PERJUANGAN DAN PEMIKIRAN POLITIK DR. BURHANUDDIN AL-HELMY

KAMARUDIN JAFFAR

UI1lversiu Kebangsaan Malaysia

SINOPSIS

Dr. Burhanuddm ai-Helmy was mvolved zn Malayan (later MalaysIan) politIcs for almost thzrty years, z.e. from the early 1930s until the end of the 1960s. Dunng thzs penod he was a member of the KMM (Kesatuan Melayu Muda or Unzon of Malay Youth), the leader of KRIS (Kesatuan Rakyat Indonesia Semenanjung or Umon of Pemnsular Indoneszans), PKMM (Partai Kebangsaan Melayu Malaya or Malay Natzonalist Party) and PUTERA-AMC]A, the founder of Partaz Rakyat, and finally the leader of PAS (Partai Islam Se Malaysia or IslamIc Party of Malaysza). Based on hzs wntzngs and speeches smce 1946 and a short bzography, thzs artzcle attempts to hzghlzght three major themes of Dr. Burhanuddin's politzcal thmkzng and actzvzty, namely: natzonal mdependence, Malay natzonality and Islam.

SINOPSIS

Dr. Burhanuddin ai-Helmy berkeczmpung dz dalam politik negara'zm selama lebih kurang tzga puluh tahun, zaztu dan tahun-tahun 1930an hmgga penghuJung tahun-tahun 1960an. Dz dalam Jangkamasa yang agak panJang zm beliau telah menganggotaz KMM (Kesatuan Melayu Muda), memzmpm KRIS (Kesatuan Rakyat Indonesza SemenanJung), PKMM (Partaz Kebangsaan Melayu Malaya) dan PUTERA-AMC]A, menganJurkan penubuhan Partaz Rakyat dan akhzrnya memzmpm PAS. Dengan mengkaji tulisan-tulisan dan pzdato-ptdatonya semenJak 1946 serta nwayat hzdup beliau, makalah mz mengutarakan bahawa tzga cm utama pemikzran dan perJuangan politik beliau talah: kemerdekaan, kebangsaan Melayu dan Islam.

Pada 12 Ogos 1945, Dr. Burhanuddin aI-Helmy dan IbrahIm Yaacob, sebagai pemlmpm-pemlmpm KRIS (Kesatuan Rakyat Indonesia SemenanJung), laltu badan yang ditubuhkan dengan sokongan dan pemenntah tentera Jepun di Tanah Melayu untuk mengambil alih pemerintahan Tanah Melayu selepas mereka menarik din, telah bertemu dengan Sukarno dan Mohd Hatta di lapangan terbang Talping. Pemimpm-pemlmpm KRIS dan pemimpm-pemimpm politik IndonesIa yang sedang dalam perJalanan pulang dan pertemuan mereka dengan pemenntah Jepun di Markas ASIa Tenggara di SaIgon ltU telah bersetuJu

29

pada han itu bahawa Tanah Melayu, akan bersama-sama dengan Indonesia mengisytiharkan kemerdekaan pada 17 Ogos, 1945. Tetapi, pada 14 Ogos, 1945, pemerintah J epun di Tokyo mengumumkan bahawa mereka telah menyerah kalah kepada kuasa-kuasa Berikat. 01eh itu walaupun Sukamo rrieneruskan rancangan mereka mengisytiharkan kemerdekaan IndonesIa pada 17 Ogos, 1945, Dr. Burhanuddin udakdapat berbuat demik1an untuk Tanah Melayu kerana kumpulan-kumpulan yang menentang Jepun telah pun menguasai keadaan.

Walau bagaimanapun udaklah mustahil untuk diramalkan bahawa jika Dr. Burhanuddin ,dan KRIS telah berJaya menguasa1 keadaan di Tanah Melayu ini sepert1 Sukarno di Indonesia pada bulan Ogos 1945ltu maka ~udah tentu kedudukan Dr. Burhanuddin dalam politik Tanah Melayu seterusnya akan menjadi amat tingg1 dan mustahak sekali. Dan jika im telah benar-benar berlaku maka Dr. Burhanuddin akan menjadi tajuk penyelidikan dan penulisan akademik yang pentmg sekurang­kurangnya di dalam usaha memaham1 politik Tanah Melayu dan MalaysIa.

I Tetapi sungguhpun Dr. Burhanuddin t1dak berjaya sepenuhnya di

dalam bidang politik mmat akademik terhadap tokoh 1m udak seharusnya ikut berkurangan. Ini pentmg kerana beberapa sebab. Pertamanya 1alah kerana penglibatan Dr. Burhanuddin di dalam pergerakan-pergerakan politik di negara ini. Satu kajian riwayat hidup tokoh 1m dengan menumpukan kepada keadaan-keadaan dan sebab-sebab beliau menganggota1 KMM (Kesatuan Melayu Muda), menJadi pem1mpm KRIS, menJadi Yang di Pertua PKMM (Parta1 Kebangsaan Melayu Malaya), menjadi Pengerus1 PUTERA - AMCJA (Pusat Tenaga Rakyat­All-Malaya Council for Joint Action), menJadi penganJur Parta1 Rakyat dan menjadi Yang di Pertua PAS, adalah satu usaha akademik yang pentmg.

Keduanya, satu kajian tentang akUvlti-akuviu politik Dr. Burhanuddin 1m mungkin akan menambah kepada pendapat-pendapat yang ada sekarang ten tang pergerakan naslOnalisme Melayu. Pro£. Roff, m1salnya, menumpukan kepada t1ga golongan eht Melayu yang cuba menggerakkan semangat nasionalisme Melayu di dalam separuh pertama abad mi. Secara khususnya Roff menyebut:

30

D1 antara tahun 1934 dengan tahun 1941 uga percubaan telah di­Jalankan oleh orang-orang Melayu untuk melahirkan pertubuhan­pertubuhan yang meliputi seluruh Malaya secara besar-besaran supaya boleh mempers1apkan orang-orang Melayu sebagai suatu bangsa menguruskan hal ehwal mereka sendin dalam dunia moden mI. Tiap-tiap satu pertubuhan ltu, atau uap-tiap jemsnya, ada hubungannya dengan salah satu dar1 tiga golongan atasan baru yang "berlumba-Iumba" antara satu sama lam ... ia1tu pembaru-pembaru agama yang berpelaJaran Arab, mtelek radikal yang berpelaJaran Melayu, dan pentadbu-pentadbir berpelajaran Inggens yang ditenma terutamanya dan kalangan kelas pemerintah yang tradislOnal (Roff 1967 . 268).

