Ππυροι - Επιστημονικ Περιοδικ τμος 7, 2018
Papyri - Scientific Journal volume 7, 2018
Αυτ η εργασα χορηγεται με δεια Creative Commons Αναφορ Δημιουργο - χι Παργωγα ργα 4.0 Διεθνς
Παραμυθητικο λγοι του βυζαντινο λγιου Ιωννη Αργυρπουλου ΠΕΤΡΟΥΛΑ ΑΓΑΘΟΝΙΚΙΑΔΟΥ, Διδκτωρ Θεολογας του Αριστοτελεου Πανεπιστημου Θεσσαλονκης στον κλδο της «Ιστορας της Εκκλησας και της Δογματικς Θεολογας», κτοχος διπλματος Μεταπτυχιακν Σπουδν στην «Οργνωση και Διοκηση στην Εκπαδευση» στο Παιδαγωγικ Τμμα της ΑΣΠΑΙΤΕ Θεσσαλονκης, εκπαιδευτικς εν ενεργεα στη Δευτεροβθμια Εκπαδευση
τμος 7, 2018 www.academy.edu.gr
volume 7, 2018 papyri@academy.edu.gr
2 ISSN: 2241-5106
Παραμυθητικο λγοι του βυζαντινο λγιου Ιωννη Αργυρπουλου ΠΕΤΡΟΥΛΑ ΑΓΑΘΟΝΙΚΙΑΔΟΥ, Διδκτωρ Θεολογας του Αριστοτελεου Πανεπιστημου Θεσ- σαλονκης στον κλδο της «Ιστορας της Εκκλησας και της Δογματικς Θεολογας», κτοχος διπλματος Μεταπτυχιακν Σπουδν στην «Οργνωση και Διοκηση στην Εκπαδευση» στο Παιδαγωγικ Τμμα της ΑΣΠΑΙΤΕ Θεσσαλονκης, εκπαιδευτικς εν ενεργεα στη Δευτερο- βθμια Εκπαδευση Περληψη
Η παροσα μελτη διερευν τους παραμυθητικος λγους που εκφνησε ο βυζαντινς λγιος Ιωννης Αργυρπουλος (15ος αι.) προς τιμ του νεκρο αυτοκρτορα Ιωννη Παλαιολγου και της μητρας του Ελνης, μετ την ολοκλρωση της νεκρσιμης ακολουθας σμφωνα με το τυπικ του βασιλικο πνθους.
Οι παραμυθητικο λγοι ανκουν στα ρητορικ ργα του βυζαντινο λγιου Ιωννη Αργυρπουλου. λλωστε σε λη τη διδακτικ σταδιοδρομα του σε Κωνσταντινοπολη και Ιταλα δδασκε παρλληλα τη φιλοσοφα με τη ρητορικ, την οποα συνδαζε με την πολιτικ σκψη. Ο λγιος εκφωνντας θρηνητικ λγο για τον αυτοκρτορα Ιωννη Παλαιολγο ισορροπε ανμεσα στην αμετροπεια και την υπερβολ, κατορθνοντας να πετχει τον εγκωμιασμ του τεθνετος και εναρμονζοντας την επγεια βασιλεα με την ουρνια. Οι πα- ραμυθητικο λγοι, γραμμνοι για τον θανντα Ιωννη Παλαιολγο και τη νεκρ μητρα του Ελνη, ανδειξαν την ιστορικ συνχεια του ελληνικο γνους, σον αφορ τα θιμα γρω απ τον νεκρ, την παρηγορητικ λειτουργα των πενθοντων και την αναζτηση του νο- ματος του θαντου, απ την περοδο της αρχαιτητας μχρι και την υστεροβυζαντιν περ- οδο. Φιλοσοφντας γρω απ τον θνατο απορρπτει τον απαρηγρητο θρνο, που δημι- ουργε το συνασθημα της κακοδαιμονας. Φυσικ εναι δικαιολογημνη η λπη για τους κε- κοιμημνους, συνμα μως ο χριστιανς διαποτζεται απ την προσδοκα της αινιας ζως και της ουρνιας βασιλεας. Ο Αργυρπουλος στους λγους του εκτς απ τον θρνο για τα νεκρ βασιλικ πρσωπα, απευθνεται με