácdoanhnghiệpsảnxuất,kếtoángiáthànhtỏ rabấtcập.Trongcácngànhdịchvụ -nhưngânhàng,cửahàngbán lẻ,bệnhviện,trườnghọc,tòabáovàđàiphátthanh,truyềnhình-trênthựctếgầnnhưkhôngcóthôngtingìvềgiáthành.

Kếtoángiáthànhtheohoạtđộngchỉrachochúngtalýdokếtoángiáthànhtruyền thốngkhônghiệuquảđốivớingànhdịchvụ.Lýdokhôngphảikếtoángiáthànhtruyềnthốngápdụngkỹthuậtsaimàlàđưaranhữnggiảđịnhsai.Các công tydịchvụkhông thểbắt đầuvới chi phí của cácnghiệpvụriêng lẻmàcáccông ty sảnxuất thường làmvớikế toángiá thành truyềnthống.Họphảibắtđầuvớigiảđịnhrằngchỉcómộtchiphí:đólàchiphícủatoànhệthống.Vàđólàchiphícốđịnhtínhtrênmộtkhoảngthờigianchotrướcnàođó.Sựphânbiệtrõrànggiữachiphícốđịnhvàchiphíbiếnđổi,nềntảngcơbảncủakếtoángiáthànhtruyềnthống,lạikhôngcóýnghĩalớntrongngànhdịchvụ.Điềutươngtựxảyravớimộtgiảđịnhcơbảnkháccủakếtoángiáthànhtruyềnthốnglàtưbản(vốn)cóthểthaythếcholaođộng.

Trênthựctế,đặcbiệt làtrongnhữngcôngviệcđòihỏi tri thức,mỗilượngvốnđầutưbổsungthườngyêucầuthêmlaođộngchứkhôngbớtđi.Vídụ,mộtbệnhviệnđầutưthêmthiếtbịchẩnđoánsẽcầnbổsungthêmbốnđếnnămlaođộngđểvậnhànhthiếtbịđó.Cáctổchứchoạtđộngdựatrênnềntảngtrithứccũngcầnrútrabàihọcđó.Tuynhiên,tấtcảchiphílàcốđịnhtrongmộtkhoảngthờigiannhấtđịnhvàcácnguồnlựckhôngthể thaythếđượclẫnnhau,dođóhoạtđộngtổngthểphảiđượctínhphí-đóchínhlàgiảđịnhđầutiêncủaphươngpháptínhgiáthànhtheohoạtđộng.Bằngviệcápdụngnhữnggiảđịnhđóvàongànhdịchvụ,chúngtadầnđạtđượcthôngtingiáthànhvàkiểmsoátlợinhuận.

Chẳnghạnnhư,trongvàithậpkỷqua,cácngânhàngđãcốgắngápdụngkếtoángiáthànhtruyềnthốngtronghoạtđộngcủamình-nghĩalà,họxácđịnhchiphícủacácnghiệpvụvàdịchvụriêngrẽ,nhưngvớinhữngkếtquảrấtnghèonàn.Hiệnnay,họbắtđầuđặtcâuhỏi:Hoạtđộngnàolàtrungtâmcủachiphívàdoanhthu?Câutrảlờilàhoạtđộngphụcvụkháchhàng.Chiphíchomỗikháchhàngtrongbấtcứlĩnhvựcchínhnàocủangânhàngđềulàchiphícốđịnh.Dođó,chínhlợinhuậnthuđượctừmỗikháchhàng-cảsốlượng dịch vụmà khách hàng sử dụng và tổ hợp của những dịch vụ đó -quyếtđịnhchiphívàtínhsinhlợi.Cácnhàkinhdoanhcửahànggiárẻ,đặcbiệtởTâyÂu,đôikhicũngnhậnrađiềunày.Họgiảthiếtlàmộtkhilắpđặtmộtđơnvịdiệntíchgiáđểhàng,chiphísẽlàcốđịnh,vàviệcquảnlýbaogồmcảviệc tối đahóa lợi nhuận thuđược trênđó trongmộtkhoảng thờigiannhấtđịnh.Sựtậptrungcủahọvàoquảnlýlợinhuậnchophéphọtăngkhảnăngsinhlợibấtchấpgiábánthấphaylợinhuậnbiênthấp.

Cácdoanhnghiệpdịchvụmớichỉbắtđầuápdụngnhữngkháiniệmmớivềkếtoángiáthành.Trongmộtsốlĩnhvực,nhưphòngthínghiệm,nơinăngsuấthaysảnlượnggầnnhưkhôngthểđođược,chúngtacóthểsẽphảidựatrênsựđánhgiáthayvìđolường.Nhưngtrongnhữngcôngviệcđòihỏichấtxám và dịch vụ, trong vòng 10 đến 15 năm tới, chúng ta phải phát triểnnhữngcôngcụđángtincậyđểđolườngvàquảnlýchiphí,vàđểgắncácchiphíđóvớikếtquả.

Suynghĩsâuhơnvềvấnđềtínhgiáthànhtrongngànhdịchvụcóthểmanglạicáinhìn thấuđáohơnvềcácchiphí tìmkiếmvàgiữchânkháchhàngtrongmọiloạihìnhkinhdoanh.Chẳnghạnnhư,nếuGM,FordvàChryslersửdụngphươngpháptínhgiáthànhtheohoạtđộng,cóthểhọđãsớmnhậnranhữnghànhđộngkhônghiệuquảtrongcuộcchiếncạnhtranhvàinămqua

nhưđưaranhữngđợtgiảmgiáhấpdẫnngườimuaxemới,haynhữngkhoảntiềnthưởngkhổnglồ.Nhữngchiếndịchkhuyếnmạiđóthựctếđãtiêutốncủanhóm“TamĐạiGia”ngànhôtônàynhữngkhoảntiềnkhổnglồ,vàtệhơn,làmmấtđimộtlượngkháchhàngtiềmnăngkhổnglồ.Thậtvậy,vịtrítrên thị trườngcủacảba tậpđoànnàyđềurớt thảmhại.Nhưngcảchiphícủanhững thươngvụđặcbiệt lẫnnhữngkếtquả tiêucựcđềukhôngđượcthểhiệnquacácconsốcủakếtoángiáthànhtruyềnthốngcủacôngty,dođónhàquản lýkhôngbaogiờnhìn thấyđược thiệthại.Kế toángiá thànhtruyềnthốngchỉthểhiệncụthểchiphícủatừnghoạtđộngsảnxuấtriênglẻ,trongkhicácchiphíấykhôngbịảnhhưởngbởinhữngkhoảngiảmtrừhayhạgiátrênthịtrường.Mặtkhác,kếtoángiáthànhtruyềnthốngcũngkhôngchỉraảnhhưởngcủaviệcxácđịnhgiábántrướcnhữngyếutốnhưthịphần.

Kếtoángiáthànhtheohoạtđộngchỉra-hoặcítnhấtcũngcốgắngchỉra-ảnhhưởngcủanhữngthayđổitrongchiphívàlợinhuậncủatừnghoạtđộngsảnxuấtkinhdoanhđếnkếtquảchungcủacảdoanhnghiệp.Nếucácnhàsảnxuấtôtôsửdụngcáchhạchtoánnày,họsẽnhanhchóngnhậnrathiệthạicủacáccuộcchiếngiảmgiá.Trênthựctế,nhờápdụngphươngpháptínhgiáthànhtheohoạtđộng-mặcdùmớichỉgiớihạntrongmộtsốnhỏdoanhnghiệp -cácnhàsảnxuấtô tôNhậtBảnnhưToyota,NissanvàHondađãhiểurằnghọkhôngnêncạnhtranhvớicácnhàsảnxuấtôtôMỹbằngchiếnlượcgiảmgiá,vàdođómàhọduytrìđượccảthịphầnlẫnlợinhuận.

TừHưcấuhợppháp[34]ĐếnThựcthểkinhtế[35]

Tuynhiên,biết rõgiá thànhsảnxuất/dịchvụvẫnchưađủ.Để thànhcôngtrênthịtrườngtoàncầuđangngàycàngcạnhtranhkhốcliệtngàynay,cáccôngtycònphảinắmđượcchiphícủacảchuỗihoạtđộngkinhtếvàphảilàmviệcthốngnhấtvớitấtcảcácthànhviênkháctrongchuỗiđểquảnlýchiphívàtốiđahóalợinhuận.Dođócáccôngtybắtđầuchuyểntừviệctínhgiáthànhchocáchoạtđộngnộibộsangtínhgiáthànhchocảquátrìnhkinhtế,nơimàcảcôngtylớnnhấtcũngchỉlàmộtmắtxích.

Phápnhân, tứccôngty, làmộtthựcthểđốivớicáccổđông,chủnợ,nhânviênvàvớicácđơnvịthuthuế.Nhưngvềmặtkinhtế,đólàđốitượnghưcấu.Bamươinăm trước,Coca-Cola làmộtnhànhượngquyền (franchisor)còncácnhàđóngchaiđộc lậpnhậnnhượngquyềncủahọmớisảnxuấtrasảnphẩm.Hiệnnay,Coca-ColasởhữuhầuhếtcáccôngtyđóngchaitrêntoànnướcMỹ.NhưngnhữngngườiuốngCoca-cola-baogồmcảmộtsốngười

đãbiếtđiềunày-hầunhưkhôngquantâm.Điềuquantrọngtrênthịtrườnglàthựcthểkinhtế,tứclàchiphícủacảquátrình,bấtkểaisởhữugì.

Lịchsửchothấyrấtnhiềutrườnghợpmộtcôngtykhôngtêntuổiđộtnhiênxuất hiện trong vòng vài năm ngắn ngủi bỗng vượt qua các công ty đầungànhmộtcáchdễdàng.Lờigiảithíchluônlàdohọcóchiếnlượcvượttrội,côngnghệ vượt trội,marketing vượt trội, hay quy trình sản xuất gọn nhẹ.Trongmọitrườnghợp,côngtymớixuấthiệnđượchưởnglợithếchiphírấtlớn,thườnglà30%.Lýdolàcáccôngtymớinắmbắtvàquảnlýchiphícủacảchuỗikinhdoanhthayvìchỉquảnlýchiphícủariênghọ.

Toyotacóthểlàvídụtốtnhấtvềmộtcôngtybiếtnắmbắtvàquảnlýchiphícủacácnhàcungcấpvàkênhphânphối-tấtnhiên,tấtcảcácnhàcungcấpvàkênhphânphốicủahọ là thànhviêncủakeiretsu, tậpđoànkinh tếkiểuNhật[36].Quamạnglướinày,Toyotaquảnlýtoànbộchiphísảnxuất,phânphối vàdịchvụđối với ô tô theomột dòng chi phí đưavào sảnxuất, tậptrungvàonhữngviệccóchiphíthấpnhấtvàmanglạilợinhuậncaonhất.

Tuynhiên,quảnlýdòngchiphíkhôngphảilàphátminhcủangườiNhậtmàlàcủangườiMỹ.NóđượcphátminhrabởiWilliamDurant,ngườisánglậpraGeneralMotors.Khoảngnăm1908,Durantbắtđầumuacáccôngtyôtônhỏ nhưng thành công - Buick, Oldsmobile, Cadillac, Chevrolet - và sápnhập chúng thànhmột công ty mới là GeneralMotors Corporation. Năm1916,ôngthànhlậpmộtchinhánhđộclậpmangtênUnitedMotorsđểmuacáccôngtyphụtùngnhỏnhưngthànhcông.Mộttrongnhữngvụthôntínhđầu tiên của ông làDelco,một công ty đang nắm giữ bằng sáng chế củaCharlesKetteringvềbộkhởiđộngôtô.

Durantmua lại tổngcộngkhoảng20công tycungcấp, thươngvụcông tycuốicùngcủaông-năm1919,mộtnămtrướckhiôngbịhấtkhỏivịtríCEOcủaGM-làcôngtyFisherBody.Durantchủđịnhđưacáccôngtysảnxuấtphụ tùngvàphụkiệnvàoquá trình thiếtkếcácmẫuxemớingay từbướcđầu.Làmnhưvậy,ôngcóthểquảnlýđượctoànbộchiphícủamộtchiếcôtôthànhphẩmtheomộtdòngchiphí.Nhưvậy,trênthựctế,DurantsángtạoracáimàngườiNhậtgọilàkeiretsusaunày.

Tuynhiên, từ năm1950đến1960,môhìnhkeiretsu củaDurant trở thànhthònglọngsiếtquanhcổcôngtykhitổchứccôngđoànápdụngmứcchiphílaođộngcaohơnvàocáccôngtynhỏsảnxuấtphụtùngcủaGMsovớicác

đốithủcạnhtranhđộclập.Cácđốitácbênngoài,cáccôngtyôtôđộclậpnhưPackardvàStudebaker, nhữngcông tymua tới50%sảnphẩmđầu racủa các công ty nhỏ sản xuất phụ tùng thuộcGM, lần lượt biếnmất, khảnăngquảnlýcủaGMcảvềchiphívàchấtlượngcũngbiếnmấtcùngvớihọ.Tuynhiêntrongvònghơn40nămtồntại,phươngpháptínhgiáthànhtheohệthốngcủaGMđãđemvềchohọmộtlợithếkhôngaicóthểvượtqua,kểcảđốithủlớnnhấtcủahọlàStudebaker.

Sears,Roebuck&Co.làcôngtyđầutiênsaochépphươngphápcủaDurant.Trongnhữngnăm1920,họđãkýhợpđồngdàihạnvớicácnhàcungcấpvàmuamộtlượngcổphiếunhỏtrongcáccôngtynày.SauđóSearsđượccácnhàcungcấptưvấntrongthiếtkếsảnphẩmvànhờthếmàcóthểhiểuvàquảnlýtoànbộdòngchiphícủamình.Việcnàyđemđếnchocôngtylợithếchiphívượttrộitronghàngthậpkỷsauđó.

Trong những năm đầu 1930, chuỗi cửa hàng bán lẻ có trụ sở tại LondonMarks&SpencersaochépmôhìnhcủaSearsvàđạtđượcnhữngthànhcôngtươngtự.Haimươinămsau,ngườiNhật,dẫnđầubởiToyota,họctậpvàsaochépcảSearsvàMarks&Spencer.Sauđó,cửahàngWal-Martphỏngtheocáchtiếpcậnnàyđãchophépcácnhàcungcấplưutrữhàngtrựctiếptrênkệcủa các cửahàng,dođó loại bỏkhohàngvàkéo theo là loại bỏgầnmộtphầnbachiphícủahoạtđộngbánlẻtruyềnthống.

Tuynhiên,nhữngcôngtytrênlàmộtsốítngoạilệ.Mặcdùcácnhàkinhtếhọcbiết rõ tầmquan trọng củaviệcxácđịnh chi phí trên suốt chuỗi kinhdoanhkểtừkhiAlfredMarshallviếtvềnóvàocuốinhữngnăm1890,hầuhếtcácdoanhnhânchỉxemđónhưmộtmôhìnhlýthuyết.Nhưngcàngngàyviệcquảnlýchuỗichiphícàngtrởnêncầnthiết.Trongbàiviếtcủamình,“FromLeanProductiontotheLeanEnterprise”(HarvardBusinessReview,Tháng3&4năm1994),JamesP.WomackvàDanielT.Jonesbànluậnđầythuyết phục rằng cácnhàquản trị cầnphải thiết lậpvàquản lý không chỉchuỗi chi phímà tất cảmọi thứ đặc biệt là chiến lược kinh doanh và kếhoạchsảnxuất -vớicáinhìnkinhdoanh tổng thể,bấtkểcác ranhgiớivềpháplýcủacáccôngtyđộclập.

Một lực thúc đẩymạnhmẽ các công ty về hướng kế toán giá thành theochuỗihoạtđộngkinhtếđólàchuyểnhoạtđộngđịnhgiábántheogiáthành(cost-led pricing) sang xác định giá thành dựa vào giá bán (price-ledcosting). Theo truyền thống, các công ty phương Tây bắt đầu từ chi phí,

cộngvàomộtkhoảnlợinhuậnbiênmongmuốnvàthếlàragiábán.Họđịnhgiábáncăncứvàochiphí.HaichuỗisiêuthịSearsvàMarks&Spencertừlâuđãchuyểnsangtínhgiáthànhcăncứvàogiábán,trongđógiábánmàkháchhàngsẵnsàngmuasẽquyếtđịnhcácchiphíđượcphép,bắtđầu từbướcthiếtkếsảnphẩm.Chođếngầnđây,cáccôngtynàyvẫnchỉlànhữngngoạilệhiếmhoi.Ngàynay,việcxácđịnhgiáthànhdựavàogiábánđangtrở thànhmộtnguyên tắc.Cáccông tyNhật trước tiênápdụng tronghoạtđộngxuấtkhẩucủahọ.Hiệnnay,Wal-MartvàtấtcảcáccửahànggiárẻcủahọởMỹ,NhậtvàchâuÂuđangthựchiệnviệctínhgiáthànhcăncứvàogiábán.QuytắcnàyẩnsausựthànhcôngcủaChryslervớinhữngmẫuxegầnđâycủahọ,cũngnhưnhãnhiệuSaturncủaGM.Cáccôngtyvẫncóthểthựchiệnđịnhgiábándựa trêngiá thành, tuynhiên, chỉkhinàohọhiểu rõvàquản lý đượcgiá thành toàn bộncủa chuỗi kinh tế (the entire costof theeconomicchain).

Những ý kiến tương tự cũng được áp dụng đối với việc thuê ngoài(outsourcing),liênminh(alliance)vàliêndoanh(jointventure)-nhưngthựcralàcóthểápdụngđốivớibấtcứhìnhthứckinhdoanhđượcnàoxâydựngtrênmốiquanhệhợptác(partnership)chứkhôngphảikiểmsoát(control).Cácthựcthểnày,chứkhôngphảimôhìnhtruyềnthốngtrongđócôngtymẹsởhữugầnnhưtoànbộcáccôngtycon,đangngàycàngphổbiến,trởthànhmôhìnhcủasựpháttriển,đặcbiệttrongnềnkinhtếtoàncầuhóa.

Dẫuvậy,hầunhưcácdoanhnghiệpđềugặprấtnhiềukhókhănkhichuyểnsangxácđịnhgiáthànhtheochuỗikinhtế.Đểlàmđượcđiềuđó,hệthốngkếtoáncủacáccôngtytrongtoànchuỗicầnphảicósựđồngnhất,hayítraphảitươngthíchvớinhau.Tuynhiên,mỗicôngtyđềucóhệthốngkếtoánvậnhànhtheocáchcủariêngmìnhvàcôngtynàocũngtinrằnghệthốngcủamình là duy nhất.Hơn nữa, việc xác định theo chuỗi kinh tế yêu cầu cáccôngtyphảichiasẻthôngtinthôngsuốt, lýdolàtrongcùngmộtcôngty,người tacũngcóxuhướngchốnglạisựchiasẻ thôngtin.Bấtchấpnhữngthách thứcđó,ngàynaycáccông tycó thể tìmranhiềucáchxácđịnhgiáthànhdựavàogiábán,nhưProcter&Gambleđangthựchiện.SửdụngmôhìnhmàWal-Martđãpháttriển-tạoquanhệthânthiếtvớinhàcungcấp-P&Gđangkhởixướngsựchiasẻthôngtinvàquảnlýchuỗikinhdoanhvới300nhàbánlẻlớn,nhữngngườiđangphânphốiphầnlớnsảnphẩmcủahọtrêntoànthếgiới.

Dùcótrởngạithếnào,việctínhgiáthànhcăncứvàochuỗikinhtếcũngsẽ

đượcthựchiện.Nếukhông,ngaycảnhữngcôngtyhiệuquảnhấtcũngphảiđốimặtvớinhữngbấtlợingàycàngtăngvềchiphí.

Thôngtinlàđểtạoracủacải

Doanhnghiệpđượctraochonhiệmvụtạoracủacải,chứkhôngphảiquảnlýchiphí.Nhưngđiềuđórõràngkhôngđượcphảnánhtrongnhữngthướcđotruyềnthống.Cácsinhviênkếtoánnămđầuđượcdạyrằngbảngcânđốikếtoánmôtảgiátrịthanhkhoảncủadoanhnghiệpvàcungcấpthôngtinchocácchủnợtrongtrườnghợpxấunhất.Nhưngcácdoanhnghiệphoạtđộngkhôngphảiđểbịthanhlý,màđểtạoracủacải.Đểlàmđượcđiềuđó,thôngtinphảigiúpchonhàquảntrịcóthểđưarađượcnhữngđánhgiáđầyđủvàchínhxác.Điềuđóđòihỏibốncôngcụchẩnđoán:thôngtincơbản,thôngtinnăngsuất,thôngtinnănglựcvàthôngtinvềsựphânbổcácnguồnlựckhanhiếm.Khikếthợpvớinhau,chúngtạoramộtbộcôngcụhoànchỉnhgiúpnhàquảntrịđiềuhànhdoanhnghiệphiệuquả.

THÔNGTINCƠBẢN

Đâylàcôngcụquảnlýmangtínhchẩnđoánlâuđờinhấtvàđượcsửdụngrộngrãinhấthiệnnaybaogồmdòngtiền,dựbáotínhthanhkhoảnvànhữngthướcđotiêuchuẩnnhưtỉlệtồnkhotạicácđạilývàdoanhsốbán,mứcthunhậpbảođảmchitrảlãisuấtchoviệcpháthànhtráiphiếu,tỉlệgiữanợkhóđòisovớitổngnợphảithuvàvớidoanhsốbánhàng,v.v.Nhữngthôngsốđócũng tương tựnhưnhững thông sốmàmộtbác sĩ cầnđể theodõiquátrìnhtrịliệu:cânnặng,nhịptim,huyếtáp,nhiệtđộvàthànhphầnnướctiểu.Nếucácchỉ số làbình thường thìchúngkhôngnói lênnhiềuđiều.Nhưngnếukhôngbìnhthường,chúngsẽchỉracácvấnđềchúngtacầnđiềutrịngaylậptức.Nhữngthướcđođóđượcgọilàthôngtincơbản.

THÔNGTINVỀNĂNGSUẤT

Côngcụquảnlýthứhailànăngsuấtlàmviệccủacácnguồnlựcchính.Côngcụlâuđờinhấttrongsốđó-từthờiChiếntranhThếgiớiII-lànăngsuấtlaođộngthủcông.Ngàynaychúngtađangdầndầnpháttriểnnhữngthướcđo,dùcònrấtthôsơ,đểđánhgiánăngsuấtcủalaođộngtríthứcvàlaođộngcácngànhdịchvụ.Tuynhiên,chỉđonăngsuấtcủangườilaođộng,dùlaođộngtaychânhaylaođộngtríóc,khôngmangđếnchochúngtanhữngthôngtinđầyđủnhấtvềnăngsuất.Chúngtacầndữ liệuvềnăngsuấtcủa tấtcảcác

yếutố.

ĐiềuđógiảithíchsựgiatăngcủacácphépphântíchGiátrịKinhtếGiatăng(EconomicValue-Added, viết tắt là EVA). EVAdựa trên cái chúng ta đãbiếttừlâu,rằngcáiđượcgọilàlợinhuận,tứclàsốtiềncònlạisauchiphívốn,thườngkhôngphảilàlợinhuận[37].Nếumộtdoanhnghiệpkhôngtạoramộtkhoảnlợinhuậnlớnhơnchiphísửdụngvốn,doanhnghiệpđóbịlỗ.Đừng quan tâm tới việc doanh nghiệp đóng thuế, cho rằng như thế là đạtđượclợinhuậnthựcsự,bởidoanhnghiệpsẽmanglạichonềnkinhtếíthơnnhữnggìnótiêutốntừnguồnlực.Nósẽkhôngbùđắpđượcđầyđủchiphínếulợinhuậncôngbốkhôngvượtquáchiphívốn.Nếukhônglàmđượcnhưvậy,nókhôngtạoramàchỉpháhủycủacải.Vớiquanniệmnhưvậy,córấtítdoanhnghiệpMỹkinhdoanhcólãikểtừChiếntranhThếgiớiII.

Bằngcáchđolườnggiátrịgiatăngtrêntoànbộcácloạichiphí,baogồmcảchiphívốn,EVAtínhtoánhiệusuấtcủatấtcảcácyếutốsảnxuất.Bảnthânnókhôngchỉ rachochúng ta tại saomộtsảnphẩmhaydịchvụnhấtđịnhkhông tạo ra giá trị gia tăng, hay chỉ ra cho chúng ta nhữngviệc cần tiếnhành,nhưngnóchophépchúngtanhậnranhữngthôngtincầnthiếtvàbiếtđượccầntiếnhànhcáchànhđộngchỉnhsửahaykhông.EVAcóthểchỉrasảnphẩm,dịchvụ,nghiệpvụhayhoạtđộngnàođạthiệuquảcaobấtthườnghaygiatănggiátrịbấtthường.Khiđóchúngtaphảitựhỏirằngbàihọcrútratừnhữngthànhcôngđólàgì?

Côngcụhiệnđạinhấtđược sửdụngđểcóđược thông tinnăng suất là sosánh đối chuẩn (benchmarking) - so sánh giữa hiệu quả của một doanhnghiệpvớimộtdoanhnghiệpđạthiệuquảtốtnhấttrongngành,haytốthơnlàdoanhnghiệphiệuquảnhấtởlĩnhvựcbấtkỳ.Sosánhđốichuẩngiảđịnhrằngnhữnggìmộtdoanhnghiệplàmtốt thìbấtcứdoanhnghiệpnàokháccũngcó thể làm tốt.Vànócũnggiảđịnh rấtđúngđắn rằng ít nhấtdoanhnghiệpđócũnglàmtốtnhưdoanhnghiệpdẫnđầumớimongđápứngđiềukiệntiênquyếtđểcạnhtranh.KếthợpEVAvàsosánhđốichuẩnsẽmanglạicôngcụchẩnđoánđểđo lườngnăngsuất toànbộcácyếu tố trướckhiquảnlýnó.

THÔNGTINVỀNĂNGLỰC

Côngcụthứbađềcậptớinănglựccủadoanhnghiệp.KểtừbàibáomangtínhđộtphácủaC.K.PrahaladvàGaryHamel“Nănglựccốtlõicủadoanh

nghiệp”(TạpchíHarvardBusinessReview-Tháng6năm1990),chúngtabiết rằng khả năng dẫn đầu nằm ở năng lực làm những việc người kháckhôngthểlàmđượchoặccóthểlàmđượcnhưngrấtkhókhănvàkhônghiệuquả.Nónằmởcácnănglựccốtlõi(corecompetencies),vốnkếthợpgiátrịcủathị trườnghaykháchhàngvớikhảnăngđặcbiệtcủanhàsảnxuấthaynhàcungcấp.

Sauđâylàmộtsốvídụ:khảnăngthunhỏcáclinhkiệnđiệntửcủangườiNhậtdựatrênnềntảngnghệthuậttruyềnthống300nămtuổicủaNhậtBảnlàvẽphongcảnhtrênhộpsơnmàinhỏxíu,gọilànghệthuậtinro,haykhắccảmộtvườnthúlênmộtchiếcnúttrênđaiáo,gọilànghệthuậtnetsuke,haykhảnăngkhácthườngmàGMcóđượcgiúphọthànhcôngtrongcácvụthôntính công ty suốt 80 năm qua, hoặc khả năng rất đặc trưng củaMarks&Spencerkhitạoranhữngđồăncaocấpđónggóisẵnchocácgiađìnhcóthunhậptrungbình.Nhưnglàmthếnàomộtdoanhnghiệpvừaxácđịnhđượcnhữngnănglựccốtlõisẵncóvừaxácđịnhđượcnhữngnănglựcmàdoanhnghiệpcầncóđểđạtđượcvàduytrìvịtrídẫnđầu?Làmthếnàomộtdoanhnghiệpnhậnrađượcliệunănglựccốtlõicủamìnhđangđượccủngcốhaybịyếuđi?Liệunănglựcấycònmangtínhcốtlõihaycầnthayđổinhữnggì?

Chođếnnay,các tranhcãivềnănglựccốt lõivẫnchủyếumangtínhgiaithoại.Nhưngmộtsốcôngtychuyênngànhquymôtrungbình-nhưmộtnhàsảnxuấtdượcphẩmThụyĐiểnvàmộtcôngtyMỹchuyênvềcácdụngcụđặcbiệt-đangpháttriểnphươngphápđolườngvàquảnlýcácnănglựccốtlõi.Bướcđầu tiên là theodõi sát saohiệuquảhoạtđộngcủachínhdoanhnghiệp và của các đối thủ cạnh tranh, tìm kiếm những thành công khácthườngvànhữnghoạtđộngkhônghiệuquảbấtthườngởnhữnglĩnhvựclẽraphảimanglạihiệuquả.Nhữngthànhcôngnàyphảithểhiệnđượcnhữnggìthịtrườngđánhgiácaovàngườitiêudùngsẵnsàngbỏtiềnramua.Chúngchỉralĩnhvựcmàdoanhnghiệpcóthểnắmlấylợithếdẫnđầu.Nhữngđiểmkhôngthànhcôngđượcxemnhưdấuhiệuđầutiênchothấythịtrườngđangthayđổihoặcnănglựccạnhtranhcủacôngtyđangyếuđi.

Phépphân tíchnàygiúpchúng tanhanhchóngnhận racáccơhội.Vídụ,mộtnhà sảnxuấtdụngcụ củaMỹqua theodõi sát saonhững thànhcôngkhácthườngđãpháthiệnramộtsốcửahàngmáymócnhỏcủaNhậtđangmuanhữngdụngcụcôngnghệcaovớigiáđắtcủamình,ngaycảkhinhữngdụngcụđókhôngđượcthiếtkếchohọvànhàsảnxuấtcũngkhônggọiđiệnchàohàngởnhữngcửahàngnày.Pháthiệnnàychophépcôngtynhậnra

khảnăngcạnh tranhcốt lõimới: ngườiNhậtbị thuhútbởi sảnphẩmcủacôngtydonhữngsảnphẩmấydễbảodưỡngvàsửachữadùchúngsửdụngcôngnghệphức tạp.Khiápdụngnhữnghiểubiếtđóvào thiếtkế,công tynàyđãgiànhđượcvị trídẫnđầuởthị trườngcácnhàmáyquymônhỏvàcáccửahàngthiếtbịtạiMỹvàTâyÂu-nhữngthịtrườnglớnmàtrướcđóhọchưabaogiờvươntớiđược.

Nănglựccốtlõicủacáctổchứckhácnhaubaogiờcũngkhácnhauvàđượcxem là đặc trưng riêng củamỗi tổ chức.Nhưngmọi tổ chức - không chỉdoanhnghiệp-đềucầnmộtnănglựccốtlõi:khảnăngđổimới.Mỗitổchứccần có một cách riêng để ghi nhận và đánh giá những hoạt động đổimới.Trongnhững tổchứcđã thựchiệnviệcđó-gồmmộtsốnhàsảnxuấtdược phẩm hàng đầu - điểm khởi đầu không phải là thành quả của riêngcôngty,màlàhồsơghinhậnnhữnghoạtđộngđổimớicủacảmộtlĩnhvựctrong một khoảng thời gian xác định. Những đổi mới nào thực sự thànhcông?Baonhiêuhoạtđộngđổimớiấythuộcvềtổchứccủamình?Kếtquảhoạtđộngcótươngxứngvớimụctiêucủachúngta?Cótheoxuhướngcủathịtrường?Cóxứngvớivịtrícủachúngtatrênthịtrường?Cótươngxứngvớinhữngchiphínghiêncứupháttriểncủatổchức?Nhữngđổimớithànhcông của tổ chức có nhiều tiềm năng và khả năng phát triển nhất trongngành?Baonhiêucơhộiđổimới thựcsựbịchúng tabỏ lỡ?Tạisao?Bởichúngtakhôngnhậnthấy?Bởichúngtanhậnthấynhưngbỏqua?Haybởichúng takhông thểnắmbắt?Và, làm thếnào chúng ta chuyểnnhữngđổimới đó vào sản phẩm? Đa phần các vấn đề trên cần được đánh giá chứkhôngphảiđolường.Nănglựccốtlõiđặtracâuhỏithayvìđưaracâutrảlời,nhưngnhữngcâuhỏiđóhoàntoànđúngđắnvàcầnthiết.

THÔNGTINVỀVIỆCPHÂNBỔCÁCNGUỒNLỰC

Lĩnhvựccuốicùngtrongthôngtinchẩnđoánlàsựphânbổcácnguồnlựckhan hiếm: vốn và nhân lực. Chính hai nguồn lực này biến việc quản lýthông tin doanh nghiệp thành hành động thực tế. Chúng quyết định mộtdoanhnghiệphoạtđộnghiệuquảhayyếukém.

GMđãpháttriểnquytrìnhphânbổvốnmộtcáchcóhệthốnglầnđầutiênvào 70 năm trước.Ngày nay, thực tếmỗi doanh nghiệp đều có quy trìnhphânbổvốnnhưngchỉmộtsốítsửdụngđúng.Cáccôngtythườngtínhtoánmứcđộphânbổvốnsởhữubằngmộthoặchaitrongsốnhữngtiêuchísau:lợinhuậnthuđượctrênvốndựkiếnđầutư,thờigianhoànvốn,dòngtiền,

hoặcgiátrịhiệntạiđượcchiếtkhấu.Tuynhiên,từlâuchúngtađãbiết-từđầunhữngnăm1930-rằngkhôngcóphươngphápnàotrongsốcácphươngpháp trên làchính xác.Để hiểu vốn đầu tư dự kiến,một công ty cần xemxéttấtcảbốntiêuchítrên.Sáumươinămtrước,đểlàmđượcđiềuđó,ngườita phải xử lý khối lượng số liệu khổng lồ.Ngày nay,một chiếcmáy tínhxách taycó thểcungcấp thông tin ấy trongvòngvàiphút.Trong60nămqua,chúngtađãbiếtrằngcácnhàquảnlýkhôngnênchỉnhìnvàomộttiêuchíphânbổvốn.Thayvàođóhọnênchọnmộtdựáncótỉlệcơhộivàrủirotốtnhất.Việcnàycầnmộtngânsáchchoviệcphânbổvốndùng trongviệctrìnhbàycáckhảnăng lựachọn - lạimộtđiềumà rấtnhiềudoanhnghiệpkhônglàm.Tuynhiên,quantrọnghơnlàhầuhếtcácquytrìnhphânbổvốnthậmchíđều“quên”đềcậphaithôngtinquantrọngsau:

•Điềugìsẽxảyranếuvốnđầutưdựkiếnkhôngtạorakếtquảnhưkỳvọng,vídụchỉđạt60%dựkiến?Nósẽgâyảnhhưởngnghiêmtrọngđếncôngtyhaykhông,hayđóchỉlàchuyệnnhỏ?

•Nếuđầutưthànhcông-đặcbiệtlànếuthànhcôngngoàidựkiến-thìviệcđóđemđếnchochúngtanhữnggì?KhôngaiởGMcóýđịnhtìmhiểuxemliệuthànhcôngcủanhãnhiệuSaturnđưahọđếnđâu.Kếtquảlàcôngtycóthểtựkếtliễuthànhcôngcủamìnhdokhôngđủkhảnăngtàitrợchodựán.

Thêmvàođó,yêucầuphânbổvốncầnnhữnggiớihạnriêng:Khinàochúngta thuđượckếtquả?Nhữngkếtquảđó làgì?Sauđó,cáckếtquả - thànhcông,cậnthànhcông, thấtbại,vàcậnthấtbại-cầnđượcbáocáovàphântích.Không có cách nào tốt hơn để cải thiện hiệu quảmột doanh nghiệpbằngviệcđo lườngkếtquảcủaviệcphânbổvốnđầu tư sovớinhữngkỳvọnghaytínhtoánmàngườitađãdựavàođókhiraquyếtđịnhđầutư.

Tuy nhiên, vốn không phải là nguồn lực quan trọng duy nhất của doanhnghiệp,vàcũngkhôngphải lànguồnlựckhanhiếmnhất.Nguồnlựckhanhiếmnhấtcủadoanhnghiệpchínhlàconngười.TừsauChiếntranhThếgiớiII,quânđộiMỹ-vàchođếnnaychỉduynhấttổchứcnày-họcđượccáchthửnghiệmcácquyếtđịnhbổnhiệm.Ngàynayhọhiểu rất rõđiềugì cầntrôngđợiởmộtsĩquancaocấptrướckhigiaonhiệmvụ.Sauđóquânđộisẽđánhgiásĩquannàydựavàonhữnggìhọkỳvọngởanhta.Họcũngthườngxuyênđánhgiáquytrìnhtuyểnchọnsĩquancaocấpcăncứvàonhữnglầnbổnhiệmthànhcônghaythấtbạitrướcđó.Trongkinhdoanhthìngượclại,hầunhưngười ta không thấy sựbổnhiệmđi liềnvới nhữngmục tiêumà

ngườiđượcbổnhiệmphảiđạtđượcvàhệthốngđánhgiáthànhquảcủahọ.Trongnỗlựctạoracủacải,ngườiquảnlýcũngcầnphảiphânbổnhânsựmộtcáchcómụcđíchvàcẩnthậnnhưkhihọtiếnhànhphânbổvốn.Kếtquảcủanhữngquyếtđịnhđónênđượcghinhậnlạivàxemxétcẩnthận.

Nơitạorakếtquả

Bốnloạithôngtintrênchỉgiúpchúngtabiếtđượctìnhhìnhkinhdoanhhiệntại. Chúng cung cấp thông tin và định hướng chiến thuật. Ở tầm chiếnlược,chúng ta cầnnhững thông tin được tổ chức tốt vềmôi trường.Chiếnlượccầndựatrênthôngtinvềthịtrường,kháchhàngvàcảnhữngđốitượngkhôngphảikháchhàng,vềcôngnghệcủangànhvàcácngànhkhác,vềtìnhhìnhtàichínhthếgiớivàvềnhữngthayđổitrongnềnkinhtếthếgiới.Đólànơiđịnhhìnhnênkếtquả.Bêntrongmộttổchứcchỉcócáctrungtâmchiphí.Còntrungtâmlợinhuậnduynhấtchínhlàkháchhàngcùngvớinhữngtấmsécchưakýtêncủahọ.

Nhữngthayđổilớncũngthườngxảyrabênngoàitổchức.Mộtnhàbánlẻcóthểbiếtrấtrõcáckháchhàngthườngxuyêncủahọ.Nhưngbấtkểcửahàngcóthànhcôngđếnđâu,họcũngchỉcóđượcmộtphầnnhỏcủathịtrường-khách hàng - trong khi phần chính quan trọng hơn lại là nhóm đối tượngkhôngphảikháchhàng.Nhữngđốitượngkhôngphảikháchhàngthườnglàtiềnđềchonhữngthayđổicơbảnvàquantrọng.

Cóítnhấtmộtnửatrongsốnhữngcôngnghệmớicóđónggópquantrọngtrong 50 năm qua đã làm chuyển biến một ngành đến từ ngoài ngành.Thương phiếu, thứ tạo ra cuộc cách mạng trong ngành tài chínhMỹ, cónguồngốckhôngphảitừngânhàng.Ngànhsinhvậthọcphântửvàngànhkỹthuậtgenđượcphát triểnkhôngphảibởingànhdượcphẩm.Mặcdùđaphầnhoạtđộngkinhdoanhsẽtiếptụcđượctiếnhànhtạiđịaphươnghaykhuvực,nhưngtấtcảđềuphảiđốimặtvới,hayítnhấtlàcónguycơ,cạnhtranhtoàncầutừnhữngnơichúngthậmchíchưatừngđượcnhắcđếntrướcđó.

Khôngphảimọi thông tinvềmôi trườngbênngoàiđềucósẵn.Vídụnhưkhôngcóthôngtin-kểcảthôngtinkhôngchínhxáclắm-vềđiềukiệnkinhtếtạiTrungQuốc,hayđiềukhoảnluậtphápđểhầuhếtcácnướccộnghòagianhậpLiênbangXôViết.Nhưngngaycảtạinhữngnơimàthôngtinthựcsựcósẵn,nhiềudoanhnghiệpvẫnkhôngđểmắttới.NhiềucôngtycủaMỹsangchâuÂu trongnhữngnăm1960màkhông tìmhiểuvề luật laođộng.

CáccôngtycủachâuÂucũngmùtịtvàđóithôngtintrongcuộcphiêulưusang thị trườngMỹ.Một trong những nguyên nhân chính dẫn tới thất bạitrongđầutưbấtđộngsảncủaNhậtởCaliforniatrongnhữngnăm1990làhọkhông tìm hiểu những đặc điểm cơ bản về chính sách phân vùng và thuếkhóa.

Mộtnguyênnhânquantrọngdẫntớithấtbạilàcácdoanhnghiệpthườnggiảđịnhchungchungrằngnhữngđiềukiệnnhưthuế,quyđịnhxãhội,giảđịnhvề thị trường, kênh phân phối, quyền sở hữu trí tuệ và nhiều điều kiệnkhác,phảitươngtựnhữnggìhọnghĩ,hayítnhấtcũnggầngiốngnhưvậy.Hệthốngthôngtinđầyđủphảibaogồmnhữngthôngtingiúpnhàquảntrịxemxétnhữnggiảđịnhtrên.Thôngtinphảiđưanhàquảntrịtớinhữngcâuhỏiđúngchứkhôngchỉđemđếnchohọnhữngchitiếtmàhọđãdựđoántrước.Điềunàytrướchếthàmýrằngnhàquảntrịphảibiếthọcầnnhữngthôngtingì.Điềunày cũngyêu cầunhàquản trị phải tiếpnhận thông tinmột cáchthườngxuyên.Cuốicùngnóyêucầunhàquảntrịphảikếthợpmộtcáchcóhệthốngnhữngthôngtinthuđượcvàoquátrìnhraquyếtđịnh.

Mộtsốcôngtyđaquốcgia-nhưUnilever,Coca-Cola,Nestlé,cáccôngtythươngmạilớncủaNhậtvàmộtvàicôngtyxâydựnglớn-đãvàđangnỗlựcxâydựnghệthốngthuthậpvàsắpxếpthôngtinbênngoài.Nhưngnhìnchung,hầuhếtcácdoanhnghiệpcònlạivẫnchưathựcsựbắttayvàoviệcnày.

Ngaycảnhữngcôngtylớncũngphảithuêngoàinhânviên.Phảicóngườihiểubiếtsâusắclĩnhvựcthôngtinchuyênngànhmớicóthểhiểunhữnggìdoanhnghiệpcần.Ngàynaycóquánhiềuthôngtinnhưngcầncócácchuyêngiađểtìmhướngthuthập.Nguồnthôngtinlạirấtđadạng.Côngtycóthểtựtạoramộtsốthôngtin,nhưthôngtinvềkháchhàngvàcácđốitượngkhôngphảikháchhàng,hayvềcôngnghệ trong lĩnhvựccủahọ.Tuynhiên,hầunhưnhữngthôngtindoanhnghiệpcầnbiếtvềmôitrườngkinhdoanhlạichỉcóđượctừcácnguồnbênngoài-từngânhàngdữliệuvàdịchvụcungcấpdữ liệu, từ báo chí các nước, từ các hiệp hội thươngmại, các ấn bản củachínhphủ,cácbáocáocủaNgânhàngThếgiớivàcáctạpchíkhoahọchaynhữngnghiêncứuchuyênsâu.

Mộtlýdokháckhiếnngườitacầnsựtrợgiúptừbênngoàilàvì thôngtincầnđượctổchứckháchquan,dođónóđặtranhữngcâuhỏivàtháchthứcđốivớichiếnlượccủacôngty.Chỉcungcấpdữliệuthôichưađủ,dữliệu

cầnđượctíchhợpvàochiếnlượccủadoanhnghiệp,kiểmchứngcácgiảđịnhcủadoanhnghiệp,vàphảiđặtrađượctháchthứcđốivớicáinhìntoàncảnhhoạtđộngkinhdoanhhiệntạicủadoanhnghiệp.Đểlàmđiềuđó,chúngtacóthểdùngmộtloạiphầnmềmmáytínhchiathôngtinranhữngnhómriêng-vídụ,dànhchobệnhviện,haychocôngtybảohiểmtainạn.DữliệucủaLexiscungcấpnhữngthôngtinnhưvậychocácluậtsư,nhưngnhữngthôngtinấychỉđưaracâutrảlờimàkhôngđặtcâuhỏi.Nhữnggìchúngtacầnlàmộtdịchvụcóthểđưaranhữnggợiýcụthểvềcáchsửdụngthôngtin,haynhững câu hỏi cụ thể liên quanđến côngviệc và hoạt động của người sửdụng,vànếucóthể,đưaranhữngtưvấntươngứng.Hoặcchúngtacóthểthuê hệ thống thông tin từ bên ngoài (outsource). Có lẽ nhà cung cấp hệthống thông tinkiểunày,đặcbiệtđốivớicácdoanhnghiệpnhỏ,phổbiếnnhấtcóthểlà“ngườingoàitrongnộibộ”(“insideoutsider”)-tứcmộtnhàtưvấnđộclập.

Dùchúngtadùngcáchnàođểcóđượcthôngtinthìnhucầuthôngtinvềmôitrườngkinhdoanh-nơithườngphátsinhnhữnghiểmhọavàcơhội-ngàycàngtrởnêncấpthiết.

Nhiềungườicóthểlậpluậnrằngchỉmộtsốít trongcácyêucầuthôngtintrênlàmớilạ,vàđiềuđólàrấtchínhxác.Vềmặtkháiniệm,nhiềuthướcđomớiđãđượcthảoluậntừlâuvàởnhiềunơi.Yếutốmớixuấthiệnchínhlàkhảnăngxửlýdữliệuhiệuquảhơn.Điềunàychophépchúngtatiếnhànhmộtcáchnhanhchóngvớichiphíthấpnhữngviệcmàmớivàinămtrướcchỉcóthểthựchiệntrongphòngthínghiệmvớichiphírấtcao.Bảymươinămtrước,nghiêncứuthaotáclaođộngtheothờigian(time-and-motionstudy,còngọilànghiêncứuthờitác)đãchorađờikếtoángiáthànhtruyềnthống.Ngàynay,máytínhchophépchúngtathựchiệnkếtoángiáthànhtheohoạtđộng.Khôngcósựhỗtrợcủamáytính,điềunàyquảlàkhócóthểthựchiện.

Nhưnglậpluậntrênđãbỏsótđiểmmấuchốt.Điềuquantrọngkhôngnằmởcôngcụ,mà lànhữngquanniệmđằngsauchúng.Côngcụchỉchuyểnđổinhữngkỹ thuật rời rạcmà trướcđâychúng tanhìnnhận riêng lẻ, sửdụngriêng lẻ chonhữngmụcđích riêng lẻ thànhmột hệ thống thông tin thốngnhất.Hệthốngđóchophépchẩnđoánkinhdoanh,lậpchiếnlượcvàđưaraquyếtđịnhkinhdoanh.Đó thựcra làcáchnhìnnhậnmớimẻvàkhácbiệtsâusắcvềýnghĩavàmụcđíchcủathôngtin:xemnónhưmộtphươngtiệnlàmnềntảngchomọihoạtđộngtrongtươnglaithayvìlàmcôngcụtổngkếthayghinhậnnhữngsựkiệnđãxảyra.

Các tổ chứchoạtđộng theonguyên tắcmệnh-lệnh-và-kiểmsoát rađờiđầutiên trong những năm 1870 có thể được so sánh như một cơ thể có bộxương...bênngoài.Cácdoanhnghiệpmớingàynayđượchìnhthànhtrênbộkhungbên trong:thông tin,baogồmcảhệ thống tíchhợpmớivàsự truyềnđạtnó.

Tâmthế truyền thốngcủachúng ta -ngaycảkhichúng tadùngnhữngkỹthuậttoánhọcrốirắmhaynhữngbiệtngữxãhộikhôngthểhiểunổi-ởmộtchừngmựcnàođóluônxemhoạtđộngkinhdoanhchỉ làchuyệnmuarẻ-bánđắt.Cáchtiếpcậnmớinàyđịnhnghĩarằngdoanhnghiệplàmộttổchứckinhdoanhlàmgiatănggiátrịvàtạoracủacải.


9.NHÀQUẢNTRỊHIỆUQUẢ

Mộtnhàquảntrịhiệuquảkhôngnhấtthiếtphảilàngườilãnhđạotheocáchmọingườivẫn thườnghiểu.Chẳnghạn,HarryTrumankhôngcómộtchútsứchútlãnhtụnàonhưngônglàmộttrongnhữngtổngthốnghiệuquảnhấttrong lịch sử nướcMỹ. Tương tự, một số CEO giỏi nhất của các doanhnghiệpvàtổchứcphilợinhuậnmàtôitừnglàmviệccùngtrongsuốt65nămsựnghiệptưvấncũngkhôngphảilànhàlãnhđạonhưkhuônmẫumàchúngtathườngđịnhnghĩa.Họnằmngoàinhữngkhuônkhổđóxétvềtínhcách,tháiđộ,cácgiátrị,điểmmạnhvàcảnhữngđiểmyếucủahọ.Họcóthểlàngườihướngngoạihayhướngnội,ngườidễtínhhaythíchkiểmsoátngườikhác,ngườirộngrãihayngườichili.

Nhưngđiểmchungnhấtkhiếntấtcảhọtrởnênhiệuquảlàhọcùngápdụng8nguyêntắcsau:

•Họhỏi:“Đâulànhữngviệccầnhoànthành?”.

•Họhỏi:“Điềugìtốtchotổchức?”.

•Họcócáckếhoạchhànhđộngcụthể,rõràng.