Dalam lam-lam perkataan Roff melihat satu hubungan yang amat rapat di an tara Jems sistem pelaJaran yang menghasilkan pemlmpm­pemlmpm sesuatu darlpada tlga golongan itu. SelanJutnya di dalam perbincagannya, Roff menyebut Sahabat Pena yang ditubuhkan pada 1934 sebagal contoh pertubuhan yang dilancarkan dan diplmpm oleh go­longan 'pembaru' (atau re£ormls atau Islah) yang berpendidikan Arab-Is­lam, Kesatuan Melayu Muda yang ditubuhkan pada 1938 sebagal pertubuh­an 'kui' yang ditubuhkan oleh golongan yang berpendidikan Melayu, dan Persatuan-persatuan Melayu dikebanyakan negeri-negeri sebagai badan yang ditubuhkan oleh golongan aristokrat Melayu yang berpendidikan Inggeris.

Kaitan rapat di antara sis tern pendidikan dengan keanggotaan pergerakan im Jelas dilihat apabila memblcarakan Sheikh TahIr Jalaluddin, IbrahIm Yaakob dan Dato Onn Jaa£ar. Tetapl apabila diblcara secara khusus tentang Dr. Burhanuddin, teon Roff im nyata kurang dapat dipakal. 1m adalah kerana sikap dan keglatan politik Dr. Burhanuddin melibatkan kedua-dua 'jurusan' naslOnalisme Melayu laltu Islam dan 'kui'.

Dan ml membawa kita kepada sebab yang ketlga kenapa kajian ten tang Dr. Burhanuddin penting, laltu kerana lanya mungkin akan menunJukkan bahawa pecahan di antara Jurusan-jurusan 'kanan', Islam dan 'kui' di dalam pergerakan naslOnalisme Melayu pada bahagtan­bahagian awal dan pertengahan abad im udaklah begltu tepat. Penglibatan Dr. Burhanuddin di dalam gerakan-gerakan politik 'klri' dan Islam sebelum, semasa dan selepas Perang Dunia II menunJukkan kemungkinan terdapatnya persamaan-persamaan pentmg di an tara kedua-dua golongan tersebut.

Akhunya, sebarang kajian tentang tulisan-tulisan dan ucapan-ucapan tokoh-tokoh seJarah dan politik negara ml amatlah berguna di dalam me­mahami sikap dan £alsa£ah mereka terhadap masyarakat mereka dan ma­syarakat luar. Kajian seperti ml tentunya akan dapat membantu mema­hami pergolakan seJarah dan politik silam dan Juga politik sekarang. Po­litik perkauman di MalaysIa harl im, misalnya, lebih mudah difahaml jika klta mengetahm bagalmanakah keadaannya semasa politik perkaum­an ml mula mempengaruhl politik negara im beberapa dekad sebelum merdeka. Dalam hahm Dr. Burhanuddin adalah 'bahan' yang agak senang dikaji kerana beliau telah. menulis beberapa buku (atau jika beliau tldak menulis sendiri, ucapan-ucapannya disusun dan dibukukan oleh pembantu-pembantu beliau). Malah adalah merupakan satu £akta yang Jarang tercatlt bahawa Dr. Burhanuddinlah salah seorang tokoh politik negara im yang paling banyak menulis buku.

II Burhanuddin dilahukan di Changkat Tualang, Kota Bahru, Perak,

pada 29 Ogos, 1911. I Bapanya, Hj. Muhammad Noor, seorang alim ( dan Juga ahli tasau£), adalah seorang petani, dan dikatakan berketurunan daripada keluarga bangsawan di Sumatra. Emaknya, Shari£ah Zahrah, adalah daripada keluarga yang ternama di kampung itu.

Burhanuddin menenma pendidikan awal di Sekolah Melayu di

31

Behrang Vlu dan kemudian di Bakap sehmgga darJah tIga. Selepas ltu dia menyambung persekolahannya di Kota Bahru (Perak) bila mana dia mula-mula sekali menceburkan din ke dalam bidang penulisan dengan menerbltkan sejems akhbar mmgguan bemama Berita Minggu yang menYlarkan berita-berita di dalam dan di sekltar kampungnya.

Pada tahun 1924,setelah tamat sekolah Melayu, Burhanuddin dihantar pula ke Padang PanJang, Sumatra, untuk pendidikan agama Islam. Selama dua tahun di smi dia dikatakan dididik dan dipengaruhl oleh guru-guru dan ajaran-aJaran Kaum Muda. Apabila dia kembali, bapanya menghantamya pula ke sebuah Sekolah Pondok di Pulau Plsang, Jitra, Kedah. Tetapi Burhanuddin tldak tinggal lama di smi kerana dia mendapati yang kaedah-kaedah mengajar, guru-guru dan sukatan pelaJaran di Sekolah Pondok ml sarna ada terlalu rendah atau tIdak sesual dengannya. OIeh ttu pada tahun 1927 bapanya memasukkannya pula ke Madrasah al-Mashor al-Islamlah di Kepala Batas, Pulau Pinang. Dalam masanya yang smgkat di Slm, Burhanuddin telah berjaya menguasal bahasa Arab.

Kemudian, dalam tahun 1928, Burhanuddin pergl ke India untuk mengembara dan Juga menuntut ilmu. Dl an tara pengalaman­pengalamannya di sana ialah dia mengikutI pergerakan Mahatma Ghandi dan juga berkenalan dengan Mohd. Ali Jinnah dan Pandit Nehru dan pemimpm-pemlmpm kemerdekaan India yang lam. Dl sampmg ltu Burhanuddin Juga sempat melawat Palestm di mana dia telah menyertai gerakan Arab dan menentang Penglsytiharan Balfour oleh keraJaan British. Keglatannya im menyebabkan dia ditahan untuk beberapa bulan oleh pemerintahan Bntish. Dalam bldang ilmu pula, Burhanuddin berjaya memperolehl kepakaran di dalam bldang yang amat dimmatmya laltu bidang perubatan homeopathy. Ijazah di dalam bldang perubatan homeopathy ini diperolehinya daripada Ismaeliah Medical College, New Delhi.2 Burhanuddin Juga pemah disebutkan sebagal telah menuntut di Aligarh Muslim Vmverstty (liha-t Saliha 1972:9 dan Abdullah Hussam 1969).

