ก

เอกสารประกอบการเรยน วชาวทยาศาสตร ว 21101 ชนมธยมศกษาปท 1

สาระท 3 สารและสมบตของสาร เลมท 3 สารละลายกรดและเบส

สายทพย มยม โรงเรยนจะนะชนปถมภ อ าเภอจะนะ จงหวดสงขลา ส านกงานเขตพนทการศกษามธยมศกษา เขต 16 ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

กระทรวงศกษาธการ

ก

ค าน า

เอกสารประกอบการเรยนวชาวทยาศาสตร ว21101 ชนมธยมศกษาปท 1 สาระท 3 สารและสมบตของสาร จดท าขนเพอประกอบการเรยนรายวชาวทยาศาสตร ว 21101 ชนมธยมศกษาปท 1 ตามหลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ซงไดจดท าเอกสารประกอบการเรยน รวมทงหมด 4 เลม ไดแก เลม 1 สารรอบตว เลม 2 สารละลาย เลม 3 สารละลายกรดและเบส เลม 4 สารละลายกรดและเบสในชวตประจ าวน เอกสารประกอบการเรยนวชาวทยาศาสตร ว21101 สาระท 3 สารและสมบตของสาร เลมท 3 สารละลายกรดและเบส ประกอบดวย เนอหา ภาพประกอบ กจกรรม แบบฝกหดและแบบทดสอบทเหมาะสมกบวยของผเรยนและสอดคลองกบมาตรฐาน ตวชวดและจดประสงคของการเรยนร เนนใหผเรยนสามารถเรยนรจากการฝกทกษะและปฏบตไดดวยตนเอง ตลอดทงยงสามารถศกษาคนควา แสวงหาความรความเขาใจและสามารถน าความรไปใชประโยชนในชวตประจ าวนและมเจตคตทด ในการเรยนวทยาศาสตรในระดบสงขนตอไป

ผจดท าขอขอบคณผใหค าปรกษา แนะน า ตรวจสอบในการจดท าและเรยบเรยงเอกสารไว ณ โอกาสน หวงเปนอยางยงวาเอกสารประกอบการเรยนเลมนจะเปนประโยชนส าหรบนกเรยน ครผสอนและบคคลทสนใจเปนอยางด

สายทพย มยม

ข

สารบญ

เรอง หนา ค าน า ก สารบญ ข มาตรฐานและตวชวด 1 ค าชแจงการใชเอกสารประกอบการเรยน 2 แบบทดสอบกอนเรยน 3 ตอนท 1 สมบตของสารละลายและเบส 9 กจกรรมท 3.1 ทดสอบสารละลายกรดและเบสในชวตประจ าวน 15 กจกรรมท 3.2 สมบตบางประการของสารละลายกรดและเบส 17 แบบฝกหด 3.1 สมบตของสารละลายและเบส 19 ตอนท 2 การตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลาย 20 กจกรรมท 3.3 อนดเคเตอรตรวจสอบความเปนกรดและเบส 24 แบบฝกหด 3.2 การตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลาย 27 ตอนท 3 pH ของสารละลายกรดและเบส 28 กจกรรมท 3.4 ปฏกรยาระหวางสารละลายกรดและเบส 34 แบบฝกหดท 3.3 pH ของสารละลายกรดและเบส 36 แบบทดสอบหลงเรยน 37 บรรณานกรม 43 ภาคผนวก 45

1

มาตรฐานและตวชวด

สาระท 3 สารและสมบตของสาร มาตรฐาน ว 3.1 เขาใจสมบตของสาร ความสมพนธระหวางสมบตของสารกบ

โครงสรางและแรงยดเหนยวระหวางอนภาค มกระบวนสบเสาะ หาความรและจตวทยาศาสตร สอสารสงทเรยนรและน าความร ไปใชประโยชน

ตวชวด ว 3.1 ม.1/3 ทดลองและอธบายสมบตความเปนกรด-เบสของสารละลาย ว 3.1 ม.1/4 ตรวจสอบคา pH ของสารละลายและน าความรไปใชประโยชน

จดประสงคการเรยนร 1. ทดลองและอธบายสมบตความเปนกรดและเบสของสารละลาย 2. ทดสอบและอธบายความสมพนธระหวางคาพเอช (pH) กบสมบตความเปน

กรดและเบสของสารละลายโดยใชอนดเคเตอร 3. อธบายสมบตของสารละลายกรดและสารละลายเบสทใชในชวตประจ าวน

เนอหา 1. สมบตสารละลายกรดและเบส 2. การตรวจสอบความเปนกรดและเบส 3. pH ของสารละลายกรดและเบส

2

ค าชแจงการใชเอกสารประกอบการเรยน เรอง สารละลายกรดและเบส

เอกสารประกอบการเรยนเลมน ใชเรยนดวยความสามารถของนกเรยนเอง ขอใหอานค าแนะน าและท าตามค าชแจงแตละขนตอนตงแตตนไปจนจบ นกเรยนจะไดความรอยางครบถวน โดยปฏบตตามขนตอนตอไปน

1. อานตวชวดและจดประสงคการเรยนรแลวนกเรยนจะรวา เมอเรยนจบแลวนกเรยนจะมความรและสามารถท าอะไรไดบาง

2. ท าแบบทดสอบกอนเรยนตามความเขาใจของนกเรยนไปกอน แมค าตอบจะผดบางกไมเปนไร ถานกเรยนศกษาเนอหาตอไป นกเรยนจะตอบไดถกตองในตอนทาย

3. เอกสารประกอบการเรยนเลมน จะเสนอเนอหาเปนสวนยอยๆ ตอเนองกนนกเรยนจงไมควรเปดขามหนา เพราะเนอหาจะไมตอเนองกน

4. เนอหาแตละสวนจะมแบบฝกหดใหนกเรยนทดลองท า เพอตรวจสอบความร ความเขาใจ ขอใหนกเรยนเขยนค าตอบลงในกระดาษเปลาทนกเรยนควรจะเตรยมไว เพอตรวจค าตอบกบเฉลยในภาคผนวก

5. ถาตอบค าถามในแบบฝกหดถกตอง แสดงวานกเรยนเขาใจดแลว ใหศกษาเนอหาในหนาตอไป แตถาตอบค าถามไมถกตอง นกเรยนควรจะยอนกลบไปศกษาเนอหาใหเขาใจแลวตอบค าถามใหม จนกวาค าตอบจะถกตอง แลวจงศกษาเนอหาในหนาตอไป

6. ท าแบบทดสอบหลงเรยนเพอตรวจสอบความรความเขาใจ หากนกเรยนตอบ ไมถกตองเปนสวนมาก นกเรยนควรทบทวนเนอหาทงหมดอกครงเพอประโยชนตอตวนกเรยนเอง

7. นกเรยนควรซอสตยตอตนเอง โดยไมดเฉลยค าตอบกอน

3

แบบทดสอบกอนเรยน

ค าชแจง ใ หนกเรยนเลอกค าตอบทถกทสดแลวท าเครองหมาย X

1. ขอใดตอไปนเปนสมบตของกรด

1. มรสเปรยว 2. ท าปฏกรยากบโลหะเกดแกส 3. ท าปฏกรยากบหนปนเกดแกสและหนปนสกกรอน 4. เปลยนสสารละลายฟนอลฟทาลนจากไมมสเปนสชมพ ขอทถกทสดคอ ก. 1, 2, 4 ข. 1, 2, 3 ค. 2, 3, 4 ง. 1, 3, 4 ใชขอมลตอไปน ตอบค าถามขอ 2-3