•Họdámchịutráchnhiệmvềnhữngquyếtđịnhcủamình.

•Họchịutráchnhiệmtrongmọihoạtđộnggiaotiếp.

•Họtậptrungvàocơhộithayvìvàovấnđề.

•Họđiềuhànhnhữngcuộchọpmanglạihiệuquảcao.

•Họnghĩvànói“chúngta”thayvì“tôi”.

Hainguyêntắcđầumanglạichohọnhữnghiểubiếtcầnthiết.Bốnnguyêntắctiếptheogiúphọbiếnkiếnthứcthànhhànhđộnghiệuquả.Hainguyêntắccuốiđảmbảorằngtoànthểnhânviêntrongtổchứccảmnhậnđượctinhthầntráchnhiệmvàsựđángtincậy.

Thuthậpkiếnthứcbạncần

Nguyêntắcđầutiênlàxácđịnhnhữngviệccầnhoànthành.Lưuýrằngcâuhỏikhôngphảilà:“Tôimuốnlàmgì?”.Tựhỏivềnhữngviệccầnđượcthựchiệnvàsuynghĩnghiêmtúcvềcâuhỏiấylàđiểmmấuchốtđốivớithànhcôngcủanhàquảnlý.Thiếucâuhỏinàycóthểkhiếnnhàquảntrịcónănglựcnhấtcũngtrởthànhkhônghiệuquả.

KhiTruman trở thànhTổng thốngHoaKỳ năm1945, ông biết chính xácphảilàmgì:hoànthànhcôngcuộcđổimớikinhtếvàxãhộimàngườitiềnnhiệmRooseveltđềra,mangtên“ChínhsáchMới”(“NewDeal”),vốnbịtrìhoãndoChiếntranhThếgiớiII.Ngaykhi tựhỏicầnphải làmgì,Trumannhận ra rằngngoạigiaochính làưu tiênhàngđầu.Ôngbắtđầungày làmviệccủamìnhvớibáocáocủacácbộtrưởngngoạigiaovàquốcphòng.Kếtquảlàôngtrởthànhvịtổngthốnghiệuquảnhất tronglĩnhvựcngoạigiaocủalịchsửnướcMỹ.

Tươngtự,JackWelchđãnhậnraviệccầnlàmtạiGeneralElectrickhiôngtiếpquảnvị tríCEOcủa tậpđoànnày.Việcđó làGEkhôngcầnphảimởrộng hoạt động ra quốc tế như ông từng dự định, mà là nhu cầu loại bỏnhững lĩnh vực kinh doanh không chiếm vị trí số một hoặc số hai trongngành,bấtkểlợinhuậncaobaonhiêu.

Đápánchocâuhỏi“Cầnphảilàmgì?”hầunhưluônmanglạinhiềunhiệmvụkhẩncấp.Nhưngmộtnhàquản trị hiệuquảkhôngbaogiờđểmìnhbịchia nhỏ.Họ chỉ tập trungvàomột nhiệmvụ.Nếuhọ thuộcnhómnhữngngườilàmviệchiệuquảnhấtkhithườngxuyênthayđổinhịpđộcôngviệc,cóthểhọsẽchọnhainhiệmvụcùnglúc.Tôichưatừnggặpnhàquảnlýnàolàmviệchiệuquảkhihọchọnlàmđồngthờinhiềuhơnhainhiệmvụ.Dođó,saukhixácđịnhviệccầnlàm,nhàquảntrịhiệuquảcầnđặtmứcđộưutiênvàđầutưthỏađángchochúng.ĐốivớimộtCEO,ưutiênhàngđầucóthểlàxácđịnhsứmệnhcủacôngty.Nhiệmvụhàngđầucủamộttrưởngbộphậncóthểlàxácđịnhlạivaitròcủabộphậnmìnhtrongcôngty.Nhữngnhiệmvụkhác,bấtkểquantrọnghaycấpthiếtđếnđâu,cũngđểlạisau.Tuynhiên,saukhihoànthànhnhiệmvụưutiênhàngđầu,nhàquảntrịcầnđặtlạimứcđộưutiênchocácnhiệmvụtiếptheo,chứkhôngchuyểnsangnhiệmvụưutiên thứhai trongdanh sáchưu tiên trướcđó.Câuhỏiđúngcầnđặt ra là:“Việc quan trọng phải làmlúc nàylà gì?”.Và kết quả thường làmột danhsáchcácưutiênmới,khácvớidanhsáchbanđầu.

QuaytrởlạivớivídụvềmộttrongnhữngCEOthànhcôngnhấtnướcMỹ.Theotựtruyệncủaông,cứmỗi5năm,JackWelchlạitựhỏi“Tôiphảilàmgìvào lúcnày?”,vàmỗi lầnhỏinhư thếông lạixác lậpđượcmộtưu tiênhoàntoànmới.

TuynhiênJackWelchcũngcânnhắcmộtvấnđềkháctrướckhiquyếtđịnhtậptrungtoànbộnỗlựccủamìnhcho5nămtiếptheo.Ôngtựhỏimìnhcóthểhoànthànhtốtnhấtnhiệmvụnàotrongsốhaihaybanhiệmvụđứngđầudanhsách.Sauđóôngtậptrungvàonhiệmvụđó,nhữngnhiệmvụkhácônggiao cho người khác. Nhà quản trị hiệu quả luôn cố gắng tập trung vàonhữngviệchọcókhảnănghoànthànhđặcbiệtxuấtsắc.Họhiểurằngdoanhnghiệp sẽcókếtquả tốtnếucácnhàquản lýcấpcaohoàn thành tốt côngviệccủahọ,vàngượclại,kếtquảtồinếulàmviệctồi.

Thóiquenthứhaicủanhàquảntrịhiệuquả-cũngquantrọngkhôngkémthóiquenđầutiên-làtựhỏi“Điềuđócótốtchotổchứchaykhông?”.Họkhônghỏiđiềuđócó tốtchochủsởhữu,giácổphiếu,nhânviênhaynhàquảntrịhaykhông.Tấtnhiênhọhiểurằngcổđông,nhânviênhaynhàquảntrịcó tiếngnóiquan trọng,nhữngngườisẽủnghộcácquyếtđịnh,hoặc ítnhấtlàđồngývớicácquyếtđịnhcủahọ,nếuchúnghiệuquả.Họhiểurằnggiácổphiếukhôngchỉquantrọngđốivớicổđông,màvớicảdoanhnghiệpbởichỉsốgiácổphiếutrênthunhậpcổphần(P/E)sẽquyếtđịnhchiphívốn.Nhưng họ cũng hiểu rằng quyết định không tốt cho doanh nghiệp cũngkhôngtốtchobấtkỳcổđôngnào.

Thói quen thứ hai đặc biệt quan trọng đối với các nhà quản trị trong cácdoanhnghiệpgiađình-loạidoanhnghiệpnàychiếmđasốởtấtcảcácnước- nhất là khi họ ra cácquyết địnhvề conngười.Tại các công ty gia đìnhthànhcông,họhàngchỉđượcthăngtiếnnếungườiđóthựcsựvượttrộisovớicácứngviêncùngbậckhôngcómốiquanhệhọhàng.Vídụ,tạiDuPont,trongnhữngnămđầutiên,mọinhàquảnlýcấpcaonhất(trừluậtsưvàkiểmsoátviên)đều là thànhviên tronggiađình.Tấtcảhậuduệnamcủangườisánglậpđềugianhậpcôngtyởcấpthấpnhấtvàhọchỉđượcthăngtiếnnếuđượcmộthộiđồnggồmnhữngngườikhôngphảithànhviêntronggiađìnhđánhgiácókhảnăngvàhoạtđộngvượt trộisovớinhữngnhânviêncùngcấpkhôngthuộcgiađình.Mộtthếkỷsau,ngườitacũngnhậnthấynguyêntắctươngtựđượcápdụngtạicôngtygiađìnhthànhcôngrựcrỡcủaAnhQuốc-CôngtyJ.Lyons&Co.(làthànhviênchínhtrongconglomerate[38]

hiệnnay)-khinóthốngtrịngànhdịchvụănuốngvàkháchsạnnướcAnh.

Việchỏi “Điềugì tốt cho tổ chức?”khôngđảmbảo sẽđem lạimộtquyếtđịnhhiệuquả.Ngaycảnhàquảntrịhiệuquảnhấtcũngchỉlàconngười,vớibảnchất là luôntồn tạinhữngsai lầmvàđịnhkiến.Tuynhiên,nếukhôngđặtracâuhỏi,chắcchắnbạnsẽđưaranhiềuquyếtđịnhsailầm.

Lậpkếhoạchhànhđộng

Cácnhàquảntrịlànhữngconngườicủahànhđộng.Mọikiếnthứcđềutrởnên vô dụng nếu nhà quản trị không chuyển hóa chúng thành hành động.Nhưngtrướckhibắttayvàoviệc,nhàquảntrịcầnlênkếhoạchchotấtcảhànhđộngcủahọ.Họcần suynghĩvềkếtquảmongmuốn,vềnhững trởngạicóthểxuấthiện,nhữngsửađổitrongtươnglai,nhữngmốchoànthànhquantrọngvàkếhoạchsửdụngthờigiancủahọ.

Trướchết,nhàquảntrịcầnxácđịnhkếtquảmongmuốnbằngcáchđặtcâuhỏi:“Doanhnghiệptrôngđợiđiềugìtrongvòng18thánghayhainămtới?Tôicamkết thựchiệnnhữnggì?Trong thờihạnbao lâu?”.Sauđóhọcầncânnhắcnhữngtrởngạicóthểxảyra:“Nhữnghànhđộngnàycóphùhợpvớinguyêntắcđạođứckhông?Cóhợpphápkhông?Cóđượctổchứcchấpnhậnkhông?Có tương thíchvớisứmệnh,cácgiá trịvàchínhsáchcủa tổchứckhông?”.Tấtcảcáccâu trả lời “có”khôngđảmbảo rằnghànhđộngcủahọlàhiệuquả.Tuynhiên,bấtcứcâutrả lời“không”nàođềudẫnđếnhànhđộngsaivàkhônghiệuquả.

Bảnkếhoạchhànhđộnglàmộtbảnliệtkênhữngdựđịnhchứkhôngphảimộtbảncamkết.Nókhôngthểlàmộtsựràngbuộc.Nócầnđượcsửađổithườngxuyênbởimỗibướcđithànhcông,haythấtbại,đềumangđếnnhữngcơhộimới.Điềutươngtựxảyrađốivớitừngthayđổitrongmôitrườngkinhdoanhhaytrênthị trườngvàđặcbiệt là trongtừngconngườibêntrongtổchức-bấtkỳthayđổinàocũngđòihỏiítnhấtmộtsựsửađổibảnkếhoạchhànhđộng.Vìthế,bảnkếhoạchđượccầncóchỗchosựđiềuchỉnhlinhhoạtsaunày.

Hơnnữa,mộtbảnkếhoạchhànhđộngcầnbaogồmmộthệthốngkiểmsoátđểcóthểsosánhkếtquảvớinhữngdựkiếnbanđầu.Nhàquảntrịhiệuquảthườngxâydựngchomìnhhaiphươngánkiểmsoátkếtquả trongmộtkếhoạchhànhđộng.Mộtphươngántiếnhànhtạithờiđiểmgiữakếhoạch,ví

dụnhưsauchíntháng.Phươngánthứhaidiễnratạithờiđiểmkếtthúckếhoạch,trướckhixâydựngbảnkếhoạchhànhđộngtiếptheo.

Cuốicùng,bảnkếhoạchhànhđộngphải làkimchỉnamchoviệcquản lýthờigiancủanhàquảntrị.Thờigianlànguồnlựckhanhiếmnhấtvàquýgiánhất của nhà quản trị. Các tổ chức - bất kể là cơ quan nhà nước, doanhnghiệphaytổchứcphilợinhuận-thườnglàcáctổchứcsửdụngrấtnhiềuthờigian.Chonên,kếhoạchhànhđộngsẽkhôngpháthuytácdụngnếunókhôngchỉrađượcnhàquảntrịcầnsửdụngthờigiancủamìnhthếnào.

Napoleonthườngtuyênbốrằngkhôngcóchiếnthắngnàotuântheođúngkếhoạchđịnhsẵn.NhưngchínhNapoleonlạiluônlênkếhoạchtrướctừngtrậnchiến,vàtỉmỉhơnbấtcứdanhtướngnàotừnglàmtrướcđó.Nếukhôngcókếhoạchhànhđộng,nhàquảntrịtrởthànhtùnhâncủacácsựkiện.Vànếukhôngcóhệthốngkiểmsoátkếtquảđểđánhgiákếhoạchhànhđộngsaukhicácsựkiệndiễnra,nhàquảntrịkhôngthểnàobiếtđượcsựkiệnnàothựcsựlàvấnđềvàsựkiệnnàocóảnhhưởngkhôngđángquantâm.

Hànhđộng

Khibiếnkếhoạchthànhhànhđộng,nhàquảntrịcầnđặcbiệtlưuýđếnviệcraquyếtđịnh,giaotiếp,cáccơhội(cũngnhưkhiđốimặtvớicácvấnđềrắcrối)vàcảcáccuộchọp.Tôisẽlầnlượtđềcậptớitừngyếutốnàydướiđây.

CHỊUTRÁCHNHIỆMVỀNHỮNGQUYẾTĐỊNHCỦAMÌNH

Mộtquyếtđịnhchưathểđượcxemlàđãđượcđưarachođếnkhimọingườibiết:

•ailàngườichịutráchnhiệmthựchiện;

•thờihạnhoànthành;

•nhữngngười chịuảnhhưởngbởiquyếtđịnhđó,vàvìvậyhọphảiđượcbiết,hiểurõvàđồngývớiquyếtđịnh-hayítnhấtlàhọkhôngphảnđốinó.

•nhữngngườicầnđượcthôngbáovềquyếtđịnh,ngaycảkhihọkhôngtrựctiếpbịnóảnhhưởng.

Mộtsốkhôngnhỏcácquyếtđịnhcủatổchứcgặpthấtbạidochúngkhôngđạtđượccácđiềukiện trên.Bamươinămtrước,một trongsốkháchhàngcủatôiđãmấtvịtrídẫnđầutrênthịtrườngđangpháttriểnrấtnhanhtạiNhậtvì sau khi quyết định tham gia liên doanh vớimột đối tácmới củaNhật,côngtykhôngchỉrõaiphảithôngtinchođạilýthumuavềviệcđốitácmớisẽápdụngđơnvịmétvàkí-lô-gamchứkhôngphảifootvàpound[39]trongphầnmôtảkỹthuậtsảnphẩm-vàsựthậtlàkhôngaiphổbiếnthôngtinnàychocácđạilý.

Việcđịnhkỳxemxétlạicácquyếtđịnhtạinhữngthờiđiểmđãthốngnhấttrướccũngquantrọngkhôngkémviệcraquyếtđịnhmộtcáchcẩnthận.Nhờđó,cácquyếtđịnhkémcóthểđượcchỉnhsửatrướckhichúnggâyrathiệthại.Việcxemxétlạicóthểbaogồmtừkếtquảchotớicácgiảđịnhđằngsauchúng.

Việcxemxétlạilàđặcbiệtquantrọngđốivớicácquyếtđịnhtrọngyếu,vàkhó khăn nhất trongmọi loại quyết định - chẳng hạn như các quyết địnhtuyểndụngvàbổnhiệmnhânsự.Nghiêncứuvềcácquyếtđịnhliênquantớinhânsựchỉrarằngchỉmộtphầnbatrongsốcácquyếtđịnhlàthànhcông.Mộtphầnbakhácđạtmứcđộtrungtính-khôngthànhcôngcũngkhôngthấtbại rõ ràng.Vàmộtphầnba là sai lầm, thật sự làhoàn toàn sai lầm.Nhàquảntrịhiệuquảhiểuđiềunàyvàtiếnhànhthẩmđịnh(trongvòng6đến9thángsauđó)kếtquảcủacácquyếtđịnhnhânsựcủahọ.Nếuhọnhậnthấyquyếtđịnhkhôngđemlạikếtquảmongmuốn,họkhôngkếtluậnrằngnhânviênđókhôngđạtyêucầu.Thayvàođó,họkếtluậnrằngbảnthânhọmắclỗi.Trongmộtdoanhnghiệpquảnlýtốt,ngườitangầmhiểurằngmộtnhânviênkhônghoànthànhmộtcôngviệcmới,đặcbiệtlàsaukhihọđượcthăngtiến,khôngphảilàngườiđángtrách.

Nhàquảntrịcũngcótráchnhiệmđốivớitổchứcvàđồngnghiệpcủamìnhvềviệckhôngchịuđựngđượcnhữngnhânviênkhôngthểhiệnđượcnănglựctheoyêucầuởnhữngvịtríquantrọng.Cóthểvềkháchquan,nhânviênkhôngcólỗikhihọhoànthànhkhôngtốtnhiệmvụ,tuynhiên,họvẫnphảibịthuyênchuyển.Nhữngngườikhônghoànthànhnhiệmvụmớiphảicócơhộiquaytrởlạivịtrítrướcđóvớicôngviệcvàmứclươngcũ.Trênthựctế,lựachọnnày ítkhixảy ravì thông thường,nhưmộtnguyên tắc,nhữngngườikhônghoàn thànhnhiệmvụsẽ tựnguyện rút lui, ítnhất là tạicáccông tyMỹ.Nhưngsựtồntạicủanhữngcơhộinhưthếcũngcóhiệuquảrấtlớn,nókhuyếnkhíchnhânviêntừbỏvịtrícôngviệcantoànvàquenthuộcđểđón

nhậnnhữngtháchthứctrongvịtrícôngviệcmới.Kếtquảhoạtđộngcủatổchứcphụthuộcvàonhữngcánhânsẵnsàngđónnhậncơhội.

Việcnhìnnhận lạicácquyếtđịnhmộtcáchhệ thốngcũng làmộtcôngcụgiúpnhàquảnlýtựpháttriểnbảnthân.Kiểmtralạikếtquảcủacácquyếtđịnhsovớinhữngdựtínhbanđầugiúpcácnhàquảntrịnhậnrađâulàđiểmmạnhcủahọ,họcầnhoànthiệngìvàhọthiếukiếnthứchaythiếuthôngtinởmặtnào.Nócũngchỉrathànhkiếncủanhàquảntrị.Nóthườngxuyênchothấyquyếtđịnhcủahọkhôngtạorakếtquảvìhọkhôngđặtđúngngườivàođúngviệc.Phânbổngườigiỏinhấtvàođúngvịtrílàmộtcôngviệcrấtquantrọng và khó khănmà các nhà quản trị thường xemnhẹ,một phần bởi vìnhữngngườigiỏinhấtđãquábậnrộn.Việcnhìnnhậnlạicácquyếtđịnhmộtcáchhệ thốngcũngchỉ ra chocácnhàquản trị điểmyếucủahọ,đặcbiệttrongnhữnglĩnhvựcmàhọkhônghềcónănglực.Trongnhữnglĩnhvựcđó,nhàquảntrị thôngminhsẽtránhraquyếtđịnhhayhànhđộng.Họsẽphânquyềnchongườikhác.Mọingườiđềucónhữnglĩnhvựckhônghoànthiện.Trênhànhtinhnàykhôngtồntạicáigọilànhàquảntrịthiêntài.

Hầu hết các tranh luận về quá trình ra quyết định đều giả định rằng chỉnhữngquảntrịviêncấpcaomớiraquyếtđịnh,haychỉnhữngquyếtđịnhcủaquảntrịviêncấpcaomớiquantrọng.Đâythựcsựlàmộtsailầmnguyhiểm,vìrằngquyếtđịnhđượcđưaraởmọicấpcủatổchức,bắtđầutừnhữngnhânviên chuyênmônvànhữngngười giám sát “tuyếnđầu”[40].Nhữngquyếtđịnhởcấpthấpnàylạiđặcbiệtquantrọngởnhữngtổchứchoạtđộngdựatrên tri thức.Cácnhânviên tri thứchiểubiết chuyên sâuhơnvề lĩnhvựcriêngcủahọ -vídụnhưkế toán thuế -hơnbấtkỳngườinàokhác,dođóquyếtđịnhcủahọảnhhưởngtớitoàncôngty.Đưaraquyếtđịnhđúnglàkỹnăngthiếtyếuởmọicấpđộ.Thôngđiệpđócầnđượctruyềntảimộtcáchrõràngđếnmọingườibêntrongtổchứchoạtđộngdựatrêntrithức.

CÓTRÁCHNHIỆMTRONGGIAOTIẾP

Nhàquảntrịhiệuquảcầnđảmbảorằngnhữngkếhoạchhànhđộngvànhucầuthôngtincủahọđượchiểuđúngvàđầyđủ.Điềunàycónghĩalàhọphảichiasẻkếhoạchhànhđộngvàyêucầunhữnggópýtừđồngnghiệp-cảcấptrên,cấpdưới,vànhữngngườicùngcấp.Đồngthời,họchomọingườihiểuhọcầnnhữngthôngtingìđểhoànthànhcôngviệc.Dòngthôngtin từcấpdướilêncấptrênthườngđượcchúýhơn.Tuynhiên,nhàquảntrịcũngcầnlưu tâmđếnnhữngnhu cầu thông tin từ nhữngngười cùng cấp và từ cấp

trên.

NhờcuốnsáchkinhđiểncủaChesterBarnardxuấtbảnnăm1938ChứcnăngcủaNhàQuảntrị(“ThefunctionsoftheExecutive”),chúngtahiểurằngmộttổchứcđượcgắnkếtlàdựavàothôngtinchứkhôngphảinhờquyềnsởhữuhaymệnhlệnh.Tuynhiên,rấtnhiềunhàquảntrịxửsựnhưthểthôngtinvàviệcxử lý thông tin lànhiệmvụcủacácchuyêngia thông tin-chẳnghạnnhư kế toán viên.Kết quả là họ nhận được hàng núi thông tin không cầnthiếtvàkhôngthểsửdụng,trongkhihọchỉcầnmộtlượngrấtnhỏthôngtin.Cách tốtnhấtđểgiảiquyếtvấnđềnày lànhàquản trịphảixácđịnhđượcthông tinhọcần,yêucầunhânviêncungcấpvà thúcgiụchọchođếnkhithôngtinđượcđưarađầyđủ.

TẬPTRUNGVÀOCƠHỘI

Nhàquảntrịgiỏilàngườibiếttậptrungvàocơhộithayvìvàovấnđề.Tấtnhiênmọivấnđềphátsinhđềucầnđượcquantâmgiảiquyết,“khôngđượcphépgiấukimtrongbọc”.Tuynhiên,điềuquantrọnglàviệcgiảiquyếtvấnđềkhôngtạorathànhquảnàocả.Nóchỉngănchặnthiệthại.Chỉkhaitháccơhộimớitạorakếtquả.

Trêntấtcả,nhàquảntrịhiệuquảxemthayđổilàmộtcơhộichứkhôngphảinguy cơ. Họ đánh giá những thay đổi cả bên trong và bên ngoài doanhnghiệpmộtcáchhệthốngvàđặtcâuhỏi:“Làmthếnàocóthểkhaithácthayđổi này, biến nó thành cơ hội cho doanh nghiệp?”.Đặc biệt, nhà quản trịthườngxemxét7tìnhhuốngdướiđâyđểtìmkiếmcơhội:

•thànhcônghaythấtbạingoàidựkiếncủachínhdoanhnghiệpcủahọ,củađốithủcạnhtranhhaymộtdoanhnghiệptrongngành;

• khoảng trống giữa những gì đang làm và những gì có thể làm trên thịtrường,trongquytrìnhsảnxuất,sảnphẩmhaydịchvụ(vídụ,vàothếkỷ19,ngànhcôngnghiệpgiấychỉtậptrungvào10%giátrịcủamỗicâygỗ-phầncóthểchếbiếnthànhbộtgiấyvàbỏphí90%cònlại);

•nhữngđổimới trênquy trìnhsảnxuất, sảnphẩmhaydịchvụdùdiễn ratronghayngoàidoanhnghiệp,tronghayngoàingành;

•nhữngthayđổitrongcấutrúcngànhhaycấutrúcthịtrường;

•nhânkhẩuhọc;

•thayđổitrongcáchnghĩ,cácgiátrị,nhậnthức,tâmtrạnghayýnghĩa;

•kiếnthứcmớihaykỹthuậtmới.

Nhàquảntrịhiệuquảcũngcầnđảmbảorằngcácvấnđềkhôngchônvùicơhội.Tạihầuhếtcáccôngty,trangđầutiêncủabáocáoquảntrịhàngthángđềuliệtkêcácvấnđề[41]cơbản.Sẽsángsuốthơnnếuliệtkêcơhộiởtrangđầuvàliệtkêcácvấnđềởnhữngtrangsau.Trừphiđốimặtvớithảmhọathựcsự,cuộchọpquảntrịkhôngnênbànvềcácvấnđềchừngnàocáccơhộichưađượcphântíchvàthảoluậnxong.

Việcphânbổnhânsựlàmộtkhíacạnhquantrọngkháccủaviệctậptrungvàocơhội.Nhàquảntrịhiệuquảsẽphâncôngnhữngngườigiỏinhấtlàmviệctrênnhữngcơhộithayvìvớicácvấnđề.Mộtcáchđểphânbổnhânsựhướngtớicơhộilàyêucầutừngthànhviêncủahộiđồngquảntrịcứmỗisáuthángchuẩnbịhaidanhsách-mộtdanhsáchliệtkênhữngcơhộicóthểđếnvớidoanhnghiệpvàmộtdanhsáchnhữngnhânviênlàmviệctốtnhấttrongtoàndoanhnghiệp. Sau đó, hội đồng sẽ thảo luận và rút ra hai danh sáchchính:nhữngngườigiỏinhất sẽđượcghépvớinhữngcơhội tốtnhất.TạiNhậtBản,phươngphápkếthợpnàyđượcxemlànhiệmvụnhânsựchínhtrongcáctậpđoànlớnhaycáccơquanchínhphủ.ThóiquennàychínhlàmộttrongnhữngthếmạnhlớnnhấtcủacácdoanhnghiệpNhật.

ĐIỀUHÀNHCÁCCUỘCHỌPĐẠTHIỆUQUẢCAO

NhàquảntrịquyềnlựcnhấtvàhiệuquảnhấtcủaMỹtrongvànhiềunămsauChiến tranh Thế giới II không phải là một doanh nhân. Đó là FrancisCardinalSpellman-ngườiđứngđầugiáophậnNewYorkvàlàcốvấnchonhiều đời tổng thốngMỹ. Khi được Spellman tiếp quản, giáo phận đangtrongtìnhtrạngrấtyếukém.NgườikếnhiệmSpellmansaunàyđượcthừahưởng vị trí lãnh đạo trong giáo hội Thiên Chúa giáo Hoa Kỳ từ ông.Spellmanthườngnóirằngtrongsuốtthờigianôngthức,cảngàyôngchỉởmộtmìnhhailần,mỗilầnkhoảng25phút:đólàlúcôngđọckinhtrongnhànguyện sau khi thức giấc buổi sáng, và lúc ông cầu nguyện vào buổi tốitrướckhiđingủ.Ngoàithờigianđó,ôngluôncónhữngcuộcgặpgỡtraođổivớingườikhác,bắtđầutừbữasángvớimộthộiđoànThiênChúagiáovà

kếtthúcbằngbữatốivớimộttổchứckhác.

Cácnhàquảntrịhàngđầukhôngbị“cầmtù”nhưmộttổnggiámmụcThiênChúagiáoởmộtgiáophận.Nhưngcácnghiêncứuvềmộtngàylàmviệccủanhàquảntrịđềupháthiệnrằngdùlànhàquảntrịcấpthấphaychuyênviêncao cấp, họ cũngphải thườngxuyên làmviệc cùngngười khác - nghĩa làthamgiahọphànhhaymộtdạnggiaotiếpnàođó-trongkhoảngthờigiantương đương hơn nửa ngày làm việc, trừ ngoại lệ làmột số ít ỏi các nhànghiêncứucấpcao.Ngaycảnhữngcuộcnói chuyệnvới chỉmột cánhânkháccũnglàhọp.Dođó,cáccuộchọpsẽcóhiệuquảcaonếunhàquảntrịbiếtcáchtiếnhànhcáccuộchọphiệuquả.Họphảiđảmbảorằngcáccuộchọplànhữngbuổilàmviệcthựcsựchứkhôngphảilànơiđểmọingườituônranhữnglờinóisáorỗng.

Điểmmấuchốtcủaviệchọphiệuquảlàxácđịnhtrướcloạicuộchọpsẽtiếnhành.Cáccuộchọpkhácnhaucầncósựchuẩnbịkhácnhauvàkếtquảcũngkhácnhau:

Họpđểchuẩnbịchomộttuyênbố,mộtthôngbáonộibộhaymộtthôngcáobáo chí:Để hiệu quả,mỗi thành viên thamgia phải chuẩn bị sẵnmột bảnthảo.Cuốibuổihọp,mộtthànhviênđượcchỉđịnhtrướccótráchnhiệmphổbiếnnộidunghaygởibiênbảncuộchọpchocácthànhviêncònlại.

Họpđểthôngbáo-chẳnghạn,thôngbáovềthayđổinhânsự:Cuộchọpcầnđượcgiớihạntrongnộidungđãđượcthôngbáo.

Cuộchọp trongđóchỉmột thànhviênbáocáo:Báocáođóphảiđược thảoluậntrước.

Cuộc họp trong đómột số thành viên báo cáo:Hoặc không có thảo luận,hoặcviệcthảoluậnchỉgiớihạnởnhữngcâuhỏilàmrõcácbáocáo.Đồngthời,đốivớimỗibáocáocầncómộtkhoảngthờigianngắndànhchomọithànhviênđặtcâuhỏi.Nếuhọptheodạngnày,cácbáocáophảiđượcphátchotừngthànhviêntrướcbuổihọp.Trongcuộchọp,mỗibáocáonênđượcgiớihạntrongmộtkhoảngthờigianđịnhsẵn-vídụ,15phút.

Cuộchọpđểthôngbáothôngtinchomộtnhàquảntrịcấpcao.Nhàquảntrịcần lắngnghevàđặt câuhỏi,vànên trìnhbàyngắngọncácýchứkhôngthuyếttrình.

Cuộc họp vớimục đích duy nhất là cho phép những người tham giađượcngồicùngbànvớinhàquản trịcaocấp.NhữngcuộcgặpmặtbữasángvàbữatốicủaCarnidalSpellmanthuộcdạngnày.Khôngcócáchnàođể tiếnhànhnhững cuộchọp loại nàyhiệuquả, bởi có rất nhiều cáchkhácnhau.Cácnhàquản trị cấp cao chỉ hiệuquảkhihọhạn chếkhảnăngđểnhữngcuộchọpkiểunàychiếmnhiềuthờigianlàmviệctrongngàycủahọ.ChẳnghạnnhưSpellmanrấthiệuquảkhitậptrungnhữngcuộchọpdạngnàyvàobữađiểmtâmvàbữatốiđểkhôngcònvướngbậnvớichúngtrongsuốtthờigianlàmviệccònlạitrongngàycủaông.

Cuộchọpmuốnđạthiệuquảcaophảicótínhtựkỷluậtcao.Việcđóđòihỏinhàquản trị phải xácđịnh rõ loại cuộchọpmàhọđịnh tiếnhànhvàkiênđịnhvớiquyếtđịnhđó,đồngthờinhàquảntrịcũngcầnbiếtdừngcuộchọpngaykhimụctiêucủacuộchọpđãđạtđược.Nhàquảntrịhiệuquảkhôngđưaramộtnộidungmớiđểthảoluậnthêmmàhọsẽtómtắtlạicácgiảiphápvàchấmdứtcuộchọp.

Việctheodõiquátrìnhthựchiệncáckếtluậncủacuộchọpcũngquantrọngnhưchínhbảnthâncuộchọp.AlfredSloan,nhàquảntrịdoanhnghiệphiệuquảnhấtmàtôitừngbiết,làmộtbậcthầytrongviệctheodõithựchiệnsauhọp.Sloan, người lãnhđạoTậpđoànGeneralMotors từnhữngnăm1920đếnnhữngnăm1950,sửdụnghầuhếtthờigian6ngàylàmviệctrongtuầncủamìnhchocáccuộchọp-bangàytrongtuầndànhchonhữngcuộchọphộiđồngchínhthứcvớimộtnhómthànhviêncốđịnh,vàbangàydànhchonhữngcuộchọpkhôngchínhthứcvớitừngquảntrịviêncủaGMhoặcvớinhữngnhómquảntrịviênnhỏkhác.Bắtđầumỗicuộchọpchínhthức,Sloantuyênbốmụcđíchcuộchọp.Sauđóônglắngnghe.Ôngkhôngbaogiờghichúvàkhôngbaogiờnóitrừkhimuốnlàmrõnhữngđiểmcònmậpmờ.Kếtthúccuộchọp,ôngtổngkết,nóilờicảmơnvànhanhchóngrakhỏiphònghọp.Ngaysauđó,ôngviếtmộtbảnghinhớngắngửichomọi thànhviênthamgiacuộchọp.Trongbiênbảnđó,ôngtổngkếtnhữnggìđãthảoluận,những kết luận, và cuối cùng giải thích rõ những công việc phát sinh saucuộchọp(baogồmcảquyếtđịnhvềkếhoạchcuộchọptiếptheovềchủđềđó,hayyêucầunghiêncứumộtvấnđềnàođó).Ôngghi rõ thờihạn thựchiện,vàngườichịutráchnhiệmthựchiệnviệcđó.Ônggửinhữngbảnsaocủabiênbảnđóchotấtcảnhữngthànhviênthamgiacuộchọp.Nhờnhữngbiênbảnngắngọnnày-mỗibiênbảnlàmộttuyệttác-Sloantrởthànhnhàquảntrịhiệuquảmộtcáchlạthường.

Nhàquảntrịhiệuquảhiểurằngcáccuộchọphoặcrấthiệuquả,hoặcchỉtốnthờigian.

Nghĩvànói“Chúngta”

Thóiquencuốicùng:khôngnghĩhaynói“Tôi”.Thayvàođó,hãynghĩvànói“Chúngta”.Nhàquảntrịhiệuquảhiểurằnghọcótráchnhiệmlớnnhất,một tráchnhiệmkhôngthểchiasẻhayủyquyền.Nhưnghọcóđượcthẩmquyềnđólàdohọnhậnđượcsựtintưởngcủatổchức.Điềuđócónghĩalàhọsuynghĩchonhucầuvàcơhộicủatổchứctrướckhihọnghĩđếnnhucầuvàcơhộicủabản thân.Nghecóvẻđơngiảnnhưng trên thực tế,điềunàykhôngdễdàngchútnàovàcầnđượctuânthủchặtchẽ.

Chúngtavừaxemxét8thóiquencủanhàquảntrịhiệuquả.Tôixinđưaramột thóiquennữanhưmộtbíquyết thưởng thêmchobạn.Thóiquennàyquantrọngđếnmứctôiphảinângnólênthànhmộtnguyêntắc,đólà:Nghetrướctiên,nóisaucùng[42].

Cácnhàquảntrịhiệuquảrấtkhácnhau.Mỗingườicóđặcđiểmtínhcách,điểmmạnh,điểmyếu,cácgiátrịvàniềmtincủariêngmình,nhưnghọcóđiểmchunglàbiếtchọnviệcđúngđểlàm.Mộtsốngườicótỏrahiệuquảbẩmsinh.Nhưngnhucầucầncócácnhàquảntrịtàinănglàrấtlớnvàchỉnhững con người xuất chúng thôi vẫn chưa đủ đáp ứng cho nhu cầu này.Hiệuquảlàsựrènluyện.Và,nhưmọinguyêntắckhác,hiệuquảcóthểhọcđượcvàchúngtaphảibỏcôngsứcramớithụđắcđượcnó.

-XuấtbảnlầnđầusốTháng6năm2004

10.SỰRAĐỜICỦATỔCHỨCMỚI

Trongvòng20nămtới,cácdoanhnghiệplớntiêubiểusẽgiảmhơnmộtnửacáccấpquảnlývàchỉcònkhoảngmộtphầnbasốlượngnhânviênquảnlýsovớihiệnnay.Vớicấutrúcvànhữngvấnđềquảnlýnhưthế,cácdoanhnghiệpchỉcóvàinéttươngđồngvớicấutrúccủacácdoanhnghiệpsảnxuấttiêubiểucủanhữngnăm1950màcácsáchgiáokhoacủachúngtavẫnxemlàchuẩnmực.Thayvàođó,chúngsẽgầngiốngvớinhữngtổchứcmàcácnhàquảnlýđươngthờihaycáchọcgiảvềquảntrịkhôngmấychúý:bệnhviện, trườngđại họchaymộtdànnhạcgiaohưởng.Tương tự các tổ chứcnày,cácdoanhnghiệptiêubiểusẽhoạtđộngdựatrêntrithức,trongđóbaogồmchủyếu là cácnhàchuyênmôn -nhữngngười tựđịnhhướngvàđặtmụctiêuhoạtđộngchomìnhdựatrênthôngtinphảnhồihữuhiệucủađồngnghiệp,kháchhàngvàtừcácvănphòngchínhcủahọ.Vìlýdođó,tôigọiđâylàcáctổchứchoạtđộngdựatrênthôngtin.

Cácdoanhnghiệp,đặcbiệtlàcácdoanhnghiệplớn,córấtítlựachọnkhácngoài lựachọn trở thành tổchứchoạtđộngdựa trên thông tin.Nhânkhẩuhọc chính là lý domang đến sự biến đổi này. Trọng tâm của tuyển dụngđangnhanhchóngthayđổitừlaođộngthủcôngvàbàngiấysanglaođộngtrithức-nhữngngườiđangchốnglạimôhìnhralệnhvàkiểmsoátđượcsaochéptừquânđội100nămtrước.Kinhtếhọccũngmanglạinhữngthayđổi,đặcbiệt là cácdoanhnghiệp lớn, họnhận ra nhu cầuphải đổimới và trởthànhnhàkinhdoanhthựcsự.Nhưngquantrọngnhất là,chínhcôngnghệthôngtinđòihỏisựbiếnđổi.

Côngnghệxửlýdữliệuhiệnđạikhôngnhất thiếtphải tạoramột tổchứchoạtđộngdựatrênthôngtin.Nhưchúngtathấy,ngườiAnhđãxâydựnghẳnmộttổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinnhưthếtạiẤnĐộkhi“côngnghệthông tin”mớiở thờikỳ“viếtbút lôngngỗng”và“hệ thống thông tin” lànhững“sứgiả” truyền tin trênđôi chân trần.Nhưngkhikỹ thuậthiệnđạingàycàngtrởnênphổbiến,chúngtacàngcầntớisựphântíchvàchẩnđoánngàymộtchuyênsâuhơnvềmặt“thôngtin”,vàcànggặpphảinhiềunguycơbịvùilấptrongđốngdữliệudochínhchúngtatạora.

Chođếnnay,hầuhếtnhữngngườisửdụngmáyvitínhvẫndùngcôngnghệmớichỉđể thựchiệnnhanhhơnnhữnggì trướcđóhọ thường làm,nhất là

vớinhữngconsố.Nhưngngaykhicáccôngtyquyếtđịnhtiếnhànhchuyểnđổitừdữliệusangthôngtin,cácquátrìnhraquyếtđịnh,cơcấuquảnlývàthậmchícảcáchthứcthựchiệncôngviệccũngcósựchuyểnhóamạnhmẽ.Thựctếlàđiềunàyđãxảyra,vàxảyrarấtnhanhchóngtrongnhiềucôngtytrênkhắpthếgiới.

Chúngtacóthểnhậnrabướcđầutiêncủaquátrìnhbiếnđổitrênkhichúngtaxemxétảnhhưởngcủacôngnghệmáytínhlêncácquyếtđịnhđầutưtưbản.Từlâuchúngtađãbiếtrằngkhôngcócáchđúngnhấtđểphântíchhiệuquả đầu tư.Để hiểu các dự án đầu tư, chúng ta cần phân tích ít nhất sáuthôngsố:tỉlệhoànvốndựkiến,thờigianhoànvốnvàchukỳhiệuquảkỳvọngcủadựánđầu tư,giá trịhiện tạichiếtkhấucủamọikhoản thunhậptrongthờigianhiệuquảcủadựán,rủirocủaviệckhôngđầutưhaytrìhoãnđầutư,chiphívàrủironếuthấtbại,vàcuốicùnglàchiphícơhội.Mọisinhviênngành tàichínhhaykế toánđềuđượcdạyvềcáckháiniệmnày.Tuynhiên,trướckia,khichưacósựhỗtrợcủacáckỹthuậtxửlýthôngtinhiệnđại,việcphântíchcácthôngsốnàythườngđòihỏihàngnămlaođộngvấtvảcủacảnhómchuyênviênphântích.Ngàynaychỉcầnmộtbảngtính,aicũngcóthểhoànthànhcôngviệctrongvàigiờ.

Sựsẵncócủathôngtinnhưthếđãbiếnđổihẳnhoạtđộngphântíchđầutưtưbảntừđánhgiásangphântíchchẩnđoánthựctế,tứclàchuyểnsangđánhgiáđịnh lượngcácphươngángiảđịnhkhácnhau.Dođó, thông tincó tácdụngbiếnđổicácquyếtđịnhđầutưvốnmangtínhcơhội,thuầntàichínhbịchiphốibởiconsốsangcácquyếtđịnhdựavàotínhkhảthicủacácphươngán giả định chiến lược.Do đó, quyết định đầu tư vừa đưa ra giả định vềchiếnlượckinhdoanhvừakiểmđịnhchiếnlượcđó,cũngnhưcácgiảđịnhcủanó.Côngviệctrướcđâytừngđượcgọilàthựchiệnngânsáchthìngàynaytrởthànhphântíchchínhsách.

Lĩnhvựcthứhaichịuảnhhưởngkhicôngtytậptrungnănglựcxửlýdữliệuvàoviệccungcấpthôngtinlàcơcấutổchứcdoanhnghiệp.Gầnnhưngaylậptức,ngườitathấyrõràngcảsốlượngcáccấpquảnlývàsốlượngnhàquảnlýcóthểgiảmđiđángkể.Lýdo:hóaralàtoànbộcáccấpquảnlýđềukhôngraquyếtđịnh,vàkhônglãnhđạo.Thayvàođó,chứcnăngchính,nếukhôngnóilàchứcnăngduynhấtcủahọ, là“cáirơle”- tứclàmộtbộmáynhânsựdùngđểkhuyếchđạinhữngtínhiệumờnhạtvàrờirạc-chỉđóngvai tròmắtxíchtronggiaotiếptạicáccôngtytrongthờikỳtiềnthôngtintrướcđây.

MộttrongnhữngnhàthầuquânđộilớnnhấtcủaMỹkhámphárađiềunàykhihỏicácnhàquảnlýđiềuhànhvàhợptácvềnhữngthôngtincầnthiếtđểhoànthànhcôngviệc.Nhữngthôngtinđótừđâutới?Theomẫubiểunào?Dòngthôngtinlưuchuyểnrasao?Quátrìnhtìmkiếmcâutrảlờichothấyhầuhếtcáccấpquảnlý-cóthểchiếmđến6trêntổngsố14cấp-tồntạichỉvìnhữngcâuhỏitrênchưatừngđượcđặtra.Côngtycómộtnguồndữliệuvôcùngdồidào.Nhưnghọ luôn sửdụngnguồndữ liệuphongphúđóđểkiểmsoáthơnlàtạorathôngtin.

Thông tin là các dữ liệu mang tính kết nối và có mục đích. Do đó việcchuyểndữliệu thànhthôngtinđòihỏikiếnthức.Vàtheođịnhnghĩa,kiếnthức luônđượcchuyênmônhóa. (Trên thực tế,nhữngngười cókiến thứcthựcsựthườngcóxuhướngchuyênmônhóaquásâu,bấtkểhọthuộclĩnhvựcnào,đơngiảnlàvìluônluôncóquánhiềuđiềucầnbiết).

Mộttổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinyêucầusốlượngchuyênviênlớnhơnrấtnhiềusovớicáccôngtyhoạtđộngtheomôhìnhmệnhlệnhvàkiểmsoátmàchúngtathườnggặp.Hơnnữa,cácchuyênviênthườngcómặtởcáchoạtđộngchuyênmônhơnlàởcấpđộquảnlý.Thựcra,mộttổchứckinhdoanhcóxuhướng trở thànhmột tổchứcgồmnhiềuchuyênviênởnhiềulĩnhvựckhácnhau.

Tổchứchoạtđộngdựa trên thông tincũngcầnđiềuhành tập trungnhữngcôngviệcnhưtưvấnluật,quanhệcôngchúng,quanhệnhânsựnộibộnhưtrướcđây.Nhưngnhucầuđốivớinhânsựhỗtrợ-nhữngngườichỉtưvấnhayliênkếtnộibộmàkhôngcótráchnhiệmnghiệpvụnào-sụtgiảmmạnhmẽ.Đối với nhiệmvụ quản lý trung tâm, các tổ chức hoạt động dựa trênthôngtinchỉcầnrấtít,nếukhôngnóilàkhôngcó,cácchuyênviên.

Docócấutrúc“phẳnghơn”,cáctổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinlớnsẽngày càng giống với các doanh nghiệp của một thế kỷ trước chứ khônggiốngcáccông ty lớnhiệnnay.Tuynhiên,ngượcvề thếkỷ trước,mọi trithứcđềunằmởnhómlãnhđạocaonhấtcủacôngty.Nhữngngườicònlạichỉđóngvaitrògiúpđỡhayhỗtrợ,hầunhưhọchỉlàmnhữngcôngviệclặpđilặplạitheochỉđạo.Trongtổchứchoạtđộngdựatrênthôngtin,trithứcchủ yếu nằm ở lớp nhân sự dưới cùng của cơ cấu tổ chức, bao gồm cácchuyênviênphụ tráchnhữngcôngviệckhácnhauvà tựđịnhhướngcôngviệccủamình.Dođó, các tổchức tiêubiểungàynay -nơi tri thứccóxu

hướngtậptrungtạinhómnhânsựhỗtrợnằmgiữanhómlãnhđạocaocấpvànhómnhânsựnghiệpvụ-sẽdầntrởthànhquákhứ,mộtnỗlựcnhằmtruyềnđạt thông tin từ đỉnh chóp của cơ cấu tổ chức doanh nghiệp thay vì nhậnthôngtintừdướilên.

Cuối cùng,một khối lượng côngviệc lớn của tổ chức hoạt độngdựa trênthôngtincũngđượcthựchiệntheocáchkhác.Cácphòngbantruyềnthốngcótráchnhiệmgiámsátviệcthựchiệncáctiêuchuẩn,vừalàtrungtâmđàotạovàphânbổchuyênviên.Đósẽkhôngcònlànơithựchiệnnhữngcôngviệccụthểnữa.Môhìnhnàysẽxuấthiệntronghầuhếtcácnhómlàmviệctheotừngphầnviệc,dựáncụthể.

Sựthayđổinàythựcchấtđangdiễnraởbộphậncóvaitròđượcxácđịnhrõràngnhấttrongsốcácbộphậncủamộttổchức-phòngnghiêncứu.Trongngànhdượcphẩm,viễnthôngvàsảnxuấtgiấy,trìnhtựtruyềnthốngsẽđitừnghiên cứu, phát triển, sản xuất và marketing đang được thay thế bởi sựđồngbộsau:cácchuyênviêncủamọibộphậnchứcnănglàmviệcvớinhautrongmộtnhóm,từkhibắttayvàonghiêncứuchotớikhitungsảnphẩmrathịtrường.

Chúngtacầnchờđợixemviệcxâydựngcácnhómlàmviệctheonhiệmvụ(task-force)sẽpháttriểncáccơhộikinhdoanhvàgiảiquyếtvấnđềnhưthếnào.Nhưng tôi cho rằng, việc hình thành các nhóm này, cách phân côngcôngviệc,cấutrúcnhóm,khảnănglãnhđạocủanhómcầnđượcquyếtđịnhtheo từng trường hợp cụ thể.Do đó, tổ chức trong tương lai sẽ phát triểnphứctạphơnmatrậnnàyvàcóthểsẽrấtkhác.Tuynhiên,mộtđiềurõrànglà:ma trận đó đòi hỏi tính tự giác rất cao và nhấnmạnhvào trách nhiệmthậmchícòncaohơnnữacủatừngcánhânđốivớicácmốiquanhệvàgiaotiếp.

Nóirằngcôngnghệthôngtinđangbiếnđổicácdoanhnghiệplàchuyệndễ.Nhưngsẽkhóhơnnhiềukhigiảimãxembiếnđổiấyđòihỏigìởcácdoanhnghiệpvàcácnhàlãnhđạocaocấp.Đólàlýdotạisaotôithấyhữuíchkhitìmkiếmnhữngđiểmmấuchốttrongcácloạihìnhkháccủacáctổchứchoạtđộng dựa trên thông tin như bệnh viện, dàn nhạc giao hưởng hay chínhquyềnAnhđặttạiẤnĐộ.