Sekembalinya darl seberang laut, pada tahun 1935 Dr. Burhanuddin bekerja sebagal guru bahasa Arab di Sekolah Arab Al-Juned, Singapura. Beliau Juga aktlf di dalam pergerakan-pergerakan Islam di Pulau ltU. Pada tahun 1937 be1iau menerbltkan sebuah majalah bemama Taman Bahagia. MaJalah ml nyata sekali dianggap merbahaya oleh pemenntah BntIsh sebab "satu Jam sesudah nombor pertama maJalah 1m diedarkan, iapun ditangkap dan ditahan" (Abdullah Hussam 1969)3. Selepas itu Dr. Burhanuddin membuka klinik homeopathy di Singapura dan di Johor Bahru dengan bantuan seorang doktor India bemama Dr. Rajah (Rashldah Ismail 1969).

Pada tahun 1939 beliau telah diperkenalkan kepada Kesatuan Melayu Muda (KMM) oleh Mustapha Hussam laltu salah seorang pemlmpm KMM. Tetapl nampaknya Dr. Burhanuddin tIdaklah bergerak aktif di dalam KMM ml kerana apabila pemimpm-pemlmpm KMM sepertI IbrahIm Yaacob, Ishak Hj. Mohammad, Ahmad Boestamam, Sutan DJenam, dan lam-lain lagl ditangkap oleh pemerintah Bntlsh pada tahun 1940, ialtu menjelang Perang Duma II, beliau tIdak dianggap begitu

32

merbahaya kepada British hingga perlu ditangkap (lihat Funston 1973:189 dan Soenamo 1960).4

Semasa pendudukan Jepun Dr. Burhanuddin telah diberikan salah satu jawatan tertinggi bagi seorang Melayu laitu sebagai Penasihat Adat Istiadat dan Kebudayaan Melayu (Advisor on Malay Customs and Culture) dan berpejabat di Markas Pentadbtran Tentera Jepun di Taiping. Beliau menggunakan jawatan mi, seperu juga pemimpin-pemlmpm KMM yang lain yang diberi jawatan oleh pemerintah Jepun, untuk menyediakan pembebasan Tanah Melayu daripada sebarang bentuk penjajahan. Beliau telah menganjurkan dua kongres Islam (Funston 1973:189). Beliau juga mengambil peluang daripada jawatannya ini untuk mendampmgt, melindung dan membantu Maahad Il-Ihya Assyariff, iaitu sebuah pusat pendidikan Islam yang terkemuka dari segt sosial dan politik, di Gunung Semanggol, Taiping.5 Dan pada bulan Julal 1945 Ibrahim Yaacob, Dr. Burhanuddin, Onan Siradj dan beberapa pemimpin-pemimpm KMM yang lain menubuhkan pula KRIS yang dirancangkan dengan sokongan pihak Jepun untuk menguruskan kemerdekaan Malaya sebagai sebahagtan daripada IndonesIa Raya. Rancangan mereka itu, sebagalmana yang telah disebutkan di atas, udak dapat dilaksanakaI1 oleh kerana pihak Jepun telah mengumumkan penyerahan diri mereka terlebih dahulu.

Pergerakan politik pertama yang wUJud selepas kembalinya pemerintahan British ke Malaya ialah Partai Kebangsaan Melayu Malaya (PKMM) yang ditubuhkan di Ipoh pada 17 Oktober 1945. Daya utama menubuhkan PKMM ml datangnya darlpada Mokhtaruddin Lasso dan Ahmad Boestamam yang pada masa !tu sedang mengendalikan akhbar Suara Rakyat. Perjumpaan pernubuhan PKMM itu memilih Mokhtaruddin Lasso sebagai Yang DI Pertua Agung dan Dr. Burhanuddin sebagal Naib Yang DI Pertua Agung walaupun Dr. Burhanuddin udak menghadin perJumpaan itu.6 Apabila Kongres Pertama PKMM diadakan pada 30hb. November hmgga 3hb. Dlsember, 1945, perlantikan-perlantikan di atas telah disahkan, tetapl apabila Mokhtaruddin Lasso 'menghilang' beberapa han selepas Kongres!tu "Dr. Burhanuddin terpaksa mengambil alih·plmpman PKMM menggantikan Mokhtaruddin Lasso sebagal Yang Di Pertua Agung dan Jawatan Dr. Burhanuddin sebagai N aib Yang Di Pertua Agung diserahkan kepada En. Ishak bin Haji Mohammad dengan persetujuan pucuk plmpinan" (Ahmad Boestamam 1972b:9).

Di bawah plmpinan Dr. Burhanuddin PKMM (bersama-sama badan­badan Melayu yang lam) telah menganjurkan penubuhan UMNO pada 11 Mei 1946 kerana menentang rancangan Malayan Union British, walaupun pada awalnya PKMM menyokong dasar 'kesatuan' Tanah Melayu itu (Ahmad Boestamam 1972:10). PKMM walau bagaimanapun keluar daripada UMNO pada bulan Julai 1946 kerana menentang sikap tolak ansur pemimpm-pemlmpin UMNO terhadap Bntlsh. Pada bulan Februari 1947 PKMM bersama-sama dengan Angkatan Pemuda Insaf (API), Angkatan Wamta Sedar (AWAS) dan badan-badan yang lain bergabung sebagai satu barisan politik Melayu bemama Pusat Tenaga Rakyat (PUTERA) untuk menentang UMNO dalam menentukan corak

33

struktur politik Malaya. Selepas itu PUTERA dan AMCjA bergabung pula dengan Dr. Buthanuddin sebagai Pengerusinya untuk memperkuatkan lagi penentangan mereka terhadap British dan UMNO. Semasa menjadi Yang Di Pertua Agung PKMM juga Dr. Burhanuddin berjaya mendapatkan kawan-kawannya di Maahad n-Ihya Assyariff untuk menganjurkan "Persidangan Ekonomi Agama se Malaya" pada 22-24 Mac 1947. Persidangan ini telah mencetuskan penubuhan Pusat Perekonomian Melayu Se Malaya (PEPERMAS) dan Majlis Agama Tertinggi se Malaya (MAT A). 7