สาร

สถานะ ผลการทดลองกบกระดาษลตมส สแดง สน าเงน

A B C D

ของแขง ของเหลว แกส

ของเหลว

- -

น าเงน ไมเปลยนส

- แดง

ไมเปลยนส ไมเปลยนส

2. สารใดทไมสามารถทดสอบความเปนกรด-เบสได ก. A ข. B ค. C ง. D

4

3. สารใดมสภาพเปนกลาง ก. A ข. B ค. C ง. D 4. อนดเคเตอรเปนสารทใชบอกเกยวกบเรองใด ก. การเปลยนสของสารละลาย ข. ความสามารถในการละลาย ค. ความสามารถในการน าไฟฟา ง. ความเปนกรด-เบสของสารละลาย 5. ขอใดบอกคา pH ไดถกตอง ก. พเอชมเตอร ข. กระดาษลตมส ค. สารละลายฟนลฟทาลน ง. ยนเวอรซลอนดเคเตอร 6. ขอใดอธบายความสมพนธระหวางคา pH กบระดบความเปนกรดไดถกตองทสด ก. กรดออนมคา pH นอย ข. กรดแกมคา pH มากกวากรดออน ค. สารละลายกรดมคา pH เทากบ7 ง. สารละลายกรดมคา pH มากกวา 7

5

7. น าสารละลาย X มาใสบกเกอร 2 ใบ เทาๆ กน แลวทดลองดงน ใบท 1 เตมกรดลงไปจะเปลยนเปนสเหลอง ใบท 2 เตมเบสลงไปจะเปลยนเปนสน าเงน สารละลาย X คอสารละลายใด ก. น าบรสทธ ข. สารละลายกรด ค. สารละลายเบส ง. สารละลายอนดเคเตอร

ใชขอมลตอไปนตอบต าถามขอ 8

ชนดของอนดเคเตอร ชวง pH สทเปลยน A B C D

2.9-4.0 3.8-5.4 6.0-7.6 8.0-9.6

แดง-เหลอง เหลอง-น าเงน เหลอง-น าเงน ไมมส-สชมพ

8. จากขอมลถาน าสารละลายทม pH 9.0 มา 4 บกเกอร แตละบกเกอรเตมอนดเคเตอร แตละชนด บกเกอรละ 1 ชนด จะไดสใดตามล าดบ ก. A-แดง B-น าเงน C-เหลอง D-ไมมส ข. A-เหลอง B-น าเงน C-น าเงน D-ชมพออน ค. A-สม B-เขยว C-เขยว D-ชมพออน ง. A-แดง B-เขยว C-น าเงน D-ชมพออน

6

ใชตารางตอไปนตอบค าถามขอ 9-10

อนดเคเตอร ชวง pH ของการเปลยนส สทเปลยน เมทลเยลโล เมทลออเรนจ เมทลเรด ลตมส บรอมไทมอลบล ฟนอลเรด ฟนอลฟทาลน

2.9-4.0 3.2-4.4 4.2-6.3 5.0-8.0 6.0-7.6 6.8-8.4

8.3-10.0

แดง-เหลอง แดง-เหลอง แดง-เหลอง แดง-น าเงน เหลอง-น าเงน เหลอง-แดง ไมมส-ชมพเขม

9. เมอหยดฟนอลเรดลงในสารละลาย A ซงม pH 8.8 จะเกดสใด ก. สม ข. แดง ค. เหลอง ง. สมแดง 10. เมอหยดเมทลเรดลงในสารละลาย B จะใหสเหลอง สารละลาย B ม pH เทาใด และมสมบตอยางไร ก. นอยกวา 4.2 เปนกรด ข. 6.3 เปนกลางและเบส ค. 4.2 – 6.3 เปนกรดและกลาง ง. มากกวา 6.3 เปนกรด กลางหรอเบสกได 11. ฝนกรดทมกเกดในเมองใหญๆ เกดจากการมแกสใดในบรรยากาศมาก ก. คารบอนไดออกไซดและคารบอนมอนอกไซด ข. ซลเฟอรไดออกไซดและไนโตรเจนไดออกไซด ค. ซลเฟอรไดออกไซดและคารบอนไดออกไซด ง. คารบอนมอนอกไซดและไนโตรเจนไดออกไซด

7

12. กรด-เบส ทใชอยในชวตประจ าวนสวนใหญเปนสารพวกใด ก. สารเนอเดยวประเภทคอลลอยด ข. สารเนอเดยวประเภทสารละลาย ค. สารเนอเดยวประเภทสารบรสทธ ง. สารเนอผสมประเภทสารแขวนลอย 13. ขอใดตอไปนเปนสมบตของเบส 1. มรสฝาด 2. มคา pH ต ากวา 7 3. เปลยนสกระดาษลตมสสแดงเปนสน าเงน 4. เปลยนสกระดาษลตมสสน าเงนเปนสแดง 5. ท าใหอนดเคเตอรฟนอลฟทาลนเปนสชมพ ก. 1,3,5 ข. 1,2,3 ค. 1,4,5 ง. 1,2,3,5 14. ถาตองการทราบวา กรดในขวด A หรอในขวด B เปนกรดจากพชหรอไม ตองใชสารใดทดสอบ ก. น าปนใส ข. สารละลายฟนอลฟทาลน ค. สารละลายเจนเชยนไวโอเลต ง. กระดาษลตมสสแดงและสน าเงน 15. ขอใดบอกคา pH ไดถกตอง ก. พเอชมเตอร ข. กระดาษลตมส ค. สารละลายฟนลฟทาลน ง. ยนเวอรซล อนดเคเตอร ………………………………………………………………………………………

8

เลมท 3 สารละลายกรดและเบส

ตอนท 1 สมบตของสารละลายกรดและเบส ตอนท 2 การตรวจสอบความเปนกรด-เบส

ของสารละลาย ตอนท 3 pH ของสารละลายกรดและเบส

9

ตอนท 1 สมบตของสารละลายกรดและเบส

เลมท 3 สารละลายกรดและเบส

จดประสงคการเรยนร

1. ทดสอบสารละลายกรดและเบสในชวตประจ าวนดวยกระดาษลตมส 2. จดกลมสาระละลายกรดและเบสโดยใชสมบตการเปลยนสของกระดาษ

ลตมสเปนเกณฑ 3. ทดสอบและอธบายความสมพนธระหวางคา pH กบสมบตความเปน

กรด-เบสของสารละลายโดยใชอนดเคเตอร 4. อธบายวธปรบคาความเปนกรดและเบสของสารละลายโดยการเตมสารทมสมบตตรงขาม

สมบตของสารละลายกรดและเบส

สารละลายกรด(Acid Solution) สารละลายกรดคอสารละลายทกรดละลายในน า (กรดเปนตวละลาย น าเปนตวท าละลาย)ซงสามารถแตกตวใหไฮโดรเจนไอออน (H+) เมอละลายน า

สมบตของสารละลายกรด สมบตของสารละลายกรดมดงน 1. มรสเปรยว เชน น ามะนาว น าสมสายช วตามนซ เปนตน 2. เปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนเปนสแดง

10

ภาพท 1 การเปลยนสของกระดาษลตมส

ทมา : http://www.lks.ac.th/student/kroo_su/chem22/life.htm

3. ท าปฏกรยากบโลหะ ยกเวน ทองค า เงน ทองค าขาว ท าใหโลหะผกรอนและไดแกสไฮโดรเจน(H2) เชน ปฏกรยาของโลหะสงกะสกบกรดเกลอ จะได เกลอซงคคลอไรดและแกสไฮโดรเจนดงสมการ

Zn + HCl ZnCl2 + H2

ดงนน โลหะ + กรด เกลอ + แกสไฮโดรเจน

โลหะทเกดปฏกรยา เชน สงกะส(Zn) แมกนเซยม(Mg) ทองแดง(Cu) เหลก(Fe) อะลมเนยม (Al) เปนตน

4. ท าปฏกรยากบสารประกอบคารบอเนต (XCO3 : X คอธาตโลหะใดๆ) เชน หนปน โซเดยมไฮโดรเจนคารบอเนตหรอผงฟไดแกสคารบอนไดออกไซด เชนปฏกรยาของหนปนกบกรดเกลอ จะไดแคลเซยมคลอไรด น าและแกสคารบอนไดออกไซด ดงสมการ

CaCO3 + 2HCl CaCl2 + H2O + CO2

ดงนน คารบอเนต + กรด เกลอ + น า + คารบอนไออกไซด

11

5. สารละลายกรดสามารถน าไฟฟาได 6. ท าปฏกรยากบเบสไดเกลอและน าเรยกปฏกรยานวา ปฏกรยาสะเทน เชน ปฏกรยาของกรดเกลอกบโซเดยมไฮดรอกไซด ไดโซเดยมคลอไรดและน า ดงสมการ