παραινετικ φος στον νο διδοχο του θρνου αυτοκρτορα Κωνσταντνο Παλαιολγο, προσπαθντας να τον αποτρψει συναισθηματικ απ το ανλπιδο πνθος. Τον παρακινε να φανε εγκρατς μπροστ στον πνο για τα οικεα του πρσωπα και με τα προτερματα και τις ικαντητς του να αγωνιστε ως ελπδα του γ- νους για τη σωτηρα της αυτοκρατορας. Λξεις-Κλειδι: Βυζντιο, παραμυθητικο λγοι, πνθος, νεκρικ θιμα, θνατος, χριστιανικ διδασκαλα για το πνθος
Ππυροι - Επιστημονικ Περιοδικ Papyri - Scientific Journal
τμος 7, 2018 www.academy.edu.gr
volume 7, 2018 papyri@academy.edu.gr
3 ISSN: 2241-5106
Abstract This paper studies the Consoling Homilies delivered by Byzantine scholar Ioannis Ar-
gyropoulos (15th c.) to honour the deceased Emperor Ioannis Paleologos and his mother Eleni, at the conclusion of the funeral mass, in accordance with the rites of royal mourning. Consoling Homilies are part of the rhetoric works by Byzantine scholar Ioannis Argyropoulos. Throughout his teaching career in Constantinople and Italy, Argyropoulos also taught rhetoric as well as philosophy, combining the former with political reasoning. When delivering the mourning homily about Emperor Ioannis Paleologos, Argyropoulos draws a fine line between verbosity and exaggeration; he manages to achieve balance between praising the deceased and drawing a parallel between the earthly and the heavenly kingdoms. The consoling homi- lies were written about Ioannis Palaeologos and his dead mother Eleni and showcase the his- torical continuity of the Greek ethnic group in regards to funereal customs, the consoling func- tion of the mourners and the quest for the meaning of death, from early antiquity to the late Byzantine era. In philosophising about death, Argyropoulos disapproves of inconsolable la- ment, which creates a feeling of malaise. Sadness is, of course, justified for those who departed from this life, but Christians are imbued in the expectation of eternal life and the heavenly kingdom. In his homilies, Argyropoulos not only expresses grief for the dead royal persons, but also addresses the successor to the throne, emperor Constantine Paleologos, in an advi- sory tone trying to discourage him from feeling grief without any hope. The speaker encour- ages the new emperor to show self-control, when faced with grief for his loved ones, and to use his own virtues and skills to fight for salvaging the empire and to become the new hope for his people.