Kedudukan Dr. Burhanuddin sebagai Yang Di Pertua Agung PKMM walau bagaimanapun udak kekallama kerana golongan di dalam PKMM yang dipimpm oleh Ahmad Boestamam dan Ishak Hj. Mohammad sentiasa berusaha untuk menggulingkan beliau. Tetapi, seperti yang diakUl {)leh A. Boestamam sendin, ketokohan Dr. Burhanuddin ltu terlalu kuat hinggakan mustahil bagi Ishak Hj. Mohammad, misalnya, untuk merebut jawatan Yang Dl Pertua Agung daripada beliau (lihat A. Boestamam 1972b:31-6). Golongan Ishak-Boestamam hanya berJaya menjatuhkan Dr. Burhanuddin apabila beliau bersetuju menenma Jawatan Penasihat Agung PKMM yang diwuJudkan dalam Kongres PKMM pada bulan Disember 1947 di Singapura. Dengan ml maka jawatan Yang Dl Pertua Agung PKMM menJadi kosong dan 1m diisl oleh Ishak Hj. Mohammad. Mengikut Ahmad Boestamam, tujuannya mgin menggulingkan Dr. Burhanuddin ialah kerana beliau terlalu "lurus dan JUJur" sehmgga merugikan PKMM (A. Boestamam 1972b:31-3). Tetapl mengikut Funston, penggulingan Dr. Burhanuddin adalah manifestasl perebutan kuasa di antara "Sayap Islam" (di bawah plmpinan Dr. Burhanuddin) dan "Sayap Kiri" (di bawah pimpinan Boestamam dan Ishak) di dalam pucuk pimpinan PKMM (Funston 1973:108-9 dan 190).

Pada penghujung tahun 1947 Itu Juga Dr. Burhanuddin mengetuai perwakilan Malaya ke Inter-Asian Relations Conference di New DelhI. Persldangan 1m sekali lagi membuka peluang bagl beliau berkenalan dan berbmcang ten tang gerakan-gerakan menentang penjajahan bersama­sama dengan pemimpm-pemimpm kemerdekaan negara-negara Asia yang lam. Tetapl di Malaya sendin perubahan politik sedang pesat berJalan. Pada bulan Februari 1948 Perlembagaan Persekutuan Tanah Melayu dikuatkuasakan, dan ini ditentang secara bersenjata oleh Paru Komums Malaya. Akibatdari itu Parti Komums Malaya diharamkan dan pada lun 1948 Undang-Undang Dharurat diisytiharkan. Dengan kuasa Undang-undang milah pemenntah Bntlsh teJah mengharamkan PKMM dan menangkap pemlmpin politik yang menentang mereka termasuklah pemimpin-pemimpin Hizbul Muslimin, laltu satu badan politik Islam yang mana PKMM dan Dr. Burhanuddin terlibat di dalam penubuhannya pada 14 Mac 1948.8 Di dalam keadaan im Dr. Burhanuddin .>berpmdah ke Singapura di mana beliau ditangkap pada Disember 1950 kerana terlibat di dalam pergerakan orang-orang Islam di dalam kes Maria Hertogh.9

Beliau dibebaskan setahun kemudiannya. Pada April 1955 beliau dijemput menghadin Kongres Pemuda Melayu

Se Malaya di Kuala Lumpur. Kongres im yang juga dihadiri oleh Dato' Onn dan yang dipulau oleh UMNO telah melantik Dr. Burhanuddin

34

sebagai Pengerusi Jawatankuasa Pemandu (Steering Committee) dan memberikan mandat kepada beliau untuk mewakili mereka di Persldangan Afro-Asia di Bandung yang berlangsung tIdak lama kemudiannya. Sekembalinya dan Bandung Dr. Burhanuddin melibatkan dirinya di dalam kempen pilihanraya kebangsaan pada Julal 1955 dalam mana beliau bercakap atas nama Bansan Kebangsaan Melayu yang ditubuhkan oleh Kongres Pemuda Melayu Se Malaya. Menurut Prof. Means, Dr. Burhanuddin di dalam syarahan-syarahan pilihanrayanya 1m mengkntik UMNO dan PartI Negara dan Juga menyatakan keraguannya terhadap pilihanraya ltU sendin (Means 1976:154-5). Dr. Burhanuddin sendin ada menyatakan bahawa pilihanraya tahun 1955ltu adalah "suatu pilihanraya yang tIdak sesual dengan kehendak rakyat dan palsu jika dibandingkan dengan tuntutan yang sebenarnya diperJuangkan oleh rakyat" (Burhanuddin 1955).

Selepas pilihanraya ltu Dr. Burhanuddin nampaknya menumpukan tenaganya pula kepada merancang penubuhan sebuah partI politik baru laltu PartI Rakyat Malaya. Behau kemudiannya mendapatkan persetuJuan Ahmad Boestamam (yang dibebaskan dan tahanan Dharurat pada bulan Julal 1955) untuk menJadi Ketua Umum part! ltu apabila lanya dilancarkan pada 11 November, 1955.10

Pada bulan Dlsember 1956 Dr. Burhanuddin menJadi ahli PAS (Part! Islam Se Tanah Melayu). Kemudian, pada 25 Dlsember 1956, di dalam Mesyuarat Agung Tahunan PAS yang ke 5, beliau dilantik menJadi Yang Di Pertua Part! ltu. Dan sebagal calon PASlah Dr. Burhanuddin memenangl kerusl Parlimen kawasan Besut, Trengganu, di dalam pilihanraya 1959. Beliau telah udak bertanding bagl pilihanraya pada 1964 kerana SuruhanJaya Pilihanraya telah menglsytiharkan yar..g beliau udak layak untuk bertanding kerana telah didenda sebanyak $25,360 oleh sebuah mahkamah atas satu kesalahan teknikal di dalam sebuah syarikat permagaan. ll

Seterusnya pada Januan 1965 beliau ditahan di bawah Akta Keselamatan Dalam Negen (ISA) kerana dituduh terlibat di dalam satu plot untuk menentang MalaYSia. Dr. Burhanuddin Jatuh uzur semasa di dalam tahanan dan penyakltnya ltu udak Juga bertambah baik apabila beliau dibebaskan pada Mac 1966. Pembebasan beliau ItU adalah dengan syarat beliau tldak melibatkan din dalam politik, dan syarat ml ditarik balik hanya pada 22 September 1969. Pada 25 Oktober 1969 Dr. Burhanuddin, yang masih lagl menjadi Yang Dl Petua PAS, menmggal duma kerana keuzuran.

