niadagis resursebis msoflio monacemTa baza # 84
Food and agriculture Organization of the United Nations
1
niadagis resursebis msoflio monacemTa baza # 84
Targmna: s/m mecn. kan. e. sanaZe,
s/m mecn. kan. T. qvriviSvili
redaqtori: saq. mecn. akad. w/k., prof. T. uruSaZe
PPublished by arrangement with the
Food and Agriculture Organization of the United Nations by
GFA-Terra Systems
2
"es wigni Tavdapirvelad gamoqveynda gaerTianebuli erebis
kvebisa da soflis meurneobis organizaciis (FAO) mier, rogorc
niadagis resursebis msoflio monacemTa baza, # 84)".
"naSromSi warmodgenili masalisa da saxelwodebebis gamoyeneba
ar gulisxmobs garTianebuli erebis kvebisa da soflis meurneobis
organizaciis mxridan raime azris gamoTqmas romelime qveynis,
teritoriis, qalaqis, raionis xelisuflebis iuridiuli mdgomareobis
an maTi sazRvrebis gamijvnis Sesaxeb".
"saxelwodebebi _ "ganviTarebuli" da "ganviTarebadi" ekonomika
gamoiyeneba statistikisTvis da ara qveynis, teritoriis an raionis
ekonomikuri ganviTarebis procesSi miRweuli garkveuli etapis
Sesaxeb azris gamoTqmisTvis".
© FAO 2002 inglisuri versia
© GFA-Terra Systems 2005 qarTuli versia GFA
3
From the Editor
Soil is a special component of nature. Its variety complicates the opportunity of
creating effective soil classification. Compared to the classification of plants and animals, the problem of creation of soil classification is that the soils create such type of system, which requires conditional and not a concrete classification.
The idea of formation of a unified world soil-information system has a long history, the thing is that, it is important to have same titles for same types of soils all over the world. Nowadays this problem is about to be solved, owing to the establishment of world references base for soil resources or WRB. Success of using WRB is closely linked to the maintenance of basic principles:
- Classification of soils on the basis of soil features and main results of soil creation processes,
- Selection of objective diagnostic signs, - No usage of climatic parameters while soil classification.
WRB represents a good example of scientific consolidation of many generations of
scientists from different countries. Publication of WRB was positively accepted by World Soil Society and it has been already translated in more than 10 different languages of the world.
Publication of WRB in Georgian language became possible with the assistance of Cadastre and Land Register Project co-financed by KfW. The project not only conducts activities in the field of evaluation of Georgian soil resources, but also assists the increase of professionalism of local employees representing different generations. Propaganda of WRB as a progressive classification of soils is ongoing quite successfully. Owing to the efforts of the project the famous scientists of the world such as Prof. H.P. Blume (Germany) and Prof. W. Blum (Austria) participate in this significant process.
The publication of this book would be impossible without vigorous assistance and daily care of Dr. Wolfram D. Kneib. Hard mission of WRB translation was successfuly performed by soil scientists – E. Sanadze and T. Kvrivishvili.
Thanks to our German colleagues I believe that the publication of WRB in Georgian language will facilitate the anticipated "soil boom" in our country.
Prof. Tengiz Urushadze
4
redaqtorisgan
niadagi bunebis gansakuTrebuli komponentia. niadagebis
mravalferovneba arTulebs maTi efeqturi klasifikaciis Seqmnis
SesaZleblobas. mcenareebisa da cxovelebis klasifikaciasTan
gansxvavebiT niadagis klasifikaciis Seqmnis problema imaSia, rom
niadagebi qmnian sistemas, romelic moiTxovs pirobiT da ara
konkretul klasifikacias.
msoflio niadagur-informaciuli erTiani sistemis
Camoyalibebis ideas aqvs xangrZlivi istoria. metad mniSvnelovania,
rom sxvadasxva qveyanaSi arsebul erTnair niadags erTnairi
saxelwodebebi ewodos.
dReisaTvis es problema gadaWril iqna niadagis resursebis
msoflio monacemTa bazis anu "mmb"-is (WRB) wyalobiT. "mmb"-is
warmatebulad gamoyeneba mWidrod ukavSirdeba Semdegi ZiriTadi
principis dacvas:
- niadagebis klasifikaciis Seqmna niadagis maxasiaTeblebis da
niadagwarmoqmnis procesebis ZiriTad Sedegebze dayrdnobiT;
- obieqturi diagnostikuri kriteriumebis SerCeva;
- niadagis klasifikaciis dros klimaturi parametrebis
gamouyenebloba.
msoflio monacemTa baza ("mmb") sxvadasxva qveynis mecnierTa
erTiani Zalisxmevis karg magaliTis warmoadgens.
"mmb" dadebiTad aris Sefasebuli niadagis msoflio
niadagmcodneTa saerTaSoriso sazogadoebis mier da is iTargmna
msoflios 10-ze met enaze.
msoflio monacemTa bazis qarTul enaze gamocema SesaZlebeli
gaxda KfW kadastrisa da miwis registraciis proeqtis mxardaWeriT.
proeqti xorcieldeba ara mxolod saqarTvelos niadaguri
resursebis Sefasebis sferoSi, aramed igi exmareba adgilobriv
specialistebs kvalifikaciis amaRlebaSi. warmatebiT mimdinareobs
"mmb", rogorc niadagebis progresuli klasifikaciis propaganda. am
metad mniSvnelovan procesSi monawileoben cnobili mecnierebi:
profesori h.p. blume (germania) da profesori v. blumi (avstria).
am wignis gamocema SeuZlebeli iqneboda doqtor volfram knaibis
(germania) aqtiuri daxmarebisa da yoveldRiuri zrunvis gareSe.
naSromis Targmnisas rTuli misia warmatebulad Seasrules
niadagmcodneebma _ e. sanaZem da T. qvriviSvilma.
madlobas vuxdi Cvens germanel kolegebs da me mjera, rom "mmb"-s
qarTuli varianti gaaZlierebs Cvens qveyanaSi niadagis Seswavlis
moTxovnas da gamoiwvevs sasurvel "niadagur bums".
profesori Tengiz uruSaZe
5
winasityvaoba
1994 wels akapulkoSi, meqsikaSi Catarebul niadagmcodneobis me-
15 kongresisa da SemdgomSi 4 wliani intensiuri muSaobis safuZvelze,
niadagmcodneobis saerTaSoriso sazogadoebis samuSao jgufis
monacemTa bazis saxeliT, momzadda 3 naSromi. samive naSromi
winapiroba iyo axlandeli “niadagis resursebis msoflio monacemTa
bazis”. naSromebi Sedgeba:
1. niadagis resursebis msoflio monacemTa baza: Sesavali.
2. niadagis resursebis msoflio monacemTa baza: atlasi.
3. niadagis resursebis msoflio monacemTa bazisgan.
pirveli naSromis mizania niadagis mdgradobisa da misi
ganawilebis Seswavla, romelic xelmisawvdomia ufro mecnierebisTvis
vidre farTo sazogadoebisTvis an “niadagmcodneobis sensu stricto”-sTvis.
meore naSromSi igulisxmeboda atlasis Seqmna, romelic
damzadda msoflioSi gavrcelebuli niadagebis monacemTa jgufebis
ganawilebis gadasaxedad, xolo mesame ki warmoadgens naSroms,
romelic teqnikuri saxelmZRvaneloa da sakmaod detalur
informacias aZlevs niadagmcodneebs. saxelmZRvaneloSi ganxilulia
niadaguri horizontebis, Tvisebebisa da nivTierebebis diagnostikuri
kriteriumebi da gansazRvrebebi, niadagis monacemTa jgufebisa da
maTi gamsazRvrelebis klasificirebisTvis saWiro ganmartebebi.
samive naSromi Sedgenilia kvalificirebuli avtorebis didi
jgufis xangrZlivi gamocdilebis safuZvelze da logistikurad
mxardaWerilia “nss” (ISSS), “nsmic” (ISRIC) da “fao”-s (FAO) mier.
imedia, rom samive naSromi mosaxleobaSi da samecniero
sazogadoebaSi gamarTuli debatebiT wvlils Seitans
niadagmcodneobis ukeT SecnobisTvis.
i. a. dekersi _ TavJdomare, o. s Sparxargareni _ moadgile
f. o. naCergaeli _ mdivani
“nss” (ISSS) monacemTa bazis samuSao jgufi
l. r. oldemani _ direqtori
niadagis saerTaSoriso monacemTa da informaciuli centri
( “nsmic” _ ISRIC)
r. brinkmani _ direqtori
miwisa da wylis ganviTarebis ganyofileba
gaerTianebuli erebis kvebis da soflis meurneobis organizacia
(“fao” _ FAO)
6
mecnierTa wvlilis Sesaxeb
naSromis teqti Sedgenilia Semdegi mkvlevarebis daxmarebiT:
“akrisolebi” _ Cargeli (venesuela); “albeluvisoli” _ langori
(belgia) da targuliani (ruseTi); “alisolebi” _ delvauqsi (belgia),
herbiloni da volkovi (safrangeTi), konstantini (italia);
“andosolebi” _ kuantini (safrangeTi) da SoJi (iaponia);
“anTrosolebi” _ gong zi-Tongi (CineTi) da kosi (amerikis SeerTebuli
Statebi); “arenosolebi” _ remelzvali (“fao”-dan warmomadgeneli) da
leikeri (samxreT afrika); “kalcisolebi” _ ruelani (safrangeTi);
“kambisolebi” _ leikeri (samxreT afrika) da Sparxargareni
(niderlandebi); “durisolebi” _ elisi (samxreT afrika);
“feralsolebi” _ esvorani (amerikis SeerTebuli Statebi) da klemti
(brazilia); “fluvisolebi” _ kreutzbergi (niderlandebi);
“gleisolebi” _ blume (germania) da zaidelmani (ruseTi);
“gifsisolebi” _ ilaivi (siria) da boiadgievi (bulgareTi);
“histosolebi” _ draiseni (niderlandebi) da okruzko (poloneTi);
“leptosolebi” _ brijisi (garTianebuli samefo); “liqsisolebi” _
Cargeli (venesuela); “luvisolebi” _ dekersi (belgia) da dudali
(belgia); “nitisolebi” _ sombroeki (“fao”-s warmomadgeneli) da
muCena (kenia); “planosolebi” _ brinkmani (“fao”-s warmomadgeneli);
“plinTosolebi” _ sombroeki (“fao”-dan warmomadgeneli);
“podzolebi” _ rihi (safrangeTi); “regosolebi” _ arnoldi (amerikis
SeerTebuli Statebi); “solonCakebi” _ loieri (safrangeTi);
“soloneci” _ tursina (ruseTi); “umbrisolebi” _ holisi
(garTianebuli samefo) da nemeseki (Cexoslovakia); “vertisolebi” _
segali (indoeTi).
erTma Tematurma jgufma detalurad imuSava “kraisolebi”-s
gansazRvrebebis, aRwerebis da misi qvedanayofebis, xolo meorem
“Cernoziomebis”, “faeoziomebis” da “kaStanaziomebis” gansazRvrebebis,
aRwerebis da maTi qvedanayofebis Sesaxeb. “akrisolebi” Seswavlili
iqna tarnokais (kanada) da smitis (kanada), iakobsenis (denmarki),
giliCinskis (ruseTi), koniuSkovis (ruseTi), naumovis (ruseTi) da
sokolovis (ruseTi), blumes (germania), brolis (germania), bokhemis
(amerika), kimbelis (amerika), fingis (amerika), sletenis (amerika) da
svonsonis (amerika) mier. brongerma, gerasimovam, lebedevam, makeevma,
rozanovma, Sobam, sotnikovma (ruseTi) da pazom (argentina)
Seiswavles “Cernoziomebi”, “kaStanaziomebi” da “faeoziomebi”.
“andosolebis”, “faeoziomebis” da “podzolebis” Sesaxeb
arsebuli literaturis xelmeored gadaxedvaSi didi wvlili
miuZRvis “fao”-s warmomadgenels _ f. r. berdings. swored mis mier
iqna SemoTavazebuli nawilobrivi informacia niadagis monacemTa
jgufebis dabali donis erTeulebis Sesaxeb.
mkvlevarebis umetesobam werilobiTi komentarebi gaakeTa an
aqtiuri monawileoba miiRo “mmb”-s an warsulSi saerTaSoriso
monacemTa bazis Sesaxeb gamarTul diskusiebSi.
udidesia TiToeuli monawilis wvlili, vinaidan maTi
daxmarebiT Seiqmna, daixvewa da ganxorcielda warmodgenili
“niadagis resursebis msoflio monacemTa baza”.
gansakuTrebul madlobas vuxdiT i. lozetsa da Capils (belgia),
raTa “mmb”-is frangulad Targmnisas gaiTvaliswines yoveli
7
wvrilmani miTiTeba. aseve dasafasebelia brijis (gaerTianebuli
samefo) muSaobac, vinaidan man yuradRebiT gadaxeda naTargmn teqsts
da madloba gamoTqva Catarebuli samuSaos Sesaxeb.
8
Sinaarsi
gverdi
1. zogadi mimoxilva 12
istoria 12
miznebi 15
principebi 16
niadagis resursebis msoflio monacemTa bazis elementebi 18
diskusia 23
2. niadagis monacemTa jgufebis ganmartebebi 28
“mmb”-is niadagis monacemTa jgufebis ganmartebebi 29
3. diagnostikuri horizontebi,Tvisebebi da nivTierebebi 36
diagnostikuri horizontebi 37
“albik” horizonti 37
“andik” horizonti 38
“anTraqvik” horizonti 41
“anTropedogenik” horizontebi 41
“arjik” horizonti 45
“kalcik” horizonti 47
“kambik” horizonti 49
“Cernik” horizonti 50
“qraik” horizonti 51
“durik” horizonti 52
“feralik” horizonti 53
“ferik” horizonti 54
“folik” horizonti 55
“frajik” horizonti 55
“fulvik” horizonti 56
“gifsik” horizonti 57
“histik” horizonti 58
“hidragrik” horizonti 58
“horTik” horizonti 58
“iragrik” horizonti 58
“melanik” horizonti 58
“molik” horizonti 59
“natrik” horizonti 60
“nitik” horizonti 62
“oqrik” horizonti 64
“petrokalcik” horizonti 65
“petrodurik” horizonti 66
“petrogifsik” horizonti 67
9
“petroplintik” horizonti 68
“plajik” horizonti 69
“plinTik” horizonti 69
“salik” horizonti 70
“spodik” horizonti 70
“sulfurik” horizonti 71
“Takirik” horizonti 72
“terik” horizonti 72
“umbrik” horizonti 73
“vertik” horizonti 74
“vitrik” horizonti 75
“iermik” horizonti 76
diagnostikuri Tvisebebi 77
“teqsturuli mkveTri cvlileba” 77
“albeluvik ena” 77
“alik” Tvisebebi 78
“aridik” Tvisebebi 78
daurRveveli mkvrivi qani 79
“feralik” Tvisebebi 79
“gerik” Tvisebebi 80
“gleik” Tvisebebi 81
mzraloba 80
meoradi karbonatebi 80
“stagnik” Tvisebebi 82
Zlierad gamoxatuli humusovani Tvisebebi 83
diagnostikuri nivTierebebi 83
“anTropogeomorfik” niadaguri nivTiereba 83
“kalkarik” niadaguri nivTiereba 84
“fluvik” niadaguri nivTiereba 84
“gifsirik” niadaguri nivTiereba 85
niadagis organuli nivTiereba 85
“sulfidik” niadaguri nivTiereba 85
“tefrik” niadaguri nivTiereba 86
4. niadagis monacemTa jgufebis qvedanayofebis
klasificireba 87
dabali donis erTeulebis gansxvavebisTvis
saWiro ZiriTadi principebi 88
dabali donis erTeulebis SeqmnisTvis
saWiro elementebis gansazRvrebebi 91
daxasiaTebebi:
danarTi 1: niadagis horizontebis gansxvavebebi 119
danarTi 2: niadagis qveerTeulebisa da niadagis
monacemTa jgufebisTvis saWiro kodebi 123
10
cxrilebis sia
gverdi
1. “anTropedogenik” procesebi 42
2. zogierTi “anTropogeomorfik” niadaguri nivTierebebi 84
3. niadagis dabali donis erTeulebis sia 92
4. niadagis monacemTa jgufebis dabali donis erTeulebis
prioritetuli sia 111
11
zogadi mimoxilva
Tavi I
winasityvaoba
warsulSi did sirTules warmoadgenda niadagebis iseTi
klasifikaciis SemuSaveba, romelic 100 wlis Semdegac gamoadgeboda
Tanamedrove niadagmcodneobas (Dudal, 1990). es problema gamowveulia im
faqtiT, rom niadagebi mcenareebisa da cxovelebisgan gansxvavebiT,
warmoqmnian uwyvet sistemas da saWiroeben pirobiT klasebad dayofas.
am mdgomareobis gamosasworeblad bolo 20 wlis manZilze niadagis
sistematikebSi mimdinare samuSaoebi koncentrirebulia niadagis
resursebis msoflio monacemTa bazis ganviTarebaze.
istoria
niadagis resursebis msoflio monacemTa baza ("mmb") niadagis
klasifikaciis saerTaSoriso monacemTa bazis ("smb") memkvidrea. es
idea 1980 wels "fao"-s mier iqna SemoTavazebuli da SemdgomSi
mxardaWerili iyo gaerTianebuli erebis garemos programisa ("gegp") da niadagmcodneTa saerTaSoriso sazogadoebis mier ("nss"). "smb"
proeqtis mizani iyo, arsebuli sqemis gaTvaliswinebiT, niadagis
saklasifikacio sistemebis Sejereba da SemdgomSi niadagis
klasifikaciis srulyofa. sabolood, saerTaSoriso SeTanxmebis
safuZvelze unda Seqmniliyo ZiriTadi niadagebis farTo masStabiT
aRiarebuli jgufebi, romlebic moemsaxureboda saWiro
meTodologiur miznebs. amgvar SeTanxmebaSi igulisxmeboda
gamocdilebisa da informaciis gacvlis gamartiveba, saerTo
mecnieruli enis uzrunvelyofa, niadagmcodneobis gamoyenebis
gaZliereba da misi sxva disciplinebTan urTierTobebis gaumjobeseba.
1978 wels kanadaSi Catarebuli winaswari debatebis Semdeg
bulgareTSi, q. sofiaSi, mowveul iqna sami sxdoma. 1981, 1982 wlebSi
safuZveli Caeyara saerTaSoriso programas, romelic mimarTuli iyo
niadagis klasifikaciis gamartivebisken. Camoyalibda 16 ZiriTadi
niadaguri jgufi Semdegi ganmartebebiT: sustad ganviTarebuli,
gajirjvebuli da mSrali, miwisqveSa wylis gavlenis qveS myofi,
damlaSebuli da tute, karbonatuli da TabaSiriani, "molik" (Mollic), "umbrik" (Umbric) da mciresisqiani (sustad ganviTarebuli), sialituri,
fersialituri, feralituri, "andik" (Andic), zedapiruli wylebis
gavlenis qveS myofi, gaewrebuli, "histik" (Histic), mzrali da
anTropogenuri niadagebi.
1982 wels safuZveli Caeyara "smb" (niadagis klasifikaciisTvis
saerTaSoriso monacemebis baza) proeqts, rogorc erT-erT miznobriv
programas, romelsac "gegp"-Tan erTad sisruleSi unda moeyvana
msoflio niadagebis politika. gaTvaliswinebuli iyo niadagis
12
klasifikaciisTvis saerTaSoriso monacemTa bazis (“smb”) safuZvelze
msoflio niadaguri rukis legendis gadamuSaveba (FAO-UNESCO, 1974). 1982 wels, indoeTSi, niadagmcodneTa saerTaSoriso sazogadoebis
me-12 kongresma mxari dauWira “smb” programas da gansaxilvelad
gadasca V komisiaSi (niadagis genezisi, klasifikacia, kartografia)
arsebul jgufis wevrebs.
1986 wels, germaniaSi, q. hamburgSi niadagmcodneTa saerTaSoriso
sazogadoebis me-13 kongresze "smb" programa gadaeca V komisiis
Tavmjdomaresa da mis samuSao jgufs, romlebsac daevalaT ZiriTadi
niadaguri jgufebis gansazRvrebebis da Sesabamisi diagnostikuri
Tvisebebis detaluri damuSaveba. maT agreTve unda warmoedginaT me-2;
me-3 doneze myofi qvedanayofebis sqema da daedginaT korelacia
ZiriTad niadagur saklasifikacio sistemebSi arsebul niadagur
erTeulebs Soris.
"smb"-is ganviTarebis sakiTxi ganixiles Semdeg konferenciebze:
I. italiaSi, q. romSi 1987 wels;
II. yazaxeTSi, q. alma-ataSi 1988 wels.
1990 wels miRweul iqna progresi simpoziumze, romelic mieZRvna
"niadagis klasifikaciis saerTaSoriso monacemebis bazas". es
simpoziumi Catarda niadagmcodneTa saerTaSoriso sazogadoebis me-14
kongresze, iaponiaSi, q. kiotoSi. am etapze msoflio niadaguri
safaris safuZvelze gamoiyo 20 ZiriTadi niadaguri jgufi:
saxeldobr, "organik" (organic), "anTrik" (anthric), "vertik" (vertic), "andik", "gleik" (gleic), "stagnik" (stagnic), "feralik" (ferralic), "podzik" (podzic), "luvik" (luvic), "nitrik" (nitric), "liqsik" (lixic), "fluvik" (fluvic), "gifsik" (gyfsic), "kalcik" (calcic), "salik" (salic), "sodik" (sodic), "Cernik" (chernic), "modik" (modic), "kambik" (cambic) da "primik" (primic) niadagebi. niadagebis dajgufeba moxda ZiriTadi niadagwarmomqmneli procesebis amsaxveli
TvisebebiT.
amasobaSi "fao"-m gamosca msoflio niadaguri rukis
gadamuSavebuli legenda (FAO, 1988). am legendaSi ZiriTadi niadaguri
jgufebis ricxvi gaizarda 26-dan 28-mde, xolo niadagis erTeulebi ki
106-dan 153-mde. ZiriTadad, adgili hqonda Semdegi saxis cvlilebebs:
"leptosolebSi" (Leptosols) gaerTiandnen "liTosolebi" (Lithosols), "renZinebi" (Rendzinas) da "rankerebi" (Rankers). moxda "luvisolebis"
(Luvisols) dayofa "luvisolebad" (Luvisols) da "liqsisolebad" (Lixisols). agreTve" "akrisolebi" (Acrisols) daiyo "akrisolebad" (Acrisols) da
"alisolebad" (Alisols). gauqmda "qserosolebi" (Xerosols) da
"iermosolebi" (Yermosols). sabolood, damkvidrda "anTrosolebi
"(Anthrosols), "plintosolebi" (Plinthosols), "kalcisolebi" (Calcisols) da "gifsisolebi" (Gypsisols). miRebul iqna ramdenime diagnostikuri
kriteriumi, danarCeni ki axlidan ganisazRvra (mag: "arjik" (argic) da "feralik" B horizontebi, aseve "andik", "fluvik", "gleik", "stagnik", "nitik" (nitic), "salik" da "sodik" Tvisebebi). 1990 wlis kongresis Semdeg, 1992 wels safrangeTSi, q. monpelieSi
Catarda konsultaciebi. "smb"-s mdgomareobis Sesamowmeblad,
amavdroulod gaTvaliswinebuli iyo kiotos simpoziumis debatebic.
aRmoCnda, rom 20 ZiriTadi niadaguri jgufis nusxa sakmaod vrcelia,
rac arTulebda maTTvis Sesabamisi ganmartebebis momzadebas. es
ZiriTadi niadaguri jgufebi saWiroebda daSlas im TvalsazrisiT,
13
raTa miRebuliyo ufro mravlismetyveli qvedanayofi. kiotoSi
miRebuli "smb"-s 20 erTeulis siis Sedarebisas "fao"-s gadamuSavebuli legendis ZiriTadi niadaguri jgufebis 28 erTeulTan,
ibadeba kiTxva: gamarTlebulia Tu ara am ori sistemis erTdrouli
ganviTareba, SesaZlebelia Tu ara miRebul iqnas niadaguri
erTeulebis TiTqmis analogiuri sia. ori sxvadasxva programis "smb"
da msoflio niadaguri rukis dafinanseba "nss"-is mier
gaumarTlebeli iyo, vinaidan isini erT saerTo mizans emsaxurebodnen:
kerZod, msoflio niadaguri resursebis inventarizacias. yovelive
aman gamoiwvia is, rom 1974 wlis "fao-iunesko"-s legendas mxolod
erTi mizani hqonda: samsaxuri gaewia mxolod msoflio niadaguri
rukis (masStabi 1 : 5 000 000) Sedgenas. amis Semdeg legenda
progresulad ganviTarda. amJamad is moicavs msoflios ZiriTadi
niadagebis 3 dones da farTod gamoiyeneba rogorc ganviTarebad,
aseve ganviTarebul qveynebSi. misi terminologia sayovelTaod
cnobili da miRebulia.
saboloo gadawyvetilebis mixedviT, "smb"-s unda mieRo "fao"-s
gadamuSavebuli legenda, rogorc sqema misi samomavlo
saqmianobisTvis. gansazRvrebis principebi da niadaguri
urTierTkavSirebi unda damateboda "fao"-s arsebul erTeulebs, raTa
uzrunvelyo maTi mecnieruli siRrme da safuZvlianoba. "smb"-isa da
"fao"-s erTeulebis Sejerebam warmoSva axali saxelwodeba
"niadagebis resursebis msoflio monacemebis baza"; (nss/fao/nrssc)
(niadagebis monacemebis da informaciis saerTaSoriso centri). legendis Semowmebisa da gamoqveynebis (1988 w) Semdeg "fao"-m
moiTxova komentaris gakeTeba da masSi SesaZlebeli Sesworebebis
Setana.
"mmb" Seecada daedgina xarvezebi da SesTavaza masSi koreqtivebis
Setana. SeTavazebuli koreqtireba warmodgenili iqna sqemis saxiT
niadagmcodneTa msoflio me-16 kongresze meqsikaSi, q. akapulkoSi
(nss-nrssc-fao, 1994). igi Semowmda konferenciebsa da savele
samuSaoebis dros germaniaSi (1995), ruseTSi (1996), samxreT afrikaSi
(1996), argentinasa (1997) da avstriaSi (1997).
14
miznebi
"niadagis resursebis msoflio monacemTa bazis" mTavari mizania
mecnieruli siRrmiT da safuZvlianobiT uzrunvelyos "fao"-s 1988
wlis gadamuSavebuli legenda, msoflios niadagur resursebsa da maT
urTierTkavSirze uaxlesi codnis gamoyenebiT. amave dros
gaTvaliswinebuli unda iqnes ramdenime yvelaze ufro Tanamedrove
niadaguri swavlebac da gafarTovdes sistemis gamoyeneba ara marto
sasoflo-sameurneo, aramed garemos dacvis sferoSic. aSkaraa, rom
1988 wlis "fao"-s legendaSi Setanili cvlilebebi saWiroeben
Semcirebas.
ZiriTadi miznebia:
dadgindes niadagebis konturebi da ganviTardes saerTaSorisod
aRiarebuli sistema, romelic SemdgomSi Sejerdeba "fao"-s
gadamuSavebul legendasTan;
uzrunvelyofil iqnas sqema myari mecnieruli safuZvlebiT ise
rom, moemsaxuros masTan dakavSirebul sxvadasxva dargebs,
rogoricaa soflis meurneoba, geologia, hidrologia da
ekologia;
aRiarebul iqnas sqemaSi topo da qronoTanmimdevrobiT
daxasiaTebuli niadagebis da niadaguri horizontebis sivrobrivi
kavSiri;
SedarebiT meti mniSvneloba mieniWos niadagebis morfologias,
vidre arasrulyofil laboratoriul-analizur mxares.
"mmb" Seqmnilia mecnierebs Soris ukeTesi komunikaciisTvis, raTa
moxdes niadagis ZiriTadi tipebisTvis saxelwodebebis miniWeba,
daxasiaTeba da dadgena. aq ar igulisxmeba erovnuli saklasifikacio
sistemebis Secvla. "mmb"-s mizania saerTo maxasiaTeblebis moZebna,
romlis meSveobiTac moxdeba masTan erovnuli sistemebis Sejereba.
"mmb" emsaxureba maT, vinc dainteresebulia miwiTa da bunebrivi
resursebiT.
"mmb" aris pedologiuri sruqturebis gansazRvrisa da maTi
mniSvnelobis dasadgeni saSualeba. igi aris niadagmcodneobis
ZiriTadi ena, romelic uzrunvelyofs:
mecnierul urTierTobas;
niadaguri inventarizaciis ganxorcielebas da niadaguri
monacemebis gavrcelebas. saerTo bazis mqone klasifikaciis
sxvadasxva sistemebis damuSavebas da rukebis axsna-ganmartebas.
niadagebs Soris urTierTkavSirebis dadgenas da topo da
qronoTanmimdevrobiT ganawilebuli niadaguri horizontebis
daxasiaTebas.
niadaguri monacemebis saerTaSoriso gamoyenebas ara mxolod
niadagmcodneebis aramed niadagis da miwis sxva momxmarebelTa
mxridanac. rogoricaa: geologebi, botanikosebi, agronomebi,
hidrologebi, ekologebi, fermerebi, metyeveebi, samoqalaqo
inJinrebi, arqiteqtorebi.
maT SeuZliaT uzrunvelyon:
15
gamoyeneba niadagis monacemebisa sxva mecnierebebis
sasargeblod;
Sefaseba niadagis resursebisa da niadaguri safaris sxvadasxva tipis potenciuri gamoyenebiT;
niadagebis monitoringi, gansakuTrebiT im nidagebisa, romlebic
imyofebian anTropogenuri faqtoris zegavlenis QqveS.
eqsperimentuli meTodebis danergva niadagis mdgradi
ganviTarebisTvis, romlebic inarCuneben an aumjobeseben
niadagis potencials.
gavrceleba niadagis teqnologiebis gamoyenebisa erTi
regionidan meoreSi.
principebi zogadi principebi, romelzec dafuZnebulia “mmb”, ganxilul iqna
1981-1982 wlebSi sofiaSi gamarTul sxdomebze. Semdgom zogadi
principebi damuSavebul iqna im jgufebis mier, romlebsac evalebodaT
“mmb”-s ganviTareba. zogadi principebis arsi SemdegSi mdgomareobs:
niadagebis klasifikacia efuZneba diagnostikur horizontebSi
gansazRvrul maxasiaTeblebs da Tvisebebs, romelTa xarisxis
Seswavla ukeTesia ganxorcieldes savele pirobebSi.
diagnostikuri horizontebisa da Tvisebebis SerCeva xdeba
niadagwarmoqmnis procesebTan kavSirSi, radgan cnobilia, rom
niadagwarmoqmnis procesebze warmodgena gvexmareba niadagebis ukeT
daxasiaTebisTvis, Tumca maTi ganmasxvavebel kriteriumad
gamoyeneba dauSvebelia.
maRali xarisxis misaRwevad sasurvelia SeirCes is diagnostikuri
Tvisebebi, romlebic mniSvnelovania menejmenturi miznebisaTvis.
niadagebis klasifikaciaSi ar gamoiyeneba klimaturi parametrebi.
naTelia, rom isini gamoyenebul unda iqnan niadagis Tvisebebis
cvlilebisas interpretaciuli miznebis dros, magram klimaturi
parametrebi ar unda iyvnen niadagis gansazRvrebebis nawili.
"mmb" yovlismomcveli saklasifikacio sistemaa, romelic adamianebs
saSualebas aZlevs igi gamoiyenon sakuTar erovnuli
klasifikaciebTan misasadageblad. “mmb” moicavs kategoriis
detalebis 2 rigs:
1. "monacemebis baza", romelic moicavs mxolod I
rigs __ niadaguri jgufebis 30 monacems; da
2. "mmb saklasifikacio sistema", romelic moicavs prefiqsebis
mTel rig kombinaciebs. isini niadaguri jgufebis monacemebs
emateba, rogorc gamsazRvrelebi da maT ganmartavs. amis
Sedegad miiReba calkeuli niadaguri profilebis zusti
daxasiaTeba da maTi klasifikacia.
"mmb"–Si arsebuli niadagis erTeulebis monacemi unda
warmoadgendes regionis ZiriTad niadagebs, rac dagvexmareba
msoflio niadaguri safaris mimoxilvaSi.
monacemTa baza ar gulisxmobs erovnuli niadaguri
saklasifikacio sistemebis Secvlas. igi gamoiyeneba saerTaSoriso
donis urTierTkavSirebisTvis. is moicavs dabali donis
kategoriebs. kerZod, "mmb" –is me-3 kategoria emsaxureba qveynebis
16
adgilobriv saxesxvaobebs. gaerTianebuli dabali doneebi
gamoxataven niadagis im Tvisebebs, romlebic mniSvnelovania miwis
gamoyenebisa da niadagis menejmentisTvis.
"mmb" ganviTarda msoflio "fao-iunesko"-s niadaguri rukis
gadamuSavebuli legendis safuZvelze, ramac sargebeli moutana
saerTaSoriso korelaciur saqmianobas niadagebis Sesaxeb,
romelic manamde SemuSavebuli iyo am proeqtSi.
niadagis erTeulTa gansazRvrebebi da aRwerebi asaxaven profilis
vertikalurad da lateralurad (horizontalurad) niadagis
maxasiaTeblebis saxesxvaobebs, rac gviCvenebs sivrciT kavSirebs
landSaftSi.
"monacemebis baza" aris "mmb"–is mier SemoRebuli termini. misi
erTeulebi sakmaod farToa, romlebic astimulireben arsebuli
erovnuli sistemebis korelaciasa da srulyofas.
“mmb” rogorc arsebuli saklasifikacio sistemebis makavSirebeli,
SesaZloa agreTve gamoyenebul iqnas, rogorc sakomunikacio
saSualeba msoflio niadaguri monacemebisaTvis, msoflio
niadaguri resursebis aRwerisa da monitoringisTvis.
niadaguri jgufebis sxvadasxva saxelwodebebi inarCuneben
tradiciul terminebs. sxvadasxva damatebiTi mniSvnelobis mqone
saxelebis gamoyenebis dros, gaurkvevlobis asacileblad,
terminebi zustad aris gansazRvruli.
Tumca "fao"-s legendis ZiriTadi sqema miRebuli iyo ori
kategoriis doniT da mesame donis klasebis ganviTarebisaTvis
saWiro rCevebiT, magram mainc gadawyda dabali doneebis
gaerTianeba. "mmb"–is niadaguri jgufis yovel monacems Tan axlavs
prioritetobis mixedviT Tanmimdevrulad dalagebuli
gamsazRvrelebis sia, ris Sedegadac momxmarebels saSualeba
eZleva aagos sxvadasxva dabali donis erTeulebi. "mmb"-is klasebis
diferenciaciis zogadi principebia:
maRali kategoriis doneze klasTa diferenciacia xdeba
niadagwarmoqmnis pirveladi procesebiT formirebuli niadagis
damaxasiaTebeli TvisebebiT.
dabali kategoriis doneze klasTa diferenciacia warmoebs
niadagwarmoqmnis meoradi procesebiT. es aris procesebi,
romlebmac mniSvnelovani gavlena moaxdina niadagis pirvelad
Tvisebebze. garkveul SemTxvevebSi mxedvelobaSi unda miviRoT
niadagis mniSvnelovani maxasiaTeblebic.
cnobilia, rom niadaguri jgufebis monacemebi SesaZloa
Segvxvdes sxvadasxva klimatur pirobebSi. gadawyda, rom niadagebis
klasifikaciis dadgena ar xdeba klimaturi maxasiaTeblebis
gaTvaliswinebiT.
17
niadagis resursebis msoflio monacemTa bazis
elementebi
"mmb"(WRB) –is niadaguri jgufebis monacemi
"fao"-s gadamuSavebuli legendis mimoxilvis Semdeg ganisazRvra
30 niadaguri jgufis monacemi, ris safuZvelzec Seiqmna niadagis
resursebis msoflio monacemTa baza. niadagur jgufebSi Sevida sami
axali monacemi: "kriosolebi" (Cryosols), "durisolebi" (Durisols) da
"umbrisolebi" (Umbrisols). "greiziomebi" (Greyzems) SeuerTdnen
"faeoziomebs" (Phaeozems) da "podzoluvi-solebs "(Podzoluvisols) ewodaT
axali saxeli "albeluvisolebi" (Albeluvisols). "mmb"–is 30 ZiriTadi niadaguri jgufia: "akrisolebi",
"albeluvisolebi", "alisolebi", "andosolebi" (Andosols), "anTrosolebi", "arenosolebi" (Arenososls), "kalcisolebi",
"kambisolebi" (Cambisols), "Cernoziomebi" (Chernozems), “kriosolebi”,
"durisolebi", "feralsolebi" (Ferralsols), "fluvisolebi" (Fluvisols), "gleisolebi" (Gleysols), "gifsisolebi", "histosolebi" (Histosols), "kaStanaziomebi" (Kastanozems), "leptosolebi", "liqsisolebi", "luvisolebi", "nitisolebi" (Nitisols), "faeoziomebi", "planosolebi"
(Planosols), "plintosolebi", "podzolebi" (Podzols), "regosolebi"
(Regosols), "solonCakebi" (Solonchaks), "solonecebi" (Solonetz), "umbrisolebi" da "vertisolebi" (Vertisols). "kriosolebi" warmodgenilia umaRles doneze. isini qmnian im
niadagebis jgufs, romelTa formireba damokidebulia garkveul
garemo pirobebze, kerZod yinvisa da dnobis cvalebadobaze. am
niadagebs gaaCniaT 100 sm sisqis mzrali horizonti, romelic
dnobisas wyliT iJRinTeba. am niadagebis jgufs aReniSnebaT
krioturbaciis maCveneblebi. "durisolebi" formirdeba semiaridul
pirobebSi. maTTvis damaxasiaTebelia, CanarTebis an masiuri myari
fenis saxiT, meoradi kaJmiwis dagroveba. "umbrisolebi" aerTianeben
niadagebs, romlebsac aqvT "umbrik" an "molik" horizontebi da
niadaguri profilis 0-125 sm sisqis zogierT nawilSi fuZeebiT
maZRroba 50 % naklebia. "umbrisolebi" faqtiurad "Cernoziomebis",
"kaStanaziomebis" da "faeoziomebis" analogiebia.
"plintosolebSi" erTiandeba gadamuSavebul legendaSi arsebuli
"plintosolebi" da mciresisqiani "petroplintik" (Petroplintic) fenis
mqone niadagebi, romlebic gadamuSavebul legendaSi "leptosolebs"
miekuTvnebodnen. gadawyda, rom msoflio monacemTa bazis (WRB) "leptosolebSi" Sesuliyo iseTi pedogenezisuri horizontebi
rogoricaa mkvrivi kiriani an TabaSiriani horizontebi an
gamkvrivebuli plintitebi. es gansazRvreba aucilebelia im niadagis
jgufTa monacebisTvis, romlebic miekuTvnebian aRniSnul niadagebs.
Tumca mciresisqiani "petroplintikur" feniani niadagebi da
plintitebi landSaftSi ikaveben gansxvavebul adgilebs, erT jgufSi
maTi gaerTianeba mainc gamarTlebulia, radgan isini genezisurad
monaTesaveebi arian.
18
rogorc ukve aRiniSna, "podzoluvisolebs" ewodaT
"albeluvisolebi". termini "podzoluvisoli" gviCvenebs or process:
1) "xeluviacias"1 (romelsac "podzolebamde" mivyavarT); da 2) niadagis
siRrmeSi Tixis akumulacias (romelsac "luvisolebamde" mivyavarT),
maSin roca "arjik" horizontebSi Tixisa da rkina/manganumis
konkretuli zonebis (agregatebis zedapirebi, napralebi) gaswvriv
migracia dominanturi procesia. aseT SemTxvevaSi saxelwodeba
"albeluvisoli" ufro Sesaferisia da igi gamoxatavs gauferulebuli
eluviuri horizontis ("albik" horizonti), TixiT gamdidrebuli
horizontis ("arjik" horizonti) arsebobas da "albeluvik enebis"
("albeluvic tounguing") gamoCenas.
"mmb"(WRB)-is diagnostikuri horizontebi, Tvisebebi da nivTierebebi
adre miRebuli SeTanxmebis safuZvelze, niadaguri jgufebi
ganisazRvreboda niadaguri horizontebis kombinaciebis specifiuri
eniT. kerZod, termini "diagnostikuri horizontebi" unda Secvliliyo
terminiT "horizontebis monacemebi". "horizontis monacems" unda
aexsna niadagis genezisuri horizontebi. samwuxarod, "horizontis
monacemsa" da "diagnostikur horizontebs" terminebs Soris sxvaobam
gamoiwvia gaurkvevloba. sabolood gadawyda, rom "fao"-s
terminologia "diagnostikuri horizontebi" da "diagnostikuri
Tvisebebi" kvlav ucvleli daetovebinaT. amasTanave, aucilebeli
gaxda niadagebis diagnostikuri nivTierebebis gansazRvrac, romlis
Sedegad miRebul iqna "mmb" diagnostikuri horizontebis, Tvisebebis
da nivTierebebis gasagebi sia. is Sedgenilia morfologiuri
maxasiaTeblebis an analizuri kriteriumebis mixedviT. "mmb"-s
Semadgeneli nawilebi (diagnostikuri horizontebi, Tvisebebi da
nivTierebebi) gvexmareba savele gansazRvraSi.
"fao"-s diagnostikuri horizontebisa da Tvisebebis gansazRvrebis modifikaciebi
gadamuSavebul legendaSi 16 diagnostikuri horizontidan
mxolod "fimik" (fimic) A horizonti ar iqna dabrunebuli. is
warmoadgens adamianis mier Seqmnil zedapirul fenas; "mmb"-Si es
horizonti ganawilebulia "horTik" (hortic),"plajik" (plaggic) da "terik" (terric) horizontebad. "fao"-s legendaSi "histik" horizontis minimaluri sisqe iyo 10 sm,
"mmb"-Si ki horizontis es sisqe miCneuli iqna maqsimalur sidided. es
procesi gamoiwvia gansazRvris meoradma gamoyenebam. gadamuSavebul
legendaSi "histik" H horizonti gamoiyeneba niadagebis meore doneze 1 "xeluviacia" aris "xelatisa" da eluviaciis terminebis kombinirebuli varianti.
"xelati" niSnavs organuli SenaerTebis SeboWvas (umTavresad metalebiT) rkinebiT,
maSin roca eluviacia gulisxmobs gamotutvas anu gamorecxvas. maSasadame, mTliani
termini "xeluviacia" gamosaxavs niadagis zeda nawilidan kompleqsuri (organuli
nivTierebebis rkinebTan) nivTierebebis migraciis process. Y
19
gamosayofad, raTa ganisazRvros "histik" niadagis erTeulebi. "mmb"-Si
es erTeulebi gamoiyeneba umaRles doneze "histosolebis"
gansasazRvrad. gadawyda, rom "histosolebis" qveS, myari qanis
minimaluri sisqe unda iyos 10 sm. adre "histosolebad"
klasificirebuli qanis zemoT arsebuli Txeli organuli fenebi
aRar unda iqnas gaTvaliswinebuli.
Tu "fao"-s mixedviT A horizontebi P205-is Semcvelobis mixedviT
gamoiyofoda, "mmb"-Si "molik" da "umbrik" horizontebisaTvis es
moTxovnebi ugulebelyofilia. es moTxovna ar SeiZleba CaiTvalos
diagnostikurad, radgan didi sisqis, muqi feris, adamianis mier
Seqmnili horizontebi magaliTad, CineTSi mcire raodnobiT Seicaven
fosfatebs. saWiroa moiZebnos "anTropedogenuri" horizontebisgan
"molik" da "umbrik" horizontebis ganmasxvavebeli sxva kriteriumebi.
"Cernik" horizonti gansazRvrulia, rogorc "molik" horizontis
gansakuTrebuli saxeoba. "molik" horizontis Sesaxeb arsebuli
gansazRvra zogadad asaxavs didi sisqis, moSavo, forovan zedapirul
horizonts, romelic aseve tipiuria "CernoziomebisTvis".