HCl + NaOH NaCl + H2O

ดงนน กรด + เบส เกลอ + น า

ประเภทของกรด กรดแบงเปน 2 ประเภทใหญๆ คอ 1. กรดอนทรย เปนกรดทไดจากสงมชวต เชน พชและจลนทรยหรอจากการ

สงเคราะห เชน HCOOH กรดฟอรมกหรอกรดมด เปนกรดทอยในมด เชน มดแดง CH3COOH กรดแอซตกหรอกรดน าสมไดจากการหมกแปงหรอน าตาลโดยใชจลนทรย เชน น าสมสายช C6H8O7 กรดซตรกหรอกรดมะนาว เปนกรดทอยในผลไมทมรสเปรยว เชน สม มะนาว C6H8O6 กรดแอสคอรบกหรอวตามนซ มในผลไมทมรสเปรยว เชน สม มะนาว ฝรง มะขามปอม C3H6O3กรดแลกตกเชนน านม C14H10O9 กรดแทนนก เชน ชา

C6H8O6 กรดแอสคอรบกหรอวตามนซ มในผลไมทมรสเปรยว เชน สม มะนาว ฝรง มะขามปอม

C3H6O3 กรดแลกตกเชนน านม C14H10O9 กรดแทนนก เชน ชา

12

ภาพท 2 กรดอนทรย

ทมา : http://nutoonina.tripod.com/01.htm

2. กรดอนนทรยหรอกรดแรธาตเปนกรดทเกดจากแรธาตไมไดมาจากสงมชวต ดงนนอ านาจการกดกรอนจงสงกวากรดอนทรยและบางชนดกเปนกรดแกซงมอ านาจการกดกรอนสง เชน H2SO4 กรดซลฟวรกหรอกรดก ามะถน เชน ผงซกฟอก แบตเตอรรถยนต ปย HCl กรดไฮโดรคลอรกหรอกรดเกลอ เชน น ายาลางหองน า H2CO3 กรดคารบอนก เชน น าโซดา น าอดลม

ภาพท 3 ตวอยางผลตภณฑทมความเปนกรด

ทมา : http://www.codsana.com/ad-4d4d1d93e216a7b36d02c82b.html

13

สารละลายเบส (Base Solution) สารละลายเบส คอ สารละลายทเบสละลายในน า (เบสเปนตวละลาย น าเปน

ตวท าละลาย)ซงสามารถแตกตวใหไฮดรอกไซดไอออน (OH-) เมอละลายน า

สมบตของสารละลายเบส สมบตของสารละลายเบส มดงน 1. มรสฝาด ขม 2. มสมบตลนมอ เชน สบ ผงซกฟอก 3. เปลยนสของกระดาษลตมสจากสแดงเปนสน าเงน 5. ผสมกบน ามนหรอไขมน จะไดสบและกลเซอรอล เรยกปฏกรยานวา

ปฏกรยาการเกดสบ(saponificationreaction) 6. สารละลายเบสน าไฟฟาได

7. ท าปฏกรยากบเกลอแอมโมเนย (NH4Y : Y = ธาตโลหะ) เชน แอมโมเนยมคลอไรด (NH4Cl) จะไดน าและแอมโมเนย (NH3) เปนผลตภณฑเสมอ เชน ปฏกรยาของดางคลหรอโซเดยมไฮดรอกไซด (NaOH) กบเกลอแอมโมเนยมคลอไรด

NaOH + NH4Cl NaCl + NH3 + H2O

เบส เกลอแอมโมเนยม โซเดยมคลอไรด แอมโมเนย น า ดงนน เบส + เกลอแอมโมเนย เกลอ + แอมโมเนย + น า

8. ท าปฏกรยากบโลหะบางชนด เชน อะลมเนยม(Al)และสงกะส(Zn) จะไดแกสไฮโดรเจน(H2) ดงสมการ

6NaOH + 2Al 2Na3AlO3 + 3H2 โซเดยมไฮดรอกไซด อะลมเนยม โซเดยมอะลมเนต ไฮโดรเจน

4NaOH + 2Zn 2Na3ZnO2 + H2 โซเดยมไฮดรอกไซด สงกะส โซเดยมซงกเคต ไฮโดรเจน

ดงนน เบส + อะลมเนยมหรอสงกะส เกลอ + แกสไฮโดรเจน

14

9. ท าปฏกรยากบกรดไดเกลอและน าดงสมการ HCl + KOH KCl + H2O

กรดไฮโดรคลอรก โพแทสเซยม- โพแทสเซยม- น า ไฮดรอกไซด คลอไรด

ดงนน กรด + เบส เกลอ + น า

ตาราง 3.1 เปรยบเทยบสมบตโดยทวไปของสารละลายกรดและเบส

สมบต สารละลายกรด สารละลายเบส 1. รสชาต 2. ทดสอบดวยกระดาษลตมส 3. ทดสอบกบฟนอลฟทาลน 4. ท าปฏกรยากบโลหะ 5. ท าปฏกรยากบ สารคารบอเนต 6. ท าปฏกรยากบกรดหรอเบส 7. ท าปฏกรยากบ เกลอแอมโมเนยม 8. รวมตวกบไขมน หรอน ามนพช 9. การน าไฟฟา 10. คา pH

เปรยว เปลยนจากสน าเงนเปนแดง ไมเปลยนส เกดแกสไฮโดรเจน โลหะผกรอน เกดแกสคารบอนไดออกไซด ไดเกลอและน า หรอเกลออยางเดยว ไมท าปฏกรยา ไมท าปฏกรยา น าไฟฟาได นอยกวา 7

ฝาด เปลยนจากสแดงเปนน าเงน เปนสชมพเขม ไมท าปฏกรยา ยกเวน อะลมเนยมและสงกะส ไมท าปฏกรยา ไดเกลอและน า หรอเกลออยางเดยว เกดแกสแอมโมเนย เกลอ และน า ไดสบ น าไฟฟาได มากกวา 7

15

กจกรรม 3.1 ทดสอบสารละลายกรดและเบสในชวตประจ าวน

จดประสงคของกจกรรม 1. ทดสอบสารละลายกรดและเบสในชวตประจ าวนดวยกระดาษลตมสได 2. จดกลมสาระละลายกรดและเบสโดยใชสมบตการเปลยนสของกระดาษลตมสเปนเกณฑได

วสดอปกรณและสารเคม 1. นมเปรยว 2. น าสมสายช 3. น ายาลางหองน า 4. ยาลดกรด 5. น าสบ 6. น ายาเชดกระจก 7. น ากลน 8. น าปนใส 9. น ายาลางจาน

วธท ากจกรรม 1. น าสารละลายตวอยาง ไดแก นมเปรยว น าสมสายช สารเคมลางหองน า

ยาลดกรด น าสบ น ายาเชดกระจก น ากลน น าปนใส น ายาลางจาน ตวอยางละ 5 หยด ใสลงในถาดหลมพลาสตก หลมท 1– 9 ตามล าดบ

2. ท าการทดสอบสารตวอยางในขอ 1 ดวยกระดาษลตมสสแดงและสน าเงน

16

สมมตฐาน

...........................................................................................................................................

ตวแปร ตวแปรตน............................................................................................................. ตวแปรตาม.............................................................................................................