(III)

Danpada perbmcangan ringkas di atas dapatlah dilihat bahawa Dr. Burhanuddin telah melibatkan dinnya di dalam bldang politik tanah au darl tahun-tahun 1930an hinggalah ke akhu hayatnya pada tahun 1969, laltu selama hampu 40 tahun. Badan-badan politik dalam negen yang dianggotal (atau disokong) oleh beliau termasuklah KMM, KRIS, PKMM, MATA, Hizbul Muslimm, PUTERA-AMCJA, Barlsan Kebangsaan Melayu, Part! Rakyat dan PAS. Sekali Imbas, keanggotaan beliau di dalam

35

badan-badan politik yang berbeza mi boleh mengakibatkan ta£suan bahawa beliau adalah seorang ahli politik yang tidak berprinslp. Tetapi ta£suan yang sebaliknya akan muncul jika dapat ditunjukkan yang Dr. Burhanuddin berpegang kepada beberapa pnnslP-prinsip tertentu dan yang badan-badan politik yang disebut ltu dilihatnya sebagal berkemungkinan untuk menjayakan prinsip-prinsipnya ltU. Perbincangan sekarang mi akan cuba menumpukan ke arah ta£suan yang kedua ml.

Danpada kegiatan, ucapan dan tulisan politik Dr. Burhanuddin nampaknya terdapat tiga CUI utama di dalam perJuangan dan pemikiran politiknya. Cin-Clri tersebut lalah: (i) Merdeka, (ii) Kebangsaan Melayu, dan (iii) Islam. Ketiga-uga ciri-ciri im adalah berkaltan dan bertmdan lapIs di antara satu dengan yang lam. Perlu juga disebutkan awal-awal lagl bahawa adalah a~ak sukar untuk kIta mendapati Dr. Burhanuddin menyuarakan keuga-uga CUI pemikuan beliau ml dalam satu ketika. Cin-Cln utama pemikuan beliau ml juga udak semestmya selalunya konslstent atau selaras, kadang kala pula agak susah untuk kita mengetahm yang mana satu daripada uga cin mi yang paling diutamakan oleh beliau.

Walau bagalmanapun Dr. Burhanuddin ada juga mencuba untuk .menyelaraskan keuga-keuga cui pemikuan beliau itu. Di dalam bukunya Perjuangan Kita behau membayangkan bahawa pemikirannya berlandaskan kepada "kata yang masyhur" di dalam bahasa Arab yang bereru "kasihkan watan ltu daripada iman" (Burhanuddin 1946:39). Beliau seterusnya menyebut:

Kita pandang dan segi £alsa£ah dan kita susunkan dengan pemand:::ngan yang dekat adalah beglm:

(1) Iman (nyawa) (2) Tubuh (3) Bangsa (4) Watan (tanah au)

"Susunan pemandangan" im, mengikut beliau adalah "Em pat serangkapdalam bmaan watan". Sebabyangdiberikanoleh beliauadalah seperu berikut:

Iman berdin di atas tubuh. Tubuh berdin di atas bangsa dan bangsa berdin di atas watan. Salah satu daripada yang empat ml uada boleh bercerai tmggal dalam bmaannya tetapl watan Jadi pokok. Ada watan lalah dengan kuat bangsa. Kuat bangsa keluar dari tubuh diri yang sihat kuat dan perkasa seperti pekerJa, pahlawan, peraJunt dan lam-lain. Maka dalam jiwa pekerja pahlawan peraJuntlah terletaknya iman.

Agak Jelas nampaknya Dr. Burhanuddin menganggap iman, tubuh, bangsa dan watanltu sebagal perkara-perkara yang berkaitan rapat yang mana kekuatan lman akan menguatkan tubuh yang pula akan menguatkan bangs a yang seterusnya akan menguatkan watan. Dan proses sebaliknya Juga akan berlaku, laitu kekuatan watan akan menjamin kekuatan bangs a dan seterusnya kepada kekuatan iman. Mengikut Dr.

36

Burhanuddin, "Bebas dan merdeka bangsa dan watan baharulah betul merdeka agama yang dianut oleh seseorang HU" (Burhanuddin 1946:40).

PefJuangan dan pemikuan Dr. Burhanuddin Jelas sekali menunJukkan bahawa 'bebas dan merdeka bangsa dan watan' adalah salah satu matlamat utama beliau. DI dalam tuhsan beliau Agama dan Politik, Dr. Burhanuddin ada menyebut seperu berikut:

Kita sekarang masih tefJaJah. Politik kHa Jauh lagi dan mengatur negara (sebab negara) tak ada di tangan kHa. Sudah merdeka dan berdaulat, barulah boleh mengatur negara dan barulah kHa dapat mengatur sesuatu yangdinamakan negara Melayu. Jadi pohtik kHa han mI, mestilah kIta kumpulkan dan kIta atur serta susun untuk mencapal kebebasan dan kemerdekaan, supaya dapat nantl mendirikan negara yang teratur, berdaulat, aman dan makmur (Burhanuddin 1954b:27).

Perlu Juga dinyatakan bahawa sikap yang mengutamakan kemerdekaan negara seperu yang terdapat pada Dr. Burhanuddin 1m adalah sebenarnya sikap yang menyeluruh di kalangan peJuang-peJuang politik di negara-negara tefJaJah pada abad yang ke 201m. Bagi MalaysIa, khususnya, seJarah permulaan dan perkembangan pefJuangan kemerdekaan atau naslOnahsme telah pun dicaUtkan dalam kaJIan-kaJIan yang lam. 12 Apa yang mungkm membezakan Dr. Burhanuddin dengan peJuang-peJuang kemerdekaan yang lam Ialah ten tang penglibatan luas beliau di dalam bidang ml. Dengan mi dimaksudkan bahawa Dr. Burhanuddin bukan sahaJa melibatkan din behau di dalam gerakan naslOnahsme Melayu di Tanah Melayu sahaJa seperu yang dilakukan oleh naslOnahs-naslOnalis Melayu yang lam tetapi Juga terlibat di India dan Palestm dan Juga di persidangan-persidangan antarabangsa yang menyentuh soal kemerdekaan dan anu-penJaphan. Oleh Hu Dr. Burhanuddin lebih merupakan seorang tokoh naslOnalis antarabangsa berbanding dengan naslOnalis-naslOnahs Melayu yang lam.