"oqrik" (Ochric) horizontis gansazRvra "fao"-s "oqrik" A horizontis msgavsia. "albik" horizontisaTvis, "fao"-s "albik" (albic) E horizontTan SedarebiT, ferTa moTxovna odnav Seicvala, raTa
momxdariyo Sesabamisoba "mmb"-s "albik" horizontebTan. "albik"
horizontebis feris intensivoba (teniani mdgomareobisTvis)
mniSvnelovnad cvalebadobs. amgvari pirobebi xSirad gvxvdeba
samxreT naxevarsferos niadagebSi.
"arjik" horizontis gansazRvra gansxvavebulia gadamuSavebuli
legendis "arjik" B horizontisgan. "mmb"-Si "arjik" horizontSi Tixis
afskebis procentuli Semcveloba agregatebis horizontalur,
vertikalur zedapirebze da forebSi gazrdilia 1-dan 5 %-mde. es
uzrunvelyofs ukeTes korelacias im wina moTxovnebTan SedarebiT,
romelic iTvaliswinebda gamWvirvale SlifebSi Tixis Semcvelobas
sul cota 1 %-mde.
Tu savele dakvirveba liTologiuri wyvetis dasadgenad ar iqna
sakmarisi, maSin misi srulyofisTvis SeiZleba damatebul iqnas
"arjik" horizontis aRwerac. liTologiuri wyveta SesaZloa
dadgindes msxvilmarcvlovani da wvrilmarcvlovani qviSebis, aseve
mtvris nawilakebis procentuli SemcvelobiT. es ukanaskneli ki
gamoiTvleba Tavisufali Tixis safuZvelze, (nawilakTa saerTaSoriso
zomis ganawilebis an SeerTebuli Statebis soflis meurneobis
saministros sistemis damatebiTi dajgufebebis gamoyeneba da sxv.) an –
xreSisa da ufro msxvili fraqciebis Semcvelobis cvlilebebiT.
nawilakebis zomis ZiriTadi fraqciebis sul cota 20 % cvlileba
iTvleba liTologiuri wyvetis diagnostikur faqtorad. amasTan
dakavSirebiT gasaTvaliswinebelia Semdegi faqtorebic:
1) liTologiur wyvetas adgili aqvs Tu niadaguri profilis zeda
nawilSi SesamCnevia Tixis zrda; da
2) Tu SesamCnevia, rom gadafaruli fena msubuqi meqanikuri
Sedgenilobisaa.
"arjik" horizontis aRweraSi gakeTebuli damatebebi aseve
gamosayenebelia "natrik" (Natric) horizontisTvisac.
"fao"-s "kambik" B horizontis gansazRvra "….. da aqvs 8 %
Semcvelobis Tixa" ____ ugulebelyofilia. am moTxovnebs
20
akmayofileben niadagebi, romelTac aqvT kargi struqturis mqone B horizonti da Tixnar lamiani an mtvriani (Tixis mcire SemcvelobiT)
meqanikuri Sedgeniloba. amgvari niadagebi gamoiyofa (magaliTad,
skandinaviis qveynebis fluvioglaciur naleqebze) ufro
"regosolebSi" vidre "kambisolebSi" (Cambisols). es moTxovna ar aris
saWiro "kambisolebis" "arenosolebisgan" (Arenosols) gamosayofad ("mmb"-Si es niadagebi xasiaTdebian Tixnar-qviSnari an msubuqi meqanikuri
SedgenilobiT). "mmb"-Si "kambik" horizontis gansazRvrebaSi zemoT
aRniSnuli moTxovna ar iqna gamoyenebuli.
mniSvnelovani cvlilebebi moxda "spodik" (Spodic) horizontis
gansazRvraSi. SeTanxmeba miRweul iqna niadagis taqsonomiebis
modifikaciebis safuZvelze, romlebic exeboda "spodik" nivTierebis
gansazRvrebebs (Soil Survey Staff, 1996). kerZod, damatebuli iqna Semdegi
moTxovnebi: ferTa moTxovnebi, oqsalatis mJavaSi eqstragirebadi Al procentuli raodenobis (0,5 an meti) damateba rkinis im
raodenobasTan, romelic aluminis mocemuli raodenobis naxevaria da
0,25 an meti sididis optikuri sixSire oqsalatebis eqstraqtisTvis
(ODOE). "spodik" horizontebis zeda sazRvari dadginda 10 sm
siRrmemde.
"feralik" horizontis gansazRvridan amoRebuli iqna moTxovna _
mtveri/Tixis fardoba 0,2 an naklebi, romelic mkacrad unda iqnes
daculi. mtvris zomis nawilakebis fraqcia gaizarda 2-50-idan 2-63 mkm-
mde (FAO, 1990). SemoTavazebuli iqna sxva sidideebic (mtveri/Tixis 0,7
an naklebi; wvrilmarcvlovani mtveri/Tixis fardoba 0.2 an naklebi)
Tumca SeTanxmeba jer kidev ar aris miRweuli.
aseve cvlilebebia "kalcik" da "gifsik" horizontebis
gansazRvrebebSic. "mmb"-Si isini daiyo kalcik/gifsik da
hiperkalcik/hipergifsik horizontebad. aRniSnul horizontebs aqvT
CaCO3 da TabaSiris 50-60 % eqvivalentis Sesabamisi Semcveloba,
magram maTi Sewebeba-Secementeba ar xdeba.
"mmb"-Si "sulfurik" (sulfuric--gogirdis Semcveli horizonti)
horizontis gansazRvra igive darCa, rac iyo gadamuSavebul
legendaSi.
"mmb"-Si aRniSnul diagnostikur horizontebs daemata 19 axali
horizonti. zogi maTgani Semosulia "fao"-s diagnostikuri
Tvisebebidan, zogi ki axleburad ganisazRvra. "mmb"-Si maTma saboloo
raodenobam 34 miaRwia. axleburad gansazRvruli diagnostikuri
horizontebia: "andik", "anTropedogenik" (Anthropedogenic), "Cernik",
"qraik" (Cryic), "durik" (Duric), "ferik" (Ferric), "folik" (Folic), "frajik"
(Fragic), "fluvik", "melanik" (Melanic), "nitik", "petrodurik" (Petroduric), "petroplintik", "plintik" (Plintic), "salik", "Takirik" (Takiric), "vertik" (Vertic), "vitrik" (Vitric) da "iermik" (Yermic) horizontebi. (gansazRvrebebi da aRwerebi ixileT me-3 TavSi).
"anTraqvik" (Anthraquic) horizonti da mis qveS myofi "hidragrik"
(hydragric) horizontis kombinacia qmnis 50 sm sisqis fenebs, romlebic
ganisazRvreba "anTrosolebad". es gansazRvra gulisxmobs mxolod
iseT "anTrosolebs", romlebSic Sesabamisi cvlilebebi SeimCneva
sveli kultivaciis dros. igi Sedgeba gamkvrivebuli fenis, xnulis
Zirisa da siRrmiTi iluviuri horizontisgan. es kombinacia
21
damaxasiaTebelia brinjis kulturis qveS gavrcelebuli niadagebis
xangrZlivi damuSavebisas.
xelaxla ganisazRvra Semdegi diagnostikuri Tvisebebi da
nivTierebebi: "albeluvikuri enebi", "alik da "aridik" (Aridic) Tvisebebi
da "anTropogeomorfik" (anthropogeomorphic), "kalkarik" (Calcaric), "fluvik", "gifsik", "organik", "sulfidik" da "tefrik (Tephric) niadagis nivTierebebi". (gansazRvrebebi da aRwerebi ixileT me-3 TavSi).
"gleik" da "stagnik" Tvisebebi Tavidan iqna formirebuli.
"teqsturul mkveTr cvlilebaze" da "gerik" Tvisebebze" "fao"-s mier
gakeTebuli gansazRvrebebi odnav Seicvala, maSin roca mzralobis
gansazRvreba yovelgvari cvlilebis gareSe iqna miRebuli. fxvier,
rbil kirs ewoda meoradi karbonatebi da es termini ucvlelad
gadavida "mmb"-Si.
"gleik" da "stagnik" Tvisebebis aRweraSi naCvenebia "gleik da
stagnik ferTa nimuSebi". es terminebi esadageba Fe/Mn oqsidebis
ganawilebis mixedviT gamowveul ferTa cvalebadobas. aRniSnuli
oqsidebi niadagSi Cndebian gruntis wylis an zedapiruli wylis
gavleniT. "gleik ferTa nimuSebs" aqvs "oqsimorfuli" Tvisebebi
struqturuli elementebis garedan, isini aseve gvxvdebian fesvTa
arxebisa da forebis gaswvriv, romlebic niadagSi vrceldebian
qvemodan zeviT. meores mxriv, "stagnikur ferTa nimuSi" "oqsimorful"
Tvisebebs gviCvenebs agregatebis centrSic an wylis dinebis
Seferxebis Sedegad zemodan qvemoT.
"teqsturuli mkveTri cvlilebis" da "gerik" Tvisebebis aRweraSi
mcireodeni cvlilebebi miniSnebulia niadagis sxvadasxva siRrmesTan,
raTa moxdes meqanikur SedgenilobaSi momxdari cvlilebis dadgena
da meores mxriv, efeqturi kaTionis gacvlis tevadobis2 gaangariSeba.
2 ekgt: efeqturi kaTionis gacvlis tevadoba (gacvliTi fuZeebis jams damatebuli
gacvliTi mJavianoba)
22
diskusia
niadaguri safari: vertikaluri da
lateraluri morfologia da misi funqcia
niadaguri safari
niadaguri safari aris uwyveti, bunebrivi sxeuli, romelsac aqvs 3 sivrcobrivi da erTi droebiTi ganzomileba. niadaguri safaris 3
ZiriTadi Tvisebaa:
is formirdeba organuli da mineraluri SenaerTebiT da moicavs
myar, Txevad da airovan fazebs.
SenaerTebi erTiandebian struqturebSi, romlebic specifikuria
niadaguri garemosTvis. es struqturebi qmnian niadaguri safaris
morfologiur aspeqts, romelic cocxali arsebis anatomiis
eqvivalenturia. is warmoadgens niadaguri safaris istoriis,
arsebuli dinamikis da TvisebebiT miRebul Sedegs. niadaguri
safaris struqturis Seswavla aadvilebs fizikuri, qimiuri da
biologiuri Tvisebebis aRqmas. amiT gasagebi xdeba niadagis
rogorc warsuli, aseve awmyo da samomavlo mdgomareoba.
niadagis safari mudmiv evoluciaSia, rasac moyveba niadagis me-4
ganzomileba _ dro.
niadagis struqtura
niadagis safaris morfologiur agebulebaze arsebobs sxvadasxva
saxis dakvirveba: kerZod, dawyebuli uwvrilesi zomis nawilakebidan
(romlebic SesaZloa danaxul iqnes mikroskopiT) da damTavrebuli
landSaftSi ganlagebuli niadaguri sistemebis wyobiT.
gansakuTrebuli mniSvneloba unda mieniWos struqturaTa 4 tipis
aRweras, Seswavlasa da gazomvas, romelsac Seesabameba organizaciis
4 done:
1. elementaruli organizaciebi. SenaerTebis struqturebis Segroveba. maTi danaxva SesaZlebelia,
rogorc mikroskopiT, aseve TvaliT. elementaruli organizaciis
ZiriTadi tipebia: agregatebi (pedebi), sicarieleebi (forianoba),
kutanebi, CanarTebi, biologiuri aqtivobis Tvisebebi. niadaguri
nivTierebebis feri gvexmareba elementaruli organizaciebis
Secnobasa da dadgenaSi.
2. asociaciebi(kavSirebi); niadagur moculobas gansazRvraven arsebuli
sxvadasxva elementaruli organizaciebi. asociaciebis magaliTebia:
"andik", "kalcik", "feralik", "vertik" da sxv. TiToeuli maTgani
SeiZleba dadgindes feris, agregatebis, forianobis, kutanebis,
CanarTebis da sxvaTa specifiuri asociaciebiT.
23
3. horizontebi: niadagis moculobebi met-naklebad dedamiwis
zedapiris paraleluria. horizonts aRwers asociaciaTa erTi an meti
tipi da asociaciebs Soris urTierTkavSirebi. horizontis aRwera
agreTve xdeba sisqiT, misi lateraluri ganlagebiT, vertikaluri da
lateraluri morfologiuri sazRvrebiT. landSaftis masStabis
doneze horizontebi usasruloni arasodes ar arian; lateralurad ki
isini qrebian an uerTdebian sxva horizontebs.
4. pedologiuri sistemebi: horizontebis sivrcobrivi ganawileba da
urTierTkavSirebi landSaftis doneze (Ruellan da Dosso, 1993). niadaguri sistemis struqturis aRwera SesaZlebelia horizontTa Semdegi
ganlagebiT: horizontebis elementaruli organizaciebiT da
horizontebis asociaciebiT, horizontebis vertikaluri SreebiT da
horizontebis lateraluri TanmimdevrobiT, im sazRvrebis saxeobebiT,
romlebic yofen horizontebs.
pedologiuri swavleba dRemde moicavs elementaruli agebulebebis,
asociaciebis, Tavad horizontis da aseve misi vertikaluri wyobis
daxasiaTebas da maT genezisur mniSvnelobas. detalurad iqna
Seswavlili niadaguri safaris sam ganzomilebiani, sivrcobrivi
agebuleba, misi agebulebis istoria da dinamika. msgavsi swavleba
saWiroa niadagis dinamiuri erTeulebis an niadagis erTeulebis
gasagebad landSaftis da ekosistemebis doneze, agreTve pedosferosa
da dedamiwis sxva komponentebs (loTosfero, hidrosfero, atmosfero,
biosfero) Soris urTierTkavSirebis dasadgenad.
niadagis morfogenezisuri monacemTa sistema, rogoricaa "mmb",
dafuZnebulia elementarul organizaciebze, asociaciebze,
horizontebis vertikalur Sreebze. miuxedavad amisa, lateralurad
ganawilebuli monacemTa sistemis Seswavla jer kidev ar aris zustad
Camoyalibebuli. xsenebuli lateraluri ganawilebis arsebobis
aRiarebisTanave isini daadastures "mmb"-is komponentebis
gansazRvrebaSi. amis Sedegad, daiwyo msoflio monacemebis bazis
programa romelic exeboda niadagur sistemebs (liToTanmimdevroba,
topoTanmimdevroba, qronoTanmimdevroba, bioTanmimdevroba,
klimatTanmimdevroba da a.S.).
wamoWrili problemebi
"mmb"-is ZiriTadi filosofia SemdegSi mdgomareobs: saboloo
niadagurma jgufebma unda aCvenon kavSiri geografiul sivrcesa da
pedogenezisur xasiaTs Soris. amitomac, niadagebi, pirvel rigSi, unda
daxasiaTdnen maTi morfologiiT da ara – analizuri monacemebiT.
yovelive aman migviyvana ZiriTad niadagur jgufebSi dayofamde da
zog SemTxvevaSi – gaerTianebamde. magaliTad; "fao"-s "leptosolebi"
warmoadgenen "siRrmeSi SezRudul niadagebs....0-30 sm daurRveveli
Secementebuli feniT", magaliTad, "petrokalcik" (petrocalcic), "petrogifsik" (petrogypsic), "petroferik" (petroferric) fenebi an duripeni
(kaJmiwiani qveniadagi). xsenebuli fenebi "mmb"-Si gansazRvrulni
arian, rogorc niadagis genezisuri horizontebi da am fenebis
Semcveli niadagebi, maT Sesabamis jgufebTan erTad, klasebad unda
daiyvnen. amis Sedegad, msoflio monacemebis bazaSi, "petrokalcik",
24
"petrodurik", "petrogifsik", "petroferik" horizontebze mdebare
mciresisqiani niadagebi dajgufebulia Sesabamisad "kalcisolebSi",
"durisolebSi", "gifsisolebSi" da "plintosolebSi". gasa-
Tvaliswinebelia, rom "petroplintik" horizontze arsebulma mcire-
sisqianma niadagebma SeiZleba sxvadasxva poziciebi daikavon
landSaftSi. "plintik" horizontis Semcveli niadagebi Cveulebriv
vrceldebian depresiebSi da eqstensiurad gamoyenebul vakeebze. maSin
rodesac, "petroplintik" horizontze arsebuli niadagebi, xSirad
vrceldebian xolme reliefis SemaRlebul elementebze. magaliTad,
rogorc "kirasebi" (anu pancirebi) dasavleT afrikaSi, romlebic
warmoqmnian "qudis" formis magvar platoebs.
"leptosolebs" miekuTvnebian is niadagebi, romlebic didi
raodenobiT Seicaven msxvil fragmentebs. es kombinacia
"leptosolebs" tovebs mcire sisqis niadagebis an SedarebiT Rrma
sisqis niadagebis Tavisebur jgufad, romlebsac axasiaTebT
gamosayenebeli tenianobis SedarebiT mcire raodenoba. iyo versia,
rom ufro Rrma "leptosolebi" dajgufebuliyo "regosolebad", ramac
gamoiwvia "leptosolebi"-is jgufis "gawmenda", xolo "regosolebi"-
is jgufis "dabinZureba". maSasadame, msxvilfragmentiani niadagebi
kvlav "leptosolebSi" daabrunes.
did mniSvnelobas warmoadgenda Tu rogor unda midgomodnen
adamianis zegavlenis qveS myof niadagebs, romlebic "anTrosolebad"
ar iyvnen dajgufebulni. "podzolebis", "umbrisolebisa" da
"arenosolebis" niadaguri jgufebis monacemebSi Sedian is niadagebi,
romelTa zedapiruli fena ganoyierebiT saxeSecvlilia da isini
kiriT imdenad noyierdebian, rom qreba fuZeebiT maZRrobis dabali
maCveneblebi. garkveuli periodis Semdeg, fuZeebiT dabali maZRroba,
kvlav ubrundeba niadags, rogorc Cveulebrivi bunebrivi movlena.
niadagis xanmokle gamoyenebam zegavlena ar unda moaxdinos niadagis
jgufze. aseTi saxis niadagebi rCebian "podzolebSi", "umbrisolebsa"
da "arenosolebSi", xolo "anTrik" modifikatori ki SesaZloa
gamoyenebul iqnas adamianis zegavlenis misaniSneblad.
gadamuSavebul legendaSi ramdenime niadags Soris zRvari
pirobiTia. "fao"-Si arsebuli "luvisolebis", "alisolebis",
"akrisolebis" da "liqsisolebis" dayofa Zalzed gamosadegia, maTi
gansazRvra ZiriTadad efuZneba analizur monacemebs, imitom rom
velze am niadagebs Soris gansxvavebebis dadgena rTulia. erTis
mxriv, iyo mcdeloba "luvisolebi" dajgufebuliyvnen "alisolebTan",
xolo "akrisolebi" – "liqsisolebTan". aman gamoiwvia afrikis ori
sxvadasxva niadagis erT jgufSi gaerTianeba, mag: dasavleT evropuli
sartylis liosebze gavrcelebuli, ganoyierebuli "luvisolebi"
dajgufda andesisa an kalimantanis mTiswineTis mJave da unayofo
"alisolebTan". aRniSnuli ukuagdebs "mmb"-is princips, romelic exeba
niadagis geografiul ganawilebaSi urTierTkavSirebs. sabolood,
gadawyda, rom gadamuSavebul legendaSi arsebuli dayofa ucvlelad
daetovebinaT. agreTve saWiro gaxda "alik" Tvisebebze dayrdnobiT
moZebniliyo "luvisolebsa" da "alisolebs" Soris ZiriTadi
gansxvaveba; gagrZelebuliyo morfologiuri da gaerTianebuli
kriteriumebis kvleva, rac gaaumjobesebda velze, 4 "luvik" niadagis
erTmaneTisagan dasayofad Seqmnil ganmasxvavebel kriteriumebs. aseTi
25
kriteriumi SesaZloa efuZnebodes magaliTad, maT struqturul
ganviTarebas.
msgavsi problema Cndeba "andosolebsa" da "podzolebs" Soris.
aRniSnuli problema exeba "andosolebs", romlebic gamdidrebulia
alumo-organuli kompleqsebiT da "podzolebsac", romlebic ar
Seicaven "albik" horizonts. xsenebuli kriteriumebi ar aris
sakmarisi CamoTvlili niadagebis gansasxvaveblad garda kerZo
SemTxvevebisa, romlebic miRebuli iyo teritoriis geografiidan.
amgvarad, ori niadagis gansxvavebis swori SerCevisTvis, saWiroa maTi
Seswavla analizuri kuTxiTac.
gadamuSavebul legendaSi "feralsolebsa" (ferralsols) da
"nitisolebs" Soris dadgenili zRvari ar aris damakmayofilebeli.
bevr "nitisolebis" msgavs niadags aqvs "nitik Tvisebebi" da "feralik"
B horizonti. ris Sedegadac isini Tavsdebian "feralsolebSi". rac
Seexeba "feralsolebis" zogad ganmartebas, maT aqvT sustad
ganviTarebuli struqturebi da dabali aqtivobis Si, Al da Fe. amave dros "nitik Tvisebebi" gamoiyeneba im niadaguri TvisebebisTvis,
romelTac aqvT mZlavri struqtura da moZravi Fe didi raodenoba
(FAO, 1988). amgvari Seusabamoba gauqmebuli iqna "mmb"-Si, sadac
gamoricxuli iqna "nitik" horizontebis arseboba "feralsolebSi".
amave dros, "feralsolis" damaxasiaTebeli "feralik" gamsazRvreli
gaerTianda "nitisolebSi".
SeTanxmeba miRweuli iqna "feralik" horizontebze da Tixis dabali
aqtivobis Semcvel "arjik" horizontebzec. horizontebSi, 16 an
naklebi sanmolikkg-1 Tixa gansazRvravs "feralik"-s, romelic
uzrunvelyofs yvela sxva arsebul moTxovnebs. Tu "feralik"
horizonts zemodan adevs "arjik" horizontis msgavsi horizonti, an
iseTi horizonti, romlis zeda 30 sm Seicavs daaxloebiT 10 %
odenobiT wyalSi dispersirebad Tixas, maSin saklasifikacio
miznebisaTvis "arjik" horizonti ufro prioritetuli iqneba, vidre
mis qveS mdebare "feralik" horizonti.
standartuli 10, 20, 25, 30, 40, 50, 75, 100, 150 da 200 sm siRrmeebi
gamoiyeneba maSin, rodesac maT Sesaxeb ar arsebobs sawinaaRmdego
argumenti. argumenti __ siRrmeebis Secvla __ SesaZlebelia erovnul
saklasifikacio sistemebSic, rac daSvebulia "mmb"-is miznebSi.
siRmeebis Secvla dasaSvebia niadagis resursebis aRsawerad, romelic
aseve gamoyenebuli iqneba saerTaSorisod misaReb sqemad da mas
SeuerTdeba erovnuli klasifikaciebi.
korelacia arsebul saklasifikacio sistemebTan.
"mmb" Tavis megzurad iyenebs gadamuSavebuli legendis sqemas. maT
Soris SeimCneva bevri msgavseba. nomenklatura miRebulia da
aucilebelia daculi iqnas miRebuli wesebi. "mmb"-Si diagnostikuri horizontebisa da Tvisebebis cnebebi Seivso niadagebis diagnostikuri
nivTierebebis SemotaniT.
"fao"-s legenda (FAO-UNESCO, 1974) Seiqmna msoflios
niadagmcodneTa gamocdilebis da codnis safuZvelze. masSi asaxulia
rigi saklasifikacio sistemebidan miRebuli konsesusebi. magaliTad,
26
"greioziomebis", "Cernoziomebis" da "kaStaniozomebis" cnebebi
SemoRebulia rusuli uZvelesi klasifikaciidan, romlebic
gulisxmoben tyis rux niadagebs, Savmiwebs da wabla niadagebs.
"kambisolebi" emsgavseba germanul da frangul yomralebs ("Braunerde"-germanulad, "Sols bruns"-frangulad da niSnavs yomral niadagebs); amerikuli "oqsisolebis" (Oxisols) da braziliuri "latosolebis"
(Latosols) cnebaTa mimdevaria "feralsolebi".
niadagis resursebisaTvis msoflio monacemebis baza kvlav
agrZelebs ganviTarebas arsebul saklasifikacio sistemebze
dayrdnobiT. mag: "anTrosolebi" moicaven bevr elements CineTis
niadagebis taqsonomiuri klasifikaciis sistemebidan (CSTC mkvlevarTa
jgufi, 1995). "andosolebis" aRwera da gansazRvra axlosaa frangul
"andisolebis" jgufTan (AFES, 1995). analogiuri msgavseba aRiniSneba
"podzolebsa" da frangul "podzolebs" Soris. xolo "solonCakebis", "gleisolebis", "plintosolebis", "feralsolebis", "durisolebis", "alisolebis", "umbrisolebis" da "regosolebis" saklasifikacio
sistema Seiqmna axal ideebze da ara pirvelad wyaroebze dayrdnobiT.
27
Tavi II
niadaguri monacemTa jgufebis ganmartebani
"mmb"-Si niadaguri jgufebis monacemebi aRwerilia da
gansazRvrulia niadagis maxasiaTeblebiT, TvisebebiT da
horizontebiT, romelTa kombinacia gansazRvravs niadagebs da maT
Soris urTierTkavSirebs.
calkeuli parametrebi niadagis maxasiaTeblebia, romelTa dadgena
SesaZlebelia velze an laboratoriaSi, an kidev mikroskopiT. es
maxasiaTeblebia: feri, niadagis meqanikuri Sedgeniloba da
struqtura, biologiuri aqtivobis Tvisebebi, forianoba da niadaguri
koncentraciebi (laqebi, kutanebi, CanarTebi da a.S.). laboratoriaSi
SesaZlebelia ganisazRvros niadagis reaqcia, niadagSi fraqciebis
ganawileba, kaTionis gacvlis tevadoba, gacvliTi kaTionebi, xsnadi
marilebis buneba da raodenoba da a.S.
niadagis Tvisebebia nidagis maxasiaTebelTa kombinaciebi
("asociaciebi"). xsenebuli maxasiaTeblebi Cndebian niadagebSi da
miuTiTeben niadagwarmoqmnis procesis awmyos da warsuls.
(magaliTad, "vertik Tvisebebi" arian mZime meqanikuri Sedgenilobis,
monTmorilonitis jgufis Tixa mineralebis Semcvelobis,
"sliqensaidebis", mSral mdgomareobaSi mZime konsistenciis,
dasvelebis dros mwebaobis, mSral mdgomareobaSi kumSvadobis da
svel mdgomareobaSi gajirjvebis kombinaciebis Sedegi).
niadagis horizontebi 3 ganzomilebiani niadaguri sxeulebia,
romlebic met-naklebad dedamiwis zedapiris paraleluria. calkeuli
horizonti moicavs erT an met Tvisebas, romelic Cndeba garkveul
siRrmeze da axasiaTebs horizonts. zogjer horizontis sisqe
ramdenime santimetridan ramdenime metrs aRwevs; zogjer horizotis
sisqe ramdenime decimetrsac uaxlovdeba. horizontebis zeda da
qveda zRvrebis ("sazRvrebis") saxeebia: TandaTanobiTi, mkveTri da
wyvetadi gadasvlebi. lateralurad niadaguri horizontebi farTo
manZilze iWimeba. mag: ramdenime metridan ramdenime km-mde. miuxedavad
yovelive aRniSnulisa, niadagis horizonti usasrulo arasdros ar
aris. igi sabolood qreba an uerTdeba sxva horizonts.
niadagebi isazRvreba horizontebis vertikaluri gaerTianebiT
(romlebic gvxvdebian garkveul siRrmeze) da niadaguri horizontebis
lateraluri wyobiT ("TanmimdevrobebiT") an maTi ar arsebobiT,
romlebic asaxulni arian garkveuli masStabis miwis erTeulze da
reliefze.
28
niadaguri resursebisaTvis msoflio monacemTa
bazis mixedviT niadaguri jgufebis monacemTa
ganmartebani
Tu niadagebSi SesamCnevia "histik" an "folik" horizonti
1. an a) niadagis zedapiridan 10 sm an met sisqeSi, romelic
SexebaSia "liTik" da "paraliTik" gamsazRvrelTan;
an
b) 40 sm an meti sisqis, romelic iwyeba niadagis zedapiridan 30
sm-Si; da
2. "andik" da "vitrik" horizontebi ar SeiniSneba niadagis zeda
nawilSi (0-30sm-Si).
"histosolebi" (HS) Tu niadagebSi, zedapiridan 100 sm-Si SesamCnevia erTi an meti
raodenobis "qraik" horizonti. .
"qraiosolebi" (CR)
Tu niadagebSi SesamCnevia an
1. 50 sm an meti sisqis "horTik", "iragrik", "plajik" an "terik" horizontebi; an
2. "anTraqvik" horizonti, romlis qveS devs "hidragrik" horizonti da
maTi sisqeebis jami 50 sm an metia.
"anTrosolebi" (AT) Tu niadagebSi SesamCnevia an
1. siRrmis SezRudva zedapiridan 25 sm-mde, daurRveveli mkvrivi
qaniT; an
2. zedapiridan 25 sm-Si arsebuli nivTierebebi Seicaven 40 % an met
eqvivalent kalciumis karbonatebs; an
3. 10 % (woniT) an naklebi odenobis wvrilmiwa niadagis zedapiridan
75 sm an met siRrmeSi; da
4. SeiniSneba "molik", "oqrik", "umbrik", "iermik" an "vertik"
horizontebi da arc erTi sxva diagnostikuri horizonti.
"leptosolebi" (LP)
29
Tu niadagebSi SesamCnevia
1. zedapiridan 100 sm-Si "vertik" horizonti; da 2. yvela horizontSi zeda 20 sm-idan 100 sm-mde an met siRrmesTan an
gansxvavebul fenebSi ("liTik", "paraliTik", "petrokalcik", "petrodurik" an "petrogifsik" horizontebTan, daurRvevel
sedimentaciasTan da sxvebTan) 50-idan 100 sm Soris 30 % an meti
odenobis Tixis Sereva; da
3. napralebi3, romlebic periodulad iReba da iketeba.
"vertisolebi" (VR)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. "fluvik niadaguri nivTierebebi", romlebic iwyeba niadaguri
zedapiris 25 sm-idan da grZeldeba niadagis zedapiridan sul cota
50 sm siRrmemde; da
2. SeiniSneba "histik", "molik", "oqrik", "Takirik", "umbrik, "salik" an "sulfurik" horizontebi da arc erTi sxva diagnostikuri
horizonti.
"fluvisolebi" (FL)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. zedapiridan 50 sm-Si dawyebuli "salik" horizonti; da
2. "histik", "molik", "oqrik", "Takirik", "iermik", "kalcik", "kambik", "durik", "gifsik" an "vertik" horizontebi da arc erTi sxva
diagnostikuri horizonti.
"solonCakebi" (SC)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. "glei" Tvisebebi" zedapiridan 50 sm siRrmeSi; da
2. "anTraqvik", "histik", "molik", "oqrik", "Takirik", "umbrik", "andik", "kalcik", "kambik", "gifsik", "plinTik", "salik", "sulfurik" an "vitrik" horizontebi, romlebic unda gvxvdebodnen zedapiridan 100 sm
siRrmeSi da arc erTi sxva diagnostikuri horizonti.
"gleisolebi" (GL)
3 naprali aris masebs Soris mravalwaxnagovani danayofi. Tu zedapiri Zlierad
TviTmulCirebulia, e.i. granulirebulia (`grumic~) an Tu niadagi damuSavebulia,
maSin mTeli napralebi iReba da isini SesaZloa mTlianad Seivsos niadagis
zedapiridan Camotanili granulirebuli masaliT, magram napralebi Riaa, roca
mravalwaxnagebi dayofilia. naprali gaRebulia, Tu mSral mdgomareobaSi
daregulirebulia wylis filtracia da infiltracia Tixovan niadagebSi. (Soil Survey Staff, 1996) Tu niadagi irwyveba, mis zeda 50 sm grZivi gaWimvis koeficientis
(sgk) mniSvneloba 0,06 an metia.
30
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. an zedapiridan 25 sm sisqeSi dawyebuli "vitrik" an "andik"
horizonti; da
2. "histik", "fulvik", "melanik", "molik", "umbrik", "oqrik", "durik" an "kambik" horizontebi (50 sm ufro Rrmad gadamarxvis gamoklebiT)
da arc erTi sxva diagnostikuri horizonti.
"andosolebi" (AN)
Tu niadagebSi zedapiridan 200 sm siqeSi iwyeba "spodik" horizonti,
romlis qveS mdebareobs 50 sm an naklebi sisqis "albik", "histik",
"umbrik" an "oqrik" horizontebi an "anTropedogenik" horizonti.
"podzolebi" (PZ)
Tu niadagebSi SeiniSneba an
1. zedapiridan 50 sm sisqeSi dawyebuli "petroplinTik" horizonti;
an
2. zedapiridan 50 sm sisqeSi dawyebuli "plintik" horizonti; an
3. zedapiridan 100 sm sisqeSi dawyebuli "plintik" horizonti, romlis
qveS mdebareobs an "albik" horizonti an "stagnik Tvisebebis" mqone
horizonti.
"plintosolebi" (PT) Tu niadagebSi
1. SeiniSneba "feralik" horizonti zedapiridan 25-200 sm siRrmeebis
ramdenime nawilSi; da
2. ar arsebobs zedapiridan 100 sm-is sisqeSi "nitik" horizonti; da
3 iseTi fenis ar arseboba, romelSic sruldeba "arjik" horizontis
moTxovnebi da am fenas zeda 30 sm-Si axasiaTebs wyalSi
dispersirebuli Tixa ("gerik Tvisebebis" an 1,4 % -ze meti organuli
naxSirbadis Semcvelobis mqone niadagis nivTierebebis gamoklebiT)
10% an meti raodenobiT.
"feralsolebi" (FR)
niadagebSi zedapiridan 100 sm-Si SeiniSneba "natrik" horizonti.
"soloneci" (SN)
31
Tu niadagebSi
1. SeiniSneba, zedapiridan 100 sm-Si, mciresazRvriani eluviuri
horizonti, romelic warmoiqmneba am sazRvris zemoT
"teqsturuli mkveTri cvlilebis" "stagnik Tvisebeb"-Tan SerwymiT;
da
2. ar aRiniSneba "albeluvik ena".
"planosolebi" (Pl) Tu niadagebSi SeiniSneba
1. tenian mdgomareobaSi 2 an 2-ze naklebi feris intensivobis mqone
"molik" horizonti, roca meqanikuri Sedgeniloba aris ufro mZime,
vidre Tixnari qviSiani an 3,5 naklebi feris intensivobis mqone
"molik" horizonti, romlis meqanikuri Sedgeniloba Tixnar
qviSiani an ufro msubuqia. orive SemTxvevas adgili unda hqondes
niadagis sul cota 20 sm siRmesTan an aRniSnuli feris
intensivobebi unda SeiniSnebodes pirdapir romelime saxnavi fenis
qvemoT; da
2. meoradi karbonatebis koncentraciebis dawyeba humusovani
horizontis (Ah) qveda zRvris 50 sm sisqis farglebSi, xolo
niadagis zedapiridan 200 sm farglebSi; da
3. ar gvxvdeba "petrokalcik" horizonti niadagis zedapiridan 25-100
sm siRrmeebs Soris; da
4. ar gvxvdeba meoradi TabaSiri; da
5. ar aris dafaruli struqturuli agregatebis zedapirebi qviSisa
da mtvris marcvlebiT.
"Cernoziomebi" (CH)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. tenian mdgomareobaSi 2 an meti feris intensivobis mqone "molik"
horizonti sul cota 20 sm siRrmesTan an SeiniSneba zemoT
aRniSnuli feris intensivoba pirdapir saxnavi fenis qvemoT;
da
2. meoradi karbonatebis koncentracia niadagis zedapiridan 100
sm-Si; da
3. "arjik", "kalcik", "kambik", "gifsik"an "vertik" horizontebi da arc
erTi sxva diagnostikuri horizonti.
"kaStanaziomebi" (KS) Tu niadagebSi SeiniSneba
1. "molik" horizonti; da
2. 50 % an meti raodenobis fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-s mixedviT);
zedapiridan 100 sm sisqemde niadagis masa mTlianad gamotutulia
karbonatebisagan an masa aseve gamorecxilia 25-100 sm Soris
ganTavsebul kontrastul ("liTik" an "paraliTik" SexebasTan,
"petrokalcik" horizontTan) fenasTan; da
32
3. "albik", "arjik", "kambik" an "vertik" horizontebi an substratSi
"petrokalcik" horizonti4 da arc erTi sxva diagnostikur
horizonti.
"faeozomebi" (PH)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. an zedapiridan 100 sm-Si "gifsik" an "petrogifsik" horizonti; an 15
% (moculobiT) an meti raodenobis TabaSiri, romelic
akumulirebulia hidromorfuli pirobebiT, saSualod 100 sm
siRrmis zeda nawilSi; da
2. "oqrik", "kalcik", "kambik" an "vertik" horizontebi, xolo "arjik"
horizonti gajerebulia TabaSiriT an CaCO3 an "petrokalcik"
horizontis qveS mdebareobs "gifsik" horizonti da arc erTi sxva
diagnostikuri horizonti.
"gifsisolebi" (GY)
Tu niadagebSi SeiniSneba zedapiridan 100 sm sisqeSi "durik" an
"petrodurik" horizonti.
"durisolebi" (DU)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. zedapiridan sul cota 100 sm sisqeSi "kalcik" an "petrokalcik"
horizonti; da
2 "oqrik" an "kambik" horizontebi, mokirianebuli "arjik" horizonti,
"vertik" horizonti an kidev "gifsik" horizontis qveS mdebare
"petrokalcik" horizonti da arc erTi sxva diagnostikuri
horizonti.
"kalcisolebi" (CL) Tu niadagebSi SeiniSneba"arjik" horizonti zedapiridan 100 sm sisqeSi
araswori zeda sazRvriT, rac "arjik" horizontSi "albeluvikuri
enebis" gamoCenis Sedegia.
"albeluvisolebi"(AB)
4 "petokalcik" horizonti SesaZlebelia arsebobdes konkretul adgilze, mag;
`toska~ (kalciumis karbonatebi pampasebis liosebidan) argentinaSi. amgvari
"petrokalcik" horizontebi miCneulni arian poligenezisurad da igi
ganisazRvreba saklasifikacio miznebisaTvis (mag: "luvik faeozomebi", "toska" faza)) fazis donesTan.
33
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. zedapiridan 100 sm an zedapiridan 200 sm sisqeSi dawyebuli "arjik"
horizonti, romlis kaTionis gacvlis tevadoba (gansazRvruli 1 M NH4OAc-iT) 24 an meti santimolikkg
-1 Tixaa da Tu "arjik"
horizonti mTlianad gadafarulia Tixnar-qviSnari an ufro
msubuqi meqanikuri SedgenilobiT; da
2. zedapiridan 25-100 sm siRrmeebis ZiriTad nawilSi "alik" Tvisebebi;
da
3. "oqrik", "umbrik", "albik", "andik", "ferik", "nitik", "plintik",
"vertik" horizontebi da arc erTi sxva diagnostikuri horizonti.
"alisolebi" (AL)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. zedapiridan 100 sm sisqeSi "nitik" horizontis dawyeba; da
2. zedapirul da mis qveS mdebare horizontebs Soris sazRvrebis
gadasvla meryeobs TandaTanobidan Sereulamde; da
3. zedapiridan 100 sm sisqeSi sxva horizontebi da ara "ferik", "plintik" an "vertik" horizontebi.
"nitisolebi"(N)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. zedapiridan 100 sm sisqeSi an zedapiridan 200 sm sisqeSi
dawyebuli "arjik" horizonti, romelic ramdenime nawilSi moicavs
24 an nakleb santimolik kg-1 Tixa kaTionis gacvlis tevadobas
(gansazRvruli 1M NH4OAc-iT) da Tu "arjik" horizonti zemodan
mTlianad dafarulia Tixnar-qviSnari an ufro msubuqi meqanikuri
SedgenilobebiT; da
2. 50 % naklebi odenobis fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-s mixedviT)
25-100 sm sisqeebis umetes nawilSi.
"akrisolebi" (AC)
Tu niadagebSi SeiniSneba "arjik" horizonti, romlis mTliani nawili
moicavs 24 an met santimolik kg-1 Tixa kaTionis gacvlis tevadobas (1
M NH4OAc-is mixedviT).
"luvisolebi" (LV)
Tu niadagebSi SeiniSneba "arjik" horizonti.
"liqsisolebi" (LX) Tu niadagebSi SeiniSneba
34
1. "umbrik" horizonti; da
2 50 sm an naklebi sisqis "anTropedogenuri" an "albik", "kambik" horizontebi da arc erTi sxva diagnostikuri horizonti.
"umbrisolebi" (UM)
Tu niadagebSi SeiniSneba an
1. "kambik" horizonti; an
2. qveniadagze gadafarebuli "molik" horizonti, romlis zedapiridan
100 sisqis ramdenime nawilSi fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-s mixedviT) 50 % an naklebia. an
3. zedapiridan gansazRvrul siRrmeze erTi romelime qvemoT
CamoTvlili diagnostikuri horizonti:
a) "andik", "vertik" an "vitrik" horizontebi, dawyebuli 25-100 sm
siRrmeebs Soris;
b) "plintik", "petroplintik" an "salik" horizontebi, dawyebuli
50-100 sm siRrmeebs Soris. am horizontebis zemoT ar gvxvdeba
Tixnar-qviSnari an ufro msubuqi meqanikuri Sedgenilobebi.
"kambisolebi" (CM)
Tu niadagebSi SeiniSneba
1. Tixnar-qviSnari an ufro msubuqi meqanikuri Sedgeniloba niadagis
zedapiridan sul cota 100 sm siRrmesTan an niadagis zedapiridan
50-100 sm siRrmeebs Soris "plintik", "petroplintik" an "salik"
horizontebTan; da
2. zedapiridan 100 sm sisqeSi qanis natexebis an msxvili
fragmentebis 35 %-ze naklebi (moculobiTi) raodenoba; da
3. "oqrik", "iermik" an "albik" horizontebi an "plinTik", "petroplinTik" an "salik" horizontebi niadagis zedapiridan 50 sm sisqis qvemoT an
200 sm sisqis qvemoT "arjik" an "spodik" horizontebi da arc erTi
sxva diagnostikuri horizonti.
"arenosolebi" (AR)
danarCeni niadagebi erTiandebian
"regosolebi" (RG)
35
Tavi III
diagnostikuri horizontebi, Tvisebebi da nivTierebebi
niadagis horizontebi, Tvisebebi da nivTierebebi im
maxasiaTeblebs asaxaven, romlebic gamoiyeneba niadagTa klasebis
aRwerisa da gansazRvrisTvis. morfologiiT, gazomviT, mniSvnelobiTa
da raodenobrivi kriteriumebiT gansazRvruli niadagis
maxasiaTeblebi diagnostikurad@miiCneva Tu maT niadagis profilSi
gamoxatvis minimaluri xarisxi gaaCniaT. imisaTvis, rom niadagis
horizontebi CaiTvalos diagnostikurad, maT unda hqondeT
minimaluri sisqe, romlis Sefaseba xdeba bioklimaturi faqtorebiT
(mag: "albik" (albic) horizonti borealur (arqtikul) regionebSi
iseTive sisqis ar aris rogorc tropikebSi).
naSromSi aRwerilia diagnostikuri horizontebi, Tvisebebi da
nivTierebebi. SeZlebisdagvarad mocemulia maTi zogadi aRwerebi,
diagnostikuri kriteriumebi, savele gansazRvrebebi, damatebiTi
maxasiaTeblebi da maTi urTierTkavSirebi sxva diagnostikur
horizontebTan.
kaTionis gacvlis tevadoba (kgt) gamoiyeneba diagnostikuri
horizontebis an Tvisebebis gansazRvris kriteriumad, aseve niadagTa
ZiriTadi jgufebis ganmartebisTvisac. igi asaxavs gacvlis kompleqsis
mineraluri komponentis bunebas. niadagis wvrilmiwaSi gansazRvrul
kgt-ze gavlenas axdens masSi arsebuli garkveuli saxis organuli
nivTierebebis raodenoba da buneba. iq sadac dabali aqtivobis Tixa
diagnostikur Tvisebas warmoadgens, sasurvelia kgt gansazRvruli
iqnas Semdegnairad: wvrilmiwis kgt-as gamoakldes organul
nivTierebasTan dakavSirebuli kgt, romlis gansazRvra
individualuri profilebis SemTxvevaSi grafikuli meTodis5
gamoyenebas saWiroebs (Bennema and Camargo, 1979, Brinkman, 1979, Klamt and Sombroek, 1988).
niadagis morfologiis aRwerisas gamoyenebuli terminologia
miRebulia publikaciidan "zogierTi rCevebi niadaguri profilis
aRwerisaTvis" (FAO, 1990). feris aRniSvnebi gamoiyeneba "mansel skalis"
mixedviT (KLC, 1990). qimiuri da fizikuri maxasiaTeblebi ki
gamokvleulia saxelmZRvanelos "niadagis analizebisTvis saWiro
procedurebi" (Van Reeuwijk, 1995) safuZvelze.