Therefore, in preparing his consoling homilies, not only does Argyropoulos pay hom- age to the dead, but also aspires to make everyone present, namely, the new emperor Con- stantine and those attending the funeral mass, recognise that, as descendants of an important historical past, they should prove themselves worthy of what is required from them at such a crucial moment, so that the empire may regain its lost glamour and escape its imminent de- feat by the Ottoman Empire, and save what has been left of the once global power of the By- zantium. Keywords: Byzantium, consoling homilies, mourning, funeral customs, death, Christian teaching about mourning
Ππυροι - Επιστημονικ Περιοδικ Papyri - Scientific Journal
τμος 7, 2018 www.academy.edu.gr
volume 7, 2018 papyri@academy.edu.gr
4 ISSN: 2241-5106
Κεντρικ θση στη ρητορικ πρακτικ των Βυζαντινν κατχουν οι επιδεικτικο λγοι που αποτελοσαν τον κορμ της αυλικς ρητορικς. Στην κατηγορα αυτ ανκουν οι λγοι εγκωμιαστικο περιεχομνου, πως εγκμια προσπων και αγων, επιτφιοι, μονωδες θρ- νοι, παραμυθητικο, βασιλικο, προσφωνητικο, στεφανωτικο, πρεσβευτικο και λλοι ευκαι- ριακο λγοι, οι οποοι κατ βθος λειτουργον ως εγκμια.1
Τη βυζαντιν εποχ η βασιλικ οικογνεια τηροσε πιστ το τελετουργικ2 των νεκρι- κν εθμων, που συμπεριλμβανε την εξομολγηση των μελοθαντων στα ανκτορα, τη με- τληψη των αχρντων μυστηρων, την τελευταα επαφ τους με τους διαδχους του βασιλι- κο θρνου και ολοκληρωνταν με το λαζρωμα, δηλαδ με το σαβνωμα του νεκρο και τον θρνο των μελν της οικογνειας και των κοντινν συγγενν. Μετ την ολοκλρωση της νεκρσιμης ακολουθας συνηθιζταν να εκφωνεται ο νεκρικς, παραμυθητικς επιτφιος λγος απ κποιο κοντιν πρσωπο.3 Οι παραμυθητικο λγοι στη βυζαντιν εποχ, πως και στην αρχαα, δεν ταν παρ να ρητορικ εδος εγκωμου, που συνδαζε τον παινο για τον θανντα με τον θρνο. Ειδικ μλιστα, ταν επρκειτο για βασιλικ πρσωπο επαινο- νταν τα προτερματα, η καταγωγ, η παιδεα, τα ργα, οι αρετς του. Το πθος του θρνου δεν ταν τσο ντονο στον παρηγορητικ λγο και η κτασ του δεν εχε περιορισμος, μπο- ρε, δηλαδ, να ταν σντομη εκτενς. Κποια απ τα στερετυπα θματα που αναφρο- νται στον παραμυθητικ λγο εναι η αιτα του θαντου του νεκρο, η διδασκαλα της Εκ- κλησας για τον θνατο, ο βος του νεκρο, οι υπηρεσες του στην πολιτεα και οι αρετς του. Το κεμενο ολοκληρνεται με παρηγορητικ λγια προς τους συγγενες και τους φλους, αλλ και με ενθαρρυντικς προτροπς για το μλλον. Αυτ που διακρνει τον παραμυθητικ λγο απ τα λλα θρηνητικ εγκμια, τον επιτφιο και τη μονωδα, εναι η κυριαρχα της παραμυθας, που λειτουργε ως θεραπεα της ψυχς.4 Σημαντικο παραμυθητικο λγοι γρφτηκαν απ τον Γρηγριο Θεολγο,5 τον Γρηγριο Νσσης, τον Μιχαλ Ψελλ και τον Μανουλ Παλαιολγο.6 Επσης, αυτοκρατορικο λγοι παραμυθας γρφτηκαν απ τον Γερ- γιο Σχολριο, τον Ιωννη Ευγενικ7 και απ τον λγιο, φιλσοφο και θεολγο Ιωννη Αργυρπουλο. Πρκειται για ναν απ τους πολλος λληνες διανοομενους που την περ- οδο της οθωμανικς κυριαρχας, μετ την πτση της Κωνσταντινοπολης, υποχρεθηκαν να αποδημσουν στην Ιταλα στα μσα του 15ου αινα και να αναζητσουν καταφγιο στην ου-