Apakah matlamat pefJuangan anu-penpJahan Dr. Burhanuddin mi? Jawapannya mungkm terdapat di dalam Pidato beliau di Kongres Paw Rakyat 1955 di mana beliau menyatakan: "Kita menentang penJaphan tetapi udak pula pro-komums. Kita mahu balik hak keadilan Tanah AIr Kita dan Kebangsaan kIta yang berdaulat, sebagaimana kIta belum dipengaruhI dan dijaph dahulu" (Burhanuddin 1955:3). Seterusnya beliau menambah, "Kita bangun kembah Ialah kerana menegakkan semula kebebasan dan kemerdekaan Bangsa dan Tanah Au Nusantara kHa supaya setaraf duduknya dengan bangsa-bangsa di duma sekarang Ini"

'Tanah Au Nusantara' yang dimaksudkan oleh Dr. Burhanuddin Itu Ialah Kepulauan Melayu atau pun nama-namanya yang lam sepertl MalaysIa, Pulau-Pulau Rempah, Melayu Raya dan IndonesIa Raya. DI Tanahau mi yang menurut behau telah wUJud semenJak uga ribu tahun yang lalu tIga empayar yang terkemuka IaHu Sn Vijaya, MappahH dan Melaka. "KetIga-tIga empayar HU", katanya, "berdin sendin dengan

37

mulia dan agung, bebas dan merdeka; berbaik-baik, bersahabat dan berperhubungan dengan keraJaan-keraJaan dan empayar yang berJ1ran dengannya seperti India dan Cina" (Burhanuddin 1946:5-6). Dan penduduk-penduduk empayar-empayar ml adalah orang-orang Melayu. Oleh itu perjuangan untuk orang-orang Melayu pada mas a Hu adalah sarna dengan perjuangan untuk empayar atau negara mereka laHu Sn Vijaya atau MajapahH atau Melaka.

DI sinilah sebenarnya terletak perhubungan di dalam pemikuan Dr. Burhanuddin di an tara Kemerdekaan Tanah Melayu dan Kebangsaan Melayu. Pendinannya ml terdapat di dalam Perjuangan Kita di mana beliau menyebut:

Pada masa Hu seluruh duma udak mempunym politik pemerintahan seperu han ml. Pada masa Hu bolehlah dikata bangsa atau kebangsaan lalah mengikut sesuatu keraJaan. Orang-orang atau rakyat dihHung dengan takrif seperti rakyat Sn Maharaja Sn Vijaya, rakyat MaJapahH, rakyat Melaka. BegHulah cara yang lebih jelas susunan Kesatuan sesuatu bangs a dan kebangsaan pada mas a Hu (Burhanuddin 1946:6).

DI dalam Falsafah Kebangsaan Melayu pula beliau menyebut: "Kerajaan yang besar yang memperkenalkan Melayu hmgga ke han

im .... Ialah dimulakan danpada keraJaan Empayar Sn Vijaya dan yang akhir lalah keraJaan Melaka" (Burhanuddin 1954a:39). "SeJarah kedua­dua keraJaan Melayu inilah", tambah beliau, "yang menJadi asas bentuk contoh NaslOnal Raya atau Kebangsaan Melayu Raya bangsa kIta" Menurut beliau lagi, bentuk kebangsaan Sn Vijaya dan MaJapahH kemudiannya menjadi bentuk kebangsaan IndonesIa manakala kebangsaan Melaka kemudiannya menJadi bentuk kebangsaan Melayu.

Kebangsaan Melayu pada pandangan beliau mestilah menJadi "jlwa dan asas negara Melayu". Negara yang dikehendakkI oleh Dr. Burhanuddin adalah seperu berikut:-

Kita hendak mendirikan negara kebangsaan Melayu di atas dasar kebangsaan, menurut keadilan dan kemanusIaan yang luas sarna berhak dan adil, bukan sekali-kali kebangsaan yang sempH, Jauh seJauh­jauhnya dan berbau perkauman dan perasaan yang kolot dan kuno (Burhanuddin 1954a:74).

Dr. Burhanuddin menekankan yang kebangsaan Melayu Hu udak sempit kerana, mengikutnya, kebangsaan im bukan berasaskan kepada darah keturunan sebagai syarat perjuangan atau keanggotaannya. Oleh !tu, "tlap-uap seorang danpada apa puak atau bangsa pun yang telah putus atau memutuskan pertalian dan perhubungannya dengan kebangsaan asalnya, lalu menumpahkan taat seUa dan memenuhl syarat dan kehendak kebangsaan Melayu maka seseorang !tu Jadilah berkebangsaan Melayu menurut istilah politik. Sebaliknya pula udaklah dapat dimasukkan seorang baka Melayu kepada kebangsaan Melayu jika

38

seseorang Itu telah memutuskan daripada kebangsaan Melayunyadengan pilihannya sendin dengan cukup keterangan-keterangannya pula" (Burhanuddin 1954a:78-79). Takrif Kebangsaan Melayu yang diberikan oleh Dr. Burhanuddin ini sebenarnya amat longgar dan oleh itu sungguh sesual dengan masyarakat berbilang kaum yang terdapat di negara ini, atau, di dalam istilah Dr. Burhanuddin, takrif Kebangsaan Melayu beliau 1m memberikan peluang yang penuh kepada orang Cina dan India untuk menmggalkan kebangsaan-kebangsaan mereka dan menerima Kebangsaan Melayu.

Dalam menghubungkan Kebangsaan Melayu dengan sejarah pergerakan politik tanah air Dr. Burhanuddin menyatakan:

Kebangsaan Melayu im telah lama tetapl tegas dalam bentuk nwayat sejarah kebangkItan klta, lalah dimulakan darl perJuangan KMM, kemudian PKMM, akhirnya pergabungan PUTERA-AMCjA dengan merangkakan Perlembagaan Rakyat di atas Sepuluh Dasar PUTERA (Burhanuddin 1955:2).