5 meTodi mdgomareobs regresiuli organuli C raodenobis (gamoxatuli gr.-Si) gansazRvraSi kgt-is (pH 7) mimarT, romelic gamoisaxeba kaTionebis sanmolikkg
–1 Tixa
raodenobiT. miRebuli tolobiT SesaZlebelia gamoiTvalos C raodenobis
ganawileba kgt-Si da Semdeg igi SeiZleba Seswordes Tixis kgt-ze. unda
vivaraudoT, rom mTel niadagur profilSi Tixis mineralogia erTgvarovania.
36
diagnostikuri horizontebi
"mmb"-Si diagnostikuri horizontebis gansazRvris safuZvels
warmoadgens "fao"-s gadamuSavebuli legenda (FAO, 1988).
amavdroulad amoRebulia "fimik" horizonti da damatebulia Semdegi
horizontebi: "andik", "anTropogenik", ("anTraqvik", "hidragrik", "horTik", "iragrik", "flajik" da "terik" horizontebi), "Cernik", "qraik",
"durik", "ferik", "folik", "frajik", "fulvik", "melanik" (melanic), "nitik", "petrodurik", "petroplintik", "plintik", "salik", "Takirik",
"vertik", "vitrik" da "iermik". am horizontebidan mxolod ramdenime
darCa "fao"-s diagnostikuri TvisebebiT da fazebiT.
"albik" horizonti
zogadi aRwera. "albik" horizonti (laTinurad albus – TeTri) aris
Ria Seferilobis siRrmiTi horizonti, romlidanac Tixa da
Tavisufali rkinis oqsidebi gadaadgilebulia an oqsidebi
segregirebulia im donemde, rom horizontis feri ganisazRvreba
ufro qviSisa da mtvris nawilakebis feriT, vidre am nawilakebze
arsebuli afskebis feriT. "albik" horizonts Cveulebriv aqvs sustad
gamoxatuli niadagis struqtura an igi ustruqturoa. misi zeda da
qveda sazRvrebi Cveulebriv aris wyvetili an mkveTri. sazRvrebis
cvalebadi morfologia zogjer gamowveulia "albelukur enebis"
arsebobiT. "albik" horizonts Cveulebriv aqvs ufro msubuqi
meqanikuri Sedgeniloba, vidre mis zeda an qveda horizontebs. Tu mis
qvemoT gvxvdeba "spodik" horizonti, maSin meqanikur Sedgenilobebs
Soris gansxvaveba SedarebiT sustia. "albik" horizontebis umetesoba
teniania da masSi SesamCnevia "gleik" an "stagnik" Tvisebebi.
diagnostikuri kriteriumi.
"albik" horizonts unda gaaCndes:
1. "manselis" skalis mixedviT mSral mdgomareobaSi:
a) feris sidide 7 an 8 da
feris intensivoba 3 an
naklebi; an
b) feris sidide 5 an 6 da
feris intensivoba 2 an
naklebi; da
2. "manselis" skalis mixedviT notio mdgomareobaSi:
a) feris sidide 6, 7 an 8 da
feris intensivoba 4 an
naklebi; an
b) feris sidide 5 da feris
intensivoba 3 an naklebi; an
37
g) feris sidide 4 da feris
intensivoba 2 an naklebi.6
feris intensivobis mni-
Svneloba 3 dasaSvebia, Tu
dedaqans aqvs 5 YR an
ufro wiTeli elferi da
feris intensivoba gan-
apirobebulia mtvris an
qviSis marcvlebis (afske-
bis gareSe) feriT; da
3. sisqe: sul cota 1 sm.
savele gansazRvra. "albik" horizontebis savele gansazRvras
safuZvlad udevs "mansel” skalis ferebi. feris gansazRvris
Sesamowmeblad damatebiT gamoiyeneba X 10 xelis linza, romliTac
aseve dgindeba mtvrisa da qviSis marcvlebze afskebis arseboba.
damatebiTi maxasiaTeblebi. qviSisa da mtvris marcvlebze afskebis
arseboba gamWvirvale SlifebSi SeiZleba ganisazRvros optikuri
mikroskopiT. afskebis gareSe marcvlebis zedapirs aqvs Txeli
kideebi. afskebi SeiZleba iyo organuli bunebis an Sedgebodes rkinis
oqsidebisagan anda Seicavdes orives erTad, romelsac sinaTleze
gaaCnia muqi Seferiloba. Suqze areklili rkinis afskebi mowiTalo
ferisaa, maSin rodesac organuli safari – moyavisfro-Savia.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan.
"albik" horizontebi zemodan gadafarulia humusiT mdidari
zedapiruli horizontebiT ("molik", "umbrik" an "oqrik" horizontebi), magram isini SesaZloa Segvxvdes zedapirzec eroziis an zedapiruli
fenis xelovnurad moSorebis Sedegad. "albik" horizonti miCneulia
eluviuri horizontis gansakuTrebul tipad da igi zemodan efareba
"arjik", "natrik" an "spodik" iluviur horizontebs. qviSiani "albik"
horizontebis sisqe zogjer ramdenime metrsac aRwevs. humidur
tropikul regionebSi masTan kavSirSi myofi sxva diagnostikuri
horizontebis dadgena sakmaod Znelia.
"andik" horizonti
zogadi aRwera. es horizonti (iaponurad An –muqi da Do-niadagi) umTavresad piroklasturi danaleqebis zomieri gamofitvis Sedegia.
Tumca, is aseve gvxvdeba aravulkanur naleqebzec (mag: liosebi,
argilitebi da feralituri gamofitvis produqtebi). horizontis
mineralogia gamdidrebulia mokle-radiusiani-rigis mineralebiT da
isini warmoadgenen piroklastur naleqebSi gamofitvis
6 "albik" horizontis feris kriteriumebi odnav Secvlilia "fao"-Si (1988) da
niadagmcodneebis (Soil Surey Staff, 1996) mier gansazRvrul feris kriteriumebTan
SedarebiT, rac aRiniSneba feris intensivobis Sesabamisi SriftiT (teniani
mdgomareobisTvis). "albik" horizonti xSirad gvxvdeba samxreT afrikis regionebSi.
38
Tanmimdevrobis ("tefrik" (tephric) niadaguri nivTiereba _> "vitrik"
(vitric) horizonti –> "andik" (andic) horizonti) nawils.
"andik" horizontebi SeiZleba Segvxvdes rogorc zedapirze, aseve
niadagis siRrmeSic. isini agreTve xSirad gvxvdebian Sreebis saxiT,
romlebic ara-"andik"-ur fenebad iyofa. zedapiruli "andik"
horizontebi Cveulebriv Seicaven organul nivTierebas didi
raodenobiT (5 % meti), aqvT Zalian muqi Seferiloba ("mansel” skalis
mixedviT feris sidide da feris intensivoba notio mdgomareobaSi 3
an naklebia), fxvieri makrostruqtura da xSirad misi konsistencia ar
aris webovani. isini msubuqi wonisaa (aqvT dabali moculobiTi wona)
da umetesad axasiaTebT Tixnar-lamiani an ufro mZime meqanikuri
Sedgeniloba. organuli nivTierebebiT mdidari "andik" zedapiruli
horizontebis sisqe xSirad 50 sm an metsac aRwevs ( "peCik"
maxasiaTebeli). "andik" siRrmiTi horizontebi ki Cveulebriv ufro Ria
Seferilobisaa.
niadaguri nivTierebebis gamofitvis dominanturi tipis mixedviT
"andik" horizontebs SeiZleba gansxvavebuli Tvisebebi hqondeT.
zogjer maT SesaZloa gamoavlinon Tiqsotropia e.i. niadaguri
nivTierebebi icvlebodes wnevis an xaxunis Sedegad, kerZod myari
mdgomareobidan gadavides Txier mdgomareobaSi da Semdeg kvlav
daubrundes mkvriv mdgomareobas. eqstrahumidur klimatur pirobebSi
humusiT mdidari "andik" horizontebi SeiZleba Seicavdes 100 % meti
odenobis wyals (moculobiT) TermostatSi maT gamomSral
moculobasTan SedarebiT ("hidrik" maxasiaTebeli).
amgvarad, Seswavlilia "andik" horizontebis ori mTavari tipi:
erTi, romelic mdidaria alofaniTa da misi msgavsi mineralebiT ("si-
andik"-is tipi) da meore, romelic mdidaria aluminis organul
mJavebTan kompleqsuri naerTebiT ("alu-andik" tipi). "si-andik"
horizontis aris reaqcia meryeobs mJavedan – neitraluramde, xolo
"alu-andik"–isa ki Zlier mJavedan – mJavemde.
diagnostikuri kriteriumi. "andik"' horizonts unda gaaCndes Semdegi
fizikuri, qimiuri da mineralogiuri Tvisebebi (Shoti et .al, 1996; Berding, 1997):
1. niadagis moculobiTi wona 0,9 kg dm –3 naklebi savele
tentevadobis (winaswari gamoSrobis gareSe) CaTvliT; da 2. 10 % an meti Tixa da 2 % an meti raodenobiT Alox +1/2 Feox
7 maCvenebeli wvrilmiwis fraqciebSi; da
3. 70 % an meti raodenobiT fosfatebi; da
4. 10 %-ze naklebi vulkanuri minis Semcveloba wvrilmiwis
fraqciaSi; da
5. sul cota 30 sm sisqe.
"sil-andik" horizontebi Seicaven oqsalatis mJavaSi (pH 3) eqstragirebad kaJmiwas (Siox) 0,6 % an meti raodenobiT, maSin roca
"alu-andik" horizontebSi oqsalatis mJavadan eqstragirebadi Si
7 Alox da Feox aris Sesabamisad oqsalitis mJavadan eqstragirebadi Al da Fe, (Blakemore etal meTodi, 1987)
39
raodenoba unda iyos 0,6 % naklebi (an Sesabamisad Alpy(8)/Alox<0,5 da
Alpy/Alox>0,5; an Alpy/Alox=0,5).
savele gansazRvra. "andik" horizontebis savele gansazRvra
SesaZlebelia pH NaF fildisa da perotis (Fieldes and Perott, 1966) mier SemoTavazebuli savele testiT. 9,5 meti pH NaF sidide miuTiTebs
alofanis produqtebis da/an organo-aluminis kompleqsebis Warb
Semcvelobaze. aRniSnuli testi indikatoria "andik" horizontebis
umravlesobisTvis. gamonaklis warmoadgenen is "andik" horizontebi,
romlebic Zalian mdidaria organuli nivTierebiT. Tumca analogiuri
aris reaqcia SesaZloa aRiniSnebodes "spodik" horizontebSi da im
mJave Tixian niadagebSic, romlebic mdidaria Tixa mineralebiT,
romelTa SreebSi dominirebs alumini.
"sil-andik" horizontebs zogadad axasiaTebs savele pH (H2O) 5 an ufro maRali, maSin rodesac "alu-andik" horizontebis savele pH (H2O) 4,5 naklebia. im SemTxvevaSi, rodesac savele pH (H2O) 4,5 – 5 Soris meryeobs, saWiroa damatebiTi testebis Catareba, raTa dadgindes
"andik" horizontis "alu" an "sili"- maxasiaTebeli.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan. "vitrik"
horizontebi gansxvavdebian "andik" horizontebisgan gamofitvis
naklebi xarisxiT. amas adasturebs "vitrik" horizontebSi (10 %-ze
meti wvrilmiwa fraqcia) vulkanuri minis ufro maRali Semcveloba
da arakristaluri an misi msgavsi kristaluri pedogenezisuri
mineralebis dabali Semcveloba. amgvari saxis mineralebisTvis
damaxasiaTebelia oqsalatis mJavadan eqstragirebadi Al (pH 3) da Fe saSualo raodenoba (Alox+1/2 Feox = 0,4-2,0%), ufro maRali kuTri wona
("vitrik" horizontebis moculobiTi wona meryeobs 0,9-1,2 kg dm-3
Soris) da fosfatebis dabali Semcveloba (25 - <70%).
imisTvis, rom organuli nivTierebebiT mdidari "andik" horizontebi
gamovyoT "histik" da "folik" horizontebisgan, saWiroa daculi iqnes
Semdegi kriteriumi: "andik" horizontebi ar unda Seicavdnen
organuli naxSirbadis 20 %-ze met raodenobas, maSin rodesac "histik"
horizontebSi organuli naxSirbadis Semcveloba meryeobs 12-20 %
farglebSi. dauSvebelia "histik" horizontebs hqondeT "andik"
horizontebis msgavsi Tvisebebi. vinaidan organuli naxSirbadis 12-20
% raodenoba "andik" horizontebisTvis ar aris damaxasiaTebeli.
"spodik" horizontebi, romlebic agreTve Seicaven kompleqsur
(erTnaxevari Jangeulebis organul nivTierebebTan) nivTierebebs,
zogjer emsgavsebian "andik" horizontebs Semdegi maxasiaTebliT: Al organuli kompleqsebis didi raodenobis SemcvelobiT. am SemTxvevaSi
ori horizontis garCeva SesaZlebelia analizuri testebiT. "spodik"
horizontebSi Alox+1/2Feox raodenoba sul cota orjer an metjer
aRemateba zemoT mdebare "umbrik", "oqrik" an "albik" horizontebis Alox+1/2Feox raodenobas. es moTxovna ar exeba im "andik" horizontebs,
romlebSic Al-organuli kompleqsebi faqtiurad uZravia.
8 pirofosfatSi eqstragirebadi Al.
40
"anTraqvik" horizonti (ixileT "anTropedogenuri" horizontebi)
"anTropedogenuri" horizontebi
zogadi aRwera. "anTropedogenuri" horizontebi (berZnulidan
anthropos – adamiani da pedogenesis – niadagwarmoqmnis procesi)
Seadgenen zedapiruli da siRrmiTi horizontebis nairsaxeobebs,
romlebic formirdebian niadagis xangrZlivi damuSavebis Sedegad. am
horizontebis maxasiaTeblebi da Tvisebebi didad aris damokidebuli
niadagis praqtikul gamoyenebaze (ix. cx.1). "anTropedogenuri"
horizontebi gansxvavdebian "anTropogenuri niadaguri nivTi-
erebebisagan", romlebic adamianis qmedebebis (miwayrilebis, maRaros
narCenebi, nagavsayrelebis da a.S.) Sedegia da warmoadgenen
gaumkvrivebel mineralur an organul nivTierebebs. es nivTierebebi ar
aris didi xnis da maTze niadagwarmoqmnis procesebis gavlena
umniSvneloa.
"anTropedogenuri" horizontebi moicaven "terik", "iragrik", "plajik", "horTik", "anTraqvik" da "hidragrik" horizontebs. aRniSnuli
horizontebi ikaveben patara arealebs msoflios sxvadasxva nawilSi,
maT Soris dasavleT evropis Zvel saxnav miwebze, axlo
aRmosavleTisa da CineTis Zvel sairigacio vakeebze, xmelTaSua zRvis
regionisa da arabeTis naxevarkunZulis Zvel daterasebul
landSaftSi. Crdilo da samxreT amerikaSi ki maTi izolirebuli
laqebis saxiT gavrceleba ukavSirdeba brinjis qveS gavrcelebuli
niadagebis xangrZliv damuSavebas (rac dakavSirebulia indielebis
xangrZliv dapyrobasTan).
diagnostikuri kriteriumebi. "terik" horizonti (laTinuridan
terra – dedamiwa) viTardeba miwanarevi nakelis, kompostis an Slamis
damatebiT, drois xangrZlivi periodis ganmavlobaSi. horizonts
siRrmiT aReniSneba araerTgvarovani meqanikuri Sedgeniloba. misi
feri damokidebulia gamoyenebul nivTierebebze an mis qveS arsebul
substratze. fuZeebiT maZRroba (gansazRvruli 1 M NH4OAc-iT) 50 %
metia.
41
cxrili N1. "anTropedogenuri" procesebi
Rrma damuSaveba
uwyveti meqanikuri damuSaveba, romelic warmoebs
savele samuSaoebis dros, normaluri siRrmis
qvemoT
intensiuri
ganoyiereba
organuli/araorganuli sasuqebis uwyveti gamoyeneba
mineraluri nivTierebebis safuZvliani damatebis
gareSe (mag: nakeli, samzareulos narCenebi,
komposti, da a.S)
meore xarisxovani
danamatebi
mineraluri nivTierebebis mniSvnelovani danamatis
Semcveli nivTierebebis uwyveti gamoyeneba (mag:
kordi, zRvis qviSa, miwanarevi nakeli da a.S)
irigacia
leqiT mdidari sairigacio wylis uwyveti
gamoyeneba (sairigacio wyali aseve SesaZlebelia
Seicavdes sasuqebs, xsnad marilebs, organul
nivTierebebs da a.S)
sveli kultivacia
niadagis damuSavebis procesSi datborvasTan
dakavSirebuli procesebi. damuSavebuli fenis
gamkvriveba; wyliT gajerebis pirobebis Secvla;
qveniadagis diagnostikuri maxasiaTeblis_
iluviuri rkina-manganumis afskebis warmoqmna
romlebic SeiZleba ganviTardes niadagis sveli
kultivaciis dros, gruntis wylis siRrmis,
meqanikuri Sedgenilobisa da organuli
nivTierebebis da a. S. gavlenis Sedegad
"iragrik" horizonti (laTinuridan Irragric – morwyva da agricolare – damuSaveba, kultivacia) Ria ferisaa, ("manselis" mixedviT, feris
sidide da intensivoba notio mdgomareobaSi 3 metia), zedapiruli fena
erTgvarovani struqturisaa, romelic ganviTarda sedimentebiT
gamdidrebuli sarwyavi wylebis xangrZlivi gamoyenebis Sedegad. am
horizontSi Tixa da karbonatebi Tanabradaa ganawilebuli da aqvs
Tixis (gansakuTrebiT wvrilmarcvlovani) ufro maRali Semcveloba,
vidre qveS mdebare pirvelad niadags. saSualo, wvrili da Zalian
wvrili qviSis fraqciebs Soris fardobiTi gansxvavebebi 20 % ar
aRemateba. organuli C (wona) saSualo Semcveloba 0,5 % metia,
romelic siRrmiT klebulobs da "iragrik" horizontis qveda
zRvarTan sul cota 0,3 % mainc rCeba.
"plajik" horizonts (holandiuridan plag – mkvrivi) aqvs
erTgvarovani meqanikuri Sedgeniloba, kerZod, silnari an Tixnar-
qviSnari. organuli naxSirbadis (woniT) saSualo Semcveloba 0,6 %
metia. fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-is mixedviT) 50 % naklebia, maSin
42
rodesac 1 % limonmJavaSi eqstragirebadi P2O5 Semcveloba maRalia
da sul cota 0,25 % metia zedapiris 20 sm sisqeSi. xSirad am
horizontSi P2O5 Semcveloba 1 % metia.
"horTik" horizonti (laTinuridan hortus – baRi) niadagis Rrma
damuSavebis, intensiuri ganoyierebis da/an adamianTa, cxovelTa da
sxva organuli narCenebis xangrZlivi gamoyenebis Sedegia. es aris
muqi feris horizonti, "manselis"-is skalis mixedviT feris sidide
da intensivoba (tenian mdgomareobaSi) 3 an 3-ze naklebia. horizonts
axasiaTebs organuli C (woniT) saSualo 1 % meti raodenoba da 0,5 M NaHCO3-Si9 eqstragirebadi P2O5 100 meti mg/kg
-1 Semcveloba
wvrilmiwis zeda 25 sm-Si (Gong et al, 1997). fuZeebiT maZRroba (1 MNHyOAc-iT) 50 % metia.
"anTraqvik" horizonti (berZnulidan anthropos – adamiani,
laTinuridan aqua – wyali) moicavs gamkvrivebul fenasa da xnulis
Zirs. am SemTxvevaSi xnulis Zirs axasiaTebs fiqalovani struqtura.
igi dapresilia da aqvs infiltraciis Zalian dabali xarisxi. aqvs
moyviTalo-yavisferi, yavisferi an mowiTalo-yavisferi Jangis laqebi
napralebis da fesvis xvrelebis gaswvriv. xnulis Ziris kuTri wona
gamkvrivebuli fenis kuTr wonasTan SedarebiT, sul cota 20 %
(SefardebiT) maRalia, maSin rodesac misi forianoba 10-30 (fardobiT)
procentze dabalia, vidre gamkvrivebuli fenis forianoba.
arakapilaruli forianoba 2-5 % farglebSi meryeobs (arakapilaruli
da masTan kavSirSi myofi gamkvrivebuli fenebis forianobaTa
fardoba daaxloebiT 60 %).
"hidragrik" horizonti (berZnulidan hydros – wyali, laTinuridan
agricolare – damuSaveba) aris siRrmiTi horizonti, romlis formireba
ukavSirdeba svel kultivacias erTi an meti qvemoT CamoTvlili
maxasiaTebliT:
rkina-manganumis akumulaciis fenebi an iluviuri rkinisa da
manganumis afskebi; an
diTionis citratSi (limonmJavas marili) eqstragirebadi rkina 2-
jer an metjer metia, an diTionis citratSi eqstragirebadi
manganumi 4-jer an metjer metia, vidre zedapirul horizontebSi;
an
Jangva-aRdgeniTi koncentraciebi; an
Jangva-aRdgenis Semcireba feris sididis ≥ 4 da feris intensivobis ≤ 2 maCveneblebiT makroforebSi, rac ukavSirdeba svel
kultivacias; da
10 sm meti sisqe.
savele gansazRvra. "terik", "iragrik" da "plajik" horizontebs aqvT
zedapiris amowevis niSnebi. es daskvna SeiZleba gakeTdes an savele
dakvirvebiT an istoriuli Canawerebidan. horizontebi sruliad
Sereulia da Cveulebriv Seicaven uZvelesi adamianis droindel
materialuri kulturis naSTebs, rogoricaa keramikis fragmentebi,
feradi namsxvrevebi da narCenebi. isini Zalian patara (diametri < 1
sm) zomisaa da sakmaod gacveTili. "terik" da "plajik" horizontebi
9 meTodi cnobilia olsenis saxelwodebiT (Olsen et al., 1954)
43
TandaTanobiT agebulia miwanarevi danamatebisgan (komposti, kordi an
kordiani masala areuli nakelSi, nagavSi, SlamSi, zRvis qviSaSi da
a.S.) da SesaZloa Seicavdnen araTanabrad ganawilebul qvebs,
"iragrik" horizontis irigaciuli danaleqebiT TandaTanobiT
Sevsebisas.
"terik" da "plajik" horizontebs erTmaneTisagan ansxvavebs
ramdenime niadaguri maxasiaTebeli. "terik" horizontebi Cveulebriv
avlenen maRal biologiur aqtivobas, axasiaTebT neitraluri an
susti tute reaqcia (pH (H2O), Cveulebriv 7,0 metia) da SeiZleba
Seicavdnen Tavisufal kirs. feri Zalian aris damokidebuli ZiriTad
nivTierebebze an qveS myof substratze. horizontis qveS SeiZleba
Segvxvdes damarxuli niadagebi, Tumca Serevis gamo, maT Soris
kontaqti SeiZleba iyos bundovani.
"plagik" horizonts aqvs moyavisfro an moSavo Seferiloba,
romelic kavSirSia maTSi arsebuli nivTierebebis bunebasTan da misi
aris reaqcia icvleba __ susti mJavedan Zlier mJavemde. aRniSnul
horizontSi Cans sasoflo-sameurneo iaraRis _ baris gamoyenebis
niSnebi. agreTve SesamCnevia Zveli damuSavebuli fenebic. "plajik"
horizontebi xSirad zevidan efareba damarxul niadagebs, Tumca
Tavdapirveli zedapiruli fenebi SeiZleba erTmaneTSi Sereuli iyos;
qveda sazRvari Cveulebriv mkveTria.
"iragrik" horizontSi mniSvnelovnad Cans biologiuri aqtivobis
niSnebi. horizontis 25 % met moculobaSi SesamCnevia Wiayelebis
nakvalevi. qveda sazRvari mkveTria da mis qveS SeiZleba arsebobdes
irigaciuli danaleqi.
"horTik" horizontic Zalian Sereulia da niadagis formirebis
sawyis etapze arsebuli stratifikacia ar aris SemorCenili.
Cveulebrivi ambavia adamianis materialuri kulturis naSTebisa da
narCenebis arseboba, romelic xSirad Zalian daZvelebuli da
gacveTilia. Wiayelebis nakvalevi niadagis mTliani moculobis 25 %
mets Seadgens. arsebobs miwaTmoqmedebis niSnebi an niadagis Serevis
kvali. D
damarxuli niadagebi SeiZleba iyos SemorCenili, magram isini
Cveulebriv uerTdeba am horizonts.
"anTraqvik" horizonti moicavs niadagis gamkvrivebul fenasa da
xnulis Zirs brinjis xangrZlivi kultivaciis Sedegad. mkvriv fenas
aqvs aRdgeniTi procesebisTvis damaxasiaTebeli ferebi, romelic
gamoisaxeba agregatebis zedapirze da forebis kedlebze susti
elferis mqone laqebiTa da rkina/manganumis kutanebiT. isini Zalian
dispersirebulia, Cndebian daxarisxebul agregatebSi da aqvT
buStisebri forebi.
"hidragrik" horizonts aqvs an aRdgeniTi Tvisebebi forebSi,
afskebze an xvrelebSi, ris Sedegadac misi Seferiloba Semdegia:
elferi 2,5 Y an ufro moyviTalo da feris intensivoba (tenian
mdgomareobaSi) 2 an 2-ze naklebi; an es aRdgeniTi Tvisebebi SeimCneva
niadagis masaSi rkinis da/an manganumis segregaciebSi, romelTa feri
gamowveulia maTi daJangvis pirobebiT. agregatebis zedapirze
Cveulebriv Cans ruxi Tixa-wvrili mtvris da Tixa-mtvrian-humusiani
kutanebi.
44
"arjik" horizonti
zogadi aRwera. (laTinuridan argilla – TeTri Tixa) es aris
siRrmiTi horizonti, romelSic Tixis Semcveloba aSkarad ufro
maRalia, vidre mis zemodan arsebul horizontSi. meqanikuri
Sedgenilobis diferenciacia gamowveulia Tixis iluviuri
akumulaciiT, niadagwarmoqmnis Sedegad niadagis siRrmeSi Tixis
Warbad dagrovebiT an zedapirul horizontSi Tixis daSliT,
zedapiruli eroziisadmi mdgradi Tixis akumulirebiT, biologiuri
aqtivobiT an am gansxvavebuli procesebis ori an meti kombinaciiT.
horizontis zedapiruli nivTierebebis ufro msxvili nawilakebis
sedimentacia, siRrmiTi horizontis sedimentaciasTan SedarebiT,
aZlierebs niadagis pedogenezisuri meqanikuri Sedgenilobis
diferenciacias. Tumca mcire liTologiuri wyveta, romelic
SesaZloa gamoCndes aluviur naleqebSi, ar gansazRvravs "arjik"
horizonts.
"arjik" horizontebis Semcvel niadagebs, Tixis Semcvelobis zrdis
garda, xSirad aqvT mTeli rigi damaxasiaTebeli morfologiuri,
fizikur-qimiuri da mineralogiuri Tviseba. am maxasiaTeblebiT
SesaZlebelia “arjik” horizontebis sxvadasxva tipebisa da maTi
ganviTarebis stadiebis gansazRvra (Sombroek, 1986). ZiriTadi qvetipebia:
“liqsi” (lixi-), “luvi” (luvi-), “abrapti” (abrupti-), “plan-arjik” (plan-argic) horizontebi da "natrik" da "nitik" horizontebi.
"arjik" B horizonti, msoflio niadagebis rukis gadamuSavebuli
legendis (FAO, 1988) ganmartebis mixedviT, "mmb"-Si ucvleladaa
gadmotanili. am moTxovnebSi Setanilia savele gansazRvrisTvis
saWiro mxolod erTi modifikacia kerZod, " . . .…agregatis zedapirze
da forebSi Tixis abskebis sul cota 1 % Semcveloba…" Seicvala 5 %-
iT. es cvlileba emyareba Semdeg wess: ar arsebobs 1:1 fardoba
agregatebis zedapirsa da forebSi arsebul Tixis afskebis
raodenobasa da gamWvirvale SlifebSi arsebul Tixis procentobas
Soris. im SemTxvevaSic ki, Tu agregatis zedapirebis asi procenti
mTlianad dafarulia Tixis afskebiT, gamWvirvale SlifebSi maTi
ZiriTadi nawili dakavebuli iqneba niadaguri masiTa da
sicarielebiT.
diagnostikuri kriteriumi. "arjik" horizonts unda gaaCndes:
1. Tixnari qviSiani an ufro mZime meqanikuri Sedgeniloba da
wvrilmiwis fraqciebSi Tixis minimum 8 % Semcveloba; da
2. saerTo Tixis ufro meti raodenoba, vidre zeda ufro msubuqi
meqanikuri Sedgenilobis horizonts. (amgvari gansxvaveba mxolod
liTologiuri wyvetis Sedegia), aseve unda axasiaTebdes:
a) Tu mis zeda horizontis wvrilmiwis fraqciebSi saerTo
Tixis Semcveloba 15 % naklebia, maSin "arjik" horizonti
unda Seicavdes minimum 3 % met Tixas mainc; an
b) Tu mis zemoT mdebare horizonts aReniSneba wvrilmiwa
fraqciaSi 15 an meti procenti da saerTo Tixis 40 %-ze
naklebi raodenoba, maSin Tixis fardoba "arjik" horizontSi
mis zeda horizontTan SedarebiT unda iyos 1.2 an meti; an
45
g) Tu mis zemoT mdebare horizonti Seicavs saerTo Tixis 40 %
an mets wvrilmiwa fraqciaSi, maSin "arjik" horizonti unda
Seicavdes sul cota 8 % met Tixas mainc; da
3. profilis vertikalurad 30 sm sisqeSi izrdeba Tixis Semcveloba
Tu "arjik" horizonti warmoqmnilia Tixis iluviaciiT. yvela sxva
SemTxvevaSi, Tixis Semcvelobis zrda zemoT mdebare horizontsa
da "arjik" horizonts Soris unda xdebodes vertikalurad,
profilis 15 sm sisqeSi; da
4. avtoqtonuri qanis struqturis ar arseboba sul cota horizontis
moculobis naxevarSi mainc; da
5. yvela mis zemoT mdebare horizontebis sisqeebis jamis sul cota
erTi meaTedi unda Seadgendes minimum 7,5 sm mainc. Tu "arjik"
horizonti mTlianad Sreobrivia, maSin maTi saerTo sisqe unda
Seadgendes minimum 15 sm mainc. "arjik" horizontis zeda horizonti
unda iyos ufro msubuqi meqanikuri Sedgenilobis da misi sisqe
unda Seadgendes 18 sm mainc; Tu @”arjik”@ horizontis zemoT
mdebare horizontSi meqanikuri Sedgenilobis cvlileba mkveTria
“arjik” horizontTan SedarebiT, maSin zeda msubuqi meqanikuri
Sedgenilobis mqone horizontis sisqe unda iyos 5 sm (ixileT
"teqsturuli mkveTri cvlileba").
savele gansazRvra. savele pirobebSi "arjik" horizontebis
mTavari ganmsazRvrelia meqanikuri Sedgenilobis diferenciacia.
"arjik" horizontis "iluviuri" buneba SeiZleba dadgindes X 10 xelis
linziT im SemTxvevaSi, Tu agregatebis zedapirze, forebSi da
arxebSi mkeTrad Cans Tixis afskebi.@”iluviur” “arjik” horizontis
ramdenime nawilSi unda Candes sul cota 5 % odenobis Tixis afskebi,
romlebic nawildebian vertikalurad an horizontalurad
agregatebis zedapirze da forebSi.
Tixis afskebi xSirad Zneli dasadgenia monTmorilonitis Semcvel
niadagebSi, radgan isini sistematurad iSlebian SekumSva-gafarToebis
Sedegad. Tixis afskebis arseboba "dacul" adgilebSi, mag: forebSi,
sakmarisi unda iyos "arjik" horizontis "iluviuri bunebis
kriteriumebis dasakmayofileblad.
damatebiTi maxasiaTeblebi. "arjik" horizontis iluviuri xasiaTi
yvelaze kargad SeiZleba dadgindes gamWvirvale SlifebSi.
diagnostikur "iluviur" "arjik" horizontebSi unda Candes Tixis
dagrovebis adgilebi, romlebic saSualod Seadgenen mTliani ganivi
Slifis minimum 1 % mainc. gansazRvris sxva testebs warmoadgenen:
nawilakis zomis ganawilebis analizebi, Tixis garkveuli
Semcvelobis zrdis dadgena da agreTve wvrilmarcvlovani Tixis10
saerTo TixasTan fardoba. "iluviur" "arjik" horizontebSi
wvrilmarcvlovani Tixis/saerTo TixasTan fardoba ufro didia,
vidre mis zeviT mdebare horizontebSi. aRniSnuls iwvevs
wvrilmarcvlovani Tixis nawilakebis eluviacia.
Tu niadagSi SesamCnevia liTologiuri wyveta an "arjik"
horizontSi an mis zeda horizontSi an erozirebul zedapirul
10 wvrilmarcvlovani Tixa: <0,2 mkm
46
horizontSi an "arjik" horizontze gadafarebul saxnav fenaSi, maSin
iluviuri bunebis arseboba naTeli unda iyos.
Tu liTologiuri wyveta ar aris SesamCnevi velze, igi SesaZloa
ganisazRvros: msxvilmarcvlovani qviSis, wvrilmarcvlovani qviSis
nawilakebiTa da mtvris procentobiT, romlebic gamoTvlilia uTixo
adgilebSi (nawilakTa saerTaSoriso zomis ganawileba an USDA sistemis an sxva damatebiTi dajgufebebis gamoyeneba) an xreSisa da
ufro msxvili fraqciebis Semcvelobebis cvlilebebiT. ZiriTadi
nawilakTa zomis fraqciebis 20 % cvlileba (fardobiTi) SeiZleba
CaiTvalos liTologiuri wyvetis diagnostikur maCveneblad.
gasaTvaliswinebelia, rom Tu ZiriTadi nawilakTa zomis fraqciebis
20 procentiani cvlileba xdeba profilis im nawilSi, sadac adgili
aqvs Tixis Semcvelobis zrdas da Tu gvaqvs monacemi zeda fenis
ufro msubuqi meqanikuri Sedgenlobis Sesaxeb, maSin SesaZloa es iyos
liTologiuri wyvetis dadgenis gamartivebuli meTodi (aRniSnuli
meTodis garda ar arsebobs liTologiuri wyvetis dadgenis sxva
gamartivebuli wesi).
meores mxriv, nawilakTa zomis wyveta "arjik" horizontisTvis
gviCvenebs iyo Tu ara zemoT mdebare nivTierebebi Zalian
gansxvavebuli da ufro msxvili zomis an adgili hqonda Tu ara
saerTo jamSi Tixis dakargvas eluviaciiT an sxva procesebiT.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan.
"arjik" horizonti Cveulebriv dakavSirebulia eluviuri
horizontis qveda nawilTan. kerZod, im horizontebTan, saidanac Tixa
da rkina gadaadgildeba. miuxedavad imisa, rom "arjik" horizonti
Tavdapivelad Camoyalibda rogorc siRrmiTi horizonti, igi SeiZleba
gamovides zedapirze eroziisa an zedapiruli horizontis mocilebis
Sedegad.
Tixis maRali Semcvelobis mqone horizonts aqvs "feralik"
horizontisTvis damaxasiaTebeli rigi Tviseba. e.i. axasiaTebs dabali
kgt da ekgt (efeqturi kgt), wyalSi-dispersirebadi Tixis dabali
Semcveloba da gamofitvadi mineralebis dabali Semcveloba mTlianad
50 sm siRrmeze. amgvar SemTxvevaSi klasifikaciis miznebisTvis
"feralik" horizonts aqvs upiratesoba "arjik"-Tan SedarebiT.
miuxedavad aRniSnulisa, "arjik" horizonts upiratesoba mieniWeba im
SemTxvevaSic Tu mas faravs "feralik" horizonti, romelic Seicavs
wyalSi dispersirebadi Tixis 10 % an mets 30 sm sisqis zeda nawilSi.
aRniSnuli “feralik” horizontis nivTierebebs ar axasiaTebs "gerik
Tvisebebi" an ar Seicavs 1,4 % meti raodenobiT organul naxSirbads.
"arjik" horizonti xasiaTdeba SedarebiT sustad gamoxatuli
struqturiT da aseve naklebad maZRaria "natrik"' horizontisTvis
damaxasiaTebeli natriumiT.
"kalcik" horizonti
zogadi aRwera. "kalcik" horizonti (laT. calx – kiri, CaO) aris horizonti, romelSic meoradi Ca karbonatebia akumulirebuli an
masSi CaCO3 gvxvdeba Sereuli formiT (Ca karbonati aris mxolod 1 mm
an naklebi zomis wvrili nawilakebis saxiT, romlebic
47
dispersirebulia niadagSi) an gvxvdeba rogorc wyvetili
koncentraciebi (fsevdomiceliumi, kutanebi, rbili da mkvrivi
konkreciebi an ZarRvebi). maTi dagroveba SesaZlebelia dedaqanSi an
siRrmiT horizontebSi, magram isini SesaZloa aRiniSnos zedapirul
horizontebSic eroziis Sedegad. Tu rbili karbonatebis dagroveba
xdeba ise, rom niadaguri da/an liTologiuri struqturebi mTlianad
an umetesad qreba da Warbobs Ca karbonatebis uwyveti
koncentraciebi, maSin am horizonts ewodeba "hiperkalcik"
(berZnulidan hyper didi da laTinuridan calcic -kiri) horizonti.
diagnostikuri kriteriumi. "kalcik" horizonts unda hqondes:
1. wvrilmiwa fraqciaSi kalciumis karbonatis 15 % an meti
eqvivalenturi Semcveloba ("hiperkalcik" horizontisTvis niadagis
wvrilmiwa fraqciaSi 50 procentze meti eqvivalenturi
Semcveloba); da
2. sisqe sul cota 15 sm mainc, rogorc “kalcik” ise “hiperkalcik”
horizontisTvisac.
savele gansazRvra. Ca karbonatebis arseboba savele pirobebSi
SeiZleba gansazRvrul iyos 10 % HCl-is gamoyenebiT. SiSinis xarisxi
(mxolod mosmeniT, vizualurad calkeuli buStebis an qafis saxiT)
miuniSnebs kiris garkveuli raodenobis arsebobaze. es testi
mniSvnelovania, Tu isini Sereuladaa ganawilebuli.
"kalcik" an "hiperkalcik" horizontis arsebobis sxva maCveneblebia;
1. niadagis ferebi, romlebic aris met-naklebad TeTri,
movardisfrodan mowiTalomde an nacrisferi; da
2. mcire forianoba (agregatSorisi forianoba ("hiper"-) "kalcik"
horizontSi Cveulebriv aris naklebi, vidre uSualod zemodan
momijnave horizontSi da SesaZlebelia agreTve naklebi iyos im
horizontSic, romelic uSualod mis qveS mdebareobs).
CaCO3 Semcveloba SeiZleba Semcirdes siRrmiT, magram xSirad es
Zneli dasadgenia, gansakuTrebiT maSin Tu "kalcik" horizonti
mdebareobs ufro Rrmad. amitom, meoradi karbonatebis akumulacia
warmoadagens (hiper-) "kalcik" horizontis diagnostikur maCvenebels.
damatebiTi maxasiaTeblebi. Kkalciumis karbonatebis raodenobis
(woniT) gansazRvra da niadagis profilSi misi cvlilebebi
warmoadgens mTavar analizur kriteriums “kalcik” horizontis
dasadgenad. pH (H2O) gansazRvra SesaZlebels xdis vipovoT gansxvaveba
ZiriTad ("kalcik") maxasiaTebelsa (pH 8.0-8.7) (Warbad akumulirebuli
kalciumis karbonatebi) da ultra-fuZe "ara -kalcik" (pH > 8.7)
maxasiaTebels Soris, MgCO3 an Na2CO3 arsebobis Sedegad.
amasTan, gamWvirvale Slifebis mikroskopuli analizi gamoavlens
horizontebSi xsnadi formebis arsebobas “kalcik”@ horizontis zeda
an qveda nawilSi, rac niSania silikatis epigenezisisa (kvarcis
izomorfuli Secvla kalcitiT) an kalciumis karbonatebis sxva
akumulaciebisa, maSin roca "kalcik" horizontebis Tixis
48
mineralogiur analizebSi xSirad Cans monTmoriloniti, Aatafalgiti
da seproliti.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan. rodesac
“hiperkalcik” horizontebi mkvrivdebian, gadasvla xdeba
"petrokalcik" horizontSi, rac gamoixateba masiuri an fiqalovani
struqturis warmoqmniT.
mSral regionebSi, sadac niadagi an gruntis wyali sulfatebiT
gajerebulia, “kalcik” horizontebi gvxvdeba “gifsik” horizontebTan
kavSirSi. "kalcik" da "gifsik" horizontebi Cveulebriv ikaveben
sxvadasxva poziciebs niadagis profilSi, vinaidan kalciumis
karbonatebi da TabaSiri gansxvavebuli xsnadobiT xasiaTdeba da maTi
garCeva morfologiurad advilia. TabaSiris kristalebs wiwvis
formebi aqvT, advilia maTi SemCneva SeuiaraRebeli TvaliT, maSin
rodesac pirveladi kalciumis karbonatebis kristalebi zomiT bevrad
ufro wvrilia.
"kambik" horizonti
zogadi aRwera. “kambik” horizonti aris (laT. cambiare – Secvla)
siRrmiTi horizonti, romelic saxeSecvlilia mis qveSmdebare
horizontebTan SedarebiT. igi moklebulia "feralik", "arjik", "natrik" da "spodik" horizontebisTvis damaxasiaTebel rig
diagnostikur Tvisebebs. kerZod, muq ferebs, organuli nivTierebebis
Semcvelobas da "hisTik", "folik", "molik"an "umbrik" horizontebis
msgavs struqturas.
diagnostikuri kriteriumi. "kambik" horizonts unda hqondes:
1. Tixnar qviSiani an ufro mZime meqanikuri Sedgeniloba wvrilmiwa
fraqciebSi; da
2. niadagis struqtura, romelic aris sul cota saSualod
ganviTarebuli an avtoqtonuri qanis struqtura ar aRiniSneba
horizontis mTeli moculobis sul cota naxevarSi; da
3. saxecvlilebis damadasturebeli erTi an meti CamoTvlili
formebi:
a) ufro Zlieri feris intensivoba, ufro wiTeli elferi an Tixis
ufro maRali Semcveloba, vidre qveS mdebare horizontebs; an
b) karbonatebis gamotanis maCvenebeli. "kambik" horizonti
karbonats yovelTvis ufro mcire raodenobiT Seicavs, vidre
mis qveS mdebare kalciumis karbonatebiT akumulirebuli
horizonti. Tumca ar aris aucilebeli, rom horizontidan
mTlianad iyos gamotutuli pirveladi karbonatebi, raTa
horizonti Sefasdes, rogorc "kambik" horizonti. Tu qveS
mdebare horizontSi yvela msxvili fragmentebi mTlianad
dafarulia kiriT, maSin "kambik" horizontSi zogierTi es
fragmenti nawilobriv SeiZleba Tavisufali iyos kiris
safarisgan. Tu msxvil fraqciebs "kambik" horizontSi gaaCniaT
kalciumis karbonatebis safari mxolod qveda mxareze, maSin
“kambik” horizontSi fragmentebi kiris afskebis gareSe rCeba;
g) Tu dedaqanSi da im mtverSi, romelic niadags ecema ar
aRiniSneba kalciumis karbonatebi, maSin saxecvlilebis
49
maniSnebeli moTxovna dakmayofilebuli unda iyos niadagis
struqturis arsebobiTa da qanis ustruqturobiT; an
4. ar unda hqondes tipuri "frajik" horizontisTvis (teniani
mdgomareobisaTvis) damaxasiaTebeli myife konsistencia; da
5. an kaTionis gacvlis tevadoba (1 M NH4OAc-is mixedviT) 16 an meti santimolik kg
-1-Tixa;
an efeqturi kaTionis gacvlis tevadoba (gacvliTi fuZeebis jams +
gacvliTi mJavianoba 1 M KCl-Si) 12 an meti santimolik kg-1 Tixa;
an 10 % an meti gamofitvadi mineralebis Semcveloba 50-200 mkm
zomis fraqciebSi11; an 10 % an meti wyalSi dispersirebadi Tixis
Semcveloba; da
6. sisqe niadagis zedapiridan minimum 15 sm-idan sul cota 25 sm-mde;
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontTan. kaTionis
gacvlis tevadoba / efeqturi kaTionis gacvlis tevadoba /
gamofitvadi mineralebis kriteriumebi "kambik" horizonts gamoyofs
"feralik" horizontisagan.