ผลการท ากจกรรม

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

สรปผลการท ากจกรรม ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

17

กจกรรมท 3.2 สมบตบางประการของสารละลายกรดและเบส

จดประสงคของกจกรรม 1. ทดลองและอธบายสมบตทางเคมของสารละลายกรดและเบสโดยท าปฏกรยากบสารบางชนดได 2. อธบายผลของปฏกรยาของสารละลายกรดและเบสกบสารบางชนดได

วสดอปกรณและสารเคม

รายการ ปรมาณตอกลม 1. สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด 0.5mol/dm3 2. สารละลายกรดไฮโดรคลอรก 0.5mol/dm3

3. โลหะสงกะสและโลหะอะลมเนยม ขนาด 0.5 x 0.5 cm 4. เปลอกไขหรอหนปน 5. กระดาษลตมสสแดงและสน าเงน 6. กระดาษทรายละเอยด 7. กระจกนาฬกา 8. แทงแกวคนสาร 9. หลอดทดลองขนาดกลาง 10. ทวางหลอดทดลอง

10 cm3

10 cm3 อยางละ 2 ชน

6 ชน อยางละ 1 กลอง

1 แผน 1 อน 1 อน

8 หลอด 1 อน

18

สมมตฐาน

...........................................................................................................................................

ตวแปร ตวแปรตน............................................................................................................. ตวแปรตาม.............................................................................................................

บนทกผลการท ากจกรรม

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

สรปผลการท ากจกรรม ………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….

19

แบบฝกหด 3.1 สมบตของสารละลายกรดและเบส

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามโดยเตมขอความทถกตองลงไปในชองวางใหสมบรณ

1. จงเปรยบเทยบสมบตของสารละลายกรดและเบส( 3 คะแนน)

ตอบ ....................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 2. อธบายและยกตวอยางปฏกรยาของกรดและเบสทสามารถน าไปใชในชวตประจ าวน

( 5 คะแนน) ตอบ ....................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................. .... 3. ในการใชสารละลายกรดและเบสมขอควรระวงอยางไรบาง( 2 คะแนน)

ตอบ ....................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

20

ตอนท 2 การตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลาย

เลมท 3 เรอง สารละลายกรดและเบส

จดประสงคการเรยนร 1. ทดสอบความเปนกรดและเบสของสารละลายโดยใชอนดเคเตอร

2. บอกความหมายของอนดเคเตอรส าหรบกรดและเบสพรอมทงยกตวอยาง

การตรวจสอบความเปนกรดและเบส การตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลายสามารถตรวจสอบไดดวย

อนดเคเตอรซงเปนสารทใชบอกสมบตบางอยางในปฏกรยาเคมโดยการเปลยนสหรอการเปลยนแปลงสมบตบางอยางทมองเหนได สารทน ามาใชในการตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลายตางๆ เรยกวา" อนดเคเตอรส าหรบกรด-เบส (acid-base indicator)"

อนดเคเตอร (Indicator) อนดเคเตอร (indicator) คอ สารทใชตรวจสอบไฮโดรเนยมไอออน (H3O

+) และไฮดรอกไซดไอออน (OH- )ได เนองจากสารละลายทเปนกรดจะมความเขมขนของไฮโดรเนยมไอออนมากกวาสารละลายทเปนเบส กรดเปนสารประกอบไฮโดรเจนเมอละลายอยในน าจะแตกตวใหไฮโดรเนยมไอออน เชน HNO3 + H2O H3O

+ + NO3-

เบสเปนไฮดรอกไซดของโลหะหรออนมลทมคาเทยบเทาโลหะซงเมอละลายอยในน าจะแตกตวใหไฮดรอกไซดไอออน เชน

NH3 + H2O NH4+ + OH-

21

อนดเคเตอรแตละชนดจะมการตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลายแตกตางกน อนดเคเตอรทนยมใชกนมากม 2 ประเภท คอ กระดาษลตมสและ ยนเวอรซลอนดเคเตอร 1. กระดาษลตมส เปนอนดเคเตอรทรจกกนด กระดาษลตมสม 2 ส ไดแก กระดาษลตมสสแดงและกระดาษลตมสสน าเงน

ภาพท 3.4 กระดาษลตมสสแดงและกระดาษลตมสสน าเงน ทมา : http://www.lks.ac.th/student/kroo_su/chem22/life.htm

เมอใชกระดาษลตมสตรวจสอบสารละลายจะสามารถจ าแนกสารไดเปน 3 ประเภท ดงน 1. สารละลายทมสมบตเปนกรดจะเปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนไปเปนสแดง 2. สารละลายทมสมบตเปนเบสจะเปลยนสกระดาษลตมสจากสแดงไปเปนสน าเงน 3. สารละลายทมสมบตเปนกลางจะไมท าปฏกรยากบกระดาษลตมสทงสน าเงนและสแดง กระดาษลตมสจงไมเปลยนส

22

สกระดาษลตมส สแดง สน าเงน

กรด ไมเปลยนแปลง เปลยนเปนสแดง

กลาง ไมเปลยนแปลง ไมเปลยนแปลง

เบส เปลยนเปนสน าเงน ไมเปลยน

ภาพท 3.5 การบอกความเปนกรดและเบสโดยสของกระดาษลตมส ทมา : http://vichakarn.triamudom.ac.th/comtech/studentproject/sci/acid/indicator.html

2. ยนเวอรซลอนดเคเตอรเปนอนดเคเตอรทมการเปลยนสเกอบทกคา pH จงใชทดสอบหาคา pH ไดด อนดเคเตอรชนดนมทงแบบทเปนกระดาษและแบบสารละลาย

ภาพท 3.6 กระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร

ทมา : http://tc.mengrai.ac.th/Kristtika/page8.htm

23

ภาพท 3.7 การเปลยนสของกระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร

ทมา : http://tc.mengrai.ac.th/Kristtika/page8.htm

24

กจกรรมท 3.3 อนดเคเตอรตรวจสอบความเปนกรดและเบส

จดประสงคของกจกรรม 1. ตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลายดวยอนดเคเตอรส าหรบกรด

และเบสชนดตางๆ และสาระลายสทสกดจากพชบางชนด 2. เปรยบเทยบสของอนดเคเตอรแตละชนดในสารละลายกรดและสารละลายเบส 3. อธบายการใชสารสทสกดจากพชเปนอนดเคเตอรส าหรบกรดและเบส 4. บอกความหมายของอนดเคเตอรส าหรบกรดและเบสพรอมยกตวอยางประกอบ

วสดอปกรณและสารเคม

รายการ ปรมาณตอกลม 1. น าสมสายช 2. สารละลายน าตาล 3. สารละลายผงฟ 0.1 mol/dm3

4. สารละลายกรดไฮโดรคลอรก 0.1 mol/dm3 5. สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด 0.1 mol/dm3

6. สารละลายบรอมไทมอลบลในเอทานอล 7. สารละลายเมทลออเรนจ 8. สารละลายฟนอลฟทาลน 9. สารละลายสทสกดจากพช 10. กระดาษลตมสสแดงและสน าเงน 11. กระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร 12.บกเกอร ขนาด 100 cm3

10 cm3 10 cm3 10 cm3 10 cm3 10 cm3 10 cm3 10 cm3 10 cm3 10 cm3 1 กลอง 1 กลอง

1 ใบ

25

13. หลอดหยด 14. กระบอกตวง ขนาด 10 cm3 15. แทงแกวคนสาร 16. ถาดหลมพลาสตก

1 อน 1 ใบ 1 อน

1 ใบ

วธท ากจกรรม 1. สกดสของดอกอญชนหรอกะหล าปลมวง โดยใชน าเปนตวท าละลาย 2. ใสน าสมสายชลงในถาดหลมพลาสตก 5 หลม หลมละ 5 หยด ทดสอบความเปนกรดและเบสดวยกระดาษลตมส บนทกผล 3. เตมสารละลายบรอมไทมอลบล ฟนอลฟทาลน เมทลออเรนจและยนเวอรซลอนดเคเตอรและสารละลายสทสกดจากพชในขอ 1 ลงในหลมท 1 2 3 4 และ 5 ตามล าดบ สงเกตการเปลยนแปลงและบนทกผล 4. ท าการทดลองเชนเดยวกบขอ 2 และ 3 แตเปลยนจากน าสมสายชเปน กรดไฮโดรคลอรก โซเดยมไฮดรอกไซด สารละลายผงฟและสารละลายน าตาล ตามล าดบ สงเกตการเปลยนแปลงและบนทกผล

สมมตฐาน

...........................................................................................................................................