Sepuluh Dasar PUTERA yang disebutkan oleh Dr. Burhanuddin di atas sebenarnya meruJuk kepada enam prinsip yang dipegang oleh AMCjA dan empat prinslp lagl yang disarankan oleh PUTERA sebagal asas perJuangan apabila kedua-dua badan Itu bercantum menJadi PUTERA­AMCjA pada tahun 1947 untuk menentang rancangan 'Persekutuan' yang dikehendakki oleh pihak BntIsh. Enam pnnsip AMCjA ItU lalah:

i) Malaya bersatu, termasuk Singapura, ii) Satu dewan perundangan pusat bagl seluruh Malaya dengan

keseluruhan ahlinya dipilih oleh orang ramal, iii) Hak-hak politik yang sarna bagl semua orang yang menganggap

Malaya sebagai tanahairnya dan sebagai tumpuan taat setianya, IV) Sultan-sultan Melayu haruslah mengambil tempatnya sebagal

raja-raja berperlembagaan yang berdaulat penuh menenma nasihat-nasihat rakyat melalUl mstItusl-mstitusl yangdemokratik bukan 'penasihat-penasihat' Inggens,

V) Perkara-perkara yang berhubung dengan agama Islam dan adat lstladat Melayu haruslah diletakkan di bawah penguasaan orang­orang Melayu semata-mata, dan

vi) PerhatIan khas haruslah diberikan kepada kemaJuan orang-orang Melayu.

Manakala empat prmSlp lagl yang disarankan oleh PUTERA lalah:

vii) Bahasa Melayu haruslah menJadi bahasa kebangsaan dan bahasa resml yang tunggal bagl Malaya,

viii) Pertahanan dan hal ehwal luar negeri haruslah menjadi tanggungJawab bersama KeraJaan Malaya dan KeraJaan Inggens,

IX) Kerakyatan Malaya haruslah dinamakan Melayu, dan x) Merah dan Putih haruslah dimasukkan sebagal latar bendera

Kebangsaan Malaya. 13

39

Fahaman Kebangsaan Melayu yang dibawa oleh Dr. Burhanuddin boleh dipecahkan kepada dua cui: Ciri yang pertama talah yang berkenaan dengan soal-soalldentltl atau yang bersifat simbolik ten tang Kebangsaan Melayu; manakala CUI yang kedua pula Ialah yang menyentuh perkara-perkara yang lebih konkrit (sepertl soal pembahagtan kuasa politik dan soal kedudukan ekonomi). Jika dilihat pada Sepuluh Pnnsip di atas kesemua en am pnnsip dan AMCJA merupakan prmSIp­pnnsip yang 'konknt' manakala danpada empat pnnSIp PUTERA, hanya satu, iaitu yang ke lapan yang boleh disifatkan sebagal 'konknt'. 1m, walau bagalmanapun, udaklah bereru bahawa pemikuan PUTERA (yang mana Dr. Burhanuddin adalah salah seorang pem1mpmnya) adalah berkisar di sekltar soal-soal slmbolik sahaJa. Sebaliknya kesemua sepuluh pnnsip itu tadi mestilah dilihat sebagal ditenma secara keseluruhan oleh PUTERA, lebih-lebih lagl jika disedari bahawa Dr. Burhanuddin talah Pengerusi PUTERA-AMCJA ltu sendin.

Agama Islam adalah CUI utama yang ketlga yang diperJuangkan oleh Dr. Burhanuddin. Islam adalah Juga matlamat pentmg di dalam perJuangan PKMM tetapl PKMM "tIdak menyebut agama kerana dalam erti kebangsaan, kIta memang berukun kepada ketuhanan yang maha esa" (Burhanuddin 1946:51). Danpada tulisan-tulisan Dr. Burhanuddin didapatl bahawa beliau sentlasa mencuba menyelaraskan fahamannya ten tang kebangsaan dengan kehendak-kehendak Islam. DI dalam Falsafah Kebangsaan Melayu, mlsalnya, beliau menyebut begIm:

Islam memandang kebangsaan ltu sebagal suatu ala t -

bukan tUJuan. Kebangsaan hendaklah mengambil tempat yang sederhana dan bulat sebagal suatu lam bang yang boleh menarik dan menyatukan suatu bahaglan tenaga untuk mencapal clta-Clta mulia yang besar dan abadi, sebagalmana Islam memandang duma bukan tUJuan tetapl hanya satu alat atau tunggangan yang menyampaikan ke akhuat (Burhanuddin 1954a:44).

Dr. Burhanuddin mempertahankan faham kebangsaannya dengan menggunakan ayat-ayat Qur'an, Hadis dan kIsah-kIsah dan seJarah Islam. Salah satu ayat Qur'an yang diruJuk oleh beliau Ialah ayat 13 dan Surah al-Hujurat yang beliau tt'rJemahkan sepertl berikut: "Kaml Jadikan kamu berbangsa-bangsa dan berpuak-puak Ialah supaya kamu berkenal­kenalan (di antara satu bangs a dengan satu bangs a) sesungguhnya yang lebih mulia di antara kamu ltu Ialah yang lebih takwanya". 1m ditafsukan oleh beliau sebagal berikut: "Apakah ertmya perkenalan jika udak terlebih dahulu terdin kekuatan dan kelayakan gabak, kaum dan bangsa yang han ml terkenal dengan kebangsaan ltu dengan suatu kebangsaan yang lam (di Majlis Bangsa-Bangsa Bersatu atau UNO)" (Burhanuddin 1954a:50).

Dr. Burhanuddin Juga ada mengulas tentang hadis-hadis Nabl yang bermaksud: "Tidak ada asabiyyah dalam Islam", dan "Bukanlah danpada kaml orang yang menyeru ke arah asabiyyah itu". Mengikut Dr.

40

Burhanuddin makna 'asabiyyah' di sim bukanlah 'kebangsaan' tetapi ialahperkataan yang berasal dan 'ta' sub' yang bererti 'fanatik' iaItu "perasaan yang membuta tuli dan degil, atau boleh disebut dengan faham kebangsaan sempit, atau faham berdaerah-daerah ..... " Jadi, sambung beliau, "lebih tepatlah pengertian 'asabiyyah' ltu dengan rasa kebangsaan yang semplt, rasa perkauman - bukanlah rasa dan faham kebangsaan yang luas yang berdasarkan kepada tanahan dan kewatanan ... " (Burhanuddin 1954a:54).