"Cernik" horizonti
zogadi aRwera. “Cernik” horizonti (rusuli chern – Savi)
warmoadgens "molik" horizontis specifiur tips. is aris Rrma,
kargad gastruqturebuli, moSavo Seferilobis zedapiruli
horizonti, fuZeebis maRali maZRrobiT, organuli nivTierebebis
maRali SemcvelobiT da maRali biologiuri aqtivobiT.
diagnostikuri kriteriumebi. "Cernik" horizonts unda hqondes:
1. marcvlovani an beltovani (wvrili dakuTxuli (blagvi wveroebiT)
niadagis struqtura; da
2. damtvreul da gafxvierebul nimuSebs axasiaTebs "mansel” skalis
mixedviT 2-ze naklebi feris intensivoba notio mdgomareobaSi, 2
muqi feris sidide notio mdgomareobaSi da 3 feris sidide mSral
mdgomareobaSi. Tu wvrilad daqucmacebuli kiri 40 % metia an Tu
horizontis meqanikuri Sedgeniloba Tixnar-qviSnari an ufro
msubuqia, maSin mSral mdgomareobaSi feris sidide
ugulebelyofilia; feris sidide notio mdgomareobaSi unda iyos
3-ze naklebi. feris sidide unda iyos sul cota erTi erTeuliT
muqi, vidre C-12 (orive mSral da notio mdgomareobebSi). Tu
niadags muqi feri miRebuli aqvs dedaqanidan, maSin feris
kontrastuli moTxovnebi ugulebelsayofia. Tu ar aRiniSneba C horizonti, maSin Sedareba unda gakeTdes uSualod zeda
horizontis qvemoT mdebare horizontTan. zemoT aRniSnuli feris
11 kriteriumis dasadgenad gamofitvadi mineralebis Semcvelobis analizi SeiZleba
Seicvalos fuZeebis saerTo maragis analiziT (fsm = gacvliT fuZeebs + minerali
Ca, Mg, K da Na). 25 santimolikkg.-1
niadagi fsm korelaciaSi 50-200 mkm zomis
fraqciebSi Semaval gamofitvadi mineralebis 10 % SemcvelobasTan.
12 miTiTeba keTdeba ZiriTadi horizontis nomenklaturaze, rogorc es
gamoyenebulia F”fao”-s "niadaguri profilis aRwerisaTvis saWiro rCevebi" (1990); ixileT danarTi (1)
50
moTxovnebi gamoiyeneba "Cernik" horizontis 15 sm sisqis zeda
nawilisTvis an uSualod saxnavi fenis qveS; da
3. horizontis 50 % meti (moculobiT) warmodgenilia Wiebis
xvrelebiTa da cxovelTa soroebiT; da
4. organuli naxSirbadis Semcveloba minimum 1,5 % mainc (2,5 %
organuli nivTiereba) Sereuli niadagis mTel sisqeSi. unda
hqondes organuli naxSirbadis Semcveloba minimum 6 % Tu feris
kriteriumebi ar aris damakmayofilebeli wvrilad daqucmacebuli
karbonatebis gamo an unda hqondes 1,5 % meti vidre C horizonts, Tu feris kriteriumebi ar aris damakmayofilebeli muqad
Seferili dedaqanis gamo; da
5. fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-s mixedviT) 80 % an meti; da
6. minimum 35 sm sisqe. "Cernik" horizontis sisqis zoma moicavs
gardamaval horizontebs, romlebSic dominanturia zedapiruli
horizontis maxasiaTeblebi magaliTad, AB, AE an AC.
savele gansazRvra. am horizontis gansazRvra xdeba misi moSavo
SeferilobiT, rasac iwvevs organuli nivTierebis akumulacia, kargad
ganviTarebuli struqtura (Cveulebriv marcvlovani), maRali
biologiuri aqtivoba (Cans Wiebisa da cxovelebis xvrelebi) da didi
sisqe.
kavSiri zogierT sxva horizontebTan. "Cernik" horizontis specifiuri
xasiaTi "molik"-Tan SedarebiT gamoixateba organuli C maRal
SemcvelobaSi, ufro muq SeferilobaSi, minimaluri sisqis sidideSi,
niadagis struqturis formirebaSi maRalia biologiuri faqtoris
gavlena.
organuli naxSirbadis Semcvelobis zeda zRvari 12 % (organuli
nivTierebis 20 %). es ukanaskneli ki "histik" horizontisTvis qveda
zRvaria, xolo "folik" horizontisTvis qveda zRvari 20 %.
"qraik"' horizonti
zogadi daxasiaTeba. es aris horizonti (berZ. kryos – civi, yinuli),
romlis mineraluri an organuli nivTierebebi mTeli wlis
ganmavlobaSi gayinulia.
diagnostikuri kriteriumebi. "qraik" horizonts unda hqondes:
1. niadagis temperatura 0oC an ufro dabali zedized ori an meti
wlis ganmavlobaSi; da
2. a) niadagis orTqlisebri wylis sakmarisi raodenoba,
krioturbaciis niSani, yinulis amoweva, Termuli danapraleba an
yinulis segregacia; an
b) orTqlisebri tenis arasakmarisi raodenoba, gayinuli
niadaguri nivTierebebis Termuli SekumSvis maCvenebeli; da
3. fiqalovani an beltovani makrostruqturebi warmoqmnili
yinulovani ZarRvebisgan da msxvili niadaguri nivTierebis
daxarisxebis Sedegad warmoqmnili sferosebri, konglomera-tuli
da Sreobrivi mikrostruqturebi.
51
savele gansazRvra. Tu niadagi datenianebulia, maSin "qraik"
horizontebSi, mTeli wlis ganmavlobaSi, SeiniSneba yinulis
segregacia da/an kriogenuri procesebi (niadaguri nivTierebebis
Sereva, niadaguri horizontebis rRveva, xveulebi (niadagis
horizontebSi maqmanis msgavsi warmonaqmnebi), organuli intruziebi,
yinulis amoburcva, niadagis msxvili nivTierebebis wvril
marcvlebamde dayofa, zedapirze qerqebis, yinulis borcvebis,
qvargvalebis, badeebis da mravalkuTxedebis warmoqmna).
Tu niadagis orTqlisebri wyali arasakmarisia da “qraik”
horizontebi mSralia, maSin SeimCneva sustad gamoxatuli Termuli
kumSvis maxasiaTeblebi tenian “qraik” horizontebTan SedarebiT.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan. “qraik”
horizontebi atareben ”histik”, “andik” an “spodik” horizontebis
maxasiaTeblebs. isini SesaZloa Segvxvdnen ”salik”, “kalcik”, “molik”, “umbrik”an “oqrik” horizontebTan erTad. civ aridul regionebSi
“iermik” horizontebi SeiZleba daukavSirdnen “qraik” horizontebs.
“durik” horizonti
zogadi aRwera. “durik” horizonti aris (laT. durum – magari)
siRrmiTi horizonti, romelSic Cans kaJmiwiT (SiO2), sustad
Secementebuli, gamkvrivebuli konkreciebi. konkreciebi umetes wilad
Secementebulia opalis formaSi an kaJmiwis mikrokristalur
formebSi ("niadaguri konkreciebi")
diagnostikuri kriteriumebi. “durik” horizonts unda:
1. hqondes 10 % an meti (moculobiT) “ niadaguri konkreciebi” qvemoT
CamoTvlili Semdegi TvisebebiT:
a) ar unda ixsnebodes koncentrirebul marilmJavaSi, magram unda ixsnebodes HCl damuSavebis Semdeg cxel koncentrirebul
kaliumis hidroqsidSi (KOH); daY b) aris mkvrivi da Zalian mkvrivi, dasvelebisas ki mtvrevadia,
rogorc mJaviT damuSavebamde aseve damuSavebis Semdegac;
g) hqondes 1 sm an meti diametri; da
2. hqondes 10 sm an meti sisqe;
damatebiTi maxasiaTeblebi. mSrali “niadaguri konkreciebi”
umniSvnelod iSleba wyalSi, xangrZlivma dasvelebam SeiZleba
gamoiwvios misi daSla Zalian Txel firfitebad da ramdenime
nawilis sruli daSla. ganiv SlifSi “niadaguri konkreciebi”-s
umetesoba araTanabradaa Tavmoyrili da opalis koncentruli
rigebis danaxva SesaZlebelia xelis linziT.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. aridul regionebSi
“durik” horizontebi gvxvdeba ”gifsik”, “petrogifsik”, “kalcik” da “petrokalcik” horizontebTan kavSirSi. ufro humiduri klimatis
pirobebSi “durik” horizonti SeiZleba gardaiqmnas “frajik”
horizontad.
52
"feralik" horizonti
zogadi aRwera. "feralik" horizonti (laT. Ferrum – rkina, alumen – alum – Sabi) aris siRrmiTi horizonti, romelic formirdeba
xangrZlivi da intensiuri gamofitvis Sedegad. gamofitvis procesSi
Tixis fraqciaSi dominirebs dabali aqtivobis Tixebi, maRali
mdgradobis mineralebisgan (rkinis, aluminis, manganumis da
titaniumis oqsidebi) formirebuli leqisa da qviSis fraqciebi.
diagnostikuri kriteriumebi. "feralik" horizonts unda hqondes:
1. Tixnar qviSiani an ufro mZime meqanikuri Sedgeniloba da 90 %-ze
naklebi (woniT) xreSi, qvebi an "petroplintik" (rkima/manganumis)
konkreciebi; da
2. 16 an naklebi santimolikkg-1 Tixa
kaTionis gacvlis tevadoba (1M
NH4OAc-iT) da 12–ze naklebi santimolik kg-1 Tixa efeqturi
kaTionis gacvliTi tevadoba (gacvliTi fuZeebis jams + gacvliTi
mJavianoba (1 M KCl-Si)); da 3. 10 % naklebi wyalSi dispersirebadi Tixa, Tu niadagur
nivTierebebs ar aReniSnebaT "gerik Tvisebebi" an 1,4 % meti
organuli C; da 4. 50-200 mm zomis fraqciebSi 10 % naklebi gamofitvadi mineralebi;
5. "andik" horizontis arc erTi diagnostikuri maxasiaTebeli; da
6. sisqe minimum 30 sm mainc.
savele gansazRvra. "feralik" horizontebi dakavSirebulia Zveli
da mdgradi geomorfologiuri zedapirebiT. erTi SexedviT
makrostruqtura TiTqos zomieridan sustSi gadadis. miuxedavad amisa,
tipiur "feralik" horizontebs aqvT Zlieri mikroagregacia
("fsevdoqviSa"). konsistencia Cveulebriv fxvieria, rac Sesaxedad
iseTia, "TiTqos niadaguri masala TiTebs Soris fqviliviT
SeigrZnoba". "feralik" horizontidan aRebuli nimuSis masa dabali
kuTri wonis gamo Cveulebriv msubuqia (woniT). horizontidan
aRebuli nimuSis msubuqad dartymis SemTxvevaSi "feralik" horizonti
gamoscems yru bgeras, rac maRali forianobis maCvenebelia.
iluviaciis da daWimulobis maxasiaTeblebi, rogoricaa Tixis
afskebi da daWimuli zedapirebi, saerTod ar gvxvdeba, Tumca
zogjer horizontis qveda nawilSi SeimCneva kutanebis iluviacia.
"feralik" horizontis sazRvrebi Cveulebriv Sereulia da am
horizontis ferSi da nawilakebis zomebis ganawilebaSi SeimCneva
mcireodeni diferenciacia. mas axasiaTebs Tixnari qviSiani an ufro
mZime meqanikuri Sedgeniloba da aqvs 90 % naklebi (woniT) xreSi,
qvebi an "petroplintik" konkreciebi.
damatebiTi maxasiaTeblebi. rogorc gamofitvadi mineralebis
moTxovnilebis alternativa, fuZeebis saerTo maragi (fsm = gacvliTs
+ Ca, Mg, K, da Na mineralebi) 25 naklebi santimolikkg-1 niadagi, rac
SeiZleba iyos am horizontis maniSnebeli.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. "feralik"
horizontebSi SesaZloa Segvxvdes "arjik" horizontisTvis
damaxasiaTebeli piroba _ Tixis zrda. Tu Tixis Semcveloba izrdeba
53
horizontis zeda 30 sm da igi Seicavs 10 % an ufro meti raodenobiT
wyalSi dispersirebad Tixas, maSin klasifikaciis miznebisaTvis,
"arjik" horizonts aqvs upiratesoba "feralikTan" SedarebiT im
SemTxvevaSi Tu niadagur nivTierebas ara aqvs "gerik Tvisebebi" an 1,4
% meti organuli C. "feralik" horizontSi, amoniumis oqsalatis mJavadan (pH 3) eqstragirebadi Fe, Al, Si (Alox, Feox, Siox) Semcveloba Zalian dabalia, rac
mas ganasxvavebs "andik" da "nitik" horizontebisgan. "andik"
horizontebs aqvT sul cota Alox + 1/2 Feox > 0,4-ze ( wvrilmiwa
fraqciaSi vulkanuri minis nawilakebis 10 % meti Semcvelobis
arseboba), xolo "nitik" horizontebs aqvT wvrilmiwa fraqciaSi
moZravi rkinis oqsidebi mniSvnelovani raodenobiT:, oqsalatis mJavaSi
(pH 3) eqstragirebadi rkina 0,2 % meti, rac 5 % unda aRematebodes
diTionis-citratidan eqstragirebad Fe-s. "kambik" horizontis sazRvari formirdeba Semdegi kriteriumiT:
kaTionis gacvlis tevadoba / efeqturi kaTionis gacvlis tevadoba /
gamofitvadi minerali. zogierT "kambik" horizonts aqvs kaTionis
dabali gacvlis tevadoba, Tumca gamofitvadi mineralebis raodenoba
(an SefardebiT fuZeebis saerTo maragi) Zalian maRalia "feralik"
horizontebisTvis. aseTi horizontebi imyofebian gamofitvis
progresul fazaSi da gardamavalia "kambik" da "feralik"
horizontebs Soris.
"ferik" horizonti.
zogadi aRwera. "ferik" (laTinuridan, ferum-rkina) aris horizonti,
sadac rkinis segregacia xdeba im zomamde, rom warmoiqmneba didi
laqebi an konkreciebi. niadaguri masis Sida laqebi da konkreciebi
rkiniT Zlier gaRaribebulia. zogadad, amgvari segregacia
ganapirobebs horizontis gamkvrivebul da rkinisgan ganTavisuflebul
adgilebSi niadagis nawilakebis sust agregacias.
diagnostikuri kriteriumebi. "ferik" horizonts unda hqondes:
1. bevri (gaSiSvlebul zedapiriani adgilebis 15 % meti) msxvili
laqebi 7,5 YR ufro wiTeli elferiT da 5 meti feris intensivobiT
an orive erTad; an
2. rkiniT sustad gamkvrivebuli, SemWidrovebuli da gamdidrebuli 2
sm-mde diametris mqone calkeuli konkreciebis gareTa safari;
konkreciebis gareTa safars gaaCnia ufro wiTeli elferi da ufro
Zlieri feris intensivoba Sida nawilebTan SedarebiT; da
3. sisqe minimum 15 sm.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. Tu konkreciebis
raodenoba aRwevs 10 % mets (moculobiT) da isini imdenad
mkvrivdebian, rom warmoiqmneba ortSteinis Sre an uswormasworo
agregatebi (romlebic ganicdian xSir dasvelebas da gaSrobas
Tavisufali Jangbadis zemoqmedebiT), maSin horizonti miCneulia
"plintik" horizontad. aqedan gamomdinare, "ferik" horizontebi
tropikul da subtropikul regionebSi TandaTanobiT gadadian
54
"plintik" horizontebSi. xSirad gadasvla maT Soris Zalian mkveTri
ar aris.
"folik" horizonti
zogadi aRwera. "folik" horizonti aris (laT. folium – foToli)
zedapiruli an mcire sisqis mqone siRrmiTi horizonti, romelic
Seicavs kargi aeraciis unaris mqone organul nivTierebebs.
diagnostikuri kriteriumebi. "folik" horizonts unda hqondes:
1. 20 % meti (woniT) organuli C (organuli nivTierebebis 35 %); da
2. wyliT gajereba aranakleb erTi Tvisa wlebis ganmavlobaSi; an
3. 10 sm meti sisqe. Tu "folik" horizontis sisqe 20 sm naklebia, maSin
niadagis zeda 20 sm Serevis Semdeg horizonti unda Seicavdes 20 %
an met organul C.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. "histik" horizontebs
"folik" horizontebis msgavsi maxasiaTeblebi gaaCniaT; wyliT
gajereba xdeba erTi TviT an meti periodiT wlebis ganmavlobaSi.
ufro metic, "histik" horizontis Sedgeniloba xSirad gansxvavdeba
"folik" horizontisagan, maTi gansxvavebuli mcenareuli safaris
gamo.
"frajik" horizonti
zogadi aRwera. "frajik" horizonti aris (laT. fragilis, frangere –
gatexva) bunebrivi, Seucementebeli siRrmiTi horizonti, romelic
xasiaTdeba agebulebisa da forianobis iseTi niSnebiT, rogoricaa
fesvebisa da infiltrirebuli wylis SeRweva mxolod agregatebis
Sida zedapirebsa da fenebSi. bunebrivad horizontisTvis ar aris
damaxasiaTebeli xnulis Zirisa da transportis gadaadgilebis
Sedegad gamkvrivebuli Ziris arseboba.
diagnostikuri kriteriumebi. "frajik" horizonts unda hqondes:
1. ufro maRali kuTri wona mis zeda horizontebTan SedarebiT; da
2. 0,5 % naklebi organuli C Semcveloba; da
3. 50 an meti kilo niutoni m-1 (kNm-1) SeRwevisadmi mdgradoba savele
tentevadobis gaTvaliswinebiT; da
4. misi haermSrali koSti wyalSi 10 wuTSi unda iSlebodes; da
5. araviTari Semkvriveba ganmeorebadi dasvelebis an gaSrobis dros;
da
6. sisqe minimum 25 sm.
savele gansazRvra. "frajik" horizonts aqvs prizmuli da/an
beltovani struqtura. pedebis Sida nawilebis 200 mm meti zomis
forebis saerTo raodenoba SedarebiT maRalia. agregatebis mkvrivi
garegani kideebis gamo kavSiri ar aris uwyveti Sida forebsa da
agregatebs, forebsa da napralebs Soris.
55
"frajik" horizonts axasiaTebs soroebi (faunis aqtivobiT miRebuli),
romlebic zogjer mxolod agregatebs Soris gvxvdeba. aseTi
"Caketili yuTis sistemis" gamo, infiltrirebuli wylisagan
izolirebuli 90 % meti moculobis niadagSi ver xerxdeba fesvTa
sistemebis gamokvleva. niadagis moculobis aseTi Sefaseba an gazomva
SesaZlebelia mxolod "frajik" horizontis vertikaluri da
horizontaluri gamWvirvale Slifebis kombinaciiT.
zogadad agregatebs an mis Sida zedapirebs SesaZlebelia gaaCndes
eluviuri an "albik" horizontisTvis damaxasiaTebeli mineralogiuri
an qimiuri Tvisebebi, Seferiloba an "albeluvik enis" kriteriumebi.
gruntis wylis donis cvalebadobiT niadagis am nawilSi rkina da
manganumi gamotanilia. am agregatebis SigniT haeris Seferxebas Tan
axlavs rkinis akumulacia agregatis zedapirze, xolo manganumis
akumulireba xdeba agregatebis SigniT ("stagnik feris" suraTi).
"frajik" horizontebi xSirad Tixnaria, magram SesaZlebelia
hqondeT Tixnar-qviSnari da Tixa meqanikuri Sedgenilobac. Tixa
meqanikuri Sedgenilobis mqone "frajik" horizontis mineralogiaSi
Warbobs kaoliniti.
mSrali koStebi myari an Zlier myaria, notio koStebi mkvrivi an
Zlier mkvrivia da notio konsistencia SesaZloa iyos myife. zewolis
SemTxvevaSi "frajik" horizontis agregati an koSti sustad ki ar
deformirdeba, aramed ucbad ibzareba.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. "frajik" horizonti
SeiZleba mdebareobdes (magram ar aris aucilebeli) "albik", "kambik", "spodik" an "arjik" horizontebis qveS, Tu niadagis zeda horizontebi
ar aris gadaadgilebuli. is nawilobriv an mTlianad gadafarulia
"arjik" horizontiT. mSrali klimaturi pirobebis regionebSi
"frajik" horizontebi SesaZlebelia gardaiqmnas ("petro)-"durik"
horizontebad. ufro metic, "frajik" horizontebs SeiZleba hqondeT
"stagnik Tvisebebic".
"fulvik" horizonti
zogadi aRwera. "fulvik" horizonti (laT. fulvus – muqi yviTeli)
zedapirze an zedapirTan axlos mdebare mZlavri, Savi horizontia,
romlis formireba Cveulebriv ukavSirdeba mokle-radiusiani rigis
mineralebs (Cveulebriv alofans) an organul-aluminis kompleqsebs.
mas aqvs dabali kuTri wona da Seicavs didi raodenobiT organul
nivTierebas.
diagnostikuri kriteriumebi. "fulvik" horizonts unda hqondes:
1. "andik" horizontebis maxasiaTebeli Tvisebebi mTel siRrmeze; da
2. manseliT feris sidide (notio mdgomareobisTvis) da feris
intensivoba 2 an 2-ze naklebi; da
3. "melanik" indeqsi13 1,7-ze meti mTlianad; da
4. organuli naxSirbadis (woniT) Semcveloba saSualod 6 % an meti
da yvela nawilSi organuli naxSirbadis 4 % an meti Semcveloba;
da
13 ix. hona da sxvebi (Honna et al, 1988)
56
5. saerTo sisqe sul cota 30 sm, xolo 10 sm nakleb sisqes Soris
"ara-fulvikuri" nivTiereba.
savele gansazRvra. "fulvik" horizontis sisqiT, intensiuri muqi
feriT da misi kavSiriT piroklastur naleqebTan es horizonti
advilad gamosacnobia velze. amave dros "fulvik" da "melanik"
horizontebs Soris gansxvaveba SesaZlebelia mxolod analizuri
monacemebis Semdeg.
"gifsik" horizoniti
zogadi aRwera. "gifsik" horizonti aris (laT. gypsum – TabaSiri)
Seucementebeli horizonti, romelic Seicavs TabaSiris (CaSO4*2H2O)
meorad akumulaciebs sxvadasxva formaSi.
diagnostikuri kriteriumebi. "gifsik" horizonts unda hqondes:
1. TabaSiris 15 an meti procenti; Tu horizonti Seicavs 60 an met
procent TabaSirs igi xdeba "hipergifsik" horizonti (berZ. hyper – amaRleba da laT. gypsum -- TabaSiri). TabaSiris procentoba
gamoiTvleba Semdegnairad: sanmolikkg-1 niadagi raodenobis
TabaSiri gamravlebuli procentebSi gamoxatuli TabaSiris
eqvivalentul wonaze (86); da
2. sisqe minimum 15 sm mainc, aseve "hipergifsik" horizontebisTvisac.
savele gansazRvra. TabaSiri SesaZloa aRmoCenili iqnes
fsevdomiceliumis saxiT, rogorc msxvili zomis kristalebi
(calkeulad rogorc budeebi, grovebi an safarebi an boWkovani
kristalebis gawelili kristalebi) an rogorc mWidro
fxvniliseburi grovebi. es ukanaskneli aZlevs "gifsik" horizonts
masiur struqturas da qviSian meqanikur Sedgenilobas.
"gifsik" horizontebi SeiZleba ukavSirdebodes "kalcik"
horizontebs, magram niadagis profilSi yovelTvis ikaveben
gansxvavebul adgilebs, radgan TabaSirs maRali xsnadobis unari aqvs
kirTan SedarebiT.
damatebiTi maxasiaTeblebi. niadagSi TabaSiris raodenobis
gansazRvra (TabaSiris garkveuli raodenoba adasturebs “gifsik”
horizontis arsebobas), aseve gamWvirvale Slifebis analizebi
gvexmareba niadagis masaSi TabaSiris ganawilebis da “gifsik”
horizontis dadgenaSi.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. rodesac "hipergifsik"
horizontebi mkvrivdebian, maSin isini gardaiqmnebian E"petrogifsik"
horizontebad, romelic SeiZleba iyos masiuri an fiqalovani
struqturis.
mSral regionebSi "gifsik" horizontebi ukavSirdebian "kalcik" an
"salik" horizontebs. "kalcik" da "gifsik" horizontebs niadagur
profilSi Cveulebriv gansxvavebuli adgilebi ukaviaT imitom, rom
kalciumis karbonatebis xsnadoba gansxvavdeba TabaSiris
xsnadobisagan. am horizontebs erTmaneTisagan advilad arCeven
57
morfologiis mixedviT (ix. "kalcik" horizonti). amave mizeziT
gansxvavebul adgilebs ikaveben "salik" da "gifsik" horizontebic.
"histik" horizonti
zogadi aRwera. "histik" horizonti aris (berZ. histos – qsovili)
zedapiruli an mcire sisqis siRrmiTi horizonti, romelic Seicavs
niadagis sustad aerirebul organul nivTierebas.
diagnostikuri kriteriumebi. "histik" horizonts unda hqondes:
1. an –organuli C (woniT) 18 % (organuli
nivTierebebis 30 %) an meti Tu mineraluri fraqcia
Seicavs Tixis 60 an met procents;
an –organuli C (woniT) 12 % (organuli nivTierebis
20 %) an meti Tu mineralur fraqcias ara aqvs Tixa;
an –organuli naxSirbadis Semcvelobis qveda zRvari
proporciulia 12-18 %, Tu mineralur fraqciaSi
Tixis Semcveloba meryeobs 0-dan 60 % Soris. Tu
amgvari nivTierebebi damaxasiaTebelia "andik"
horizontisaTvis, maSin organuli C Semcveloba unda
iyos 20 % meti (organuli nivTiereba 35 %); da
2. wlebis manZilze minimum erTi Tve wyliT gaJRenTva (Tu
xelovnurad ar moxda drenireba); da
3. sisqe 10 sm an meti. 20 sm naklebi sisqis
"histik" horizonts unda hqondes 12 % meti Semcvelobis
organuli naxSirbadi, rodesac Sereva xdeba 20 sm
siRrmesTan.
"hidragrik" horizonti (ix. "anTropedogenik" horizonti)
"horTik" horizonti (ix. "anTropedogenik" horizonti)
"iragrik" horizonti (ix. "anTropedogenik" horizonti)
"melanik" horizonti
zogadi aRwera. "melanik" horizonti (berZ. melanos – Savi) aris Savi, didi sisqis zedapiruli an zedapirTan axlos mdebare horizonti,
romlis formireba Cveulebriv dakavSirebulia mokle-radiusiani-
rigis mineralebTan (Cveulebriv alofanTan) an organo-aluminian
kompleqsebTan. mas aqvs dabali moculobiTi wona da Seicavs
organuli nivTierebis did raodenobas, romlis dagrovebac
ukavSirdeba balaxovani mcenareulobis fesvebis narCenebis did
raodenobas.
diagnostikuri kriteriumebi. "melanik" horizonts unda hqondes:
1. "andik" horizontebis Tvisebebi da maxasiaTeblebi mis mTlian
sisqeSi; da
58
2. "manselis" mixedviT feris sidide (notio mdgomareobisTvis) da
feris intensivoba 2 an naklebi; da
3. "melanik" indeqsi14 yvelgan 1,70 an naklebi; da
4. organuli C (woniT) Semcveloba saSualod 6 an meti procenti da
organuli C 4 % an meti Semcveloba yvela nawilSi; da
5. saerTo sisqe minimum 30 sm, xolo 10 sm nakleb sisqeSi "ara-melanik"
nivTierebis arseboba;
savele gansazRvra. "melanik" horizontis intensiuri Savi feri,
sisqe, misi kavSiri piroklastur naleqebTan aadvilebs am horizontis
gansazRvras velze. kavSiri saZovrebis mcenareulobasTan SeiZleba
dadgindes bunebriv pirobebSi, meores mxriv, kavSiris dadgena
SesaZlebelia istoriuli Canawrebidan. Tumca organuli nivTierebis
tipis dasadgenad aucilebelia laboratoriuli analizis Catareba,
raTa moxdes "melanik" horizontis calsaxa gansazRvra.
"molik" horizonti
zogadi aRwera. "molik" horizonti aris (laT. mollis - rbili) kargi
struqturis, muqi feris zedapiruli horizonti, fuZeebis maRali
maZRrobiT da organuli nivTierebebis saSualo an maRali
SemcvelobiT.
diagnostikuri kriteriumebi. "molik" horizonts unda hqondes:
1. sakmaod mkveTrad gamoxatuli niadagis struqtura da mSral
mdgomareobaSi horizonti ar aris arc masiuri da mkvrivi da arc
Zalian mkvrivi. masiurobis TvalsazrisiT horizonti Seicavs
Zalian msxvil prizmebs (diametriT 30 sm meti), im SemTxvevaSi
TuPprizmebSi ar arsebobs meoradi struqtura; da
2. damtvreul da gafxvierebul nimuSebSi "mansel"-is mixedviT feris
intensivoba (notio mdgomareobisaTvis) 3,5 naklebi, feris sidide
3,5 muqi (notio mdgomareobisTvis) da feris sidide 5,5 mSrali
mdgomareobisTvis. Tu gvxvdeba 40 % meti raodenobiT wvrilad
daSlili kiri, maSin feris sididis sazRvrebi mSrali
mdgomareobisTvis ugulebelsayofia; notio mdgomareobisTvis
feris sidide unda iyos 5 an ufro naklebi. feris sidide minimum
erTi erTeuliT muqi unda iyos C horizontis feris sididesTan
SedarebiT (rogorc notio, aseve mSrali mdgomareobisTvis). Tu
niadagis muqi feri ganpirobebulia dedaqaniT, maSin kontrastuli
feris kriteriumi ugulebelsayofia. Tu ar arsebobs C horizonti, Sedareba unda gakeTdes uSualod zedapiruli horizontis
qveSmdebare horizontTan; da
3. organuli C 6 % (organuli nivTierebis 1 %) an meti Semcveloba
Sereuli horizontis mTel sisqeSi. organuli C minimum 2,5 %
Semcveloba, Tu feris kriteriumebi ugulebelsayofia wvrilad
gafxvierebuli kiris gamo, xolo organuli C 0,6 % meti
Semcveloba C horizontTan SedarebiT, Tu feris kriteriumebi
ugulebelyofilia muqad Seferili dedaqanis gamo; da
14 ix. hona da sxvebi (Honna et al, 1988)
59
4. fuZeebiT maZRroba (1M NH4OAc) saSualod 50 % an meti (woniT)
horizontis mTel siRrmeze; da
5. qvemoT CamoTvlili Semdegi sisqe:
a) 10 sm an meti sisqe Tu igi uSualod devs mkvriv qanze
"petrokalcik", "petrodurik" an "petrogifsik" horizontebze, an Tu mis zemoT mdebareobs "qraik" horizonti; an
b) minimum 20 sm da ufro meti sisqe niadaguri profilis im zeda
nawilis erT mesamed sisqesTan SedarebiT, romelSic
mimdinareobs niadagwarmomqmneli procesebi. aseT SemTxvevaSi
niadagis zeda nawilis sisqe 75 sm naklebia; an
g) 25 sm meti, sadac niadagis zeda nawilis (sadac mimdinareobs
niadagwarmomqmneli procesebi) sisqe 75 sm metia;
"molik" horizontis sisqe moicavs gardamaval horizontebs,
romlebSic Warbobs zedapiruli horizontis maxasiaTeblebi – mag: AB, AE da AC. "molik" horizontis aucilebeli kriteriumia moxvnis dros misi
Sereva pirvel 20 sm fenaSi.
savele gansazRvra. "molik" horizonti SeiZleba advilad iqnes
gansazRvruli misi muqi feriT, romelsac ganapirobebs organuli
nivTierebis akumulacia, kargad ganviTarebuli struqtura
(Cveulebriv marcvlovani an wvrili beltovani (dakuTxuli (blagvi
wveroebiT) struqturebi), fuZeebiT maRali maZRroba da maRali sisqe.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. fuZeebiT 50 %
maZRrobis maCvenebliT "molik" horizonti gamoiyofa "umbrik"-sgan.
sxva danarCeni maCveneblebiT es ori horozonti erTmaneTis msgavia.
organuli naxSirbadis Semcvelobis zeda zRvari meryeobs 12 % (20 %
organuli nivTiereba) 18 %-mde (30 % organuli nivTiereba), rac
"histik" horizontisTvis qveda zRvaria, xolo "folik"
horizontisTvis qveda zRvari 20 %.
"Cernik" horizonti "molik"-is specifiuri tipia. mas axasiaTebs
organuli C maRali Semcveloba (1,5 % an meti), specifiuri struqtura
[marcvlovani an beltovani (dakuTxuli _ blagvi wveroebiT)],
horizontis zeda nawilis Zalian muqi Seferiloba, maRali
biologiuri aqtivoba da minimaluri sisqe 35 sm.
fuZeebiT maRali maZRroba "fulvik" da "melanik" horizontebisTvis
dgindeba: intensiuri muqi feriT, organuli C-is maRali SemcvelobiT,
sisqiT da "fulvik" da "melanik" horizontebis "andik" horizontebTan
maxasiaTeblebis kavSiriT, gamoTvlili maxasiaTeblebis kombinaciiT.
sxva SemTxvevaSi "molik" horizontebi xSirad Cndeba "andik"
horizontebTan kavSirSi.
"natrik" horizonti
zogadi aRwera. "natrik" horizonti (holand. natrium-sodium-natriumi)
aris mkvrivi siRrmiTi horizonti, romelic xasiaTdeba Tixis ufro
maRali SemcvelobiT vidre mis zemoT mdebare horizonti (ebi). Tixis
Semcvelobis zrda "natrik" da mis zemoT mdebare horizonts Soris
unda akmayofilebdes igive kriteriumebs, rasac "arjik" horizonti.
60
ufro metic, mas aqvs gacvliTi natriumisa da/an Mg-is maRali
Semcveloba.
diagnostikuri kriteriumebi. "natrik" horizonts unda hqondes:
1. Tixnari qviSiani an ufro mZime meqanikuri Sedgeniloba da
wvrilmiwa fraqciaSi Tixis 8 % Semcveloba; da
2. saerTo Tixis ufro meti Semcveloba vidre mis zeda msubuqi
meqanikuri Sedgenilobis mqone horizonts (garda im gansxvavebisa,
romelic aris mxolod liTologiuri wyvetis Sedegi) aseve:
a) Tu mis zeda horizonts axasiaTebs saerTo Tixis 15 % naklebi
Semcveloba wvrilmiwa fraqciebSi, maSin "natrik" horizonti
unda Seicavdes minimum 3 % met Tixas; an
b) Tu mis zeda horizonts axasiaTebs saerTo Tixis 15 – 40 %
Semcveloba wvrilmiwa fraqciaSi, maSin "natrik" horizontis
Tixis fardoba zemoT mdebare horizontis TixasTan unda iyos
1.2 an meti; an
g) Tu zemoT mdebare horizonts axasiaTebs saerTo Tixis 40 % an
meti Semcveloba wvrilmiwa fraqciebSi, maSin "natrik"
horizonti unda Seicavdes minimum 8 % met Tixas; da
3. Tixis Semcvelobis zrda vertikalurad 30 sm siRrmeSi im
SemTxvevaSi, Tu "natrik" horizonti formirebulia Tixis
iluvaciiT. sxva SemTxvevaSi Tixis Semcvelobis zrda zemoT
mdebare da "natrik" horizontebs Soris unda xdebodes
vertikalurad 15 sm siRrmeSi; da
4. horizontis moculobis minimum naxevarSi ar aRiniSneba qanis
struqtura; da
5. horizontis ramdenime nawilSi svetovani an prizmuli an
beltovani struqtura eluviuri horizontis enebiT, romelic ar
aris dafaruli mtvrisa da qviSis marcvlebiT. es ukanaskneli
vrceldeba horizontSi 2,5 sm ufro met siRrmeSi; da
6. gacvliTi natriumis15 15 % meti Semcveloba zeda 40 sm sisqeSi, an
gacvliT Mg+Na jami ufro meti unda iyos, vidre kalciums +
gacvliTi mJavianoba (pH 8,2) amave siRrmeze, Tu gacvliTi Na maZRroba 15 % metia qvehorizontis ramdenime nawilSi zedapiridan
200 sm sisqeSi; da
7. yvela zemoT mdebare horizontebis sisqis sul cota erTi
meaTedi unda iyos ara nakleb 7,5 sm sisqis;
“natrik” horizontis zemoT mdebare ufro msubuqi meqanikuri
Sedgenilobis horizontis sisqe unda iyos sul cota 18 sm an
unda iyos 5 sm Tu "natrik" horizontTan meqanikuri Sedgenilobis
gadasvla aris mkveTri (ix. teqsturuli mkveTri cvlileba).
savele gansazRvra. "natrik" horizontis feri gansakuTrebiT am
horizontis zeda nawilSi cvalebadobs yavisferidan Savamde. "natrik"
horizonts axasiaTebs svetovani an prizmuli, zogjer ki beltovani
an masiuri struqtura. am horizontis struqturul elementebs xSirad
axasiaTebs momrgvalebuli da moTeTro Seferilobis wveroebi.
15 gnp (gacvliTi natriumis procentoba) = gacvliT Na x 100 / kgt
61
feri da struqturuli maxasiaTeblebi damokidebulia gacvliTi
kaTionebis qimiur Semadgenlobaze da qveda fenebSi xsnadi marilis
Semcvelobaze. gansakuTrebiT horizontis zeda nawilSi xSirad
gvxvdeba sqeli da muqi Seferilobis Tixis kutanebi an sxva plazmuri
warmonaqmnebi. "natrik" horizonts gaaCnia agregatebis dabali
simtkice da svel pirobebSi Zalian dabali wyalSeRwevadoba. mSrali
"natrik" horizonti mkrivi an Zalian mkvrivia. niadagis aris reaqcia
Zlier tutea; pH(H2O) aris 8,5 meti.
damatebiTi maxasiaTeblebi. "natrik" horizonti xasiaTdeba maRali
pH (H2O)-iT, rac xSirad 9,0 metia. sxva maxasiaTebeli, romliTac
dgindeba "natrik" horizontis arseboba aris natriumis adsorbciis
fardoba (naf), romelic unda iyos 13 santimolik l-1
an meti. naf
gamoiTvleba niadaguri xsnaris monacemebidan: naf = Na+ / [(Ca2++Mg2+) /2]0,5 santimolik / l mikromorfologiurad "natrik" horizontebi avlenen specifiur
agebulebas. peptizirebuli plazma miuTiTebs mozaikur an
paraleluri zolebrivi niSnebis siZliereze. plazmuri warmonaqmnebi
agreTve miuTiTeben mis mWidro kavSirs humusTan. rodesac "natrik"
horizonti aris wyalSeuRwevadi, maSin Cndeba mikroqerqebi, kutanebi,
patara kvanZebi, bzarebi.
kavSiri sxva diagnostikur horizontebTan. "natrik" horizontis
zemoT mdebare horizonti, rogorc wesi mdidari unda iyos organuli
nivTierebebiT. humusis akumulaciis Sesabamisad icvleba zeda
horizontis sisqec _ ramdenime sm-idan 25 sm-ze met sazRvrebSi da igi
SeiZleba iyos "molik" an "oqrik" horizonti. "albik" horizonti
SeiZleba mdebareobdes zedapirul da "natrik" horizontebs Soris.
xSirad damlaSebuli fena Cndeba “natrik” horizontis qveS.
“natrik” horizontis damlaSeba natriumiani marilebis garda
SeiZleba gamoiwvios am horizontSi gadasulma sxva marilebmac:
qloridebma, sulfatebma da bikarbonatebma.
"nitik" horizonti
zogadi aRwera. "nitik" horizonti aris (laT. nitidus – mnaTi,
mbrwyinavi) TixiT mdidari, siRrmiTi horizonti, romelic umTavresad
xasiaTdeba zomieri an Zlieri struqturiT, mravalwaxnaga an
kaklovani agregatebis mbzinavi zedapirebiT, rac SesaZlebelia ar
iyos an mxolod nawilobriv iyos gamowveuli Tixis iluviaciiT.
diagnostikuri kriteriumebi: "nitik" horizonts unda hqondes:
1. Sereulidan TandaTanobamde gadasvla uSualod mis zemoT da
qvemoT mdebare horizontebs Soris (Tixis Semcvelobis 20%
naklebi cvlileba sul cota 12 sm sisqis zemoT; feris ara
mkveTri cvlileba); da
2. a) 30 % meti Tixis Semcveloba; da
62
b) wyalSi dispersirebadi Tixis saerTo TixasTan fardoba
0,10 naklebi (Tu ar Seicavs 0,6 procentze met organul
naxSirbads); da
g) mtveri/Tixis fardoba 0,40 naklebi; da
3. saSualodan Zlieramde gamoxatuli kaklovani an mravalwaxnaga
struqtura, agregatebis mbzinavi zedapirebiT, romelic ar an
mxolod nawilobriv ukavSirdeba gamWvirvale SlifebSi argilanis
(Tixis afskebis CaRvenTva) iluviacias; da
4. "manselis" mixedviT, feris sidide 5 an naklebi, feris intensivoba
4 an naklebi, magram araviTari hidromorfuli bunebis laqebi,
("gleik" an "stagnik" Tvisebebi); da
5. a) 4,0 % an meti diTionis-citratiT eqstragirebadi rkina
("Tavisufali rkina") wvrilmiwis fraqciebSi; da
b) 0,20 % meti oqsalatis mJavadan (pH 3) eqstragirebadi rkina
("aqtiuri rkina") wvrilmiwa fraqciebSi; da
g) `aqtiuri~ da `Tavisufali~ rkinis Sefardeba 0,05 an meti; da
6. minimaluri sisqe 30 sm, "nitik" horizontis qveS an mis zemoT
uSualod mdebare horizontebze TandaTanobiTi an Sereuli
gadasvlebi.
savele gansazRvra. "nitik" horizonts aqvs mZime Tixnari an ufro
mZime meqanikuri Sedgeniloba, Tumca masala TiTebs Soris
TixnariviT SeigrZnoba. Tixis Semcveloba zeda da qveda horizontebs
Soris TandaTanobiT icvleba. feris sidide da intensivoba dabalia,
elferi ki xSirad 2,5 YR, zog SemTxvevaSi ki ufro wiTeli an ufro
yviTelia. zeda da qveda horizontebSi feri SesamCnevad ar icvleba.
hidromorfuli laqebis raodenoba Semcirebulia. beltovani
(dakuTxuli _ basri wveroebiT) struqturis xarisxi cvalebalobs
saSualodan Zlieramde. agregatebi susti zemoqmedebisas advilad
iSlebian da aqvT brtyeli kideebi an kaklis formebi. maTi
zedapirebi mbzinavia da isini SesaZloa Seicavdnen an Tixis Txel
afskebs an piezometrul zedapirebs.