Mộtbệnhviệnquymô trungbìnhvớikhoảng400giườngbệnh sẽ cầnbộmáynhân sựbaogồmhàng trămbác sĩ trị liệu, 1.200đến1.500y tá cho

khoảng60chuyênkhoavàkhoacậnlâmsàng(nhưkhoathiếtbịytế,khoanghiêncứu,...).Mỗikhoacókiếnthứcchuyênmônriêng,quytrìnhđàotạoriêngvà“ngônngữ”riêng.Tạimỗikhoa,đặcbiệtlàcáckhoacậnlâmsàngnhưphòng thínghiệmlâmsànghaykhoavật lý trị liệu,cầncómộtngườiđứngđầuchuyênhoạtđộngchuyênmônhơnlàhoạtđộngquảnlýtoànthờigian.Ngườiđứngđầucáckhoabáocáotrựctiếpchoquảnlýcấpcaonhất,vàcórấtítcấpquảnlýtrunggian.Côngviệcthườngđượcthựchiệnbởicácnhómhộichẩnchuyênbiệtđượchìnhthànhtheotừnghồsơbệnhán.

Mộtdànnhạcgiaohưởngthậmchícòncóhiệuquảtruyềntintốthơn,dotácphẩmđượcchơiđồngthờibởihàngtrămnhạccôngtrênsânkhấu.Theolýthuyếtvềcơcấutổchức,dànnhạcđóphảibaogồmmộtsốphónhạctrưởngchỉhuytừngnhómvàcóthểlànửatánhữngngườichỉhuycủacácnhómnhỏhơn.Nhưngđókhôngphảilàthựctiễn.Thựctếchỉcómộtnhạctrưởng(đóngvaitròmộtCEO)vàmọinhạccôngchơinhạctheosựđiềukhiểncủanhạc trưởngmàkhông cần ai khác làm“nhàquản lý” trunggian.Vàmỗinhạccônglàmộtnhàchuyênmônđẳngcấpcao,mộtnghệsĩthựcsự.

Nhưngvídụtiêubiểunhấtvềmộttổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinlớnvàthànhcông,mộttổchứckhônghềcóbấtcứcấpquảnlýtrunggiannào,làchínhquyềndânsựAnhtạiẤnĐộ[43].

NgườiAnhđãđiềuhànhtiểulụcđịaẤnĐộtrong200năm,từgiữathếkỷ18đếnChiếntranhThếgiớiII,màkhôngcầncảitổnhiềucơcấutổchứchaychínhsáchquảnlý.CơquanhànhchínhcủaAnhtạiẤnĐộkhôngbaogiờvượtquá1.000người,quảnlýcảmộttiểulụcđịarộngmênhmôngvớimậtđộdâncưdàyđặc -một lượngnhỏ (gần1%)gồmnhữngngườinói tiếngQuanThoại theo đạoKhổng và hoạn quan được tuyển dụng ở gần đó đểquản lý lượngngườiTrungQuốcđôngđúcđếnmứckhông-thể-đông-hơn.PhầnlớnngườiAnhởđórấttrẻ,thườngkhôngquá30tuổi,đặcbiệtlàtrongnhữngnămđầuthốngtrị.Phầnlớnhọsốngmộtmìnhởnhữngkhubiệtlậpcáchnhàdângầnnhấtcũngphảimộtđếnhaingàyđường,vàtrongmộttrămnămđầutiênkhônghềcóhệthốngđiệntínhayđườngsắt.

Cơcấutổchứcđóhoàntoànphẳng.Mỗisĩquanquảnlýmộtvùngsẽbáocáotrựctiếpcho“Coo”,Tỉnhtrưởng.Vàvìchỉcó9tỉnh,mỗitỉnhtrưởngsẽnhậnbáocáotrựctiếptừ100người,mộtquymôgấpnhiềulầnmứcđộchophépcủacáchọcthuyếtvềquảntrị.Tuynhiên,hệthốngđóđãđạthiệuquảhoàn hảo do nó được thiết kế để đảm bảo rằngmỗi sĩ quan đều có được

nhữngthôngtincầnthiếtnhằmthựchiệncôngviệccủamình.

Mỗitháng,ngườiquảnlývùngdànhmộtngàyđểviếtbáocáođầyđủchotỉnh trưởng,vốnsốngvà làmviệc tại thủphủmỗi tỉnh.Anhtabànbạcvềtừngnhiệmvụquan trọngcủamình-chỉcóbốnnhiệmvụ,mỗinhiệmvụđềuđượcphácthảorõràng.Trongbáocáoanhtaghicụthểnhữngdựkiếntrướcđócủaanhtavềnhữngviệcsẽxảyrađốivớimỗinhiệmvụ,nhữnggìđãxảyratrongthựctếvàgiảithíchlýdotạisaolạicósựkhácbiệt,nếucó.Sauđóanh tasẽ liệtkênhữngdựđoáncủamìnhvềnhữngviệcsẽxảyratrongnhữngthángtiếptheođốivớitừngnhiệmvụ,và“kếhoạchhànhđộng”ứngvớinhữngsựviệcđó.Anh tacũngđặt câuhỏivềchính sách,vàđưakiếnnghịvềnhữngcơhội,hiểmhọahaynhucầudàihạn.Ngượclại, tỉnhtrưởngsẽ“ghichép”từngbáocáo-tứclàanhtasẽtổnghợptấtcảcácbáocáolạithànhmộtbảnduynhấtvàđưaratoànbộnhậnxéthayýkiếnchỉđạocủamình.

Quanhữngvídụtrên,chúngtacóthểthấygìvềnhữngyêucầuđốivớimộttổchứchoạtđộngdựa trên thông tinvànhữngvấnđềquản trị có thểgặpphảinhưthếnào?Trướchết,chúngtahãyxemxétnhữngyêucầu.Vàitrămnhạccôngvàvịnhạctrưởngcủahọcóthểcùngchơinhạcvớinhauvìhọcócùngmộtbản tổngphổnhạc.Bản tổngphổđóchỉchongười thổi sáohayngườichơitrốngbiếthọphảichơinhưthếnàovàkhinào.Nócũngchỉchongườinhạc trưởngbiếtông tacầnmỗinhạccôngchơinhư thếnàovàkhinào.Tươngtự,tấtcảnhữngbácsĩvàchuyênviêntrongbệnhviệnđềuchiasẻmột sứmệnhchung: chămsócvàđiều trịbệnh.Lời chẩnđoánbệnh là“bảntổngphổ”chungcủahọ:nóchỉđịnhnhữnghànhđộngcụthểtạiphòngchụpXquang,yêucầuđốivớicácchuyêngiadinhdưỡng,cácnhàvậtlýtrịliệuvàtoànbộcácthànhviênkháccủanhómđiềutrị.

Nói cách khác, các tổ chức hoạt động dựa trên thông tin đòi hỏi sựminhbạch, đơn giản, có nhiệm vụ chung và chuyển nhiệm vụ chung đó thànhnhữnghànhđộngcụthể.Tuynhiên,cácvídụnàyđồngthờicũngchothấycáctổchứchoạtđộngdựatrênthôngtincầnphảitậptrungvàochỉmộtmụctiêu,hoặctốiđavàimụctiêucùnglúc.

Bởivìnhững“ngườichơi”trongtổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinđềulàchuyêngia,bạnkhôngthểbảohọphải làmgìvà làmnhưthếnào.MộtsốnhạctrưởngcóthểdànhriêngmộtbảnphổchokènPháp,vàchophépngườiđótựquyếtđịnhchơinhưthếnào.Tuynhiên,ngườinhạctrưởngphảibiết

phốihợpnhữngkỹnăngvàkiếnthứccủangườichơikènhòavàobảnhợpxướngcủacảdànnhạc.Đólàkỹnăngmàngườilãnhđạotrongtổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinphảiđạtđược.

Tuy nhiên, doanh nghiệp không có “bản tổng phổ” để chơi trừ khi “bảnnhạc”đóđượcchépra từnhữnggìhọvừachơi.Vàtrongkhicảdànnhạcđẳngcấpcaonhấtlẫndànnhạcyếukémnhấtđềukhôngthayđổinhữnggìngườinhạcsĩviếtra,thìdoanhnghiệpliêntụcđưaranhững“bảnnhạc”mớivàkhácnhautùythuộcvàokếtquảhoạtđộngtrướcđócủahọ.Dođó,doanhnghiệp hoạt động dựa trên thông tin phải được cơ cấu xoay quanh nhữngmụctiêu,trongđóđịnhrõmụctiêucủatừngbộphậnhaycủatừngchuyênviênmàbanquảntrịmongmuốnđạtđược,cũngnhưxoayquanhnhữnghệthốngphảnhồichophépsosánhkếtquảđạtđượcvớikếhoạchđãđặtrasaochomọinhânviêncóthểtựquảnlýđượchoạtđộngcủamình.

Điểmmấuchốtcủahệ thốngnày làmọingườihỏi:Ai tronghệ thốngnàyphụthuộcvàotôivàđểcóthôngtingì?Ngượclại,tôiphụthuộcvàothôngtin từ ai?Danh sách này củamỗi người phải bao gồm cả cấp trên và cấpdưới,nhưngnhữngđốitượngquantrọngnhấttrongdanhsáchphảilàđồngnghiệp,tứclànhữngngườicómốiquanhệphốihợptácchính.Mốiquanhệgiữabácsĩnộikhoa,bácsĩphẫuthuậtvàbácsĩgâymêcũnglàmộtvídụ.Mốiquanhệgiữanhàhóa sinhhọc,nhàdượchọc, giámđốcbộphậnxétnghiệm lâm sàng và chuyên viênmarketing trong các công ty dược cũngkhôngkhác.Mốiquanhệđóyêucầumọichủthểchịutráchnhiệmhoàntoànvềthôngtincủahọ.

Tráchnhiệmcungcấpthôngtinchongườikhácngàycàngđượchiểurõ,đặcbiệttrongcáccôngtyquymôtrungbình,nhưngtráchnhiệmthôngtinchobản thânhọ lại thườngbịxemnhẹ.Đúng ra,mỗingười trong tổchứccầnliêntụcsuynghĩxemmìnhcầnthôngtingìđểlàmviệcvàtạorathànhquả.

Đâycóthểlàbướcngoặtcơbảnnhất,ngaycảvớicáccôngtyđãđượctinhọchóamứcđộcaongàynay.Trongcácdoanhnghiệpngườitavẫnngầmhiểulàcàngnhiềudữliệucàngnhiềuthôngtin-quanniệmnàyđúnghoànhảotrongquákhứkhidữliệucònkhanhiếm,nhưngngàynayđiềunàysẽdẫnđếntìnhtrạng“ngậpchìm”trongdữliệumàthôngtinlạibịvùilấp.Cólẽngười ta tin rằngcácchuyênviên thông tinbiếtcácnhàquản trịvàcácchuyêngiacầndữliệunàođểphụcvụchonhữngthôngtinhọcần.Nhưngcácchuyênviênthôngtinchỉlànhữngngườitạoracôngcụ.Họcóthểchỉ

chochúngtadùngdụngcụnàođểđóngmộtchiếcđinhvàoghế.Chúngtaphảitựquyếtđịnhviệccónênđóngchiếcđinhđóvàoghếhaykhông.

Nhàquảntrịvàcácnhânviênchuyênmôncầnsuynghĩxemnhữngthôngtinnàodànhchohọ,nhữngdữ liệunàohọcần: trướchết,đểbiếthọđanglàmgì, sauđó,đểquyếtđịnhhọnên làmgìvàcuối cùng,đểđánhgiáhọđanglàmviệcthếnào.Khikhôngđạtđượccácmụctiêuđó,bộphậnquảntrịhệthốngthôngtincóxuhướngtrởthànhmộttrungtâmchiphíthayvìtrungtâmkếtquảnhưmọingườikỳvọng.

Hầuhếtcácdoanhnghiệplớncórấtítđiểmchungvớinhữngvídụchúngtathấyởtrên.Tuynhiênđểduytrìtínhcạnhtranh-thậmchílàchỉđểtồntại-họcầnphải tựchuyểnđổisanghình thứchoạtđộngdựa trên thôngtin,vàkhôngnhữngthế,họcònphảithựchiệnđiềunàythậtnhanhchóng.Họphảithayđổinhữngthóiquencũvàhìnhthànhnhữngthóiquenmới.Hơnnữa,côngtyhiệnnaycàngthànhcôngthìquátrìnhchuyểnđổinàycàngcóxuhướngkhókhănvấtvảhơn.Quátrìnhnàysẽđedọatớicôngviệc,vịtrívàcơhộicủakhánhiềungườitrongtổchức,đặcbiệtlànhữngngườiđãphụcvụ lâudài,có tuổivà thuộccấpquản lý trunggian.Chínhhọ lànhómlaođộngkémnăngđộngnhấtvàchỉcảmthấyantoànnhấttrongcôngviệc,vịtrí,cácmốiquanhệvàcáchcưxửcủahọ.

Cácdoanhnghiệphoạt độngdựa trên thông tin cũngđặt ra nhữngvấnđềquảntrịriêngcủahọ.Tôithấycómộtsốvấnđềcơbản:

1.xâydựngchếđộkhenthưởng,ghinhậncốnghiếnvàcơhộinghềnghiệpchocácchuyênviên;

2.tạoratầmnhìnchungtrongtổchứcchocácchuyênviên;

3.tổchứccơcấuhoạtđộngtheohướnghìnhthànhcácnhómlàmviệctheonhiệmvụ(task-force);

4. đảm bảo nguồn nhân lực, dự phòng và thường xuyên đánh giá chuyênmôncủacácnhàquảntrị.

Cácnhạccôngkènfa-gôtkhôngbaogiờmuốnhaykỳvọnggìkhácngoàivịtrínhạccôngkèn fa-gôt.Cơhộinghềnghiệpcủahọ là thăng tiến từnhạccôngphụlênnhạccôngchínhvàcóthểlàtừdànnhạcgiaohưởnghạnghai

sangdànnhạcdanhtiếnghơn.Tươngtự,mộtnhàkỹthuậtcôngnghệykhoakhôngkỳvọnghaymongmuốnlàmviệcgìkhácngoàicôngviệccủamộtnhà kỹ thuật công nghệ y khoa. Cơ hội nghề nghiệp của họ rất có thể làthăng tiến lên vị trí cao hơn, nếumaymắn có thể là giám đốc phòng thínghiệm.Vớinhữngngườimong trở thànhgiámđốcphòng thínghiệm,cơhội thànhcôngchỉ là1/25hoặc1/30,nhưnghọcũngcócơhộiđểchuyểnsangnhữngbệnhviệnlớnhơn,danhtiếnghơn.NhữngviênchứcAnhquảnlývùngởẤnĐộtrênthựctếkhôngcócơhộithăngtiếnnghềnghiệpnào,trừkhảnăngđiềuchuyểnsangkhuvựcrộnglớnhơnsaubanămphụcvụ.

Cơhộipháttriểnchocácchuyênviêntrongcáctổchứchoạtđộngdựatrênthông tinphải phongphúhơnnhữnggìmàcácnhạc công trongdànnhạcgiaohưởnghaynhàkỹthuậtcôngnghệcótrongtay,vàphongphúhơncácviênchứcquản lývùngởẤnĐộnhiều lần.Nhưng trongcác tổchứcnhưthế,việcthăngtiếnlênvịtrí“quảntrị”làngoạilệ,vìlýdođơngiảnlàcórấtítvịtríquảnlýtrunggianđểhướngtới.Điềunàytráingượchoàntoànvớicơ cấu doanh nghiệp truyền thống - một cơ cấu mà ở đó, trừ phòng thínghiệmnghiêncứu,conđườngthăngtiếnchủyếulàvượtkhỏichuyênmônvàhướngtớiquảnlýchung.

Hơn30nămtrước,GeneralElectricđãkhắcphụcvấnđềnàybằngcáchtạoranhững“cơhộisongsong”cho“nhữngngườicócốnghiếnchuyênmôn”.Nhiềucôngtyđãhọctheocáchnày.Nhưngphầnlớncácchuyênviênlạitừchốigiảiphápnày.Vớihọ-vàvớinhữngđồngnghiệpquảntrị-cơhộicóýnghĩaduynhấtlàthăngtiếnlêncấpquảnlý.Và,chínhviệcphổbiếncơcấubùđắplươngbổng,đặcbiệtlàtrongcácdoanhnghiệp,càngcủngcốthêmchotháiđộnàyvìnóthiênvịcácvịtrívàchứcvụquảnlý.

Khôngcócâutrảlờidễdàngchovấnđềnày.Trongnhữngcôngtyluậtvàtưvấnlớn,ngaycảcácđốitácliêndanhcấpcaonhấtcũngcóthiênhướnghọchỉlàchuyênviên,vànhữngcộngtácviêntựdosẽbịđặtrangoàicơcấutổchứctừđầu.Nhưngbấtkểhệthốngđóđượcpháttriểnthếnào,nócũngchỉcóhiệuquảkhicơcấugiátrịvàđềnbùcủacácdoanhnghiệpthayđổimạnhmẽ.

Thách thức thứhaimà các nhà quản trị vấp phải là giúp các chuyênviêntrong doanh nghiệp nhận thức được tầm nhìn của doanh nghiệp,một tầmnhìntổngthể.

Mộtdoanhnghiệpcầncócáinhìntổngthểvàsựtậptrungvàotổngthểđượcchiasẻgiữanhữngchuyênviêntốtnhấtvàđươngnhiênlàgiữacácnhàquảnlýcấpcao.Tuynhiên,doanhnghiệpphảichấpnhận,vàthựcralàphảinuôidưỡng,niềmtựhàovàphẩmchấtchuyênmôncủacácchuyênviên,bởivìkhikhôngcócơhội thăng tiến lênvị tríquản lý trunggian,động lực làmviệccủahọphảitớitừniềmtựhàovềphẩmchấtchuyênmônđó.

Tấtnhiên,mộtcáchthúcđẩynănglựcchuyênmônlàphâncônghọvàocácnhóm-nhiệm-vụ.Vàdoanhnghiệphoạtđộngdựatrênthôngtinsẽsửdụngnhiềuhơnnữanhữngnhómtựđiềuhànhnhưthế,phâncôngnhữngnhiệmvụcụthểvừađủcho“mộtngườicónănglựcvàphẩmchấttốtcóđủđiềukiệnphát triểnnghềnghiệp”.Nhưngởmứcđộnàocácdoanhnghiệphoạtđộngdựatrênthôngtinnênhướngcácchuyênviênrangoàichuyênmôncủahọhayđiềuchuyểnhọsanglĩnhvựcmới?Vàởmứcđộnàongườiquảnlýcấpcaonhấtcóthểchấpnhậnrằngưutiênhàngđầucủahọlàtạoravàduytrìtầmnhìnchiếnlượcchungthôngquacácchuyênmônriêng?

Việcphụ thuộcvào cácnhóm-nhiệm-vụ có thểgiúpgiảm sức ép củamộtvấnđềnhưnglạilàmtrầmtrọngthêmmộtvấnđềkhác:cơcấuquảnlý.Aisẽlàgiámđốckinhdoanh?Họcóphảilàngườiđứngđầunhóm-nhiệm-vụhaykhông?Hay sẽ tồn tạimột quái vật hai đầu -một cơ cấu của các chuyênviên,cóthểtươngđốigiốngvớichứcnăngcủacácbácsĩtrongbệnhviện,vàmộtcơcấuhànhchínhbaogồmnhữngngườiđứngđầunhóm-nhiệm-vụ?

Nhữngquyếtđịnhliênquanđếnvaitròvàchứcnăngcủanhữngngườiđứngđầunhóm-nhiệm-vụtiềmẩnrấtnhiềurủirovàthườnggâytranhcãi.Chứcnăngvànhiệmvụcủahọmãimãikhôngthayđổi?Hayđólàvaitròvàchứcnăngliênquantớinhiệmvụđượcgiaovàsẽthayđổitheonhiệmvụ?Đólàvaitròvàchứcnăngđượcphâncông,hayvịtrícôngtác?Nócóthuộcmộthệthốngthứbậcnàokhông?Nếucó,nhữngngườiđứngđầunhóm-nhiệm-vụcóxuấthiệnđúnglúctheocáchmàcácgiámđốcsảnphẩmthườngchịutrách nhiệm tại Procter&Gamble: nhữngbộphận quản trị cơ bản và cácviênchứcquảnlýsảnphẩmcủacôngty?Liệunhữngngườiđứngđầunhóm-nhiệm-vụcóthểthaythếcáctrưởngbộphậnhaycácphóchủtịch?

Tínhiệucủanhữngthayđổitrênđãxuấthiện,nhưngchưacómộtxuhướngrõrànghaysựhiểubiếtđầyđủvềnhữnggìchúngmangđến.Dođó,mỗithayđổisẽlàmnảysinhnhữngcơcấutổchứckhácnhautừnhữnggìchúngtađangquenthuộc.

Cuối cùng, vấn đề khó nhất có thể là việc đảm bảo nguồn cung cấp, dựphòngvàđánhgiánănglựcđịnhkỳcủanhữngngườinhậncácvịtríquảnlýcaonhất.Điềunàytấtnhiênlàmộtvấnđềtiếnthoáilưỡngnan,cũnglàlýdochínhdẫntớiviệcchấpnhậnchínhsáchphânquyềntrongcáccôngty lớntrong40nămqua.Nhưngbêntrongcáctổchứckinhdoanhhiệnnaycóquánhiều cấp quản lý trung gian để hướng tới sự chuẩn bị và đánh giá mộtngười.Kếtquả làcóquánhiềungườiđủ tiêuchuẩnchờđợiđểđượcchọnkhimuốnlấpvàochỗtrốngcủamộtvịtríquảnlýcấpcao.Vớisựcắtgiảmmạnhmẽsốlượngcácvịtríquảnlýtrunggian,vịtríquảntrịcấpcaocủatổchức hoạt động dựa trên thông tin sẽ được lấy từ đâu? Họ cần chuẩn bịnhữnggì?Họsẽđượckiểmtrađánhgiánhưthếnào?

Việcphânquyềnchocácbộphậntựtrịcóthểsẽbịchỉ tríchthậmchícòngaygắthơnhiệnnay.ThậmchícóthểchúngtasẽsaochépmôhìnhGruppecủa ngườiĐức, trong đó các bộ phận phân quyềnđược thiết lập nhưmộtcôngtyđộclậpvớingườiquảnlýcaonhấtcủatừngbộphận.NgườiĐứcsửdụngmôhìnhnàycựckỳchínhxácnhờvàoquy trình thăng tiếnnhânsựtruyềnthốngtrongcácngànhchuyênmôncủahọ,đặcbiệtlàtronglĩnhvựcnghiêncứuvàkhoahọckỹ thuật.Nếuhọkhôngnhậnđượcyêucầu tuyểndụngtừcácchinhánhgần-như-độclập,họsẽcórấtítcơhộiđàotạovàđánhgiánhữngchuyêngiađầytriểnvọngcủamình.Vìvậy,nhữngchinhánhđóđượcsosánhvớinhững“độidựbị”củamộtcâulạcbộbóngchàychuyênnghiệp.

Chúngtacũngcóthểtìmthấyngàycàngnhiềutrườnghợptuyểndụngvịtríquảntrịcấpcaotrongcáccôngtylớnlàcácnhàquảnlýtừnglàmviệctrongcôngtynhỏhơn.Đâylàcáchmàcácdànnhạcgiaohưởngtuyểnchọnnhạctrưởng-mộtnhạc trưởngtrẻnỗ lực trìnhdiễn trongcácdànnhạchaynhàhátnhỏchỉvớihyvọngđượctuyểnchọnbởimộtdànnhạcdanhtiếnghơn.Rấtnhiềunhữngngườiđứngđầucácbệnhviệnlớncũngcóbướcpháttriểnsựnghiệptươngtự.

Liệucácdoanhnghiệpcóthểtheovídụvềdànnhạcvàbệnhviện,chophépcácquản lý cấp cao củamìnhphát triển sựnghiệp riêng?Nhạc trưởngvàquảnlýbệnhviệntấtnhiênrađờitừtrườngđàotạonhạctrưởnghayquảnlýbệnhviện.ChúngtacóthểthấykiểuquảnlýnàyởPháp,nơicáccôngtylớnthườngđượcđiềuhànhbởinhữngngườicóphầnlớnsựnghiệptrướcđóhoạtđộngtrongcáccơquanchínhphủ.Nhưngởhầuhếtcácnướckhác,cáctổ

chứckhôngchấpnhậnđiềuđó(chỉnướcPhápcóSựbíẩncủaNhữngtrườnghọc lớn - Mystique de Grandes écoles). Và ngay cả ở Pháp, các doanhnghiệp,đặcbiệt làcácdoanhnghiệplớn,đangngàycàngtrởnênkhắtkhehơnkhiđượcđiềuhànhbởinhữngngườikhôngcókinhnghiệmvàkhôngcóthànhcôngtrướcđó.

Dođó,quytrìnhtuyểndụngcácquảnlýcấpcao-dựphòng,đánhgiá,kếnhiệm-sẽ trởnênkhókhănhơnhiệnnay.Chắcchắnngàycàngcónhiềunhàkinhdoanhcókinhnghiệmcầnquaytrởlạitrườnghọc.Vàtrườnghọcsẽcần tìmhiểuxemmộtchuyênviên thànhcôngphảibiếtnhữnggìđể tựchuẩnbịchomìnhvàonhữngvị trícaonhưquản lýkinhdoanhhay trưởngnhómkinhdoanh.

KểtừlầnđầutiêndoanhnghiệphiệnđạixuấthiệnsaucuộcNộichiếnMỹvàchiếntranhPháp-PhổởchâuÂu,đãcóhaicuộccáchmạngchínhvềkháiniệmvàcơcấucủadoanhnghiệp.Cuộccáchmạngđầu tiêndiễn ra trongvòng10nămtừ1895đến1905.Nótáchquảnlýkhỏiquyềnsởhữu,vàđịnhnghĩaquảnlýlàmộtcôngviệccótráchnhiệmvàquyềnlợiriêng.CuộccáchmạngxảyrađầutiênởĐức,khiGeorgSiemens,ngườisánglậpvàđứngđầungânhànghàngđầucủaĐức,DeutscheBank,cứucôngtythiếtbịđiệntửdoông anhhọWerner sáng lập saukhi con trai vànhữngngười thừakế củaWernerđiềuhànhyếukémkhiếncôngtygầnnhưphásản.Bằngcáchdọacắtcáckhoảnchovaycủangânhàng,ôngépanhhọchuyểnquyềnquảnlýcôngtychocácchuyêngia.Khônglâusauđó,cácnhàtưbảnM.J.Morgan,Andrew Carnegie và John D. Rockefeller, Sr. cũng đi theo đường lối đótrongcôngcuộc táicơcấumạnhmẽngànhđườngsắtvànềncôngnghiệpMỹ.

Cuộccáchmạngthứhaidiễnra20nămsauđó.SựpháttriểncủatậpđoànhiệnđạinhưchúngtavẫnthấyngàynaybắtđầuvớiviệcPierreS.duPonttái cơ cấu công ty gia đình củaôngđầunhữngnăm1920vàvài năm sauđượcpháttriểnbởiviệctáithiếtGeneralMotorscủaAlfredP.Sloan.Cuộccáchmạngnàygiớithiệumôhìnhcôngtyralệnhvàkiểmsoátngàynay.Nónhấnmạnhvàosựphânquyền,cácnhânviênphụcvụởvịtrítrungtâm,vàoquản lýnhânsự,vàocảbộmáyhoạchđịnhvàquản lýngânsách,vàđiềuquan trọng nhất, nó phân biệt rõ ràng giữa chính sách và điều hành.GiaiđoạnnàyđạtđỉnhcaokhiGeneralElectric tiếnhànhcuộc tái cơcấu rộngkhắpđầunhữngnăm1950-mộtcuộctáicơcấuhoànthiệnmôhìnhdoanhnghiệpmàngàynayhầuhếtcáccôngtylớntrênthếgiới(baogồmcảcác

doanhnghiệpNhậtBản)vẫnđitheo[44].

Hiệnnay,chúngtađangbướcvàothờikỳthayđổithứba:biếnđổitừdoanhnghiệpralệnhvàkiểmsoát-doanhnghiệpbaogồmcácbộphậnvàphòngban - sangdoanhnghiệphoạtđộngdựa trên thông tin -haydoanhnghiệpcủacácchuyênviêntríthức.Chúngtacóthểlĩnhhộiđược,dùmớichỉmơhồ,rằngcácdoanhnghiệptươnglaisẽnhưthếnào.Chúngtacóthểxácđịnhđượcmộtsốđặcđiểmvàyêucầuchínhcủanó.Chúngtacóthểchỉrõnhữngvấnđềchínhyếuvềcácgiátrị,cấutrúcvàhànhvi.Nhưngviệcxâydựngmộttổchứchoạtđộngdựatrênthôngtinvẫncònởphíatrước-đóthựcsựlàmộttháchthứcquảnlýlớntrongtươnglai.


11.XÃHỘIMỚI-XÃHỘICỦACÁCTỔCHỨC

CứvàitrămnămtronglịchsửphươngTây,mộtcuộcchuyểnbiếnsâusắclạixảyra.Xét theochukỳ thậpniên, tự thânxãhộicũng tựsắpxếp lại - thếgiớiquan,nhữnggiátrịcơbản,cấutrúcxãhộivàchínhtrị,nghệthuậtvàcác thểchế thenchốt củanó.Cứ saunămmươinămmột thếgiớimới lạihìnhthành.Vàconngườisinhratrongthếgiớiđókhôngthểhìnhdungthếgiớimàôngbàhọsốnghaythếgiớimàchamẹhọđượcsinhra.

Thờiđạicủachúngtađangnằmtronggiaiđoạnchuyểnđổiđó.Chỉcóđiềulầnnày,sựbiếnđổikhôngxảyratrongxãhộivàlịchsửphươngTây.Thựcra,mộttrongnhữngthayđổinềntảngchínhlàkhôngcòntồntạicáigọilà“lịchsửphươngTây”hay“nềnvănminhphươngTây”nữamàchỉ tồn tạiduynhất“lịchsửthếgiới”và“nềnvănminhthếgiới”.

Ngườitavẫnđangbàncãixemsựchuyểnbiếnnàybắtđầudiễnratừsựnổilên củaNhậtBản, đất nước đầu tiên không thuộc châuÂu, trở thànhmộtnguồnlựckinhtếmạnhmẽ,haybắtđầutừmáytính-nghĩalà,từthôngtin.QuanđiểmcủatôivềvấnđềđólàLuậtGI[45],luậtcungcấptiềnchomọilínhMỹtrởvềtừChiếntranhThếgiớiIIđểđihọcđạihọc,mộtđiềuchắcchắnlàvônghĩanếuđượcđưarachỉ30nămtrướcđó-saukhiChiếntranhThếgiớiIkếtthúc.LuậtGIvàsựnhiệttìnhhưởngứngcủamộtbộphậncựuquânnhânđãphátratínhiệuvềsựchuyểnmìnhsangmộtxãhộitrithức.

Trongxãhộihiệnnay,trithứclànguồnlựcquantrọngnhấtđốivớicánhânvànềnkinh tếnói chung.Đấtđai, laođộngvàvốn -nhữngyếu tố truyềnthốngcủasảnxuấttheoquanđiểmcủacácnhàkinhtếhọc-khôngbiếnmất,nhưng chúng trở thành thứ yếu.Những yếu tố ấy có thể đạt được, và đạtđượcmộtcáchdễdàng,miễnlàcótrithứcchuyênmôn.Nhưngtựthântrithứcchuyênmônkhôngsinhragìcả.Nóchỉhữuíchkhiđượchợpnhấtvàomộtnhiệmvụ.Vàđólàlýdotạisaoxãhộitrithứccũnglàmộtxãhộicủanhững tổchức:mụcđíchvàchứcnăngcủamọi tổchức,dù làkinhdoanhhaykhôngkinhdoanh, làhợpnhấtnhữngkiến thức chuyênmônvàomộtnhiệmvụchung.

Nếulịchsửcóthểđưaramộtdựbáochotươnglaithìquátrìnhchuyểnbiếnnàysẽkhôngthểhoàntấttrướcnăm2010hay2020.Dođó,sẽthậtrủironếu

dựđoánchitiếtvềmộtthếgiớimớichỉđangdầnhìnhthành.Nhưngtôitinrằng,chúngtađãcóthểkhámphánhữngcâuhỏimớivànhữngvấnđềlớnsẽphátsinhvớikhảnăngchínhxáccao.

Cụ thể, chúng ta có thể biết được nhữngmâu thuẫn và vấn đề cơ bản sẽtháchthứcxãhộicủanhữngtổchức:mâuthuẫngiữanhucầuổnđịnhcủacộngđồngvànhucầu tạo rasựđộtphácủa tổchức,mốiquanhệgiữacánhânvàtổchứcvàtráchnhiệmgiữabênnàyvớibênkia,mâuthuẫntạoratừnhucầutựtrịcủatổchứcvàtráchnhiệmđónggópvàolợiíchchungcủaxãhội,yêucầungàycàngtănglênđốivớitráchnhiệmxãhộicủatổchức,mâuthuẫn giữa những chuyên viên có kiến thức chuyênmôn cùng hoạt độngtrongnhóm.Tấtcảnhữngđiềuđósẽ trở thànhcácvấnđề trungtâmtrongnhữngnămtới,đặcbiệttrongcácxãhộipháttriển.Chúngsẽkhôngthểđượcgiảiquyếtbởinhữngtuyênngôn,triếtlýhayluậtpháp.Chúngsẽđượcgiảiquyếtởnơichúngsinhra:trongchínhcáctổchứcvàtrongvănphòngcủacácnhàquảntrị.

Xãhội,cộngđồngvàgiađìnhlànhữngthểchếbảotồn.Thểchếđóluôncốgắngduy trì sựổnđịnh,ngănchặn,hay ítnhất là làmgiảm tốcđộcủasựthayđổi.Nhưngnhữngtổchứchiệnđạilànhữngngườiphávỡsựổnđịnh.Chúngphảiđượctổchứchướngtớisựđổimớivàsángtạo,nhưnhàkinhtếhọcnổitiếngngườiMỹgốcÁoJosephSchumpeternói,“pháhủymộtcáchsángtạo”.Vàchúngphảiđượctổchứcđểhướngtớisựtừbỏmộtcáchcóhệthốngbấtcứ thứgìđược tạo ra trướcđó: tậpquán, sựquen thuộc, sự tiệnnghi,bấtkểđó là sảnphẩm,dịchvụhayquy trình, lànhómcáckỹnăng,quanhệconngườivớixãhội,thậmchílàchínhbảnthântổchức.Nóimộtcáchngắngọn,chúngphảiđượctổchứcsẵnsàngvớinhữngthayđổithườngxuyên.Chứcnăngcủatổchứclàđặt tri thứcvàocôngviệc-vàocôngcụ,sảnphẩmvàquytrình,vàophácthảocôngviệcvàvàochínhtrithức.Bảnchấtcủatrithứclàthayđổirấtnhanhvànhữnggìlàchắcchắnhômnaycóthểtrởthànhđiềungớngẩnngayngàymai.

Cáckỹnăngthườngthayđổirấtchậmvàhiếmkhithayđổi.NếumộtngườiđẽođáHyLạpcổđạisốnglạivàtớilàmviệctạibãikhaithácđá,điềuthayđổiđángkểduynhấtchỉlànhữngthiếtkếmàanhtađượcyêucầukhắclênbiađá.Nhữngdụngcụanhtadùngvẫnthế,chỉkháclàtaycầmcógắnthêmpinđiện.Xuyênsuốtlịchsử,mộtthợthủcôngsau5-7năm,khihọbướcvàonghềởtuổi18hay19,thườnghọcđượcmọikiếnthứccầnthiếtđểsửdụngtrongsuốtcuộcđờilàmthợcủahọ.Nhưngtrongxãhộicủanhữngtổ

chức,chúngtacóthểtuyênbốchắcchắnrằngmọingườiởmọitrìnhđộphảicậpnhậtkiếnthứcmớisaukhoảngthờigiantừ4đến5năm,nếukhônghọsẽtrởnênlạchậu.

Chúngtacónhậnramộtquyluậtnữalàmọithayđổiảnhhưởngtớiphầncơbảncủatrithứchầunhưkhôngxuấtpháttừlĩnhvựccủatrithứcđó?Điềuđó quả thật còn quan trọng gấp bội.Kể từ khiGutenberg lần đầu tiên sửdụngkiểurápchữtrongbảnin,khôngcóbấtcứthayđổiđángkểnàotrongnghềintrongsuốt400năm-chođếnkhixuấthiệnđộngcơhơinước.Tháchthứclớnnhấtđốivớingànhđườngsắtkhôngphảiđếntừsựthayđổitrongngànhđườngsắtmàtừôtô,xetảivàmáybay.Ngànhdượcbiếnđổihoàntoànnhưngàyhômnay là nhờvào nhữngkiến thức từ côngnghệ gen vàngànhvi trùnghọc,nhữngngànhmàrất ítnhàsinhvậthọc từngnghenóiđến40nămtrước.

Vàkhôngcólýdogìđểnóirằngchỉcókhoahọcvàcôngnghệmớitạoranhữngkiến thứcmớivàbiến tri thứccũ trở thànhlạchậu.Nhữngđổimớitrongxãhộihọccũngquantrọngkhôngkém,thậmchícònquantrọnghơnnhữngđổimớikhoahọc.Thựcchất,nguyênnhânnổracuộckhủnghoảngtoàncầuhiệnnaytrongthểchếđángtựhàonhấtcủathếkỷ19-ngânhàngthươngmại -khôngphải làmáy tínhhaynhữngbiếnđổicôngnghệkhác.Nguyênnhân làviệccácnhàphi-ngân-hàngkhámphá ra rằngcôngcụ tàichính lâu đời nhưng cho đến nay vẫn cònmơ hồ - thương phiếu - có thểđược sử dụng để cấp vốn cho các công ty, và do đó tước đoạt việc kinhdoanhmàcácngânhàngđãđộcquyềntrongsuốt200nămquavàmangđếnchohọnguồnthunhậpchính: lãi từviệcchovay thươngmại.Sựthayđổilớnnhấttrong40nămquachínhlàsựđổimớicómụcđích-cảvềmặtkỹthuậtvàxãhội-vàtựnóđãtrởthànhmộtquytắc,tứclàcóthểdạyđượcvàhọcđược.

Khôngphảimọithayđổinhanhchóngdựatrêntri thứcđềugiớihạntrongkinhdoanhnhưnhiềungườivẫntin.Khôngmộttổchứcnàotrongvòng50nămkểtừsauChiếntranhThếgiớiIIlạithayđổinhanhchóngnhưquânđộiMỹ.Đồngphụckhôngthayđổi.Hệthốngcấpbậccũnggiữnguyên.Nhưngvũkhíđãthayđổihoàntoàn,nhưCuộcchiếntranhVùngVịnhnăm1991thểhiệnmộtcách toàndiện.Nhữnghọc thuyếtvàkháiniệmvềquânsựcũngthayđổi thậmchí còn sâu sắchơn, như các cơ cấu tổ chức các lực lượngquânsự,cơcấuchỉhuy,cácquanhệvàtráchnhiệm.

Tươngtự,chúngtacóthểtựtindựđoánrằngchỉtrongvòng50nămtới,cáctrường học và trường đại học sẽ thay đổi mạnhmẽ hơn rất nhiều so vớinhữngdựđoánvềcơcấu tổchức trườnghọchiệnnay,vốn tồn tại từ300nămtrướckhichúngtựtáitổchứcvàhoạtđộngdựavàonhữngcuốnsáchdochínhhọinra.Nhữngsứcépthúcđẩysựđổimớimộtphầnlàcôngnghệmớinhưmáyvitính,video,vàtruyềnhìnhvệtinh,phầnkháclànhucầucủaxãhộidựatrêntrithứctrongđóyêucầuhọctậptrởthànhmộtquátrìnhsuốtđờicủalaođộngtríthức,vàphầncònlạilàlýthuyếtmớivềcáchthứchọchỏicủaloàingười.

Đốivớicácnhàquảnlý,sựnăngđộngcủatrithứcđưaramộtmệnhlệnhrõràng:mọitổchứcphảixâydựngchođượcmộthệthốngquảnlýnhữngthayđổitrongcơcấutổchứccủamình.

Mặtkhác,điềunàycũngcónghĩa làmọi tổchứcphảisẵnsàng từbỏmọiviệchọđanglàm.Cácnhàquảnlýcứsauvàinămphảibiếttựđặtcâuhỏiđốivớimỗiquytrình,mỗisảnphẩm,mỗiquátrình,mỗichínhsách:“Giảsửchúngtachưalàmđiềunày,thìvớinhữnghiểubiếthiệnnaycủachúngta,chúngtacólàmđượckhông?”.Nếucâutrảlờilàkhôngthìcâuhỏitiếptheophảilà:“Vậychúngtalàmgìlúcnày?”.Vàcâutrảlờilàlàmmộtviệcgìđó,chứkhôngphảilànói“Hãycùngtiếnhànhmộtnghiêncứukhác”.Thựcra,tổ chứcngàycàngcầnphải lênkếhoạchcho sự từbỏchứkhôngphải cốgắngkéodàivòngđờicủamộtsảnphẩm,chínhsáchhaythônglệđãtừngthànhcông-chođếnnaychỉmộtsốítdoanhnghiệplớncủaNhậtBảnlàmđượcđiềunày.

Mặtkhác,mỗitổchứcphảiđónggópvàoviệctạoracáimới.Đặcbiệt,mỗihệthốngquảnlýphảitiếntớibathóiquenhệthống.Thóiquenđầutiênlàliêntụccảitiếnmọithứmàtổchứcđanglàm,mộtquátrìnhmàngườiNhậtgọilàkaizen(cảitiến).Mỗinghệsĩtronglịchsửđềuthựchiệnkaizenhaytựhoàn thiện bản thân. Nhưng cho đến nay chỉ có người Nhật - có thể dotruyềnthốngThiền(Zen)củahọ-mangkaizenvàoápdụngtrongcuộcsốnghàngngàyhayvàocơcấudoanhnghiệp(mặcdùđiềunàykhôngđúngtrongcáctrườngđạihọccủaNhật-họkhángcựmộtcáchquyếtliệtvớithayđổi).Mụcđíchcủakaizenlàđểnângcấpsảnphẩmhaydịchvụsaochonóthựcsựtrởnênkhácbiệttrongkhoảngthờigiantừhaiđếnbanăm.

Thóiquenthứhai,mỗitổchứcphảibiếtkhaitháctrithứccủamình,tứclàphảipháttriểncácthànhtựucủamìnhsangnhữngứngdụngthếhệsau.Một

lần nữa, các doanh nghiệp Nhật Bản lại là những người thành công nhấttrongnỗ lựcnày,đượcchứngminhbằngnhữngthànhcôngcủacácdoanhnghiệpsảnxuấtđồđiệngiadụngtrongviệcpháttriểnhếtsảnphẩmnàyđếnsảnphẩmkháctừcùngmộtphátminhcủangườiMỹ,máyghiâm.

Cuốicùng,mọi tổchứcđềuphảibiếtđổimới -đổimớigiờđâycó thể tổchứcđượcvàphải được tổ chức - theomột quy trình cóhệ thống.Và tấtnhiên,tổchứcsẽlạitừbỏđểcảquytrìnhbắtđầuhoàntoàntừđầu.Nếumộttổchứckhôngthựchiệnquátrìnhnày,họsẽnhanhchóngtrởnênlạchậu,mấtnănglựchoạtđộng,vàmấtđicảkhảnăngthuhútvàgiữchânnhữnglaođộngcókỹnăngvàtrithức-nhữngngườiquyếtđịnhsựthànhcôngcủatổchức.

Nhucầuthayđổicủatổchứccũngđòihỏisựphânquyềnởmứcđộcaovàhiệuquả.Cơcấuđóchophéptổchứcranhữngquyếtđịnhnhanhchóng.Vànhữngquyếtđịnhnàyphảicómốiliênquanchặtchẽvớimôitrườngxungquanh,baogồmhoạtđộngcủatổchức,thịtrường,côngnghệ,cácthayđổitrongxãhội,môitrườngtựnhiên,nhânkhẩuhọcvàtrithức.Chínhtrithứcmangđếncơhộiđổimới,nếucơhộiấyđượcnhậnravàtậndụng.

Tuynhiên,tấtcảnhữngđiềuđóngụýrằngcáctổchứctrongxãhộihậutưbảnphảiliêntụcthayđổi,độtphámộtcáchsángtạo,vàphávỡsựổnđịnhcủacộngđồng.Tổchứcphải tạo ranhữngnhucầumớivềkỹnăngvà trithức:trongkhicáctrườngđạihọckỹthuậtđẩymạnhviệcgiảngdạyvậtlýthìtổchứclạicầncácnhàditruyềnhọc,haytrongkhicácnhânviênngânhàngtrởnênthànhthạovớicácphépphântíchtíndụng,họlạiphảitrởthànhcácnhàtưvấnđầutư.Nhưngcácdoanhnghiệpcũngphảiđượctựdođóngcửacácnhàmáydùcôngănviệclàmcủacộngđồngphụthuộcvàođó,vàtựdothaythếcácnhàthiếtkếlớntuổi-nhữngngườimấthàngnămtrờimớitạorađượcmộtmẫumới-bởinhữnglaođộngtrithứctrẻởtuổi25đềubiếtthiếtkếsảnphẩmtrênmáyvitính.

Tươngtựnhưvậy,mộtbệnhviệnphảicókhảnăngchuyểndịchvụsinhnởsangcáctrungtâmsảnkhoađộclậpkhinềntảngkiếnthứcvàkỹthuậtsảnkhoathayđổi.Vàchúngtaphảicókhảnăngđóngcửahoàntoànmộtbệnhviệnkhinhữngthayđổitrongtri thức,kỹthuậtvànghiệpvụykhoakhiếnchomộtbệnhviệndưới200giườngbệnhtrởnênkhôngcòntínhkinhtếvàkhôngthểcungcấpdịchvụytếchấtlượngcao.Đểphábỏchứcnăngxãhộicủabệnhviện-haytrườnghọchoặcnhữngtổchứccộngđồngkhác-chúng

tacầnphảiđóngcửanóbấtkểnócóảnhhưởngsâusắctrongcộngđồnghayđượcyêuquýđếnđâu,nếu thayđổi trongnhânkhẩuhọc,kỹ thuậthay trithứcđưaranhữngđiềukiệntiênquyếtmớiđốivớihoạtđộngcủatổchức.

Nhưngtấtcảnhữngthayđổitrênsẽgâyxáotrộncộngđồng,hoặcphávỡnóhaytướcđoạttínhliêntụccủanó.Mỗithayđổiđềulà“khôngcôngbằng”.Mỗithayđổiđềugâymấtổnđịnh.

Cũnggâybấtổntươngtựlàmộtnhântốkháctrongsựtồntạicủatổchức:tổchứchiệnđạiphảinằmtrongcộngđồngnhưnglạikhôngthuộcvềcộngđồng.Cácthànhviêncủatổchứcsốngtạimộtđịađiểmnhấtđịnh,sửdụngngônngữcộngđồng,gửicontớitrườnghọccộngđồng,bầucử,nộpthuế,vàcầncảmthấygắnbóvớicộngđồng.Tuynhiên,tổchứckhôngthểtựnhấnchìmmìnhtrongcộngđồnghaykhôngthểphụthuộcvàonhữnggiớihạncủacộngđồng.“Vănhóa”củatổchứcphảivượtlêntrêncộngđồng.

Chínhbảnchấtcủanhiệmvụsẽquyếtđịnhvănhóadoanhnghiệpchứkhôngphảimôi trườngnơinhiệmvụđược thựchiện.Để thựchiệnnhiệmvụcủamình,tổchứccầnđượccơcấuvàquảnlýtheocùngphươngthứcvớicáctổchứckháccùngloại.Vídụnhư,chúngtanghenóirấtnhiềuvềsựkhácbiệttrongquảnlýgiữacáccôngtyNhậtvàMỹ.NhưngchứcnăngcủamộtcôngtylớncủaNhậtrấtgiốngvớicôngtylớncủaMỹ,vàchứcnăngcủacáccôngty lớn ở hai nước này lại rất giống với các công ty lớn tại Đức và Anh.Tươngtự,khiởtrongmộtbệnhviện,khôngaikhôngnhậnramìnhđangởtrongbệnhviện,bấtkểbệnhviệnđónằmởđâu.Điềutươngtựcũngxảyravớitrườnghọcvàtrườngđạihọc,vớicôngđoànvàphòngthínghiệmnghiêncứu,vớiviệnbảotàngvànhàhátopera,vớiđàiquansátthiênvănvànhữngtrangtrạilớn.

Thêmvàođó,mỗitổchứclạicómộthệthốnggiátrịđượcxácđịnhtừnhiệmvụcủanó.Trongtấtcảcácbệnhviệntrênthếgiới,chămsócsứckhỏeluônlàmụctiêutốihậu.Trongtấtcảcáctrườnghọctrênthếgiới,việchọclàmụcđíchcuốicùng.Trongtấtcảcácdoanhnghiệptrênthếgiới,sảnxuấtvàphânphốihànghóavàdịchvụlàyếutốquantrọngnhất.Đểmộttổchứcđạthiệuquảcao,cácthànhviênphải tinrằngnhữnggì tổchứcđangtiếnhànhđềuđónggópchocộngđồngvàxãhộimàhọđangsinhsống.

Dođó,trongvănhóacủamình,cáctổchứccầnđặtmìnhvượtlêntrêncộngđồng.Nếuvănhóacủatổchứcvàgiátrịcủacộngđồngmâuthuẫnnhau,tổ

chứcphảiđượcđặtlêntrên-nếukhôngnósẽkhôngthểđónggópđượcchoxãhội.Mộtcâuthànhngữcổđãtừngnói“Trithứclàvôhạn”.Nhữngmâuthuẫngiữanhucầutựtrịcủatổchứcvànhữngđòihỏicủacộngđồng,giữanhữnggiátrịcủatổchứcvàcủacộngđồng,giữanhữngquyếtđịnhtổchứcphảiđốimặtvàquyềnlợicủacộngđồng...làđiềukhôngthểtránhkhỏicủacáctổchức.