1 Hunger, Λογοτεχνα, τ. Α, 156-157. 2 Πληροφορες για τα θιμα της ταφς των βυζαντινν βασιλων, αλλ και κθε μλους του βασιλικο οκου κατ τη βυζαντιν περοδο βλ. Φ. Κουκουλς, «Τ κατ τν ταφν τν Βυζαντινν βασιλων», ΕEBΣ 15 (1939), 52-78 Του διου «Βυζαντινν νεκρικ θιμα», ΕΕΒΣ 16 (1940), 3-80 Του διου, Βυζαντινν βος κα πολιτισμς, Αθνα 1948, 227-248. 3 Ο ρτορας Μνανδρος (4ος αι., μ.Χ.) στο ργο του Περ πιδεικτικν πραγματεεται τα τρα εδη των θρηνητι- κν λγων, τον επιτφιο, τη μονωδα και τον παρηγορητικ παραμυθητικ λγο, τα οποα αναπτχθηκαν ιδιατερα κατ τη βυζαντιν εποχ και γρφονταν σε περπτωση θαντου ενς προσπου. Οι Βυζαντινο συγ- γραφες ακολουθντας τους καννες της επιδεικτικς ρητορικς του Μεννδρου συνδαζαν τα στοιχεα του εγκωμου (παινος του προσπου και κυρως του αυτοκρτορα, των προτερημτων του, της καταγωγς του, της παιδεας του, των ργων του, των αρετν του) με εκενα του θρνου. Πληροφορες για τον παραμυθητικ λγο βλ. Hunger, .π., τ. Α, 213-215, 156. 4 Κουκουλς, «Βυζαντινν νεκρικ θιμα», 42 Hunger, .π, 213. 5 Κουκουλς, .π., 42-43. Οι λγοι του Γρηγορου αποτλεσαν πρτυπο για τους μεταγενστερους, γιατ ο συγγραφας, εν ακολουθε τους γενικος καννες του Mεννδρου, ενσωματνει πολ ντεχνα και τη χριστια- νικ αντληψη για τον θνατο. 6 Hunger, .π., 214-216, 225-226. 7 Λμπρος, Παλαιολγεια, τ. Β, 40-51 .π., τ. Α, 56-61.
Ππυροι - Επιστημονικ Περιοδικ Papyri - Scientific Journal
τμος 7, 2018 www.academy.edu.gr
volume 7, 2018 papyri@academy.edu.gr
5 ISSN: 2241-5106
μανιστικ Δση, προκειμνου να εκφραστον ελεθερα συγγραφικ και διδακτικ και να δημιουργσουν.8
Την περοδο 1448-1450 ο Αργυρπουλος βρσκεται στην Κωνσταντινοπολη,9 που γραψε δο ρητορικ ργα θρηνητικο χαρακτρα,10 τον Παραμυθητικν λγον πρς Κωνσταντνον τν βασιλα λθντα κ Πελοποννσου κα λαβντα τ σκπτρα το ωννου ποθανντος, (ο Ιωννης Παλαιολγος απεβωσε 31 Οκτωβρου 1448 στην Κωνσταντινο- πολη και ο αδερφς του Κωνσταντνος αφχθη 12 Μαρτου 1449), και τον Παραμυθητικν λγον πρς τν βασιλα Κωνσταντνον π τ θαντ τς αυτο μητρς, της Ελνης, (απε- βωσε στις 23 Μαρτου 1450, εν τα τελευταα χρνια της ζως της εχε προσχωρσει στον μοναχισμ με το νομα Υπομον).11 Την εποχ αυτ ο Αργυρπουλος κατεχε στην Κωνσταντινοπολη12 εξχουσα διδακτικ θση και εχε αναπτξει προσωπικ γνωριμα με τον αυτοκρτορα Κωνσταντνο Παλαιολγο. ταν, επομνως, προσφιλς πρσωπο και χι απλ νας αναγνωρισμνος λγιος και διδσκαλος φιλοσοφας, γι’ αυτ ακριβς ταν ε- λογο να αναλβει τη σνταξη των δο παραμυθητικν λγων. λλωστε, δε θα μποροσε να αρνηθε την τιμητικ ανθεση που του γινε, να εκφωνσει δηλαδ τους λγους προκειμνου να εκφρσει την αφοσωση και την συμπαρστασ του στο πρσωπο του αυτοκρτορα.