"nitik" horizontebi xSirad Seicaven iseT magnitur mineralebs,
rogoricaa maghemiti. amgvari mineralebis arseboba SeiZleba
Semowmdes magnitis gamoyenebiT.
damatebiTi maxasiaTeblebi. organul nivTierebaze Sesworebuli
kaTionis gacvlis tevadoba (1M NH4OAc-iT) aris 36 an naklebi
santimolikkg-1 Tixa da ufro xSirad ki naklebia 24 santimolikkg
-1 Tixa-ze. ekgt (efeqturi kaTionis gacvliTi tevadoba) (gacvliTi fuZeebis
jams + gacvliTi mJavianoba 1M KCL-Si) aris daaxloebiT kgt-is
naxevari. kgt da ekgt saSualod dabalia, rac gamowveulia
kaolinitisa da (meta_) haluazitis mesrebis 1:1 dominirebiT.
kavSiri zogierT sxva diagnostikur horizontebTan. "nitik" horizonti
SeiZleba ganxilul iqnes rogorc "arjik" horizontis specifikuri
tipi an Zlierad gamoxatuli "kambik" horizonti iseTi specifiuri
TvisebebiT, rogoricaa wyalSi dispersirebadi Tixis dabali da
`aqtiuri~ rkinis maRali Semcveloba. klasifikaciis dros "nitik"
horizonts aqvs upiratesoba zemoT xsenebul orive horizontTan
63
SedarebiT. "nitik" horizontis mineralogia (kaoliniti/(meta-)
haluaziti) gamoyofs mas umravles "vertik" horizontebisagan,
romlebSic dominirebs ZiriTadad monTmorilonituri mineralogia.
"nitik" horizontebi SeiZleba TandaTanobiT gardaiqmnas "vertik"
horizontebad, romelic gvxvdeba landSaftis SedarebiT ufro dabal
adgilebSi. niadagis kargad gamoxatuli struqtura, `aqtiuri~ rkinis
maRali Semcveloba da xSirad kaTionis gacvlis tevadobis saSualo
raodenoba gamoyofs "nitik" horizontebs "feralik" horizontebisgan.
"oqrik" horizonti
zogadi aRwera. "oqrik" horizonti aris (berZ. ochros - mkrTali)
zedapiruli horizonti, romelic moklebulia Ria16 an kidev ufro
susti Seferilobis mqone wvrilmarcvlovan stratifikacias. horizonts
SesaZloa hqondes organuli C mcire Semcveloba an mSral
mdgomareobaSi iyos mkvrivi an (Zalian ) mkvrivi.
diagnostikuri kriteriumebi: es horizonti moklebulia
wvrilmarcvlovan stratifikacias da aqvs erTi an meti Semdegi
Tviseba da maxasiaTebeli:
1. mSral mdgomareobaSi SeiZleba iyos orive – masiuric da mkvrivic
an Zalian mkvrivi. mis masiurobas iwvevs Zalian didi zomis prizmebi
(30 sm meti diametris), romelTa SigniTac ar SeiniSneba meoradi
struqtura; an
2. gatexil da gafxvierebul nimuSebs aqvT "mansel"-is mixedviT feris
intensivoba 3,5 an meti (notio mdgomareobaSi), feris sidide (notio
mdgomareobisTvis) 3,5 an meti da mSrali mdgomareobisTvis 5,5 an meti
feris intensivoba. Tu horizonti Seicavs 40 % meti odenobis wvrilad
daSlil kirs, maSin feris sidide notio mdgomareobisTvis unda iyos 5
meti; an
3. organuli C 0,6 % naklebi (organuli nivTierebis 1 %) Semcveloba
Sereuli horizontis mTel sisqeSi. organuli C 2,5 % naklebi
Semcveloba, Tu wvrilad daSlili kiris raodenoba 40 % metia; an
4. sisqis :
16aridul da semiaridul pirobebSi "oqrik" horizontebi, roca mSralia, gvxvdeba
Ria an gaxunebuli feriT (saerTod nacrisferia). datenianebis matebasTan erTad
misi feri ufro muqdeba (`gaxunebuli zedapiruli horizontebi"). feris (mSral da
notio mdgomareobisTvis) kriteriumebis gamo isini ar SeiZleba ganisazRvros
"albik" horizontad. "oqrik" horizontebi xasiaTdebian (Cveulebriv < 4 %; samxreT
afrikis Sedegebi) organuli naxSirbadisa da Tavisufali rkinis oqsidebis dabali
SemcvelobiT. axasiaTebT msubuqi meqanikuri Sedgeniloba, fiqalovani struqturis
ganviTarebis niSnebi da zedapirze Txeli qerqis arseboba. avstraliaSi igi
cnobilia, rogorc gaxunebuli A horizonti (Northcote, 1979), maSin rodesac samxreT afrikaSi (Soil classification working group, 1991) igi gansazRvrulia klasifikaciis
meore doneze (ojaxebis doneze), rogorc gaxunebuli ("orTik") A horizonti. gaxunebul zedapirul horizonts aqvs mTeli rigi negatiuri faqtorebi, romlebic
gavlenas axdens niadagis gamoyenebaze. misi dabali fizikuri mdgradoba iwvevs
imas, rom wvimis Semdegac ki niadagi siRrmeSi rCeba SedarebiT mSrali. amitom aseT
garemoSi mcenare advilad ver aRmocendeba. yovelives isic emateba, rom
warmoiqmneba fiqalovani struqtura da zedapirze formirdeba qerqi. aridul
regionebSi zemoTxsenebuli faqtori gvxvdeba did teritoriebze, mcenareuli
safaris gareSe (unayofo miwebi), romlebic advilad ganicdian niadagis erozias.
64
a) 10 sm naklebi, Tu horizonti uSualod devs mkvriv qanze,
"petrokalcik", "petrodurik" an "petrogifsik" horizontebze an
igi zemodan gadafarulia "qraik" horizontiT; an
b) 20 sm naklebi an niadagis zeda nawilis (sadac mimdinareobs
niadagwarmomqmneli procesebi) 1/3-ze naklebi sisqe 75 sm mcirea;
an
g) 25 sm an naklebi, sadac niadagis zeda nawilis (sadac
mimdinareobs niadagwarmomqmneli procesebi) sisqe 75 sm metia.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan. "oqrik"
horizonti uSualo kavSirSia "molik" an "umbrik" horizontebTan.
wvrilmarcvlovani stratifikaciis ar arseboba gamohyofs "oqrik"
horizonts Tanamedrove naleqebisagan.
"petrokalcik" horizonti
zogadi aRwera. "petrokalcik" horizonti aris (berZn. petros –qani da laT. calx - kiri) gamkvrivebuli karbonatuli horizonti, romelic
Secementebulia CaCO3 da zogierT adgilebSi ki kalciumisa da
magniumis karbonatebiT. bunebaSi es horizonti an masiuri an
fiqalovani struqturisaa da Zlier mkvrivia.
diagnostikuri kriteriumebi: "petrokalcik" horizonts unda
hqondes:
1. CaCO3 50 % (woniT) an meti eqvivalenturi raodenoba; da
2. iseTi cementacia, rom mSrali fragmentebi ver iJRinTebodes
wyliT da mcenaris fesvebi maTSi ver aRwevdes; da
3. ukiduresad mkvrivi konsistencia (mSral mdgomareobaSi) ise, rom
maTSi bariT da burRiT SeRweva Znelia; da
4. sisqe minimum 10 sm an 2,5 sm, Tu igi Sreobrivia da uSualod devs
qveSnafen qanze.
savele gansazRvra. "petrokalcik" horizontebi SesaZlebelia
gamoCndes rogorc ara-fiqalovani kalkretis (kalkreti aris
konglomerati, romelic warmoiqmneba kalciumis karbonatiani qviSisa
da xreSis SecementebiT) saxiT. bunebaSi kalkreti gvxvdeba an
masiuri formiT an CanarTis saxiT an kidev fiqalovani kalkretis
saxiT, romelic xSirad gvxvdeba qvemoT moyvanili Semdegi tipebiT:
- Sreobrivi kalkreti: erTmaneTze dadebuli sxvadasxva sisqis
calkeuli gaqvavebuli fenebi – ramdenime mm-dan ramdenime sm-mde.
Seferiloba Cveulebriv TeTri an vardisferia;
- gaqvavebuli Sreobrivi kalkreti: erTi an ramdenime Zlier mkvrivi
fena, romelsac xSirad aqvs nacrisferi an ufro xSirad
vardisferi Seferiloba. zogadad, gaqvavebuli Sreobrivi kalkreti
ufro metad Secementebulia Sreobriv kalkretTan SedarebiT da
misi Siga agebuleba Zalian masiuria (ar gaaCnia wvrilmarcvlovani
Sreobrivi struqturebi, magram SeiZleba hqondes
msxvilmarcvlovani Sreobrivi struqturebi).
65
"petrokalcik" horizontebSi arakapilaruli forebi Sevsebulia,
xolo hidravlikuri gamtaroba zomieridan sustamde da ukiduresad
sustamde icvleba.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan. aridul klimatur
regionebSi "petrokalcik" horizontebi SeiZleba kavSirSi iyos
("petro"-) "durik" horizontebTan, sadac is SesaZloa lateralurad
Sefasdes. "petrokalcik" da "durik" horizontebi erTmaneTisagan
gansxvavdebian Semacementebeli agentiT. "petrokalcik" horizontebSi Ca da Mg karbonatebi Seadgenen mTavar Semacementebel agents, Tumca
SeiZleba damatebiT Semacementebel agentad kaJmiwac warmogvidges.
"durik" horizontebSi mTavari SemakavSirebeli agenti kaJmiwaa CaCO3 an
mis gareSe. "petrokalcik" horizontebi gvxvdeba "gifsik", "hipergifsik" an "petrogifsik "horizontebTan kavSirSi. mis zedapirul horizonts
Cveulebriv "oqrik" horizonti warmoadgens.
"petrodurik" horizonti
zogadi aRwera: "petrodurik" horizonti (berZn. petros - qani, durum - mkvrivi) agreTve cnobilia "duripeni"-s (laT. durus - magari; pan -fena)
saxelwodebiT. igi warmoadgens siRrmiT horizonts. "petrodurik"
horizonti Cveulebriv mowiTalo an mowiTalo yavisferi
Seferilobisaa, romelic umTavresad Secementebulia meoradi kaJmiwiT
(SiO2, umTavresad opali da kaJmiwis mikro-kristaluri formebi).
xangrZlivi dasvelebis Sedegad am horizontis haermSrali fragmentebi
wyliT ar iJRinTeba. CaCO3 damatebiTi SemakavSirebeli agentia.
horizonts axasiaTebs masiuri an fiqalovani, an Sreobrivi struqtura.
diagnostikuri kriteriumebi. "petrodurik" horizonts unda hqondes:
1. qvehorizontis 50 %-ze met moculobaSi cementacia an gamkvriveba;
da
2. kaJmiwis akumulaciis niSnebi (opali an kaJmiwis sxva formebi),
rogoricaa forebSi an zogierTi struqturuli elementebis
zedapirebze afskebi an qviSis marcvlebs Soris xidebis arseboba;
da
3. 50 % nakleb moculobaSi kiris daSla 1M HCl xangrZlivi
zemoqmedebisas, xolo 50 % met moculobaSi kiris daSla
koncentrirebul KOH zemoqmedebisas an mJavisa da tutis
monacvleobiTi zemoqmedebiT; da
4. lateraluri uwyvetoba iseTi, rom vertikaluri napralebis garda
mcenaris fesvebi ver aRweven niadagis masaSi da amitom vrceldebian
horizontalurad 10 sm an met manZilze; da
5. sisqe 10 sm an meti.
savele gansazRvra: notio mdgomareobaSi "petrodurik" horizontis
konsistencia Zlier an ukiduresad mkvrivia, xolo mSral
mdgomareobaSi Zlier mkvrivi an metismetad mkvrivia. 10 % HCl gamoyenebisas horizonti Zlier SiSinebs, magram arc ise Zlier,
rogorc misi msgavsi "petrokalcik" horizonti. aRniSnuli
66
horizontebi SesaZloa Segvxvdnen "petrokalcik" horizontTan
kavSirSi.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: mSrali da ariduli
klimatis pirobebSi "petrodurik" horizontebi SeiZleba lateralurad
TandaTanobiT gadavidnen "petrokalcik" horizontebSi, da/an isini
SeiZleba Segvxvdnen "kalcik" an "gifsik" horizontebTan kavSirSi,
romlebic Cveulebriv gadafarulni arian "petrodurik" horizontebze.
Zlier humiduri klimatis pirobebSi, "petrodurik" horizontebi
lateralurad TandaTanobiT gadadian "frajik" horizontebSi.
"petrogifsik" horizonti
zogadi aRwera: "petrogifsik" horizonti (berZn. petros - qani, laT.
gypsum - TabaSiri) aris Secementebuli horizonti, romelic Seicavs
TabaSiris (CaSO4 x 2H2O) meorad akumulaciebs.
diagnostikuri kriteriumebi: "petrogifsik" horizonts unda
hqondes;
1. 60 % an meti TabaSiri. TabaSiris procenti gamoiTvleba
Semdegnairad: TabaSiris Semcveloba (gamoxatuli santimolikkg-1
niadagi) gamravlebuli TabaSiris eqvivalentur wonaze (86)
(gamoxatuli procentebSi); da
2 cementacia im donemde, rom mSrali fragmentebi ar unda
iSlebodes wyalSi da fesvebmac ver unda SeaRwion niadagis masaSi;
da
3. sisqe 10 sm an meti.
savele gansazRvra: "petrogifsik" horizontebi Seicaven moTeTro
myar nivTierebebs, romelSic Warbobs TabaSiri. zogjer metismetad
magari da Zveli "petrogifsik" horizonti gadafarulia daaxloebiT 1
sm sisqis Txeli Sreobrivi feniT.
damatebiTi maxasiaTeblebi: niadagSi TabaSiris raodenobis
gansazRvra (TabaSiris garkveuli raodenoba adasturebs “gifsik”
horizontis arsebobas), aseve gamWvirvale Slifebis analizebi
gvexmareba niadagis masaSi TabaSiris ganawilebis da “gifsik”
horizontis dadgenaSi.
gamWvirvale SlifebSi "petrogifsik" horizonts axasiaTebs
dapresili mikrostruqtura da ramdenime napralis arseboba. niadaguri
masa Sedgeba mWidrod dapresili TabaSiris ormxriv amozneqili
kristalebisgan, romlebic Sereulia mcire raodenobis detritul
(wylis mier motanili da daleqili masala: Tixebi, qviSebi, lami)
masalasTan. niadagis masas aqvs aSkarad gamoxatuli mkrTali yviTeli
feri. uswormasworo konkreciebi formirdeba iseT ufero adgilebSi,
romlebic moicaven Tanmimdevrulad ganlagebul kristalur agregatebs.
am agregatebs aqvT hipidiotopuri an qsenotopuri (danaleqi qanebis
kristaluri struqturebi) agebulebebi da ZiriTadad dakavSirebulni
arian (pirvel (orTa Soris)) forebTan. vizualurad xSirad SeiniSneba
67
biologiuri aqtivobis (pedotubula _ niadagebis struqturis elementi)
niSnebi.
kavSirebi zogierT sxva diagnostikur horizontebTan:
"petrogifsik" da "hipergifsik" horizontebi erTmaneTTan mWidrod arian
dakavSirebuli, vinaidan "petrogifsik" horizonti viTardeba
"hipergifsik" horizontisagan. Secementebis xarisxi am or horizonts
erTmaneTisagan ganasxvavebs. "petrogifsik" horizontebi xSirad Cndebian "kalcik" horizontebTan
kavSirSi. niadagis profilSi kalciumisa da TabaSiris akumulaciebi Cveulebriv sxvadasxva poziciebs ikaveben, imitom rom CaCO3 xsnadoba
gansxvavdeba TabaSiris xsnadobisgan. rogorc wesi, maT Soris
gansxvaveba naTlad ikveTeba maT morfologiaSi (ix. "kalcik"-
horizonti).
"petroplintik" horizonti
zogadi aRwera: "petroplintik" horizonti (berZn. petros - qani, plinthoz - aguri) aris gamkvrivebuli nivTierebebis mqone uwyveti fena, romlis
mTavari Semacementebeli agentia rkina. es horizonti ar Seicavs
organul nivTierebas, Tumca SesaZloa Segvxvdes organuli nivTierebis
arsebobis kvalic.
diagnostikuri kriteriumebi: "petroplintik" horizonts unda hqondes: 1. a) 10 % an meti (woniT) diTioniTis –citratidan eqstragirebadi
rkina sul cota horizontis zeda nawilSi mainc; da
b) oqsalatis mJavadan (pH 3) eqstragirebad rkinasa da diTionis-
citratidan eqstragirebad rkinas Soris fardoba 0,1017-ze
naklebi; da
2. organuli C (woniT) 0,6 % naklebi Semcveloba; da
3. cementacia im donemde, rom mSrali fragmentebi wyalSi ar
iSlebodes da horizontSi fesvebi ver aRwevdnen; da
4. sisqe 10 sm an meti;
savele gansazRvra: "petroplintik" horizontebi metismetad mkvrivia.
misi fenebis Seferiloba Cveulebriv Jangiani yavisferi an moyviTalo
yavisferia. fenebs axasiaTebT masiuri struqtura an fiqalovani an
svetovani struqturuli elementebis badisebri ganlageba, imitom rom
agregatebi gars ekvrian gaumkvrivebel nivTierebas. "petroplintik"
horizonti ganviTarebulia mudmivad gamkvrivebuli plintitisgan.
gamkvrivebuli fena SesaZloa iyos danapralebuli, magram aseT
SemTxvevaSi lateralurad napralebs Soris manZili saSualod 10 sm an
meti unda iyos, xolo TviT napralebi ar unda moicavdnen fenis 20 %
mets (moculobiT).
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: "petroplintik"
horizontebi mWidro kavSirSi arian "plintik" horizontebTan, vinaidan
"petroplintik" horizontebi "plintik"-isgan viTardebian. xSirad
17 es ricxvi Semotanilia vargezesa da biJus mier 1993 wels.
68
"plintik" horizontebi SeiZleba Segvxvdes masSi Semavali
"petroplintik" fenebiT, romlebic formirebulni arian, mag: tranSeebSi.
kriteriumi _ organuli nivTierebis mcire raodenoba _ gamoyofs
"petroplintik" horizonts rkiniani Txeli qveSnafeni fenisagan, Waobis
rkinian da gamagrebuli "spodik" horizontebisgan. "petroplintik"
horizonti gvxvdeba "podzolebSi", romlebic sakmao raodenobiT
Seicaven organul nivTierebas.
"plajik" horizonti (ix. "anTropedogenuri" horizontebi)
"plintik" horizonti
zogadi aRwera: "plintik" horizonti (berZn. plinthos - aguri) aris
siRrmiTi horizonti, romelic Seicavs rkiniT mdidar da humusiT,
kaolinuri Tixis kvarciT an sxva SemadgenlebiT Rarib narevs.
dasvelebisa da gaSrobis ganmeorebisas, Jangbadis Tavisuflad SeRwevis
dros, horizontSi monacvleobs Seuqcevadi ortSteini an araTanabari
zomis agregatebi.
diagnostikuri kriteriumebi: "plintik" horizonts unda hqondes:
1. 25 % (moculobiT) an meti rkiniT mdidari, humusiT Raribi narevi
kaolinuri Tixis kvarcTan da sxva gamxsnelebTan, romlebic gadadian
Seuqcevad ortSteinSi an araTanabari zomis agregatebSi dasvelebis da
gamoSrobis ganmeorebisas, Jangbadis Tavisuflad SeRwevis dros; da
2. a) 2,5 % (woniT) an meti diTionis-citratidan eqstragirebadi Fe wvrilmiwa fraqciebSi, gansakuTrebiT horizontis zeda nawilSi an 10 %
(woniT) diTionis-citratidan eqstragirebadi Fe laqebsa an
konkreciebSi; an
b) oqsalatis mJavadan (pH 3) eqstragirebadi rkinisa da diTionis
citratidan eqstragirebadi rkinis fardoba 0,1018 naklebi; an
3. organuli naxSirbadis (woniT) 0,6 % naklebi Semcveloba; da 4. sisqe 15 sm an meti.
savele gansazRvra: zogadad, "plintik" horizonts aqvs wiTeli
laqebi, fiqalovani, poligonaluri, forovani an badiseburi niSnebi.
mudmivad tenian niadagSi "plintik" nivTierebebi Cveulebriv ar aris
magari, magram mkvrivi da Zalian mkvrivia da misi gaWra bariT
SesaZlebelia.
gamoSrobisa da xelaxali dasvelebis erTi ciklis Semdeg ar aris
aucilebeli rom "plintik" nivTiereba gamkvrivdes, xolo xSiri
dasvelebis an gamoSrobis Semdeg igi aucileblad gadava Seuqcevad
rkina-qvian ortSteinSi an uswormasworo formis agregatebSi,
gansakuTrebiT Tu es masala imyofeba mzis Tburi zemoqmedebis qveS.
damatebiTi kriteriumebi: mikromorfologiuri kvlevebisas SesaZloa
dadgindes niadaguri masis garkinebis xarisxi. amasTan, mcenaris
18 es ricxvi Semotanilia vargeze da biJus mier 1993 wels.
69
fesvebis SeRwevis mdgradobisa da rkinis saerTo raodenobis dadgena
velze warmoadgens aRniSnuli horizontis indikators.
"salik" horizonti
zogadi aRwera: "salik" horizonti (laT. sal - marili) aris
zedapiruli an mcire sisqiani siRrmiTi horizonti, romelic
gamdidrebulia meoradi advilad xsnadi marilebiT e.i marilebi (CaSO4 x 2H2O; log Km = -4,85 temperaturis 25oC-is dros) TabaSirze ufro xsnadia.
diagnostikuri kriteriumebi: "salik" horizonts mTel siRrmeSi
unda hqondes:
1. a) maZRari eqstraqtis eleqtro gamtaroba (EC) 15 meti deci
simensi m-1 25oC temperaturis dros, wlis zogierT periodSi; an
b) 25oC- temperaturis dros eleqtro gamtaroba 8 meti deci simensim-1,
Tu maZRari eqstraqtis pH (H2O) aRemateba 8,5 (tute, karbonatuli
niadagebisTvis) an 3,5 naklebia (mJave sulfatiani niadagebisTvis); da
2. marilebis 60 an meti procentuli raodenobis namravli sisqeze
(gazomili sm-ebSi); da
3. sisqe 15 sm an meti;
savele gansazRvra: zemoT aRniSnuli garemoebebi Cveulebriv
miuTiTeben "salik" horizontis arsebobaze. marilebisadmi gamZle
kulturebis, Tamarix-isa da misi msgavsi halofitebis arseboba am
horizontis pirveli maniSnebelia. marilis gavlenis qveS myofi fenebi
xSirad xasiaTdeba `fafuki struqturiT". marilebi ileqeba mxolod
niadaguri tenis aorTqlebis Semdeg. Tu niadagi teniania marilebis
daleqva ar aris aucilebeli kriteriumi "salik" horozontis
misaniSneblad.
marilebi SeiZleba daileqos zedapirTan (garegani `solonCakebi~) an
siRrmeSi (Sinagani `solonCakebi~). zedapirze warmoqmnili marilis
qerqi "salik" horizontis nawilia.
"spodik" horizonti
zogadi aRwera: "spodik" horizonti (berZn. spodos - xis ferfli) aris
muqi Seferilobis mqone siRrmiTi horizonti, romelic Seicavs rkinian
an urkino iluviuri amorfuli nivTierebebis naerTs organul
nivTierebasTan da aluminTan. iluviuri nivTierebebi xasiaTdeba pH-is
maRali maCvenebliT, vrceli zedapiriTa da wylis SenarCunebis maRali
unariT.
diagnostikuri kriteriumebi: "spodik" horizonts unda hqondes:
1. a) an _ "mansel"-is mixedviT, 7,5 YR an ufro wiTeli elferi, 5 an
naklebi feris sidide da 4 an naklebi feris intensivoba, notio da
gafxvierebul nimuSebSi;
an _ 10 YR elferi, 3 an 3 naklebi feris sidide da 2 an 2 naklebi
feris intensivoba notio da gafxvierebul nimuSebSi; an
70
b) qvehorizonti 2,5 sm an ufro meti sisqis, romelic mudmivad
Secementebulia organuli nivTierebisa da Al-is kombinaciiT, rkinasTan
erTad an rkinis gareSe (Txeli rkiniani fena); an
g) qviSis marcvlebs Soris fekaluri sorslebis aSkara gamoCena;
da
2. organuli C 0,6 % an meti raodenoba; da
3. pH (1:1 wyalSi) 5,9 an naklebi; da
4. a) minimum 0,50 % odenobiT Alox+1/2 Feox19, romelic orjer an ufro
metjer aRemateba zeda "umbrik", "oqrik", "albik" an "anTropedogenik"
horizontebSi Alox+1/2 Feox-is raodenobas; an b) oqsalatis eqstraqtis optikuri simkvrive 0,25 an meti, romelic
orjer an metjer aRemateba zemoT mdebare horizontebis oqsalatis
eqstraqtis optikuri simkvrivis sidides; da
5. sisqe minimum 2,5 sm da mineraluri niadagis zedapiris zeda zRvaria
10 sm qvemoT, Tu mzralobas adgili ara aqvs 200 sm siRrmeze.
savele gansazRvra: "spodik" horizonti Cveulebriv devs "albik"
horizontis qveS da iRebs moyavisfro Sav an mowiTalo yavisfer
Seferilobas. "spodik" horizontebi xasiaTdebian Txeli rkiniani qerqiT
an sustad ganviTarebuli fekaluri sorslebis arsebobiT.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: "spodik" horizontebs SesaZloa hqondeT "andik" horizontebis msgavsi maxasiaTeblebi,
rogoricaa alumino-organuli kompleqsebis arseboba. zogjer am ori
horizontis garCeva SesaZlebelia analizuri Seswavlis safuZvelze.
"spodik" horizontebs axasiaTebT sul cota orjer meti (an metjer)
Alox+1/2 Feox-is procentuli Semcveloba, vidre zemoTmdebare "umbrik", "oqrik", "albik" an "anTropedogenik" horizontebs. es kriteriumi
Cveulebriv ar gamoiyeneba "andik" horizontebisTvis, romelSic
alumino-organuli kompleqsebi Zlier mobiluria.
"sulfurik" horizontebi
zogadi aRwera: "sulfurik" horizonti (laT. sulfur - gogirdi) aris Zlier mJave siRrmiTi horizonti, romelSic gogirdmJava warmoiqmneba
sulfidebis sruli daJangviT.
diagnostikuri kriteriumebi: "sulfurik" horizonts unda hqondes:
1. pH < 3,5 wylis suspenziis 1:1 fardobisas; da
2. a) an yviTeli/narinjisferi iaroziti [(KFe3(SO4)2(OH)6)] an moyviTalo-
yavisferi SverTmanitis [(Fe16O16(SO4)3(OH)10 x 10 H2O)] laqebi;
an – koncentraciebi: 2,5 Y an meti elferiT da 6 an meti feris
intensivobiT; an
b) "sulfidik niadaguri nivTierebebis" siWarbe; an
g) wyalSi xsnadi sulfati 0,05 % (woniT) an meti odenobiT; da
3. sisqe 15 sm an meti.
19 Alox da Feox : oqsalatis mJavaSi (pH 3) Sesabamisad eqtragirebadi alumini da rkina.
71
savele gansazRvra: "sulfurik" horizontebi Seicaven
yviTel/narinjisfer iarozitis an moyviTalo/yavisfer SverTmanitis
laqebs. niadagis reaqcia Zalian mJavea, pH (H2O) xSirad 3,5-ze dabalia.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: "sulfurik" horizonti
xSirad devs Zlier laqiani horizontis qveS, romelic xasiaTdeba
Jangva-aRdgeniTi TvisebebiT (mowiTalodan mowiTalo yavisferamde
rkinis hidroqsidis laqebiT da niadaguri masis Ria SeferilobiTa da
rkiniT gaRaribebuli).
"Takirik" horizonti
zogadi aRwera: "Takirik" horizonti (uzbekuridan takyr -unayofo
miwa) aris mZime meqanikuri Sedgenilobis zedapiruli horizonti,
romelic Sedgeba zedapiruli qerqisagan da fiqalovani struqturis
mqone qveda nawilisgan. es horizonti gvxvdeba aridul pirobebSi,
periodulad datboril niadagebSi.
diagnostikuri kriteriumebi: Takirik" horizontebs unda hqondes:
1. "aridik" Tvisebebi; da
2. fiqalovani an masiuri struqtura; da
3. zedapiruli qerqi, romelsac aqvs yvela qvemoT moyvanili
Tvisebebi:
a) sakmarisi sisqe ise, rom gamoSrobis dros mTlianad ar daixves;
b) poligonaluri gamomSrali napralebi, romlebic vrceldeba
sul cota 2 sm siRrmeze, rodesac niadagi mSralia; da
g) mZime Tixnar-lamiani, mZime Tixnari, mZime Tixnariani an ufro mZime
meqanikuri Sedgeniloba; da
d) mSral mdgomareobaSi Zlier mkvrivia da dasvelebisas Zlier
plastiuri da webovani; da
e) maZRar pastaSi eleqtro gamtaroba 4 deci simensi / metrze naklebi
an uSualod "Takirik" horizontis qveS mdebare horizontis eleqtro
gamtarobaze naklebi.
savele gansazRvra: "Takirik" horizontebi gavrcelebulia ariduli
regionebis depresiul adgilebSi. zedapiruli wyali am horizonts
amdidrebs TixiTa da lamiT. aseve misi moqmedebiT xdeba niadagis
horizontebis zeda nawilebSi xsnadi marilebis akumulacia an
gadarecxva. marilebis perioduli gamotutva iwvevs Tixis dispersias da
sqeli, mkvrivi, mZime meqanikuri Sedgenilobis qerqis warmoqmnas,
romelic gamoSrobis dros qmnis poligonalur (mravalwaxnagovan)
napralebs. Tixa da Slami xSirad qerqis nivTierebis 80 %-ze mets
Seadgens.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: "Takirik" horizontebi
xSirad kavSirSia "salik", "gifsik", "kalcik" da "kambik" horizontebTan.
dabali eleqtro gamtaroba da xsnadi marilebis mcire raodenobiT
Semcveloba "Takirik" horizontebs gamoyofs "salik" horizontebisgan.
"terik" horizonti (ix. "anTropedogenik" horizontebi).
72
"umbrik" horizonti
zogadi maxasiaTeblebi: "umbrik" horizonti (laT. umbra - Crdili) aris
sqeli, muqi feris, fuZeebiT aramaZRari zedapiruli horizonti,
romelic mdidaria organuli nivTierebebiT.
diagnostikuri kriteriumebi: "umbrik" horizonts unda hqondes:
1. ufro naklebad Zlieri struqtura niadagTan SedarebiT. horizonti
mSral mdgomareobaSi arc masiuria arc magari da Zalian magari.
horizontis masiurobaSi igulisxmeba 30 sm meti diametris zomis
msxvili prizmebi, romlebsac ar axasiaTebT meoradi struqtura; da
2. damtvreul da gafxvierebul nimuSebSi "manselis" mixedviT, notio
mdgomareobaSi, 3,5-ze naklebi feris intensivoba, xolo 3,5-ze muqi feris
sidide notio mdgomareobaSi da 5,5 feris sidide mSral mdgomareobaSi.
horizontis feris sidide sul cota erTi erTeuliT mainc ufro muqi
unda iyos, vidre C horizontis feris sidide (rogorc notio aseve
mSral mdgomareobaSi), Tu C horizonts ar aqvs 4,0-ze meti muqi feris sidide (notio mdgomareobaSi). aseT SemTxvevaSi feris kontrastis
kriteriumi ugulebelsayofia. Tu C horizonti ar arsebobs, maSin
Sedareba unda gakeTdes uSualod zedapiruli horizontis qveS mdebare
horizontTan; da
3. fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-s mixedviT) 50 % naklebia (saSualo
woniT) horizontis mTel siRrmeSi; da
4. organuli C 0,6 % (1 % organuli nivTiereba) an meti Semcveloba
Sereuli horizontis mTel siRrmeSi (Tixis Semcvelobaze
damokidebulebis mixedviT organuli C Semcveloba Cveulebriv 2-5 %
metia). organuli C Semcveloba sul cota 0,6-ze meti, vidre C horizontis organuli naxSirbadis Semcveloba, Tu feris kriteriumebi
ugulebelyofilia muqad Seferili dedaqanis gamo; da
5. sisqe qvemoT moyvanili Semdegi kriteriumebiT;
a) 10 sm an meti, Tu igi uSualod devs magar qanze, "petroplintik" an
"petrodurik" horizontebze an "umbrik" horizonti zemodan
gadafarulia "qraik" horizontiT; an
b) minimum 20 sm an meti sisqe, vidre niadagis zeda nawilis (sadac
mimdinareobs niadagwarmomqmneli procesebi) erTi mesamedis sisqe, roca
niadagis zeda nawilis sisqe aris 75 sm naklebi; an
g) 25 sm meti sisqe, roca niadagis zeda nawilis (sadac mimdinareobs
niadagwarmomqmneli procesebi) sisqe 75 sm metia.
"umbrik" horizontis sisqe moicavs gardamaval horizontebs,
rogoricaa AB, AE da AC.
"umbrik" horizontis kriteriumebi gaTvaliswinebuli unda iqnas
xvnis dros, pirveli 20 sm fenis Serevis Semdeg.
savele gansazRvra: savele gansazRvrisas "umbrik" horizontis
arsebobis mTavari maxasiaTebelia misi muqi feri da struqtura.
zogadad, "umbrik" horizontebs aqvT agregirebis ufro mcire xarisxi,
vidre "molik" horizontebs.
73
"umbrik" horizontebis umetesobas aqvs niadagis mJave (pH) (H2O 1:2,5) reaqcia, daaxloebiT 5,5-ze naklebi. yovelive es ganapirobebs 50 %
nakleb fuZeebiT maZRrobas. mJavianobis damatebiT indikators
warmoadgens rizosfero, romelSic fesvebis umetesoba
horizontalurad viTardeba, maSinac ki, rodesac ar arsebobs fesvis
ganviTarebis SemzRudavi fizikuri barieri.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: fuZeebiT maZRrobis
kriteriumi gamohyofs "umbrik" horizonts "molik" horizontisgan. isini
sxva mxriv erTmaneTs Zalian hgvanan. organuli C Semcvelobis zeda
zRvari meryeobs 12 %-dan (20 % organuli nivTiereba) 18 %-mde (30 %
organuli nivTiereba). es diapazoni "histik" horizontisTvis qveda
zRvaria, xolo "folik" horizontisTvis organuli C Semcvelobis
qveda zRvari 20 %.
"fulvik" da "melanik" horizontebisTvis fuZeebiT aramaZRrobis
sazRvrebis dadgena xdeba mTeli rigi kombinaciebiT: intensiuri muqi
feriT, organuli C maRali SemcvelobiT, sisqiT da "andik" horizontis
am or horizontTan dakavSirebuli maxasiaTeblebis kombinaciiT. sxva
SemTxvevaSi "umbrik" horizontebi xSirad Cndebian "andik"
horizontebTan kavSirSi.
sisqe, muqi feri, organuli nivTierebebiT gamdidreba, fuZeebiT
aramaZRari zedapiruli horizontebis warmoqmna ukavSirdeba adamianis
saqmianobebs: Rrma kultivacias, sasuqebis gamoyenebas, nakelis Setanas,
organuli nakelis damatebas, Zveli sakvebi produqtebis arsebobas da
a.S. (ix. "anTropedogenik" horizontebi). velze am horizontebis
gamocnoba SesaZlebelia uZvelesi xanis adamianis materialuri
kulturis naSTebiT, baris nakvaleviT, kontrastuli mineraluri
CanarTebiT an stratifikaciiT. es ukanaskneli adasturebs, rom adre
periodulad xdeboda sasuqebis damateba. garda amisa, velze aRniSnuli
horizontis gamocnobas, aseve xels uwyobs landSaftSi misi SedarebiT
ufro maRali mdebareoba an am adgilis samiwaTmoqmedo istoriis
gacnoba. Tu gvxvdeba "horTik" an "plajik" horizontebi an gvaqvs 0,5M N4HCO3 P2O5 analizis (Gong et, 1997) an 1 % limonmJavaSi xsnadi P2O5
analizis Sedegebi. yovelive gvexmareba am horizontis gamocnobaSi.
"vertik" horizonti
zogadi aRwera: "vertik" horizonti (laT. vertere-mobruneba) aris
Tixiani siRrmiTi horizonti, romelsac SekumSva-gafarToebis Sedegad
axasiaTebs gaprialebuli da daRarul zedapiriani agregatebi
(`sliqensaidebi~) an solisebri an paralelepipeduri formis
struqturuli elementebi.
diagnostikuri kriteriumebi: "vertik" horizonts unda hqondes: 1. 30 % an meti Tixa mTel siRrmeSi; da
2. solisebri an paralelepipeduri formis struqturuli agregatebi,
romelTa grZivi RerZi horizontaluris mimarT daxrilia 100-600
Soris; da
74
3. urTierTgadakveTili `sliqensaidebi~20; da
4. sisqe 25 sm an meti.
savele gansazRvra: "vertik" horizonti aris Tixiani horizonti,
romelsac aqvs Zalian mkvrivi konsistencia. mSral mdgomareobaSi
"vertik" horizontSi Cndeba 1 sm da ufro meti zomis ganieri napralebi.
velze gaprialebuli, mbzinav zedapiriani ("sliqen-saidebi") agregatebi
xSirad erTmaneTis mimarT maxvili kuTxeebiT lagdebian.
damatebiTi maxasiaTeblebi: sigrZivi gaWimulobis koeficienti
warmoadgens SekumSva-gafarToebis potencialis sazoms da
ganisazRvreba teniani da mSrali koStis sigrZeebs Soris sxvaobis
fardobiT mSrali koStis sigrZesTan: (Lm-Ld)/ Ld, sadac Lm aris koStis
sigrZe 33 kilo paskaliT gaWimvis dros, xolo Ld – aris mSrali koStis
sigrZe. "vertik" horizontebSi sigrZivi gaWimulobis koeficienti 0,06 aRemateba.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: Tixis maRali
Semcveloba zogierT sxva diagnostikur horizontebsac axasiaTebT,
saxeldobr: "arjik", "natrik" da "nitik" horizontebsac. samagierod am
horizontebs ar gaaCniaT is maxasiTebeli, romelic tipiuria "vertik"
horizontisTvis, Tumca isini SesaZloa landSaftSi lateralurad iyos
dakavSirebuli "vertik" horizontTan, romelic ikavebs yvelaze dabal
adgilmdebareobas.
"vitrik" horizonti
zogadi aRwera: "vitrik" horizonti (laT. vitrum - mina) aris
zedapiruli an siRrmiTi horizonti, romelic mdidaria vulkanuri
miniT, vulkanuri amofrqvevis Sedegad miRebuli sxva pirveladi
mineralebiT.
diagnostikuri kriteriumebi: "vitrik" horizonts unda hqondes:
1. vulkanuri minisa da sxva pirveladi mineralebis 10 % an meti
Semcveloba wvrilmiwa fraqciaSi; da/an:
2. 10 % naklebi Tixa wvrilmiwa fraqciaSi; an
3. moculobiTi wona > 0,9 kg dm 3; an 4. Alox+1/2Feox
21 > 0,4 %; an
5. > 25 % meti raodenobis fosforis SenarCuneba; da
6. sisqe minimum 30 sm.
savele gansazRvra: velze "vitrik" horizonti SedarebiT advili
gamosacnobia. igi Cndeba zedapiruli horizontis saxiT, Tumca
SesaZloa ramdenime aTeuli santimetriT Camarxulic iyos Tanamedrove
piroklasturi danaleqebis qveS. mas axasiaTebs organuli nivTierebebis
20 sliqensaidebi aris gaprialebuli da Rrmuliani zedapirebi, romelic
warmoiqmneba erTi masis meoreze srialiT. 21 Alox da Feox aris oqsalatis mJavaSi (pH 3) eqstragirebadi alumini da rkina,
Sesabamisad (Method of Blakemore et al, 1987)
75
sakmao da Tixis dabali Semcveloba. qviSis da mtvris fraqciebSi kvlav
dominirebs saxeSeucvleli vulkanuri mina da sxva pirveladi
mineralebi (SeiZleba Semowmdes X10 xelis linziT).
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: "vitrik" horizontebi
mWidrod ukavSirdebian "andik" horizontebs, romlidanac isini
SeiZleba sabolood ganviTardnen. vulkanuri minis, sxva pirveladi
mineralebis, arakristaluri da kristaluri pedogenezisuri
mineralebis msgavsi mineralebis arsebobiT es ori horizonti
erTmaneTisgan gansxvavdeba.
"vitrik" horizontebi SeiZleba gadafaruli iyos diagnostikuri
zedapiruli horizontebiT, saxeldobr: "fulvik", "melanik", "molik", "umbrik" da "oqrik" horizontebiT.
"iermik" horizonti
zogadi aRwera: "iermik" horizonti (espanuridan yermo - udabno)
zedapiruli horizontia, romelic zedapirTan zogjer qanis
fragmentebs (`udabnos qvafenili~) Seicavs. qanis fragmentebi xvdeba
Tixnar forovan qerqSi da dafarulia Txeli eoluri qviSiT an liosis
feniT.
diagnostikuri kriteriumebi: "iermik" horizonts unda hqondes:
1. "aridik" Tvisebebi; da
2. a) mbzinavi qvafenilebi an Seicavdes qariT motanil xreSs an qvebs
("ventifaqti"- eoluri mravalwaxnagebi); an b) qvafenilebs da forovan qerqs; an
g) fiqalovani A horizontis zemoT uqvafenilo forovani qerqi.
savele gansazRvra: "iermik" horizonti Seicavs zedapirTan forovan
qerqs da mis qveS mdebare A horizonts (ebs). qerqs aqvs Tixnari
meqanikuri Sedgeniloba da masSi Cans gamSrali mravalwaxnaga qselebi,
romlebic xSirad Sevsebulia qaris mier motanili masaliT. es masala
vrceldeba siRrmiT horizontebSic. qerqs da A horizonts(ebs) qvemoT
aqvT susti an saSualo fiqalovani struqtura.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan: "iermik" horizontebi
ukavSirdebian iseT diagnostikur horizontebs, romlebic
udabnosTvisaa ("salik", "gifsik", "durik", "kalcik" da "kambik"
horizontebi) damaxasiaTebeli. Zalian civ udabnoebSi (mag. antarqtika)
isini SeiZleba kavSirSi iyvnen "qraik" horizontebTan. civ udabnoSi
dominirebs msxvili krioklasturi masala da qariT ileqeba mcire
raodenobis mtveri. es mkvrivi, mbzinavi `qvafenili~, "ventifaqtebi",
eoluri qviSis fenebi da xsnadi mineralebis akumulaciebi SesaZloa
gamoCndes uSualod fxvier C horizontebze, forovani qerqisa da qveS mdebare A horizontebis gareSe.