Vấnđềtráchnhiệmxãhộicũnglàvấnđềcốhữutrongmôitrườngcủacáctổchức.Tổchứchiệnđạicóvàphảicóquyềnlựcxãhội-vàphảiđạtmứcđộtươngđốicao.Tổchứccầnquyềnlựcđểđưaraquyếtđịnhvềconngười:tuyểndụng,sathải,thăngtiến.Nócầnquyềnlựcđểđặtracácquyđịnhvàkỷluậttrongsảnxuất,vídụnhưđềracôngviệcvànhiệmvụ,quyđịnhvềgiờgiấc làmviệc.Nóphảicóquyềnquyếtđịnhxâydựngnhàmáynào,ởđâuvàđóngcửanhàmáynào.Nóphảicóquyềnđịnhgiá,quyếtđịnhmứclươngnhânviên,vânvân...

Cáctổchứcphikinhdoanhcóquyềnlựcxãhộilớnnhất-trênthựctếlàlớnhơn rấtnhiều sovớicácdoanhnghiệpkinhdoanh.Trong lịch sử, rất ít tổchức từngcóđượcquyền lực to lớnnhưcác trườngđạihọcngàynay.Từchối nhậnmột sinh viên hay từ chối cấp bằng cho sinh viên cũng tươngđươngvớiviệctướcđicơhộinghềnghiệpcủasinhviênđó.Tươngtự,ởMỹmộtbệnhviệncóquyềntừchốimộtbácsĩ,tứclàquyềnloạibácsĩấykhỏiviệcthựchànhykhoa.Quyềncủacôngđoàntrongviệcchophépgianhậpcôngđoànvàsựkiểmsoátcủacôngđoànđốivớiviệctuyểndụngtrongcác“côngtynộibộ”,nơimàchỉthànhviêncủacôngđoànđượctuyển,đãtraochocôngđoànmộtquyềnlựcxãhộithựcsựtolớn.

Quyềncủatổchứcchỉcóthểbịcảntrởbởiquyềnlựcchínhtrị.Điềuđóchỉxảyrasaumộtquátrìnhvàcóphánquyếtcủatòaán.Nhưngnóphảiđượccáctổchứcthựchiệnchứkhôngphảicơquancóthẩmquyềnthihành.Đólàlýdotạisaoxãhộihậutư-bảnnóirấtnhiềuvềtráchnhiệmxãhộicủacáctổchức.

Thậtlàvôíchkhitranhluận,nhưMiltonFriedman-nhàkinhtếhọcngườiMỹđoạtgiảiNobelbìnhluận-vềviệcdoanhnghiệpchỉcómộttráchnhiệm:hoạtđộngkinh tế.Hoạtđộngkinhdoanh là tráchnhiệmđầu tiêncủadoanhnghiệp.Thựcra,mộtdoanhnghiệpsẽbịđánhgiálàvôtráchnhiệmítnhấtchođếnkhilợinhuậncủanóbùđắpđượcchiphívốn,nếukhôngnóđanghoangphínguồnlựccủaxãhội.Hoạtđộngkinhdoanhlàtráchnhiệmcơbản

mànếukhôngđạtđược thìdoanhnghiệpkhông thểgánhvácbấtcứ tráchnhiệmnàokhác,kểcảlàmmộtngườichủtốt,mộtcôngdântốthaymộtlánggiềng tốt. Nhưng hoạt động kinh doanh không còn là trách nhiệmduynhấtcủadoanhnghiệp, cũngnhư tráchnhiệmcủa trườnghọckhôngchỉ làgiáodụchaytráchnhiệmcủabệnhviệnkhôngchỉlàchămsócsứckhỏe.

Trừphiquyền lựcđượccânbằngbởi tráchnhiệm, tổ chứcmớikhông trởthànhnhữngkẻchuyênquyền.Hơnnữa,nếukhôngcótráchnhiệm,quyềnlựcsẽbaobiệnchosựkhônghiệuquảtrongcôngviệc,màcáctổchứcthìcầnhoànthànhcôngviệc.Vìvậy,yêucầuvềtráchnhiệmxãhộicủatổchứcsẽkhônggiảmđimàcònmởrộnghơn.

Maymắnlàchúngtabiết,dùchỉởmứckháiquát,cáchtrảlờichobàitoántráchnhiệmxãhội.Mỗitổchứcphảitựđặttráchnhiệmcaonhấtvớinhữngảnhhưởngcủanólênnhânviên,môitrườngvàkháchhàng-mọingườivàmọivậtmànótácđộngtới.Đóchínhlàtráchnhiệmxãhộicủanó.Nhưngchúngtacũnghiểurằngxãhộithườngtrôngchờvàonhữngtổchứclớn,dùtổchứcvìlợinhuậnhayphilợinhuận,khicầngiảiquyếtnhữngvấnđềyếukémcủaxãhội.Vàchúngtanênthậntrọng,vìviệckhôngphảilúcnàoxãhộicũngmanglạinhữngđiềutốtđẹp.Sẽlàvôtráchnhiệmnếumộttổchứcchấp nhận - chưa nói đến theo đuổi - những trách nhiệmgây cản trở khảnănghoạtđộngcủanó,ngăncảnnóhoànthànhnhữngsứmệnhhaynhiệmvụ,haykhiếntổchứcphảihoạtđộngởlĩnhvựcmànókhôngcókhảnăngcạnhtranh.

Tổchứcđãtrởthànhthuậtngữhàngngày.Mọingườigậtđầukhinghenói“Trongtổchứcchúngta,mọivấnđềphảiđượcgiảiquyếtxoayquanhkháchhàng”hay“Trongtổchứcnày,mọisailầmđềukhôngđượcthathứ”.Vàhầuhết,nếukhôngnóilàtấtcả,nhữngnhiệmvụxãhộiởnhữngnướcpháttriểnđượcthựchiệnbởicáctổchứcởdạngnàyhaydạngkhác.Tuynhiên,khôngmộtaiởnướcMỹ-haybấtcứnơinàokhác-nóivề“tổchức”chođếnmãisauChiếntranhThếgiớiII.TừđiểnOxfordthậmchícònkhôngliệtkêthuậtngữnàytrongdanhmụctừvựngtrongbảnấnhànhnăm1950.ChínhsựnổilêncủaquảntrịtừsauChiếntranhThếgiớiII,tôigọiđólàCuộccáchmạngtrongQuảntrị,đãgiúpchúngtanhậnratổchứclàđộclậpvàkhácbiệtvớicácdạngthựcthểkháccủaxãhội.

Khôngnhư“cộngđồng”,“xãhội”hay“giađình”,tổchứcđượcthànhlậpcómụcđíchvàluônluônchuyênmônhóa.Cộngđồngvàxãhộiđượcxácđịnh

bởinhữngmốiquanhệràngbuộchọvớinhau,đócóthểlàngônngữ,vănhóa,lịchsửhaykhuvựcđịalý.Mộttổchứcđượcxácđịnhbởinhiệmvụcủanó.Dànnhạcgiaohưởngkhôngcốgắngchữabệnh,họchơinhạc.Bệnhviệnnỗlựcđểchữabệnh,chứkhôngbiểudiễnnhữngtácphẩmcủaBeethoven.

Thựcra,một tổchứcchỉhiệuquảkhinó tập trungvàomộtnhiệmvụ.Đadạnghóasẽpháhủykhảnănghoạtđộngcủatổchức,dùnólàdoanhnghiệp,côngđoàn,bệnhviện,trườnghọc,dịchvụcộngđồnghaynhàthờ.Xãhộivàcộngđồngphảicótínhđachiều,chúnglànhữngmôitrường.Tổchứclàmộtcông cụ.Và giống như bất cứ công cụ nào khác, nó càng chuyên biệt thìcàngcókhảnănghoànthànhtốtchứcnăngđượcgiao.

Dotổchứchiệnđạiđượctạoratừnhữngchuyênviên,mỗingườitrongsốhọcóchuyênmônriêngcủamình,nênsứmệnhcủatổchứcphảirõràngvàtrong suốt.Tổ chức phải có tính thốngnhất, nếu không các thành viên sẽlúng túng.Họ sẽ tập trunghơnvàochuyênmôncủamìnhchứkhôngứngdụngchuyênmônvàonhiệmvụchung.Mỗingười trong sốhọ sẽ tựđịnhnghĩa“kếtquả”theochuyênngànhriêngcủamình,vàápđặtgiátrịđólêntổchức.Chỉcósứmệnhtậptrungvàchungnhấtmớicóthểgắnkếttổchứcvớinhau và cho phép nó hoạt động hiệu quả.Không có sứmệnh như thế, tổchứcsẽnhanhchóngđánhmấtsự tínnhiệm,vàkéo theođó làmấtđikhảnăngthuhútngườitàimàtổchứccầncóđểhoạtđộng.

Các nhà quản lý rất dễ quên rằng việc gia nhập tổ chức luôn luôn là tựnguyện.Trên thực tếhọcó rất ít lựachọn.Nhưngngaycả trongnhững tổchứcmàtưcáchhộiviên làépbuộc-nhưtưcách thànhviêncủanhà thờThiênChúađãbaotrùmhầunhưtấtcảcácnướcchâuÂutrongnhiềuthếkỷ,nhưngvẫncómộtnhómnhỏngườiDoTháivàDi-gan-thìsựtựnguyệnkhigianhậpvẫnluônđượcduytrì:linhmụctronglễrửatộichotrẻsơsinhbảochứngchosựtìnhnguyệntrởthànhconchiêngiáohộicủađứatrẻ.

Tươngtự,cóthểrấtkhóđểrờikhỏimộttổchứcnhưngcơhộilúcnàocũngtồn tại.Và tổ chức càngphụ thuộcvàonhữngnhânviên tri thức thì nhânviêncàngdễdàngrờibỏvàgianhậptổchứckhác.Vìthế,tổchứcluôntrongquá trìnhcạnh tranhđểgiành lấynguồn lực thiếtyếunhấtcủanó:các laođộngtrithứccónănglực.

Mọitổchứcngàynaythườngnói“Conngườilàtàisảnquýnhấtcủachúngta”.Nhưngchỉmộtsốíttrongđóthựchiệnnhữnggìhọnói,chưakểtớiviệc

liệuhọcóthựcsựtintưởngnhữngđiềuhọnóikhông.Hầuhếtcáctổchứcvẫntin,mặcdùcóthểkhôngtintuyệtđối,nhữnggìcácôngchủcủathếkỷ19hằngtintưởng:mọingườicầnchúngtathayvìchúngtacầnmọingười.Trênthựctế,cáctổchứccầnquảngbátưcáchthànhviêncủahọkhôngkémgìmarketingsảnphẩmvàdịchvụthậmchícóthểcòncầnthiếthơn.Họcầnthuhútnhântài,giữchânhọ,đánhgiávàkhenthưởnghọ,tạođộnglựcchohọ,phụcvụvàlàmchohọthỏamãn.

Mốiquanhệgiữalaođộngtrithứcvàtổchứclàmộthiệntượnghoàntoànmớimà chúng ta chưa có thuật ngữ chínhxácđểmô tả.Ví dụ, theođịnhnghĩa,một người làm công làmột người được trả công để làm việc. Tuynhiên,mộtnhómnhững“ngườilàmcông”lớnnhấttạiMỹlạibaogồmhàngtriệu người làmviệc vài giờmột tuầnmà không nhận đồng lương nào đểđónggópchomộthaymộtsốcáctổchứcphilợinhuận.Họrõrànglà“nhânviên” và họ cũng xemmình là vậy, nhưng họ là những tình nguyện viênkhônglương.Tươngtự,rấtnhiềungườicũnglàmviệcnhưnhữngnhânviênnhưnghọlạikhôngđượctuyểndụngdướibấtcứhìnhthứcpháplýnào,bởihọkhônglàmviệcchongườikhác.Năm,sáumươinămtrước,chúngtagọinhữngngườinày(nhiềungườitrongsốhọ,nếukhôngnóilàhầuhết,đềulànhữngngườiđượcđàotạovới trìnhđộcao)lànhữngngườilàmviệc“độclập”[46],ngàynaychúngtagọihọlà“tựtuyểndụng”[47].

Sựkhôngrõ ràngnày -ở tấtcảcácngônngữ-nhắcnhởchúng ta tại saonhữnghiệntượngthựctếmớiluônđòihỏinhữngtừngữmới.Nhưngtrướckhicóđượctừmới,địnhnghĩatốtnhấtvề“laođộng”trongxãhộihậutư-bảncóthểlà:nhữngngườicókhảnăngđónggópkhihọkếtnốivớimộttổchức.

Khi laođộngcònlàmviệcởvị trícấpdướihayngườisaivặt-nhưngườiđứngbánhàngtrongsiêuthị,haynhânviênvệsinhtrongbệnhviện-thìtầmquantrọngcủađịnhnghĩamớihầunhưkhôngđángkể.Vìnhữnglýdothựctế,vịtrícôngviệccủahọkhôngquákhácsovớinhữngngườihưởnglương,những“ngườilaođộng”củathờitrước,nhưmộthìnhthứcnốidõi.Thựctế,đólàmộttrongsốnhữngvấnđềchínhmàxãhộihiệnđạiphảiđốimặt.

Nhưngmốiquanhệgiữatổchứcvànhânviêntrithức,chiếmtừmộtphầnbatới hai phần năm số lượng lao động, và giữa tổ chức với nhân viên tìnhnguyện, sẽ khácmột cách cơ bản, bởi nó giống nhưmối quan hệ giữa tổchứcvới tìnhnguyệnviênngàynay.Họ có thể làmviệc chỉ vì cómột tổ

chức để họ làm việc. Vì thế họ rất độc lập. Nhưng đồng thời họ sở hữu“phươngtiệnsảnxuất”-đólàtrithức.Vềkhíacạnhnày,họcựckỳđộclậpvàdễdichuyển.

Nhânviêntrithứcvẫncầnnhữngcôngcụsảnxuất.Thựctế,vốnđầutưvàocôngcụlàmviệcchonhânviêntrithứccóthểcaohơnnhiềusovớivốnđầutưvàocôngcụchonhânviênsảnxuấttruyềnthống.(Vàđầutưcủaxãhội,vídụnhưđầutưđàotạonhânviêntrithức,lớnhơngấpnhiềulầnsovớiđầutưvàođàotạocôngnhânlaođộngtaychân).Nhưngđầutưvốnchỉkhônghiệuquảnếunhânviên tri thứckhôngsửdụngnhữngkiến thứcmàhọsởhữuvàkhôngailấyđiđược.Nhữngnhânviênđứngmáytrongnhàmáylàmnhữnggìhọđượcbảo.Máymócquyếtđịnhkhôngchỉvềnhữngviệcgìphảilàm,màcảcáchlàmnhưthếnào.Nhânviêntri thứccóthểcũngcầnmáymóc, có thể là máy vi tính, máy phân tích siêu âm, hay kính viễn vọng.Nhưngmáymóckhôngchỉchonhânviêntrithứcphảilàmgì,chứchưanóiđếnlàmnhưthếnào.Vàkhôngcókiếnthức,làthứthuộcvềnhânviên,thìmáymóctrởnênvôdụng.

Hơnnữa,nhữngngườiđứngmáy,nhưmọicôngnhânkháctronglịchsử,cóthểđượcbảophảilàmgì,làmthếnào,vàlàmnhanhnhưthếnào.Ngườitakhôngthểgiámsátnhânviêntri thứcmộtcáchthựcsựhiệuquảđược, trừphinhàquản lý cóhiểubiếtvềchuyênmônhơn tất cảnhữngngườikháctrongtổchức.Giámđốcmarketingcóthểchỉchonhânviênnghiêncứuthịtrườngbiếtcôngtycầnbiếtgìvềthiếtkếcủasảnphẩmmới,vànhữngphânđoạnthịtrườngmàcôngtymuốnchiếmgiữ.Nhưngchínhnhânviênnghiêncứuthịtrườngchogiámđốccôngtybiếtnhữnggìmàcôngviệcnghiêncứuthịtrườngcần,côngviệcsẽđượctiếnhànhrasaovàkếtquảthuđượccóýnghĩagì.

TrongsuốtquátrìnhtáicơcấuđầygiankhổcủacácdoanhnghiệpMỹtrongnhữngnăm1980,hàngnghìn,nếukhôngphảilàhàngtrămnghìn,nhânviêntrithứcbịmấtviệc.Côngtycủahọbịthôntính,sápnhập,xáotrộnhaybịthanhlý.Tuynhiêntrongvòngvàitháng,hầuhếttrongsốhọđềutìmđượcviệclàmmới,ởđóhọcóthểđưakiếnthứcvàocôngviệc.Giaiđoạnchuyểngiaorấtkhókhăn,vàkhoảngmộtnửacáctrườnghợp,côngviệcmớikhôngđượctrảlươngtốtnhưcôngviệccũvàcóthểcũngítniềmvuihơn.Nhưngnhữngchuyênviênkỹthuật,chuyêngiacótaynghềcaovànhữngnhàquảnlýbịsathảikhámphárarằnghọsửhữu“vốn”củamình:trithức,mộtthứphươngtiệnsảnxuất.Mộtsốngườikhác-tổchức-cócôngcụsảnxuất.Và

cảhaiđềucầnnhau.

Hệquảcủamốiquanhệmớinày-vàđâycũnglàmâuthuẫnmớitrongxãhội hiện đại - là lòng trung thành không “mua” được bằng những khoảnlươnghậuhĩnhnữa.Tổchứcphảicóđượclòngtrungthànhcủanhânviênbằngcáchđưađếnchohọnhữngcơhộiđặcbiệtđểhọcóthểứngdụngkiếnthứctrongcôngviệc.Khônglâutrướcđây,chúngtanóivề“laođộng”.Gầnđâychúngtasửdụngrộngrãitừ“nguồnnhânlực”.Sựthayđổiđónhắcnhởchúngtarằngchínhnhữngcánhân,đặcbiệtlànhữngnhânviêncókỹnăngvàkiến thức, làngườiquyếtđịnhchínhxemanh ta sẽđónggópgìcho tổchức,vànhững lợi ích to lớnnhư thếnàomàkiến thứccủaanh ta có thểmanglại.

Vìtổchứchiệnđạibaogồmnhữngchuyênviên,nócầnđượctổchứcdựatrênsựbìnhđẳng,quanhệđồngnghiệpvàsựhợptác.Khôngchuyênviênnàođượcxếpcaohơnchuyênviênnào.Mỗichuyênviênđượcđánhgiádựatrênmứcđộđónggópcủahọvàonhiệmvụchungthayvìdựatrêntínhsiêuviệthaytrìnhđộthấpvốncócủahọ.Dođó,tổchứchiệnđạikhôngthểcơcấuvớiôngchủvànhânviêndướiquyền.Nóphảiđược tổchứcnhưmộtđội,hoặcnhóm.

Chỉ cóbahình thức tổ chứcnhóm.Một là hình thứcnhómcùng chơi vớinhautheokiểuđánhđôitennis.Trongnhómđó-vànhómphảithựcsựnhỏ-mỗithànhviênphảitựthíchnghivớitínhcách,kỹnăng,điểmmạnhvàđiểmyếucủa thànhviênkhác.Thứhai làhình thứcnhómnhưmộtđộibóngđáchâuÂu.Mỗi cầu thủ cómột vị trí nhất định, nhưng cả đội chuyểnđộngcùng nhau (trừ thủmôn) trong khimỗi thành viên vẫn phải duy trì vị trítươngđốicủamình.CuốicùnglàhìnhthứcnhómnhưđộibóngchàyMỹ-haydànnhạcgiaohưởng-ởđómọithànhviênchỉcómộtvịtrícốđịnh.

Tạimộtthờiđiểmnàođó,mộttổchứcchỉcóthểchơimộtloạihìnhthểthao.Vànóchỉcóthểsửdụngmộthìnhthứcnhómđểhoànthànhmộtnhiệmvụnhấtđịnh.Chọnloạihìnhnhómnàovàchơimônthểthaonàolàmộttrongnhữngquyết định rủi ro nhất của tổ chức.Một số khókhăn sẽ xảy ra khidoanhnghiệpmuốnchuyểnđổitừhìnhthứcnhómnàysanghìnhthứckhác.

Trong truyền thống, nền công nghiệpMỹ sử dụng loại hình nhóm “bóngchày”đểsảnxuấtsảnphẩmhaymodelmới.Bộphậnnghiêncứuhoànthànhcôngviệccủamìnhvàchuyểnkếtquảchophòngkỹthuật.Phòngkỹthuật

làmxongnhiệmvụcủamìnhvàchuyểnkếtquảchobộphậnsảnxuất.Bộphận sản xuất hoàn thành nhiệm vụ của mình và chuyển cho phòngmarketing.Bộphậnkếtoánthườngthamgiatừkhâusảnxuất.Bộphậnnhânsựchỉthamgiakhithựcsựxảyrakhủnghoảng-hoặcthậmchíkhôngthamgiagìcả.

SauđóngườiNhật táicơcấuviệcphát triểnsảnphẩmmớicủahọvớimôhìnhnhóm“độibóngđá”.Trongnhóm,mỗivịtríchứcnăngđảmbảocôngviệccủamình,nhưng từđầuhọcùng làmviệcvớinhau.Họcùngchuyểnđộng với nhiệm vụ, cũng như cả đội bóng cùng chuyển động quanh tráibóng.NgườiNhật phảimất 15 năm để biết phải làm gì với loại hình đó.Nhưngmộtkhihọđã làmchủđượckháiniệmmới,họcắtgiảm thờigianpháttriểnsảnphẩmđượchaiphầnba.Trongkhicáchtruyềnthốngtiêutốn5nămđểramộtmodelôtômới,Toyota,NissanvàHondangàynaychỉcầnthựchiệntrong18tháng.Điềunày,cùngvớiquytrìnhquảnlýchất lượngtuyệthảo,đãchophépngườiNhậtchiếmvịthếcaohơnngaycảthịtrườngôtôMỹvàchâuÂu.

MộtsốnhàsảnxuấtMỹđãbắtđầuvậtlộnđểtáicơcấuquytrìnhpháttriểnsảnphẩmtheomôhìnhcủangườiNhật.FordMotorCompanybắtđầutiếnhànhquy trìnhnày từđầunhữngnăm1980.Mườinămsau,côngcuộcđóđượcghinhậnđạtđượcnhữngkếtquảđángkể-tuyvẫncònkhásớmđểnóirằngcácnhàsảnxuấtMỹbắtkịpcáccôngtyNhật.Việcthayđổinhómđòihỏimộtthứmàsựhiểubiếtkhótưởngtượngranhất:sựkhônghiểubiết.Nóyêucầutừbỏnhữngkỹnăngrấtvấtvảmớicóđược,nhữngtậpquánhìnhthànhtrongsuốtcuộcđời,nhữnggiátrịsâusắccủataynghềhaycủaphẩmchấtchuyênmôn,và-cóthểlàvấnđềkhókhănhơnhếtthảy-nóyêucầutừbỏmốiquanhệconngười rất lâuđờivàquýgiá.Điềuđócónghĩa làconngườiphảivứtbỏnhữnggìmàhọvẫn luônxemlà“cộngđồngchúng ta”hay“giađìnhchúngta”.

Nhưngđểmột tổchứchoạtđộnghiệuquả,nóphảiđược tổchứcnhưmộtđội,nhóm.Khi tổ chứchiệnđại lầnđầu tiênđượcđềcậpvàonhữngnămcuốithếkỷ19,môhìnhduynhấtchođếnthờiđólàquânđội.QuânđộiThổNhĩKỳ làmột tổchứchoànhảođốivới thếgiớinăm1870cũng tương tựnhưdâychuyềnlắprápcủaHenryFordđốivớithếgiớithờikỳ1920.Trongquânđộinăm1870,mỗithànhviênhầunhưlàmnhữngviệckhôngthayđổi,vànhữngngườicómộtchútkiếnthứclàcựckỳhiếmhoi.Quânđộithờiđóđượctổchứcdướihìnhthứcmệnh-lệnh-và-điều-khiển,vàcácdoanhnghiệp

kinhdoanhcũngnhưhầuhếtcácthểchếkhácđãsaochépmôhìnhđó.Môhìnhnàyngàynay thayđổi rấtnhanh.Dongàycàngcónhiều tổ chức trởthành tổ chứchoạt độngdựa-trên-thông-tin, họđang tự chuyểnmình sanghình thức đội bóng đá hay tennis, tức là sang các tổ chức dựa-trên-trách-nhiệmởđómỗi thànhviênhànhđộngvới tưcáchngười raquyếtđịnhcótrách nhiệm. Nói cách khác, mọi thành viên phải tự xem mình là những“quảntrịviên”.

Mặc dù vậy, tổ chức phải được quản lý. Quản lý có thể được thực hiệnkhôngthườngxuyênhaymangtínhhìnhthứcnhưtrongtrườnghợpHộiPhụhuynh-GiáoviêntạicáctrườnghọcởngoạiônướcMỹ.Hayquảnlýcóthểlàcôngviệc toàn thờigianhoặc theonhucầuchomộtsốnhómtươngđốilớn, chẳng hạn như quân đội, doanh nghiệp kinh doanh, nghiệp đoàn laođộngvàtrườngđạihọc.Nhưngluônluônphảicóngườiraquyếtđịnh,nếukhôngtổchứcsẽkhôngthểhoànthànhđượcbấtcứviệcgì.Phảicóngườiđượcgiaotrọngtráchđốivớisứmệnh,tinhthần,hoạtđộngvàhiệuquảcủatổchức.Xãhội,cộngđồngvàgiađìnhcóthểcó“ngườidẫnđầu”,nhưngchỉcótổchứcmớihiểuvề“quảnlý”.Vàmặcdùquảnlýcầnmộtquyềnlựcnhấtđịnhnàođó,côngviệccủanótrongtổchứchiệnđạikhôngphảilàralệnh,màđólàsựkhíchlệvàtruyềncảmhứng.

Xãhộicủacác tổchức(thesocietyoforganizations)chưacó tiền lệ tronglịchsử loàingười.Cóhai lýdokhiếnnó trởnênkhôngcó tiền lệxét trênkhíacạnhhiệuquảhoạtđộng,đólàvìmỗitổchứccấuthànhnênxãhộilàmộtcôngcụđượcchuyênmônhóachomộtnhiệmvụcụ thểvàvìmỗi tổchứclạidựatrêncơsởcủaviệccơcấuvàtriểnkhaitrithức.Nócũngkhôngcótiềnlệxéttrênkhíacạnhcơcấuxãhội.Vànócũngkhôngcótiềnlệkhixéttớinhữngáplực(tensions)vàvấnđề(problems).Tuynhiên,khôngphảitấtcảđềunghiêmtrọng.Thựcrachúngtađãbiếtcáchgiảiquyếtmộtsốvấnđề-vídụnhưvấnđềtráchnhiệmxãhội.Nhưngcómộtsốlĩnhvựcchúngtachưatìmđượccâutrảlờiđúng,haythậmchíchúngtachưađặtrađượccâuhỏiđúng.

Chẳnghạnnhư,áp lựcgiữanhucầucủacộngđồngvề tính liên tụcvàổnđịnhvớinhucầucủatổchứcvềsựđổimớivàphávỡthếổnđịnhcũ.Tồntạimộtsựphânchiagiữa“giớitrithức”và“cácnhàquảnlý”.Cảhaiđềucầnthiết:nhântốđầutiêntạorakiếnthứcvànhântốthứhaiápdụngkiếnthứcấyvàkhiếnnótạorahiệuquả.Nhưngnhântốđầutiêntậptrungvàongônngữvàýtưởng,vànhântốthứhaivàoconngười,côngviệcvàhoạtđộng

hiệuquả.Cómộtmốiđedọađốivớinềntảngchủyếucủaxãhộicủacáctổchức-nềntảngtrithức.Mốiđedọađótớitừsựchuyênmônhóasâu,từsựdịchchuyểntừtrithức“sốít”sangtrithức”sốnhiều”.Nhưngtháchthứclớnnhấtvàkhókhănnhấtlàtínhđanguyênmớicủaxãhội.

Tronghơn600nămqua,chưacóxãhộinàocónhiềutrungtâmquyềnlựcnhưtrongxãhộimàchúngtađangsống.ThờiTrungCổ,chúngtathựcrađãbiết về tính đa nguyên.Xã hội thời đó cấu thành từ hàng trăm trung tâmquyềnlựctựtrịvàcạnhtranhlẫnnhau:vuadướichếđộphongkiếnvàcácHiệpsĩ thờiTrungCổ,cácgiámmục,cáctuviệntựtrị,cácthànhphố“tựdo”. Ở một số vùng khác, như vùng Tyrol của Áo, thậm chí còn tồn tại“những người nông dân tự do”, chỉ chịu ơn Hoàng Đế. Ngoài ra còn cónhữngphườnghộinghềvàliênminhthươngmạixuyênquốcgianhưLiênMinh Thương Mại Hansa[48] và các nhà băng thương mại tại Florence,những người thu thuế và phí chợ và cầu đường, “những Nghị viện” địaphương với quyền lực lập pháp và đánh thuế, có quân đội riêng và vô sốnhữngthứkhác.

LịchsửhiệnđạichâuÂu-vàcũngtươngtựởNhật-làlịchsửcủaquátrìnhnôdịchhóatấtcảcáctrungtâmquyềnlựccạnhtranhthànhmộttrungtâmquyềnlực,đầutiênlàcác“hoàngthân”(“prince”)sauđólà“quốcgia”hay“bang”(“state”).Đếngiữathếkỷ19,cácthểchếđơnnguyênđềuđạtđượcthắng lợi ngoại trừ nướcMỹ,một quốc gia vẫn duy trì chế độ đa nguyêntrong các tổ chức tôn giáo và giáo dục. Thực ra, việc bãi bỏ chế độ đanguyênlàđộngcơ“tiếnbộ”thúcđẩysựpháttriểncủaxãhộitronggần600nămtrướcthếkỷ19.Nhưngngaykhisựthắngthếcủacácquốcgiavừatrởnênchắcchắnthìtổchứcmớiđầutiêntrỗidậy-đólàcácdoanhnghiệpquymôlớn.

Trongsuốtcuộcđờimình,CharlesE.WilsonluônlàmộtconngườinổibậtởMỹ, trước hết với tư cách là chủ tịch kiêm tổng giám đốc củaGeneralMotors-hãngôtôlớnnhấtvàthànhcôngnhấtthếgiớithờiđó,vàsauđólàbộ trưởng quốc phòng trong chính quyền Eisenhower. Nhưng điều khiếnWilson được nhớ tới ngày hôm nay là ôngkhôngnói: “Những gì tốt choGeneralMotorsthìcũngtốtchonướcMỹ”.MàđiềuWilsonthựcsựđãnóitronglễnhậmchứctạiBộQuốcphòngnăm1953là:“NhữnggìtốtchonướcMỹthìcũngtốtchoGeneralMotors”.

Trongsuốtphầncòn lạicủacuộcđời,Wilsonđãcốgắngsửachữanhững

tríchdẫnsaicủamình.Tuynhiênkhôngaingheôngnói.Mọingườilýluậnrằng“Nếuđúngôngtakhôngnóiđiềuđó,thìchắcchắnôngtacũngtinvàonó-vàthựctếôngphảitinvàođiềuđó”.Nhưnhữnggìđãnói,cácnhàquảntrịtrongtổchức-dùlàdoanhnghiệp,trườngđạihọc,bệnhviệnhaytổchứchướngđạosinh-phảitintưởngrằngsứmệnhvàtráchnhiệmcủatổchứclàsứmệnhvà tráchnhiệmcủaxãhội,đồng thời là cơ sởchomọi thứkhác.Nếuhọkhôngtin tưởngvàođiềuđó, tổchứccủahọsẽnhanhchóngđánhmấtsựtintưởngvàobảnthân,sựtựtin,niềmtựhàovàkhảnănghoạtđộnghiệuquả.

Tínhđadạngvốnlàđặctínhcủacácxãhộipháttriểnvàmangđếnchoxãhộinhữngthếmạnhtuyệtvờichỉcóthểthànhhiệnthựcnhờvàonhữngtổchứcchuyênmônhóavàđơnnhiệm(single-task)màchúngtađãpháttriểnđượckểtừsauCuộcCáchmạngCôngnghiệp,vàđặcbiệtlàtrong50nămgầnđây.Nhưngđặctínhmangđếnkhảnănghoạtđộnghiệuquảcủadoanhnghiệpchínhlàtínhtựtrịvàchuyênmônhóa,đượcnhậnthứcbởisứmệnhvà tầmnhìnhẹpcủadoanhnghiệp,giá trịhẹpcủabản thândoanhnghiệp,chứkhôngphảibấtcứsựcânnhắcnàocó liênquanđếncộngđồngvàxãhội.

Dođó,chúngtaquaytrởlạivấnđềcũnhưngchưabaogiờđượcgiảiquyếtcủaxãhộiđanguyên:Aisẽquảnlýlợiíchchung?Aixácđịnhnó?Aisẽlấycânbằngchonhữngmụctiêuvàgiátrịriêngrẽvàthườngcạnhtranhnhaucủacáctổchứcxãhội?Aisẽđưaranhữngquyếtđịnhquyềnưutiênvàdựavàođâuđểđưaranhữngquyếtđịnhđó?

ChếđộphongkiếnTrungCổđãbịthaythếbởiquốcgiathốngnhấtcóchủquyềnchínhvìkhôngtrảlờiđượcnhữngcâuhỏinày.Nhưngbảnthânquốcgiacóchủquyềnngàynaylạiđượcthaythếbởichếđộđanguyênmới-đanguyênvềchứcnăngchứkhôngphảivềquyềnlựcchínhtrị-vìnókhôngđáp ứng được yêu cầu của xã hội và cũng không thực hiện được nhữngnhiệmvụthiếtyếucủacộngđồng.Vìvậy,trongphântíchcuốicùngluôncónhữngbàihọccơbảnnhấtđượcrútratừsựthấtbạicủaniềmtinvàomộtquốcgiatậpquyềnvàbaobiện.Tháchthứcchúngtaphảiđốimặtngàynay,đặcbiệtlàởnhữngnướcdânchủpháttriểnvàcóthịtrườngtựdonhưnướcMỹ,làtạorasựđachiềubaogồmcáctổchứctựtrị,hoạt-độngdựa-trên-tri-thứcnhằmmanglạicảhiệuquảkinhtếvàsựgắnkếtsâusắcgiữachínhtrịvàxãhội.


12.THÁCHTHỨCMỚIVỀNĂNGSUẤT

Tháchthứclớnnhấtmàcácnhàquảnlýphảiđốimặttạicácnướcpháttriểnlàphảităngnăngsuấtlàmviệccủanhânviêntrithứcvàdịchvụ.Tháchthứcnàysẽchiphốinhữngviệccầnphảilàmcủanhàquảnlýtrongvàithậpkỷtới, đồng thời sẽ xácđịnhhiệuquả cạnh tranh của các công ty.Thậmchíquantrọnghơnlànósẽxácđịnhcơcấucủaxãhộivàchấtlượngcuộcsốngtạimỗinướccôngnghiệphóa.

Trong120nămqua, năng suất sảnxuất và lưu thônghànghóa - sảnxuấtcôngnghiệp,sảnxuấtnôngnghiệp,khaithácmỏ,xâydựngvàvậntải-đãtăngnhanhtạicácnướcpháttriểnvớitỉlệtrungbình3%-4%mỗinăm,tínhđếnnayđã tăng lêngấp45 lần.Trong tiến trình tăng trưởngbùngnổnày,cácquốcgiavàngườidâncủahọđãđượchưởngmọithànhquả:mứctăngtrưởngchóngmặtcủa thunhậpvàsứcmua;nhiều thờigiannghỉngơi thưgiãn hơn - thứmà trước năm 1914 chỉ dành cho giới quý tộc và “nhữngngườigiàucónhànrỗi”trongkhingườikháclàmviệcítnhất3.000giờmỗinăm.(NgàynayngaycảngườiNhậtcũnglàmviệckhôngquá2.000giờmỗinăm,ngườiMỹ1.800giờvàngườiĐứclà1.650giờ).

Ngàynay,nhữngkếtquảđólàrõràng,khôngcòngìbíẩnnữa,nhưngkhôngphảidonăngsuấtsảnxuấtvàlưuthônghànghóagiảmđi.Tráivớinhữnggìngườitavẫntin,năngsuấtcủanhữnghoạtđộngnàyvẫnđangtănglênvớitốcđộnhưtrước.VàtốcđộtăngtrưởngấylàtươngđươngnhaugiữaMỹ,NhậtvàĐức.Thựcra,hiệusuấtsảnxuấtcôngnghiệpởMỹtănglêntrongsuốtnhữngnăm80 - cónăm tăng3,9% - lớnhơnmức tăng trưởng tươngứngởNhậtvàĐức,trongkhimứctănghàngnăm4%-5%củangànhnôngnghiệpMỹlàmộtkỷlụcsovớibấtcứquốcgianàotạibấtkỳthờiđiểmnào.

Cuộccáchmạngvềnăngsuấtđãkết thúc,bởivìcóquá ítngười làmviệctrongngành sảnxuấtvà lưu thônghànghóavìnăng suất làmviệccủahọmang tính quyết định.Mọi người đều nói rằng, họ chiếm không quámộtphầnnăm lực lượng lao độngở nhữngnềnkinh tế phát triển.Mới chỉ 30nămtrước,họvẫncònlàbộphậnlaođộngchính.NgaycảNhật-đấtnướctậptrungnhiềuvàosảnxuấtcôngnghiệp-cũngkhôngcònhyvọngsựgiatăng năng suất của ngành này sẽ giúp duy trì tốc độ tăng trưởng kinh tế.Thựcsự, thànhphần laođộngchínhcủaNhật làcácnhânviên tri thứcvà

dịchvụ-nhữngngườicóhiệusuấtlàmviệccũngthấpnhưcácđồngnghiệptạicácnướcpháttriểnkhác.Vàngaycảkhilựclượnglaođộngnôngnghiệpchỉchiếm3%tổnglựclượnglaođộng-làtỉlệởMỹ,NhậtvàĐức,thìdẫucótạoramứctăngkỷlụcvềkếtquảsảnxuất,họcũngkhônggópthêmđượcbaonhiêuvàonăngsuấtvàkhốicủacảichungcủađấtnướchọ.

Dođó,ưutiênkinhtếhàngđầutạicácquốcgiapháttriểnphảilàtăngnăngsuấtcủanhânviêntrithứcvàdịchvụ.Nướcnàođạtđượcđiềuđótrướctiênsẽthốngtrịnềnkinhtếtoàncầuthếkỷ21.Tuynhiên,tháchthứcxãhộilớnnhấtmàcácnướcphát triểngặpphải là tăngnăngsuấtcủangànhdịchvụ.Trừphigiảiquyếtđượctháchthứcđó,thếgiớimớitránhđượcsựđốimặtvớinhữngmâuthuẫnxãhộingàycàngtăng,sựphâncựcngàycànglớnvàthậmchícóthểđốimặtvớimộtcuộcchiếntranhgiaicấp.

Ởnhữngnềnkinhtếpháttriển,cơhộinghềnghiệpvàthăngtiếnngàycàngtrởnên ítđiđốivớinhữngngườiđượchưởngmộtnềngiáodục tốtvàcótrình độ chuyênmôn cao.Và những người này sẽ luôn thuộc về bộ phậnthiểu số trong cộng đồng.Họ sẽ bị áp đảo vềmặt số lượng bởi đội quânnhữngngười thiếu trìnhđộ chuyênmônvà chỉ làmcôngviệcdịchvụ taynghềthấp-nhữngngườimàđịavịxãhộicủahọđượcsovớinhữnglaođộngbầncùngcủahơn100nămtrước.

Đầunhữngnăm1880,những linhhồncủacácniềmtinchính trịđãbịámảnhbởibóngmachiến tranhgiaicấpgiữa tầng lớpvôsảnvà tưsảncôngnghiệp.KarlMarxđãrấtđơnđộckhitiênđoánrằng:“sựbầncùnghóa”củagiai cấp vô sản tất yếu sẽ dẫn tới cáchmạng.BenjaminDisraeli, có lẽ làngười thủcựunổi tiếngnhất trong thếkỷ19,cũng tinvàocuộcđấu tranhgiaicấpkhông tránhkhỏi.VàHenryJames,ngườiviếtbiênniênsửvềsựgiàucócủanướcMỹvàtầnglớptưsảnchâuÂu,đãrấtlosợviễncảnhđótớimứcôngđưanóvàobốicảnhchínhtrongcuốnCôngchúaCasamassima-mộttrongnhữngtiểuthuyếtđầyámảnhcủaông.

Điềucảntrởnhữngdựđoánnày-nhữngdựđoándườngnhưrấthợplývàgầnnhưchắcchắnsẽxảyra thờinay- làcuộccáchmạngvềhiệusuấtdoFrederickTaylorđềxướngnăm1881khiôngnghiêncứucáchthứcmộtlaođộngthủcôngxúccát.BảnthânTaylor,từnglàmviệcchomộtxưởngđúckim loại, đã rất sốckhi thấy sựcăm thù sâu sắcgiữacôngnhânvàngườiquảnlý.Losợrằnglòngcămthùnàysẽdẫntớicuộcđấutranhgiaicấp,ôngđãbắtđầunỗlựcđểcảithiệnnăngsuấtcủahoạtđộngsảnxuấtcôngnghiệp.

Vànỗ lựccủaôngđãchâmngòichomộtcuộccáchmạngchophépcôngnhânnhàmáyđượchưởngmứclươngbậctrungvàcóđịavịcủagiaicấpbậctrung,dùhọthiếukỹnănghayítthụhưởngmộtchếđộgiáodụctốt.

Ngàynaychính là thờiđiểmchomột cuộc cáchmạngkhácvềnăng suất.Tuy nhiên lần này lịch sử đứng về phía chúng ta. Chúng ta đã thu đượcnhữnghiểubiếtsâusắcvềnăngsuấtvàcáchthứccảithiệnnó-đủđểchúngtahiểurằngchúngtacầnmộtcuộccáchmạng,vàđủđểchúngtahiểuphảibắtđầucuộccáchmạngấynhưthếnào.

Laođộngtrithứcvàdịchvụbaogồmtừnhữngnhàkhoahọcchuyênnghiêncứu, những bác sĩ phẫu thuật tim cho tới những nữ quân nhân, từ nhữngngười quản lý siêu thị cho tới những cậu bé 16 tuổi chuyên đứng bánhamburgerởcửahàngănnhanhmỗichiềuChủnhật.Tầnglớplaođộngnàycũngkểtớinhữngngườimàcôngviệcbiếnhọthànhnhững“thợđứngmáy”:nhânviênrửabát,ngườitrôngnhà,nhânviênnhậpdữliệu.

Tuynhiên,mặcdùkhácnhauvềkiếnthức,kỹnăng, tráchnhiệm,vị tríxãhộivàmứclương,nhânviêntrithứcvàdịchvụlànhưnhauxéttrênhaikhíacạnhchính:điềugìkhôngcótácdụngtăngcườngnăngsuấtlàmviệcvàđiềugìcótácdụng.

Điềuđầutiênchúngtabiết-vàlàmchúngtakhásốc-làvềnhữnggìkhônghiệuquả.Tiềnvốnkhôngthểthaythếlaođộng.Haybảnthâncôngnghệmớicũngkhôngtạoranăngsuấtcaohơn.Đểsảnxuấtvàlưuthônghànghóa,nóitheo thuậtngữkinh tếhọc,vốnvàcôngnghệchỉ lànhữngyếu tốsảnxuất.Trongnhữngcôngviệctrithứcvàdịchvụ,chúngchỉlànhữngcôngcụsảnxuất.Sựkhácbiệtlàởchỗmộtyếutốnhưthếcóthểthaythếcholaođộng,còncôngcụthìcóthểhoặckhôngthể.Côngcụgiúpnângcaonăngsuấthaygâyảnhhưởngngượcphụthuộcvàoviệcngườilaođộngsửdụngcôngcụấynhư thế nào, mục đích sử dụng công cụ và kỹ năng của người sử dụng.Chẳnghạnnhư30trước,chúngtađãchắcchắnrằngsựhiệuquảcủamáytính sẽdẫn tới sự cắt giảmhàng loạt nhân sự thưkývàvănphòng.Triểnvọngvềnăngsuấtvượtbậcđãkhiếnngườitađầutưrầmrộchocácthiếtbịxửlýdữliệu-cũngngangtầmvớicácthiếtbịxửlývậtliệu(tứclàmáymóctruyền thống).Tuy nhiên đội ngũ nhân viên thư ký và văn phòng vẫn giatăng, thậmchívới tốcđộnhanhhơnsovới trướckhigiới thiệucôngnghệmới.Vàngườitakhôngnhậnthấybấtcứsựtăngtrưởngnàotrongnăngsuấtcủangànhdịchvụ.

Bệnhviện là ví dụ tiêubiểu thườngđượcnhắcđến.Vào cuối nhữngnăm1940,cácbệnhviệnlànhữngtổchứcthâmdụnglaođộngnhưngrấtítđầutưvốn,chủyếuhọđầutưvàoviệcxâybốnbứctườngvàđặtvàođóvàigiườngbệnh.Rấtnhiềubệnhviệnkhálớnthờiấythậmchíkhôngcầnđầutưmuanhữngthiếtbịcôngnghệgiárẻđangđượcchàobán:họkhôngcầnthiếtbịchụpX-quang,hayđầutưchophòngthínghiệmlâmsànghayphòngvậtlýtrịliệu.Ngàynaybệnhviệnđòihỏimộtlượngvốnkhổnglồđểđầutưvàomáysiêuâm,máychụpcắtlớpMRI,máyphântíchmáuvànướctiểu,phòngvôtrùng,vàmộttánhữngcôngnghệmớikhác.Mỗithiếtbịlạilàmphátsinhnhucầumớivềnhânsựtrìnhđộcaomàkhônggiúpgiảmbớtđượcbấtkỳngườinào trongnhómhiện tại. (Thựcrasự leo thangvềchiphíchămsócsứckhỏecónguyênnhânchủyếutừviệcbệnhviệntrởthànhmột tổchứcđòihỏicảlaođộngvànguồnvốndồidào).Nhưngítrabệnhviệncũnggiatăngđángkểhiệusuấthoạtđộngcủahọ.Trongkhiởmộtsốlĩnhvựctrithứcvàdịchvụkhác,người ta chỉ thấychiphíngàycàngcaohơn,vốnđầu tưnhiềuhơnvàcầnnhiềulaođộnghơn.

Tăngnăngsuấtvớiquymôlớnlàcáchduynhấtđểvượtquađượcbãi lầynày.Vàsự tăng trưởngđóchỉcó thểđến từ thứmàTaylorgọi làsự“làmviệcthôngminhhơn”[49].Điềunàyđơngiảncónghĩalàlàmviệchiệuquảhơnnhưngkhôngvấtvảhơnvàkhôngmấtthờigiannhiềuhơn.

Nhàkinhtếhọcxemđầutưvốnlàchìakhóacủanăngsuất,nhàkỹthuậtgắnvịtríngôisaochomáymócthiếtbịmới.Tuynhiên,“lựclượng”chínhđứngđằngsausựbùngnổvềnăngsuấtlaođộngphảilàlàmviệcthôngminhhơn.Vốnvàcôngnghệ lànhững thứkhádồidào trongnhữngnềnkinh tếpháttriểnsuốt100nămđầucủaCuộcCáchmạngCôngnghiệpcũngnhưtrong100nămsauđó.Nhưng,chỉkhinàoconngười“làmviệcthôngminhhơn”,năngsuấtsảnxuấtvàlưuthônghànghóamớithựcsựcấtcánh.

Tìnhtrạngtươngtựcũngdiễnravớinhữngcôngviệctrithứcvàdịchvụ-điểmkhácbiệtlàtrongsảnxuấthànghóa,làmviệcthôngminhhơnchỉlàmộtchìakhóamởracánhcửatăngnăngsuất.Đốivớicôngviệctrithứcvàdịchvụ,làmviệcthôngminhhơnlàchìakhóavạnnăng.Hơnnữa,đólàmộtchìakhóa rấtphức tạpvàđòihỏi chúng taphải tiếpcậncôngviệc sát saohơntheocáchmàcảTaylorcũngchưabaogiờhìnhdungđược.

KhiTaylornghiêncứuhànhđộngxúccát,câuhỏiduynhấtđặtralà“Việc

nàyđượclàmnhưthếnào?”.Gần50nămsau,khiEltonMayocủaĐạihọcHarvardmuốn lậtđổ thuyết“quản lýkhoahọc” (“scientificmanagement”)vàthaythếnóbằnghọcthuyếtmớisaunàyđượcgọilà“quanhệconngười”(“human relations”), ôngcũng tập trungvàocâuhỏi tương tự.Khinghiêncứu tạiHawthorneWorks thuộcCông tyWesternElectric, ôngđãđặt câuhỏi:“Cáchtốtnhấtđểtạoramộtthiếtbịđiệnthoạicódâylàgì?”.Điểmmấuchốtlàtrongsảnxuấtvàlưuthônghànghóa,nhiệmvụluônluônđượcthựchiệntheoyêucầuchotrước.