ตวแปร ตวแปรตน............................................................................................................. ตวแปรตาม.............................................................................................................

26

ผลการท ากจกรรม

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

สรปผลการท ากจกรรม ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

27

แบบฝกหด 3.2 การตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลาย

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามโดยเตมขอความทถกตองลงไปในชองวางใหสมบรณ

1. จงเปรยบเทยบสมบตของกระดาษลตมสกบยนเวอรซลอนดเคเตอร ( 2 คะแนน) ตอบ ....................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... ....................................................................................................................................... .... 2. จงอธบายความหมายของอนดเคเตอรส าหรบกรดและเบส (1 คะแนน)

ตอบ ....................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................. ....

28

ตอนท 3 pH ของสารละลายกรดและเบส

เลมท 3 สารละลายกรดและเบส

จดประสงคการเรยนร 1. ทดสอบและอธบายความสมพนธระหวางคา pH กบสมบตความเปนกรด

และเบสของสารละลายโดยใชอนดเคเตอร 2. อธบายการปรบคาความเปนกรดและเบสของสารละลายโดยการเตมสารละลายทมสมบตตรงขาม 3. ยกตวอยางการใชประโยชนของปฏกรยาระหวางกรดกบเบสในชวตประจ าวน

คา pH ของสารละลายกรดและเบส คา pH (potential of Hydrogen ion concentration) หมายถง คาทก าหนดขนเพอใชบอกความเปนกรดเบสของสารละลาย โดยทวไป คา pH จะอยในชวง 1-14 สารละลายทมคา pH ต ากวา 7 จะมสมบตเปนกรด สารละลายทมคา pH เทากบ 7 จะมสมบตเปนกลาง สารละลายทมคา pH มากกวา 7 จะมสมบตเปนเบส

ภาพท 3.8 คา pH ของสารละลายกรดและเบส ทมา : http://www.lesa.biz/earth/hydrosphere/water-properties

29

ตาราง 3.2 ตวอยางคา pH ของสารบางชนด

สาร ชวงคา pH น ายอยในกระเพาะปสสาวะ 1.6 – 2.5 น าสมสายช 2.5 – 3.5 น ามะนาว 2.8 – 3.4 น าอดลม 3.0 – 4.0 น ามะเขอเทศ 3.8 – 4.0 กาแฟด า 4.8 – 5.2 น าฝน 5.6 – 6.0 น าปสสาวะ 5.5 – 7.0 น าลาย 6.2 – 7.4 นมสด 6.5 – 7.0 น าประปา 6.5 – 8.0 เลอด 7.35 – 7.45 ไขแดง 7.8 – 8.0 น าทะเล 7.8 – 8.2 น าด 7.8 – 8.6 อาหารธาต 9.0 – 9.5

ทมา : http://school.obec.go.th/huyhang/sasan/H_san/test8.htm

อนดเคเตอรแตละชนดในสารละลายกรดและเบสจะมคา pH แตกตางกน โดยมชวงการเปลยนสของอนดเคเตอรตามคา pH ของสารนน

30

ภาพท 3.9 ภาพแสดงสของอนดเคเตอรแตละชนด ทมา : http://ujutchemical.exteen.com/20060911/entry-3

ตาราง 3.3 ชวงการเปลยนสของอนดเคเตอรบางชนด

อนดเคเตอร ชวง pH ทเปลยนส สทเปลยน เมทลออเรนจ เมทลเรด ลตมส บรอมไทมอลบล ฟนอลเรด ฟนอลฟทาลน

3.1 - 4.4 4.2 - 6.3 5.0 - 8.0 6.0 - 7.6 6.8 - 8.4

8.3 – 10.0

แดง - เหลอง แดง - เหลอง แดง - น าเงน เหลอง - น าเงน เหลอง - แดง

ไมมส - ชมพเขม

31

จากตารางสามารถแปลความหมายอนดเคเตอรไดดงน เชน 1. เมทลเรด

ชวง pH ทเปลยนสคอ 4.2-6.3 สทเปลยน คอ แดง-เหลอง หมายถง ถาสารละลายม pH ต ากวา 4.2 จะม

สแดง

ถาสารละลายม pH ชวง 4.2-6.3 จะมสสม(สผสมของสแดงกบสเหลอง) ถาสารละลายม pH มากกวา 6.3 จะมสเหลอง

สรป

pH

แดง สม เหลอง < 4.2 ชวง 4.2– 6.3 > 6.3

2. ฟนอลฟทาลน ชวง pH ทเปลยนส คอ 8.3 - 10.0 สทเปลยน คอ ไมมส-ชมพ หมายถง ถาสารละลายม pH ต ากวา 8.3 จะไมมส ถาสารละลายม pH อยในชวง 8.3-10.0 จะมสชมพออน(ไมมสผสมกบสชมพ) ถาสารละลายม pH มากกวา 10.0 จะมสชมพเขม

สรป pH

ไมมส สม ชมพ

< 8.3 ชวง 8.3 – 10.0 > 10.0

4.2 6.3

8.3 10.0

32

ตวอยาง ถาตองการทดสอบสารละลาย X โดยการเตมฟนอลฟทาลน พบวา มสชมพสารละลาย X ม pH เทาใด ตอบ การใชอนดเคเตอรจะบอกไดเปนชวง pH ทเปลยนส ดงนนสารละลาย X เปลยนเปนสชมพในฟนอลฟทาลน เพราะฉะนนสารละลาย X จงมคา pH มากกวา 10

พเอชมเตอร (pH meter) พเอชมเตอร (pH meter) เปนเครองมอทสามารถตรวจวดคา pH ของสารละลาย

ไดเปนเวลานานตดตอกน ท าใหตรวจสอบการเปลยนแปลงความเปนกรดและเบสของสารละลายได และคา pH ทอานไดจะมความละเอยดมากกวาการใชอนดเคเตอร

ภาพท 3.6พเอชมเตอร ทมา : http://www.maceducation.com/e-knowledge/2412212100/15.htm

33

ปฏกรยาของสารละลายกรดและเบส เมอน ากรดและเบสทมความแรงใกลเคยงกน เชน กรดไฮโดรคลอรกและ

โซเดยมไฮดรอกไซดมาท าปฏกรยากน แลวตรวจสอบความเปนกรดและเบสดวยกระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร ไดผลดงน

สารละลายเรมตน คา pH ทวดได

กรดไฮโดรคลอรกเจอจาง 1 โซเดยมไฮดรอกไซดเจอจาง 14

สารละลายกรดไฮโดรคลอรก + สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด คา pH ทวดได 20 หยด + 5 หยด 2.2 20 หยด + 10 หยด 3.5 20 หยด + 15 หยด 5.5 20 หยด + 20 หยด 7.0 สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด + สารละลายกรดไฮโดรคลอรก คา pH ทวดได 20 หยด + 5 หยด 12.1 20 หยด + 10 หยด 10.2 20 หยด + 15 หยด 8.5 20 หยด + 20 หยด 7.0 จากขอมลสรปไดวา 1. เมอเตมสารละลายเบสลงในสารละลายกรด เปนการเพมคา pH และการเตมสารละลายกรดลงในสารละลายเบส เปนการลดคา pH 2. การเปลยนคา pH จะเปลยนคาเรวเมอสารละลายใกลจะเปนกลาง คอ คา pH ยงใกล 7 จะยงเปลยนคาไดเรว

34

. กจกรรมท 3.4 ปฏกรยาระหวางสารละลายกรดและเบส

จดประสงคของกจกรรม 1. ทดสอบและอธบายความสมพนธระหวางคา pH กบสมบตความเปนกรด เบสของสารละลายโดใชอนดเคเตอร 2. อธบายวธปรบคาความเปนกรดและเบสของสารละลายโดยการเตมสารทมสมบตตรงขาม

วสดอปกรณและสารเคม

รายการ ปรมาณตอกลม 1. สารละลายกรดไฮโดรคลอรก 0.1 mol/dm3 2. โซเดยมไฮดรอกไซด 0.1 mol/dm3 3. กระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร 4. หลอดทดลองขนาดเลก 5. บกเกอร ขนาด 50 cm3 6. หลอดหยด 7. แทงแกวคนสาร 8. กระจกนาฬกา 9. ทตงหลอดทดลอง

1 cm3 1 cm3 1 หลอด 2 หลอด 2 ใบ 1 อน 1 อน 1 อน 1 อน

วธท ากจกรรม 1. เตมสารละลายกรดไฮโดรคลอรก(กรดเกลอ) เจอจาง 20 หยด ในหลอดทดลองขนาดเลก ตรวจสอบ pH ของสารละลายดวยกระดาษยนเวอรซลอนดเคเตอร บนทกผล 2. ตรวจสอบ pH ของสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด(โซดาไฟ) เจอจาง

35

สมมตฐาน

...........................................................................................................................................