76
diagnostikuri Tvisebebi
"feralik", "gerik", "gleik", "stagnik" da Zlier humusovani Tvisebebi,
aseve teqsturuli mkveTri cvlileba, daurRveveli mkvrivi qani da
mzraloba ucvlelad gadmotanilia msoflio niadaguri rukis
gadamuSavebuli legendidan (FAO, 1988), radganac isini asaxaven ara
horizontebisTvis, aramed niadagebisTvis damaxasiaTebel pirobebs.
terminis _ `meoradi karbonatebi~ _ gamoyenebas upiratesoba mieniWa
rbili _ fxvieri kiris gamo. termini "meoradi karbonatebi" amave
mniSvnelobiT gamoiyeneboda gadamuSavebul legendaSic. axlad
gansazRvruli diagnostikuri Tvisebebia: "albeluvik enebi", "alik" da "aridik" Tvisebebi.
teqsturuli mkveTri cvlileba
zogadi aRwera: teqsturuli mkveTri cvlileba aris Tixis
Semcvelobis mkveTri zrda siRrmis SezRudul diapazonSi.
diagnostikuri kriteriumebi: teqsturuli mkveTri cvlilebis
kriteriumebia an:
1. Tixis Semcvelobis gaormageba 7,5 sm sisqeSi, Tu zeda horizonts
aqvs 20 % naklebi Tixa; an
2. Tixis Semcvelobis 20 % (absoluturi) zrda 7,5 sm sisqeSi, Tu zeda
horizonts aqvs 20 % an meti Semcvelobis Tixa. aseT SemTxvevaSi,
qveda horizontis zogierT nawilSi, Tixis Semcveloba sul cota
orjer meti unda iyos, zeda horizontTan SedarebiT.
"albeluvik enebi"
zogadi aRwera: termin "albeluvik ena"-s (laT. albus TeTri, xolo
eluere - gadarecxva) aqvs damatebiTi mniSvneloba, kerZod, is aRniSnavs
Tixis SeRwevadobas da "arjik" horizontSi rkiniT gaRaribebuli
nivTierebis arsebobas. "albeluvik enebi" Cndebian agregatis
zedapirebis gaswvriv. Jangva-aRdgeniTi maxasiaTeblebi da "stagnik
Tvisebebis" arseboba ar aris aucilebeli "albeluvik enebis"
miniSnebisTvis.
diagnostikuri kriteriumebi: "albeluvik enebs" unda:
1. hqondes "albik" horizontis feri; da
2. hqondes ufro meti sigrZe, vidre sigane, qvemoT CamoTvlili
horizontaluri zomebiT:
a) 5 mm an meti Tixian "arjik" horizontebSi; an
b) 10 mm an meti mZime Tixnar da lamian "arjik" horizontebSi; an
g) 15 mm an meti ufro msubuqi (Tixnar-lamiani, Tixnari an Tixnari
qviSiani) meqanikuri Sedgenilobis mqone "arjik" horizontebSi; da
3. Seadgendes horizontis moculobis 10 % mets "arjik" horizontis
pirvel 10 sm-Si. Sefaseba unda gakeTdes profilis vertikalur da
horizontalur nawilebSi gazomvebiT; da
77
4. hqondes fraqciebis iseTi ganawileba, romelic SesabamisobaSi mova
"arjik" horizontis zeda eluviuri horizontis fraqciebTan.
"alik Tvisebebi”
zogadi aRwera: termini "alik Tvisebebi" (laT. alumen - Sabi)
gulisxmobs niadagis Zalian mJave, gacvliTi aluminis maRali
Semcvelobis mqone mineralur nivTierebebs.
diagnostikuri kriteriumebi: "alik Tvisebebi" axasiaTebs niadagis
mineralur nivTierebas, romelsac aqvs yvela qvemoT CamoTvlili
fizikuri da qimiuri maxasiaTeblebi:
1. kaTionis gacvlis tevadoba (1 M NH4OAc-s mixedviT) 24 an meti
santimolik kg-1 Tixa; da
2. a) TixaSi fuZeebis saerTo maragi (fsm = gacvliT mJavianobas +
mineralebi Ca, Mg, K, Na) niadagis fuZeebis saerTo maragis 80 % an
metia; an
b) mtveri/Tixa fardoba 0,60 an naklebi; da
3. pH (KCl) 4,0 an naklebi; da
4. KCl eqstragirebadi Al Semcveloba 12 an meti santimolik kg-1 Tixa da
ΚCl eqstragirebadi Al/kgtT22 fardoba 0,35 an meti; da
5. aluminiT maZRroba (gacvliTi Al/ekgt X 100) 60 % an meti.
"aridik Tvisebebi”
zogadi aRwera: termini "aridik Tvisebebi" aerTianebs mTel rig
Tvisebebs, romlebic saerToa ariduli niadagebis zedapiruli
horizontebisTvis da sadac, niadagwarmoqmnis procesis dros, niadagis
zedapirTan Warbobs eoluri da aluviuri warmoSobis axali
akumulaciebi.
diagnostikuri kriteriumebi: "aridik" Tvisebebi xasiaTdeba yvela
qvemoT moyvanili niSniT:
1. organuli C Semcveloba 0,6 %23 naklebi, Tu meqanikuri Sedgeniloba
Tixnar qviSiani an ufro mZimea an 0,2 % naklebi organuli
naxSirbadis Semcveloba, Tu meqanikuri Sedgeniloba ufro msubuqia
vidre Tixnari qviSiani. organuli naxSirbadis (woniT) 0.2 %
Semcveloba niadagis zeda 20 sm an cementirebul B horizontis zeda nawilSi an qanTan, romelic yovelTvis mcire sisqisaa; da
2. eolurobis niSnebi erTi an meti Semdegi formiT:
a) zogierT siRrmiT horizontSi an napralebSi qariT motanil
nivTierebaSi arsebuli qviSis fraqciiT. qviSis fraqcia Seicavs
momrgvalebuli an dakuTxuli (blagvi wveroebiT) formis
22 kgtT: Tixis fraqciis kaTionis gacvlis tevadoba (1M NH4OAc-s mixedviT)
Sesworebuli organul nivTierebaze.
23 organuli C Semcveloba SeiZleba iyos ufro maRali, Tu niadagi periodulad itboreba wyliT,
an Tu mis maZRar, pasta eqstraqtSi eleqtro gamtaroba 4 an meti deci simensi m-1, daaxloebiT
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
78
nawilakebs mniSvnelovani raodenobiT da aqvs dabinduli
zedapiri (gamoiyeneT X10 xelis linza). qviSis fraqciebis es
nawilakebi saSualo da msxvili zomis kvarcs Seicaven 10 % an
meti raodenobiT; an
b) zedapirTan qaris mier motanili, mbzinavi qanis fragmentebiT
("ventifaqtebi"); an
g) aeroturbaciiT (mag. iribi ganSreveba); an
d) qarismieri eroziis niSnebiT an naleqebiT an orive erTad; an
3. "mansel"-is mixedviT, rogorc damtvreuli, aseve gafxvierebuli
nimuSebis 3 an ufro meti feris sididiT (notio mdgomareobisTvis)
da 4,5 an meti feris sididiT (mSrali mdgomareobisTvis) da 2 an
meti feris intensivobiT (notio mdgomareobisTvis); da
4. fuZeebiT maZRroba (1 M NH4OAc-is mixedviT) minimum 75 % meti.
damatebiTi kriteriumebi: niadagebSi "nemsisebri" formis Tixis
mineralebis arseboba (mag. paligorskiti _ [(Mg,Al)2Si4O10(OH) x 4H2O,
sepioliti] udabnos garemos mimaniSnebelia, Tumca udabnos yvela
niadagebSi SesaZloa ar Segvxvdes zemoTxsenebuli mineralebi. amas
ganapirobebs is faqtic, rom aridul pirobebSi, "nemsisebri" formis Tixis
mineralebi ki ar formirdeba, aramed inaxeba im SemTxvevaSi, Tu isini
arseboben dedaqanSi an im mtverSi, romelic eyreba niadags.
daurRveveli mkvrivi qani
ganmarteba: daurRveveli mkvrivi qani - es aris niadagis qveS mdebare
masala, romelic ar moicavs iseT Secementebul pedogenezisur
horizontebs, rogoricaa "petrokalcik", "petrodurik", "petrogifsik" da "petroplintik" horizontebi. daurRveveli mkvrivi qani notio
mdgomareobaSi sakmaris gamkvrivebuli da magaria da maTi bariT
damuSaveba praqtikulad SeuZlebelia. masala iTvleba daurRvevlad
maSinac ki Tu arsebobs 10 sm an meti zomis Zalian cota napralebi da
qanebis gadaadgilebas adgili ar aqvs.
"feralik Tvisebebi"
zogadi aRwera: "feralik Tvisebebi" (laT. ferrum - rkina, alumen -Sabi) axasiaTebs niadagis im mineralur nivTierebebs, romelTac aqvT
kaTionebis dabali gacvlis tevadoba. es Tvisebebi agreTve axasiaTebs
niadagis iseT nivTierebebs, romlebic "feralik" horizontis pirdapir
gamsazRvrelia, garda msubuqi meqanikuri Sedgenilobisa.
diagnostikuri kriteriumebi: "feralik" Tvisebebi axasiaTebs niadagis
yvela im mineralur nivTierebas, romelsac aqvs: an
1. kaTionis gacvlis tevadoba (1M NH4OAc-iT) 24-ze naklebi santimolikkg-1
Tixa; an
2. kaTionis gacvlis tevadoba (1M NH4OAc-iT) 4-ze naklebi santimolikkg-1
niadagi;
orive SemTxvevas adgili unda hqondes B horizontis romelime
qveSmdebare horizontSi an uSualod A horizontis qveS mdebare
horizontSi.
79
"gerik Tvisebebi”
zogadi aRwera: "gerik Tvisebebi" (laT. geracios - Zveli) exeba niadagis
im mineralur nivTierebas, romelsac aqvs efeqturi kaTionis Zalian
dabali gacvlis tevadoba an moqmedebs, rogorc aniongamcvleli.
diagnostikuri kriteriumebi: niadagis mineraluri nivTiereba "gerik
Tvisebebis" matarebelia, Tu mas aqvs: an
1. gacvliTi fuZeebis (Ca, Mg, K, Na) 1,5 an naklebi santimolik
mimatebuli 1 kg. Tixis gacvliTi mJavianoba 1M KCl-Si (buferis
gareSe); an
2. + 0,1 an meti delta pH (pHKCl – pHH2O).
mzraloba
ganmarteba. mzralia fena, romlis temperaturac mudmivad 0o C an ufro
dabalia zedized ori wlis ganmavlobaSi.
meoradi karbonatebi
zogadi aRwera. termini _ "meoradi karbonatebis" _ qveS
igulisxmeba moZravi kiri (sakmaod rbili, romelic advilad iWreba
frCxiliT), niadagis xsnaridan daleqili kiri da ara dedaqanidan
memkvidreobiT gadmosuli kiri. meoradi karbonatebis mniSvnelovani
raodenoba warmoadgens diagnostikur Tvisebas.
savele gansazRvra. meoradi karbonatebi garkveul kavSirSia
niadagis struqturasTan. meoradi karbonatebis akumulaciebma
SesaZloa daSalon agregatebi da Seqmnan sferosebri formis
struqturuli elementebi an "TeTri Tvlebi", romlebic rbili da
fxvieria mSral mdgomareobaSi. kiri SeiZleba arsebobdes agregatebis
zedapirze an forebSi rbili safaris saxiT. Tu struqturuli
agregatebis 50 % meti dafarulia meoradi karbonatebis sakmaod
sqeli feniT, maSin isini mSral mdgomareobaSi ufro SesamCnevia,
vidre tenianSi. Tu kiri rbili CanarTebis saxiT aris warmodgenili,
maSin mas niadagis moculobis 5 % metic ukavia. boWkoebi
(fsevdomiceliumebi) ar miekuTvnebian meorad karbonatebs da maTi
arseboba ukavSirdeba tenis cvalebadobas.
80
"gleik Tvisebebi”
zogadi aRwera: galebebis Tvisebebis mqone niadaguri nivTierebebi
(rusuli adgilobrivi saxelwodebidan gley, rac gulisxmobs “WuWyian” niadagur masas) gaJRenTilia miwisqveSa wylebiT. aseT SemTxvevaSi Tu ar
xdeba drenireba, maSin drois garkveuli periodis Semdeg am niadagur
nivTierebebSi formirdeba aRdgeniTi pirobebi (tropikebSi ramdenime
dReSi, xolo sxva terotoriebze ramdenime kviraSi), rac gamoixateba
"gleik feris niSniT".
diagnostikuri kriteriumebi: aRdgeniTi pirobebi24 aSkaraa, Tu:
1. niadagis xsnarSi rH sidide 19 an naklebia; an
2. arsebobs Tavisufali Fe2+, romelic SeimCneva; an
a) velze, axlad monatex niadagis notio nimuSze, kaliumis
ferocianidis (K3Fe(III)(CN6))
xsnaris dapkurebiT, is iRebs myar
muq lurj Seferilobas; an
b) velze, axlad monatex niadagis notio nimuSze, 10 % ZmarmJavas da
0,2 % dipiridilis xsnaris narevis dapkurebisas, niadagis nimuSi
iRebs Zlier wiTel fers; da
3. "gleik" feris niSani25, asaxavs daJangviT26 da/an aRdgeniT27
Tvisebebs; an
a) niadaguri masis 50 % met moculobaSi; an
b) nebismieri zedapiruli horizontis qveS, niadaguri masis 100 %
moculobaSi.
24 _ niadagur nivTierebebSi aRdgenis pirobebis sazomia rH. es sazomi dakavSirebulia
Jangva-aRdgeniT potencialTan (Eh) da Sesworebulia pH-ze, rogorc es naCvenebia qvemoT
moyvanil formulaSi:
pHrH mVEh 229)( +=
25 _ "gleik feris niSani" miiReba gruntis wylebsa da kapilarul forebs Soris Jangva-aRdgeniTi gradientiT, rac iwvevs Fe da Mn (hidr)oqsidebis araTanabar ganawilebas.
niadagis qveda nawilSi da/an agregatebis SigniT oqsidebi an gardaiqmnebian uxsnad
Fe/Mn(II) naerTebad an gadaadgildebian. am procesebiT "mansel"-is mixedviT, ar arsebobs
2,5Y-ze ufro wiTeli elferiani ferebi. gadaadgilebuli Fe da Mn-is naerTebi SesaZloa
koncentrirebul iqnen daJangul formaSi (Fe(III)Mn(IV)). velze maTi gamocnoba SeiZleba
agregatis zedapirze 10 % H2O2 testis gamoyenebiT (bio)forebsa (`Jangiani fesvebis
arxebi~) da niadagis moculobis ZiriTad masaSi.
26 – JangviTi Tvisebebi asaxaven aRdgeniTi da Jangvis pirobebis monacvleobas, romelic
ukavSirdeba gruntis wylis doneebis cvalebadobas kapilarul arSiebsa da niadagis
zedapirul horizontSi(ebSi). JangviTi Tvisebebi gamoixateba mJave sulfatur niadagebSi
mowiTalo-yavisferi (ferihidrati), Ria moyviTalo yavisferi (getiti) an kaSkaSa yviTeli
(iaroziti) laqebiT. Tixnar da Tixa niadagebSi rkinis (hidr)oqsidebi koncentrirebulia
agregatis zedapirebze da didi forebis kedlebze (mag. Zveli fesvis arxebi).
27 – aRdgeniTi Tvisebebi asaxaven mudmivad svel pirobebs da niadagis moculobis 95 %-
ze meti gamoixateba neitraluri (TeTridan Savamde: N1/-dan N8/-mde) an molurjo-momwvano
(2,5Y; 5Y; 5G; 5B) ferebiT. Tixnar da Tixa niadagebSi lurji-mwvane ferebi dominirebs Fe (II, III)-is hidroqsidis marilebis (`mwvane Jangi~) gamo. Tu nivTiereba mdidaria gogirdiT,
moSavo ferebi Warbobs rkinis sulfidebis gamo. kirian masalaSi moTeTro ferebi
Warbobs kalcitisa da/an sideratis gamo. qviSa Cveulebriv Ria nacrisferi an TeTri
Seferilobisaa da xSirad rkiniTa da Mn Raribia. cxovelTa soroebisa da mcenareTa fesvebis arxebis irgvliv, aRdgeniTi
Tvisebebis mqone horizontis zeda nawilSi, SeimCneva 5 % odenobis Jangiani ferebi.
81
savele gansazRvra. galebebis Tvisebebis mqone niadagSi rkinisa da
manganumis (hidr)oqsidebi xelaxla gadanawildebian agregatebis gareT
da niadagis im zedapirisken, saidanac xdeba Jangbadis miReba.
miRebuli feri (agregatebis zedapirTan axlos an profilis zeda
nawilSi mowiTalo, moyavisfro an moyviTalo ferebi, agregatebis
SigniT an niadagis siRrmeSi moruxo/molurjo ferebTan erTad)
galebebis niSnebis maCvenebelia. niadagis xsnarSi samvalentiani
rkinis arsebobis karg indikators xSir SemTxvevaSi warmoadgens dipiridilis testi.
"stagnik Tvisebebi”
zogadi aRwera. "stagnik Tvisebebis" mqone niadaguri nivTierebebi
(laT. stagnare - datborva) iJRinTeba zedapiruli wylebiT. aseT dros Tu
drenirebas ar aqvs adgili, maSin xangrZlivi periodis Semdeg niadagur
nivTierebebSi formirdeba aRdgeniTi pirobebi (tropikebSi ramdenime
dReSi, xolo sxva teritoriebze ramdenime kviraSi), rac gamoisaxeba
"stagnik feris niSniT"28.
diagnostikuri kriteriumebi. aRdgeniTi pirobebi aSkaraa Tu:
1. rH sidide niadagis xsnarSi 19 an naklebia: an
2. arsebobs Tavisufali Fe2+ , romlis garegnuli maCvenebelia an
a) velze, axlad monatex niadagis notio nimuSze, kaliumis
ferocianidis (K3Fe(III)(CN6)) xsnaris dapkurebiT, is iRebs muq
lurj Seferilobas; an
b) velze, axlad monatex niadagis notio nimuSze, 10 % -ian ZmarmJavas
da 0,2 % dipiridilis xsnaris dapkurebisas, niadagis nimuSi iRebs
Zlier wiTel fers; da
3. arsebobs "albik" horizonti an "stagnik feris niSani", an:
a) daurRveveli niadagis moculobis 50 %; an
b) niadagis moculobis 100 %, Tu zedapiruli horizonti ixvneba da
darRveulia misi struqtura.
savele gansazRvra. aRdgeniTi Tvisebebis ganawilebis niSnebi, Fe da Mn oqsidebis koncentrireba agregatebis SigniT, (Tu ZiriTad nawilSi
agregatebi ar arseboben) "stagnik Tvisebebis" kargi indikatoria.
28 "stagnik feris niSani"- laqebiT aWrelebulia ise, rom agregatebis zedapirebi (an
niadaguri masis nawili) ufro Riaa (manselis mixedviT feris sididis erTi
erTeuliT an metiT) da mkrTali (feris intensivobis erTi erTeuliT an naklebiT).
agregatebis (an niadaguri masis nawilebis) Siga nawili ufro mowiTaloa (elferis
erTi erTeuliT an metiT) da ufro mkveTria (feris intensivobis erTi erTeuliT an
metiT), vidre fenis an misi saSulo narevis is nawilebi, sac ar xdeba aRdgeniTi
procesebi. aseTi laqebis niSani Cndeba uSualod zedapiruli horizontis an saxnavi
fenis qveS an "albik" horizontis qveS.
82
Zlierad gamoxatuli humusovani Tvisebebi.
zogadi aRwera. niadagebSi Zlierad gamoxatulia humusovani
nivTierebebi, Tu isini didi raodenobiT Seicaven organul
naxSirbads.
diagnostikuri kriteriumebi. Zlier gamoxatuli humusovani
Tvisebebis mqone niadagi zedapiridan 100 sm siRrmemde unda Seicavdes
saSualod 1,4 % met organul naxSirbads (woniT). (saSualod
organuli naxSirbadis (woniT) 1,4 % mets unda Seicavdes, Tu niadagi
aris 50-100 sm sisqis; 50 sm naklebi sisqis niadagebs ar axasiaTebT
humusovani nivTierebebis Zlieri gamoxatuleba). gamoTvlebis
Sesabamisad moculobiTi wona 1,5 g sm-3.
diagnostikuri nivTierebebi
ganisazRvra diagnostikuri niadaguri nivTierebebi. diagnostikuri
niadaguri nivTierebebis daniSnulebaa im dedaqanebis genezisis asaxva,
romlebic ar ganicdian pedogenezisuri procesebis moqmedebas da
aqedan gamomdinare, maTze ar aRiniSneba am procesebis mniSvnelovani
niSnebi. isini arian: "anTropogeomorfik", "kalkarik", "fluvik", "gifsirik", "organik", "sulfidik" da "tefrik" niadaguri nivTierebebi.
gadamuSavebul legendaSi (FAO,1988) arsebuli "fluvik", "kalkareos", "kalkarik" da "gifsiferous" Tvisebebi xelaxla ganisazRvra Semdegi
saxelwodebebiT: "fluvik", "kalkarik" da "gifsirik" niadaguri
nivTierebebi.
"anTropogeomorfik" – niadaguri nivTiereba
zogadi aRwera. "anTropogeomorfik" niadagis nivTiereba
(berZnulidan anthropos – adamiani) gulisxmobs gaumkvrivebel
mineralur da organul nivTierebas, romelic ZiriTadad
(nagavsayreli, sabado, qalaqis nagvis da a.S) warmoqmnilia adamianis
saqmianobis Sedegad. niadagwarmoqmnis procesebi gavlenas ver axdenen
am niadagur nivTierebebze, romlebic axali dagrovilia niadagSi.
cxril #2-Si mocemulia zogierTi "anTropogeomorfik" niadagis
nivTierebis aRwera.
83
cxrili #2
ramdenime "anTropogeomorfik" niadaguri nivTierebebi:
"arik" (Aric) niadagis mineraluri nivTierebebi, romelTac
niadagis zedapiridan 25-100 sm Soris, erT an met fenaSi
aReniSnebaT 3 % an meti (moculobiT) odenobiT diagnostikuri
horizontis fragmentebi. es horizontebi ar arian
Tanmimdevruli rigiT ganlagebulni.
"garbik"(Garbic) narCeni organuli nivTiereba; nagavsayreli, romelSic
Warbobs produqtis organuli narCeni.
“redaqtik”(Reductic)K narCeni produqtebi, romlebic warmoqmnian (mag: meTani,
naxSirbadisorJangi) airebis emisiebs, romlebic nivTierebebSi
qmnian anaerobul pirobebs. "spolik"(spolic) miwanarevi nivTierebebi, romelic miiReba industriuli
saqmianobebis Sedegad (sabado, mdinaris
miwasaxapi, mSeneblobebi da a.S)
"urbik"(Urbic) miwanarevi nivTierebebi, romelic Seicavs riyis qvebs,
uZvelesi xanis adamianis materialuri kulturis naSTebs
(narCenebi > 35 % moculobiT).
____________________________________________________________
"kalkarik" --- niadaguri nivTiereba
ganmarteba. "kalkarik" niadaguri nivTiereba (inglisuridan calcareus - kiriani) axasiaTebs umetesad wvrilmiwas. 10 % HCl gamoyenebisas
aRniSnuli niadaguri nivTiereba Zlier SiSinebs. "kalkarik"
niadaguri nivTiereba Seicavs 2 % met eqvivalent kalciumis
karbonats.
"fluvik"- niadaguri nivTiereba
zogadi aRwera. "fluvik" niadaguri nivTiereba (laT. fluvius -mdinare) aris mdinaris, zRvisa da tbis sedimentebi, romlebic
regularulad Rebuloben axal-axal nivTierebas an es nivTiereba
SeZenili aqvT uaxloes warsulSi29.
diagnostikuri kriteriumebi: "fluvik" niadaguri nivTiereba,
damaxasiaTebeli garkveuli siRrmis zeviT, niadaguri masis
moculobis minimum 25 % xasiaTdeba stratifikaciiT; stratifikaciis
maCvenebeli SeiZleba iyos organuli C Semcveloba, romelic
siRrmesTan erTad klebulobs an rCeba 0,2 % meti 100 sm siRrmesTan.
qviSis Txeli fena SesaZloa Seicavdes organuli C ufro nakleb
raodenobas, Tu mis qveS mdebareobs wvrilmarcvlovani sedimentebi. es
kriteriumi ar exeba damarxul A horizonts.
29 uaxloesi warsuli moicavs periods, romlis ganmavlobaSic niadagi daculi iyo
datborvisagan mag: jebiriT, arxebiT an xelovnuri drenaJiT da niadagis mTliani
formirebis ganmavlobaSi ar ganviTarebula arc erTi diagnostikuri siRrmiTi
horizonti, garda "salik" da "sulfurik" horizontebisa.
84
savele gansazRvra: "fluvik" niadaguri nivTierebebis gamoCena
ukavSirdeba stratifikacias. ufro muqi Seferilobis mqone niadagis
fenebis monacvleoba SesaZloa asaxavdes organuli C siRrmiT
araTanabar Semcirebas.
"gifsirik" - niadaguri nivTiereba.
ganmarteba. "gifsirik" niadaguri nivTiereba aris (laT: Gypsum -TabaSiri) niadagis mineraluri nivTiereba, romelic Seicavs 5 % an
meti raodenobis TabaSirs (moculobiT).
niadagis organuli nivTiereba.
zogadi aRwera. niadagis organuli nivTiereba Sedgeba mkvdari
organuli narCenebisgan, romlebic grovdeba zedapirTan svel an
mSral pirobebSi da romlis mineraluri komponenti niadagis
Tvisebebze mniSvnelovan gavlenas ar axdens.
diagnostikuri kriteriumebi: niadagis organul nivTierebas qvemoT
moyvanili ori kriteriumidan unda hqondes erT-erTi:
1. Tu niadagi xangrZlivi periodebis manZilze gaJRenTilia wyliT
(xelovnur drenirebas ar aqvs adgili) da masSi ar aris cocxali
fesvebi: an
a) 18 % meti organuli C (30 % organuli nivTiereba) Semcveloba,
Tu mineraluri fraqcia Seicavs 60 % an met Tixas; an
b) 12 % an meti organuli C (20 % organuli nivTiereba)
Semcveloba, Tu mineralur fraqcias ar gaaCnia Tixis
Semcveloba; an
g) organuli naxSirbadis Semcvelobis qveda zRvari 12-18 % Soris
meryeobs da mineraluri fraqciis Tixis Semcveloba ki _ 0-60 %
Soris; an
d) Tu niadagi arasdros ar gaJRenTila wyliT da axasiaTebs
organuli C 20 % an meti Semcveloba.
"sulfidik" niadaguri nivTiereba
zogadi aRwera. "sulfidik"– niadaguri nivTiereba (ingl. sulfhide - gogirdis naerTi) warmoadgens wyliT gajerebul sediments, romelic
Seicavs gogirds, ZiriTadad gogirdis naerTebis saxiT da Seicavs kalciumis karbonatebs saSualo raodenobiT.
diagnostikuri kriteriumebi. "sulfidik" niadagur nivTierebas unda
hqondes:
1. gogirdis (mSrali wona) 75 % an meti raodenoba da gogirdze
samjer naklebi eqvivalenturi Semcvelobis kaliumis karbonati; da
2. pH (H2O) 3,5 meti;
85
savele gansazRvra. sulfidebis Semcveli naleqebi, tenian an svel
pirobebSi, oqrosfrad bzinaven, kerZod, piritisfrad. xelovnuri
daJangva, 30 % wyalbadis zeJangis xsnarSi, pH 0,5 an meti erTeuliT
amcirebs. daJangviT vRebulobT laye kvercxis suns.
"tefrik"niadaguri nivTiereba30
zogadi aRwera. "tefrik" niadaguri nivTiereba (berZ: tephra – ferflis didi grova) Sedgeba vulkanuri amofrqvevebis Sedegad
miRebuli an gaumkvrivebeli, gamoufitavi da sustad gamofituli
pirveladi piroklasturi produqtebisgan (maT Soris ferfli, nacari,
lavis nawilakebi, pemza, minqafiseburi buStisebri piroklastebisagan,
teqtonuri blokebisagan) an "tefrik" naleqebisagan, e.i "tefra"
gadamuSavda da Seeria sxva wyaroebidan miRebul nivTierebas. amaSi
Sedis "tefrik" liosi, "tefrik" mfrinavi qviSa da vulkanogenuri
aluviumebi.
diagnostikuri kriteriumebi: "tefrik" niadaguri nivTiereba unda
Seicavdes :
1. ferfls 60 % an mets; da
2. 0,4 % naklebi raodenobis Al +1/2 Fe, sadac alumini da rkina oqsalatis mJavadanaa (pH 3) eqstragirebadi.
kavSirebi sxva diagnostikur horizontebTan. oqsalatis mJavadan
eqstragirebadi rkinisa da aluminis dabali Semcveloba ganasxvavebs
"tefrik" niadagur nivTierebas "vitrik" horizontebisgan.
30 aRwera da diagnostikuri kriteriumebi miRebulia hiutidan (Hewitt, 1992).
86
Tavi IV
niadagis monacemTa jgufebis
qvedanayofebis klasificireba
msoflio niadaguri rukis legendis (FAO, 1974) Seqmnis Semdeg,
niadagis klasifikaciaSi da legendaSi gaizarda dabali donis
erTeulebis ricxvi: 1974 wels, msoflio niadaguri rukis gadamuSavebul
legendaSi aRniSnuli erTeulebis ricxvi 106-dan 152-mde gaizarda,
xolo niadagis resursebis msoflio monacemTa bazis jer kidev pirvel
proeqtSi maTi ricxvi 209 miuaxlovda. meore donis erTeulebis ricxvi
kidev ufro gafarTovda mesame donis erTeulebis SemoRebiT (Nachtergaele et al., 1994). msoflio monacemTa bazaSi ("mmb"), niadagis erTeulebisa da
qveerTeulebis Semdgomma zrdam, gaaZnela yvela niadaguri jgufis
monacemis gamoyenebisa da gansazRvris gaxseneba.
sirTules isic warmoadgens, rom "mmb" proeqtSi niadagis erTeulebis
umetesi saxeli da maTi gamsazRvrelebi gadmotanilia "fao"-s
legendidan da isini ganmartebulia im jgufSi, romelSic isini
gvxvdeba. magaliTad, "distrik" (Distric) niadagis erTeuli gulisxmobs: ". .
. . axasiaTebdes 75 % naklebi fuZeebiT maZRroba" ("distrik"
vertisolebSi), an ". . . . axasiaTebdes 50 % naklebi fuZeebiT maZRroba"
sxvadasxva sakontrolo WrilebSi (magaliTad, "distrik" planosolebisa
da "distrik" kambisolebis sxvadasxva sakontrolo WrilebSi).
sxva niSandoblivi zRvari, rac mWidrod ukavSirdeba msoflio
niadaguri rukis legendas aris is, rom igi xSirad gamoiyeneboda,
rogorc niadagis saklasifikacio sistema. "fao"-s sistemis ZiriTadi
mizani iyo legendis gamoyeneba (an moxmareba) specifiuri rukisTvis,
ramac gamoiwvia garkveul wilad misi gamartiveba. magaliTad, "kalcik
gleisolebSi" gaerTianda "gifsik" horizontiani niadagebi.
analogiurad, "umbrik" "fluvisolebi" dajgufda "umbrik" horizontiT
aluviur niadagebTan da aramaZRar "histik" horizontian
"fluvisolebTan". amis Sedegad Semcirda informacia, ramac ganazogada
legenda.
da bolos, gamoTqmulia azri, rom erTmaneTisgan mkafiod unda
gaimijnos "mmb"-is gaormagebuli miznebi; "mmb" erTi mxriv, unda iyos
niadagis monacemTa sistema geografebisTvis, agronomebisTvis da sxva
momxmareblebisTvis, romlebic dainteresebulni arian arateqnikuri
terminebis zogadi axsniT, meores mxriv, ki "mmb" unda iyos daxvewili
gamosayenebeli saSualeba erovnuli niadagebis klasifikaciis
sistemebisTvis.
gadawyda gamoinaxos yoveli qvedanayofisTvis standartuli
gansazRvrebebi da Seiqmnas klasifikaciis iseTi moxerxebuli sistema,
romelic moaxdens niadagis profilis Sesaxeb informaciis maqsimalur
gavrcelebas. amitom "mmb"-is qvedanayofebisTvis moxda saxelebis
raodenobis SezRudva, romelic SesaZloa gamoyenebul iqnas
ranJirebisTvis (mwkrivSi TanmimdevrobiT dalageba), raTa moxdes
TiToeuli jgufis dabali doneebis klasificireba. ufro metic,
TiToeuli gamsazRvrelis gamoyenebis gamartivebisTvis, gamoiyeneba
maTi erTaderTi gansazRvra, aseve standartuli siRrmeebi da sisqeebi.
amavdroulad nawilobriv daikarga kavSiri axlad gansazRvrul
niadagur erTeulebsa da 1994 wlis “fao”-s niadagur erTeulebs
87
Soris. magram am danakliss avsebs bevrad ufro gasagebi da
mosaxerxebeli Tanamedrove midgoma.
standartuli qvedanayofebis kidev erTi upiratesoba imaSi
mdgomareobs, rom is aadvilebs da afarToebs niadagis korelaciebisa
da teqnologiebis transformacias qveynebsa da regionebs Soris. garda
amisa, igi unda moemsaxuros sasargeblo miznebs (miwis Sefaseba da
miwis gamoyenebis dagegma) da xeli Seuwyos niadaguri resursebis ukeT
Seswavlas.
"fao"-s (1988), "niadagmcodneTa jgufisa" (1996) da "mmb" (ISSS-ISRIC-FAO, 1994)-s mier gadamowmda bostvanas (Remmelzwaal and Verbeek, 1990),
Crdilo-aRmosavleT afrikis (FAO, 1998), bangladeSis (Brammer et al., 1988) da evropis kavSiris (CEC, 1985) niadagis klasifikaciebSi meore da
mesame donis saxelebi, aseve maT mier ganxorcielda yvela niadagur
monacemTa jgufis xelaxali klasificireba, ris safuZvelzec Seiqmna
niadagebis saxelwodebebis ganmartebebi da maTi sia.
dabali donis erTeulebis gansxvavebisTvis saWiro ZiriTadi principebi
niadagis qveerTeulebis gasarCevad, sistemis gasamartiveblad da
misi advilad gamoyenebis mizniT, SerCeul iqna garkveuli kriteriumebi.
es kriteriumebi mWidro kavSirSia pirvel doneze gansazRvrul
diagnostikur kriteriumebTan.
axlad ganxiluli kriteriumebi emateba niadagis Tvisebebs,
romlebic mTlian SesabamisobaSia dabal donesTan. klasifikaciis
dabali doneebis ganmasxvavebeli kriteriumebi, arsebuli rigiT,
gamoyenebuli unda iqnen minimalurad. Tumca, ramdenime maTgani
Setanilia droebiTi saxelebis siaSi.
zogadi wesebi.
zogadi wesebi, romlebic unda davicvaT dabali donis elementebis
gansxvavebis dros:
1. dabal donisTvis gamosayenebeli diagnostikuri kriteriumebi
monacemTa jgufebisTvis miiReba ukve dadgenili diagnostikuri
horizontebidan, Tvisebebidan da sxva gansazRvruli maxasiaTeble-
bidan. amas garda, maT ricxvSi SeiZleba damatebuli iyos
kriteriumebis axali elementebi, romlebic gamoiyeneba maRali
doneebis gansazRvrisTvis.
2. dabali donis erTeulebis gansazRvra da maTi saxelwodebebis
miniWeba SesaZlebelia arsebuli diagnostikuri horizontebis
safuZvelze. zogadad, sustad an arasrulyofilad gamovlenili
maxasiaTeblebi ganmasxvavebel niSnebad ar miiReba.
3. klimati, dedaqani, mcenareuloba, erozia an iseTi fizikur-
geofrafiuli maxasiaTeblebi, rogoricaa ferdobi an
geomorfologia ganmasxvavebel kriteriumebad ar gamoiyeneba. igive
SeiZleba iTqvas niadagi-wylis urTierTkavSirebidan miRebul iseT
kriteriumebze, rogoricaa gruntis wylis donis siRrme an
drenireba. niadagis zeda nawilis (sadac mimdinareobs
niadagwarmomqmneli procesebi) an calkeuli horizontebis
morfologia da sisqe, siRrmeSi axlad daleqili fenebi dabali
88
donis erTeulebis ganmasxvavebel diagnostikur kriteriumebad ar
miiCneva.
4. dabali donis erTeulebis gansazRvrisTvis arsebobs diagnostikuri
kriteriumebis erTi jgufi. saxeli moicavs diagnostikur
kriteriumebsa da funqciebs, romlebic amave dros warmogvidgeba
meore da mesame donis damatebiTi mniSvnelobebiT. niadagis yovel
gamsazRvrels aqvs erTaderTi mniSvneloba, romelic gamosayenebelia
niadagis yvela monacemTa jgufebisTvis, romlebSic is gvxvdeba.
5. yoveli dabali donis gansazRvrisTvis gamoyenebul unda iqnas erTi
saxeli. Tumca, am saxelebis gamoyeneba SesaZlebelia siRrmis, sisqis
da maTi intensivobis maCveneblebis kombinaciiT. Tu saWiroa
damatebiTi saxelebis gamoyeneba, niadagis monacemTa jgufis
saxelebis Semdeg, isini frCxilebSi CasmiT unda iqnes miTiTebuli,.
mag: "akri-gerik feralsol" ("abraftik" da "qsanTik") [(Acri-Geric Ferralsol (Abruptic and Xanthic)].
6. dabali donis erTeulebis ganmartebebi ar unda emTxveodes an unda
ewinaaRmdegebodes sxva niadagis qveerTeulebs an niadagis monacemTa
jgufebis ganmartebebs. magaliTad, "distrik-petrik kalcisoli"
(Dystri-Petric Calcisol) ewinaaRmdegeba, xolo "euTrik-petrik kalcisoli"
(Eutri-Petric Calcisol) nawilobriv emTxveva “kalcisolis” ganmartebas,
Tumca saxeli "euTrik" ar iZleva srul informacias am niadagur
jgufze.
axali erTeulebi SeiZleba SemoRebul iqnas mxolod niadagis
profilis aRwerebisa da laboratoriuli analizebis zusti
monacemebis Semdeg.
7. niadagis dabali donis saxelebis gamoyenebis prioritetuli wesebi
mkacrad unda iqnas daculi gaugebrobis Tavidan asacileblad.
teqstis boloSi mocemulia calkeuli niadagis monacemTa jgufebis
zusti ranJirebebi (Tanmimdevruli wyoba).
magaliTi
"vertisol"-ebSi, prioritetobis wesebis dacviT, cnobilia Semdegi
gamsazRvrelebis sia:
1. "Tionik" garadamavali mJave sulfatebian "gleisol"-ebSi da
fluvisol"-ebSi
2. "salik" gardamavali "solonCak" niadagis monacemTa jgufSi
3. "natrik" gardamavali "solonec" niadagis monacemTa jgufSi
4. "gifsik" gardamavali "gifsisol" niadagis monacemTa jgufSi
5. "durik" gardamavali "durisol" niadagis monacemTa jgufSi
6. "kalcik" gardamavali "kalcisol" niadagis monacemTa jgufSi
7. "alik" gardamavali "alisol" niadagis monacemTa jgufSi
_____________
8. "gifsirik" (Gypsiric) TabaSiris Semcveli
9. "pelik" (Pellic) muqi feris, xSirad cudad drenirebadi
10. "grumik" (Grumic) mulCirebuli zedapiruli horizonti
11."mazik" (Mazic) Zalian mtkice zedapiruli horizonti; Znelad
muSavdeba
12. "qromik" (Chromic) mowiTalo feri
89
13."mezoTrofik" (Mesotropic) 75 % naklebi fuZeebiT maZRroba
(gavrcelebulia venesuelaSi)
14. "hiposodik" (Hyposodic) gacvliTi natriumis 6 _ 15 %-mde Semcveloba 15. "euTrik" (Eutric) 75 % an meti fuZeebiT maZRroba
16. "haplik" (Haplic) araviTari specifiuri maxasiaTeblebi.
_____________
mowiTalo feris "vertisol"-is "kalcik" horizontTan
dasajgufeblad unda davicvaT prioritetuli wesebi da gamoviyenoT 6
da 12 gamsazRvreli. maSasadame, niadagi klasificirdeba rogorc
"qromik-kalcik vertisolad" (Chromi-Calcic Vertisol). magram Tu arsebobs
"kalcik" horizontis siRrmisa da intensivobis Sesaxeb iseTi
informacia, rogoricaa “gvxvdeba zedapirTan axlos”, maSin niadagi
klasificirdeba rogorc "qromi-epikalcik vertisoli" (Chromi-Epicalcic Vertisol). am SemTxvevis miniSnebiT ki vxvdebiT, rom velze "kalcik"
horizonti zedapiridan 50 sm siRrmeSia.
rodesac saWiroa orze meti gamsazRvreli, isini SeiZleba Caisvas
frCxilebSi, standartuli saxelis Semdeg: magaliTad, Tu ukve
ganxilul "vertisol"-s aqvs Zalian mtkice zedapiruli horizonti
(gamsazRvreli 11), niadags daerqmeva "mazi-kalcik vertisoli" ("qromik")
[Mazi-Calcic Vertisol (Chromic)].
niadagis saklasifikacio sistemebis samomavlo gamoyeneba
da misi gavrceleba
aRniSnuli sistema iZleva niadagis monacemebis maqsimaluri
gavrcelebis SesaZleblobas sxvadasxva qveynebSi, vinaidan sistemaSi
arsebul yvela gamsazRvrels aqvs erTaderTi mniSvneloba. mTlianobaSi
mniSvnelobebis raodenoba mcirea da amdenad maTi Seswavla da
damaxsovrebac advilia. sistemis safuZvelze momavalSi SevZlebT
SevadginoT legenda, romelic Semdgom gamoyenebuli iqneba niadaguri
rukebisTvis. yovelive aRniSnuli ki moiTxovs ramdenime gamsazRvrelis
gamartivebasa da erTad dajgufebas. magaliTad, gamsazRvrelebis siaSi
saxeli "Tionik" aerTianebs "protoTionik" (Protothionic) da "orTiTionik" (Orthitionic) saxelebs, meore magaliTia – gardamavali saxelebis ganxilva
wvrilmasStabiani rukisTvis.
unda aRiniSnos isic, rom "gegp", "nns", "nsic" (ISRIC) da "fao"-s (Van Engelen da Wen, 1995; Nachtergaele, 1996) mier msoflio niadagebis monacemTa
bazis Sesaqmnelad gamoyenebuli kartografiuli erTeulebi Seicavs
niadagis profilis Sesaxeb informaciasac. am informaciis
klasificireba SesaZlebelia aRniSnuli sistemis meSveobiT.
cnobilia, rom niadaguri samuSaoebis warmarTvisTvis xSirad ufro
meti informaciaa saWiro. kerZod, niadagis saxnavi fenebis
maxasiaTeblebis da niadagis klimaturi pirobebis Sesaxeb.
SemoTavazebulia, rom am sakiTxebze gaTvaliswinebul iqnas rCevebi
arsebuli winadadebebiT. kerZod, "saxnavi miwebis daxasiaTeba" (Fitzpatrick, 1988; Spaargaren, 1992; Purnell et al., 1994) da globaluri agro-ekologiuri
zonebis meTodologiis klimaturi reJimebi (Fisher et al., 1996).
90
dabali donis erTeulebis
SeqmnisTvis saWiro elementebis gansazRvrebebi
qvemoT daxrili SriftiT ixilavT diagnostikur horizontebsa da
Tvisebebs (aseve daxrili Srifti gamoyenebulia me-3 TavSic).
umetes situaciaSi SesaZlebeli iqneba kombinaciebis mxolod
SezRuduli raodenobis gamoyeneba, radganac gansazRvrebebis umetesoba
urTierTgamomricxavia.
"abraptik" (Abruptic) gulisxmobs meqanikuri Sedgenilobis mkveTr
cvlilebas.
"aqerik" (Aceric) gulisxmobs pH (1:1 wyalSi) maCvenebels 3,5 da 5 Soris;
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi (mxolod
"solonCak"-ebSi) iarozitis laqebis arsebobas.
"aqrik" (Acric) gulisxmobs "feralik" horizontis arsebobas,
romelSic erTiandeba Tixis zrdis kriteriumebis
mqone "arjik" horizontic da masSi 50 % naklebi
fuZeebiT maZRroba (1M NH4OAc-s mixedviT) SeiniSnebaB
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi (mxolod
"feralsol"-ebSi), B horizontis mcire nawilSi.