Ο Αργυρπουλος, συγγρφοντας τους δο παραμυθητικος λγους προς τον Κωνστα- ντνο, πραγματεεται εστοχα την ιδα του θαντου με φιλοσοφικ και θεολογικ διθεση. Οι δο παραμυθητικο λγοι διακρνονται μεταξ τους ως προς το φος αντιμετπισης του πνθους. Ο παραμυθητικς λγος προς τον Κωνσταντνο Παλαιολγο, που ρχεται να αναλ- βει τα σκπτρα της εξουσας, επειδ χρεψε ο βασιλικς θρνος με τον θνατο του Ιωννη, χαρακτηρζεται απ το συνασθημα της χαρμολπης. Δηλαδ, εκτς απ τον θρνο για τον χαμνο αδερφ και αυτοκρτορα, ταυτοχρνως ο ερχομς του Κωνσταντνου γενν την ελ- πδα για τη σωτηρα της Αυτοκρατορας και ο λας αισθνεται να πλημμυρζει με καλοτυχα. Γι’ αυτ ακριβς ο Αργυρπουλος ξεκινει τον λγο του με το ρμα χαρω και με το χαρμ- συνο γεγονς της ενθρνισης του Κωνσταντνου, που δνει αισιοδοξα στο πνθος και ελπδα στον λα προκειμνου να νικσει τον φβο της επικεμενης καταστροφς.13 Απ την λλη, ο
8 Μανοσακας–Στκος, κδοτικ, 5-15, 16-43 Πατρινλης, Τ λληνικ βιβλο κατ τν Τουρκοκρατα, Θεσσαλονκη 1989, 14. Η μεγλη οικογνεια των Αργυρπουλων εχε καταγωγ απ τη Θεσσαλονκη. Γνος αυτς της οικογνειας ταν και ο ευγενς της Θεσσαλονκης Κωνσταντνος Αργυρπουλος, τον οποο αναφρει το ψφισμα της Βενετικς Γερουσας μετ την παρδοση της πλης στους Βενετος (1423). Η οικογνεια του Ιωννη μετοκησε στην Κωνσταντινοπολη, που και γεννθηκε, βλ. Αθ. Καραθανσης, Θεσσαλονκεια κα Μα- κεδονικ. Πλεις κα πρσωπα τς Μακεδονας (14ος-20ς α.), τ. Β, Αθνα 2006, 19. 9 Λμπρος, ργυροπολεια, κ Cammelli, ργυρπουλος, 14-15. 10 χουν εκδοθε απ τον Λμπρο, .π., 8-28, 48-67. 11 Στο διο, κα. 12 Λγους μνες μετ, το φθινπωρο του 1450 το αργτερο τον Ιανουριο του 1451, φυγε για τη Ρμη ακολουθντας τον καρδινλιο Ισδωρο, ο οποος βρισκταν στην Κωνσταντινοπολη για να βολιδοσκοπσει τις πολιτικς συνθκες, Τον Ισδωρο τον γνριζε απ τη σνοδο της Φλωρεντας, που εχε παραστε ως αρχιε- πσκοπος του Κιβου και μλιστα ανταμεφθηκε για τους φιλοενωτικος αγνες του, αφο αναδεχτηκε απ τον ππα Ευγνιο Δ καρδινλιος (1439). Ο Ισδωρος μετ την πρτη επσκεψ του στην Κωνσταντινοπολη το 1450 ξαναπγε το 1452, ως απεσταλμνος του ππα Νικλαου, προκειμνου να πεσει τους λληνες να ενω- θον με τη Ρωμαιοκαθολικ Εκκλησα, στε να δοθε στον Κωνσταντνο η πολυπθητη βοθεια της Δσης, βλ. Λμπρος, ργυροπολεια, κα, λβ, λγ, λδ. 13 Αργυρπουλος, Λγος παραμυθητικς πρς τν βασιλα Κωνσταντνον λθντα κ Πελοποννσου