ตวแปร ตวแปรตน............................................................................................................. ตวแปรตาม.............................................................................................................

บนทกผลกจกรรม

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

...........................................................................................................................................

อภปรายผลการท ากจกรรม ............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................

36

แบบฝกหดท 3.3 pH ของสารละลายกรดและเบส

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามโดยเตมขอความทถกตองลงไปในชองวางใหสมบรณ 1. สารละลายฟนอลฟทาลน ไมมสในสารละลายทเปนกรดและเปนกลาง แตมสชมพ ในสารละลายทเปนเบส ถาอยากทราบวา สาร A เปนสารไมมส มสมบตเปนกรด หรอเบส โดยทดสอบกยสารละลายฟนอลฟทาลน นกเรยนจะตงสมมตฐานวา อยางไร ( 2 คะแนน) ตอบ………………………………………………………………………………….. ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 2. ในการทดลองผสมกรดซลฟวรกกบโพแทสเซยมไฮดรอกไซด เพอใหสารละลายม สมบตเปนกลาง ถาเตมน าอดลมลงไปในกรดซลฟวรก ผลการทดลองจะเปนอยางไร ( 2 คะแนน) ตอบ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… 3. จากความรเรองการปรบสภาพความเปนกรดและเบสของสารดวยการเตมสารทม สมบตตรงขาม สามารถน าไปใชในชวตประจ าวนไดอยางไร ( 3 คะแนน) ตอบ……………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………………

37

แบบทดสอบหลงเรยน

ค าชแจง ใหนกเรยนเลอกค าตอบทถกทสดแลวท าเครองหมาย X 1. ขอใดตอไปนเปนสมบตของกรด 1. มรสเปรยว 2. ท าปฏกรยากบโลหะเกดแกส 3. ท าปฏกรยากบหนปนเกดแกสและหนปนสกกรอน 4. เปลยนสสารละลายฟนอลฟทาลนจากไมมสเปนสชมพ ขอทถกทสดคอ ก. 1,2,4 ข. 1,2,3 ค. 2,3,4 ง. 1,3,4 ใชขอมลตอไปน ตอบค าถามขอ 2-3

สาร

สถานะ

ผลการทดลองกบกระดาษลตมส สแดง สน าเงน

A B C D

ของแขง ของเหลว แกส

ของเหลว

- -

น าเงน ไมเปลยนส

- แดง

ไมเปลยนส ไมเปลยนส

2. สารใดทไมสามารถทดสอบความเปนกรด-เบสได ก. A ข. B ค. C ง. D

38

3. สารใดมสภาพเปนกลาง ก. A ข. B ค. C ง. D 4. ขอใดบอกคา pH ไดถกตอง ก. พเอชมเตอร ข. กระดาษลตมส ค. สารละลายฟนลฟทาลน ง. ยนเวอรซลอนดเคเตอร 5. ขอใดอธบายความสมพนธระหวางคา pH กบระดบความเปนกรดไดถกตองทสด ก. กรดออนมคา pH นอย ข. กรดแกมคา pH มากกวากรดออน ค. สารละลายกรดมคา pH เทากบ7 ง. สารละลายกรดมคา pH มากกวา 7 6. น าสารละลาย Xมาใสบกเกอร2 ใบ เทาๆ กน ท าการทดลองดงน ใบท 1 เตมกรดลงไปจะเปลยนเปนสเหลอง ใบท 2 เตมเบสลงไปจะเปลยนเปนสน าเงน สารละลาย X คอสารละลายใด ก. น าบรสทธ ข. สารละลายกรด ค. สารละลายเบส ง. สารละลายอนดเคเตอร

39

7. อนดเคเตอรเปนสารทใชบอกเกยวกบเรองใด ก. การเปลยนสของสารละลาย ข. ความสามารถในการละลาย ค. ความสามารถในการน าไฟฟา ง. ความเปนกรด-เบสของสารละลาย

ใชขอมลตอไปนตอบต าถามขอ 8

ชนดของอนดเคเตอร ชวง pH สทเปลยน A B C D

2.9-4.0 3.8-5.4 6.0-7.6 8.0-9.6

แดง-เหลอง เหลอง-น าเงน เหลอง-น าเงน ไมมส-สชมพ

8. ถาน าสารละลายชนดหนงทม pH9.0 มา 4บกเกอร แตละบกเกอรเตมอนดเคเตอร แตละชนด บกเกอรละ 1 ชนด จะไดสใดตามล าดบ ก. A-แดง B-น าเงน C-เหลอง D-ไมมส ข. A-เหลอง B-น าเงน C-น าเงน D-ชมพออน ค. A-สม B-เขยว C-เขยว D-ชมพออน ง. A-แดง B-เขยว C-น าเงน D-ชมพออน

40

ใชตารางตอไปนตอบค าถามขอ 9-10

อนดเคเตอร ชวง pH ของการเปลยนส สทเปลยน เมทลเยลโล เมทลออเรนจ เมทลเรด ลตมส บรอมไทมอลบล ฟนอลเรด ฟนอลฟทาลน

2.9-4.0 3.2-4.4 4.2-6.3 5.0-8.0 6.0-7.6 6.8-8.4

8.3-10.0

แดง-เหลอง แดง-เหลอง แดง-เหลอง แดง-น าเงน เหลอง-น าเงน เหลอง-แดง ไมมส-ชมพเขม

9. เมอหยดฟนอลเรดลงในสารละลาย A ซงม pH 8.8 จะเกดสใด ก. สม ข. แดง ค. เหลอง ง. สมแดง 10. เมอหยดเมทลเรดลงในสารละลาย B จะใหสเหลอง สารละลาย B ม pH เทาใด และมสมบตอยางไร ก. นอยกวา 4.2 เปนกรด ข. 6.3 เปนกลางและเบส ค. 4.2 – 6.3 เปนกรดและกลาง ง. มากกวา 6.3 เปนกรด กลางหรอเบสกได

41

11. กรด-เบส ทใชอยในชวตประจ าวนสวนใหญเปนสารพวกใด ก. สารเนอเดยวประเภทคอลลอยด ข. สารเนอเดยวประเภทสารละลาย ค. สารเนอเดยวประเภทสารบรสทธ ง. สารเนอผสมประเภทสารแขวนลอย 12. ฝนกรดทมกเกดในเมองใหญๆ เกดจากการมแกสใดในบรรยากาศมาก ก. คารบอนไดออกไซดและคารบอนมอนอกไซด ข. ซลเฟอรไดออกไซดและไนโตรเจนไดออกไซด ค. ซลเฟอรไดออกไซดและคารบอนไดออกไซด ง. คารบอนมอนอกไซดและไนโตรเจนไดออกไซด 13. ขอใดบอกคา pH ไดถกตอง ก. พเอชมเตอร ข. กระดาษลตมส ค. สารละลายฟนลฟทาลน ง. ยนเวอรซล อนดเคเตอร 14. ขอใดตอไปนเปนสมบตของเบส 1. มรสฝาด 2. มคา pH ต ากวา 7 3. เปลยนสกระดาษลตมสสแดงเปนสน าเงน 4. เปลยนสกระดาษลตมสสน าเงนเปนสแดง 5. ท าใหอนดเคเตอรฟนอลฟทาลนเปนสชมพ ก. 1,3,5 ข. 1,2,3 ค. 1,4,5 ง. 1,2,3,5

42

15. ถาตองการทราบวา กรดในขวด A หรอในขวด B เปนกรดจากพชหรอไม ตองใชสารใดทดสอบ ก. น าปนใส ข. สารละลายฟนอลฟทาลน ค. สารละลายเจนเชยนไวโอเลต ง. กระดาษลตมสสแดงและสน าเงน ………………………………………………………………………………………….