Tuynhiên,trongcôngviệctrithứcvàdịchvụ,câuhỏiđượcđặtrađểtănghiệu suất - và để làm việc thông minh hơn - phải là “Nhiệm vụ là gì?”“Chúng ta đang cốgắnghoàn thànhviệcgì?” “Tại sao chúng ta phải làmviệcđó?”.Thànhtíchvềnăngsuấtdễdàngnhất,cũngcóthểlàlớnnhất,màcông việc tri thức và dịch vụ có khả năng đạt được có thể xuất phát từviệcxácđịnhnhiệmvụvàđặcbiệtlàtừviệchủybỏđinhữngviệckhôngcầnlàm[50].

Mộtvídụxaxưanhưngvẫnlàmộttrongnhữngvídụtốtnhất:quytrìnhxửlýđơnđặthàngquathưthờikỳđầucủacôngtySears,Roebuck.Giữanăm1906và1908,Searsđãbỏmộtcôngviệctốnnhiềuthờigian-đếmtiềntrongphongbì đínhkèmvới thưđặt hàng.ThayvàođóSears cân thư tựđộng.Thờiđó,hầunhưcácđơnhànggửichoSearsđềuthanhtoánbằngtiềnxu.Nếutrọnglượngphongbìkhớpvớitrịgiáđơnhàngtrongmộtgiớihạnsaisốrấtnhỏ,thìphongbìđósẽkhôngcầnmở.Tươngtự,Searscũngxóabỏmộtnhiệmvụcòntốnthờigianhơn-tiếpnhậnđơnhàngtớibằngcáchsắpxếpviệcgiaohàngtươngứngvớitrọnglượngthưđến(giảthiếtcókhoảng40đơnđặthàngtrongmộtpao[51]thư).Trongvònghainăm,nhữngbướcthayđổinàyđãlàmtăngnăngsuấtcủaviệcđiềuhànhđơnhàngquathưlêngấp10lần[52].

Mộtcôngtybảohiểmlớngầnđâyđãtăngđượcnăngsuấtcủabộphậngiảiquyếtkhiếunạikháchhànglênnămlần-từmứctrungbình15phútxuốngcòn3phútchomỗikhiếunại-bằngcáchxóabỏnhữngquátrìnhkiểmtrachitiết,ngoạitrừnhữngkhiếunạilớn.Thayvìphảixácđịnh30hạngmụcnhưvẫnthườnglàm,nayhọchỉphảikiểmtra4điểm:hiệulựchợpđồng,giátrịdanhnghĩacóphùhợpvớigiátrịkhiếunại,tênngườimuabảohiểmcótrùngvới tên trên giấy chứng tử, và tên người hưởng lợi có trùngvới tênngườiyêucầubồithường.Nguyênnhânthúcđẩysựthayđổilàviệcđặtcâuhỏi: “Nhiệm vụ là gì?” và câu trả lời: “là chi trả cho khiếu nại bảo hiểm

trườnghợptửvongnhanhnhấtvàrẻnhấtcóthể”.Tấtcảnhữnggìcôngtyyêucầugiờđây làchỉcầnxemxétchi tiết2%mẫu, tức làchỉkiểm tra1trong50khiếunạicủakháchhàngmàthôi.

Tươngtự,mộtsốbệnhviệntạiMỹđãgiảmbớtđượcphầnlớnlaođộngvàchiphíkhỏiquytrìnhtiếpnhậnbệnhnhânbằngcáchtiếpnhậntấtcảbệnhnhântheocáchthườngdùngvớibệnhnhâncấpcứu,tứclànhữngbệnhnhânbấttỉnhhaychảymáuvàkhôngthểđiềnvàonhữngmẫugiấytờdàidòng.Nhữngbệnhviệnnàyđặtcâuhỏi“Nhiệmvụlàgì?”vàcâutrảlời:“làxácđịnhtên,giớitính,tuổi,địachỉvàphươngthứcthanhtoáncủabệnhnhân”-nhữngthôngtincóthểtìmthấytrongthẻbảohiểmmàhầunhưtrênthựctếmọibệnhnhânđềumangtheo.

Cảhaivídụtrênđềuthuộcngànhdịchvụ.Trongcôngviệctrithức,việcxácđịnhnhiệmvụvàloạibỏnhữngviệclàmkhôngcầnthiếtthậmchícònquantrọnghơnvàtạorakếtquảtốthơn.Chúngtahãyxemmộtcôngtyđaquốcgiaxácđịnhlạikếhoạchchiếnlượccủahọnhưthếnào.

Trongnhiềunămliền,mộtnhómlậpkếhoạchbaogồm45nhânviênsánggiáđãchuẩnbịcẩnthậnnhữngkếhoạchchiếnlượcquanhữngbảnghinhớrấtchi tiết.Các tài liệuđó thựcsự lànhữngtácphẩmxuấtsắcmàsaukhiđọcxongmọingườiđềunhấttrínhưthế.Tuynhiênchúngchỉcóảnhhưởngrấtnhỏđếnhoạtđộngcủacông ty.Sauđó,mộtCEOmớiđãđặt câuhỏi:“Nhiệmvụlàgì?”vàtrảlời:“làđưaraphươnghướngvàmụctiêuchohoạtđộngkinhdoanhcủachúngta,vàchiếnlượcđểđạtđượcmụctiêuđó”.Phảimất4nămvấtvảvàvàilầnkhởiđộngthấtbại.Nhưnghiệnnaynhữngnhânviênlậpkếhoạch(vớiquânsốgầngiốngthờikỳtrước)đãlàmviệccẩnthậnchỉtrênbacâuhỏi,mỗicâuhỏiđềuliênquantớihoạtđộngkinhdoanhcủacôngty:Côngtycầnduytrìvịthếđứngđầutrongphânđoạnthịtrườngnào?Côngtycầnnhữnghoạtđộngđổimớinàođểhỗtrợchovịtrítrênthịtrườngđó?Vàtỉlệhoànvốntốithiểuđểthunhậpbùđắpđượcchiphívốncầnthiếtlàbaonhiêu?Sauđónhómlậpkếhoạchlàmviệcvớitừngchuyênviêntrongmỗicôngviệckinhdoanhcủacôngtyđểvạchrađườnglốichiếnlượcrộngnhằmđạtđượcnhữngmục tiêuđó trongnhữngbối cảnhkinhdoanhkhácnhau.Kếtquảđạtđượcđơngiảnhơnnhiềuvàkhôngkhoa trương,nhưngchúng đã trở thành “kế hoạch tác chiến”, làm kim chỉ nam chomọi hoạtđộngcủacôngtyvàcủacácchuyênviêncaocấptrongcôngty.

Khiconngườisảnxuấthayvậnchuyểnhànghóa,tạimộtthờiđiểmbấtkỳ

họchỉ làmmộtnhiệmvụ.NgườicôngnhânxúccátmàTaylornghiêncứukhôngđồngthờichothanvàolò.NhữngphụnữhàndâyđiệntrongphòngdâydẫnmàMayoquansát,họkhôngđồng thờikiểm trađiện thoại thànhphẩmtạinhàmáy.Ngườinôngdân trồngngôở Iowakhôngbỏ luốngcàyđangcàydởđểđidựhọp.Côngviệctrithứcvàdịchvụcũngvậy,chúngyêucầusựtậptrung.Bácsĩphẫuthuậtkhôngnhậnđiệnthoạitrongphòngmổ,hayluậtsưkhôngnhậnđiệnthoạikhiđangtưvấnchokháchhàng.

Nhưngtrongcáctổchứcchủyếubaogồmcáccôngviệctrithứcvàdịchvụ,sựtậptrungrờirạc[53]đangngàycàngtrởthànhquyluật.Nhữngnhânvậtcấpcaothỉnhthoảngcóthểtựtậptrung(mặcdùrấtítngườitrongsốhọthửlàmđiềuđó).Nhưngthànhphầnchủyếubaogồmcáckỹsư,giáoviên,nhânviênkinhdoanh,thưký,nhàquảnlýcấptrung,vàtấtcảhọđangtiếpnhậnmộtkhốilượngngàycàngnhiềunhữngcôngviệcbậnrộn,nhữnghoạtđộngđónggóprất ítgiá trị,nếucó,vànhữnghoạtđộngkhôngliênquangìđếnchuyênmônmàhọđượcđàotạovàđượctrảlươngđểlàm.

TrườnghợptệnhấtcólẽlàcácytátrongcácbệnhviệncủaMỹ.Chúngtôiđượcnghenhiềuvềtìnhtrạngthiếuytá.Nhưnglàmsaođiềuđólạixảyra?Bởitrongnhiềunămsốlượngsinhviêntốtnghiệphọclêncaovẫngiatăngđềuđặn,đồngthời,sốgiườngbệnhgầnđâygiảmnhanhchóng.Câutrảlờichonghịchlýnàylà:ngàynayytáchỉdànhkhoảngmộtnửathờigiancủahọđểlàmnhữngviệchọđượcđàotạovàđượctrảlương-nghềytá.Nửathờigiancònlạibịlấpđầybởinhữnghoạtđộngkhôngđòihỏikỹnănghaykiến thứcmàhọđượcđào tạo,nhữnghoạtđộngkhônggópphầnvàoviệcchămsóc sứckhỏehaygia tăng thêmbất cứgiá trịkinh tếnào,hoặc liênquanrấtítđếnsứckhỏehayquátrìnhhồiphụccủabệnhnhân.YtátrướchếtbậnrộnbởihàngđốngcôngviệcgiấytờvềMedicare[54],Medicaid[55],cáccôngtybảohiểm,phòngthuviệnphí,vàngănngừanhữngvụkiệndokhámchữabệnhsai.

Hoàncảnhở các cơ sởgiáodụcbậc cao cũngkhôngkháchơn.Cáckhoathuộctrườngcaođẳngvàđạihọcsửdụngngàycàngnhiềuthờigianvàocáccuộchọphộiđồngthayvìgiảngdạy trên lớp, tưvấnsinhviênhaynghiêncứu.Mộtsốcuộchọphoàntoàncóthểbỏquađược.Vàchúngcólẽsẽhiệuquảhơnnếuchỉcóbangườithamgiathayvìbảythànhviên.

Nhânviênkinhdoanhcũngbịphân tánnhưvậy.Ởnhữngcửahàngbáchhóahaysiêuthị,họsửdụngphầnlớnthờigianđể“phụcvụ”máytínhnên

http://localhost:7879/content/3b03b5db-f1c7-4297-8252-aed4df66133d.epub.html#_ftn6

còn rất ít thời giandành chokháchhàng - đó có thể là lý do chínhkhiếnnăng suấtbánhàngvàdoanh sốcủahọgiảmđềuđặn.Cácnhânviênbánhàngtrựctiếpdùngmộtphầnbathờigiancủahọđểlàmbáocáochứkhôngphảiđểtiếpxúcvớikháchhàng.Vàcáckỹsưphảingồihếtcuộchọpnàyđếncuộchọpkháctrongkhilẽrahọphảiđangbậnrộndướixưởngsảnxuất.

Đókhôngphải là làmphongphúthêmcôngviệc,màlà làmsuyyếucôngviệc.Nópháhủynăngsuất.Nóhútcạnđộnglựcvàtinhthầnlàmviệc.Mọicuộc điều tra về thái độ làm việc chỉ ra rằng các y tá đều rất phẫn nộ vìkhôngthểdànhnhiềuthờigianhơnđểchămsócbệnhnhân.Cũngdễhiểukhichúngtabiếtrằnghọtinrằngmìnhđang“bị”trảlươngdướikhảnăng,và cũng dễ thông cảm không kém khi đội ngũ nhân viên hành chính củabệnhviệnhiểurằnghọđangđượctrảlươngcaohơnnhữngcôngviệchànhchínhkhôngyêucầunhữngkỹnăngmàhọđanglàm.

Trịbệnhnàykhádễ,nónhưlàmộtnguyêntắc.Chỉcầntậptrungvàonhiệmvụ-trongtrườnghợpnàylàcôngviệccủaytá,tứclàchămsócbệnhnhân.Đây làbước thứhaiđể làmviệc thôngminhhơn.Chẳnghạnnhư,một sốbệnhviệnđãtáchcôngviệchànhchánhgiấytờrakhỏimôtảcôngviệccủaytá,vốnlàcôngviệccủacácnhânviênhànhchínhbêndưới.Mứcđộquantâmdànhchobệnhnhânvànhữnggiờphútytásửdụngvàomụcđíchchămsócbệnhnhân tăng lên đángkể.Hơnnữa, bệnhviện còn có thể cắt giảmđượcsốlượngytáxuốngtừmộtphầntưđếnmộtphầnba,dođócóthểtănglươngmàkhôngphảigánhchiphícaohơn.

Đểđạtđượcnhữngcảithiệnnhưthế,chúngtaphảiđặtranhómcâuhỏithứhaiđốivớimỗicôngviệctrithứcvàdịchvụ:“Chúngtatrảtiềnchocáigì?”“Giá trịmàcôngviệcđódựkiếnsẽđónggóp làgiá trịnào?”.Câu trả lờikhôngphải lúcnàocũng rõ rànghaykhônggây tranhcãi.Một siêu thị sẽnhìnvàolựclượngbánhàngcủahọvàtrảlời:“bánhàng”,trongkhisiêuthịtươngtựởcùngthànhphốvớicùngmộtnhómkháchhànglạitrảlời:“dịchvụkháchhàng”.Mỗi câu trả lời đưa đến sự tái cơ cấu khác nhauđối vớicôngviệctrongphòngkinhdoanh.Nhưngmỗisiêuthịđềuđạtđượctốcđộtăngtrưởngkhánhanhvàmạnhdotừngnhânviênbánhàngvàtừngbộphậnbánhàngtạora,nghĩalàđạtđượccảnăngsuấtvàlợinhuận.

Bấtchấpảnhhưởnglớnlaocủanó,họcthuyếtquảnlýkhoahọccủaTaylorđãphảichịusứcéptồitệ,đặcbiệtlàtronggiớihọcgiả.NguyênnhânchínhcóthểlàdochiếndịchchốngtrảkhôngkhoannhượngcủaCôngđoànMỹ-

vàchốnglạicảbảnthânTaylor-trongnhữngnămđầucủathếkỷnày.CôngđoànkhôngphảnđốiTaylorvìnghĩrằngônglàngườichốnglạingườilaođộngvàbênhvựctầnglớpquảnlý.Thựcra,ôngkhôngphảilàngườinhưthế.Nhưng“tội lỗi”không thể tha thứcủaông làôngđãkhẳngđịnh rằngkhông tồn tại cái gọi là “kỹ năng” trong sản xuất và lưu thông hàng hóa.Taylorkhẳngđịnhmọicôngviệclànhưnhau.Vàmọiviệcđềucóthểphânchiathànhtừngthaotácnhỏkhôngđòihỏibấtkỳkỹnăngnào.Mọingườibấtkểaicứsẵnsànghọcnhữngthaotácnàyđềucóthểtrởthành“nhânviênhạngnhất”vàđượctrả“lươnghạngnhất”.Anhtacóthểlàmđượchầuhếtnhữngcôngviệcsiêuhạngvàhoànthànhchúngmộtcáchhoànhảo.

Niềmtinvàosựkỳdiệucủataynghềvàtinrằngkỹnăngsẽtồntạimãimãingầmgiảđịnhrằngthờigianhọcviệcnhiềunămlàcầnthiếtđểđạtđượccảhaiđiều trên.Trên thực tế,Hitler thamgia cuộc chiến tranhvớinướcMỹdựatrêngiảđịnhấy.Ôngtatinrằngcần5nămhoặcnhiềuhơnđểđàotạomộtthợmàikínhquanghọc(kỹnăngcủanhữngngườinàylàđiềuthiếtyếutrongchiếntranhhiệnđại),ôngtanghĩrằngcầnrấtnhiềuthờigiantrướckhinướcMỹcóthểđưavàochâuÂumộtquânđộitinhnhuệvàmộtlựclượngkhôngquânthiệnchiến-vàdođóôngtatuyênbốchiếntranhsaukhingườiNhậttấncôngTrânChâuCảng.

NgàynaychúngtabiếtrằngTaylorđãđúng.NướcMỹđãhầunhưkhôngcóthợmàikínhquanghọcvàonăm1941.Vàđúnglàcuộcchiếntranhhiệnđạirõràngđòihỏisốlượnglớnnhữngthợmàikínhquanghọc.Nhưngnhờápdụngphươngphápquản lýkhoahọccủaTaylor, chỉ trongvòngvài thángnướcMỹđãđàotạođượcnhữngcôngnhânbán-kỹ-năngđểtạorakínhviễnvọngcònhiệnđạihơnkínhdongaycảngườiĐứctạora,vàcòntạoratrêndây chuyền lắp ráp.Và tới thời điểmđó, những công-nhân-hạng-nhất củaTaylornhờnăngsuấtlàmviệcrấtcaođãkiếmđượcrấtnhiềutiền,nhiềuhơnhẳnnhữnggìmàmộtngườithợnăm1911cóthểmơđến.

Cuốicùngthìcôngviệctrithứcvàdịchvụlạicókhảnăngtrởnêngiốngvớicôngviệcsảnxuấtvàlưuthônghànghóa,nếusửdụngcâukhẩuhiệucũcủaquản lýkhoahọc,có thểgọiđó làmột“côngviệc thuần túy”. (Ítnhất,đócũnglàsựkếthừalýthuyếtcủaTaylor,ngườiphátngônquantrọngcủatrítuệ nhân tạo).Nhưng trong thời gian tới, chúng ta không được phép xemcôngviệctri thứcvàdịchvụnhư“côngviệcthuầntúy”,cũngkhôngđượcquychúngvàocùngmộtloại.Hơnthế,nhữngcôngviệcnàyđượcchiathànhbaloạibằngcáchnhìnvàohiệuquảhoạtđộngmàmộtcôngviệcthựctếđạt

được.Quátrìnhnày-xácđịnhhiệuquảhoạtđộng-làbướcthứbahướngtớimụctiêulàmviệcthôngminhhơn.

Đốivớimộtsốcôngviệctrithứcvàdịchvụ,hiệuquảđồngnghĩavớichấtlượng.Vídụtiêubiểulàcôngviệccủacácnhàkhoahọctrongphòngnghiêncứu,nơisốlượng-sốlượngkếtquảnghiêncứu-chỉlànhântốthứyếusauchất lượng.Mộtloại thuốcchữabệnhmớicóthểmanglạidoanhthuhàngnămlà500triệuđôlaMỹvàthốnglĩnhthịtrườngtrongmộtthậpkỷrõràngcógiátrịhơn20loạithuốc“ăntheo”códoanhthuhàngnămtừ20đến30triệuđôlaMỹmỗiloại.Nguyêntắctươngtựđượcápdụngchonhữngchínhsáchcơbảnvànhữngquyếtđịnhchiếnlược,cũngnhưchonhữngcôngviệcítphôtrươnghơnnhưviệcbácsĩchẩnđoánbệnh,haythiếtkếbaobì,haybiêntậpbáochí.Trongmỗivídụtrên,chúngtađềuchưabiếtlàmthếnàođểphântíchquytrìnhtạorachấtlượng.Dođó,đểtăngnăngsuất,chúngtachỉcóthểđặtcâuhỏi:“Điềugìlàhiệuquả?”.

Loạithứhaibaogồmnhữngcôngviệctrithứcvàdịchvụchủyếu:loạicôngviệcmàcảsốlượngvàchấtlượngcùngkếthợplạiđểtạorahiệuquảhoạtđộng.Bánhàngsiêuthịlàmộtvídụ.Tạora“sựhàilòngcủakháchhàng”cũngquantrọngnhưmỗiđôladoanhthutronghóađơnbánhàng,nhưng“sựhài lòngcủakháchhàng”khônghềdễxácđịnh.Điều tương tựxảy ravớinhữngkỹsư,đạidiệnthươngmạitrongcáccôngtymôigiớikinhdoanh,kỹthuậtviênngànhy,giámđốcchinhánhngânhàng,ytá,nhânviênđánhgiákhiếunại,vânvân.Đểnângcaonăngsuấttrongnhữngcôngviệcnày,bạncầnđặt racâuhỏi:“Điềugìcó tácdụng?”nhưngcũngcầnphảiphân tíchquytrìnhtừngbướcmột,vàthựchiệntừngnghiệpvụmột.

Cuốicùng,córấtnhiềucôngviệc(sắpxếptàiliệu,quảnlýcôngviệcđónggói và giao hàng, giám định yêu cầu bồi thường bảo hiểm trường hợp tửvong,sắpxếpgiườngbệnh)màhiệuquảhoạtđộngđượcxácđịnhgầngiốngvớihoạtđộngsảnxuấtvàlưuthônghànghóa,tứclà,đượcxácđịnhbởisốlượng (ví dụ như số phút cần thiết để chuẩn bị xong một giường bệnh).Trongnhữngcôngviệc“sảnxuất”này,chấtlượngvốnlàmộtnhómtiêuchíbênngoàithayvìchínhhiệuquảhoạtđộng.Nhấtthiếtphảixácđịnhcáctiêuchuẩnvàxâydựngchúngthànhquytrìnhlàmviệc.Nhưngmộtkhiđãhoànthànhquytrình,nhữngcảithiệnvềnăngsuấtthựcsựsẽxuấthiệnxuyênsuốtquátrìnhsảnxuấtcôngnghiệptruyềnthống,tứclà,nhờvàoviệcphântíchnhiệmvụvàkếthợpcáchànhđộngđơngiảnvớinhauthànhmộtcôngviệchoànchỉnh.

Xácđịnhnhiệmvụ,tậptrungcôngviệcvàonhiệmvụvàxácđịnhhiệuquảhoạtđộng:bảnthânbabướcnàysẽtạorasựthayđổiđángkểvềnăngsuất-hầuhết cácbướcnàycó thểđạtđược tạibất cứ thờigiannào.Chúngcầnđượcxemđixemlạinhiềulần,cóthểcứsaubađếnnămnăm,haykhicóbấtcứsựthayđổinàotrongcôngviệchaytrongcơcấutổchức.Nhưngsauđó,căn cứvàokinh nghiệmcủa chúng ta, kết quả của việc tăngnăng suất sẽbằng,nếukhôngmuốnnói làcaohơn, sovới tấtcảnhữnggìmàsảnxuấtcôngnghiệp,quản lýkhoahọchayquanhệconngườiđạtđược trongsảnxuấtchođếnnay.Nóicáchkhác,babướcnàycóthểmangđếnchochúngtacuộccáchmạngvềnăngsuấtmàchúngtacầntrongnềnkinhtếtrithứcvàdịchvụ.

Nhưngvớimộtđiềukiện:làchúngtaphảiápdụngnhữngbàihọchọcđượctừChiếntranhThếgiớiIIvềviệctănghiệusuấttrongsảnxuấtvàlưuthônghànghóa.Dođó,bướcthứtưhướngtớilàmviệcthôngminhhơnlàquảnlýcầntạonênmốiquanhệđốitácvớinhữngngườitrựctiếplàmviệc,nhữngngườicókhảnănglàmviệcvớihiệusuấtcaohơn.Mụctiêulàphảixâydựngđượctráchnhiệmđốivớitínhhiệusuấtvàhiệuquảtrongcôngviệctrithứcvàdịchvụ,bấtkểmứcđộcôngviệc,độkhóhaykỹnăngcủacôngviệc.

FrederickTaylortừngthườngxuyênbịchỉtríchvìkhôngbaogiờđặtcâuhỏivớicôngnhân,làđốitượngnghiêncứucủaông,xemhọnghĩgìvềkhảnăngcảithiệncôngviệccủahọ,màôngchỉdạybảohọcáchthứclàmviệc.EltonMayo cũng chưa bao giờ hỏi, ông cũng chỉ đưa ra yêu cầu. Phương phápluậncủaTaylor (vàcủaMayo,40nămsau)đơngiảnchỉ là sảnphẩmcủathờigian,khi sự thông thái củacácchuyêngiađượcxem trọnghơn. (Xétđếncùng,Freudcũngkhôngbaogiờhỏibệnhnhâncủamìnhxemhọnghĩvấnđềcóthểlàgì).Taylorxemcảcôngnhânvàquảnlýlà“nhữnganhđầnkhôngbiếtnói”.CònMayotrongkhidànhsựkínhtrọngchocácnhàquảnlý,lạixemcôngnhânlànhữngngười“chưatrưởngthành”và“đầuóclệchlạc”,thựcsựcầnsựhướngdẫnchuyênmôncủacácnhàtâmlýhọc.

Tuynhiên,khiChiếntranhThếgiớiIIxảyra,cácnhàdoanhnghiệpMỹđãphảihỏicôngnhân.Chúngtakhôngcònlựachọnnàokhác.NhữngnhàmáycủaMỹkhiđókhôngcókỹsư,cácnhàtâmlýhọc,hayđốccôngđểtrảlờicâuhỏi.Tấtcảlàcôngnhântrongnhữngbộđồngphụcnhưnhau.Vàtrongsự ngạc nhiên của chúng ta, như tôi vẫn nhớ, chúng ta khám phá ra rằngcông nhân không phải là những anh đần không biết nói, hay chưa trưởng

thành,hayđầuóclệchlạc.Họhiểurấtrõvềcôngviệchọđanglàm-vềlô-gicvànhịpđiệucủachúng,vềchấtlượngvànhữngdụngcụcủachúng.Hỏihọvềsuynghĩcủahọlàcáchđểhướngtớicảnăngsuấtvàchấtlượng[56].

Trướchết,chỉmộtsốdoanhnghiệpchấpnhậnđịnhđềlạthườngnày.(IBMlà doanh nghiệp tiên phong, và trongmột thời gian dài làmột trong số ítdoanhnghiệplớnápdụngýtưởngnày).Nhưngtrongthờigiancuốinhữngnăm1950đầunhữngnăm1960,cácnhàcôngnghiệpNhậtBảnđãnắmbắtđượcýtưởngnày,nhữngngườimàtrướcđócòncốgắngquaytrởlạithờikỳchếđộchuyênquyềnđãbịsụpđổtrongnhữngcuộcđìnhcôngđẫmmáuvàcuộcchiếngần-như-nội-chiến.Ngàynay,dùvẫncònxamớiđượcápdụngtrên thực tếmộtcách rộng rãi,nhưng ítnhấtvềmặt lý thuyếtngười tađãchấpnhận rằngkiến thứccủacôngnhânvềcôngviệccủahọ làxuấtphátđiểmchoviệccảithiệnnăngsuất,chấtlượngvàhiệuquảhoạtđộng.

Tuynhiên trong sảnxuấtvà lưu thônghànghóa,mốiquanhệđối tácvớinhữngcôngnhâncótráchnhiệmlàcáchduynhấttốtnhấtđểtăngnăngsuất.CuốicùngthìnhữnggìTaylornóiđãcóhiệuquả,nếukhôngnóilàhiệuquảrấtcao.Trongcôngviệc tri thứcvàdịchvụ,mốiquanhệđối tácvớinhânviêncótráchnhiệmlàcáchduynhấtđểtrởnênhiệuquả.

ThànhphầncuốicùngcủalàmviệcthôngminhhơnlàmộtbàihọcgồmhaiphầnmàcảTaylorvàMayođềukhôngbiết.

Phầnđầutiên:Họchỏiliêntụclàphầnkhôngtáchrờikhỏinhữngthànhtựuvềnăngsuất.Việcthiếtkếlạicôngviệcvàdạylạichocôngnhâncáchthứcmớiđểthựchiện,lànhữnggìTaylorđãlàmvàđãdạy,ngàynaykhôngthểtựnóduytrìquátrìnhhọchỏiliêntục.Đàotạochỉlàbướckhởiđầucủahọctập. Thực ra, như người Nhật đã dạy chúng ta (nhờ vào nghệ thuật Zentruyềnthốngcủahọ)rằnglợiíchlớnnhấtcủađàotạokhôngphảitừviệchọcđượcđiềumớimàtớitừviệclàmtốthơnnhữngthứchúngtađãlàmtốt.

Phầnthứhai:nhânviêntrithứcvàdịchvụhọcđượcnhiềunhấtkhihọdạyngười khác. Cách tốt nhất để nâng cao hiệu suất của một ngôi sao kinhdoanhlàyêucầuanhtatrìnhbàyvề“bíquyếtthànhcôngcủatôi”trongcuộchọpđộingũbánhàngcủacôngty.Cáchtốtnhấtđểmộtbácsĩphẫuthuậtcảithiệnchấtlượngcôngviệccủamìnhlàyêucầuôngấynóichuyệnvềđiềuđótạihiệphộiykhoathànhphố.Chúngtathườngnghenóirằngtrongthờiđạithôngtin,mỗidoanhnghiệpphảitrởthànhmộttổchứchọchỏi,vàlàmộttổ

chứcbiếtdạyngườikhác.

Một trăm năm trước, những tín hiệu về một cuộc mâu thuẫn giai cấp làkhônghềnhầmlẫn.Sựkiệntháongòinổchomâuthuẫnđó-vàdođótránhđược cuộc chiến tranh giai cấp - là sự tăng năng suất lao độngmạnhmẽtronglựclượnglaođộngcôngnghiệp,mộtsựkiệnkhôngcótiềnlệmàngaycảngườitiênphongFrederickTaylorcũngkhôngcóthuậtngữđểdiễntảnó.

Ngàynaychúngtabiếtrằngnăngsuấtthựcsựlàmộtnguồnlựctạoralợithếcạnh tranh.Nhưngchúng tacầnphảinhìnnhậnrằngđócũng làchìakhóachosựổnđịnhxãhội.Vìlýdođó,nhữngthànhtựuđạtđượctrongnăngsuấtngành dịch vụ, có thể so sánh với những gì đã đạt được trong năng suấtngànhcôngnghiệp,phảilàưutiênhàngđầucủacácnhàquảnlýtrongtoànbộthếgiớipháttriển.

Sựthậtlàtổngcáckhoảnthunhậpthựctếkhôngthểcaohơntổngnăngsuấtxétmọiquãng thờigiannào.Nếunăng suất củanhânviêndịchvụkhôngtăngnhanhchóng,cảvịtríxãhộivàkinhtếcủaloạihìnhcôngtydịchvụ-số lượngloạinàyđangcạnhtranhtrực tiếpvớisố lượngloạihìnhcôngtysảnxuất-chắcchắnsẽgiảmxuống.Ởmứctốithiểu,điềunàyvẽnêntoàncảnhcủamộtnềnkinhtếđìnhtrệ,thậmchíđángngạihơn,nóvẽnêntoàncảnhmâuthuẫnxãhộichưatừngcókểtừsauCuộcCáchmạngCôngnghiệpvàithậpkỷtrước.

Cóthểhìnhdungrằng,nhânviêndịchvụcóthểsửdụngsứcmạnhsốđôngcủamìnhđểyêucầumứclươngcaohơngiátrịđónggópchonềnkinhtếcủahọ.Nhưngđiềuđóchỉlàmkiệtquệtoànxãhội,kéomứcthunhậpthựcsựcủatấtcảmọingườixuốngthấpvàđẩytỉlệthấtnghiệplêncao.Đồngthời,thunhậpcủacácnhânviênkhôngkỹnănghoặcbánkỹnăngcóthểtiếptụcbị giảm tương ứng vớimức tăng lương của những nhân viên thành thạo.Nhưngđiềunàysẽđàosâu thêmvực thẳmngăncáchgiữahainhómcũngnhưđẩynhanhtìnhtrạngphâncực.Trongbấtkỳtrườnghợpnào,nhânviêndịchvụcũngchỉngàycàngtrởnêncayđắnghơn,đauđầuhơnvàtựphânchiathànhmộttầnglớpbịchiacắtngaytrongnộibộcủamình.

Maythaychúngtađangởmộtvịthếtốthơnnhiềuvịthếcủachaôngchúngtamột thếkỷ trướcđây.Chúngtabiếtđiềumànhiềungười thờiấykhôngbiết:năngsuấtcóthểtănglên.Chúngtacũngbiếtlàmsaođểtăngnăngsuất.Vàchúngtabiếtđiềunàylàtốtnhấtchonhữngcôngviệcmàxãhộicầngấp

nhất:côngviệcdịchvụkhôngkỹnăngvàbánkỹnăng-nhữngcôngviệcduytubảodưỡngtạinhàmáy,trườnghọc,bệnhviệnvàvănphòng,nhữngvị tríđứngquầy tạinhàhànghaysiêu thị,nhânviên thưkývănphòng tạicông tybảohiểm,ngânhàngvàmọi loạihìnhdoanhnghiệpkhác.Vềbảnchất,đâyvẫnlànhữngcôngviệcsảnxuất.Vànhữnggìchúngtahọcđượctrong100nămquavềtăngnăngsuấtsảnxuấtcũngcóthểđượcápdụngchonhữngcôngviệcđóvớisựđiềuchỉnhítnhất.

Hơnnữa,chođếnnaymộtsốcôngtybảodưỡngđaquốcgiađãápdụngmộtmô hình sắp xếp các bước công việc nhằm nâng cao năng suất lao động.NhữngngườichủởMỹvàchâuÂuđãápdụngmộtcáchhệthốngcáchtiếpcậnmàbàibáonàyđềcậpchonhữngcôngviệcdịchvụcầnkỹnăngthấp.Họxácđịnhnhiệmvụ,tậptrungcôngviệcvàonhiệmvụ,xácđịnhhiệuquảhoạtđộng,xemnhânviênnhưđốitáctrongcôngcuộcnângcaonăngsuấtvàxemhọlànguồnýtưởngđầutiêncủacôngcuộcđó,vàxâydựnghệthốngdạy và học liên tục trong công việc củamọi nhân viên vàmọi nhóm làmviệc.Kếtquảlà,họđãtăngđángkểnăngsuất-mộtsốtrườnghợpthậmchítăng gấp đôi - đó là cơ sở cho phép họ tăng lương nhân viên.Điều quantrọnglàquátrìnhnàynângcaolòngtựtrọngvàtựhàocủangườilaođộng.

Khôngphảingẫunhiênmàcácnhà thầubênngoàidoanhnghiệpcũngđạtđượcnhữngtiếnbộnày.Đểđạtđượcthànhquảvềnăngsuấttrongcôngviệcdịchvụdạng-sản-xuất,thôngthườngdoanhnghiệpphảithuêngoàimộtcôngtykhác-mộtcôngtychỉhoạtđộngduynhấtvềcôngviệcđó,mộtcôngtyxemtrọng,hiểucôngviệcđó,cungcấplaođộngtrìnhđộthấpđểhoànthànhcôngviệcởmứcđộcaonhất(vídụnhư,nhằmtrởthànhngườiquảnlýlĩnhvựcđócủadoanhnghiệphayngườiquảnlýmộtkhuvực).Tổchứctiếnhànhviệcthuêngoàiđó,vídụnhưbệnhviệncógiườngbệnhhaytrườngđạihọccó sinh viên cần đượcbảo trợ, hoặc là khônghiểu hoặc khôngxem trọngnhữngcôngviệcdạng-sản-xuấtấyđủđểdành thờigianhaycôngsức làmchonhữngcôngviệcđơngiảnđótrởnênhiệuquảhơn.

Nhiệmvụlàcóthểhiểuđượcvàlàmđược.Nhưngđiềuquantrọnglàtínhcấpthiếtvềthờigian.Đểtăngnăngsuấtcôngviệcdịchvụ,chúngtakhôngthể trôngchờvàochínhphủhaycácnhàchính trị,màđó lànhiệmvụcủanhữngnhàquảntrịdoanhnghiệpvàcáctổchứcphilợinhuận.Trênthựctế,đóchínhlàtráchnhiệmxãhộiđầutiêncủaquảntrịtrongmộtxãhộitrithức.


13.DOANHNGHIỆPCÓTHỂHỌCGÌTỪCÁCTỔCHỨCPHILỢINHUẬN?

HộiNữHướngđạo sinh[57],HộiChữThậpĐỏ, nhà thờ tin lành - các tổchứcphilợinhuậncủachúngta-đangtrởthànhnhữngngườiđiđầutrongquảntrịởMỹ.Trênhailĩnhvực,chiếnlượcvàtínhhiệuquảcủabanlãnhđạo,họđangthựchiệnnhữnggìmàhầuhếtcácdoanhnghiệpMỹchỉbiếtthuyếtgiảng.Vàtronghầuhếtcáclĩnhvựcquantrọng-độnglựcvànăngsuấtcủanhânviêntrithức-họthựcsựlànhữngngườitiênphongđưaracácchínhsáchvàquyđịnhmàdoanhnghiệpsẽphảihọchỏitrongtươnglai.

HộiNữHướngđạosinhHoaKỳsửdụngPhươngphápHướngđạođểxâylòngtựtrọngvàdạycácgiátrịnhưthậtthà,côngbằng,dũngcảm,lòngtrắcẩn,tìnhbằnghữu,tựtinvàtínhcôngdânquacáchoạtđộngbaogồmcắmtrại,côngviệccộngđồng,họcsơcấpcứu.Cácthànhviênđượcsắpxếptheolứatuổivớicáchoạtđộngphùhợp.

MộtsốngườibiếtrằngkhuvựcphilợinhuậnlàôngchủthuêmướnlaođộnglớnnhấtnướcMỹ,lớnhơnrấtnhiềulầnsovớikhuvựckhác.Nhữngngườitrưởngthành-tổngcộnghơn80triệungười-đanglàmviệcvớitưcáchtìnhnguyệnviênvàđónggópbìnhquângầnnămgiờmỗituầnchomộthaymộtvàitổchứcphilợinhuận.Consốnàytươngđươngvớikhoảng10triệulaođộngtoànthờigian.Khitìnhnguyệnviênđượctrảlương,thìlươngcủahọ,ngaycảởmức thấpnhất, cũngđạtkhoảng150 tỉđô laMỹ,hay5%GNP(tổngsảnphẩmquốcnội)hàngnăm.Và,côngviệctìnhnguyệnthayđổirấtnhanh.Cóđiềuchắcchắnrằng,nhiềucôngviệckhôngyêucầukỹnănghayđánhgiágìcả,như:điquyêngóptiềntừhàngxómchoquỹcứutếvàomộtchiềuChủnhậtnàođótrongnăm,tháptùngnhữngđứatrẻđi tới từngnhàbánbánhdoHộiNữHướngđạosinhlàm,láixeđưangườigiàđếnbácsĩ.Nhưngngàycàngcónhiềutìnhnguyệnviên“khôngcầnhưởnglương”thamgiavàchiếmchỗcủacácchuyênviên,hoặchọtrởthànhngườigiữnhiệmvụquảnlýtrongtổchức.

Tấtnhiênkhôngphảimọi tổ chứcphi lợi nhuậnđềuhoạtđộng tốt.Nhiềubệnhviệncộngđồngđanggặpkhókhăntrầmtrọng.Cácnhàthờhaygiáođườngcủamọigiáophái-tựdo,thủcựu,phúcâm,chínhthống-vẫnđang

mấtdần thànhviên.Tuynhiên,nếuxétvềmặtnăngsuấthaynhữngđónggópchocộngđồng,thìkhuvựcphilợinhuậnđãcónhữngbướcpháttriểnlớntronghaithậpkỷvừaqua.

Đằngsauchươngtrìnhnàyvàrấtnhiềuchươngtrìnhphilợinhuậnhiệuquảkháclàhoạtđộngquảnlý.Haimươinămtrước,quảnlýlàmộttừ“dơbẩn”nếuaiđósửdụngtrongcáctổchứcphilợinhuận.Từnàycónghĩalàkinhdoanh, trongkhicác tổchứcphi lợinhuậnthì tựhàorằnghọkhônghềcónhữngtoantínhkinhdoanhxấuxavànhữngnguyêntắcbầntiện.Ngàynayhầuhếtcáctổchứcphilợinhuậnbiếtrằnghọcầnhoạtđộngquảnlý,thậmchícòncầnhơncảvớicáctổchứckinhdoanh,vìhọthiếucácnguyêntắcnền tảngđểvậnhành tổ chức.Tấtnhiêncác tổ chứcphi lợinhuậnvẫn lànhữngtổchức“làmviệctốt”.Nhưnghọnhậnrarằngquyếttâmcaokhôngthểthaythếđượctínhtổchứcvàlãnhđạo,nhằmtạorasựtincậy,hiệuquảvàkếtquả.Nhữngkếtquảđóđòihỏiphảicóhoạtđộngquảntrị,vàngượclại,quảntrịcầnbắtđầuvớisứmệnhcủatổchức.

Nhưmộtquyluật,cáctổchứcphilợinhuậnngàynaythậmchícòncóýthứcvề tàichínhhơncảcácdoanhnghiệp.Họnóivà lo lắngvề tiềnbạc trongphầnlớnthờigiandoviệcquyêngópngàycàngtrởnênkhókhănvàvìhọluôncóquánhiềuviệccầnphảichisovớisốtiềnhọthuvề.Nhưngtổchứcphilợinhuậnkhôngđặtchiếnlượchoạtđộngvìtiền,hayxemtiềnlàtrungtâm của các kế hoạch hành động như nhiều nhà quản trị doanh nghiệpthườnglàm.Mộttổnggiámđốcnổitiếngđóngvaitròquảntrịtrongdoanhnghiệpđồngthờicómặttronghộiđồngquảntrịcủatổchứcphilợinhuậntừng nói: “Doanh nghiệp của tôi luôn bắt đầu bằng bài toán về khả nănghoànvốn.Còncáctổchứcphilợinhuậnbắtđầubằnghiệuquảcủaviệcthựcthisứmệnhcủahọ”.

“Bắtđầubằngsứmệnhcủatổchứcvàcácyêucầucủasứmệnhđó”cóthểlàbàihọcđầutiênmàdoanhnghiệpcóthểhọctừnhữngtổchứcphilợinhuậnthành công.Nó chú trọngvàomột tổ chứchànhđộng.Nóxácđịnhnhữngchiếnlượccụthểđểđạtđượcnhữngmụctiêu trọngyếu.Nótạoramột tổchứccókỷluật.Chỉápdụngbàihọcđóchúngtamớicóthểngănđượcphầnlớncănbệnhchungcủacáctổchức,đặcbiệttrongcáctổchứclớn:phântánnguồnlựcvốn luônhữuhạnchonhữngsựviệc“thúvị”hay“cóvẻcó lợinhuận”thayvìtậptrungnguồnlựcvàomộtsốrấtnhỏnhữngcôngviệctạoranăngsuấtcao.

Cáctổchứcphilợinhuậnhiệuquảnhấtluôntậptrungchấtxámvàoviệcxácđịnh sứmệnh của tổ chức.Họ tránh phát đi những thôngbáođầy dẫy dựđịnhmàthayvàođótậptrungvàonhữngmụctiêurấtdứtkhoátvàrõràngđốivớicôngviệcmàcácthànhviêncầnthựchiện-cảnhânviêncủatổchứcvà tìnhnguyệnviên.Vídụ,HộiNữHướngđạosinhgiúpnhữngcôbé trởnêntựtinvàtrởthànhnhữngngườiphụnữđầytiềmnăng,đầylòngtựtrọngvàtôntrọngmọingười.Cáctổchứcphilợinhuậnthườngkhởiđầutừmôitrườngbênngoài,vớicộngđồngvàcác“kháchhàng”tiềmnăngchứkhôngbắtđầutừbêntrongtổchứcnhưcácdoanhnghiệpMỹthườnglàm-tứclàbắtđầutừbảnthândoanhnghiệphaytỉlệhoànvốn.

Mộtsứmệnhđượcxácđịnh rõ ràngcó tácdụngnhưmột lờinhắcnhởvềnhucầunhìnrabênngoàitổchức,khôngchỉtìmkiếm“kháchhàng”màcòntìmkiếmnhững thước đo của sự thành công.Sức cámdỗ của việc tự hàilòngvới“sựnghiệpchínhđángcủachúngta”-vàdođóthaythếchonhữngýđịnhtốtđẹphướngtớikếtquả-luônluôntồntạitrongcáctổchứcphilợinhuận.Chínhvìthếmàcáctổchứcphilợinhuậnthànhcôngluônxácđịnhrõràngnhữngthayđổibênngoàinàocấuthànhnên“thànhquả”củahọđểtậptrungvàođó.

KinhnghiệmtạimộtchuỗibệnhviệnThiênChúagiáolớnởSouthwestchochúngtathấymộtsứmệnhrõràngvàsựtậptrungvàokếtquảcóthểmanglạinăngsuấtcaothếnào.BấtchấpsựcắtgiảmđộtngộtcủaQuỹMedicarevàsựchữnglạicủabệnhviệntrongtámnămtrước,chuỗibệnhviệnnàyđãđạtmức tăngdoanh thu thêm15% trongkhiđồng thờimở rộngmạnhmẽdịchvụvànângcaocảtiêuchuẩnchămsócbệnhnhânvàtiêuchuẩnvềytế.Họ đạt được thành tựu đó vì người lãnh đạo cao nhất của bệnh viện hiểurằngbàvànhânviêncủabàđang thựchiệncôngviệcchămsócsứckhỏe(đặcbiệtlàvớingườinghèo)chứkhôngphảiđangđiềuhànhmộtbệnhviệnđểtìmkiếmlợinhuận.

Kếtquảlà,khisứmạng“chămsócsứckhỏe”bắtđầulantỏarakhắpbệnhviệnthayvìđộngcơkinhtếcủamườinămtrước,chuỗibệnhviệnđãthúcđẩyđượcxuhướngpháttriểnthayvìđấutranhvớinó.Chuỗibệnhviệnnàyđãthànhlậpcáctrungtâmphẫuthuậtcấpcứu,trungtâmphụchồi,máychụpX-quangvàmạnglướiphòngthínghiệm,vânvân.Phươngchâmcủahọlà:“Nếuđólàvìlợiíchcủabệnhnhân,chúngtaphảikhuyếchtrươngnó,vàsauđócôngviệccủachúngtalàtìmnguồntàitrợchonó”.Chínhsáchnàycànglàmhệthốngchuỗibệnhviệnthêmpháttriểnvềsốlượngvàcácthiếtbịytế

cứthếlũlượt“chảy”vàobệnhviện.

Điều này không khác nhiều lắm với chính sáchmarketing của các doanhnghiệpNhậtBảnthànhcông.NhưngnórấtkhácsovớicáchnghĩvàlàmcủaphầnlớncácdoanhnghiệpphươngTây.Sựkhácbiệtlàởchỗ,ngườiđứngđầubệnhviệnThiênChúagiáo-vàngườiNhật-bắtđầuvớisứmệnhcủatổchứchơnlàvớinhữngphầnthưởngdànhchomình,vàvớinhữnggìhọthựchiệnkhôngphảichobản thânhọ, trên thị trường,họmớixứngđángđượctưởngthưởng.

Cuốicùng,mộtsứmệnhđượcxácđịnhrõràngsẽnuôidưỡngvàtruyềncảmhứngchonhữngý tưởng sáng tạovàgiúpngườikháchiểu tại saohọ cầntriểnkhai thựchiệnnhữngý tưởngđó-và tấtnhiênhọsẽcôngkhaiphảnbáctruyềnthống.ĐểminhchứngchođiềuđóchúngtahãycùngxemvídụvềHộiNữHướngđạosinhnhiđồngDaisy(theDaisyScout),mộtchươngtrình cho những bé gái năm tuổi mà Hội thành lập những năm gần đây.Trongsuốt75nămtrướcđó,lứatuổilớpmộtlàmứctuổitốithiểuđểthamgiavàoHộiNữHướngđạosinh,vànhiềungườiđiềuhànhtrongHộimuốnduytrìđộtuổinày.Tuynhiên,nhữngngườikhácnhìnvàonhânkhẩuhọcvàthấysốlượngcácbàmẹđilàmvàđểconởnhàmộtmìnhtựxoayxởngàycàngtănglên.Họcũngnhậnrarằngbọntrẻởlứatuổitrướckhiđihọcnàythườngphứctạphơnrấtnhiềusovớibọntrẻcùngtranglứacủathếhệtrước(phầnlớnlàdotácđộngcủacácchươngtrìnhti-vi).

NgàynayquymôcủachươngtrìnhNữHướngđạosinhnhiđồngDaisyđãlà100.000emvàvẫnđangphát triểnrấtmạnhmẽtạiMỹvàlàchươngtrìnhthànhcôngnhấttrongsốrấtnhiềuchươngtrìnhdànhchotrẻdướituổiđếntrườngtrongvòng20nămqua.Chươngtrìnhnàycũngthànhcônghơnbấtcứ chương trình đắt giá nào của chính phủ. Hơn nữa, cho đến nay đó làchươngtrìnhduynhấtnhìnrasựthayđổiquantrọngtrongnhânkhẩuhọcvàsự tiếpxúchànggiờcủa lượng trẻem trướcmànhình ti-vinhư làmộtcơhội.

Ngàynaynhiềutổchứcphilợinhuậnvẫncòntồntạinhữngngoạilệtrongkinhdoanh-mộthộiđồngchứcnăng.Cáctổchứcnàycòncómộttàisảnquýhiếmhơn:mộtCEOđượchộiđồnghoàntoàntincậyvàhoạtđộngcủaCEOnàyđượccảhộiđồngxemxéthàngnăm.Cáctổchứcnàycũngsởhữumột thứcònhiếm thấyhơnnữa:mộthộiđồngmàhoạtđộngcủanóđượcđánhgiá hàngnămcăn cứvào cácmục tiêuhoạt độngđịnh trước.Dođó

việcsử dụng hiệu quả hội đồng chức năng là lĩnh vực thứ hai mà doanhnghiệpcóthểhọctừcáctổchứcphilợinhuận.