κα λαβ- ντα τ σκπτρα το ωννου ποθανντος, 8, στ. 1-9 9, στ. 1-5: Χαρω μν, θειτατε βασιλε, ρν σε τν πντ’ ριστον π το βασιλικο θρνου καθμενον κα δκαιν τε μα κα τος μετροις ο μσως συνοσον πργμασι καλς ποιον ες ργον κβεβηκναι…παινας δειν κα δημοσ πανηγυρζειν τ τε χερε κροτεν πολλκις φ’ δονς ς πρς τρπου τος θυμοσιν, ε τι περ ατος ξαφνης κα σπερ ξ φανος γνοιτ’
Ππυροι - Επιστημονικ Περιοδικ Papyri - Scientific Journal
τμος 7, 2018 www.academy.edu.gr
volume 7, 2018 papyri@academy.edu.gr
6 ISSN: 2241-5106
παραμυθητικς για τον θνατο της μητρας του Κωνσταντνου εναι νας τυπικς επιθαν- τιος παρηγορητικς λγος, που περιορζεται στην κφραση αισθημτων συμπνιας και συ- μπαρστασης. Γι’ αυτ ακριβς και ο λγιος μιλντας με φιλοσοφικ διθεση για το θλιβερ γεγονς του θαντου, αποκαλπτει την ψυχικ οδνη που νιθουν οι συμπσχοντες παρευ- ρισκμενοι.14 Ωστσο, και απ τους δο λγους προκπτουν κποιες ομοιτητες,15 που βοη- θον τον αναγνστη να κατανοσει τον τρπο σκψης του Αργυρπουλου απναντι στο μοι- ραο γεγονς του θαντου και να οδηγηθε σε γενικ συμπερσματα. Συγκεκριμνα, ξεκ- θαρο γνεται και απ τους δο λγους τι ο Αργυρπουλος αντιμετωπζει τον θνατο με με- τριοπθεια και σνεση. Δεν αρνεται τον θρνο και το δκρυ, αλλ αντιτθεται στις σωματι- κς και συναισθηματικς εξρσεις και τις υπερβολικς εκδηλσεις του πνου. Κατ τη γνμη του εναι μταιες και φθοροποις για τον νθρωπο, πως και το να κραυγζει κποιος εναι εντελς παρλογο και απχει απ την ανθρπινη φση.16 Απ τα λγια του Αργυρπουλου επιβεβαινεται το βυζαντιν θιμο να συγκεντρνονται τα προσφιλ πρσωπα γρω απ το νεκρ σμα του αυτοκρτορα και να πενθον με οδυρμος και κραυγς, ξεπερνντας κ- ποιες φορς τα νμιμα εθιμοτυπικ ρια.17 Ββαια, σμφωνα με τα βασιλικ νεκρικ θιμα, ο θρνος περιορζεται σε κλειστ κκλο, τον οποο αποτελε το εκλεκτ σμα της αυλς και δε συμμετχει μαζικ λος ο λας.18 Η συμμετοχ στο πνθος και στον παρηγορητικ λγο εναι
ν ο τν μετρων χρηστν. Γγονε γρ τ ντι οον ε, μηδ σωτηρας τυχεν λπζοντες, ετα κα περφρονεν οο τε ντες τος πολεμους φθημεν κα σπερ ε μηκτ’ ντες αθις γεγναμεν. Κα χρις θε μν οτωσ περ τν μετρων βουλευσαμν, σο δ ατ τοσατης μν ατ τχης γεγενημν νιμαι δ μως, κα οκ νευ νας, ς οικεν, νν μν δον. 14 Στο διο, 50, στ. 1-15: μν ον παρν καιρς, μγιστε βασιλε, δακρειν τε μα κα φιλοσοφεν ναγκζει, τοσοτον κατρου δεμενος σον κα κτερον ντρροπν τε μα κα