"aqroqsik" (Acroxic) gulisxmobs 2-ze nakleb santimolikkg-1 wvrilmiwa
gacvliT fuZeebs mimatebuli 1M KCl gacvliT aluminis
raodenoba im erT an met horizontSi, romelic unda
Segvxvdes niadagis zedapiridan (mxolod
"andosolebSi") 100 sm sisqeSi, 30 sm an meti sisqeebis
kombinaciiT.
"albik" (Albic) gulisxmobs niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi "albik" horizontis arsebobas.
"hiperalbik" (Hyperalbic) gulisxmobs “albik” horizontis arse-
bobas niadagis zedapiridan 50 sm
sisqeSi da niadagis zedapiridan 100
sm sisqeSi ki mcire sazRvrian "albik"
horizontis arsebobas.
"glosalbik" (Glossalbic) gulisxmobs "arjik" an "natrik"
horizontebSi "albik" enebis gamoCenas.
"alkalik" (Alcalic) gulisxmobs pH (1:1 wyalSi) 8,5 an met
maCvenebels niadagis zedapiridan
50 sm sisqeSi.
"alik" (Alic) gulisxmobs "arjik" horizontis arsebobas, romelSic
mTlianad gacvliTi kaTionis tevadoba aris 24 an meti
santimolikkg-1 Tixa, xolo mtveri/Tixis fardoba 0,6
naklebia da Al maZRroba 50 % metia.
91
cxrili 3 niadagis dabali donis saxelebis sia
"abrapti" "feralik" "liqsik" "rodik"
"aqerik" "ferik" "luvik" "rabik"
"aqrik" "fibrik" "magnezik" "rafTik"
"aqroqsik" "folik" "mazik" "rasTik"
"albik" "fluvik" "melanik" "salik"
"alkalik" "frajik" "mezoTrofik" "safrik"
"alik" "fulvik" "molik" 100 "silik"
"alumik" "garbik" 70 "natrik" "silTik"
"andik" 40 "gelik" "nitik" "skeletik"
10 "anTraqvik" "gelistagnik" "oqrik" "sodik"
"anTrik" "gerik" "ombrik" "spodik"
"anTropik" "gibsik" "oqsiaqvik" "spolik"
"arenik" "glacik" "paCik" "stagnik"
arik "gleik" "pelik" "sulfatik"
"aridik" "glosik" "petrik" "Takirik"
"arzik" "greik" "petrokalcik" "tefrik"
"kalkarik" "grumik" "petrodurik" 110 "terik"
"kalcik" "gifsik" 80 "petrogifsik" "Tionik"
"karbik" 50 "gifsirik" "petroplinTik" "toqsik"
20 "karbonatik" "haplik" "petrosalik" "tarbik"
"Cernik" "histik" "placik" "umbrik"
"qloridik" "horTik" "plajik" "urbik"
"qromik" "humik" "planik" "vetik"
"qraik" "hidragrik" "plinTik" "vermik"
"kutanik" "hidrik" "pozik" '"vertik"
"densik" "hiperoqrik" "profondik" "vitrik"
"durik" "hiperskeletik" "proTik" 120 "qsanTik"
"distrik" "iragrik" 90 "redaqtik" "iermik"
"enTik" 60 "lamelik" "rejik" 30 "euTrik" "leptik" "renZik"
"euTrisilik" "liTik" "reik"
sadac qvemoT mocemuli prefiqsebis gamoyenebiT SesaZlebeli xdeba Sesabamisi
saxelebis gansazRvra, magaliTad "epiglei"-, "protoTioni"-. Ggamosayenebeli
prefiqsebia:
"baTi" "epi" "orTi" "tafto" "kulumi" "hiper" "para" "endo" "hipo" "froto"
alumik" (Alumic) gulisxmobs B horizontis minimum ramdenime
nawilSi, niadagis zedapiridan 50-100 sm sisqeebs
Soris Al 50 % an met maZRrobas.
92
"andik" (Andic) gulisxmobs niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi "andik" horizontis arsebobas.
"aluandik" (Aluandic) gulisxmobs iseTi "andik" horizontis
arsebobas, romelic Seicavs oqsalatis
mJavaSi (pH 3) eqstragirebad kaJmiwas 0,6 %
naklebi SemcvelobiT an Alpy31/Alox.32
fardoba
0,5 naklebia.
"silandik" (Silandic) gulisxmobs "andik" horizontis arsebobas,
romelic Seicavs oqsalatis mJavaSi (pH 3)
eqstragirebadi kaJmiwis 0.6 % mets an
Alpy./Alox < 0,5.
"anTraqvik" (Anthraquic) gulisxmobs "anTraqvik" horizontis arsebobas.
"anTrik" (Anthric) gulisxmobs adamianis gavlenis niSnebs,
rogoricaa kultivacia.
"anTrofik"(Anthropic) gulisxmobs "anTrofogeomorfik" niadagur
nivTierebas an aCvenebs niadagis Zireul Secvlas,
romelic gamowveulia adamianis zemoqmedebiT,
kerZod kultivaciiT (mxolod regosolebSi) an
sxva faqtorebiT.
"arik" (Aric) gulisxmobs diagnostikuri horizontebis mxolod
narCenebis arsebobas, rasac iwvevs ganmeorebiTi Rrma
xvna.
"arenik" (Arenic) gulisxmobs wvrilmarcvlovani qviSa Tixnari an ufro msubuqi meqanikuri Sedgenilobis arsebobas niadagis
zeda 50 sm sisqeSi mTlianad.
"aridik" (Aridic) gulisxmobs "aridik" Tvisebebis arsebobas "Takirik" an
"iermik" horizontebis gareSe.
"arzik" (Arzic) gulisxmobs sulfatebiT mdidari miwisqveSa wylis
dgomis siRrmes niadagis zedapiridan 50 sm sisqeSi,
wlis ganmavlobaSi ramdenimejer da Seicavs saSualod
15 an meti procentis odenobiT TabaSirs 100 sm
siRrmis zeviT (mxolod "gifsisol"-ebSi).
"kalkarik" (Calcaric) gulisxmobs niadagis zedapiridan sul cota 20-50
sm siRrmeebs Soris kiris arsebobas.
31 Alpy: pirofosfatiT eqstragirebadi alumini
32 Alox: oqsalatis mJaviT (pH3) eqstragirebadi Al (Method of Blakemore et al, 1981)
93
"kalcik" (Calcic) gulisxmobs "kalcik" horizontis an meoradi
karbonatebis koncentraciebis arsebobas niadagis
zedapiridan 50-100sm Soris.
"hiperkalcik" (Hypercalcic) gulisxmobs "kalcik" horizontis
arsebobas, romelic Seicavs CaCO3
50 % an met eqvivalentur
raodenobas.
"hipokalcik" (Hypocalcic) gulisxmobs niadagis zedapiridan
100 sm sisqeSi mxolod meoradi
karbonatebis koncentraciebis arse-
bobas.
"orTikalcik" (Orthicalcic) gulisxmobs niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi "kalcik" horizontis arsebobas.
"qarbik" (Carbic) gulisxmobs Secementebuli "spodik" horizontis
arsebobas, romelic ar Seicavs amorful rkinas
iseTi raodenobebiT, rom mkveTri wiTeli
Seferiloba miiRos (mxolod "podzolebSi").
"karbonatik"(Carbonatic) gulisxmobs niadagis xsnarSi pH > 8,5 (1:1
wyalSi) da HCO3 > SO4 >> Cl maCvenebelebs
(mxolod"solonCakebSi").
"Cernik" (Chernic) gulisxmobs "Cernik" horizontis arsebobas (mxolod
"CernoziomebSi").
"qloridik" (Chloridic) gulisxmobs niadagis xsnars (1:1 wyalSi) Cl >> SO4 > HCO3 (mxolod "solonCakebSi") maCveneblebiT.
"qromik" (Chromic) igulisxmeba, rodesac B horizontis garkveuli
nawili 7,5YR elferisaa an ufro wiTelia da feris
intensivoba notio mdgomareobaSi 4-ze metia. "qraik" (Cryic) igulisxmeba niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi
"qraik" horizontis arseboba.
"kutanik" (Cutanic) igulisxmeba "arjik" horizontSi Tixis afskebis
(mxolod "luvisolebSi") arseboba.
"densik" (Densic) igulisxmeba Secementebuli "spodik" horizontis
("ortSteini") arseboba (mxolod "podzolebSi").
"durik" (Duric) igulisxmeba niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi
"durik" horizontis arseboba.
"distrik" (Dystric) igulisxmeba 50 % naklebi fuZeebiT maZRroba (1M NH4OAc-s mixedviT) niadagis zedapiridan sul cota
ramdenime nawilSi, 20-100 sm Soris an
"leptosolebSi" uSualod 5 sm sisqis fenis qanTan
Sexebis zeda nawilSi.
94
"epidistrik" (Epidystric) igulisxmeba niadagis zedapiridan
20-50 sm siRrmeebs Soris 50 %
naklebi fuZeebiT maZRroba (1M NH4OAc-s mixedviT).
"hiperdistrik" (Hyperdystric) igulisxmeba 50 % naklebi fuZeebiT
maZRroba (1M NH4OAc-s mixedviT)
niadagis zedapiridan 20-50 sm Soris
yvela nawilSi da 20 % naklebi
fuZeebiT maZRroba niadagis
zedapiridan 100 sm sisqis ramdenime
nawilSi.
"orTidistrik" (Orthidystric) igulisxmeba 50 % naklebi fuZeebiT
maZRroba (1M NH4OAc-s mixedviT),
niadagis zedapiridan 20-50 sm
sisqeebs Soris yvela nawilSi.
"enTik" (Entic) gulisxmobs "albik" horizontis ar arsebobas da
fxvieri "spodik" horizontis (mxolod "podzol"-
ebSi) arsebobas.
"euTrik" (Eutric) gulisxmobs 50 % an met fuZeebiT maZRrobas (1M NH4OAc-s mixedviT) niadagis zedapiridan minimum 20-
100 sm Soris an "leptosolebSi" 5 sm sisqis fenis
"liTik"-Tan kontaqtis zeda nawilSi 50 % an met
fuZeebiT maZRrobas (1M NH4OAc-s mixedviT).
"endoeuTrik" (Endoeutric) gulisxmobs 50 % an met fuZeebiT
maZRrobas (1M NH4OAc-s mixedviT),
niadagis zedapiridan 50-100 sm
Soris yvela nawilSi.
"hipereuTrik"(Hypereutric) gulisxmobs 80 % an met fuZeebiT
maZRrobas (1M NH4OAc-s mixedviT),
niadagis zedapiridan 20-100 sm
Soris yvela nawilSi.
"orTieuTrik" (Orthieutric) gulisxmobs 50 % an met fuZeebiT
maZRrobas (1M NH4OAc-s mixedviT),
niadagis zedapiridan 20-100 sm
sisqeebs Soris yvela nawilSi.
"euTriksilik"(Eutrisilic) gulisxmobs "sil-andik" horizontis arsebobas
da 25 an met santimolikkg-1 wvrilmiwa gacvliTi
fuZeebis jams, niadagis zedapiridan 30 sm sisqeSi.
"feralik"(Ferralic) gulisxmobs "feralik Tvisebebis" arsebobas,
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
95
"hiperferalik"(Hyperferralic) gulisxmobs 16-ze naklebi
santimolikkg-1 Tixa kaTionis gacvlis
tevadobas (1M NH4OAc-is mixedviT),
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi,
zogierT siRrmiT horizontSi.
"hipoferalik"(Hypoferralic) gulisxmobs gacvliTi
kaTionis tevadobas (1M NH4OAc-is mixedviT) 4-
ze nakleb santimolikkg-1 wvrilmiwa odenobiT,
niadagis zedapiridan minimum 30 sm sisqeSi da
"mansel" skalis mixedviT feris intensivobas
(notio mdgomareobaSi) 5 an mets da/an 10 YR-ze (mxolod "arenosolebSi") ufro wiTel elfers.
"ferik" (Ferric) gulisxmobs "ferik" horizontis arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"hiperferik" (Hyperferric) gulisxmobs erT an met fenas,
romelTa mTliani sisqe 25 sm an
metia. isini unda Seicavdnen 40 % an
meti odenobis Fe/Mn-is oqsidebian
konkreciebs niadagis zedapiridan
100 sm sisqeSi.
"fibrik" (Fibric) gulisxmobs niadagis organuli nivTierebis
(moculobiT) 2/3 met odenobas, romelSic aSkarad
unda Candes mcenareuli narCeni (mxolod
"histosol"-ebSi).
"folik" (Folic) gulisxmobs "folik" horizontis (mxolod
"histosol"-ebSi) arsebobas.
"fluvik" (Fluvic) gulisxmobs "fluvik niadagis nivTierebebi"-s
arsebobas niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"frajik" (Fragic) gulisxmobs "frajik" horizontis arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"fulvik" (Fulvic) gulisxmobs "fulvik" horizontis arsebobas niadagis
zedapiridan 30 sm sisqeSi.
"garbik" (Garbic) gulisxmobs "anTrofogeomorfik" niadaguri
nivTierebebis akumulaciebs, romlebic Seicaven
organuli nivTierebebis narCenebis (mxolod
"anTrofik" "regosol"-ebSi) 35 % met (moculobiT)
raodenobas.
96
"gelik" (Gelic) igulisxmeba niadagis zedapiridan 200 sm sisqeSi
mzralobis arseboba.
"gelistagnik" (Gelistagnic) gulisxmobs zedapiris wyliT gaJRenTvas
droebiT, rac gamowveulia gayinuli qveniadagiT.
"gerik" (Geric) gulisxmobs "gerik Tvisebebi"-is arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi, minimum ramdenime
horizontSi.
"gibsik" (Gibbsic) gulisxmobs 30 sm meti sisqis fenis arsebobas,
romelic mdebareobs niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi da misi wvrilmiwa Seicavs 25 % met
TabaSirs.
"glacik" (Glacic) gulisxmobs niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi 30 sm
an meti sisqis horizontis arsebobas, romelic
Seicavs 95 % an met (moculobiT) yinuls.
"gleik" (Gleyic) gulisxmobs "gleik Tvisebebi"-s arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"endogleik" (Endogleyic) gulisxmobs "gleik Tvisebebi"-s
arsebobas niadagis zedapiridan
50-100 sm Soris.
"epigleik" (Epigleyic) gulisxmobs "gleik Tvisebebi"-s
arsebobas niadagis zedapiridan
50 sm sisqeSi.
"glosik" (Glossic) gulisxmobs "molik" da "umbrik" horizontis enebis
gamoCenas qveSmdebare B horizontSi an saprolitis
Semcvel qanSi.
"moliglosik" (Molliglosic) gulisxmobs "molik" horizontis
enis gamoCenas qveSmdebare B horizontSi an saprolitis
Semcvel qanSi.
"umbriglosik"(Umbriglosic) gulisxmobs "umbrik" horizontis
enis gamoCenas qveSmdebare B horizontSi an saprolitis
Semcvel qanSi.
"greik" (Greyic) gulisxmobs "molik" horizontSi (mxolod
"faeozom"-ebSi) struqturuli agregatebis
zedapirebze mtvrisa da qviSis marcvlebis arsebobas
safaris gareSe.
97
"grumik" (Grumic) gulisxmobs 3 sm an meti sisqis zedapiruli fenis
arsebobas, romelsac axasiaTebs mkveTrad
gamoxatuli wvrilmarcvlovani struqtura (mxolod
"vertisol"-ebSi).
"gifsik" (Gypsic) gulisxmobs "gifsik" horizontis arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"hipergifsik" (Hypergypsic) gulisxmobs 60 % an meti
Semcvelobis mqone TabaSiri-
ani "gifsik" horizontis
arsebobas.
"hipogifsik" (Hypogypsic) gulisxmobs 25 % an naklebi
Semcvelobis mqone TabaSiriani
"gifsik" horizontis arsebo-
bas.
"gifsirik"(Gypsiric) gulisxmobs "gifsirik niadaguri nivTierebis"
arsebobas niadagis zedapiridan minimum 20 _ 50 sm
Soris.
"haplik" (Haplic) gulisxmobs garkveuli Tvisebebis tipur (tipurSi
igulisxmeba misTvis damaxasiaTebeli specifiuri
Tvisebebi) gamoxatulebas.
"histik" (Histic) igulisxmeba "histik" horizontis arseboba niadagis
zedapiridan 40 sm sisqeSi.
"fibrihistik" (Fibrihistic) gulisxmobs "histik" horizontis
arsebobas niadagis zedapiridan
40 sm sisqeSi, romelic 2/3 meti
(moculobiT) raodenobiT
Seicavs mcenareuli narCeniT
warmoqmnil organul nivTi-
erebas.
"saprihistik" (Saprihistic) gulisxmobs "histik" horizon-
tis arsebobas niadagis zedapi-
ridan 40 sm sisqeSi, romelic
1/6-ze naklebi (moculobiT) rao-
denobiT Seicavs mcenareuli
narCenebisgan warmoqmnil orga-
nul nivTierebas da aqvs Zalian
muqi Seferiloba, gardamavali
nacrisferidan Savamde.
"taftohistik" (Thaptohistic) gulisxmobs damarxuli "his-
tik" horizontis arsebobas
niadagis zedapiridan 40 da 100
sm Soris.
98
"horTik" (Hortic) gulisxmobs "histik" horizontis arsebobas:
"anTrosol"-ebSi 50 sm an meti sisqiT, xolo sxva
niadagebSi 50 sm naklebi sisqiT.
"humik" (Humic) gulisxmobs organuli naxSirbadis maRal
Semcvelobas: "ferasol"-ebsa da "nitisol"-ebSi, niadagis zedapiridan 100 sm siRrmis zeda nawilis
wvrilmiwaSi, saSualod (woniT) organuli
naxSirbadis 1,4 % met raodenobas; "leptosol"-ebSi,
niadagis zedapiridan 25 sm siRrmesTan wvrilmiwaSi,
organuli naxSirbadis (woniT) 2 % met Semcvelobas
da sxva danarCen niadagebSi ki zedapiridan 50 sm
siRrmesTan wvrilmiwaSi, organuli naxSirbadis
(woniT) 1 % met Semcvelobas.
"molihumik" (Mollihumic) gulisxmobs "molik" horizontis
arsebobas da organuli C gansa-
zRvrul raodenobas (ix. “humik”
gamsazRvreli).
"umbrihumik" (Umbrihumic) gulisxmobs "umbrik" horizontis
arsebobas da organuli C gansa-
zRvrul raodenobas (ix. “humik”
gamsazRvreli).
"hidragrik" (Hydragric) gulisxmobs "anTraqvik" horizonts da masTan
dakavSirebuli "hidragrik" horizontis arsebobas. es
ukanaskneli ki SeimCneva niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi (mxolod "anTrosol"-ebSi)
"hidrik" (Hydric) gulisxmobs niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi erTi
an meti fenis arsebobas, romelTa mTliani sisqe 35
sm an metia da maT mier wylis dakaveba 100 % an
metia 1500 kpa wnevis dros (aragamomSral nimuSebSi)
(mxolod "andosol"-ebSi).
"hiperskeletik" (Hyperskeletic) gulisxmobs 90 % meti (moculobiT)
odenobis xreSis an sxva msxvili fragmentebis
arsebobas 75 sm siRrmesTan an daurRvevel mkvriv
qanTan (mxolod "leptosol"-ebSi).
"iragrik" (Iragric) gulisxmobs "iragrik" horizontis arsebobas:
"anTrosol"-ebSi 50 sm an meti sisqiT, xolo sxva
danarCen niadagebSi 50 sm naklebi sisqiT.
"lamelik" (Lamellic) gulisxmobs sul cota 15 sm sisqis
kombinirebul fenas iluviur Tixian SresTan,
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
99
"leptik" (Leptic) gulisxmobs daurRveveli mkvrivi qanis arsebobas
niadagis zedapiridan 25-100 sm sisqeSi.
"endoleptik" (Endoleptic) gulisxmobs daurRveveli
mkvrivi qanis arsebobas
niadagis zedapiridan 50 _ 100
sm Soris.
"epileptik" (Epileptic) gulisxmobs daurRveveli
mkvrivi qanis arsebobas
niadagis zedapiridan 25 _ 50
sm Soris.
"liTik" (Lithic) gulisxmobs daurRveveli mkvrivi qanis arsebobas
niadagis zedapiridan 10 sm sisqeSi.
"paraliTik" (Paralithic) gulisxmobs niadagis zeda-
piridan 10 sm sisqeSi qanis
natexebTan kontaqts, romlis
napralebis zoma 10 sm
naklebia da swored maTi
gavliT xdeba mcenaris
fesvebis SeRweva qveS mdebare
qanSi.
"liqsik" (Lixic) gulisxmobs "feralik" horizontis arsebobas,
romelic SexebaSia "arjik" horizontTan (romlis
diagnostikuri kriteriumia Tixis raodenobis zrda)
da romelSic fuZeebiT maZRroba (1M NH4OAc-is mixedviT) mTlianad B horizontSi, niadagis
zedapiridan 100 sm siRrmesTan, 50 % an metia.
"luvik" (Luvic) gulisxmobs "arjik" horizontis arsebobas, romelsac
axasiaTebs 24 an meti santimolikkg-1 Tixa gacvliTi
kaTionis tevadoba da 50 % an meti fuZeebiT
maZRroba (1M NH4OAc-s mixedviT) mTlian horizontSi,
niadagis zedapiridan 100 sm siRrmesTan.
"hipoluvik" (Hypoluvic) gulisxmobs Tixis zrdas 3%
an meti odenobiT an Tixis
amave raodenobiT zrdas
niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi (mxolod "arenosol"-
ebSi).
"magnezik" (Magnesic) gulisxmobs gacvliTi Ca/Mg-is 1-ze nakleb
fardobas niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
100
"mazik" (Mazic) gulisxmobs masiur struqturas da niadagis 20 sm
sisqis zeda nawilis mZime an Zalian mZime
konsistencias (mxolod "vertisol"-ebSi).
"melanik" (Melanic) gulisxmobs "melanik" horizontis (mxolod
"andosol"-ebSi) arsebobas.
"mezoTrofik" (Mesotrophic) gulisxmobs 75 % nakleb fuZeebiT
maZRrobas (1M NH4OAc-s mixedviT) 20 sm siRrmesTan
(mxolod "vertisol"-ebSi).
"molik" (Mollic) gulisxmobs "molik" horizontis arsebobas.
"natrik" (Natric) gulisxmobs "natrik" horizontis arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"nitik" (Nitic) gulisxmobs "nitik" horizontis arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"oqrik" (Ochric) gulisxmobs "oqrik" horizontis arsebobas.
"hiperoqrik" (Hyperochric) gulisxmobs mSral mdgomareobaSi
Ria an gaxunebuli Seferilobis
(saerTod nacrisferi) mqone "oqrik"
horizontis arsebobas, romelic
datenianebisas ufro muqdeba ("gaxu-
nebuli zedapiruli horizontebi");
am horizonts axasiaTebs organuli
naxSirbadisa (Cveulebriv < 0,4 %;
samxreT afrikis Sedegebi) da
Sesabamisad Tavisufali rkinis
oqsidis dabali Semcveloba, msubuqi
meqanikuri Sedgeniloba, fiqalovani
struqturis niSnebi da Txeli ze-
dapiruli qerqi.
"ombrik" (Ombric) gulisxmobs pirobiT wylis reJims, romelsac iwvevs
naleqebis siWarbe wlis umetes periodSi (es
gansazRvreba mocemulia paul drisenis mier).
"oqsiaqvik" (Oxyaquic) gulisxmobs yinulis lRobis Sedegad niadagis
zedapiridan 100 sm sisqis (mxolod "qraisol"-ebSi)
wyliT gaJRenTvas da Jangva-aRdgeniTi Tvisebebis ar
arsebobas.
"paCik" (Pachic) gulisxmobs 50 sm meti sisqis "molik" an "umbrik"
horizontis arsebobas.
"pelik" (Pellic) igulisxmeba niadaguri masis 30 sm zeda nawilSi 3,5
an naklebi feris sidide da 1,5 an naklebi feris
101
intensivoba "manselis" mixedviT, notio mdgoma-
reobaSi (mxolod "vertisol"-ebSi).
"petrik" (Petric) igulisxmeba Zlieri cementacia an gamkvriveba
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"endopetrik" (Endopetric) igulisxmeba Zlieri cementacia an
gamkvriveba zedapiridan 50 _ 100
sm Soris.
"epipetrik" (Epipetric) igulisxmeba Zlieri cementacia
an gamkvriveba, niadagis zeda-
piridan 50 sm sisqeSi.
"petrokalcik" (Petrocalcic) igulisxmeba P"petrokalcik" horizontis
arseboba niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi.
"petrodurik" (Petroduric) igulisxmeba "petrodurik" horizontis
arseboba niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi.
"petrogifsik" (Petrogypsic) igulisxmeba "petrogifsik" horizontis arseboba niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi.
"petroplintik"(Petroplinthic) igulisxmeba "petroplintik" horizontis
arseboba niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi.
"petrosalik" (Petrosalic) igulisxmeba niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi 10 sm an meti sisqis horizontis arseboba,
romelic Secementebulia TabaSirTan SedarebiT
ufro metad xsnadi marilebiT.
"plasik" (Placic) igulisxmeba niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi
"spodik" horizontis qvehorizontis arseboba,
romelic 1 sm an meti sisqisaa da romelic
daurRvevlad Secementebulia organuli nivTierebisa
da Al kombinaciebiT, rkiniT an mis gareSe ("Txeli
rkiniani fena") (mxolod "podzol"-ebSi).
"plajik"(Plaggic) gulisxmobs "plajik" horizontis arsebobas;
"anTrosol"-ebSi 50 sm an meti sisqiT, xolo sxva
danarCen niadagebSi 50 sm naklebi sisqiT.
"flanik" (Planic) gulisxmobs eluviuri horizontis arsebobas,
romelic aSkarad faravs sustad wyalgamtar
horizonts niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
102
"plinTik" (Planthic) gulisxmobs "plinTik" horizontis arsebobas
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"epiplinTik" (Epiplanthic) gulisxmobs "plinTik" hori-
zontis arsebobas niadagis
zedapiridan 50 sm sisqeSi.
"hiperplinTik"(Hiperplanthic) gulisxmobs "plinTik" hori-
zontis arsebobas, romlis
rkina-qvian uwyvet safarSi
adgili aqvs Seuqcevadi
gamkvrivebis Sedegebs.
"orTiplinTik"(Orthiplinthic) gulisxmobs "plinTik" hori-
zontis arsebobas, romlis
xreSis zomis rkina-qvian fena-
Si adgili aqvs Seuqcevadi
gamkvrivebis Sedegebs.
"paraplinTik"(Paraplinthic) gulisxmobs horizontis arsebobas, romelic
dalaqulia minimum 10 % (moculobiT) ode-
nobis rkinis konkreciebiT. am niSniT es
horizonti emsgavseba "plinTik" horizonts,
magram masSi ganmeorebiTi gamoSrobisas
an dasvelebisas adgili ara aqvs Seuqcevad
gamkvrivebas.
"fosik" (Posic) gulisxmobs niadagis zedapiridan 100 sm siRrmeSi, 30
sm an meti sisqis fenaSi delta pH-is nulis tol an
dadebiTi muxtis (pHKCl-pHH2O) mqone maCveneblebs
(mxolod "feralsol"-ebSi).
"profondik" (Profondic) gulisxmobs "arjik" horizontis arsebobas,
romelSic Tixis (Sesabamisad) maqsimaluri raode-
noba niadagis zedapiridan 150 sm sisqeSi 20 %.
"froTik"(Protic) gulisxmobs, rom niadagis horizonti jer kidev ar
aris sakmaod ganviTarebuli (mxolod "arenosol"-ebSi).
"redaqtik"(Reductic) gulisxmobs anaerobul pirobebSi "anTropo-
geomorfik" nivTierebebis akumulacias, rasac iwvevs
airebis emisia (mag: meTani, naxSirbadis dioqsidi da
a.S) (mxolod "anTrofik" "regosol"-ebSi). "rejik"(Regic) igulisxmeba, rom damarxuli horizontebis (mxolod
"anTrosol"-ebSi) garkveva SeuZlebelia.
"renZik" (Rendzic) gulisxmobs "molik" horizontis arsebobas,
103
romelic an TviTon Seicavs an mas zemodan faravs
40 % meti CaCO3 eqvivalenturi Semcvelobis kiriani
nivTierebebi (mxolod "leptosol"-ebSi).
"reik" (Rheic) gulisxmobs zedapiruli wyliT gamowveul pirobiT
wylis reJims (mxolod "histosol"-ebSi). "rodik" (Rhodic) gulisxmobs B horizontSi, "mansel"-is mixedviT 5YR
(3,5YR an ufro wiTeli) ufro wiTel elfers yvela
nawilSi (garda mcire nawilisa, romelic
gardamavalia A da C horizontebSi), 3,5-ze nakleb
notio feris sidides da mSrali feris sidide
maqsimum erTi erTeuliT meti unda iyos notio feris
sididesTan SedarebiT.
"rabik" (Rubic) gulisxmobs B horizontis (an iseT horizonts,
romelic pirdapir A horizontis qvemoT mdebareobs)
arsebobas, romelSic dominirebs "mansel"-is mixedviT
10 YR ufro wiTeli elferi da/an 5 an meti (mxolod
"arenosol"-ebSi) notio feris intensivoba. "rafTik"(Ruptic) gulisxmobs liTologiuri wyvetis arsebobas
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"rasTik"(Rustic) gulisxmobs Secementebuli "spodik" horizontis
arsebobas, romelSic sakmarisi raodenobis
amorfuli rkinis Semcveloba iwvevs horizontis
mkveTr wiTel elfers. aseTi horizontis qveS
mdebareobs "albik" horizonti. "spodik" horizonts
ar gaaCnia qvehorizonti. igi aris 2,5 sm an meti
sisqis, uwyvetad Secementebuli organuli
nivTierebisa da Al kombinaciiT, rkiniT an mis gareSe
("rkiniani Txeli fena") (mxolod "podzoleb-Si").
"salik" (Salic) igulisxmeba "salik" horizontis arseboba niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"endosalik" (Endosalic) gulisxmobs "salik" horizontis
arsebobas niadagis zedapiridan 50 _
100 sm Soris.
"episalik"(Episalic) gulisxmobs "salik" horizontis
arsebobas, niadagis zedapiridan 25
_ 50 sm Soris.
"hiposalik"(Hiposalic) gulisxmobs maZRari eqstraqtis 4-ze
met deci simensi m-1 eleqtro
gamtarobas 25 0C temperaturis
dros, niadagis zedapiridan 100 sm
104
sisqeSi, minimum ramdenime siRrmiT
horizontSi.
"hipersalik" (Hipersalic) gulisxmobs maZRari eqstraqtis 30-
ze met deci simensi m-1 eleqtro
gamtarobas 25 oC temperaturis dros,
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi,
minimum ramdenime siRrmiT
horizontSi.
"saprik" (Sapric) igulisxmeba 1/6-ze naklebi mcenareuli narCenebis
Semcveli organuli nivTierebis (moculobiT)
raodenoba (mxolod "andosol"-ebSi).
"silik"(Silic) igulisxmeba "andik" horizontis arseboba, romelic
Seicavs oqsalatis mJavaSi (pH 3) eqstragirebadi
kaJmiwis (Siox) 0,6 % an met raodenobas an 0,5-ze nakleb
Alpy/Alox fardobas (mxolod "andosol"-ebSi).
"silTik" (Siltic) igulisxmeba 40 % an meti mtvris Semcvelobis mqone
horizontis arseboba, romelic 30 sm meti sisqisaa da
mdebareobs niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"skeleTik" (Skeletic) gulisxmobs xreSis an sxva msxvili fragmentebis
(woniT) 40 _ 90 % raodenobiT arsebobas niadagis
zedapiridan 100 sm siRrmesTan.
"endoskeleTik" (Endoskeltic) gulisxmobs xreSis an sxva msxvili
fragmentebis (woniT) 40 _ 90 %
raodenobiT arsebobas niadagis
zedapiridan 50 _ 100 sm Soris.
"episkeleTik" (Episkeltic) gulisxmobs xreSis an sxva msxvili
fragmentebis (woniT) arsebobas 40 _ 90% raodenobiT, niadagis zeda-
piridan 20 _ 50 sm Soris.
"sodik" (Sodic) igulisxmeba gacvliTi Na Semcveloba 15 % meti
raodenobiT an gacvliT kompleqsSi 50 % meti
odenobiT gacvliTi Na+Mg jami, niadagis
zedapiridan 50 sm sisqeSi.
"endosodik" (Endosodic) gulisxmobs 15 % meti gacvliTi Na
Semcvelobas an gacvliT kompleqsSi
50 % meti odenobiT gacvliT Na+Mg jams, niadagis zedapiridan 50 _ 100
sm Soris.
"hiposodik" (Hiposodic) gulisxmobs 6 % met gacvliTi
natriumiT maZRrobas, minimum 20 sm
105
meti sisqis ramdenime siRrmiT
horizontSi, niadagis zedapiridan
100 sm sisqeSi.
"spodik" (Spodic) gulisxmobs "spodik" horizontis arsebobas.
"spolik"(Spolic) gulisxmobs "anTropogeomorfik" niadaguri
nivTierebis akumulaciebis arsebobas, romelic
Seicavs 35 % meti (moculobiT) odenobiT
industriul narCenebs (samTo niadagi, mdinaris
miwasaxapi, magistralis mSeneblobebi da a.S) (mxo-
lod "anTrofik" regosol"-ebSi).
"stagnik" (Stagnic) gulisxmobs "stagnik Tvisebebis" arsebobas niadagis
zedapiridan 50 sm sisqeSi.
"endostagnik" (Endostagnic) gulisxmobs "stagnik Tvisebebis"
arsebobas niadagis zedapiridan 50 _
100 sm Soris.
"sulfatik"(Sulphatic) gulisxmobs niadagis xsnars (1:1 wyalSi)
SO4>>HCO3>Cl maCveneblebiT (mxolod "solonCak"-ebSi).
"Takirik" (Takiryc) gulisxmobs "Takirik" horizontis arsebobas.
"tefrik"(Tephric) gulisxmobs "tefrik niadaguri nivTierebis"
arsebobas niadagis zedapiridan 30 sm an met
siRrmesTan.
"terik"(Terric) gulisxmobs "terik" horizontis arsebobas;
"anTrosol"-ebSi 50 sm an meti sisqiT, xolo sxva
danarCen niadagebSi 50 sm naklebi sisqiT.
"Tionik"(Thionic) gulisxmobs "sulfurik" horizontis an "sulfidik
niadaguri nivTierebis" arsebobas, niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"orTiTionik" (Orthithionic) gulisxmobs "sulfurik"
horizontis arsebobas,
niadagis zedapiridan 100 sm
sisqeSi.
"protoTionik" (Protothionic) gulisxmobs" sulfidik ni-
adaguri nivTierebis" arse-
bobas, niadagis zeda-
piridan 100 sm sisqeSi.
"toqsik" (Toxic) gulisxmobs niadagis zedapiridan 50 sm sisqeSi Al, Fe, Na, Ca an Mg ionebis ar arsebobas da iseTi ionebis
arsebobas, romlebic toqsikuria mcenaris zrdisTvis.
106
"turbik" (Turbic) gulisxmobs krioturbaciul maxasiaTeblebs
[Sereuli niadaguri nivTiereba, darRveuli
niadaguri horizontebi, involuciebi (niadagis
horizontebSi morevis msgavsi niSnebi), organuli
intruziebi, yinulis borcvebi, niadagis msxvili
nivTierebebis dayofa wvril nivTierebamde,
napralebi, zedapiris iseTi niSnebi, rogoricaa
burcobebi, qvargvalebi, badisebri ganlageba da
mravalwaxnagebi], an zedapirTan an niadagis
zedapiridan 100 sm sisqeSi (mxolod "qraisol"-ebSi). "umbrik" (Umbric) gulisxmobs "umbrik" horizontis arsebobas.
"urbik" (Urbic) gulisxmobs "anTropogeomorfik niadaguri
nivTierebis" akumulaciebs, romlebic Seicavs 35 %
meti (moculobiT) odenobiT RorRiTa da
“artifaqtebiT” Sereul miwanarev nivTierebebs
(mxolod "anTrofik" regosol"-ebSi).
"vermik" (Vermic) gulisxmobs 50 % an meti (moculobiT) odenobiT
Wiebis xvrelebis da mRrRnelebis soroebis
arsebobas, niadagis 100 sm sisqis zeda nawilSi an
qvemoT qanTan an mciresisqian "petrokalcik", "petrodurik", "petrogifsik", an "petroplintik"
horizontebTan.
"vertik" (Vertic) gulisxmobs "vertik" horizontis arsebobas
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi.
"vetik" (Vetic) gulisxmobs 6-ze nakleb santimolikkg-1 Tixa
gacvliTi fuZeebis da gacvliTi mJavianobis jams
niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi, B horizontis
minimum ramdenime qvehorizontSi.
"vitrik"(Vitric) igulisxmeba niadagis zedapiridan 100 sm sisqeSi
"vitrik" horizontis arseboba da "vitrik"
horizontis zemoT "andik" horizontis ar arseboba.
"qsenTik"(Xenthic) igulisxmeba "feralik" horizontis arseboba,
romelic yviTeli an mkrTali yviTeli
Seferilobisaa (niadagis monatex nimuSs axasiaTebs
"mansel"-is mixedviT 7,5 YR an ufro yviTeli elferi,
4 an 4-ze meti feris sidide (notio mdgomareobaSi)
da 5 an 5-ze meti feris intensivoba (notio
mdgomareobaSi).
"iermik" (Yermic) igulisxmeba "iermik" horizontis arseboba, romelic
Seicavs udabnos qvafenils.
107
"nudiiermik" (Nudiyermic) gulisxmobs "iermik" hori-
zontis arsebobas udabnos
qvafenilis gareSe.
qvemoT mocemuli prefiqsebi SesaZloa gamoyenebul iqnas siRrmis
Cvenebis misaniSneblad an niadagis maxasiaTeblebisa da Tvisebebis
intensivobis aRsaniSnavad. isini kombinirebulia erT sityvaSi sxva
elementebiT, mag: "orTikalcik". ormagi kombinaciaa _ "epihiperkalcik".
"baTi" (Bathi) gulisxmobs horizontis, Tvisebis an nivTierebis
arsebobis dawyebas niadagis zedapiridan 100 _ 200 sm
Soris.
"kumuli" (Cumuli) gulisxmobs A horizontSi an zedapirze 50 sm an
meti sisqesTan niadaguri nivTierebis ganmeorebiT
akumulacias.
"endo" (Endo) gulisxmobs horizontis, Tvisebis an nivTierebis
arsebobis dawyebas qveda siRrmeebTan, zogadad,
niadagis zedapiridan 50 _ 100 sm Soris.
"epi" (Epi) gulisxmobs horizontis, Tvisebis an nivTierebis
arsebobis dawyebas niadagis zedapiridan 50 sm
sisqeSi.
"hiper" (Hyper) gulisxmobs garkveuli Tvisebebis Zlier an Warb
gamoxatulebas.
"hipo" (Hypo) gulisxmobs garkveuli Tvisebebis sust an msubuq
gamoxatulebas.
"orTi" (Orthi) gulisxmobs garkveuli Tvisebebis tipur
gamoxatulebas (tipurSi igulisxmeba mniSvnelovnad
damaxasiaTebeli).
"para" (Para) gulisxmobs garkveul TvisebebTan (mag: "paraliTik") msgavsebas.
"proto" (Proto) mianiSnebs garkveuli Tvisebebis (mag: "frotoTionik")
ganviTarebis winapirobas an adreul stadias.
"tafto"(Thapto) gulisxmobs damarxuli horizontis arsebobas
niadagis zedapiridan (mocemulia damarxul
diagnostikur horizontTan kombinaciaSi, mag:
"taftomolik") 100 sm sisqeSi.
108
ganmartebiTi SeniSvnebi dabali donis saxelebis gamoyenebisa da
gansazRvrisTvis
diagnostikur horizontebTan kavSiri: diagnostikuri horizon-
tebis umetesoba SeiZleba gamoyenebul iqnas niadagis qveerTeulebis
dasaxelebisTvis, Semdegi axsna-ganmartebebiT:
"arjik" horizonti: dabal donesTan saxeli "luvik" mianiSnebs, rom
Cans "arjik" horizonti da ara "arjik" gamsazRvreli. "arenosol"-ebSi
termini "hipoluvik" gamoiyeneba "luvisol"-ebSi gadasvlisTvis, maSin
roca "arjik" horizonti ar gvxvdeba.
"kambik" horizonti: niadagis qveerTeulisTvis "kambik" saxelis
gamoyeneba zogadad rekomendirebuli ar aris.
"feralik" horizonti: saxeli "feralik" ar gamoiyeneba "feralik" horizontis arsebobis misaniSneblad. imitom, rom amgvarma gamoyenebam
SesaZloa gamoiwvios gaugebroba diagnostikuri Tvisebisa da
niadagis erTeulis `feralik ~ damatebiTi mniSvnelobis arsSi. Tumca
igi gamoiyeneba 100 sm sisqeSi "feralik" Tvisebebis mqone niadagis
qveerTeulebis dasayofad (mag: "hipoferalik").
"sulfurik" horizonti: niadagis "sulfurik" saxelis mqone
qveerTeulis gamoyeneba ar aris rekomendirebuli. "sulfuri-Tionik"-
is magivrad unda gamoviyenoT "orTi-Tionik" saxelwodeba.
diagnostikur TvisebebTan da niadagis nivTierebebTan kavSiri:
diagnostikuri kriteriumebis umetesoba gamoiyeneba dabali donis
danayofis gansazRvris an Sesabamisi damatebiTi saxelebis
Seucvlelad. amasTan gasaTvaliswinebelia Semdegi SeniSvnebi:
feri: terminebis "rodik", "rabik", "qromik" da "qsenTik" gamosaxatavad
gamoiyeneba niadagis B horizontis Seferilobis sxvadasxva xarisxebi.
es terminebi gamoiyeneba im niadagebisTvisac, romelTac gaaCniaT
"arjik" da "feralik" horizontebi an gamosayenebelia "kambisolebsa"
da "arenosolebisTvisac". "vertisol"-ebSi termini "pelik" miuniSnebs
muq Seferilobas.
"distrik"/"euTrik": niadagis qveerTeulebis saxelebis gansazRvrisTvis
dadgenili wesebis Tanaxmad, "distrik" da "euTrik" gamsazRvrelebs
aqvT erTaderTi mniSvneloba, romelic SemdgomSi ar unda iqnes
gamoyenebuli mJave (mag: araviTari "distrik-orTiTionik fluvisoli")
an fuZeebiT (mag: araviTari euTri-petrik kalcisoli") maZRari
niadagebisTvis.
"fluvik niadaguri nivTierebebi": niadagis qveerTeulis "fluvik"
saxeli mniSvnelovania "gleisol"-isa da "kambisol"-ebis niadagis
monacemTa jgufebisTvis, raTa mieniSnos "fluvik" Tvisebebis arseboba.
axali masalis Txeli zedapiruli safarebi (50 sm naklebi sisqis)
miniSnebuli unda iyos fazis doneze.
109
"sodik Tvisebebi": niadagis qveerTeulis "sodik" saxeli maSin
gamoiyeneba, roca gacvliTi natriumis procentuli raodenoba (gnp) 15-
ze metia, niadagis zedapiridan 50 sm sisqeSi. gacvliTi natriumis 6-ze
meti procenuli Semcvelobis misaniSneblad gamoiyeneba termini
"hiposodik".