43

บรรณานกรม

กฤษตกา อดปน. 2550 “สมบตของสารละลา ยกรด-เบส.” [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://tc.mengrai.ac.th/Kristtika/page8.htm. สบคน 2 พฤษภาคม 2554. “กรดอนทรย.”[ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://nutoonina.tripod.com/01.htm สบคน 2 พฤษภาคม 2554. กอบนวล จตตนนท. 2553. คมอเตรยมสอบวทยาศาสตร ม.1. กรงเทพฯ : ส านกพมพ ภมบณฑต. จฬาลกษณ วงศขดนนท และคณะ. “สารละลายกรด–เบสในชวตประจ าวน.” [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.lks.ac.th/student/kroo_su/chem22/life.htm. สบคน 20 เมษายน 2554. “ทฤษฏกรดและเบส.”2551[ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://ujutchemical.exteen.com/20060911/entry-3. สบคน 30 มนาคม 2554. บญชา แสนทว. 2546. หนงสอเรยนสาระการเรยนรวทยาศาสตรพนฐานวทยาศาสตร ชนมธยมศกษาปท 1 เลม 1 ชวงชนท 3 กลมสาระการเรยนรวทยาศาสตร หลกสตรการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2544. กรงเทพฯ : ส านกพมพวฒนา พานช. พมพนธ เดชะคปต และคณะ. 2545. ชดกจกรรมการเรยนรกลมสาระการเรยนร วทยาศาสตร ชวงชนท 3 ชนมธยมศกษาปท 1 – 3 หลกสตรการศกษาขน พนฐาน พทธศกราช 2544. กรงเทพฯ : สถาบนพฒนาคณภาพวชาการ(พว.). รชยา กมนวล และคณะ. “คา PH ของสารละลาย.” [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://sites.google.com/site/acidsbase/krd-bes/kha-ph-khxng-sarlalay. สบคน 20 เมษายน 2554. สถาบนสงเสรมการสอนวทยาศาสตรและเทคโนโลย. 2553. หนงสอเรยนรายวชา พนฐานวทยาศาสตร 1 ชนมธยมศกษาปท 1 เลม 1. กรงเทพฯ : โรงพมพ สกสค. ลาดพราว.

44

“สบเหลวลางมอ.” [ออนไลน. เขาถงไดจาก : http://www.codsana.com/ad-4d4d1d93e216a7b36d02c82b.html. สบคน 30 มนาคม 2554. สมพงศ จนทรโพธศร. 2554. คมอเตรยมสอบวทยาศาสตร เลมรวม เทอม 1 -2 ม.1. กรงเทพฯ : ไฮเอดพบลชชง. ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. “แบบฝกหด.” [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://school.obec.go.th/huyhang/sasan/H_san/test8.htm. สบคน 30 มนาคม 2554. LESA & หอดดาวเกดแกว. 2554. “สมบตของน า.” [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.lesa.biz/earth/hydrosphere/water-properties. สบคน 30 มนาคม 2554. MAC E-knowledge. “การตรวจสอบความเปนกรด-เบสของสารละลาย.” [ออนไลน]. เขาถงไดจาก : http://www.maceducation.com/e-knowledge/2412212100/15.htm. สบคน 30 มนาคม 2554.

45

ภาคผนวก

46

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยนและหลงเรยน

เลมท 3 เรอง สารละลายกรดและเบส

เฉลยแบบทดสอบกอนเรยน

1. ก 2. ง

3. ข 4. ง

5. ก 6. ก 7. ง 8. ข

9. ข 10. ง 11. ข 12. ข 13. ก 14. ค 15. ก

เฉลยแบบทดสอบหลงเรยน

1. ก 9. ข

2. ข 10. ง 3. ง 11. ข 4. ก 12. ข 5. ก 13. ก 6. ง 14. ก 7. ง 15. ค 8. ข

47

เฉลยกจกรรม

กจกรรมท 3.1 ทดสอบสารละลายกรดและเบสในชวตประจ าวน สมมตฐาน

สารละลายตวอยางทเปลยนสกระดาษลตมสจากสแดงเปนสน าเงนมสมบตเปนเบสและเปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนเปนแดงมสมบตเปนกรด ตวแปร ตวแปรตน สารละลายตวอยาง ตวแปรตาม การเปลยนสของกระดาษลตมส

บนทกผลการท ากจกรรม

สารละลายตวอยาง การเปลยนสของกระดาษลตมส 1. นมเปรยว 2. น าสมสายช 3. น ายาลางหองน า 4. ยาลดกรด 5. น าสบ 6. น ายาเชดกระจก 7. น ากลน 8. น าปนใส 9. น ายาลางจาน

เปลยนจากสน าเงนเปนสแดง เปลยนจากสน าเงนเปนสแดง เปลยนจากสน าเงนเปนสแดง เปลยนจากสแดงเปนสน าเงน เปลยนจากสแดงเปนสน าเงน เปลยนจากสแดงเปนสน าเงน

ไมเปลยนสกระดาษลตมสทงสองส เปลยนจากสแดงเปนสน าเงน เปลยนจากสแดงเปนสน าเงน

48

อภปรายหลงท ากจกรรม 1. สารละลายตวอยาง ทเปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนเปนสแดง ไดแก

นมเปรยว น าสมสายชและน ายาลางหองน า ทเปลยนสกระดาษลตมสจากสแดงเปน สน าเงน ไดแก ยาลดกรด น าสบ น ายาเชดกระจก น าปนใสและน ายาลางจาน สวนน ากลนไมเปลยนสกระดาษลตมสทงสองส 2. ถาใชการเปลยนสของกระดาษลตมสเปนเกณฑ สามารถแบงสารละลายไดเปน 3 กลม คอ กลมสารทมสมบตเปนกรดจะเปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนเปนสแดง กลมสารทมสมบตเปนเบสจะเปลยนสกระดาษลตมสจากสแดงเปนสน าเงนและกลมสารทมสมบตเปนกลางจะไมเปลยนสกระดาษลตมสทงสองส

49

กจกรรม 3.2 สมบตบางประการของสารละลายกรดและเบส

สมมตฐาน

สารละลายกรดและเบสมสมบตตางกน ตวแปร ตวแปรตน วธการทดสอบสารละลายกรดและเบส ตวแปรตาม การเกดปฏกรยาของสารทใชทดสอบ

บนทกผลการท ากจกรรม

สารละลาย ผลทสงเกตได

กระดาษลตมส

หนปน สงกะส อะลมเนยม

1. กรดไฮโดรคลอรก เปลยน สน าเงน เปนสแดง

มฟองแกสและความรอนเกดขน หนปนกรอน

มฟองแกสและความรอนเกดขน สงกะสกรอน

มฟองแกสและความรอนเกดขน อะลมเนยมกรอน

2. สารละลาย โซเดยม ไฮดรอกไซด

เปลยน สแดงเปนสน าเงน

ไมเหน การเปลยนแปลง

ไมเหน การเปลยนแปลง

มฟองแกสและความรอนเกดขน อะลมเนยมกรอน

อภปรายหลงท ากจกรรม สารละลายกรดไฮโดรคลอรกมสมบตเปนกรดและสารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดมสมบตเปนเบส สมบตทางเคมของกรดและเบส คอ

50

1. สารละลายกรดเปลยนสกระดาษลตมสจากสน าเงนเปนสแดงและท าปฏกรยากบโลหะ เชน สงกะส อะลมเนยมและหนปนหรอเปลอกไข เกดฟองแกส มความรอนเกดขนและสารทท าปฏกรยากรอน