μεγστην ατς παρσχε οπν, ξυμφορν μν ς θρνους, θρνους δ α ς τ φιλοσοφεν προστησμενος. γ δε οκ οδ’ πως χρσομαι τ καιρ πως μαυτο γενμενος φιλοσοφσω τ πθος ξ ομωγν ατν κα δακρων φρειν διδσκων τν ξυμφορν κα τοιοτοις πρς σ χρμενος, βασιλε, ν ε τις λεγε νυν πρς μ, ο πνυ με πειθμενον εχεν, οτως ττηθντα τ πθει τς ξυμφορς. Πλν λλ πειρατον επεν πωσον κα παραμυθητον ς καιρς ατς παιτε τν τε σν ξυμπαθεσττην ψυχν κα σοι τς παροσης σθοντο ξυμφορς στι δ ρ’ οδες, ς επεν, ς οκ λγησε τν ψυχν οδ’ ς πηγς τινας λλας οκ φκε δακρων. δα γρ ατη κα…αθις ζημα πσι νενμισται. 15 Αξιοσημεωτο εναι τι ο Αργυρπουλος χει συμπεριλβει να κοιν σμα κειμνου και στους δο παραμυθητικος λγους και αυτ αποδεικνει τη σταθερ προσγγισ του στον τρπο θερησης του γεγον- τος του θαντου. Συγκεκριμνα, για το αυτοσιο απσπασμα βλ. Λμπρος, ργυροπολεια, στον παραμυθητικ για τον θνατο του Ιωννη απ τη σ. 11, στ. 1 ως και τη σ. 25, στ. 15, και στον παραμυθητικ για τον θνατο της μητρας του Κωνσταντνου απ τη σ. 50, στ. 16 ως και τη σ. 64, στ. 15. Επιπλον, ο επλογος και στα δο κεμενα εναι παρμοιος με ελχιστες προσθαφαιρσεις λξεων και εκφραστικς παραλλαγς. Συγκεκριμνα, παραλληλζεται το απσπασμα απ τη σ. 25, στ. 16 ως τη σ. 28, στ. 20 του πρτου λγου, με το απσπασμα αντστοιχα απ τη σ. 64, στ. 19 ως τη σ. 67, στ. 20 του δετερου λγου. [Στο εξς και οι δο Παραμυθιτικο Λ- γοι θα συντομογραφονται στο κεμενο ως Λγος παραμυθητικς]. 16 Αργυρπουλος, Λγος παραμυθητικς, 11, στ. 1-16 50, στ. 16-20 51, στ. 1-11: Τ μν ον π τος οχομνοις ομζειν κα νισθαι ελογον ν τ δξειεν εναι κα φσει τος νθρποις προςεναι…μο δ παντελς λογον δοξεν εναι κα πρρω φσεως νθρωπνης. Τ τε γρ αυτν κατατρχειν τ χαλεπωττ πασν δαπν μηδν λως ξ κενης χρηστν λπζοντα, σφδρα ν δξειεν εηθες εναι, τ τε φ’ ος ν λλως οχ ον τε γενσθαι μηδ’ περ φ’ μν ντα κα λλως ν ποτε γνοιτο καταβον μν κα τχης κα φσεως, κ- πτεσθαι δ μτην κα λοφρεσθαι, μηδεμαν ντεθεν προσδοκντα λσιν δεινο, μ τι περ τοπον, λλ’ οδ νον λως χον στν. 17 Στο διο, 11, στ. 4-6: Ο γον πολλο ξυμπαθεστρους καλεν εθεσαν ο σφδρ’ ν μωξαν κα δκρυσαν κα τος νενομισμνοις πρρω παντς χρσαντο νμου. 18 Στο διο, 10, στ. 6-11: ο μν χρι παντς, νδρες λληνες, οδ δκαιον λους οτω γεγοντας το πθους ξυναυλαν τραν α πλιν ξυστησαμνους δρεσθαι, λλ’ μν τε ατν κα το κρεττονος γενμενοι σχ- ματος, τν μγιστον ς ον τε βασιλα νυν παραμυθησμεθα.