Theo luậtphápMỹ,bangiámđốc(theboardofdirectors)đượcxemlàbộphận“quảntrị”củadoanhnghiệp.Cáctácgiảvàhọcgiảvềquảntrịnhấttrírằngmộthộiđồngmạnhlàđiềukiệntiênquyếtvàđãbảovệchoquanđiểmnày trong suốt 20 năm qua, bắt đầu từ tác phẩm tiên phong của MylesMace[58].Tuynhiên,cácnhàquảnlýcấpcaonhấttrongcáccôngtylớncủachúngtathườngbịtướcđoạtvaitrò,quyềnlựcvàsựđộclậpcủahọtronghơnnửa thếkỷqua.Trongvài thậpniêngầnđây,khixảy ra thấtbạikinhdoanh,bangiámđốcthườnglàngườicuốicùngnhậnrarằngmọiviệckhôngổn.Đểtìmkiếmmộthộiđồngthựcsựhiệuquả,bạnhãynhìnvàokhuvựcphilợinhuậnchứkhôngphảitrongcáccôngtylớn.

Sựkhácbiệtđómộtphầnlàsảnphẩmcủa lịchsử.Theotruyềnthống,hộiđồng là nhữngngười “điều hành”một cửa hàng trong các tổ chức phi lợinhuận-hoặclàmmộtcôngviệcđượcgọilàđiềuhành.Trênthựctế,lýdochỉvìcáctổchứcphilợinhuậnpháttriểnquánhanh,quálớnvàquáphứctạpnênnhữngngườingoàilàmviệcbánthờigianvàchỉthamgiacáccuộchọpbagiờđồnghồmỗi thángkhông thểđiềuhànhnổi,vì thếphầnđôngtrongsốhọchuyểnthànhcácnhàquảnlýchuyênnghiệp.HộiChữThậpĐỏMỹcóthểlàtổchứcphilợinhuậnlớnnhấttrênthếgiớivàtấtnhiênlàmộttrongnhữngtổchứcphứctạpnhất.HọcótráchnhiệmcứutrợkhicóthảmhọakhôngnhữngtạiMỹmàcòntrênkhắpthếgiới.Họđiềuhànhhàngngànngânhàngmáucũngnhưcácngânhàngmôtạicácbệnhviện.Họtổchứccác khóa đào tạo về cấp cứu những người bị bệnh tim và hô hấp, và họthườngxuyêncungcấpcáckhóahuấnluyệnsơcứutronghàngngàntrườnghọc tạiMỹ. Tuy nhiên, họ không có vị giám đốc điều hành nào được trảlươngchođếnnăm1950,vàlầnđầutiênhọcómộtCEOchuyênnghiệplàvàonhữngnăm1970.

Nhưngkhiquảntrịchuyênnghiệptrởthànhphổbiến-ngàynaychúngtacóCEOchuyênnghiệptronghầuhếtcáctổchứcphilợinhuận,vàở100%cáctổchứcquymôlớn-thìbanquảntrịcủacáctổchứcphilợinhuậnkhôngcólýdogìkhôngtheokịpcáchmàcácbangiámđốcdoanhnghiệpđãvàđanglàm.BấtkểCEOcủacáctổchứcphilợinhuậncóchàođónđiềunàythếnào-vàcókhánhiềuCEOsẽchàođónnó-banquảntrịcủacáctổchứcphilợinhuậnvẫnkhôngthểnhanhchóngđóngcondấucaosulênbấtcứquyếtđịnhnàocủahọ.Mộttrongnhữnglýdolàvìtiền.Chỉmộtsốítgiámđốccủacác

doanhnghiệpcócổđôngđạichúnglàcổđôngchínhnắmgiữvốncủadoanhnghiệp,trongkhithôngthườnggiámđốcbanquảntrịcủacáctổchứcphilợinhuận tựmìnhđónggópnhữngkhoản tiền rất lớnvàngười ta cũng trôngchờông/bàấymangđếnnhữngnguồnquyêntặngkhác.Ngoàira,giámđốccáctổchứcphilợinhuậncóxuhướnggắnkếtcánhânvớiđộngcơcaoquýcủatổchức.Mộtsốngườicóchântronghộinhữngngườiđónggópchonhàthờhaytrongbangiámhiệucủanhàtrườngchỉvìhọthựcsựquantâmtớitôngiáohaygiáodục.Hơnnữa,thànhviênbanquảntrịcủacáctổchứcphilợinhuận,nhưmộtnguyêntắc,đãlàmtìnhnguyệnviênchochínhtổchứccủahọtrongrấtnhiềunămvàhiểurõvềtổchứcđó,khônggiốngnhưnhữnggiámđốc“ngườingoài”củadoanhnghiệp.

Chínhvìbanquảntrịcủacáctổchứcphi lợinhuậnthườngquátậntụyvànăngnổnênquanhệgiữahọvớiCEOthườngdễxảyramâuthuẫnvàtiềmẩnnhiềubấtđồng.CEOcủacáctổchứcphilợinhuậnhayphànnànrằngbanquảntrị“canthiệpquásâu”.Cácthànhviênbanquảntrị,ngượclại,chorằngCEO“lạmquyền” ban quản trị.Mâu thuẫn này khiến ngày càng nhiều tổchứcphilợinhuậnnhậnrarằngcảbanquảntrịvàCEOcủahọđềukhôngphảilà“ôngchủ”.Họchỉlàđồngnghiệp,làmviệcvìmụctiêuchungnhưngmỗingườilạicónhữngnhiệmvụriêng.VàcáctổchứcbiếtrằngtráchnhiệmcủaCEOlàxácđịnhnhiệmvụcủamỗingười,củabanquảntrịvàcủachínhbảnthânông/bàấy.

Ví dụ,một tập đoàn điện lực lớn ở PacificNorthwest đã lập ramười hộiđồng quản trị, mỗi hội đồng gồmmột thành viên. Mỗi hội đồng có mộtnhiệmvụcụthể:quanhệcộngđồng,giábánđiện,nhânsự,tiêuchuẩndịchvụ, vân vân. Các hội đồng một-thành-viên này họp với các chủ tịch tựnguyệnvàCEOhưởnglươngcủatậpđoànmỗinămmộtlầnvàkéodàitừnămđếntámngàyđểxácđịnhmụctiêumột-nămvàba-nămcủamìnhvàkếhoạchhànhđộngcụthểđểđạtmụctiêuđó.Hàngnăm,chủtịchsẽđánhgiácôngviệcvàkếtquảcủamỗithànhviênvàthànhviênnàocóhiệuquảhoạtđộngyếukémtronghainămliêntiếpsẽkhôngđượcbầulại.Ngoàira,chủtịch cùngvới ba thànhviênhội đồngquản trị khác sẽ đánhgiá hàngnămhoạtđộngcủatoànbộhộiđồngvàCEO.

Điểmmấuchốtgiúphộiđồnghoạtđộnghiệuquảlàkhôngnóivềchứcnăngcủanómàlàcáchtổchứcthựchiệncôngviệc.Ngàycàngnhiềucáctổchứcphilợinhuậnlàmtheocáchnày,trongđócókhoảngnửatácáctrườngcaođẳngnghệthuậttựdoquymôvừa,mộttrườngdòng,vàmộtsốbệnhviệnvà

việnbảotànglớnchuyênvềnghiêncứu.Cáchtiếpcậnnàyđangsángtạolạicáchthứctổchứccủatổchứcphilợinhuậnđầutiênđượcthànhlập300nămtrướctạiMỹ:HộiđồngGiámthịĐạihọcHarvard.Mỗithànhviêncónhiệmvụnhưmột “kháchmời” đối vớimột lĩnh vực của trường - khoa y, khoathiênvăn,bộphậnđầu tư từ tiềnquyêntặng-vàhoạtđộngvới tưcách làchuyêngia trong lĩnhvựcđóđồng thờivới tưcáchngườikiểmsoát.GiớihọcgiảMỹnóirằngchỉcóHarvardmớisởhữumộthộiđồngcóthểtạonênsựkhácbiệtsâusắcđếnthế.

Sựyếuđicủabangiámđốccáctậpđoànlớn,nhưnhiềungườidựđoán(bắtđầutừMylesMace),làmhoạtđộngquảnlýsuyyếutheothayvìtráchnhiệmcủahọlàphảilàmchonótốthơn.Nóphảilàmmạnhhơntráchnhiệmgiảitrình(accountability)củabanquảntrịđốivớihiệuquảvàkếtquảhoạtđộng,vàthựcra,córấtítcáchộiđồngtrongcáccôngtylớnđánhgiáhoạtđộngcủaCEO căn cứ vào cácmục tiêu kinh doanh đã định.Như chúng ta dựđoán,banquảntrịyếukémcũngtướcđitínhhiệuquảvàsựhỗtrợtincậycủaquảnlýcấpcaonếubịbênngoàitấncông.Dựđoánnàycũngđượccủngcốbởichứngthôntínhthùđịchcủacáccôngtythờigiangầnđây.

Đểphụchồikhảnăngcủahoạtđộngquảnlýchúngtaphảilàmchobangiámđốccóhiệuquảtrởlại-vàđiềunàyphảiđượcxemlàtráchnhiệmcủaCEO.Mộtsốbướcđiđầutiênđãđượctiếnhành.Hộiđồnggiámsáttronghầuhếtcác công ty ngày nay đã làm việc thực sự chứ không chỉ có trách nhiệmlàmyên-lòngnhưtrước.Mộtsốcôngty-dùchođếnnayhầunhưmớichỉcónhữngcôngtylớn-đãcócáchộiđồngchịutráchnhiệmvềsựthànhcôngvàpháttriểncủaquảnlý,thườngxuyênhọpvớicácquảnlýcấpcaođểtraođổivềhiệuquảhoạtđộngvàkếhoạchcủahọ.Nhưngtôichưatừngbiếttớicôngtynàocókếhoạchhoạtđộngvàbấtkỳsựđánhgiánàođốivớihiệuquảhoạtđộngcủabangiámđốc.Vàchỉcómộtsốrấtítcôngtylàmđượcnhữnggìmàcác tổchứcphi lợinhuậnlớn thựchiệnrất thườngxuyên:đào tạomộtcáchhệthốngcácthànhviênmớidựphòngchobangiámđốc.

Cáctổchứcphilợinhuậntừngnói:“chúngtôikhôngtrảlươngnhữngnhânviêntìnhnguyệnnênkhôngthểyêucầuhọlàmgì”.Ngàynayhọnói:“Nhânviêntìnhnguyệnphảinỗlựcthựchiệnhoànhảonhữngnhiệmvụcủahọvàphảiđónggóphơnnữachínhbởivìhọkhôngđượctrả lương”.Sựchuyểndịchvữngchắccủa loạihình tìnhnguyện từkhôngchuyênsangđượcđàotạochuyênnghiệp,nhânviênkhônglươnglàsựphát triểncóýnghĩanhấttrongkhuvựcphilợinhuận-cũnglàhiệntượngchớmxuấthiệnnhưngcòn

lâukhuvựckinhdoanhmớiđạtđượctrongtươnglai.

MộtgiáoxứThiênChúaởvùngTrungTâyHoaKỳ[59]cóthểđãpháttriểnxanhấtxéttrênkhíacạnhnày.Ngàynaysốlượnglinhmụcvànữtuởgiáoxứ chỉ còn chưađếnmột nửa sovới 15năm trước.Nhưnghoạt động củagiáoxứđãmởrộngvượtbậc

-họ trợgiúpcảnhữngngườivôgiacưvànhữngngườinghiệnngập-vớimứchoạtđộnggấpđôitrướcđó.Họvẫnnhậncáctìnhnguyệnviêntruyềnthống chuyên sắp xếp đèn, hoa trên bàn thánh. Nhưng ngày nay họ cókhoảng2.000nhânviênbánthờigianphụcvụkhônglương.Nhữngngườinàyđiềuhànhcácbuổiquyêngópchogiáoxứ,làmnhữngcôngviệchànhchínhởtrườngdòngvàtổchứccáchoạtđộngchothanhthiếuniên,vàcảcáctrạicứutế.

Sựpháttriểnnàykhôngcólýdogìchỉgiớihạntrongphạmvitổchứctôngiáo.HiệphộiTráitimHoaKỳcócáchộithànhviênởmỗithànhphốvớimọiquymôtrêntoànnướcMỹ.Tuynhiênlượngnhânviênhưởnglươngchỉgiớihạnởtrụsởchínhcủamỗibang,họcórấtítcácchuyếncôngtácđểgiảiquyếtsựvụtạihiệntrường,bởivìnhữngtìnhnguyệnviênsẽquảnlýcáchộithànhviên,vớiđầyđủtráchnhiệmđốivớicôngviệcgiáodụcsứckhỏecộngđồngcũngnhưhoạtđộnggâyquỹ.

Nhữngthayđổinày,mộtphầnnàođó,làđểđápứngcácyêucầuđặtra.Vớigầnmộtnửadânsốtrưởngthànhđãthamgialàmtìnhnguyệnviên,sốlượngđóchắcchắnsẽkhó tăng lênđượcnữa.Vàvớinguồncung tàichính luônluôn thiếu, các tổ chức phi lợi nhuận không thể tăng số lượng nhân viênhưởng lương.Vì vậy, nếu họmuốnmở rộng hoạt động - và nhu cầu nàyngàycànglớn-họphảilàmsaođểcáctìnhnguyệnviênngàycànghiệuquảhơn,phảigiaochohọ thêmviệcvà thêm tráchnhiệm.Nhưngsự thúcđẩythay đổi vai trò của nhân viên tình nguyện đến từ chính nhân viên tìnhnguyện.

Ngàycàngcónhiềunhânviêntìnhnguyệnlàngườicókỹnăngquảnlývàcóchuyênmôncao-mộtsốngườisắpvềhưu,thậmchícònbùngnổởlứatuổitrẻhơn,độhơnbamươihayhơnbốnmươi.Nhữngngườinàykhônghàilòngvớivịtríngườihỗtrợ.Họlànhữngnhânviêntrithứctrongvịtrícôngviệchọkiếmsống,nhưnghọcũngmuốnlànhânviêntrithứctrongnhữngcôngviệchọđónggópchoxãhội-tứclàcôngviệctìnhnguyện.Nếucáctổ

chứcphilợinhuậnmuốnthuhútvàgiữchânnhómngườinày,họphảitạođiềukiệnkếthợpkhảnăngvàkiếnthứccủatìnhnguyệnviênvàocôngviệcthiệnnguyện.Chúngphảiđềrachođượcnhữngthànhquảcóýnghĩa.

Hội NữHướng đạo sinh Hoa Kỳ có 730.000 tình nguyện viên và chỉ có6.000nhânviênhưởnglươngđểquảnlý3,5triệunữhướngđạosinhvàcũnghoạtđộng theophương thứcnày.Một tìnhnguyệnviênbắtđầu côngviệccủamìnhbằngviệc lái xeđưamộtbégái tới thamdựcác cuộchọphàngtuần.Sauđómộtnhânviên tìnhnguyện thờivụkhác sẽhướngdẫncôbésangcáccôngviệckhác-đicùngvớithànhviênHộiNữHướngđạosinhtớigõcửatừngnhàđểbánbánh,hỗtrợcácnhómtrưởngtổchứccácbuổicắmtrại.Quytrìnhtừngbướcnàysẽmởrộngrathànhhộitìnhnguyệnviêncấpthành phố và, cuối cùng là, bộ phận điều hành Hội NữHướng đạo sinh,thuộccấpquốcgia.Mỗibước,ngaytừđầu,đềucóchươngtrìnhđàotạobắtbuộc,thôngthườngđượctiếnhànhbởimộtphụnữcũnglàtìnhnguyệnviên.Mỗichươngtrìnhcónhữngtiêuchícụthểvàmụctiêuhiệuquảhoạtđộngcụthể.

Các nhân viên không hưởng lương này yêu cầu những gì ở bản thân họ?Điềugìkhiếnhọởlại-dùhọcóthểrađibấtcứlúcnào?Yêucầuđầutiênvàquan trọngnhấtcủahọ là tổchứcphi lợinhuậnđóphảicósứmệnhrõràng,sứmệnhđiềukhiểnmọihoạtđộngcủatổchức.Mộtphótổnggiámđốccấp cao củamột ngânhàngkhuvực lớn cóhai connhỏ, tuynhiênbà chỉthamgiamộtghếtạihộiđồngbangvềbảotồnthiênnhiên.Sứmệnhcủahộilàtìmkiếm,mualạivàđiềuhànhnhữngmôitrườngsinhtháitựnhiênđangbịđedọa.“Tôiyêucôngviệccủamình”,bàtrảlờikhitôihỏitạisaobànhậngánhvácthêmcôngviệcnặngnhọcnhưvậy,“vàtấtnhiêncôngviệcởngânhàngrấtcóýnghĩavớitôi.Nhưngởngânhàngtôikhôngthựcsựbiếtmìnhđónggópchocáigì.CònởHộiBảotồnThiênnhiên,tôibiếtrõtôilàmgìởđó”.

Điềuthứhaimàloạihìnhmớinàyyêucầulàđàotạo,đàotạovàđàotạohơnnữa.Ngượclại,cáchhiệuquảnhấtđểtạođộnglựcvàgiữchânnhữngnhânviênkỳcựulànhìnnhậnchuyênmôncủahọvàsửdụngchuyênmônđóđểđàotạonhânviênmới.Nhữngnhânviêntrithứcnàyđòihỏitráchnhiệm-trêntấtcả,đểhọsuynghĩvàđặtmụctiêuhoạtđộngcánhân.Họkỳvọngcóthể tưvấnvà thamgiavàoquá trình raquyếtđịnh,nhữngquyếtđịnhảnhhưởngtớicôngviệccủahọvàcôngviệcchungcủacảtổchức.Vàhọcũngkỳvọngvàonhữngcơhộipháttriển,làcơhộiđểnhậnthêmnhữngnhiệmvụ

cóyêucầucaohơnvàcótráchnhiệmhơnnhưlàsựchứngthựcchohiệuquảcánhâncủahọ.Đólàlýdotạisaocáctổchứcphilợinhuậncóbậcthangpháttriểnnghềnghiệprấtrõràngchocáctìnhnguyệnviêncủahọ.

Hỗtrợchotấtcảnhữnghoạtđộngtrênlàtráchnhiệmgiảitrình.Nhiềunhânviên tìnhnguyện tri thứcngàynay liên tụcyêucầunhữnghoạtđộnghiệuquảcủahọphảiđượcđánhgiácăncứvàonhữngtiêuchíchotrướcítnhấtmỗi nămmột lần.Và càngngày, họ càngyêu cầu tổ chức của họ loại bỏnhữngnhânviênkhôngđạtyêucầubằngcáchdichuyểnnhữngnhânviênđósangcôngviệckhácphùhợphơnvớikhảnăng,hoặcyêucầuhọrờikhỏitổchức.“Điềuđócòntệhơntrongtrạihuấnluyệntânbinh”,mộtmụcsưchịutráchnhiệmquảnlýtìnhnguyệnviêntạimộtgiáoxứvùngTrungTâynói,“nhưngchúngtôicómộtdanhsáchchờđợidàitới40người”.MộtviệnbảotàngnghệthuậtlớnvàpháttriểnnhanhởMidwesternyêucầutấtcảnhữngtìnhnguyệnviêncủahọ-thànhviênbangiámđốc,ngườigâyquỹ,giáosưgiảngdạy,vànhữngngườibiêntậptạpchícủaviệnbảotàng-phải tựđặtmụctiêuhàngnămcủahọ, tuyêndươnghọtheonhữngmụctiêunàyhàngnăm,vàchohọrakhỏidanhsáchnếuhọkhôngđạtmụctiêutronghainămliên tiếp.Một tổ chứcDoThái quymô trung bình cũng làm như vậy vớitrườngđàotạocủahọ.

Cácchuyêngialàmviệctìnhnguyệnnhưtrênvẫncònlàthiểusố,nhưnglàmột thiểu số quan trọng - có thể chỉ chiếmmột phần mười tổng số tìnhnguyện viên.Họ đang tăng lên về số lượng, và quan trọng hơn nữa là họđanggiatăngtầmảnhhưởngtớikhuvựcphilợinhuận.

Sựchuyểndịch từ tìnhnguyệnviêncủa tổchứcphi lợinhuậnsangnhữngchuyêngiakhônghưởnglươngcóthểlàsựpháttriểnquantrọngnhấttrongxãhộiMỹngàynay.Chúngtađãđượcngherấtnhiềuvềsựsuyđồivàtanrãcủagiađìnhvàcộngđồng,vàsựmấtmátcủahệthốnggiátrị.Tấtnhiênluôncó lýdochonhữngđiềuđó.Nhưngcác tổchứcphi lợinhuậnđang tạo ramộtdòngnướcngượcmạnhmẽ.họtạonênnhữngmốiràngbuộcmớitrongcộng đồng,một cam kếtmới cho các tinh thần công dân năng động, chotráchnhiệmxãhộivàhệ thốnggiá trị.Vàchắcchắnrằngnhữnggìcác tổchứcphilợinhuậnmangđếnchocáctìnhnguyệnviêncũngsẽquantrọngnhưnhữnggìcáctìnhnguyệnviênđónggópchoxãhộithôngquatổchứccủahọ.

Sựpháttriểnnàycũngmangđếnmộtbàihọcrõràngchocácdoanhnghiệp:

điềuhànhnhânviên tri thứcnhằm tạo ranăng suất cao làmột thách thứcđangởphíatrướcđốivớicácnhàquảnlýMỹ.Cáctổchứcphilợinhuậnđãchỉrachochúngtathấyphảilàmthếnào.Đólà:mộtsứmệnhrõràng,phâncôngcôngviệccẩn thậnvàhọcvàdạykhôngngừng,điềuhành theomụctiêucôngviệcvàtự-quản-lý,đặtyêucầucaođikèmtráchnhiệmtươngứng,vàluônluônlàtráchnhiệmgiảitrìnhvềhiệuquảvàkếtquảhoạtđộng.

Tuynhiên,sựchuyểndịchcủacáccôngviệc tìnhnguyệncũngchứađựnglờicảnhbáođốivớicácdoanhnghiệpMỹ.Sinhviêntrongcácchươngtrìnhdànhchocácnhàquảnlýcấpcaovàcấptrungmàtôitừnggiảngdạyđanglàmviệctrongcácngànhnghềrấtđadạng:ngânhàng,bảohiểm,cácchuỗiđạisiêuthị,cáchãnghàngkhôngvàmáytính,kinhdoanhbấtđộngsản,vànhiều loại ngànhnghềkhác.Nhưnghầuhết họđangphụcvụ tìnhnguyệnchomộttổchứcphilợinhuậnnàođó-nhàthờ,hộibảotrợnhàtrườngnơihọ từng theo học; làm trưởng nhómhướng đạo sinh, thamgiaHộiThanhniênCơđốchayHộiCứutếquân,haychơitrongdànnhạcgiaohưởngđịaphương.Khiđượchỏihọtạisaohọthamgianhữngcôngviệcđó,tôinhậnđược rấtnhiềucâu trả lờigiốngnhau:vì côngviệccủa tôi cónhiều tháchthức, không đủ thành tựu, không đủ trách nhiệm và không hề tồn tại sứmệnh,màchỉcónhữngđộngcơvụlợicánhân.


14.QUẢNTRỊVÀCÔNGVIỆCCỦACẢTHẾGIỚI

KhiMarxbắtđầuviếtbộTưBảnđầunhữngnăm1850,người tachưahềbiếttớihiệntượngquảntrị.Loạihìnhdoanhnghiệpđượcđiềuhànhbởicác“giámđốc”[60] cũng chưa được biết tới.Doanh nghiệp sản xuất lớn nhấtthờibấygiờ làmộtnhàmáysảnxuấtvảicottonởManchester,nướcAnh,vớidưới300nhânviên,thuộcsởhữucủamộtngườibạnvàlàcộngtácviêncủaMarx:FriedrichEngels.TrongnhàmáycủaEngels -một trongnhữngdoanhnghiệpcólãinhấtthờiđó-khônghềcó“giámđốc”,chỉcócácđốccông trực tiếp và nhữngngười chịu trách nhiệm - nhữngngười chính bảnthânhọcũnglàmcôngviệccủacôngnhân,vàhainhómngườinàylạiápđặtkỷluậtcủacôngtylênmộtnhómnhỏnhữnggã“vôsản”.

Tronglịchsửloàingườichưatừngcóthựcthểnàonổilênnhanhnhưquảntrịvàcóảnhhưởngnhanhvà lớnnhưquản trị.Trongvòngchưađầy150năm,quảntrịđãlàmbiếnđổihoàntoàncơcấuchínhtrịvàkinhtếcủacácnướcpháttriểntrênthếgiới.Nóđãtạoranềnkinhtếtoàncầuvàthiếtlậpquyluậtmớichocácquốcgiađểtấtcảthamgiavàonềnkinhtếđómộtcáchbìnhđẳng.Vàtựbảnthânquảntrịcũngthayđổi.

Chắcchắnnhữngrủirocơbảncủaquảntrịvẫntồntạinhưcũ:phảilàmchomọingườicókhảnăngthamgiavàohoạtđộngchungbằngcáchđặtrachohọmụctiêuchung,giátrịchung,cơcấutổchứcđúngvàmộtquátrìnhđàotạo liên tụccũngnhưnhữngbướcphát triểnhọcầnphải thựchiệnđểđápứngvớisựthayđổi.Thếnhưngýnghĩacủacácnhiệmvụnàyđãthayđổibởiquảntrịđãlàmbiếnđổilựclượnglaođộngtừchỗphầnđônglànhữnglaođộngkhôngkỹnăngsanglựclượnglaođộngtrithứctrìnhđộcao.

Một số nhà quản trị đã nhìn thấy tác động sâu sắc của quản lý. Thực ra,nhiềungườinhưM.Jourdain-mộtnhânvật trongtácphẩmLesBourgeoisGentilhommecủaĐạivănhàoPhápMoliere,ngườikhônghềbiếtrằngmìnhđangnóiranhữnglờichánngắt.Họhiếmkhinhậnrarằngmìnhđangtiếnhành-haytiếnhànhsai-hoạtđộngquảnlý.Kếtquảlàhọđượcchuẩnbịrấtkémcỏiđểđốimặtvớinhữngtháchthứctolớnsắpxảyđếnvớihọ.Nhữngvấnđềthựcsựquantrọngmàhoạtđộngquảnlýphảiđốimặtkhôngđếntừcông nghệ hay chính trị.Nó là những vấn đề phát sinh từ chính sự thànhcôngcủahoạtđộngquảnlý!

Támmươi năm trước, trước ngưỡng cửa cuộcChiến tranhThế giới I, khimộtsốngườibắtđầubiếtđếnsựtồntạicủaquảntrị,hầuhếtmọingườiởcácnướcpháttriển(cóthểlàbốntrênnămngười)kiếmsốngbằngmộttrongbanghề: làmngườihầu trongnhà-ởAnhđây lànghềcó lực lượngđôngnhất(chiếmmộtphầnbalaođộng),nhưngcũnglànghềlớnởcácnướckhácbaogồmcảMỹ;nghề thứhai là nôngdân - thường là nôngdân làmviệccùnggiađình,chiếmhơnmộtnửalựclượnglaođộngcủatấtcảcácnước,trừAnhvàBỉ.Vàcuốicùngđólànghềcôngnhânlaođộngthủcôngtrongcác nhàmáy công nghiệp - nghề phát triển nhanh nhất và đến năm 1925chiếmgần40%lựclượnglaođộngởMỹ.

Ngày nay nghề làm người hầu gần như đã biếnmất.Nông dân thuần túycũngchỉchiếm3-5%dânsốlaođộngởcácnướctưbảnmặcdùsảnlượngngành nông nghiệp ngày nay gấp bốn đến năm lần so với 80 năm trước.Tuyểndụng laođộng thủcông trongsảnxuấtcũnggiảmnhanhchóngvớicùng tốc độ với nghề nông.Lao động thủ côngởMỹhiện nay chỉ chiếmkhoảng18%tổnglựclượnglaođộng,đếncuốithếkỷnày,tỉlệđócóthểchỉcòn10%hoặctươngđươngởMỹvàcácnướckhác-vớisảnlượngsảnxuấtcôngnghiệptănglênnhanhchóngvàdựkiếntăngítnhất50%.Nhómlớnnhất,chiếmhơnmộtphầnbatổngsố,lànhómcôngnhânmàCụcĐiềutraDânsốMỹgọilà“quảnlývàcótaynghề”.Vàmộttỉ lệlớnchưatừngcótrongtổngsốdânsốtuổitrưởngthành.

Quảntrịđãtrởthànhnhântốchínhtrongsựchuyểndịchchưatừngcónày.Chínhquản trịgiải thích tại sao lầnđầu tiên trong lịchsửchúng tacó thểtuyểndụngmộtlựclượnglớnnhữngngườicókiếnthứcvàkỹnăngvàkhiếnhọlàmviệchiệuquả.Khôngmộtxãhộinàotrướcđócóthểlàmđượcnhưvậy. Thực ra, khôngmột xã hội nào trước đó có thể điều tiết nổimột sốlượngnhỏnhữngngườinhưvậybởivì,chođếntậngầnđây,khôngaibiếtlàmthếnàođểtậphợpnhữngngườicókỹnăngvàkiếnthứchoàntoànkhácnhau lại thànhmộtnhómnhằmđạtđượccácmục tiêuchung.TrungQuốcthếkỷmườitámtừnglàniềmghentịđốivớicáchọcgiảphươngTâycùngthờivìđãcungcấpnhiềucôngviệcchonhữnglaođộngtrithứcnhiềuhơntấtcảcácnướcchâuÂu-khoảng20.000laođộngmỗinăm.Tuynhiên,ngàynaynướcMỹđangcógầnmộttriệusinhviêntốtnghiệpđạihọcmỗinăm,phầnlớntrongsốhọkhônggặpkhókhăntrongviệctìmđượcmộtcôngviệccómứclươngcao.Chínhquảntrịchophépchúngtatuyểndụnghọ.

Trithức,đặcbiệt là tri thứchiệnđại, luônđượcchuyênmônhóacao.Bảnthântrithứckhôngtạoragìcả.Nhưngmộtdoanhnghiệplớnhiệnđạicóthểtuyểndụngđến10.000nhàchuyênmônđểhọlàmviệctrong600lĩnhvựckhác nhau. Kỹ sư trong tất cả các lĩnh vực, nhà thiết kế, chuyên giamarketing,nhàkinh tế, thốngkê,nhà tâm lýhọc,nhàquyhoạch,kế toán,nhân viên nhân sự - tất cả cùng làm việc với nhau trongmột tổ chức vàkhôngaitrongsốhọcóthểlàmviệchiệuquảmàkhôngcầntớiquảntrị-đólàdoanhnghiệp.

Câuhỏivềviệccáigìcótrước-sựbùngnổvềgiáodụctrong100nămquahayquảntrịvớikhảnăngsửdụnghiệuquảnhữngkiếnthứcđó-cóthểgâyra cuộc tranh luận.Rõ ràng là quản trị hiện đại và doanh nghiệp hiện đạikhôngthểtồntạimàkhôngcócơsởtrithứcdoxãhộipháttriểnxâydựngnên. Nhưng chính quản trị và chỉ có quản trị khiến những tri thức đó vànhữngngườicótrithứcđótrởnênhiệuquả.Sựnổilêncủaquảntrịđãbiếntrithứctừmónđồtrangtrívàmónhàngxaxỉcủaxãhộithànhmộtnguồnvốnthựcsựcủamọinềnkinhtếngàynay.

Ngượclại, tri thức- thếchỗchogạchvàvữa-đã trở thànhtrungtâmcủađầutưvốn.NướcNhậtđầutưvớimứcđộkỷlục8%tổngsảnphẩmquốcnội(GNP)hàngnămvàonhàmáyvàthiếtbị.Nhưnghọđầutưgấpđôichogiáodục-haiphầnbavàotrườnghọcdànhchothanhthiếuniên,phầncònlạivàođào tạochongười trưởng thành (chủyếuvàocác tổchức tuyểndụnghọ).NướcMỹđầutưmộttỉlệcòncaohơn,khoảng20%tổngsảnphẩmquốcnội,vàogiáodụcvàđàotạo.Trongxãhộihiệnđạicủadoanhnghiệpvàquảntrị,trithứclànguồnlựchàngđầuvàlàcủacảithựcsựcủaxãhội.

Trởlạinăm1870,khôngnhiềunhàlãnhđạodoanhnghiệpdựđoánđượcsựpháttriểnnày,khicácdoanhnghiệplớnnhưchúngtabiếtngàynaychỉmớibắtđầuđịnhhình.Lýdokhôngphảidothiếutầmnhìnmàdothiếutiềnlệ.Thờiđó,tổchứclớnnhấtvàổnđịnhduynhấtlàquânđội.Dođó,khôngcógìđángngạcnhiênkhimôhìnhra-lệnh-và-kiểm-soáttrởthànhhìnhmẫuchonhữngngườiđãcùngvớinhautạoranhữngtuyếnđườngsắtxuyênlụcđịa,cácnhàmáythép,ngânhàngvàsiêuthịhiệnđại.

Môhìnhralệnh,vớirấtítngườicấptrênralệnhvàrấtnhiềungườiởdướithihành,đãtrởthànhhìnhmẫutronggần100năm.Nhưngmôhìnhđólạikhôngbaogiờtĩnhnhưtuổithọcủanó.Tráilại,nóbắtđầuthayđổikhitrithức chuyên môn với nhiều chuyên ngành khác nhau “chảy” vào doanh

nghiệp.NgườikỹsưtốtnghiệpđạihọcđầutiênđượctuyểnvàongànhsảnxuấtởĐứcnăm1867,và trongvòngnămnăm,ôngđãxâydựngnênmộtphòngnghiêncứu.Nhữngchuyênngànhkháctiếpbước,vàđếnChiếntranhThếgiới I,nhữngchứcnăng tiêubiểunhưvậycủa sảnxuấtđãđượcpháttriển:nghiêncứuvàpháttriển,sảnxuất,kinhdoanh,kếtoánvàtàichính,vàsauđóhoạtđộngnhânsự.

Mộtsựpháttriểnkháccóảnhhưởngthậmchícònquantrọnghơnlêndoanhnghiệp-vàlênnềnkinhtếnóichung-làsựpháttriểntheo-hướng-quản-trịcũngxảyravàothờigianđó.Đólàápdụngquảntrịvàocáccôngviệctaychândướihìnhthứcđàotạo.Nảysinhtừnhucầuthờichiến,đàotạođãđẩynhanhquátrìnhchuyểndịchcủanềnkinhtế30nămsaubởivìnóchophépcácnướccótiềnlươngthấpcóthểthựchiệnmộtviệcmàlýthuyếtkinhtếtruyềnthốngkhẳngđịnhlàkhôngthể:trởnênhiệuquảvà,mặcdùvẫnvớiđồnglươngthấp,trởthànhđốithủcạnhtranhchỉquamộtđêm.

Chođến trướcChiến tranhThế giới I, tồn tạimột tiên đề rằng sẽmất rấtnhiềuthờigian(AdamSmithnóilàvàitrămnăm)đểmộtđấtnướchaymộtnềnkinhtếcóthểgiúplaođộngtruyềnthốngpháttriểnnhữngkỹnăngcầnthiếtđểsảnxuấtvàtungrathịtrườngmộtsảnphẩmchotrướcnàođó,dùlàvảicottonhayđànviolin.NhưngtrongChiếntranhThếgiớiI,nhữngngườihoàntoànkhôngcókỹnăngvàchưatừnglàmviệctrongngànhcôngnghiệpđều có thể tham gia dây chuyền sản xuấtmột cách hiệu quảmà hầu nhưkhôngmấtthờigian.Đểđạtđượcđiềuđó,cácdoanhnghiệpởMỹvàAnhđãápdụngnguyênlý“quảnlýkhoahọc”doFrederickTaylorpháttriểntừnăm1885đến1910đểđàotạomộtcáchhệthốngvớiquymôlớnlựclượnglao độngphổ thông.Họphân tích các nhiệmvụ, chia nhỏ chúng ra thànhnhữngthaotácđơnlẻvàkhôngcầnđàotạokỹnăngdođócóthểđượchọcrấtnhanh.CôngcuộcđóđượcpháttriểnhơnnữatrongChiếntranhThếgiớiII,quy trìnhđào tạođãđượcápdụngbởingườiNhật,và20nămsau,bởingườiHànQuốc.NgườiHànQuốcđãlấyđólàmcơsởchosựpháttriểnrấtấntượngcủađấtnướchọ.

Trongnhữngnăm1920và1930,quản trịđãđượcứngdụngởnhững lĩnhvựcvàkhíacạnhkháccủasảnxuất.Chẳnghạnnhư,sựphânquyềnnhằmkết hợp lợi thế của những hoạt động “vĩmô” và “vimô” trong cùngmộtdoanh nghiệp. Kế toán chuyển từ “ghi chép” sang “phân tích” và “kiểmsoát”. Lập kế hoạch phát triển từ “giản đồGantt” thiết kế năm 1917 đến1918sanglậpkếhoạchsảnxuất,vàđiềutươngtựxảyravớiviệcsửdụng

logic và thống kê trong đó dùng biện pháp lượng hóa để chuyển từ kinhnghiệmvà trựcgiácsangđịnhnghĩa, thông tinvà thựcnghiệm.Marketingcũngđạtđượcnhữngkết quảnhấtđịnhkhi ápdụngnhữngkháiniệmcủaquảntrịvàohoạtđộngphânphốivàbánhàng.

Ngoàira,vàonửađầunhữngnăm1920và1930,mộtsốnhàtiênphongcủaquảntrị(ThomasWatson,Sr.tạiIBMthờikỳđầu,TướngRobertE.WoodtạiSears,RoebuckvàEltonMayotạiTrườngKinhdoanhHarvard)bắtđầuđặtcâuhỏivềcáchthứctổchứcsảnxuất.Cuốicùnghọkếtluậndâychuyềnsảnxuấtchỉlàmộtsự“dànxếpngắnhạn”dùnótạoranăngsuấtkhổnglồ:tínhkinhtếthấpdosựkhônglinhhoạt,sửdụngnguồnnhânlựckhônghiệuquả, thậmchí tínhkỹ thuậtkém.Vàdođóhọbắtđầusuynghĩvàdẫn tớiviệc sử dụng cách thức tổ chức sản xuất “tự trị”, “lý thuyếtY”, làm việcnhómvàvòng trònchất lượng,và tổchứchoạtđộngdựa trên thông tin làphươngthứcđểđiềuhànhnguồnnhânlực.

Mỗingườitrongcáccuộccáchmạngquảntrịnàyđạidiệnchonhữngứngdụngcủa tri thức trongcôngviệc, sự thay thếcủahệ thống thông tin thaychonhữngđoánđịnh,làmviệccơbắp,haychonhữngcôngviệccựcnhọc.Nói theo thuậtngữcủaFrederickTaylor,mỗingười sẽgópphần thayđổikháiniệm“làmviệcvấtvảhơn”bằng“làmviệcthôngminhhơn”.

SứcảnhhưởngmạnhmẽcủanhữngthayđổinàytrởnênrõràngtrongsuốtcuộcChiếntranhThếgiớiII.Tínhđếnthờiđiểmcuốicùng,ngườiĐứcvốnlànhữngnhàchiếnlượctốtnhất.Bởihọđượclợitừnhữngdâychuyềnsảnxuấttrongnước,nênhọcầnquânđộiíthơnmàvẫnbắtkịpđốiphươngvềnhữngthếmạnhtrongtrậnchiến.TuynhiênpheĐồngminhđãthắng-thắnglợicủahọđạtđượcnhờquảntrị.NướcMỹ,vớidânsốchỉbằngmộtphầnnămdân số cácbên thamchiến cộng lại, đã cónhiều côngdânmặcquânphụcnhưsốlượngbinhlínhcủatấtcảcácnướckhác.TuynhiênnướcMỹvẫnsảnxuấtrađượcnhiềukhítàichiếntranhhơntấtcảcácbêncộnglại.Dođó,saukhichiếntranhkếtthúc,khôngcònnghingờgìnữa,cảthếgiớiđãnhậnthứcđượctầmquantrọngcủaquảntrị.Hoặcquảntrịnổilênngaykhimột dạng côngviệc khác biệt, dạng côngviệc có thể đượcnghiên cứuvàpháttriểnthànhnhữngquytắcvàkỷluật,xảyraởtấtcảcácnướccóvịtrídẫnđầuvềkinhtếtrongsuốtthờikỳhậuchiến.

Tuynhiên,sauChiếntranhThếgiớiII,chúngtabắtđầunhậnrarằngquảntrịkhôngchỉlàmộthoạtđộngtrongkinhdoanh.Nógắnliềnvớimọinỗlực

củaconngườinhằmtậphợplại thànhmột tổchức từnhữngconngườicókiếnthứcvàkỹnăngrấtkhácnhau.Vànócóthểđượcápdụngrấthiệuquảởbệnhviện,trườngđạihọc,nhàthờ,tổchứcnghệthuật,vàmọiloạihìnhtổchứcdịchvụxãhộikhác.Cáctổchứcthuộc“khuvựcthứba”nàypháttriểncònnhanhhơnkhuvựckinhdoanhhaychínhphủởcácnướcpháttriểnkểtừChiếntranhThếgiớiII.Vàcácnhàlãnhđạocủacáctổchứcđóngàycàngtrởnêncóýthứcvềquảntrịhơn.Mặcdùnhucầuquảntrịcáctìnhnguyệnviênhaygâyquỹcóthểphânbiệtcácnhàquảntrịphilợinhuậnvớinhữngngườiđồngcấptrongcáctổchứcvìlợinhuận,nhưngđaphầntráchnhiệmcủahọlàgiốngnhau,baogồm:xácđịnhchiếnlượcvàmụctiêuđúng,pháttriểnconngười,xácđịnhthànhquảvàmarketingcácdịchvụcủatổchức.

Điềuđókhôngnóilênrằngkiếnthứccủachúngtavềquảntrịđãhoànthiện.Giáodụcvềquảntrịngàynaycònđangnhậnrấtnhiềuchỉtrích,phầnlớnlàchínhđáng.Nhữnggìchúngtabiếtvềquảntrị40nămtrước-vàsoạnthànhhệthốnggiáotrìnhvềquảntrị-khôngnhấtthiếtphảigiúpcácnhàquảnlýxửlýnhữngtháchthứchọgặpphảingàynay.Nhưngnhữngkiếnthứcđóđãlàmnềnmóngchosựpháttriểnngoạnmụcmànềnkinhtếthếgiớiđãtrảiquatừnăm1950,bấtkểởcácnướcpháttriểnhayđangpháttriển.Vàđiềulàmchonhữngkiếnthứcấytrởnênlạchậuchínhlàsựthànhcôngcủachínhchúngtrongviệcthúcđẩyquátrìnhchuyểndịchtừlaođộngtaychânsanglaođộngtríóctrongcáctổchứckinhdoanh.

Mộtvídụlàngàynaychúngtacầncónhữngkháiniệmvàphươngphápkếtoánmới.CácchuyêngianhưRobertKaplan,trongbàibáotạiTạpchíkinhdoanhHarvardTháng7&8năm1988có tựađề:“Kế toáncủangàyhômqua đang ngấm ngầm hủy hoại sản xuất” (“Yesterday’s AccountingUnderminesProduction”),ôngchỉrarằngnhữnggiảđịnhvốnlàcơsởchokếtoáncủachúngtangàynayđãkhôngcòngiátrịnữa.Chẳnghạnnhư,quyướccủakếtoángiảđịnhrằngsảnxuấtvậtchấtlàngànhtrungtâmcủanềnkinh tế, thực tế, ngày nay ngành dịch vụ và thông tinmới là ngành quantrọngtại tấtcảcácnướcphát triển.Kếtoáncũnggiảđịnhrằngmộtdoanhnghiệpchỉsảnxuấtmộtsảnphẩm,trongkhitrênthựctếmọidoanhnghiệpkinhdoanhlớnđềutạorarấtnhiềusảnphẩmkhácnhau.Vàtrêntấtcả,kếtoánchiphí,niềmtựhàotừnhữngnăm1920,giảđịnhrằng80%củamọichiphíđượcdùngvào laođộng thủcông trực tiếp.Trên thực tế, laođộng taychântrongsảnxuấthiệnđạingàynaychỉchiếmkhôngquá8-12%tổngchiphí.Vàcácquytrìnhsảnxuấttrongngànhcôngnghiệpôtôhayngànhthépvớichiphílaođộngcaohơnđãtrởnênlỗithời.

Ngườitađangnỗlựcnhằmphátminhrahệthốngkếtoáncókhảnăngphảnánhnhữngthayđổinhưtrên-vàcungcấpthôngtinquảntrịchínhxáchơn.Nhưng đómới chỉ là giai đoạn khởi đầu. Tương tự là những nỗ lực củachúng ta trongviệc tìmkiếmcácgiảiphápchonhững thách thứcquản trịquantrọngkhác:cấutrúccủacôngviệctrongcáctổchứchoạtđộngdựatrênthông tin, cách thức tănghiệu suất của lao động tri thức, côngnghệ dùngtrongcácdoanhnghiệphiệnnayvàđồng thờiphát triểnnhữngcôngnghệmớikhácbiệt,cáchthứcxâydựngvàquảnlýdoanhnghiệptoàncầuthựcsự,vàvânvân.

Quảntrịrađời tạicácnướcphát triển.Nóảnhhưởngnhưthếnàođếncácnướcđangpháttriển?Cóthểcáchtrảlờitốtnhấtchocâuhỏinàylàbắtđầuvớinhữngsựthậthiểnnhiên:quảntrịvàđạidoanhnghiệp,cùngvớinănglựcgiaotiếpmới,đãtạoramộtnềnkinhtếtoàncầuthựcsự.Trongquátrìnhnày,họđãlàmthayđổinhữnggìmàcácquốcgiaphảilàmđểthamgiahiệuquảvàonềnkinhtếtoàncầunhằmđạtđượcthànhcôngvềkinhtế.

Trongquákhứ,vịtríngôisaocủanềnkinhtếthếgiớiluôndựatrênsựdẫnđầucủanhữngđổimớivềcôngnghệ.VươngquốcAnhđãtrởthànhquyềnlựckinhtếcuốithếkỷ18đầuthếkỷ19nhờphátminhđộngcơhơinước,côngcụsảnxuấtbằngmáymóc,máydệt,đườngsắt,sảnxuấtthép,bảohiểmvàngânhàngquốctế.“Ngôisaokinhtế”Đứcnổilênvàonửasauthếkỷ19nhờcuộccáchmạngvềhóachất,điện,điệntử,quanghọc,thépvàcuộccáchmạngngânhàng.NướcMỹnổilênnhưmộtquyềnlựckinhtếđồngthờivớivịtrídẫnđầutrongnhữngphátminhvềthép,điện,viễnthông,điệntử,ôtô,nôngnghiệp,thiếtbịvănphòng,phươngtiệnsảnxuấtnôngnghiệpvàhàngkhông.

Nhưng quyền lực kinh tế lớn nổi lên trong thế kỷ này, nướcNhật, khôngphảinhờvịtrítiênphongtrongbấtkỳlĩnhvựckỹthuậtnào.Quyềnlựccủahọtrựctiếpdovịtrídẫnđầutrongquảntrị.NgườiNhậthiểubàihọcvềsựthànhcôngtrongquảntrịcủanướcMỹtrongChiếntranhThếgiớiIIrõhơnchínhchúngta-đặcbiệthọxemnhữngngườiquảnlýlànguồnlựchơnlàchiphí.Kếtquả là,họ thíchnghivới“côngnghệxãhội”mớicủaphươngTây,quảntrị,vàbiếnđổinóphùhợpvớicácgiátrịvàtruyềnthốngcủahọ.Họchấpnhận (và thíchnghi) với lý thuyếtvề tổ chứcđể trở thànhngườithựchànhtinhxảonhấtmôhìnhphânquyềntrênthếgiới.(NướcNhậttrướcChiếntranhThếgiớiIIhoàntoàntheomôhìnhtậpquyền).Vàhọbắtđầu

thựchànhmarketingtrongkhihầuhếtcáccôngtyMỹvẫnđangchỉthuyếtgiáovềnó.

NướcNhậtcũnghiểunhanhhơncácnướckhácrằngquảntrịcùngvớicôngnghệđãlàmbiếnđổitoàncảnhnềnkinhtế.Môhìnhmáymócvềtổchứcvàkỹthuậtxuấthiệncuốithếkỷ17khinhàvậtlývôdanhngườiPhápDenisPapinthiếtkếmộtchiếcđộngcơhơinướcnguyênmẫu.Nódầnđiđếnhồikếtvàonăm1945,khiquảbomnguyêntửđầutiênrơixuốngnướcNhậtvàchiếcmáytínhđầutiênđượcđưavàodâychuyềnsảnxuất.Từđó,môhìnhcủacảcôngnghệvàtổchứctrởthànhmộtthựcthểsinhhọc-phụthuộclẫnnhau,hướngtớitrithức,vàđượctổchứcbởiluồngthôngtin.

Kếtquảcủasựthayđổinàylànhữngngànhđãgánhcácdoanhnghiệptrong100nămqua-nhưngànhôtô,thép,điệntiêudùngvàđồgiadụng-rơivàokhủnghoảng.Vàđiềunàylàđúngngaycảkhinhânkhẩuhọcđứngvềphíachúng.Chẳnghạnnhư,cácnướcnhưMexicovàBrazilcónguồncungdồidàonhữngthanhniêntrẻtuổiđãđượcđàotạodễdàngchonhữngcôngviệctaychânbán-kỹ-năng.Cácngànhcơkhí cóvẻphùhợpnhấtvớidạng laođộngđó.Nhưngdonhiềuđốithủcạnhtranhởcácnướccôngnghiệpkhácđãpháthiệnra, rằngsảnxuấtcơkhíchỉ làngành lạchậunếukhôngđược tựđộnghóa-tứclàtrừphinóđượctáicơcấutrênnềntảngthôngtin.Vìlýdođó,giáodụccóthểlàtháchthức“quảntrị”lớnnhấtmàcácnướcđangpháttriểnphảiđốimặt.