"sulfidik niadaguri nivTierebebi": termini "sulfidik niadaguri
nivTierebebi" gamoiyeneba diagnostikur "sulfurik" horizontTan,
raTa moxdes "Tionik" niadaguri erTeulebis gamoyofa. Tu
aucilebelia "Tionik" niadaguri erTeulebis qveerTeulebad dayofa,
maSin SemoTavazebulia prefiqs - "proto" -s gamoyeneba mxolod
"sulfik niadaguri nivTierebis" Semcveli niadagebisTvis. ar aris
rekomendirebuli "sulfik" an "sulfidik" saxelebis gamoyeneba
"Tionik" niadaguri erTeulebis qveerTeulebad dasayofad.
ena (Tonguing): dasaSvebia enebis or tipad dayofa: erTi - rodesac
"albik" horizontis ena Sedis B horizontSi ("albiglosik" (Albiglossic)) da meore _ enebis ufro iSviaTi SemTxveva: rodesac A horizontis ena Sedis B an C horizontSi ("glosik" (Glossic), "moliglosik" (Molliglossic) da "umbriglosik" (Umbriglossic)).
niadagis monacemTa jgufebis prioritetuli Tanmimdevroba:
prioritetuli Tanmimdevroba niadaguri jgufebis monacemebisTvis
mocemulia me - 4 cxrilSi. unda aRiniSnos, rom mocemuli niadaguri
jgufis monacemebis prioritetuli Tanmimdevroba iTvaliswinebs
damatebiTi saxelebis kombinaciebs yvela niadagis erTeulebisTvis,
romlebic niadagis monacemTa jgufs miekuTvneba. magram
TanmimdevrobaSi yvela aRniSvna ar aris vargisi jgufSi arsebuli
individualuri niadaguri erTeulis gansasazRvrelad, imitom rom
sistemis zogadi wesebi da gansazRvrebebi ugulebelyofs garkveul
kombinaciebs.
E
110
cxrili 4
niadagis monacemTa jgufebis dabali donis erTeulebis prioritetuli sia
"histosolebi" "qraisolebi" "anTrosolebi" "leptosolebi" "vertisolebi"
"qraik" "histik" "hidragrik" "liTik" "Tionik"
"glacik" "liTik" "iragrik" "gleik' "salik"
"salik" "leptik" "terik" "renZik" "natrik"
"gelik" "turbik" "plajik" "umbrik" "gifsik"
"Tionik" "salik" "horTik" "iermik' "durik"
"folik" "natrik" "gleik" "aricik" "kalcik"
"fibrik" "gleik" "stagnik" "vertik" "alik"
"saprik" "andik" "spodik" "gelik" "gifsirik"
"ombrik" "molik" "feralik" "hiperskeletik" "pelik"
"reik" "gifsik" "luvik" "molik" "grumik'
"alkalik" "kalcik' "arenik" "humik" "mazik"
"toqsik" "umbrik" "rejik" "gifsirik"' "qromik"
"distrik" "iermik" "kalkarik" "mezoTropik"'
"euTrik" "aridik" "distrik" "hiposodik"
"glacik" "euTrik" "euTrik"
"Tionik" "haplik" "haplik"
"oqsiaqvik"
"stagnik"
"haplik"
"fluvisolebi" "solonCakebi" "gleisolebi" "andosolebi" "podzolebi"
"histik" "histik" "histik" "vitrik" "gelik"
"Tionik" "vertik" "Tionik" "euTrisilik" "gleik"
"salik" "gleik" "anTraqvik" "silik" "stagnik"
"gleik" "sodik" "endosalik"' "gleik"' "densik"
"molik" "molik" "andik" "melanik" "karbik"
"umbrik" "gifsik" "vitrik" "fulvik" "rasTik"
"arenik" "durik" "plinTik" "hidrik" "histik"
"Takirik" "kalcik" "sodik" "paCik" "umbrik"
"iermik" "petrosalik" "molik" "histik" "enTik"
"aridik" "Takirik" "gifsik" "molik" "placik"
"gelik" "iermik" "kalcik" "durik" "skeletik"
"stagnik" "aridik" "umbrik" "umbrik"' "frajik"
"humik"' "gelik" "arenik" "luvik" "lamelik"
"gifsirik" "stagnik" "Takirik"' "placik" "anTrik"'
"kalkarik" "hipersalik" "gelik"' "leptik" "haplik"
"sodik" "oqrik" "humik" "aqroqsik"
"tefrik" "acerik" "alkalik" "vetik"
"skeletik" "qloridik" "alumik" "kalkarik"'
"distrik" "sulfaTik" "toqsik" "arenik"
"euTrik" "karbonatik" "abraptik" "sodik"
"haplik" "haplik" "kalkarik" "skeletik"
"tefrik" "taftik"'
"distrik" "distrik"
"euTrik" "euTrik"
"haplik" "haplik"
111
cxrili 4 (gagrZeleba)
niadagis monacemTa jgufebis dabali donis erTeulebis prioritetuli sia
"plinTosolebi" "feralsolebi" "solonecsebi" "planosolebi" "Cernoziomebi"
"petrik" "plinTik" "vertik"' "histik" "Cernik"
"alik" "gleik" "gleik" "vertik" "vertik"
"aqrik" "andik" "salik" "Tionik" "gleik"
"umbrik" "aqrik"' "molik" "endosalik" "luvik"
"albik" "liqsik"' "gifsik"' "plinTik" "glosik"
"stagnik" "arenik' "durik" "gleik" "kalcik"
"endoeuTrik" "gibsik" "kalcik" "sodik" "silTik"
"gerik" "gerik" "magnezik"' "molik" "vermik"
"humik" "humik" "Takirik" "gifsik" "haplik"
"endodurik" "histik" "iermik" "kalcik"
"vetik" "molik" "aridik" "alik"
"alumik" "umbrik" "stagnik" "luvik"
"abraptik" "endostagnik" "albik" "umbrik"
"paCik" "vetik" "humik" "arenik"
"glosik" "pozik" "haplik" "gelik"
"ferik" "alumik" "albik"
"haplik" "ferik" "gerik"
"hiperdistrik" "petroferik"
"hipereuTrik"' "alkalik"
"rodik" "alumik"
"qsanTik" "ferik"
"haplik" "kalkarik"
"rodik"
"qromik"
"distrik"
"euTrik"
"haplik"
"kaStanaziomebi" "faeoziomebi" "gifsisolebi" "durisolebi" "kalcisolebi"
"vertik" "leptik" "petrik" "petrik" "petrik"
"gifsik" "vertik" "leptik" "leptik" "leptik"
"kalcik" "gleik" "vertik"' "vertik" "vertik"
"luvik" "andik" "endosalik" "gifsik" "endosalik"
"hiposodik" "vitrik" "sodik" "kalcik" "gleik"
"silTik" "sodik" "durik" "luvik" "sodik"
"qromik" "luvik" "kalcik" "arenik" "luvik"
"anTrik" "albik" "luvik" "Takirik" "Takirik"
"haplik" "stagnik" "Takirik" "iermik" "iermik"
"greik" "iermik" "aridik" "aridik"
"paCik" "aridik" "qromik" "skeletik"
"abraptik" "arzik"' "hiperoqrik" "hiperoqrik"
"glosik" "skeletik" "haplik" "hiperkalcik"
"tefrik" "hiperoqrik" "hipokalcik"
"kalkarik" "hipergifsik" "haplik"
"skeletik" "hipogifsik"
"silTik" "haplik"
"vermik"
"qromik"
"haplik"
112
cx
ni
"a
"hi
"g
"g
"al
"u
"ar
"f
"s
"al
"en
"ab
"f
"s
"ha
"l
"l
"pl
"g
"an
"vi
"ka
"ar
"s
"g
"al
"hu
"ve
"ab
"pr
"l
"f
"r
"qr
"hi
"ha
rili 4 (gagrZeleba)
adagis monacemTa jgufebis dabali donis erTeulebis prioritetuli sia
lbeluvisolebi" "alisolebi" "nitisolebi" "akrisolebi" "luvisolebi"
stik" "vertik" "andik" "leptik" "leptik"
elik" "plinTik" "molik" "plinTik" "vertik"
leik" "gleik" "alik" "gleik" "gleik"
ik" "andik" "umbrik" "andik" "andik"
mbrik" "nitik" "humik" "vitrik" "vitrik"
enik" "umbrik" "vetik" "umbrik" "kalcik"
rajik" "arenik" "alumik" "arenik" "arenik"
tagnik" "stagnik" "rodik" "stagnik" "stagnik"
umik" "albik" "feralik" "gerik" "albik"
doeuTrik" "humik" "distrik" "albik" "hiposodik"
raptik" "abraptik" "euTrik" "humik" "profondik"
erik" "profondik" "haplik" "vetik" "lamelik"
ilTik" "lamelik" "abraptik" "ferik"
plik" "ferik" "profondik" "rodik"
"hiperdistrik" "lamelik" "qromik"
"skeletik" "ferik" "kutanik"
"rodik" "alumik" "hiperoqrik"
"qromik" "hiperdistrik" "distrik"
"haplik" "skeletik" "haplik"
"rodik"
"qromik"
"hiperoqrik"
"haplik"
iqsisolebi" "umbrisolebi" "kambisolebi" "arenosolebi" "regosolebi"
eptik" "gelik" "gelik" "gelik" "gelik"
inTik" "leptik" "leptik" "plinTik" "leptik"
leik" "gleik" "vertik" "gleik" "gleik"
dik" "arenik" "fluvik" "hipoluvik"' "taftoandik"
trik" "stagnik" "endosalik" "iermik" "taftovitrik"
lcik"' "albik" "plinTik" "aridik"' "arenik"
enik" "humik" "gelistagnik" "feralik" "Takirik"
tagnik" "feralik" "stagnik" "albik" "iermik"
erik" "skeletik" "gleik" "gifsirik" "aridik"
bik" "anTrik" "andik" "kalkarik" "gelistagnik"
mik" "haplik" "vitrik" "lamelik" "stagnik"
tik" "molik" "rubik" "anTrofik"
raptik" "Takirik" "frajik" "arik"
ofondik" "iermik" "hiposalik" "garbik"
amelik" "aridik" "tefrik" "redaqtik"
erik" "sodik" "hipodurik" "spolik"
odik" "feralik" "proTik" "urbik"
omik" "gifsirik" "distrik" "humik"
peroqrik" "kalkarik" "euTrik" "vermik"
plik" "skeletik" "haplik" "hiposalik"
"rodik" "hiposodik"
"qromik" "gifsirik"
"hiperoqrik" "kalkarik"
"distrik" "tefrik"
"euTrik" "skeletik"
"haplik" "hiperoqrik"
"distrik"
113
"euTrik"
"haplik"
gamoyenebuli literatura:
AFES (Association francaise pour I`etude du sol). 1995. Referentiel Pedologique. INRA,
Paris.
Berding F.R. 1997. Third level modifiers for the major soil groups of Andosols, Phaeozems
and Podzols. Working Paper. FAO/AGLS, Rome.
Bennema J. and Camargo M.N. 1979. Some remarks on Brazilian Latosols in relation to the
Oxisols. In: Proceedings of the Second International Soil Classification Workshop.
Part I. Beinroth F.H. and Paramanthan S. (eds.) Malaysia, 28 August to 1 September
1978. Soil Survey Division, Land Development Department, Bangkok. pp. 233-261.
Blakemore L.C., Searle P.L. and Daly. B.K. 1981. Soil Bureau Laboratory Methods. A
method for chemical analysis of soils. N.Z.Soil Bureau Sci. Rep. 10A. DSIRO.
Brammer H., Antoine J., Kassam A.H. and van Velthuizen H.T. 1998. Land Resources
Appraisal of Bangladesh for Agricultural Development. Report 3, Land Resources
Data Base, Volume II, Soil, Landform and Hydrological Data Base. UNDP/FAO,
Rome.
Brinkman R. 1979. Ferrolysis, a Soil-forming Process in Hydromorphic Soils. Thesis.
Agricultural University Wageningen. PUDOC, Wageningen, The Netherlands.
CEC (Commission of the European Communities). 1985. Soil Map of the European
Communities 1:1 000 000. Directorate-General for Agriculture, Coordinition of
Agricultural Research, Luxembourg.
CSTC (Chinese Soil Taxonomic Classification) Research Group. 1995. Chinese Soil
Taxonomic Classification System. Revised Proposal. Chinese Agricultural Science
and Technology Press, Beijing. (in Chinese).
Dudal R. 1990. Progress in IRB preparation. In: Soil Classification. Reports of the
International Conference on Soil Classification, 12-16 September 1988, Alma-Ata,
USSR. Rozanov B.G. (ed.). Centre for International Projects, USSR State Committee
for Environmental Protection., Moscow. pp 69-70.
FAO. 1998. Soil, Terrain and Crop Production Zones Database for Northeastern Africa.
FAO Land and Water Digital Media Series 2. FAO, Rome. (in preparation)
114
FAO. 1990. Guidelines for Soil Profile Description. Third edition (revised). Soil Resources,
Management and Conservation Service, Land and Water Development Division,
FAO, Rome.
FAO. 1988. Soil Map of the World. Revised Legend. Reprinted with corrections. World Soil
Resources Report 60. FAO, Rome.
FAO-UNESCO. 1974. Soil Map of the World 1 : 5 000 000. Volume I. Legend. UNESCO,
Paris.
Fieldes M. and Perrott K.W.1966. The nature of allophane soils: 3. Rapid field and
laboratory test for allophane. New Zeal. J. Sci. 9: 623-629.
Fischer G., de Pauw E., van Velthuizen H.T., Nachtergaele F.O. and Antoine, J. 1996.
A provisional world climatic resource inventory based on the length of growing
period concept. In: Proceedings of a workshop on National Soil Reference
Collections and Databases (NASREC). Vol. 3. Papers and Country Reports. Batjes
N.H., J.H. Kauffman and O.C. Spaargaren (eds.). ISRIC. Wageningen, The
Netherlands. pp. 30-43.
FitzPatrick E.A. 1988. Soil horizon designation and classification. A coordinate system for
defining soil horizons and their use as the basic elements in soil classification for
different purposes. ISRIC Technical paper 17. Wageningen, The Netherlands.
Gong Z., Zhang X., Luo G., Shen H. and Spaargaren O.C. 1997. Extractable phosphorus in
soils with a famic epipedon. Geoderma 75: 289-296.
Hewitt A.E. 1992. New Zealand Soil Classification. DSIR Land Resources Scientific Report
19. Lower Hutt.
Honna, T.S., Yamammoto S. and Matsui, K. 1988. A simple procedure to determine melanic
index. ICOMAND Circular Letter 10: 76-77.
ISSS-ISRIC-FAO.1994. World Reference Base for Soil Resources. Draft.
Wageningen/Rome.
KIC (Kollmorgen Instruments Corporation). 1990. Munsell Soil Color Charts. Baltimore,
USA.
115
Klamt E. and Sombroek. W.G. 1988. Contribution of organic matter to exchange properties
of Oxisols. In: Proceedings of the Eighth International Soil Classification Workshop.
Classification, characterization and utilization of Oxisols. Part 1:Papers. Beinroth,
F.H. Camargo M.N. Eswaran H. (eds.). Rio de Janeiro. pp 64-70.
Nachtergaele F.O. 1996. From the Soil Map of the World to the Clobal Soil and Terrain
Database. AGLS Working Paper. FAO. Rome.
Nachtergaele F.O, A. Remmelzwaal, J. Hof, J. van Wambeke, A. Souirji and R. Brinkman.
1994. Guidelines for distinguishing soil subunits. In: Transactions 15th World
Congress of Soil Science. Volume 6a, Commission V: Symposia. Etchevers, B.J.D.
(ed.). Instituto Nacional de Estadistica, Geografia e Informatica. Mexico. pp 818-
833.
Northcote K.H. 1979. A Factual Key for the Recognition of Australian Soils. Fourth edition.
Rellim Technical Publications, Adelaide.
Olsen S.R., C.V. Cole, F.S. Watanabe and L.A. Dean. 1954. Estimation of Available
Phosphorus in Soils by Extraction with Sodium Bicarbonate. USDA Circ. 939.
United States Department of Agriculture, Washington D.C.
Purnell M.F., Nachtergaele F.O, Spaargaren O.C. and Hebel.A. 1994. A practical topsoil
classification – FAO proposal. In: Transactions 15th World Congress of Soil Science.
Etchevers B.J.D. (ed). Instituto Nacional de Estadistica, Geografia e Informatica.
Mexico.
Remmelzwaal, A. and Verbeek, K. 1990. Revised general soil legend of Botswana.
AG:BOT/85/011. Field Document 32. Ministry of Agriculture, Gaberone, Botswana.
Ruellan A. and Dosso M. 1993. Regards sur le Sol. Foucher-Aupelf, Paris.
Shoji S., .Nanzyo M.,. Dahlgren R.A. and Quantin. P. 1996. Evaluation and proposed
revisions of criteria for Andosols in the World Reference Base Soil Resources. Soil
Sc. 161(9): 604-615.
Soil Classification Working Group. 1991. Soil classification. A taxonomic system for South
Africa. Memoirs Agric. Nat. Res. South Africa 15. Dept. Agricultural Development,
Pretoria.
116
Soil Survey Staff. 1996. Keys to Soil Taxonomy. Seventh adition. United States Department
of Agriculture, Washington D.C.
Sombroek W.G. 1986. Identification and use of subtypes of the argillic horizon. In:
Proceedings of the International Symposium on Red Soils. (Nanjing, Nov. 1983).
Institute of Soil Science. Academia Sinica. Science Press, Beijing, and Elsevier,
Amsterdam. pp 159-166.
Spaargaren O.C. 1992. Framework for Characterization and Classification of Topsoils in
the World. AGLS Working Paper. FAO. Rome.
Van Engelen V.W.P. and Wen T.T. (eds.). 1995. Glonal and National Soils and Terrain
Digital Databases (SOTER). Procedures Manual (revised adition). UNEP-ISSS-
ISRIC-FAO. Wageningen, The Netherlands.
Van Reeuwijk L.P. (ed.). 1995. Procedures for Soil Analysis. Fifth edition. ISRIC Technical
Paper 9. Wageningen, The Netherlands.
Varghese T. and Byju. G. 1993. Laterite soils. Their distribution, characteristics,
classification and management. Technical Monograph 1, State Committee on
Science, Technology and Environment. Thiruvananthapuram, Sri Lanka.
117
118
danarTi 1
niadagis horizontTa aRniSvnebi
ZiriTadi horizontebi da fenebi
didi asoebiT: H, O, A, E, B, C da R aRiniSneba ZiriTadi horizontebi
da fenebi. am ZiriTad simboloebs aRniSvnis srulyofisTvis emateba
sxva asoebic. umetesi horizontebisa da fenebisTvis mocemulia
calkeuli didi asoTi aRniSnuli simbolo, magram zogierTi
saWiroebs or asos. amJamad cnobilia 7 mTavari horizonti da fena.
ZiriTadi horizontebi da maTi qvedanayofebi warmoadgenen iseT
fenebs, romlebic ganicdian garkveul cvlilebebs, xolo zogierT
maTganSi ki es cvlilebebi SeumCnevelia. umetes SemTxvevaSi niadaguri
horizontebi genezisuria, romlebic asaxaven maTSi momxdar
Tvisobriv cvlilebebs. genezisuri horizontebi diagnostikuri
horizontebis ara eqvivalenturia, Tumca niadagis profilSi SeiZleba
identurebic iyvnen. diagnostikuri horizontebi raodenobrivad
gansazRvruli maxasiaTeblebia, romlebsac klasifikaciaSi iyeneben.
H horizontebi an fenebi: organuli nivTierebiT dominirebuli
fenebi, formirebuli niadagis zedapirTan dauSleli an nawilobriv
daSlili organuli masalidan, romelic SeiZleba iyos wylis qveSac.
yvela H horizonti wyliT gajerebulia drois xangrZlivi periodis
manZilze, an iJRinTeba mxolod erTxel, magram amJamad ar aris
xelovnurad drenirebuli. H horizonti SeiZleba arsebobdes
mineraluri niadagis zedapirze da Tu igi damarxulia, maSin
zedapiris qvemoT romelime siRrmesTan.
O horizontebi an fenebi: organuli nivTierebiT dominirebuli
fenebi, moicavs dauSlel an nawilobriv daSlil safars, romelic
Sedgeba foTlebisgan, wiwvebisgan, totebisgan, xavsisa da liqenisgan
(romlebic grovdeba zedapirze); isini SeiZleba akumulirebuli iyos
mineraluri an organuli niadagis zedapirze. O O horizontebi ar
aris wyliT xangrZlivad gaJRenTili. aseTi masalis mineraluri
fraqcia masalis moculobis mxolod mcire procents Seadgens da
zogadad misi wonis naxevarze bevrad naklebia.
O fena SeiZleba iyos mineraluri niadagis zedapirTan an Tu igi
damarxulia, zedapiris qvemoT romelime siRrmesTan. Tu horizonti
formirebulia mineralur qveniadagSi organuli nivTierebis
iluviaciiT, maSin igi O horizonti ar aris. Tumca amgvarad
formirebuli zogierTi horizonti bevr organul nivTierebas Seicavs.
A horizontebi: mineraluri horizontebi, romlebic formirdebian
O horizontis zedapirTan an mis qveS, romelSic pirveladi qanis
struqturis mTliani an umetesi nawili darRveulia da romelic
xasiaTdeba qvemoT moyvanili erTi an meti niSniT:
119
_ akumulirebuli humificirebuli organuli nivTiereba
farulad Sereulia mineralur fraqciasTan da ar
amJRavnebs E an B B horizontebisTvis damaxasiaTebel
Tvisebebs (ix. qvemoT).
_ damuSavebiT, ZovebiT an msgavsi zemoqmedebis Sedegad
miRebuli Tvisebebi; an
_ morfologia formirebulia zedapirze mimdinare
procesebiT da gansxvavdeba qveSmdebare B an C horizontebis morfologiisgan.
Tu zedapirul horizonts axasiaTebs rogorc A, aseve B horizontis Tvisebebi, magram dominanturi maxasiaTebeli aris
humificirebuli organuli nivTierebis akumulacia, maSin igi
aRiniSneba rogorc A horizonti. Tbili ariduli klimatis
pirobebSi, daurRveveli zedapiruli horizonti aris naklebad muqi
Seferilobis, vidre misi momijnave qveSmdebare horizonti, romelic
organuli nivTierebis mxolod mcire raodenobas Seicavs. mas
axasiaTebs C fenisagan gansxvavebuli morfologia, Tumca misi
mineraluri fraqcia SeiZleba ucvleli an odnav Secvlili iyos
gamofitvis Sedegad. amgvari horizonti aRniSnulia A asoTi, radganac
igi gvxvdeba zedapirze. zedapirze mimdinare procesebiT
ganpirobebuli gansxvavebuli struqturis an morfologiis mqone
niadagebia: "vertisol"-ebi an niadagebi gamkvrivebuli SreebiT an
brtyel aluviur sanapiro xmeleTze gavrcelebuli niadagebi mcire mcenareulobiTa da udabnos niadagebi. Tumca axali aluviuri an
eoluri naleqebi, romlebic moicavs wvrilmarcvlovan
stratifikacias, ar miiCneva A horizontad, Tu ar xdeba misi
damuSaveba.
E horizontebi: mineraluri horizontebi, romelTa mTavari
maxasiaTebelia silikaturi Tixis, rkinis, aluminis an maTi
kombinaciebiT gaRaribeba da qviSis an mtvris nawilakebis
koncentraciebis darCena da pirveladi qanis struqturis mTliani an
umetesi nawilis darRveva.
E horizonti Cveulebriv ufro Ria (magram aucilebeli piroba ar
aris) Seferilobisaa, vidre mis qveS mdebare B horizonti. zogierT
niadagebSi Seferilobas ganapirobebs qviSisa da mtvris nawilakebis
feri, xolo umetes SemTxvevaSi pirveladi nawilakebis feri
ganpirobebulia rkinis JangeulebiT an sxva SenaerTebis safariT.
niadagis erTi da imave profilSi E horizonti mkveTrad gansxvavdeba
qveSmdebare B horizontisagan feris ufro maRali sididiT, xolo
feris intensivobis ufro dabali maCvenebliT, an feris orive
maCveneblis simciriT; msubuqi meqanikuri SedgenilobiT; an am
Tvisebebis kombinaciebiT. E horizonti, Cveulebrivad, zedapirTan
axlos mdebare horizontia anu mdebareobs O an A horizontebis qveS da B horizontis zemoT. E simbolo SesaZloa gamoyenebuli iyos
profilSi mdebareobis miuxedavad im horizontisTvis, romelic
120
akmayofilebs zemoT naxseneb kriteriumebs da warmoadgens niadagis
genezisis Sedegs.
B horizontebi: formirdebian A, E, O an H horizontebis qveS. am
horizontebis mTavari maxasiaTeblebia pirveladi qanis struqturis
umetesi an mTeli nawilis rRveva, qvemoT CamoTvlil erT an ramdenime
kombinaciasTan erTad:
- silikaturi Tixis, rkinis, aluminis, humusis, karbonatebis,
TabaSiris an kaJmiwis an maTi kombinaciebis iluviuri koncentraciebi;
- karbonatebis gamotutvis niSani;
- erTnaxevari Jangebis koncentraciis narCeni;
- erTnaxevari Jangebis safarebi, romelTa gamoc horizontis feris
sidide rkinis iluviaciis gareSe SesamCnevad dabalia, xolo feris
intensivoba maRali da elferi ufro wiTelia, vidre mis qvemoT da
zemoT mdebare horizontebSi,;
- gardaqmna, romelic iwvevs silikaturi Tixis formirebas an
Jangeulebis gamonTavisuflebas an orive process erTad da romelic
ganapirobebs marcvlovan, beltovan an prizmul struqturas, Tu
tenianobis cvlilebebs Tan axlavs moculobis cvlilebebi;
- simyife.
yvela saxis B horizonti siRrmiTi horizontia. B horizonts ganekuTvneba karbonatebis, TabaSiris an kaJmiwis iluviuri
koncentraciebis fenebi, romlebic pedogenezisuri procesebis Sedegia
(fenebi SeiZleba iyos gamkvrivebuli an gaumkvrivebeli). da myife
fenebi, romlebsac aReniSneba Secvlis iseTi maCveneblebi, rogoricaa
prizmuli struqtura an Tixis iluviuri akumulacia.
fenebi, romelebSic Tixis afskebi an qanis fragmentebis safari
mdebareobs wvrilad stratificirebul gaumkvrivebel naleqebze,
imisda miuxedavad es afskebi adgilzea warmoSobili Tu iluviuria;
agreTve fenebi, romlebSic xdeba karbonatebis iluviacia da ar aris
urTierTSemxebi zemoT mdebare genezisur horizontTan; da
galebebuli fenebi, romelTac ar axasiaTebs arc erTi sxva
pedogenezisuri cvlileba, ar miekuTvnebian B horizontebs. C horizontebi an fenebi: iseTi horizontebi an fenebia, romlebic ar
miekuTvnebian mkvriv qveSnafen qans, romelic naklebad ganicdis
pedogenezisuri procesebis zemoqmedebas da ar axasiaTebs H, O, A, E an B horizontebisTvis damaxasiaTebeli Tvisebebi. umetesi mineraluri
fenebi garda ramdenime siliciumiani da kiriani fenisa (niJarebis,
marjnis an miwa diatomituri (kaJovan wyalmcenareTa pigmenti))
miekuTvneba C horizonts. C fenebis masala msgavsia an ar aris msgavsi
im masalisa, romlidanac albaT niadagis zeda nawili (sadac
mimdinareobs niadagwarmomqmneli procesebi) warmoiSva. C horizontma
SesaZloa saxe icvalos maSinac ki, Tu pedogenezisis niSani ar
arsebobs. mcenareTa fesvebma SesaZloa SeaRwion C horizontebSi,
romlebic mcenaris zrda-ganviTarebisaTvis SesaniSnav garemos
warmoadgenen.
121
C fenebs miekuTvneba sedimentebi, saproliti, aramkvrivi qveSnafeni
qani da sxva geologiuri masala, romelTa mSrali natexebi wyalSi
moxvedrisas lbeba 24 saaTis ganmavlobaSi da notio mdgomareobaSi
SesaZlebelia maTi damuSaveba bariT. zogierTi niadagi formirdeba
ukve Zlier gamofitul masalaze. Tu amgvari masala ar xasiaTdeba A, E an B horizontebis kriteriumebiT, maSin igi C simboloTi
aRiniSneba. cvlilebebi ar SeiZleba iqnes miCneuli pedogenezisurad,
Tu isini ar ukavSirdebian zemoT mdebare horizontebs. kaJmiwis,
karbonatebis an TabaSiris (gamkvrivebulic ki) akumulaciebis
Semcveli fenebi SeiZleba Sediodnen C horizontebSi, Tu fena ar
ganicdis pedogenezisuri procesebis aSkara zemoqmedebas. winaaRmdeg
SemTxvevaSi igi B horizonti iqneba.
R fenebi: niadagis qveSnafeni mkvrivi qani.
graniti, bazalti, kvarciti da gamkvrivebuli kirqva an qviSa-qva
qveSnafeni qanis magaliTebia da aRiniSneba R simboloTi. R fenis
ufro mSrali natexebi an haermSrali natexebi, romlebic wyalSi
xvdeba, ar lbeba 24 sT ganmavlobaSi. R fena notio mdgomareobaSi
sakmaod Secementebulia da misi bariT damuSaveba praqtikulad
SeuZlebelia, Tumca imtvreva patar-patara natexebad. zogierTi R fena
SeiZleba dairRves Zlieri iaraRis gamoyenebiT. qveSnafen qans mcire
raodenobiT SesaZlebelia hqondes patara zomis napralebi, ris gamoc
mcenaris fesvebi Znelad aRweven masSi. napralebi SesaZloa dafaruli
an Sevsebuli iyos TixiT an sxva masaliT.
122
danarTi 2
niadagis monacemTa jgufebisa da qveerTeulebisTvis saWiro kodebi
a) Nniadagis monacemTa jgufebisTvis saWiro kodebi
AC "akrisoli" DU "durisoli" NT "nitisoli"
AB "albeluvisoli" FR "feralsoli" PH "faeoziomi"
AL "alisoli" FL "fluvisoli" PL "planosoli"
AN "andosoli" GL "gleisoli" PT "plinTosoli"
AT "anTrosoli" GY "gifsisoli" PZ "podzoli"
AR "arenosoli"' HS "histosoli" RG "regosoli"
CL "kalcisoli" KS "kaStanaziomi" SC "solonCaki"
CM "kambisoli" LP "leptosoli" SN "solonecsi"
CH "Cernoziomi" LX "liqsisoli" UM "umbrisoli"
CR "qraisoli" LV "luvisoli" VR "vertisoli"
b) niadaguri erTeulebis damatebiTi kodebi
ap "abraptik" dy "distrik" gm "grumik"
ae "acerik" dye "epidistrik" gy "gifsik"
ac "aqrik" dyh "hiperdistrik" gyh "hipergifsik" ao "aqroqsik" dyo "orTidistrik" gyw "hipogifsik" ab "albik" gp "gifsirik"
abh "hiperalbik" et "enTik"
abg "glosalbik" eu "euTrik" ha "haplik"
ax "alkalik" eun "endoeuTrik" hi "histik"
al "alik" euh "hipereuTrik" hif "fibrihistik" au "alumik" euo "orTieuTrik" his "saprihistik" an "andik" es "euTrisilik" hib "taftohistik" ana "aluandik" ht "horTik"
ans "silandik" fl "feralik" hu "humik"
aq "anTraqvik" flw "hipoferalik" hum "molihumik" am "anTrik" frh "hiperferik" huu "umbrihumik" ah "anTrofik" fr "ferik" hg "hidragrik"
ai "arik" frh "hiperferik" hy "hidrik"
ar "arenik" fi "fibrik" hk "hiperskeletik"
ad "aridik" fo "folik"
az "arzik" fv "fluvik" ir "iragrik"
fg "frajik"
fu "fulvik" ll "lamelik"
ca "kalkarik"
cc "kalcik" le "leptik"
cch "hiperkalcik" ga "garbik" len "endoleptik" ccw "hipokalcik" ge "gelik" lep ""epileptik" cco "orTikalcik" gt "gelistagnik" li "liTik"
cb "karbik" gr "gerik" lip "paraliTik" cn ""karbonatik" gi "gibsik" lx "liqsik"
ch "Cernik" gc "glacik" lv "luvik"
cl "qloridik" gl "gleik" lvw "hipoluvik" cr "qromik" gln "endogleik"
cy "qraik" glp "epigleik" mg "magnezik"
ct "kutanik" gs "glosik" mz "mazik"
gsm "moliglosik" me "melanik"
dn "densik" gsu "umbriglosik" ms "mezoTrofik"
du "durik" gz "greik" mo "molik"
123
na "natrik" pf "profondik" st "stagnik"
ni "nitik" pr "proTik" stn "endostagnik" su "sulfatik"
oh "oqrik" rd "redaqtik"
ohh "hiperoqrik" rg "rejik" ty "Takirik"
om "ombrik" rz "renZik" tf "tefrik"
rh "reik" tr "terik"
oa "oqsiaqvik" ro "rodik" ti "Tionik"
ru "rubik" tio "orTiTionik" ph "paCik" rp "rafTik" tit "protoTionik" pe "pelik" rs "rastik" tx "toqsik"
pt "petrik" tu "turbik"
ptp "epipetrik" sz "salik"
pnt "endopetrik" szn "endosalik" um "umbrik"
pc "petrokalcik" szp "episalik" ub "urbik"
pd "petrodurik" szw "hiposalik"
pg "petrogifsik" szh "hipersalik"
pp "petroplinTik" sa "saprik" vt "vetik"
ps "petrosalik" si "silik" vm "vermik"
pi "placik"' sl "silTik" vr "vertik"
pa "plajik" sk "skeletik" vi "vitrik"
pn "planik" skn "endoskeletik"
pl "plinTik" skp "episkeletik" xa "qsanTik"
plp "epiplinTik" so "sodik"
plh "hiperplinTik" son "endosodik" ye "iermik"
plo "orTiplinTik" sow "hiposodik" yes "nudiiermik" plr "paraplinTik" sd "spodik"
po "pozik" sp "spolik"
niadagis erTeulebis specifiuri kodebi
d "baTi" h "hiper" r "para"
c "kulumi" w "hipo" t "proto"
n "endo" o "orTi" b "tafto"
p "epi"
124
msoflio niadaguri resursebis angariSebi
1. Report of the First Meeting of the Advisory Panel on the Soil Map of the World, Rome, 19-23 June 1961.**
2. Report of the First Meeting on Soil Survey, Correlation and Interpretation for Latin America, Rio de Janeiro, Brazil, 28-31 May 1962.**
3. Report of the First Soil Correlation Seminar for Europe, Moscow, USSR, 16-28 July 1962.** 4. Report of the First Soil Correlation Seminar for South and Central Asia, Tashkent, Uzbekistan, USSR,
14 September-2 October 1962.** 5. Report of the Fourth Session of the Working Party on Soil Classification and Survery (Subcommission
on Land and Water Use of the European Commission on Agriculture), Lisbon, Portugal, 6-10 March 1963.**
6. Report of the Second Meeting of the Advisory Panel on the Soil Map of the World, Rome, 9-11 July 1963.**
7. Report of the Second Soil Correlation Seminar for Europe, Bucharest, Romania, 29 July-6 August 1963.**
8. Report of the Third Meeting of the Advisory Panel on the Soil Map of the World, Paris, 3 January 1964.**
9. Adequacy of Soil Studies in Paraguay, Bolivia and Peru, November-December 1963.** 10. Report on the Soils of Bolivia, January 1964.** 11. Report on the Soils of Paraguay, January 1964.** 12. Preliminary Definition, Legend and Correlation Table for the Soil Map of the World, Rome, August
1964.** 13. Report of the Fourth Meeting of the Advisory Panel on the Soil Map of the World, Rome, 16-21 May
1964.** 14. Report of the Meeting on the Classification and Correlation of Soils from Volcanic Ash, Tokyo,
Japan, 11-27 June 1964.** 15. Report of the First Session of the Working Party on Soil Classification, Survey and Soil Resources of
the European Commission on Agriculture, Florence, Italy, 1-3 October 1964.** 16. Detailed Legend for the Third Draft on the Soil Map of South America, June 1965.** 17. Report of the First Meeting on Soil Correlation for North America, Mexico, 1-8 February 1965.** 18. The Soil Resources of Latin America. October 1965.** 19. Report of the Third Correlation Seminar for Europe: Bulgaria, Greece, Romania, Turkey, Yugoslavia,
29 August-22 September 1965.** 20. Report of the Meeting of Rapporteurs, Soil Map of Europe (Scale 1:1 000 000) (Working Party on
Soil Classification and Survey of the European Commission on Agriculture), Bonn, Federal Republic of Germany, 29 November-3 December 1965.**
21. Report of the Second Meeting on Soil Survey, Correlation and Interpretation for Latin America, Rio de Janeiro, Brazil, 13-16 July 1965.**
22. Report of the Soil Resources Expedition in Western and Central Brazil, 24 June-9 July 1965.** 23. Bibliography on Soils and Related Sciences for Latin America (Ist edition), December 1965.** 24. Report on the Soils of Paraguay (2end edition), August 1964.** 25. Report of the Soil Correlation Study Tour in Uruguay, Brazil and Argentina, June- August 1964.** 26. Report of the Meeting on Soil Correlation and Soil Resources Appraisal in India, New Delhi, India, 5-
15 April 1965.** 27. Report of the Sixth Session of the Working Party on Soil Classification and Survey of the European
Commission on Agriculture, Montpellier, France. 7-11 March 1967.** 28. Report of the Second Meeting on Soil Correlation for North America, Winnipeg-Vancouver, Canada,
25 July-5 August 1966.** 29. Report of the Meeting Fifth of the Advisory Panel on the Soil Map of the World, Moscow, USSR, 20-
28 August 1966.** 30. Report of the Meeting of the Soil Correlation Committee for South America, Buenos Aires, Argentina,
12-19 December 1966.** 31. Trace Element Problems in Relation to Soil Units in Europe (Working Party on Soil Classification and
Survey of the European Commission on Agriculture), Rome, 1967.** 32. Approaches to Soil Classification, 1968.** 33. Definitions of Soil Units for the Soil Map of the World, April 1968.** 34. Soil Map of South America 1:5 000 000, Draft Explanatory Text, November 1968.**
125
35. Report of a Soil Correlation Study Tour in Sweden and Poland, 27 September-14 October 1968.** 36. Meeting of Rapporteurs, Soil Map of Europe (Scale 1:1 000 000) (Working Party on Soil
Classification and Survey of the European Commission on Agriculture), Poitiers, France 21-23 June 1967.**
37. Supplement to Definition of Soil Units for the Soil Map of the World, July 1969.** 38. Seventh Session of the Working Party on Soil Classification and Survey of the European Commission
on Agriculture, Varna, Bulgaria, 11-13 September 1969.** 39. A Correlation Study of Red and Yellow Soils in Areas with a Mediterranean Climate.** 40. Report of the Regional Seminar of the Evaluation of Soil Resources in West Africa, Kumasi, Chana,
14-19 December 1970.** 41. Soil Survey and Soil Fertility Research in Asia and the Far East, New Delhi, 15-20 February 1971.** 42. Report of the Eighth Session of the Working Party on Soil Classification and Survey of the European
Commission on Agriculture, Helsinki, Finland, 5-7 July 1971.** 43. Report of the Ninth Session of the Working Party on Soil Classification and Survey of the European
Commission on Agriculture, Chent Belgium 28-31 August 1973.** 44. First Meeting of the West African Sub-Committee on Soil Correlation for Soil Evaluation and
Management, Accra, Ghana, 12-19 June 1972.** 45. Report of the Ad Hoc Expert Consultation on Land Evaluation, Rome, Italy, 6-8 January 1975.** 46. First Meeting of the Eastern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation
Nairobi, Kenya, 11-16 March 1974.** 47. Second Meeting of the Eastern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation,
Addis Ababa, Ethiopia, 25-30 October 1976. 48. Report on the Agro-Ecological Zones Project, Vol. 1-Methodology and Results for Africa, 1978. Vol.
2-Results for Southwest Asia, 1978. 49. Report of an Expert Consultation on land Evaluation Standards for Rainfed Agriculture, Rome, Italy,
25-28 October 1977. 50. Report of an Expert Consultation on land Evaluation Criteria for irrigation, Rome, Italy, 27 February-2
March 1979. 51. Third Meeting of the Eastern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation,
Lusaka, Zambia, 18-30 April 1978. 52. Land Evaluation Guidelines for Rainfed Agriculture, Report of an Expert Consultation, 12-14
December 1979. 53. Fourth Meeting of the West African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation, Banjul,
The Gambia, 20-27 October 1979. 54. Fourth Meeting of the Eastern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation,
Arusha, Tanzania, 27 October-4 November 1980. 55. Cinquième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre africain de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Lomé, Togo, 7-12 décembre 1981. 56. Fifth Meeting of the Eastern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation, Wad
Medani, Sudan, 5-10 December 1983. 57. Sixième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre Africain de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Niamey, Niger, 6-12 février 1984. 58. Sixth Meeting of the Eastern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation,
Maseru, Lesotho, 9-18 October 1985. 59. Septième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre africain de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Ouagadougou, Burkina Faso, 10-17 novembre 1985. 60. Revised Legend, Soil Map of the World, FAO-Unesco-ISRIC, 1988. Reprinted 1990. 61. Huitième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre africain de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Yaoundé, Cameroun, 19-28 janvier 1987. 62. Seventh Meeting of the East and Southern African Sub-Committee for Soil Correlation and
Evaluation, Gaborone, Botswana, 30 March-8 April 1987. 63. Neuvième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre africain de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Cotonou, Bénin, 14-23 novembre 1988. 64. FAO-ISRIC Soil Database (SDB), 1989. 65. Eighth Meeting of the East and Southern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land
Evaluation, Harare, Zimbabwe, 9-13 October 1989. 66. World soil resources. An explanatory note on the FAO World Soil Resources Map at 1: 25 000 000
scale, 1991. Rev. 1, 1993. 67. Digitized Soil Map of the World, Volume 1: Africa, Volume 2: North and Central America. Volume
3: Central and South America, Volume 4: Europe and West of the Urals. Volume 5: North East Asia. Volume 6: Near East and Far East. Volume 7: South East Asia and Oceania. Release 1.0, November 1991.
126
68. Land Use Planning Applications. Proceeding of the FAO Expert Consultation 1990. Rome, 10-14 December 1990.
69. Dixième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre africain de corrélation des sols pour la mise en valeur des terres, Bouaké, Odienné, Côte d'Ivoire, 5-12 novembre 1990.
70. Ninth Meeting of the East and Southern African Sub-Committee for Soil Correlation and Land Evaluation, Lilongwe, Malawi, 25 November-2 December 1991.
71. Agro-ecological land resources assessment for agricultural development planning. A case study of Kenya. Resources data base and land productivity. Main Report. Technical Annex 1: Land resources. Technical Annex 2: Soil erosion and productivity. Technical Annex 3: Agro-climatic and agro-edaphic suitabilities for barley, oat, cowpea, green gram and pigeonpea. Technical Annex 4: Crop productivity. Technical Annex 5: Livestock productivity. Technical Annex 6: Fuelwood productivity. Technical Annex 7: Systems documentation guide to computer programs for land productivity assessments. Technical Annex 8: Crop productivity assessment: results at district level. 1991. Main Report 71/9: Making land use choices for district planning, 1994.
72. Computerized systems of land resources appraisal for agricultural development, 1993. 73. FESLM: an international framework for evaluating sustainable land management, 1993. 74. Global and national soils and terrain digital databases (SOTER), 1993. Rev. 1, 1995. 75. AEZ in Asia. Proceedings of the Regional Workshop on Agro-ecological Zones Mathodology and
Applications, Bangkok, Thailand, 17-23 November 1991. 76. Green manuring for soil productivity improvement, 1994. 77. Onzième réunion du Sous-Comité Ouest et Centre africain de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Ségou, Mali, 18-26 janvier 1993. 78. Land degradation in South Asia: its severity, causes and effects upon the people, 1994. 79. Status of sulphur in soils and plants of thirty countries, 1995. 80. Soil survey: perspectives and strategies for the 2Ist century, 1995. 81. Multilingual soil database, 1995. 82. Potential for forage Legumes of land in West Africa, 1995. 83. Douzième réunion du Sous-Comite Ouest et Centre African de corrélation des sols pour la mise en
valeur des terres, Bangui, République Centrafricain. 5-10 décembre 1994. 84. World reference base for soil resources, 1998.
** Out of print
127
128