Ππυροι - Επιστημονικ Περιοδικ Papyri - Scientific Journal
τμος 7, 2018 www.academy.edu.gr
volume 7, 2018 papyri@academy.edu.gr
7 ISSN: 2241-5106
μπρακτη απδειξη αγπης και συμπαρστασης προς τον ζντα αυτοκρτορα Κωνσταντνο. Ο λας μπορε να νιθει χαρ με τον ερχομ του, θα ταν παρλογο μως να μη βινει μαζ του τον πνο της συμφορς για τον χαμ του αδελφο του αυτοκρτορα Ιωννη.19 Σμφωνα με τον λγιο, απ τη μια εναι αφσικο να μη θλβεται κποιος στην περσταση του θαντου, γιατ ο αδκρυτος θα μποροσε να χαρακτηριστε ανασθητος. Απ την λλη, εναι εντελς παρλογο και ανφελο να θρηνε κποιος υπερβολικ και να βασανζει τον εαυτ του για ζητματα που τα καθορζει η τχη και η φση, προσδοκντας μταια λση σ’ να πρβλημα λυτο, πως εναι ο θνατος.20 Η αστθεια και το ευμετβολο της ζως οδηγον τον λγιο να αναφωνσει: γρ ν ν οδν ν νθρπου τν ντων νευδαιμονστερν τε κα δυστυ- χστερον.21 Ο νθρωπος οφελει να κατανοσει τη χρησιμτητα της λογικς και να πειθαρχ- σει σ’ αυτν, γιατ ττε μνο θα μπορε να μετχει στην ευζωα και την ευτυχα.22 Γι’ αυτ ακμη και μπροστ στον θνατο, αφο ο νθρωπος εναι αδνατο να τον αποφγει, πως και κθε λλο φθαρτ ν, καθς εκ φσεως τιον ξυγκεμενον διαλεται, χρειζεται να αντιδρ με νηφαλιτητα, να μην αγανακτ και να μην οργζεται .23
ταν ο νθρωπος ελπζει τι μετ τον θνατο η ψυχ συνεχζει να υπρχει και τι θα αναστηθε κποτε ο νεκρς, παρτι συντελστηκε στο σμα η φυσικ διλυση, ττε χει τη δναμη να αντιμετωπσει τη φθορ καρτερικ και χι αξιολπητα με παραλογισμ. Απναντι στο πνθος δεν αρμζει σε κποιον να εναι ανασθητος, οτε μως και να θρηνε χωρς μτρο και χωρς να συνειδητοποιε το πεπερασμνο μγεθος του χρνου, που αμελικτα επιτρπει σα ακμζουν να γκρεμζονται. Αυτ εναι η τραγικ πλευρ της ζως, που ο νθρωπος οφε- λει να την κατανοσει με τα προσωπικ του βιματα. λλωστε, αν υπρχε οριστικ τλος μετ τον θνατο και τα πντα χνονταν, ττε δε θα εχαμε στη ζω κποιο σκοπ, λα θα γνονταν μταια και δε θα ταν υποφερτς ο πνος και ο θρνος για τον θανντα.24 Ο νθρω-
19 Στο διο, 10, στ. 11-16: Σο γρ κενον δακροντος οκ στιν ς οκ ομξεται, οδ πηγς φσει δακρων, τοτο μν μεμνημνος κενου κα σα ππονθεν ε, τοτο δ μ ος τ’ ν λγοντ σοι κα παθαινομν μ ξυναλγεν…λογον γρ ν εη κα λγου πρρω παντς ατν μν ος ρτε τν θυμαν μν διαλσαι, μς δ ατος μηδ’ ντινον ατ λγον παραμυθας ντιπροσξαι, κα χαρειν μν τι περ ε ξαφνης κα παρ&rsqu