Mộtcáchkhácdẫnđếncùngmộtkếtluậnlànhìnvàothựctếthứhaimàcácnướcđangphát triểnphải nhận ra:Cácnướcphát triểnkhông còn cầnhọnhưđãtừngcầntrongsuốtthếkỷ19.CóthểlàcườngđiệukhinóinhưnhàtưvấnquảntrịhàngđầucủaNhật,ôngKeinichiOhmae,từngnóirằngNhậtBản,BắcMỹvàcácnướcTâyÂucóthểtồntạimàkhôngcầntớihaiphầnba loài người đang sinh sống tại cácnướcđangphát triển.Nhưng cómộtthựctếrằngtrongsuốt40nămquacácnướcthuộcnhómđượcgọilàbộ-bađóvềcơbảnđãtựcấptựtúcmọithứ,trừdầulửa.Họsảnxuấtranhiềuthứcănhơnmứchọtiêudùng-điềunàyđốilậphẳnvớithờikỳthếkỷ19.Họtạorakhoảngbaphầntưsảnphẩmhànghóavàdịchvụtrêntoànthếgiới,vàhọcũngtạorathịtrườngtiêuthụvớitỉlệtươngứng.

Điều này đã đưa các nước đang phát triển vào tình thế hết sức khó khăn,ngaycảvớinhữngnướcđôngdânnhưTrungQuốchayẤnĐộ.Họkhôngthểcóhyvọngtrởthànhnhữngquyềnlựckinhtếquantrọngbằngcáchbám

theolốimònpháttriểndoanhnghiệpvàquảntrị-tứclàbắtđầuvớinhữngngànhcôngnghiệpvàquytrìnhsảnxuấtcuốithếkỷ19đầuthếkỷ20chủyếudựatrênlựclượnglaođộngtaychân.Cóthểvềmặtnhânkhẩuhọc,họkhôngcònlựachọnnàokhác.Vàcóthểhọđãbắtđầubắtkịp.Nhưngliệuhọcóthểđitrước?Tôinghingờvềđiềuđó.

Trongsuốt200nămqua,khôngđấtnướcnàocóthểtrởthànhmộtquyềnlựckinhtếchínhbằngcáchbướctheodấuchâncủanhữngngườiđitrước.Tấtcảphảibắtđầuvớinhữnggìlàngànhđộtphá,sảnxuấtđộtpháhayquytrìnhphânphốiđộtphá.Vàmỗinước,rấtnhanhchóng,phảitrởthànhngườidẫnđầuvềquảntrị.Tuynhiên,nhờnhữngthôngtintựđộngvàcôngnghệtiêntiến,vàphầnnhiềuhơnlànhờnhucầuđốivớicáclaođộngđượcđàotạoởtấtcảcáclĩnhvựccủaquảntrị,sựpháttriểnngàynayđangđòihỏimộtnềntảngtrithứcmàmộtsốnướcđangpháttriểnsởhữuhoặccóthểđủkhảnăngđểđạtđược.Làmsaotạorađượcnềntảngtrithứcvềquảntrịthỏađángvẫnlàcâuhỏiquantrọngchosựpháttriểnkinhtếngàynay.Đócũnglàcâuhỏimàchođếnnaychúngtachưacócâutrảlời.

Nhữngvấnđềvàtháchthứcchúngtabànluậnđếnnayđềuhướngvàobảnchấtbêntrongcủaquảntrịvàdoanhnghiệp.Nhưngtháchthứcquantrọngnhấtđangchờđợihoạtđộngquản trị tạicácnướcphát triển lạiđến từkếtquảcủanhữngthayđổibênngoàidoanhnghiệpmàtôigọilà“chủnghĩaxãhộicủaquỹhưubổng”.TấtnhiêntôiđangnóiđếnsựdịchchuyểnquyềnsởhữucủacáccôngtycôngsangcáctổchứcủytrịcủalựclượnglaođộngtrêntoànnướcMỹ,phầnlớnthôngquaquỹhưubổng.

Vềmặtxãhội,đâylàsựpháttriểntíchcựcnhấtcủathếkỷ20bởivìnógiảiquyếtđược“VấnđềXãhội”từngkhuấyđộngcảthếkỷ19-mâuthuẫngiữa“tưbản”và “laođộng” - bằng cáchhợpnhất hai yếu tố này lại với nhau.Nhưngnócũngtạorasựhỗnloạndữdộinhấtđốivớiquảntrịvàngườiquảnlýtừkhinóxuấthiện.Bởivìquỹhưubổngchínhlànguyênnhâncơbảncủasựbùngnổcáccuộcthôntínhthùđịchdiễnravàinămgầnđây,vàkhônggìcóthểquấyrầyvàlàmnảnlòngcácnhàquảnlýbằngcáccuộcthôntínhthùđịch.Vớiýnghĩanày,cáccuộcthôntínhchỉlàdấuhiệucủacâuhỏicơbảnmàchủnghĩaxãhộicủanhữngquỹhưubổngnêuravềtínhhợpphápcủaquảntrị:ngườiquảnlýcóthểtrôngcậyvàoai?Vàocáigì?Điềugìlàmụcđíchvàđộngcơcănbảncủacácdoanhnghiệplớndocôngchúngsởhữu?

Năm 1986, các quỹ hưu bổng của người lao động Mỹ sở hữu hơn 40%

nguồnvốnchủsởhữucủacáccông tyMỹvàhơnhaiphầnbanguồnvốnchủ sở hữu của 1.000 công ty lớn nhất. Quỹ của các tổ chức lớn (doanhnghiệp,bang,thànhphố,dịchvụcôngcộngvàcáctổchứcphilợinhuậnnhưtrườngđạihọc,trườnghọccủaquậnvàbệnhviện)chiếmbaphầntưcổphầncủacácquỹnày.Quỹcủacáccánhân (cácnhânviên trongdoanhnghiệpnhỏ và của những người tự-doanh) chiếm một phần tư còn lại. Các quỹtươnghỗ,cũngđạidiệnchotiềntiếtkiệmcủanhữngngườihưởnglươnghơnlàcủacác“nhàtưbản”,chiếmtỉlệ5%-10%kháctrongtổngvốnkinhdoanhcủanướcMỹ.

Nhữngconsốnàycónghĩarằngcácquỹhưungàynaylànguồncungtưbảnchính của nướcMỹ. Thực ra, gần như là không thể thành lậpmột doanhnghiệpmớihaymởrộngmộtdoanhnghiệphiệnhànhnếukhôngcósẵntiềntừcácquỹhưu.Đếnnăm2000,cácquỹhưusẽchiếmítnhấthaiphầnbavốnchủsởhữucủatấtcảcácdoanhnghiệpMỹ,trừcáccôngtynhỏnhất.Thôngquacácquỹnày,nhữngngườilaođộngMỹsẽlàchủsởhữuthựcsựcủacácphươngtiệnsảnxuấtcủaquốcgia.

Sựpháttriểntươngtự,với“độtrễ”khoảng10năm,đãxảyraởVươngquốcAnh,NhậtBản,ĐứcvàThụyĐiển.NócũngbắtđầuxuấthiệnởPháp,ÝvàHàLan.

Sự phát triển đáng ngạc nhiên này không được dự đoán trước, nhưng làkhôngthểtránhkhỏi-đólàkếtquảcủanhiềunhântốphụthuộclẫnnhau.Đầu tiên đó là sự chuyển dịch trong việc phân phối thu nhập với khoảng90% tổng sảnphẩmquốcnộiGNPcủacácnước tưbản. (Số liệunàydaođộngtừ85%ởnướcMỹđến95%hoặccaohơnởHàLanvàĐanMạch).Thựcra,vềmặtkinhtế,“ngườigiàu”đangbịgạtsangmộtbêntạicácnướcpháttriển,tuyhọthốngtrịphầnlớnnhữngsựkiệnxãhộivàtạohứngkhởichokhángiả truyềnhình.Ngaycảnhữngngười rấtgiàuở thếkỷnày trênthựctếcũngnghèođinhiềunếutínhtớitỉlệlạmphátvàđóngthuế.Đểđượcxếp đồng hạng với các “tài phiệt” (“tycoon”) của thế kỷ 19, những người“siêugiàu”ngàynayphảicótàisảnthuầnđạt50tỉđôlaMỹ-thậmchí100tỉđôla-cùngvớimứcthunhậptươngxứng.MộtôngtrùmdầumỏẢ-rậpmới có cơmay xếp hạng, chứ khôngmột ai tại các nước phát triển xứngđángđượcxemxét.

Trongkhiđó,thunhậpcủanhữngngườilàmcôngănlươnglạiđangtănglênđầyấntượng.MộtsốnhânviênởMỹthờikỳbướcngoặtthếkỷđãphảigác

lạimọinhucầuchỉvìtiềnthuênhàhaytiềnbảohiểmtanglễ.Nhưngsauđó,thunhậpthựcsựvàsứcmuacủacôngnhânngànhcôngnghiệpMỹđãtănghơn20lần,mặcdùgiờlàmgiảmđi50%.Điềuđócũngxảyraởtấtcảcácnướccôngnghiệppháttriểnkhác.VàtốcđộnhanhnhấtlàởNhật,nơithunhập thực tế củacôngnhânngànhcôngnghiệp tăngđến30 lần sovới80nămtrướcđó.

Nhucầuvềthunhậpnàythựcsựkhôngcógiớihạnbởivìmộtlầnnữachúngtađangtronggiaiđoạnsángtạomạnhmẽ.Trong60nămtừnăm1856đếnChiếntranhThếgiớiI,nhữngđổimớivềcôngnghệvàxãhộiđãgầnnhưngaylậptứcdẫntớisựrađờicủangànhmớicứsautrungbình14tháng.Vàsự bùng nổ kinh doanh này lại nâng đỡ sự phát triển của các ông trùm.ChúngtađãcầntớinhữngconngườinhưJ.P.Morgan,JohnD.Rockefeller,Sr.,AndrewCarnegie,FriedrichKruppvàgiađìnhMitsui,nhữngngườicóthểđầutưtàichínhchocảngànhcôngnghiệptừtiềntúicủahọ.Ngàynay,nhữngđổimớicôngnghệvàxãhộiđangdiễnrarấtnhanh.Vàảnhhưởngcủanănglựctiềmtàngđókhiếnchocáccôngtyvàcácquốcgiacầnnhữnglượngtưbảnkhổnglồđểduytrì,chứchưanóitớithúcđẩytiếnlên-lượngtưbảnđólớnhơnnhiềunhữngkhoảntiềnmàcácnhàtàiphiệtđãđầutư80nămtrước.

Trênthựctế,tổngthunhậptrướcthuếcủa1.000ngườicóthunhậpcaonhấtnướcMỹkhôngđủđểđápứngnhucầuvốncủakhuvựctưnhâncủanướcnàyquábahaybốnngày.Điềunàycũngđúngchotấtcảcácnướcpháttriển.TạiNhậtBản, tổng thu nhập trước thuế của 2.000 người có thu nhập caonhấtnướcchỉvừabằngnhữnggìmàkhuvựckinhtếtưnhâncủađấtnướcđầutưtronghaihoặcbangày.

Nhữngtiếnbộkinhtếnàythúcđẩychúngtaphảilàmsaochonhânviêngianhậpđộingũ“nhàtưbản”vàđộingũnhữngngườisởhữunguồnlựctạorahiệuquả.Việc cácquỹhưuđã trở thànhphương tiện - chứkhôngphải lànhữngquỹtươnghỗhaynhữngkhoảnđầutưcánhântrựctiếpvàovốnsởhữunhưnhiềungườivẫnhyvọng30nămtrước-làdosựchuyểndịchnhânkhẩu khiến tuổi thọ trung bình tại các nước phát triển tăng lên. Số lượngngườigiàngàycànglớn,vàthờigianhọcầnthunhậpquánhiềusovớikhảnănghọcóthểphụthuộcvàoconcháu.Vìvậyhọphảilệthuộcvàosốtiềnmàbảnthânhọđãđểdànhtrongsuốtnhữngnămthánglaođộngkiếmsống-vànhữngquỹnàyphảiđượcđầutưtrongmộtkhoảngthờigiankéodàiliêntục.

Vấnđềxãhộihiệnđạiđòihỏisựđồngnhấtvềlợiíchgiữadoanhnghiệpvànhânviênđãđượcnhậnrarấtsớm,khôngchỉbởicácnhàxãhộichủnghĩatiền-MarxnhưSaint-SimonvàFourierởPhápvàRobertOwenởScotlandmà còn bởi những nhà kinh tế học cổ điển như Adam Smith và DavidRicardo.Nhữngnỗlựcđểđápứngnhucầunàythôngquaviệcđểquyềnsởhữu thuộc về công nhân của các doanh nghiệp đã xuất hiện từ 150 nămtrước.Nhưngkhôngnhưmongđợi,tấtcảđềuthấtbại.

Trongthờikỳđầu,quyềnsởhữucủacôngnhânkhôngđápứngđượcnhữngnhucầucơbảnvềtàichínhvàkinhtếcủachínhhọ.Quyềnnàyđãđặttoànbộ nguồn lực tài chính của người lao động vào doanh nghiệpmà họ làmthuê.Nhưngnhữngnhucầucủangười laođộngvềcơbản làdàihạn,đặcbiệt là nhu cầu về thu nhập sau khi nghỉ hưu.Do đó, để có thể trở thànhnguồnđầu tưđángkể củanhữngchủ sởhữukiêmngười laođộng,doanhnghiệpphảihoạtđộnghiệuquảtrongthờigianrấtdài-vàchỉkhoảng1/40hay1/50doanhnghiệpcókhảnăngthựchiệnđiềuđó.Trênthựctế,córấtítdoanhnghiệpcóthểtồntạiđủlâu.Nhưngquyềnsởhữucủangườilaođộngcuốicùngcũngpháhủydoanhnghiệpbởinóluôndẫntớisựhìnhthànhtưbảnkhôngđầyđủ,đầutưkhôngthíchđángchonghiêncứuvàpháttriển,sựchịuđựngđốivớiđầyrẫynhữngđiềukhônghiệuquả,vànhữngsảnphẩm,quytrình,nhàmáy,côngviệcvàquytắclàmviệclạchậu.

Zeiss Optical Works, doanh nghiệp sớm nhất có quyền sở hữu thuộc vềngườilaođộng,đãmấtvịtrídẫnđầutrongngànhsảnphẩmtiêudùngquanghọcvàotayngườiMỹvàngườiNhậtcũngchỉvìlýdonày.Hếtlầnnàyđếnlần khác, những người chủ-công nhân của nhàmáy Zeiss chỉmuốn đượcthỏamãnngaylậptức-lương,thưởng,quyềnlợi-hơnlàđầutưvàonghiêncứupháttriển,chếtạosảnphẩmmớivàkhaithácthịtrườngmới.Quyềnsởhữu thuộc về công nhân cũng là nguyên nhân đằng sau khiến nền côngnghiệpcủaNamTưlúcbấygiờgầnnhưsụpđổ.SựngắnhạncủadạngsởhữuđócũnggâyảnhhưởngxấuđốivớinềncôngnghiệpTrungQuốc tớimứccácnhàlãnhđạocủanướcnàyphảicốgắngchuyểnsangkiểu“quảnlýhợp đồng” trong đó mở rộng quyền tự trị của người quản lý và hạn chếquyềnlựccủa“hộiđồngnghềnghiệp”vàchủsởhữu-côngnhân.

Tuynhiên,quyềnsởhữucủacôngnhânđốivớiphươngtiệnsảnxuấtkhôngchỉlàmộtkháiniệmsâusắc,mànócònlàđiềukhôngthểtránhkhỏi.Quyềnlựcthườngđiliềnsauquyềnsởhữu.CảJamesMadison,trongloạtbàicótên

“FederalistPapers”ủnghộviệcthôngquaHiếnphápMỹ,vàKarlMarxđềulấyýtưởngđótừtriếtgiangườiAnhthếkỷ17JamesHarrington,màôngnàythừahưởngtừAristotle.Ýtưởngnàycũngđượctìmthấytrongnhữngtác phẩm của Khổng Tử. Và vì quyền sở hữu chuyển sang người hưởnglươngtạicácnướcpháttriển,quyềnlựccũngđiliềnvớinó.Nhưngkhôngnhưbấtkỳquyềnsởhữunàokháccủacôngnhânđốivớiphươngtiệnsảnxuất,chủnghĩaxãhộicủanhữngquỹhưuduytrìtínhtựtrịvàtráchnhiệmgiải trìnhcủadoanhnghiệpvàquản lý,duy trì tựdo trên thị trường,cạnhtranhcùngkhảnăngthayđổivàđổimới.

Tuynhiênchủnghĩaxãhộicủanhữngquỹhưuchưa thựchiệnchứcnăngmộtcáchđầyđủ.Chúngtacóthểgiảiquyếtcácvấnđềvềtàichínhvàkinhtếmà nó tạo ra. Chẳng hạn, chúng ta biết rằng các quỹ hưu phải đầu tưkhôngvượtquámộttỉlệnhỏtrongtàisảncủachúng,cóthểlà5%,vàocổphiếucủacông tyđóhayđồng thờicủacảcông tykhác.Chúngtađãbiếtkhánhiều,dùvẫnchưađầyđủ,vềviệclàmthếnàođểđầutưtiềntrongquỹhưu.Nhưngchúngtavẫncònphảigiảiquyếtvấnđềchínhtrịxãhội:làmthếnàođểxâydựngmộtcơsởlýluậnhoànchỉnhvềquyềnsởhữucủangườilaođộngđốivớiviệcđiềuhànhcảquỹhưuvàdoanhnghiệp.

Cácquỹhưu làchủsởhữuhợpphápđốivớicông tymàhọgópvốnvào.Tuynhiên,họkhôngchỉkhôngcóbấtkỳ“lợiíchquyềnsởhữu”nàovớitưcáchlàngườinhậnủytháccủanhữngngườiđồnghưởnglợi-nhữngnhânviên-màhọcònkhôngcó tráchnhiệmgìkhácngoài tráchnhiệmlà“nhàđầutư”,màcũngchỉlànhàđầutưngắnhạn.Đólàlýdotạisaochínhquyềnsởhữucủanhânviênđãtạođiềukiệnchocáccuộcthôntínhthùđịch.Vớitưcáchlàngườinhậnủythác,cácquỹhưuphảibánđikhicóaiđótrảgiácaohơngiáthịtrường.

Câuhỏivềviệcliệucáccuộcthôntínhthùđịchcóđemlạilợiíchchocáccổđônghaykhôngvẫnlàmộtvấnđềgâytranhcãigaygắt.Liệuchúngcóảnhhưởngvềmặtkinhtếnghiêmtrọnghaykhôngvẫncònlàmộtcâuhỏichưacólờigiảiđáp.Nỗilosợvềcáccuộcthôntínhthùđịchcóthểkhôngphảilàlýdoduynhấtkhiếncácnhàquản lýMỹcóxuhướng“hạ tầm”mọihoạtđộng xuống thành ngắn hạn, dù là vị trí trên thị trường, nghiên cứu, pháttriểnsảnphẩm,dịchvụ,chấtlượngvàđổimới.Nhưngchắcchắnđólàlýdochính.Hơnnữa, thôn tính thùđịch tấncông trựcdiệnvàoquản trịvànhàquản lý.Trên thực tế, điều khiến chomộtmối đe dọa khôngđángkể củacuộcthôntínhcóthểlàmnảnlòngnhàquảnlý(đặcbiệtcácnhàquảnlýbậc

trungvànhữngchuyênviênmàhoạtđộngcủadoanhnghiệpphụthuộcvàohọ) làdosựbấtchấpthủđoạnđượccheđậyvừađủcủakẻ tấncông-màquảntrịxemđólàsựbấtchấpngầmnhắmvàokhảnăngtạorasựgiàucó,vàdosựlệthuộctrongcôngviệcvàocácthủđoạntàichính.

Vềphầnmình,nhữngkẻ tấncôngvànhữngngườihỗ trợ tàichínhcủahọbảolưuýkiếnrằngquảntrịchỉchịutráchnhiệmtrướccổđôngbấtkểướcmuốncủahọ làgì, ngay cảkhihọ chẳngđại diện cho cái gì ngoàinhữngthành tíchđầu cơngắnhạnvà làmhaomònhết tài sản của công ty.Trênthực tế,đóđúng lànhữnggìđượcnói trong luật.Nhưng luậtđượcviết ratrongnhữngđiềukiệnkinhdoanhđầuthếkỷ19,rấtlâutrướckhicácdoanhnghiệplớnvàquảntrịđivàothựctiễn.Vàtrongkhitấtcảcácnướccóthịtrườngtựdođềucónhữngbộluậtgiốngnhau,thìkhôngphảitấtcảcácnướcđềunhưvậy.ỞNhậtBản,cáctụclệápđặtrằngcáccôngtylớntồntạichủyếuvìquyềnlợicủanhânviêntrừtrườnghợpphásản,vàtấtnhiênkếtquảlàcáchoạtđộngkinhtếcủangườiNhậtvàngaycảcáccổđôngNhậtkhôngphảiđốimặtvớinhữngvấnđềtrên.ỞĐứccũngvậy,cáccôngtylớnđượcxemnhưcác“hãnglàmănphátđạt”vàviệcduytrì,gìngiữchúngthuộcvềlợiíchcủađấtnướcvàđượcđặtlêntrênquyềnlợicủacổđông.

CảNhậtBảnvàĐứcđãthựchiệnphươngthứcvượtlêntrênluậtphápnhưngrấthiệuquảđểduy trì tráchnhiệmquản lýdoanhnghiệp, tuynhiên,dướihìnhthứcquảnlýdạngbỏphiếudocácngânhàngthươngmạilớntiếnhànhởcảhai nước.Mộthệ thốngnhư thếkhông tồn tạiởMỹhayAnh,vàhọcũngkhôngthểxâydựngđượcnó.NgayởNhậtvàĐức,chỗdựangânhàngcũngđangyếuđinhanhchóng.

Dođóchúngtaphảisuynghĩxemquảntrịphảichịutráchnhiệmvềnhữnggì,vànóphảichịutráchnhiệmgiảitrìnhnhưthếnàovàchoai.Lợitứccủacổđông,cảngắnhạnvàdàihạn,chắcchắnlàthuộcvềtráchnhiệmcủaquảntrị.Nhưngđâychỉlàmộttrongnhiềulĩnhvựccủaquảntrị.

Vớibấtkỳai cóchúthiểubiếtvề lịch sửkinh tếhaychính trịđềucó thểnhận ra điều này: sự khẳng định ngày nay về “quyền lực tối cao của cổđông”(sựbùngnổcáccuộcthôntínhlàminhchứnghùnghồnnhấtcủalờikhẳngđịnhđó)làlờihoanhôcuốicùngcủathếkỷ19,thếkỷcủachủnghĩatưbảntiềncôngnghiệp.Nóviphạmýthứcvềcônglýcủarấtnhiềungười-được chứng thực từ sự bùng phát của “chủ nghĩa dân túy” và phong tràochống-WallStreettrongchiếndịchtranhcửtổngthốngnăm1988.

Tuynhiên,điềuquantrọnghơnlàkhôngnềnkinhtếnàocóthểhiệuquảnếunóđặtđiềumàThorsteinVeblen70nămtrướcgọilà“bảnnăngchiếmhữu”lêntrên“bảnnăngnghềnghiệp”.Cácdoanhnghiệphiệnđại,đặcbiệtlàcácdoanhnghiệplớn,cóthểthựchiệnđượcnhiệmvụkinhtếcủamình-tạoralợinhuậnchocổđông-chỉkhinóđượcđiềuhànhtheohướngdàihạn.Đầutư,dùlàvàoconngười,sảnphẩm,nhàmáy,quytrìnhsảnxuất,côngnghệhayvàothịtrường,đềuđòihỏivàinămthainghéntrướckhicóthểtạorachỉmột“embé”chứchưanóitớimộtkếtquảmỹmãn.Kếthợplạinhiềuvấnđềtrongxãhội-việclàm,nghềnghiệp,cộngđồng-tấtcảđềuphụthuộcvàosựthịnhvượngcủacácdoanhnghiệplớnđểphụcvụlợiíchcủabấtkỳnhómnào,trongđócócáccổđông.

Dođó,làmthếnàođểlợiíchcủacổđông-haynóicáchkháclàcủacácquỹhưu-cóthểtươngthíchvớinhucầucủanềnkinhtếvàxãhộilàvấnđềlớnmàchủnghĩaxãhộicủacácquỹhưucầngiảiquyết.Vàvấnđềphảiđượcgiảiquyếttheohướngsaochoquảntrịcótráchnhiệmgiảitrình,đặcbiệtvềhiệuquảkinhtếvàtàichính,vàdođóchophépquảntrịđiềuhànhvìmụctiêudàihạn.Cáchchúngtatrảlờicâuhỏinàythếnàosẽquyếtđịnhcảhìnhthứcvàvịtrícủaquảntrịvàcảkếtcấucủanềnkinhtếthịtrườngtựdo,chưanóiđếnsựtồntạicủanềnkinhtếđó.NócũngquyếtđịnhkhảnăngnướcMỹcó thể cạnh tranh trongnềnkinh tế thếgiới, nơi chiến lược cạnh tranhđadạngđangngàycàngtrởthànhmộtchuẩnmực.

Cuốicùng,quảntrịlàgì?Đólàmộttúiđầycáckỹthuậtvàmánhkhóe?Haylàmộtmớnhữngcôngcụphântíchnhưđangđượcgiảngdạyởcáctrườngkinhtế?Nhữngthứấycũngquantrọng,chắcchắnlàvậy,quantrọngnhưcáinhiệtkếvàkiếnthứcgiảiphẫuđốivớibácsĩ.Nhưngsựpháttriểnvàlịchsửcủaquảntrị-nhữngthànhcôngcũngnhưnhữngvấnđềnógặpphải-dạychúng ta rằng, trên tất cả, quản trị chỉ làmột vài nguyên tắc khôngnhiềunhưngtốiquantrọng.Cụthểlà:

1.Quảntrịxoayquanhconngười.Nhiệmvụcủaquảntrịlàkhiếnconngườicókhảnănghợp tác làmviệc,khiến thếmạnhcủaconngười trởnênhiệuquảvàlàmvôhiệuhóađiểmyếucủaconngười.Đólàtấtcảnhữnggìmàtổchứcxoayquanhnó,vàlàlýdokhiếnquảntrịtrởthànhnhântốquantrọngvàquyếtđịnh.Ngàynay,trênthựctếtấtcảchúngtađangđượctuyểndụngbởinhữngtổchứccóquảnlý,nhữngdoanhnghiệplớnvànhỏ,kinhdoanhvàphikinhdoanh-điềunàyđặcbiệtđúngvớinhữngngườiđượcđàotạo.

Chúngtaphụthuộcvàoquảntrịvìphảitìmkiếmkếsinhnhaivàvìkhảnănggiúpchúngtađónggópvàđạtthànhquả.Thựcra,khảnăngchúngtacóthểđóng góp cho xã hội thường phụ thuộc vào hoạt động quản trị của doanhnghiệpchúng tađang làmviệccũngnhiềunhưphụ thuộcvàokỹnăng,sựcốnghiếnvànỗlựccủachúngta.

2.Vìquản trị liênquanđếnviệchòahợpnhiềungườivàocùngmộtcuộcphiêulưuchung,nóchịuảnhhưởngsâusắcbởivănhóa.Nhữnggìcácnhàquản trị làmởĐức,Anh,Mỹ,NhậtBảnhayBrazil làgiốngnhau.Dođó,một trongnhữngthách thứccơbảnvớicácnhàquảntrị tạicácnướcđangpháttriểnlàphảitìmravàxácđịnhnhữngphầnđótrongtruyềnthống,lịchsửvàvănhóacủamìnhvốncóthểsửdụngnhưnhữngtòanhà.Chẳnghạnnhư,sựkhácbiệtgiữathànhcôngkinhtếcủaNhậtvàsựlạchậutươngđốicủaẤnĐộthườngđượcgiảithíchrằngdocácnhàquảntrịNhậtBảncókhảnănggieonhữngkháiniệmvềquản trịđượcnhậpkhẩu trênmảnhđấtvănhóacủahọvànuôidưỡngchúnglớnlên.LiệucácnhàlãnhđạocủaTrungQuốccóthểlàmđiềutươngtự-hayliệutruyềnthốngtuyệtvờicủahọsẽtrởthànhchướngngạivậtchosựpháttriểncủađấtnước-vẫncònđanglàmộtcâuhỏichưađượctrảlời.

3.Mỗidoanhnghiệpđềucầncónhữngmụctiêuđơngiản,rõràngvànhấtquán.Sứmệnhcủanóphảiđủrõvàđủlớnđểđưarađượctầmnhìnchung.Nhữngmụctiêuthểhiệntầmnhìnấycũngphảirõràng,phổbiếnvàthườngxuyên được khẳng định lại. Gần đây chúng ta hay nghe nói về “văn hóadoanhnghiệp”.Nhưngýnghĩathựcsựchúngtamuốnámchỉlàsựcamkếtxuyên suốt doanh nghiệp đối với nhữngmục tiêu chung và những giá trịchung.Khôngcósựcamkếtđósẽkhôngtồntạidoanhnghiệpmàchỉtồntạimộtđámđônghỗn loạn.Nhiệmvụcủaquản trị làsuynghĩ,đặt ravà làmgươngđốivớinhữngđốitượng,giátrịvàmụctiêuđó.

4.Nhiệmvụcủaquảntrịcũnglàgiúpdoanhnghiệpvàmỗithànhviêncủanócókhảnăngpháttriểnvàlớnmạnhkhicácnhucầuvàcơhộithayđổi.Điềunàycónghĩalàmỗidoanhnghiệplàmộttổchứchọcvàdạy.Đàotạovàpháttriểnphảitồntạitrongdoanhnghiệpởmọicấpđộ-đàotạovàpháttriểnphảilàmộtquátrìnhkhôngngừngnghỉ.

5.Mỗidoanhnghiệpđượctạonêntừnhữngngườicókỹnăngvàkiếnthứckhácnhauthựchiệnnhữngcôngviệckhácnhau.Vìlýdođó,nóphảiđượcxâydựngdựatrênmốigiaotiếpgiữaconngườivàtrêntráchnhiệmcánhân

của mỗi người. Mỗi thành viên phải suy nghĩ xem anh ta sẽ hoàn thànhnhữnggì-vàphảiđảmbảorằngtổchứccũngbiếtvàhiểurõmụctiêuđó.Mỗi thànhviênphải suynghĩxemanh tacónghĩavụgìvớinhữngngườikhác-vàphảiđảmbảorằngnhữngngườikháchiểuvàchấpnhậnnghĩavụđó.Mỗithànhviênphảisuynghĩxemmìnhcầngìởnhữngngườikhác-vàphảiđảmbảorằngnhữngngườikhácbiếtanhtatrôngđợigìởhọ.

6.Khôngphảisảnlượnghaylợinhuậntựbảnthânchúnglàthướcđođầyđủcho hiệu quả hoạt động của quản trị và doanh nghiệp. Chỗ đứng trên thịtrường,sựđổimới,năngsuất,pháttriểnconngười,chấtlượng,kếtquảtàichính-tấtcảnhữngyếutốnàyđềuquantrọngđốivớihiệuquảhoạtđộngcủadoanhnghiệp,vàthậmchívớisựtồntạicủadoanhnghiệp.Ởkhíacạnhnày,doanhnghiệprấtgiốngvớiconngười.Cũngnhưchúngtacầncácthôngsốđadạngđểđánhgiásứckhỏevàhoạtđộngcủamình,chúngtacũngcầncácthôngsốđadạngđốivớimộtdoanhnghiệp.Hoạtđộngcủadoanhnghiệpphảiđượcxâydựnggắnliềnvớidoanhnghiệpvàquảntrị,nóphảiđượcđo-hayítnhấtlàđánhgiá-vàđượccảithiệnkhôngngừng.

7.Cuốicùng,mộtđiềuduynhấtvàquantrọngnhấtcầnnhớđốivớibấtkỳdoanhnghiệpnào là: khôngcókết quảnàonằm trongbốnbức tườngcủadoanhnghiệp.Kếtquảcủamộtdoanhnghiệp là sự thỏamãnnhucầucủakháchhàng.Kếtquảcủamộtbệnhviệnlàmộtbệnhnhânđãđượcchữatrị.Kếtquảcủamột trườnghọc làmột sinhviênhọcđượcđiềugìđóvàứngdụng nó trong công việcmười năm sau. Trong lòng doanh nghiệp chỉ cótrungtâmchiphí.Kếtquảchỉtồntạibênngoàidoanhnghiệp.

Vềquảntrị,cũngnhưvềbấtcứlĩnhvựcnàokháctrongcôngviệccủaconngười,chúngtacònrấtnhiềuđiềuđểnói.Cáccôngcụcầnphảiđượcnắmbắt và sửdụng.Kỹ thuật vàmột loạt cácquy trìnhvàquá trình cũng cầnđượchọc.Nhưngnhàquảnlýnàothựcsựhiểuđượccácnguyêntắcliệtkêởtrên và thực sự điều khiển được chúng bằng sự hiểu biết củamình sẽ lànhữngnhàquảnlýthànhcôngvàhoànhảo-đólàkiểunhàquảnlýcóthểxâydựngcácdoanhnghiệp thànhcôngvàhiệuquảở tầm thếgiới,nhữngngườicóthểđịnhnêncáctiêuchuẩn,nêugươngvàđểlạidisảnvềcảnănglựctạoracủacảicaohơnvàtầmnhìnrộnglớnhơnchonhânloại.


15.PHỎNGVẤNPETERDRUCKER:NHÀQUẢNTRỊTHỜIKỲHẬUTƯBẢNCHỦNGHĨA

-TGeorgeHarris

Tronghơnnửathếkỷ,PeterF.Drucker,giờđã83tuổi,làmộtngườithầyvànhàtưvấnchocácnhàquảnlýkinhdoanh,cáctổchứcdịchvụnhânsựvàchínhphủ.Đôikhiđượcgọilà“chađẻ”củahọcthuyếtquảntrịhiệnđại,ôngkếthợpsựhiểubiếtsâusắccủamìnhvềcácquyền lựckinh tếvớinhữnghiểubiếtthựctếvềcáchthứccácnhàlãnhđạochuyểnsựhỗnloạnthànhcơhội.Vớitàinănghiếmthấyvềkhảnăngtổnghợp,Druckerđãnuôidưỡngnhữngýnghĩkhônggiớihạnvềnhữngngànhđầytrítuệ,từnghệthuậtcủaNhậtBản tớinhững lý thuyếtmạngcủa toánhọccaocấp.Tuynhiên,ônghọcđượchầuhết từnhữngcuộcđàmluậnsâusắcvớikháchhàngvàsinhviên:mộtmạnglướitoàncầubaogồmnhữngngườirútraýtưởngtừhànhđộngvàhànhđộngdựatrênýtưởng.

Từnăm1946,khicuốnsáchKháiniệmvềDoanhnghiệp(“ConceptoftheCorporation”)củaôngxácđịnhnhânviên lànguồn lựcchứkhôngphảichiphí,các tácphẩmcủaDrucker từđóvềsauđã trở thànhnguồntàinguyênquantrọngđốivớinhữngnhàlãnhđạotrongcácnềnvănhóachủyếutrênthếgiới,đặcbiệt là tronggiớinhữngngườiraquyếtđịnhhàngđầuởNhậtkhihọởgiaiđoạnquantrọnghướngtớivịtrídẫnđầucủakinhtếthếgiới.Một lượng lớn các tổ chức hiệu quả trên thế giới đang được dẫn dắt bởinhữngngườixemtácphẩmcủaDruckerlàkimchỉnamđịnhhướngchotrítuệcủahọ,hoặcchíítcũnglàngườicốvấndàydặnkinhnghiệmcủahọ.

Hầu hết những ý tưởng đột phá củaDrucker thường xuất hiện trước tiênởTạpchíKinhdoanhHarvard(HBR-HarvardBusinessReview).Ôngđãcó30bàibáotrênHRB,nhiềuhơnbấtkỳngườinàokhác.TrongấnbảnTháng9-Tháng10năm1992,ôngđưarakháiniệmcốtlõitrongcáctácphẩmmớicủa ông,Xã hội hậu tư bản chủ nghĩa(HarperCollins, 1993).Tạp chí kinhdoanhHarvardđãgửiT.GeorgeHarris,cộngtácviêncủaDruckertrong24năm,tớiTrungtâmQuảntrịDruckertạiTrườngClaremontởCaliforniađểhộiđàmvớiDruckertronghaingàyvềnhữngảnhhưởngthựctếcủacuốnsáchtớigiớiquảntrịviênngàynay.

HBR:Peternày,ôngluôntriểnkhainhữngýtưởngcủamìnhđếnmứctậncùngcóthểápdụngchomọingườiđangsốngvàlàmviệc.Vậy,ngàynaycácnhàquảntrịcóthểđiềuhànhdoanhnghiệpcủamìnhnhưthếnàotrongxãhộihậutưbảnchủnghĩa?

PeterDrucker:Bạncầnhọccáchquảnlýtrongcáctìnhhuốngmàbạnkhôngcóquyềnralệnh,tìnhhuốngmàbạnkhôngbịkiểmsoátvàcũngkhôngnắmquyềnkiểmsoát.Nhữngcuốnsáchvềquảntrịngàynaychủyếuvẫnnóivềviệc quản lý nhân viên cấp dưới.Nhưngbạn không thể đánhgiámột nhàquảnlýbằngtiêuchícóbaonhiêungườibáocáochoanhtanữa.Tiêuchuẩnđóngàynaykhôngcònýnghĩadosựphứctạpcủacôngviệc,thôngtinmànósửdụnghaytạora,vàcácloạiquanhệkhácnhaucầnthiếtđểhoànthànhmộtcôngviệc.

Tươngtự,cáctintứcvềquảntrịvẫnthamchiếuviệcđiềuhànhcáccôngtycon hay chi nhánh. Nhưng đây là cách tiếp cận của những năm 1950 và1960.Cómộtthựctếlàcáctậpđoànđaquốcgiađangnhanhchóngtrởnên“bịđedọatuyệtchủng”.Cácdoanhnghiệpđãtừngpháttriểntheomộthayhaicáchsau:đilêntừnhữngbướccơsở,hoặcmualạicôngtykhác.Trongcả hai cách, nhà quản trị nắm quyền điều khiển.Ngày nay, doanh nghiệppháttriểnbằngcácliênminhhaybằngmọihìnhthứcliênkếthayliêndoanhnguyhiểmmàrấtítngườihiểurõ.Dạngpháttriểnmớinàygâybốirốichocácnhàquảntrịtruyềnthống,nhữngngườitinrằnganhtaphảisởhữuhaykiểmsoátcácnguồnlựchaythịtrường.

Nhàquảntrịsẽvậnhànhcôngviệcthếnàotrongmộtmôitrườngkhôngcònhệthốngthứbậckiểutruyềnthốngnữa?

Anhcótinrằnganhsẽlàmviệcvĩnhviễnvớinhữngngườilàmviệcchoanhnhưngkhôngphảinhânviêncủaanh?Chẳnghạn,anhsẽngàycàngsửdụnghình thức thuêngoàingaykhicó thể.Dođó,có thểđoán trướcđượcrằngmườinămtớimộtcôngtysẽthuêngoàitấtcảcáccôngviệcvàsẽkhôngcóbậcthangnghềnghiệpdẫnlênvịtríquảnlý.Đểđạtnăngsuấtcao,anhphảithuêngoàicáchoạtđộngvốncóchấtlượngđãđượckiểmchứng.Hãytintôi,xuhướngthuêngoàiliênquanrấtítđếntínhkinhtếmàchủyếuliênquantớichấtlượng.

Ôngcóthểchomộtvídụminhhọa?

Hãylấyvídụvềbệnhviện.Tấtcảmọingườiởđóđềubiếttầmquantrọngcủasựsạchsẽ,nhưngcácbácsĩvàytákhôngbaogiờđểýtớiviệccácgóctườngđượcquétdọnnhưthếnào.Điềuđókhôngthuộchệthốnggiátrịcủahọ.Họcầnmộtcôngtyduytrìsựsạchsẽchobệnhviện.MộtcôngtytôibiếtởNamCaliforniacómộtngườidọnvệsinhlàmộtphụnữnhậpcưhọcvấnhạnchếđếntừMỹLa-tinh.Đólàmộtphụnữthôngminh.Côấyđãtìmracách thay tấm trảigiườngcủanhữngbệnhnhânốmnặngnhất,bấtkểkhókhăn đến đâu. Sử dụng cách của cô ấy, anh chỉ cần di chuyển bệnh nhânkhoảng6inch,vàcôấyđãcắtgiảmđượcthờigianthaytấmtrảigiườngtừ12 phút xuống còn 2 phút.Hiện nay cô ấy đang giữ trách nhiệm về hoạtđộngvệsinh,nhưngcôấykhôngphảilànhânviêncủabệnhviện.Bệnhviệnkhôngthểrabấtcứmệnhlệnhnàochocôấy.Họchỉcóthểnói:“Chúngtôikhôngthíchđiềunày,chúngtôisẽtìmcáchkhác”.

Điểmmấuchốtlà,nhàquảnlývẫnnóivềnhữngngười“phảibáocáo”chohọ,nhưngtừnàynênđượcloạirakhỏivốntừvựngcủaquảntrị.Thôngtinđang thay thếquyềnhành.Một trưởngphòng tài chính của công ty cóbộphậncôngnghệthôngtin(IT)thuêngoàichỉcóhaitrợlývàmộtnhânviênlễtân,nhưngquyếtđịnhcủaanhtatrênthịtrườngngoạitệcóthểlàmmấtđi-haykiếmđược-sốtiềntrongmộtngàynhiềuhơnphầnnhânviêncònlạicủacông tykiếmđược trongcảnăm.Mộtnhàkhoahọcgiữvai tròquyếtđịnhkhôngtiếnhànhcuộcnghiêncứunàotạiphòngthínghiệmlớnthậmchíkhôngcómộtthưkýhaychứcdanhnào,nhưngbảnthànhtíchcủaôngấycóýnghĩarằngôngấykhôngbịai“quảnlý”cả.Ôngấythậmchícòncóảnhhưởng lớnhơncảCEOcủacác tậpđoàn.Trongquânđội,đại táhảiquântrướcđâythườngxuyênralệnhchomộttiểuđoàn,nhưngngàynayôngtachỉcómộtnhânviênlễtânvàchịutráchnhiệmliênlạcvớimộtcườngquốcnàođó.

Trongtìnhhìnhmớinày,mọingườiđangcốgắngxâydựngmộtcơcấutổchức lý tưởng,nhìnchung làphẳngvớimộtvài lớpquản lývàđượcđịnhhướngtrựctiếpbởisựhàilòngcủakháchhàng.Cácnhàquảntrịcóthểtăngtốcthếnàotrướcthếgiớimớinày?

Hơnbấtcứđiềugìkhác,từngcánhânphảitựnhậntráchnhiệmvềmìnhhơnlàphụthuộcvàomộtcôngtynàođó.Tạiđấtnướcnày(Mỹ),vàbắtđầutạichâuÂuvàthậmchíNhậtBản,bạnkhôngthểhyvọngrằngnếubạnđãlàmchomộtcôngtysau5nămthìbạnsẽvẫnlàmởđóchođếnkhibạnnghỉhưu

trong40nămnữa.Haybạnkhôngthểhyvọngcóthểmuốnlàmgìthìlàmtạimộtcôngtytrongvòng40năm.Thựctế,nếubạnlàmộtngườihưởnglươngởbấtkỳmộtcôngtylớnnào,khảnăngcôngtyấysẽchiatáchnhỏratrongvòng10nămlàlớnhơnkhảnăngnóduytrìnhưcũ.

Đâylàxuhướngmới.CáccôngtylớnđãtrởthànhnhữngnhântốổnđịnhtrướcChiến tranh Thế giới I và trong những năm 1920 đã gần như đóngbăng.NhiềucôngtyđãtồntạiquathờikỳĐạiSuythoáimàkhônghềcósựthayđổinào.Vàsauđó làkhoảng thờigian30-40nămkhingười taxâythêmtầngtrêncáctòanhàchọctrờivànốithêmnhiềuphònglàmviệcgắnvàotòanhàvănphòngchính.Nhưngngàynayhọkhôngxâythêmtòanhàchọctrờicủariêngdoanhnghiệpnữa.Thựctếlà,trongmườinămqua,tỷlệnhânviênđượctuyểndụngbởicáccôngtythuộcnhómFortune500đãgiảmtừ30%xuốngcòn13%.

Trướcđâynhữngdoanhnghiệp từngđượcxâydựng theomôhìnhkim tựthápthìngàynayhọchuyểnthànhgiốngvớicáclềurạp.Ngàymaihọcóthểbiếnmấthoặcở trongtình trạnglộnxộn.VàđiềunàyđúngkhôngchỉvớicáccôngtythườngxuyênđượclêntrangđầucácbáonhưSearshayGMhayIBM.Côngnghệđangthayđổirấtnhanh,thịtrườngvàcơcấudoanhnghiệpcũngthế.Bạnkhôngthểxâydựngcuộcđờibạnxungquanhmộttổchứctạmthời.

Tôixinđưaramộtvídụđơngiảnvềcáchmàcácgiảđịnhđangthayđổi.Hầu hết những người tham gia chương trình quản lý mà tôi dạy ở vàokhoảng45tuổi,vàthườnglàcácnhàquảnlýngaydướivịtrícấpcaonhấttrongmộtcôngtylớnhoặcđangđiềuhànhmộtdoanhnghiệpquymôvừa.Khichúngtabắtđầuvào15-20nămtrước,conngườiởgiaiđoạnsựnghiệpđóthườnghỏi:“Làmthếnàochúngtôicóthểtrangbịkiếnthứcchobướcthăng tiến tiếp theo?”.Ngàynayhọhỏi: “Tôi cầnhọcnhữnggì để có thểquyếtđịnhmìnhsẽlàmgìtiếptheo?”.

Nếumộtngườitrẻtuổitrongbộcom-lêxámtừnglàđạidiệntiêubiểucholoạidoanhnghiệpcótuổithọlâudài,vậyhìnhảnhngàynaylàgì?

Nhậntráchnhiệmcánhânvàkhôngphụthuộcvàobấtkỳcôngtynào.Cũngquan trọng tương tự làviệcquản lýnghềnghiệpcủa riêngbạn.Bậc thangnghềnghiệpđãkhôngcònvà thậmchícũngkhôngtồn tạicơcấunàovốnđượcxemlàcáithangdâycủamộtngành.Ngàynaynógiốngnhưcâyleo,

vàbạnmangtheocondaocủariêngbạn.Bạnkhôngbiếtbạnsẽlàmgìtiếptheo,bạnkhôngbiếtrằngbạnsẽlàmviệctrongmộtvănphòngnhỏtạinhàhay trênmột giảng đường lớn, hay làmviệc lưu động.Bạnphải nhận lấytráchnhiệmtựhiểubảnthânmình,dođóbạncầntìmracôngviệcphùhợpkhibạnpháttriểnvàkhigiađìnhbạntrởthànhnhântốquantrọngtronghệthốnggiátrịvàlựachọncủabạn.

Đócóphảilàđiểmxuấtphátquantrọngtừnhữnggìcácnhàquảntrịtừngkỳvọngtrongquákhứ?

Phảinóirằng,nhữngthayđổitronghoạtđộngquảntrịđangxuấthiệnởmọinơi,chỉkhácvềthờigianbiểumàthôi.Chẳnghạnnhư,tôinhìnthấyngàycàngnhiềusựbốirốixuấthiệnởnhữngsinhviênNhậtBảnmàtôilàmviệccùngtrongnhiềunăm.Họhoàntoànhoangmang.Dùhọđượcgiáodụctốthơnchúngtakhiởcùngđộtuổiấyrấtnhiều,nhưngbỗngnhiênngườiNhậtđứnggiữangãbađường,giữaviệchoàntoànđượcquảnlývàviệcphảitựnhậnlấytráchnhiệmvềmình.Điềulàmhọlosợlàcácchứcdanhngàynaykhôngcònmangýnghĩanótừngđượcsửdụngnữa.DùbạnđangởẤnĐộhayởPháp,nếubạnlàTrợlýGiámđốccủaPhòngNghiêncứuThịtrường,mọingườitrướcđâysẽbiếtngaybạnđanglàmgì.Nhưngngàynayđiềuđókhôngcònđúngnữa,nhưchúngtađangthấytrongcáccôngtyđaquốcgia.Mộtngườiphụnữvừahoànthànhkhóaquảntrịnóivớitôikhônglâutrướcđâyrằngtrongvòng5nămtớicôấysẽtrởthànhtrợlýphóchủtịchcủangânhàngnơicôđanglàmviệc.Tôietôiphảibảocôấyrằngcóthểcôcầnmộtchứcdanh,nhưngnósẽkhôngcònmangýnghĩanhưcôđangnghĩnữa.

Vậylàcómộtnấcthangmớitrongcáithangcũ?