2. สารละลายเบสเปลยนสกระดาษลตมสจากสแดงเปนสน าเงนและไมท าปฏกรยากบโลหะสงกะสและเปลอกไขหรอหนปน แตท าปฏกรยากบโลหะอะลมเนยม ใหฟองแกส มความรอนเกดขนและท าใหอะลมเนยมกรอน

51

กจกรรม 3.3 อนดเคเตอรตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสาระลาย

สมมตฐาน

อนดเคเตอรสามารถตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลายได ตวแปร ตวแปรตน สารละลายตวอยาง ตวแปรตาม การเปลยนสของอนดเคเตอร

บนทกผลการท ากจกรรม

สารละลายตวอยาง

ผลทเกดขนเมอเตมอนดเคเตอร

กระดาษ ลตมส

บรอมไทมอลบล

ฟนอลฟทาลน

เมทล ออเรนจ

กระดาษ ยนเวอรซลอนดเคเตอร

ดอกอญชน

กะหล าปลสมวง

น าสมสายช สน าเงน เปนแดง

สเหลองเขม

ไมมส สสม สสมเหลอง สสม สสม

กรด ไฮโดรคลอรก

สน าเงน เปนแดง

สเหลองเขม

ไมมส

สแดง

สแดง

สแดง

สแดง

สารละลาย โซเดยม

ไฮดรอกไซด

สแดงเปน สน าเงน

สน าเงน

สชมพ

สเหลอง

สมวง

สมวง

สมวง

สารละลาย ผงฟ

สแดงเปน สน าเงน

สเขยว สชมพเขม

สเหลอง สฟาเขยว สฟาเขยว

สฟาเขยว

สารละลายน าตาล

ไมเปลยนสกระดาษลตมส

ไมเปลยนส

ไมเปลยนส

ไมเปลยนส

สเขยว ออน

ไมเปลยนส

ไมเปลยนส

52

อภปรายหลงท ากจกรรม 1. สารทใชทดสอบความเปนกรดและเบสของสารตวอยางแตละชนดจะให สของสารละลายในกรดและเบสตางกนสามารถใชสของสารละลายทหยดอนดเคเตอร บอกความเปนกรดและเบสได แตตองตรวจสอบกอนวาอนดเคเตอรในกรด เบสและกลางนนเปนสใด 2. ความเปนกรดและเบสของสารเปนสมบตเฉพาะของสารแตละชนดจงใชเปนเกณฑในการจดกลมสารเปนกรด เบสและกลางได 3. มสารบางชนดทเปลยนสไดเมอทดสอบกบสารละลายทมความเปนกรดและเบส เรยกสารนวา อนดเคเตอรส าหรบกรดและเบส และสารละลายสทสกดจากพชสามารถใชเปนอนดเคเตอรตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารได แตตองตรวจสอบกอนวาในสารละลายสทสกดจากพชในกรด เบสและกลางเปนสใด ซงสของอนดเคเตอรจากพชในสารละลายกรด เบสและกลางควรแตกตางกนอยางชดเจนจงน ามาใชเปนอนดเคเตอร

53

กจกรรม 3.4 ปฏกรยาระหวางสารละลายกรดและเบส

สมมตฐาน

การปรบคา pH ของสารละลายสามารถท าไดโดยการเตมสารละลายทมสมบตตรงขาม

ตวแปร ตวแปรตน สารละลายตวอยาง ตวแปรตาม จ านวนหยดของสารละลายและคา pH

บนทกผลการท ากจกรรม

สารละลายตวอยางและคา pH จ านวนหยดของสารละลาย คา pH สาร คา pH ไฮโดรคลอรก โซเดยมไฮดรอกไซด ของสารละลายผสม

กรดไฮโดรคลอรก (HCl)

โซเดยมไฮดรอกไซด( NaOH )

1 13

20 20 20 20

5 10 15 20

3 4 6 7

อภปรายหลงท ากจกรรม สารละลายกรดไฮโดรคลอรกมคา pH เทากบ 1 มสมบตเปนกรด สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซดมคา pH เทากบ 13 มสมบตเปนเบส การปรบคา pH ของสารละลายโดยเตมเบส คา pH ของสารละลายจะเพมขน สารละลายโซเดยมไฮดรอกไซด เมอท าปฏกรยาพอดกบสารละลายไฮโดรคลอรก

จะใชจ านวนหยดของโซเดยมไฮดรอกไซดและกรดไฮโดรคลอรกเทากน สารละลายท

ไดมสมบตเปนกลางและมคา pH เทากบ 7 และถาเพมโซเดยมไฮดรอกไซดสารละลาย

จะมความเปนเบสเพมขน ท าใหคา pH มากกวา 7

54

เฉลยแบบฝกหด

แบบฝกหด 3.1 สมบตของสารละลายกรดและเบส

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามโดยเตมขอความทถกตองลงไปในชองวางใหสมบรณ

1. จงเปรยบเทยบสมบตของสารละลายกรดและเบส( 3 คะแนน)

ตอบ ...........................................อยในดลยพนจ.......................................................... ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 2. อธบายและยกตวอยางปฏกรยาของกรดและเบสทสามารถน าไปใชในชวตประจ าวน ( 5 คะแนน) ตอบ.....................................................อยในดลยพนจ.................................................. ...................................................................................................................................................................................................................................................................................... 3. ในการใชสารละลายกรดและเบสมขอควรระวงอยางไรบาง( 2 คะแนน)

ตอบ ...........................................................อยในดลยพนจ......................................... ........................................................................................................................................... ...........................................................................................................................................

55

แบบฝกหด 3.2 การตรวจสอบความเปนกรดและเบสของสารละลาย

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามโดยเตมขอความทถกตองลงไปในชองวางใหสมบรณ

1. จงเปรยบเทยบสมบตของกระดาษลตมสกบยนเวอรซลอนดเคเตอร ( 2 คะแนน)

ตอบ......................................................อยในดลยพนจ.............................................. ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 2. จงอธบายความหมายของอนดเคเตอรส าหรบกรดและเบส ( 1 คะแนน)

ตอบ อนดเคเตอรส าหรบกรดและเบส คอ สารทสามารถเปลยนสไดเมอทดสอบกบ สารละลายกรดและสารละลายเบส

56

แบบฝกหดท 3.3 pH ของสารละลายกรดและเบส

ค าชแจง ใหนกเรยนตอบค าถามโดยเตมขอความทถกตองลงไปในชองวางใหสมบรณ 1. สารละลายฟนอลฟทาลน ไมมสในสารละลายทเปนกรดและเปนกลาง แตมสชมพ ในสารละลายทเปนเบส ถาอยากทราบวา สาร A เปนสารไมมส มสมบตเปนกรด หรอเบส โดยทดสอบกบสารละลายฟนอลฟทาลน นกเรยนจะตงสมมตฐานวา อยางไร ( 2 คะแนน) ตอบ ถาหยดสารละลายฟนอลฟทาลนลงในสารละลาย A แลวสารละลาย เปลยนเปนสชมพ แสดงวาสารละลาย A มสมบตเปนเบส 2. ในการทดลองผสมกรดซลฟวรกกบโพแทสเซยมไฮดรอกไซด เพอใหสารละลายม สมบตเปนกลาง ถาเตมน าอดลมลงไปในกรดซลฟวรก ผลการทดลองจะเปนอยางไร ( 2 คะแนน) ตอบ คา pH ของสารละลายลดลงเรอยๆ จนคา pH เทากบ 7 แตถาเพมน าอดลม ตอไปอก คา pH ของสารละลายจะนอยกวา 7 3. จากความรเรองการปรบสภาพความเปนกรดและเบสของสารดวยการเตมสารทม สมบตตรงขาม สามารถน าไปใชในชวตประจ าวนไดอยางไร( 3 คะแนน) ตอบ 1. ใชแกความเปนกรดของดนดวยการเตมปนขาวหรอดนมารล 2. การเตมแคลเซยมซลเฟตหรอก ามะถนในดนทเปนเบส เพอใหมสภาพ เหมาะสมกบการเพาะปลกพช 3. การเตมปนขาวในน าดบในการท าน าประปา ท าใหน าเปนเบสชวยในการ ตกตะกอนไดด