Đúng vậy, đó là tâm lý của các công ty lớn.Hầu hếtmọi người kỳ vọngphòngnhânsựsẽlàBa-hayMẹBell.KhiphòngnhânsựcủaAT&Tởvàođỉnhcaopháttriểnnhấtcủanó30nămtrước,nólàquyềnlựcthựcsựđằngsaumànhìnhlớn.Với tấtcảnhữngbàikiểmtravàkếhoạchnghềnghiệp,ngườitabiếtrằngmộtnhânviên27tuổinàođó,chotớikhianhta45tuổi,sẽtrở thànhmộtTrợ lýCEOvà chỉ có vậy, khônghơn.Họkhôngbiết rằngngườiđósẽởNebraskahayFlorida.Trừphianhtalàmmộtđiềugìđóthựcsựkhácbiệt,nếukhôngconđườngpháttriểnnghềnghiệpcủaanhtachođếnkhinghỉhưuđãđượcđịnhsẵn.

Thờithếrõràngđãthayđổi.Vàtrênthựctế,nhữngngườithuộcBellSystem

đã thành cônghơnhầuhết nhữngngười khác, bởi vì họ nhận thấy nhữngthayđổiđangtớitrongcácquyếtđịnhchốngđộcquyền.Họkhôngthểlờđicơhộiđó.Nhưnghầuhếtmọingườivẫnđểtâmlýcôngtylớnbámrễtrongnhữnggiảđịnhcủahọ.NếumấtviệcởSears,họsẽsăntìmcôngviệcmớiởK-martmàkhôngbiếtrằngcáccôngtynhỏmớilànguồnlựcchủyếutạoraviệclàmmớivàcũngcóđượcsựđảmbảonhưcáccôngtylớn.

Ngay cả hiện nay, rất ít ngườiMỹ đang tự chuẩn bị để tự chọn việc chomình.Khibạnhỏi:“Anhcóbiếtanhcólợithếởđiểmnàokhông?Anhcóbiết những hạn chế củamình không?”, họ sẽ nhìn bạn với cái nhìn trốngrỗng.Hoặchọthườngđưaranhữngcâutrảlờimơhồ,đôikhivônghĩa.Khichuẩnbịbảnthànhtích,họthườngcốgắngliệtkêcácvịtríhọđãkinhqua,nhưvẽlạicácbướctiếntrênmộtcáithang.Bâygiờlàthờiđiểmcầntừbỏviệcnhìnnhậncôngviệchayconđườngsựnghiệptheocáchchúngtatừnglàmtrướckia,vàcầnsuynghĩtheocáchtiếpnhậntừngcôngviệchaynhiệmvụnốitiếpnhau.

Mộtngườicầnchuẩnbịgìchonghềquảntrịkiểumớinày?

Trởthànhngườicógiáodụckhôngcònlàtiêuchíđầyđủnữa,ngaycảgiáodục về quản trị. Người ta nghe chính phủ Hoa Kỳ đang tiến hành cuộcnghiên cứu về nhữngmô tả công việcmới dựa trên tri thức chuyênmôn.Nhưngtôinghĩrằngchúngtacóthểphảinhảyquabướctìmkiếmcáctiêuchícủacôngviệcvàđithẳngvàochủđềchính-cáimàtôigọilànănglực.Bạncóthựcsựthícháplựctrongcôngviệc?Bạncóthểvữngvàngkhimọiviệc trởnênkhókhănvàhỗnloạn?Bạncóthểnắmbắtđượcthôngtin tốthơnnhờđọc,traođổivớingườikháchaynhìnvàocácbiểuđồhayconsố?Cólầntôihỏimộtvịquảnlýnọ:“Khingồivớingườikhác,mộtnhânviêncấpdướichẳnghạn,ôngcóbiếtmìnhcầnnóigìkhông?”.Sự thấucảmlàmộtnănglựcthiếtthực.Tôiđãcốgắngcổxúycholoạikiếnthứctựthânnàytrongnhiềunăm,nhưngngàynaynóđãtrởthànhmộtyêucầuthiếtyếuđểtồntại.

Mọingười,nhấtlànhữngngườitrẻtuổi,đềunghĩrằnghọmuốntấtcảnhữngtựdohọcóthểcó,nhưngthựcrađólàmộtđòihỏikhắtkhe,rấtkhóđểsuynghĩbạnlàaivàđiểmmạnhnhấtcủabạnlàgì.Đểgiúpmọingườihiểuvềtráchnhiệm,hệthốnggiáodụccủachúngtađangngàycàngphảntácdụng.Bạnở lại trườnghọc càng lâu, bạn càng ít phải đưa raquyếtđịnh.Chẳnghạn,quyếtđịnhxemnênchọnlớpTiếngPhápIIhaylớpLịchsửNghệthuật

chủyếudựatrênviệcbạncómuốndậysớmđểđếntrườnghaykhông.Và,cáctrườngsauđạihọccòntệhơnnữa.

Mọingườicóbiếttạisaomìnhchọncôngtylớnđểkhởinghiệp?Bởivìhầuhếtnhữngsinhviêntốtnghiệpkhôngbiếthọnênđặtmìnhvàođâu,vàrồicáccôngtythôngbáotuyểndụng.Nhưngngaysaukhiđượctuyểnvàquakhóađàotạođểtrởthànhnhânviênchínhthức,họphảibắtđầuquyếtđịnhvềtươnglai.Khôngaicóthểlàmviệcđóthayhọ.

Và ngay khi bắt đầu ra quyết định, nhiều người giỏi nhất đã quyết địnhchuyểnsangcáccôngtyquymôtrungbìnhtrongvòngbatớinămnăm,bởiởđóhọcóthểbứtphávàvươnlênvịtríquảnlýcấpcao.Nhưngnếukhôngquáchútrọngđếnsựcaothấptrongquảntrị,mộtngườicóthểbướclêntầngtrênvàtuyênbốdõngdạc:“Tôiđãlàmkếtoántrongbanăm,vànaytôisẵnsàngchuyểnsanglàmmarketing”.Hàngnămtôigọiđiệnthoạichosinhviêncũđểxemđiềugìđãdiễnravớihọ.Côngviệcthứhaithườngcũnglàcôngviệctrongcáccôngtylớn,bởivìmọingườiđãbắtđầucógiađìnhvàmuốncó sựđảmbảo.Nhưngvớinhữnggiađìnhcóhainghềnghiệpkhácnhau,vấnđềkhácsẽxuấthiện.Tạicác tổchứcnhỏhơn,bạnthườngcóthểgiảiquyếtvấnđềbằngcáchsắpxếpcảhaingườinamvànữchuyểntớicôngviệcmớiởcùngthànhphố.

Mộtsốbàikiểmtratâmlýđangtronggiaiđoạnpháttriểnngàynaycốgắnggiúpmọi người hiểu ra năng lực của họ.Nhưng nếu nền kinh tế thế giớiđangdịchchuyểntừmôhìnhralệnhsangmôhìnhtrithức,tạisaogiáodụckhôngxácđịnhxemailàmviệcgì?

Vìrấtnguyhiểmkhichúngtakhôngđánhgiámộtngườitheohiệuquảhoạtđộngmàtheokhảnăngthíchhợpvớicôngviệccủahọ.Cóthểthấylàrấtlạ,nhưngcáibẫylớnnhấtcủanềnkinhtếtrithứclànótrởthànhchếđộtrọngnhântàixưakiacủangườiTrungQuốc.Bạncóthểthấychủnghĩanănglựcdầndầnchiếmlĩnh.Tạisaomọingười thấycần thiếtphảinóivới tôi rằngngườinọngườikiathựcsựlàmộtnghiêncứuviêntốtdùanhtakhôngcóbằngtiếnsĩ?Rấtdễbịrơivàobẫydobằngcấpcóhaimặtcủanó.Chúngtaphảicânnhắckỹlưỡngkhiđolườngsựcốnghiếncủatừngconngười.

Vấnđềcàng trởnênnghiêmtrọng trong tổchứchoạtđộngdựa trên thôngtin.NhưMichaelHammerđãchỉrabanămtrướctrongTạpchíKinhdoanhHarvard,khimộttổchứctáicơcấuquanhthôngtin,phầnlớncáctầnglớp,

cấpđộquảnlýtrởnêndưthừa.Hầuhếtchúngđượcxácđịnhlàđãtồntạichỉđể truyền thông tin. Ngày nay, mỗi cấp quản lý có thêm rất nhiều tráchnhiệm thông tin.Hầuhết các công ty lớn đã cắt giảm số cấp quản lý đến50%,ngaycảởNhật.Toyotagiảmtừhơn20xuốngcòn11.GMgiảmtừ28xuốngdưới20,vàthậmchíconsốđócòngiảmxuốngnhanhchónghơnnữa.Cáctổchứcngàycàngphẳngvàphẳnghơn.

KếtquảlàcómộtsựhoảngsợthựcsựởNhậtBản,bởivìNhậtvốnlàmộtxãhộikếtcấutheochiềudọcdựatrêncáclớplangtinhtếvềđịavị.Mọingườiđềumuốntrởthànhkachoo(trưởngphòng),thànhngườigiámsáthaythuộcbộphậnquản lý.NướcMỹcũngchưacócâu trả lời.Chúng tavẫnkhôngbiết làm thếnàođể sửdụnghệ thốngkhen thưởngvàđánhgiáđểchuyểnmộtngườicónănglựcsangvịtríquảnlý.Tôikhôngquantâmtớilýthuyếtphổbiếnrằngmộtthếhệcácdoanhnghiệpsẽgiảiquyếtvấnđềcủachúngta.Doanh nghiệp là những thực thể chỉ quan tâm tớimộtmục đích.Nhàquảnlýlànhữngngườimangtínhtổnghợp,nhữngngườikếthợpcácnguồnlựclạivớinhauvàcónănglựcđể“đánhhơi”ranhữngcơhộivàthờiđiểmthíchhợp.Ngàynaytrigiácquantrọnghơnphântích.Trongxãhộimớicủacáctổchức,bạncầncókhảnăngnhậnracácchitiếtđểthấycáigìđangtồntạihơnlàthấynhữnggìchúngtamongđượcthấy.Bạncầnnhữngthínhgiảvôgiá,nhữngngườinóirằng:“Tôinghethấychúngtađangcốtriệttiêusảnphẩmmớiđểbảovệsảnphẩmcũ”.

Làmthếnàođểchúngtatìmranhữngngườiđó?

Cómộtcáchlàchúngtasửdụngcáccôngtynhỏnhưlànhữngcâulạcbộtrẻlàm bước đệm, như trong bóng chày.Một trong những người bạn có khảnăngnhấtcủatôiđãmuacổphầnthiểusốcủacáccôngtycontrongngànhcủaanhấy.Khitôinóirằngđiềuấychẳngcóýnghĩagìcả,anhấynói:“Tôiđangmuacáccâulạcbộtrẻ.Tôiđangđưanhữngconngườithôngminhvàtrẻtuổicủatôivàonhữngcôngtynàysaochohọcóđượcnhữngquyềnhànhcủa riênghọ.Họphải làmmọiviệcmàmộtCEOphải làmởmộtcông tylớn”.

Vàbạncóbiếtđiềulớnnhấtmànhữngnhàquảnlýtrẻtuổihọcđượcởvịtrímớicủahọlàgìkhông?Bạntôinóitiếp:“Chúngtađangcósốlượngtiếnsĩsinhhọcvàhóahọcnhiềuhơnnhữngngườibiếtlàmthựchành,vàhọphảihiểuđượcrằngkháchhàngcủahọkhôngphảilàtiếnsĩ,nhữngngườiđanglàmviệccũngkhôngphảitiếnsĩ”.Nóicáchkhác,họphảihọccáchnóitiếng

Anh thay vì viết công thức lên bảng. Họ phải học cách lắng nghe ngườikhác,nhữngngườikhônghềbiếtphântíchhồiquylàgì.Vềcơbản,họphảibiếtýnghĩavàtầmquantrọngcủasựtôntrọng.

Đólàmộtđiềukhóđểhọc,chứchưanóiđểdạyngườikhác?

Bạnphảitậptrungvàohoạtđộngcủacánhântừngngười.Cánhânphảitựđặtlênvaitrọngtráchxácđịnhxemđónggópcủaanhtasẽlàgì.Chúngtaphảiyêucầu-“yêucầu”ởđâychỉlàmộttừ,khôngcónghĩaépbuộc-ngườilaođộngsuynghĩxemđâulànhữngđónggóptốtnhấtmàhọcóthểmangđếnchocôngtytrong18thánghay2nămtới.Sauđóhọphảiđảmbảorằngnhữngđónggópđóđượcchấpnhậnvàđượcthấuhiểubởinhữngngườitrảlươngchohọvànhữngngườihọlàmviệccùng.

Hầuhếtmọi người không tự hỏi câu hỏi này, tuy nhiên nó rất rõ ràngvàquantrọng.Khitôihỏimọingườixemhọđónggópgìchotổchức,họđềunóinhữngđiềuđầyhứahẹnvà rấtsẵn lòng trả lời.Nhưngkhi tôihỏi tiếp“Anhđãbaogiờnóivớingườikhácvềđiềuđóchưa?”,câutrảlờithườnglà:“Không,điềuđókhôngcần thiết vì họđãbiết rồi”.Nhưng tất nhiên “họ”không biết. Chúng ta đã từng ở trong nền kinh tế giản đơn của 100 nămtrước,khihầunhưtấtcảmọingườiđềubiếtngườikhácđanglàmgì.Nhữngngườinôngdânbiếtnhữngngườinôngdânkhácđanglàmgì,vàcôngnhântrongnhàmáybiếtcôngnhâncácnhàmáykhácđanglàmgì.Nhữngngườihầutrongnhàhiểunhữngngườihầukhácđanglàmgì,cũngnhưtrongloạihìnhthứtưcủanềnkinhtế:cácchủcửahàngnhỏ.Khôngaicầnphảigiảithích.Nhưngngàynaykhôngaibiếtngườikhácđanglàmgì,ngaycảkhihọởtrongcùngmộttổchức.Tấtcảnhữngngườibạnlàmviệccùngcầnphảibiếtnhữngưutiênhàngđầucủabạn.Nếubạnkhônghỏivàkhôngnóivớingườikhác,đồngnghiệpvàcấpdướisẽtựướcđoánvàtấtnhiênlàkhôngchínhxác.

Vậy,hệquảcủaviệcthiếugiaotiếphiệuquảlàgì?

Khikhônggiaotiếp,bạnkhônglàmđượcnhữnggìthuộcvềthếmạnhcủamình.Tôisẽlấyrađâymộtvídụ.Cáckỹsưtronglớpcủatôi,khôngtrừmộtai,đềunóirằnghọdùnghơnnửathờigiancủamìnhvàoviệcchỉnhsửavàhoànthiệncácbáocáo-nóicáchkhác,vàoviệchọítcókhảnăngnhất.Họthậmchíkhôngbiếtrằngbạnphảiviết,viếtlạirồilạiviếtlại.NhưngxungquanhcóbaonhiêungườichuyênvềngônngữtiếngAnhđểlàmviệcđócho

họ.Mọingườihiếmkhi tập trungchúývàođiểmmạnhcủamình.Chẳnghạnnhư,saukhisuynghĩmộtthờigiandài,mộtkỹsưnóivớitôirằngthếmạnhcủaanhấylàcôngviệcthiếtkếbanđầu,vớinhữngýtưởngcơbản,nhưngkhôngphảilàhoànthiệnsảnphẩmcuốicùngvớinhữngchitiếtnhỏ.Chođếntậnlúcđó,anhchưahềnóivớiai,thậmchícảvớibảnthânanhấy.

Ôngkhôngtánthànhviệctựphântíchmộtmìnhsao?

Không.Anhkhôngnhữngphảihiểunănglựccủabảnthânanh,màanhcònphảibiếtđiểmmạnhcủanhữngngười anhphâncôngcôngviệccũngnhưcủađồngnghiệpvàôngchủcủaanh.Quánhiềunhàquảnlývẫntheochếđộbìnhquânchủnghĩa.Họvẫnnóivề“nhữngkỹsưcủachúngtôi”.Tôibảohọ:“Nàyanhbạn, anhkhôngcónhữngkỹ sưcủaanh.Anhchỉ có JoevàMary, JimvàBob,vàmỗingười trong sốhọđềukhácnhau”.Anhkhôngquảnlýlựclượnglaođộng,màanhquảnlýnhữngcánhânriêngbiệt.AnhphảibiếtvềhọrõtớimứcanhcóthểtớigặpvànóivớiMaryrằng:“Marynày,nếucônghĩcônênđượcthăngtiến lênnấccôngviệc tiếp theothìcôphảihọccáchkhôngthườngxuyêngâygổnữa.Hãyquênđirằngcôlàphụnữ,côlàmộtkỹsư!Vàcôphảithậntrọngtrongcưxửhơnnữa.Đừngđểtới5giờkém10vàochiềuthứSáucômớiyêucầumọingườilàmviệcngoàigiờtrongkhicôbiếtviệcđótừ9giờsáng!”.

Chìa khóa tạo hiệu suất cho nhân viên tri thức là khiến họ tập trung vàonhiệmvụthựcsự.Anhcóbiếttạisaohầuhếtcáctrườnghợpthăngtiếnnhânsựngàynayđềuthấtbạikhông?Theokinhnghiệmcủatôi,mộtphầnbasốđórõrànglàthảmhọa,trongkhimộtphầnbakháclàchứngđaulưngkinhniên. Không quá một phần ba số trường hợp là có hiệu quả. Tất nhiên,trườnghợptiêuchuẩnlàmộtnhânviênkinhdoanhthăngtiếnlênvịtrígiámđốckinhdoanh.Côngviệcđócóthểthuộcmộttrongbốnnhóm-giámđốckinhdoanh,giámđốcmarketing,giámđốcthươnghiệu,hoặcmộtnhânviênkinhdoanhsiêuhạngmởramột lĩnhvựchoàn toànmới.Nhưngkhôngainhậnthứcđượccôngviệcđólàgì,dođóngườiđượcthăngtiếnchỉcốgắnglàmtốthơnnhữngcôngviệcđãgiúpanhtađượcthăngtiến.Khônggìsailầmhơnthế!

Xinmởrộnghơnnữaýtưởngcủaôngvềtráchnhiệmthôngtinvànóđượcápdụngnhưthếnàotrongxãhộihậutưbảnchủnghĩa?

Quánhiềunhàquản lýnghĩ rằngcácchuyêngia côngnghệ thông tinbiết

nhàquảnlýcầnthôngtingìchocôngviệcvàthôngtinnàonhàquảnlýphảicung cấp cho chuyên gia công nghệ thông tin. Thông tinmáy tính có xuhướng tập trungquánhiềuvàonhững thông tinnộibộ,khôngphảinguồnthôngtinbênngoàivà thôngtinkháchhàng.Trongtổchứcngàynay,anhphảicótráchnhiệmvềthôngtinbởivìđólàcôngcụchínhcủaanh.Nhưnghầuhếtmọingườikhôngbiếtphảisửdụngcôngcụđóthếnào.Mộtsốítcókiếnthứcvềthôngtin.Họcóthểđánhbài“Marycóconcừunhỏ”(“Maryhadalittlelamp”)nhưngkhôngthểchơicáctácphẩmcủaBeethoven.

GầnđâytôicónghechuyệnmộtgiámđốcthươnghiệucủamộtcôngtydượcOTClớnđãcốgắngcóđượcnhữngtàiliệukhoahọcvềsảnphẩmmàanhtađangkhuyếchtrươngtrênthịtrường.Nhưngngườithủthưcủadoanhnghiệpphànnànvớicấptrêncủaanhta.Theoquyđịnhcủavịcấptrên,côấychỉcungcấpnhữngkiếnthứckhoahọcchuyênsâuchocácnhàkhoahọchoặcluậtsưcủacôngty.Thếlàvịgiámđốcthươnghiệunọđượctưvấnrangoàivàtìmthôngtintrênmáytínhvớikhoảng20bàibáonóivềsảnphẩmcủamình,nhờvậyanhtabiếtcáchpháttriểnmộtchươngtrìnhquảngcáotrungthực.Điểmmấuchốtcủacâuchuyệnlàvịgiámđốcthươnghiệutrênđanghướngtớivịtrídẫnđầuđoàndiễuhành:cóđến99trongsố100vịgiámđốcthương hiệu không biết họ cần loại thông tin như vậy cho khách hàng vàkhôngcóbấtkỳmanhmốinàođểcóđược thông tinđó.Bướcđầu tiên làphảibiếtnói:“Tôicầnbiết”..

Vàrấtnhiềungườikhôngbiếtvềtầmquantrọngcủabướcnày.Tôitừnglàmviệcvớimộtgiámđốcthôngtinởmộttổchứctàichínhlớnđãđầutư1,5tỉđôlaMỹvàohệthốngthôngtin.Anhấyvàtôinóichuyệncảbuổisángvề8nhânviênnữvà10nhânviênnamthuộcbộphậncủaanhấy.Họrấtthôngminh,nhưngkhôngaitrongsốhọcóthểsuynghĩnghiêmtúcxemthôngtinnàohọcầnđểphụcvụkháchhàng.Khi tôi chỉ rađiềuđó,họnói “khôngphảisếpsẽnóichochúngtôibiếtsao?”.Cuốicùngchúngtôiđãthốngnhấtsẽgặplạisaumộtthángđểhọcóthểsuynghĩthấuđáoxemhọcầnnhữngthôngtingì-vàquantrọnghơn-họkhôngcầnnhữngthôngtingì.

Vậymộtnhàquảnlýsẽbắtđầuconđườnghướngtớitráchnhiệmthôngtincủamìnhbằngcáchxácđịnhlỗhổngtrithức?

Chínhxáclànhưvậy.Đểhiểubiếtvềthôngtin,bạnphảibắtđầubằngviệctìmhiểuxembạncầnphảibiếtđiềugì.Quánhiềuýkiếntậptrungvàocôngnghệ,thậmchítồitệhơnlànóivềtốcđộcủacảitiến,luônluônphảinhanh

hơn,vànhanhhơnnữa.Loạiýthứcgắnliềnvớicác“chuyêngiachỉnhsửa”nàykhiếnchúngtalạchướngkhỏibảnchấtcơbảncủathôngtintrongcáctổchứcngàynay.Đểhìnhthànhnêncáchthứcthựchiệncôngviệc,bạnphảibắtđầutừnhữngcôngviệccụthể,sauđónạpthôngtinvào,vàcuốicùnglàcácmốiquanhệnhânsựcầnthiếtđểhoànthànhcôngviệc.

Nhữngđiểmnhấnhiệntạitrongviệctáitổchứcnhấtthiếtphảicónghĩalàchuyểnđổimộttổchứctừdòngsựvậtsangdòngthôngtin.Máytínhhiếmkhilàcôngcụcủaquátrìnhnày.Nếubạntớimộtcửahàngbándụngcụđểmuamộtcáibúa,bạnsẽkhônghỏiliệubạnnênbọcthảmvàobànghếhaynênsửacáicửa!Nóitheongônngữcủacácnhàbiêntập,biếtcáchđánhmáychữ không khiến bạn trở thành nhà văn. Ngày nay khi tri thức đang dầnchiếmvị trícủa tưbảnvàvới tưcáchnhưmột lựcđẩy trong tổchức trêntoànthếgiới,rấtdễnhầmlẫndữliệuvớikiếnthứcvàcôngnghệthôngtinvớithôngtin.

Vậyđâulàvấnđềtồitệnhấttrongviệcquảnlýcácchuyênviêntrithức?

Mộttrongnhữngxuhướngthoáihóanhấtcủa40nămqualàniềmtinrằngnếubạnlàngườidễhiểu,bạnlàkẻtầmthường.Khitôilớnlên,tôitựnhiênxemrằngcácnhàkinhtếhọc,vậtlýhọc,tâmlýhọc-nhữngngườidẫnđầutrongbấtcứlĩnhvựcnào-đềucótráchnhiệmlàmchongườikháchiểuđượcmình.Einsteinphảibỏranhiềunămrònglàmviệcvớibacộngtácviênkhácnhauđểlàmchothuyếttươngđốicủaôngtrởnêncóthểhiểuđượcđốivớinhữngngườibìnhthường.NgaynhưJohnMaynardKeynescũngcốgắngrấtlớnđểcácnguyênlýkinhtếcủaôngcóthểhiểuđược.Cólần,tôiđãnghethấymộthọcgiả lớn tuổi từchốimộtcáchnghiêmtúccôngtrìnhcủamộtđồngnghiệptrẻvìcónhiềuhơnnămngườihiểuđượcanhbạntrẻđóviếtgì.Điềuđóthựcsựđãxảyra.

Chúngtakhôngthểchấpnhậnsựngạomạnđó.Trithứclàquyềnlực,đólàlýdo tại saonhữngngười từngcónó trongquákhứđãcốchegiấunóđi.Trongxãhộihậutưbảnchủnghĩa,quyềnlựctớitừviệctruyềnbáthôngtinđểkhiếnnótrởnênhiệuquả,chứkhôngtớitừviệcgiấugiếmthôngtin.

Nghĩa là bạn phải không khoan nhượng với sự ngạo mạn về trí tuệ. Tôimuốnnhấnmạnhmộtlầnnữarằng:Khôngkhoannhượng!Ởbấtkỳcấpđộnào,conngườitrithứcphảilàmngườikháchiểuđượcmình,vàdùnhàquảnlýtớitừbấtcứlĩnhvựcnào,anhtacũngphảicốgắnghiểungườikhác.Anh

taphảikhôngchỉlàngườigiảithíchmàcòntạorasựcânbằnggiữanhữngvấnđềchuyênmônvàsựbóctrầnmộtvấnđềnàođó.

Bóctrầnvấnđềlàmộtkỹthuậtquantrọng.Cómộtminhhọarấthay,bạnhãynhìnvàobảntindựbáothờitiết,nơimàcácnhàkhítượnghọc,toánhọcvànhữngchuyêngiakháccùng làmviệcvớinhómchuyêngiadữ liệuvệtinh.Mộtmặt,ngườichâuÂucốgắngkếtnốicáclĩnhvựchoàntoànkhácnhaunàylạiquacácgiámđốcthôngtin.Mặtkhác,ngườiMỹlạiluânphiêntừnhữngbướcđầutiên.Giảđịnhrằngbạnđặtmộttiếnsĩngànhkhítượnghọctrongmộtnhómlàmviệcvềmôhìnhtoánmớicủacáccơnbãotrongbanăm.Anhtakhôngphảilànhàtoánhọc,nhưnganhtabịđặtvàogiữanhữnggìmàcácnhàtoánhọcgiảđịnh,nhữnggìhọloạitrừvànhữnghạnchếcủahọ.Ngườitakểvớitôirằng,bằngsựkếthợpgiữanhữnggìđượcbóctrầnravàkhảnăngtựgiải thích,ngườiMỹđãtiếpcậnđượcgầnnhấtvớidựbáovớiđộchínhxáccaogấpbalầnsovớingườichâuÂu.Vàkháiniệmvềsựbóc trầnvấnđề (exposure) thực sựcó ích trongviệcquản lýbất cứnhómchuyêngianào.

Cóphảitồntạimộtthựctếrằngmộtsốnhómđãxemsựbóctrầnvấnđềvàngườigiảithíchvấnđềlàlýdotạisao”độinhóm”lạitrởthànhmộtđềtàinóngbỏng?

Córấtnhiềuđiềuvônghĩatrongnhữnggìngườitanóivềđộinhóm(team),cứnhưthểđộinhómlàmộtđiềugìđórấtmớimẻ.Chúngtathựcrađãluônlàmviệctheonhóm,vàtrongkhithểthaođemđếnchochúngtahàngtrămloạihìnhnhóm, thì chỉ cómột sốmôhình cơbảnđược chọn.Quyếtđịnhthenchốtlàviệcchọnrađúngloạihìnhnhómphùhợpvớicôngviệc.Bạnkhông thể trộngiữa loạihìnhbóngđávàđánhđôi tennis.Có thểdựđoánđượcrằngtrongvàinămtới,hầuhếtcácnhómtruyềnthốngsẽ trởlại,môhìnhnhómmàởđóngười ta sẽ tiếnhànhhoạtđộngnghiêncứu trước, rồichuyểnýtưởngchophòngkỹthuậtđểpháttriển,rồichuyểnchophòngsảnxuất để chế tạo.Nógiốngnhưmột đội bóng chàyvậy.Có lẽ bạn biết tôicũngcómộtchútkinhnghiệmvớihoạtđộngquảnlýđộibóngchày.

Điểmmạnhtuyệtvờicủađộibóngchàylàbạncóthểtậptrungchuyênmôn.Bạn chọn Joe làm người đánh bóng, và bạn giải quyết vấn đề được đánhbóng.Hầunhưkhôngcósựcanthiệp,khônghềgiốngvớiđộibóngđáhaybannhạcjazz-mộtmôhìnhđangẩnđằngsaurấtnhiềuđộinhómngàynay.Cáccầu thủ trongđộibóngđádichuyểncùngnhaunhưngmỗingườigiữ

mộtvịtrítươngđốivàkhôngđổi.Bannhạcjazzcóđộlinhhoạtđángkinhngạcvìmỗi người đềubiết rõ vềnhau tớimứchọ cùnghiểukhi nàokèntrumpetchuẩnbịdiễnsôlô.Môhìnhbannhạcđưaramộtquytắctuyệtvời,vàcuốicùngcóthểtrởthànhmôhìnhđượcyêuthích,đặcbiệttrongcácnhàmáy sản xuất ô tô của Nhật, bởi vì chúng ta không cần thiết phải nhanhchóngtạoracácmôhìnhmớinhưchúngtađãvàđanglàm.

TôibiếtmộtvàicôngtyĐứcđãápdụngphươngphápquảntrịtheomôhìnhđộibóngchày,dùhọcónhậnrađiềuđóhaykhông.Thếmạnhcủamôhìnhấylàrấtrõràng:đólàmôhìnhtuyệtvờiđểkhámphávàpháttriểnnhữngtrithứccũ,vàcáccôngtyquymôtrungbìnhcủaĐứccóthểlàmtốthơncáccông ty lớnđơngiảnvìhọcó thể tập trung tốthơn.Mặtkhác,khichuyểnsangngànhmới,từđiệntửsangcôngnghệsinhhọc,cácnhàkhoahọcĐứccó thể làm việc tốt, nhưng hệ thống dạy nghề truyền thống của họ khôngkhuyếnkhíchsựđổimới.

Vậy là,khôngcườngđiệugìcả,hình thứcnhómđãgiúpcácnhàquản trịđịnhhướngchomộtxãhộihậutưbảnchủnghĩa?

Tưduyvềnhómlàmviệcgiúpchúngtalàmnổibậtđượcvấnđềchungvềcáchquảnlýtrithức.Trongviệctạoranhữngtrithứcmớiquantrọng,cáctậpđoàncủaAnhmàtôilàmviệccùnglàngườitiếnxahơntấtcả.Nhưnghọchưabaogiờlàmgìnhiềuchocácchuyêngiacủahọ,mộtphầnvìcáccôngtycủaAnhkhôngđánhgiácaođúngmứcnhữngngườicó thiênhướngkỹthuật.Tôikhôngbiếtbấtcứmộtkỹsưnàotrongnhómnhữngnhàquảnlýởcôngtyđó.NhữngngườibạnNhậtcủachúngtalạiởtháicựcđốilập.Trongkhichưachuyênmônhóacaotrongnhữngtiếnbộvềcôngnghệ,họđãxemtrọng tri thức và khiến chúng tạo ra năng suất rất nhanh.Mặt khác, ở đấtnước này (nướcMỹ), chúng ta không hoàn thiện nhiều lắm những ngànhcôngnghiệpđangtồntại.Ngànhcôngnghiệpôtô,chotớigầnđây,đãrấthàilòngvớinhữngcôngviệcvẫnđượclàmtừnăm1939.Nhưngkhichúngtakhámpháramáyvi tínhvàcôngnghệsinhhọc,chúngtasẽđạt thànhtựucaonhấtkhiđiđếnmộtcôngnghệphávỡmọinềntảngcũ.

Đâulàbàihọcvềtấtcảnhữngđiềunàyđốivớinhàquảnlý?

Bàihọc là:năng suất của tri thứcbaogồmcảhaimặtđịnh lượngvàđịnhtính.Dùchúngtabiếtrấtítvềđiềunày,nhưngchúngtacóthểnhậnrarằngcácnhàquản trị phải đồng thời là giámđốc củanhững chuyênviênvà là

ngườichịutráchnhiệmtổnghợptrithứctừnhiềulĩnhvựckhácnhau-cóthểgọilàtrithứcởdạngsốnhiều(knowledges).Tìnhthếnàythựcsựlàmốiđedọachocácnhàquảntrịtruyềnthống,nhữngngườichỉbiếtkhoatrươngmớkiếnthứcsáchvởmỗikhiđềcậptớivấnđềtrítuệ,nhữngngườichỉbiếtlolắngvềviệcsavàotínhtoántàichínhthiệthơntrongviệcđitìmsựtôntrọngtrong lĩnh vực chuyênmôn của họ.Nhưng trong thế giới hậu tư bản chủnghĩa,nhữngtríthứcsáchvởvànhữngngườiíthọchơnphảichơicùngvớinhautrongmộtđội.

Điềuđónghecóvẻkhádânchủ.Liệuxãhộihậutưbảnchủnghĩadựavàotrithứchơntưbảnsẽtrởthànhmộtthứchủnghĩabìnhquân?

Không.Cáctừtrênđềubỏsótđiểmmấuchốt.Dânchủthểhiệnmộttổchứccóphạmvihẹpvề chính trị và luật pháp.Hay tôi cũngkhông sửdụng từthông dụng “tham gia”. Nhưng tệ hơn nữa là khái niệm trao quyền. Đókhôngphảilàbướcđitốtđểhướngtớiviệctáchquyềnlựcrakhỏicấpquảnlýcaonhấtvàđặtxuốngcấpdướicùng.Đóvẫnlàquyềnlực.Đểxâydựngmộttổchứchoànthiện,bạnphảithaythếquyềnlựcbằngtráchnhiệm.

Nhânnóivềngônngữ,tôicảmthấykhôngthoảimáikhidùngtừnhàquảnlýbởinóámchỉcảnhữngngườibịquản lý,haycấpdưới.Tôinhậnramìnhthườngxuyêndùngtừngườithihànhhơn,vìnóngầmchỉtráchnhiệmđốivớimộtlĩnhvực,màkhôngnhấtthiếtphảithốngtrịhaychiphốingườikhác.Từ sếp (cấp trên) xuất hiện trong Chiến tranh Thế giới II hữu ích trênphươngdiệnnócóthểđượcsửdụngđểgợiýtớivaitròcủanhữngngườitưvấn dày dạn kinh nghiệm, người có thể ủng hộ bạn bằngmột quyết định.Nhữngtổchứcmớiphảipháttriểnngoàimốiquanhệphâncựccấptrên/cấpdưới và hướng tớimối quan hệ người bảo trợ và tư vấn. Trong những tổchứctruyềnthống-tổchứccủa100nămvừaqua-bộkhunghaycấutrúcnộibộlàsựkếthợpcủathứbậcvàquyềnlực.Trongcáctổchứcđangnổilên, đó phải là sự kết hợp giữa hiểu biết lẫn nhau và trách nhiệmđối vớinhau.


HẾT

[1]Bosses:Cácôngchủ.

[2]“TheDailyDrucker:366DaysofInsightandMotivationforGettingtheRightThingsDone”-PeterF.Drucker(2004).

[3]JohnCalvin(10/07/1509-27/05/1564)lànhàthầnhọchàngđầutrongthờikỳKhángPháp(ProtestantReformation),vàlànhântốchínhđónggópchosựpháttriểnmộthệthốngtưtưởngCơĐốcgọilàThầnhọcCalvin.

[4]Nguyênvăn:“Whattodo”.

[5]Nguyênvăn:“TheoryoftheBusiness”.

[6]CEO-ChiefExecutiveAssistant:(Tổng)giámđốcđiềuhành.

[7] Alfred Pritchard Sloan (23/05/1875-17/02/1966) chủ tịch hội đồngquảntrịtậpđoànGMtừnăm1937đếnnăm1956,thờikỳpháttriểnmạnhmẽnhấtcủaGM.

[8]HọcviệnquânsựhàngđầucủaMỹ,nằmcáchthànhphốNewYork50dặmvềphíaBắc,chuyênđàotạocácsĩquancaocấp.

[9]Nguyênvăn:Universalbank.

[10]Keiretsu: Hình thức tập đoàn công nghiệp lớn củaNhật bao gồmnhiềudoanhnghiệphoạtđộngtrongnhữnglĩnhvựckhácnhauvậnhànhđộclậpnhưngliênkếtvớinhauvàgắnbóchặtchẽvềmặtlợiích,thườngđượctíchhợptheochiềudọchoặcngang.

[11] Ngày nghỉ của Ngân hàng (Bank Holiday): Ngày 6 tháng 3 năm1933,haingàysaukhinhậmchứctổngthống,RooseveltđãratuyênbốđóngcửamọingânhàngởMỹtrong4ngàychođếnkhiQuốchộihọpphiênđặcbiệt.Ngày9/3/1933,QuốchộiHoaKỳđãthôngquaSắclệnhkhẩncấpvềNgânhàng.Thôngthường,độngtháiđósẽtạonênmộtlànsónghoảngloạnlớn,nhưngthựctếnóchỉtạoramộtsựgiảitỏachung.TrướchếtvìrấtnhiềubangcủaMỹđãđóngcửangânhàngtrướcngày6/3.Thứhailà,Rooseveltđãmôtảmộtcáchláucávàđầyhoamỹrằngquãngthờigianđólà“Ngày

nghỉ của ngânhàng”.Và cuối cùng, hànhđộngđó cho thấy chính phủđãthựcsựbắttayvàogiảiquyếtnhữngcảnhbáovềsựsụpđổcủangânhàng.

[12]MộtngọnnúitrongdãyAlpsnằmtrênbiêngiớiThụySĩvàÝ,cao4.500mét.

[13]Nguyênvăn:Nonemployees.

[14]Productivity.

[15]“Onebestway”.

[16]“TotalQualityManagement-TQM”.

[17]Labor.

[18]Capital.

[19] Industrial Revolution: CuộcCáchmạngCông nghiệp được cho làdiễnratừnửacuốithếkỷ18đếngiữathếkỷ19,bắtđầutừnướcAnh.

[20] Nguyên tắc Peter do hai tác giả Tiến sĩ Lawrence J. Peter vàRaymondHullđềxuấttrongcuốnsáchcủahọThePeterPrinciple,nguyêntắc này phát biểu rằng: Trongmột cơ cấu tổ chức,mọi nhân viên đều cókhuynhhướngtiếntớimộtvịtrícaohơnvàhọtỏrathiếunănglựchơn,chođếnkhihọđạttớivịtrícaonhất,nơihọhoàntoànkhôngcónănglực.

[21]“Widowmaker”.

[22]Internationalvicepresident.

[23]“Nonjob”.

[24]Entrepreneurialpersonality.

[25]Entrepreneurship.

[26]HMO(HealthMaintenanceOrganization):Hình thức tổchứccungcấpdịchvụchămsócsứckhỏethuphítrước,tươngtựnhưbảohiểmytế.

[27]MCICommunicationsCorpđượcthànhlậpnăm1963vàpháttriểnthànhnhàcungcấpdịchvụđiệnthoạiđườngdàilớnthứhaicủaMỹ.CôngtylàcôngcụdẫntớinhữngthayđổivềluậtphápvàquyđịnhdẫntớisựbẻgãythếđộcquyềncủaAT&Tvàthúcđẩytínhcạnhtranhtrongngànhđiện

thoạiđườngdàitạiMỹ.

[28] Sprint Nextel Corporation, gọi tắt là Sprint, là một công ty viễnthông sở hữu và vận hànhmạng lưới thông tin viễn thông không dây lớnnhấtvàlànhàcungcấpdịchvụthôngtinđườngdàilớnthứbacủaMỹ.

[29]Điềunàyđãđượcnêuramộtcáchrõràngtrongbàiviết“Sứcépthứhailênlợinhuận”(“Thesecondsqueezeonprofits”)củaJ.RogerMorrisonvàRichardF.NeuschelintrênTạpchíkinhdoanhHarvardsốTháng7&8năm1962, trang 42.Thamkhảo thêm trong “Những đồng đôla khác” củaLouisE.NewmanvàSydneyBrunelltrongcùngbảnin,trang74.

[30]Xemcáctìnhhuốngkinhdoanh(op.cit.)củaMorrisonvàNeuschel,và “Kế toán lập-kế-hoạch-lợi-nhuận cho các doanh nghiệp nhỏ” của JohnDearden in trong Tạp chí kinh doanh Harvard số Tháng 3&4 năm 1963,trang66.

[31]Nguyênvăn:Defensiveresearch.

[32]TheolýthuyếtvềquảntrịcủaRichardKoch,cáchoạtđộngđầutưđược phân vào bốn nhóm, trong đó nhóm “bò sữa” là nhómmang về lợinhuậncaochodoanhnghiệpnhưngđãđạttớimứcbãohòa,ítcókhảnăngpháttriểnhơnnữa.Chiếnlượcthíchhợpchonhómnàythườnglàtranhthủthulợinhuậnmàkhôngđầutưthêm.

[33]Activity-BasedCosting(ABC)làmôhìnhkếtoángiáthành(chiphí)trongđóxácđịnhcáchoạtđộngtrongmộttổchứcvàtínhchiphícủatừnghoạtđộngđóvàogiáthànhsảnphẩmvàdịchvụdựatrêntỉlệsửdụngmỗihoạtđộng:môhìnhnàyápdụngnhiềuchiphígiántiếpvàchiphíchunghơnlàchiphítrựctiếp.

[34]Nguyênvăn:LegalFiction.

[35]Nguyênvăn:EconomicReality.

[36] CácKeiretsu có tiền thân là các Zaibatsu - tập đoàn công nghiệpkhổng lồ kiểm soát nền kinh tế nước Nhật trước thế chiến thứ hai. MộtKeiretsucócấutrúctheokiểutậpđoàn,gồmnhiềucôngtythànhviên.Cáccông ty này xoay quanhmột ngân hàng vàmột công ty thươngmại. NộidungquantrọngnhấtcủaKeiretsulàtạoramốiliênkếthàngnganggiữacáccôngtylàmănvớinhaubằngphươngthứcxâmnhậpsâuvàonhauquaviệc

muacổphầncủađốitác.Phươngthứcnàyđặcbiệtphổbiếntrongquanhệgiữanhàsảnxuấtvớicácnhàthầuphụcủahọ.

[37]TôiđãthảoluậntươngđốisâuvềEVAtrongquyển“Quảnlýhướngtới kết quả” (“Managing for results”) xuất bản năm 1964, nhưng các nhàkinh tếhọckinhđiển thếhệ trước tôi,AlfredMarshall củaAnhvàEugenBohmBawerkcủaÁo,đãbànluậnvềEVAtừnhữngnămcuối1890.(Chúthíchcủatácgiả).

[38]Conglomerate - còn gọi là công ty đại tổ hợp, là sự kết hợp giữanhững công ty hoạt động trong các lĩnh vực hoàn toàn khác nhau.Conglomeratethườngrấtlớnvàcóthểđượchìnhthànhbằngcáchsápnhậpnhiều hơn ba công ty với nhau. Điển hình của conglomerate ở Nhật làKeiretsu,ởHànQuốclàChaebol.

[39]Foot: đơnvị đo chiềudài, 1 foot=0,3048mét.Pound: đơnvị đotrọnglượng,1pound=0,454kg.

[40]Nguyênvăn:Frontline.

[41]Trongngữcảnhnày,“vấnđề”(“problems”)đượchiểulànhữngvụviệc,khókhănhaytrởngạicầnđượcgiảiquyết.

[42]Nguyênvăn:“Listenfirst,speaklast”.

[43]BảnmôtảtiêuchuẩnnhấtlàcủaPhilipWoodruff,NhữngkẻcaitrịẤnĐộ(“ThemenwhoruledIndia”).

[44]AlfredD.Chandler,Jr.đãghichéplạimộtcáchxuấtsắcquátrìnhnày trong hai cuốn sách của ông: Chiến lược và cơ cấu (Strategy andStructure),Cambridge:MITPress1962,vàBàn tayhữuhình(TheVisibleHand),Cambridge:HarvardBusinessPress,1977,-chắcchắnđâylànhữngnghiêncứutốtnhấtvềlịchsửcủaquảnlýđốivớibấtcứmộtđịnhchếnào.Bảnthânquátrìnhnàyvàkếtquảcủanócũngđượctrìnhbàyvàphântíchtronghaicuốnsáchcủatôi:Kháiniệmvềdoanhnghiệp(TheConceptoftheCorporation), New York: John Day, 1946; và Nghiệp vụ quản lý (ThepracticeofManagement),NewYork:HarperBrothers,1954.

[45]LuậtGI(GIBillofRights)cótêngọichínhthứclà“Luậtgiúpquânnhântáithíchnghi”banhànhtạiMỹnăm1944bởiTổngthốngRoosevelt.Luậtnàynhằmđemđếnnhữngcơhội chocáccựuquânnhân thamchiến

trongChiếntranhThếgiới thứII,cungcấpnhữnghỗtrợnhưdịchvụy tếmiễnphí,muanhàvàkinhdoanh,vàđặcbiệtlàgiáodục.(GI-GovernmentIssue:línhMỹ).

[46]Independent.

[47]Self-employed.

[48]LiênminhHansa(HanseaticLeague)làliênminhgiữacácthànhphốthươngmạivàcácphườnghộinghề.Họduy trì cơchếđộcquyềndọcbờbiểnBắcÂu,từbiểnBaltictớiBiểnBắcvàbêntronglụcđịa,trongsuốtthờikỳ từ cuối thờiTrungCổ tới đầu thờiHiện đại (thế kỷ 13-17 trướcCôngnguyên). Các thành phố và làng nghề thuộcHansa có hệ thống luật phápriêngvàhọtựtổchứcbảovệhỗtrợlẫnnhau.

[49]Trongsốcácnỗlựcđểápdụngphươngchâmlàmviệcthôngminhhơn trong lĩnh vực chăm sóc sức khỏe, có những cuốn sách: Nursingproductivity: the Hospital's Key to Survival and Profit (Chicago: S-NPublications,1986)củaRoxanneSpitzer,vàcuốnCreatingNewHealthcareVentures (Gaithersburg, Md.: Aspen Publishers, 1991) của ReginaHerzlinger.

[50]Xem“ReengineeringWork:Don’t automate,Obliterate” -HarvardBusiness Review Tháng 7 & 8 năm 1990 của Michael Hammer, và“PermanentCostcutting”-WallStreetJournalsốrangày11tháng01năm1991củaPeterF.Drucker.

[51]ĐơnvịđolườngAnh-Mỹ,1pound=0,454kg.

[52] Xem Catalogues and counter: A history of Sears, Roebuck &Company(Chicago:UniversityofChicagoPress,1965)củaBorisEmmetvàJohnE.Jeucks.

[53]Nguyênvăn:splinteredattention.

[54]Chương trình củaChínhphủMỹvề chămsóc sứckhỏengườigiàtrên65tuổi.

[55]ChươngtrìnhcủaChínhphủMỹvềchămsócsứckhỏechonhữngcánhânvàgiađìnhcóthunhậpthấpvàngườikhuyếttật.

[56]Trongcuốnsáchnăm1942của tôi“TheFutureof Industrialman”

(Westport Conn.: Greenwood, 1978) và cuốn sách năm 1950 của tôi TheNew Society (Greenwook, 1982), tôi có bàn luận về “nhân viên có tráchnhiệm”là“mộtphầncủaquảnlý”.EdwardsW.DemingvàjosephM.Juranđãpháttriểnnhữnglýthuyếtmàchúngtagọilà“vòngtrònchấtlượng”và“quảnlýchấtlượngtoàndiện”vốnlàkếtquảcủanhữnggìhọtrảinghiệmtrong thờikỳchiến tranh.Cuốicùng,ý tưởngđóđượcDouglasMcGregorđưa ra trong cuốn sách của ông năm1960TheHumanSide ofEnterprise(NewYork,McGrawHill1985)vớiviệcđềra“LýthuyếtX”và“LýthuyếtY”.

[57]HộiNữHướngđạosinhHoaKỳ(GirlScoutsoftheUnitedStatesofAmerica)làmộttổchứcthanhthiếuniêndànhchonữtạiHoaKỳvàcácbégáisốngởhảingoại.Chương trìnhNữHướngđạosinhđượcphát triểnvìnhữngmốiquantâmcủaPhongtràoCấptiếntạiHoaKỳbắtnguồntừnhữngngườicổvũphúclợixãhộicủagiớinữtrẻvàlàđồngnhiệmcủaHộiNamHướngđạosinhHoaKỳ.HộiđượcJulietteGordonLowthànhlậpvàonăm1912vàhoạtđộngtheocácnguyêntắcHướngđạomàRobertBaden-Powellđãpháttriểntrướckia.

[58]Mộtvídụtốtlàtácphẩm“ThePresidentandtheBoardofDirectors”(ChủtịchvàBangiámđốc)củaMylesMace,HarvardBusinessReviewsốTháng3-tháng4năm1972,trang37.

[59]MidwesternhayMidwest làVùngTrungTâyHoaKỳbaogồm12bang: Illinois, Indiana, Iowa, Kansas, Michigan, Minnesota, Missouri,Nebraska,NorthDakota,SouthDakota,OhiovàWisconsin.

[60]Nguyênvăn:Manager.

Date post:	01-Sep-2019
Category:	Documents
Upload:	others
View:	3 times
Download:	0 times

Những nguyên lý quản trị bất biến mọi thời đại · trước các khán thính...

Documents