Dr. Burhanuddin juga menegaskan bahawa: "Agama Islam diturunkan buat menyusun hidup manUSla, mengatur perhubungan manUSla dengan Allah, menyempumakan perhubungan manUSla dengan manUSla". Tetapi agama Islam 1m hanya dapat dilaksanakan sepenuhnya setelah negaramerdeka, sepertImana yang disebutkan oleh beliau: "Dan bagaimanakah kIta akan mengembalikan agama kIta, h10gga agama dapat berjalan menurut yang dikehendakki Allah, jika kIta belum bebas merdeka dan berdaulat? Tentu tIdak boleh, melainkan sudah bebas merdeka dan berdaulat" (Burhanuddin 1954b:3l). Mungkin oleh sebab mement10gkan kemerdekaan inilah maka tuntutan Dr. Burhanuddin

·tentang Islam sebelum Tanah Melayu merdeka agak kurang kuat berbanding dengan selepas merdeka. Dalam Sepuluh Pnnslp Rakyat, mlsalnya, pr10Slp tentang Islam berbunYI beg1Ol: "Perkara-perkara yang berhubung dengan agama Islam dan adat IstIadat Melayu haruslah diletakkan di bawah penguasaan orang-orang Melayu semata-mata". Tetapl pada tahun 1957, beliau menyarankan supaya "Islam menJadi agama resml dalam ertikata yang betul pada aJaran-aJaran al-Qur'an dan Sunnah nublJ.wwah".14 Pada tahun 1964 pula beliau menyatakan pendinan PAS sepertl berikut:

Dalam pergolakan politik di tanah aIr klta 1m, PAS muncul dengan Clta-Clta kenegaraan Islam, Clta­cIta 1m wUJud dan diperJuangkan berdasarkan keyak10an hldup beragama dalam kalangan pendukung PAS. D10yalakan oleh smar seJarah Nabl dan sahabatnya yang telah berJaya membentuk negara dan pemenntahan yang bercorak dan berhukumkan Islam dan pentadbnannya. 15

Danpada perb10cangan di atas kIta dapat dislmpulkan secara rigkas pemikmin Dr. BU1:hanuddin Itu beg1Ol: Bangsa Melayu adalah penghum kawasan Kepulauan Melayu 101 semenJak beribu-ribu tahun dahulu lag!. Oleh ltu, memandangkan yang kawasan 101 telah dijajah, maka penJaJahan 101 mestilah ditentang supaya kemerdekaan dipulihkan kepada bangsa dan masyarakat Melayu 1m, dan 10ilah perjuangan Kebangsaan Melayu. Tetapl Kebangsaan Melayu 101 tIdaklah terhad kepada orang-orang yang berdarah keturunan Melayu (atau ethnik Melayu) sahaJa. Sebaliknya Kebangsaan Melayu 101 boleh dibuka kepada orang-orang yang bukan berketurunan Melayu asalkan mereka im sanggup meninggalkan kebudayaan mereka dan menenma serta mengamalkan Kebudayaan Melayu. PerJuangan kemerdekaan dan konsep Kebangsaan Melayu 101 pula adalah selaras dengan Islam sebab

41

pelaksanaan aJaran-aJaran Islam sepenuhnya hanya dapat berJalan apabila negara sudah merdeka (oleh itu Islam memperJuangkan kemerdekaan) dan Islam menghendakkl golongan-golongan umatnya supaya kuat (oleh ItU menenma konsep Kebudayaan Melayu).

IV

Apa yang perlu dibincangkan secara nngkas sekarang lalah tentang sumber-sumber pemikuan Dr. Burhanuddin. Rlwayat hldup Dr. Burhanuddin menunjukkan bahawa pendidikan Islam dan pengalaman tentang perjuangan menentang penJaJahan di luar negen merupakan sumber-sumber utama pemikuan politik beliau. Pendidikan Islam beliau di Padang PanJang, Sumatra, dan di al-Mashor, Kepala Batas adalah di dalam suasana pemikuan Islam yang bIasa disebut sebagal Kaum Muda. Walaupun beberapa pendinan mereka di dalam soal-soal fiqh senngkali dipersoalkan, sumbangan golongan Kaum Muda dan gerakan Islah (atau Reformls) yang mereka anggotai ltu terhadap menyalakan semangat anU­penJaJah dan pro-merdeka udak dinafikan. Satu buku yang jelas tentang penglibatan Dr. Burhanuddin di dalam keglatan Kaum Muda lalah apabila beliau menyertal suatu majlis 'debat' dengan Kaum Tua tentang soal 'jilatan anJIng' di Kota Bharu, Kelantan, pada tahun 1937. Satu buku lagl lalah tulisannya di dalam Perjuangan Kita di mana beliau menyebut: "Aliran jiwa Kaum Mudamenuju kemaJuan dan tamaddun secara kehendak zaman yang mengandungl apa-apa yang dituntut oleh bangsa dan watan". Tetapl ada Juga tanda-tanda yang beliau udak pula menolak pegangan-pegangan dan amalan Islam yang blasa dianggap di luar danpada penenmaan Kaum Muda. Dr. Burhanuddin, mlsalnya dikatakan mengamalkan aJaran-aJaran Tasauf hasil darlpada pengaruh bapanya dan pengaruh pendidikannya di India (lihat Funston 1973:187-8).

Satu lagl sumber pemikiran politik Dr. Burhanuddin lalah darlpada pengalaman-pengalamannya di luar negen khususnya di India, IndonesIa dan Palestm. Pengaruh danpada India dan IndonesIa dapat dilihat danpada petikan berikut daripada Falsafah Kebangsaan Melayu:

Maka wUJud kebangsaan Melayu kIta im, udaklah sumbang atau ganjil, malah tepat dan betul seperu Juga pendinan Ghanpi, penganJur besar India dengan kebangsaan Indianya pun ada berkata: "Saya seorang naslOnalis tetapl naslOnalisme saya lalah kemanuslaan' (Burhanuddin 1954a:91).

Oleh kerana ungkapan Ghandi ltu juga digunakan oleh Sukamo, Jadi ada kemungkman Juga yang Dr. Burhanuddin memetiknya danpada Sukamo dan udak terus darlpada Ghandi. Kemungkman ml lebih munasabah jika klta lihat pula bahawa di dalam tulisannya Falsafah Kebangsaan Melayu ltu ada terdapat satu lagl petikan terus danpada ucapan Sukamo. 1m berlaku apabila Dr. Burhanuddin sedang memblcarakan ten tang 'nation' dan kebangsaan. Untuk tUJuan mi beliau memetik takrif-takrif yang diberikan oleh Renan dan Ottor Bauer.

42

Sebenarnya takrif-takrif Renan dan Otto Bauer ml adalah diambil danpada ucapan Sukarno ten tang Panca Sila di IndonesIa pada I Jun 1945. 16

Tetapl segal a pengaruh dan India dan IndonesIa 1m nampaknya berkesan terhadap Dr. Burhanuddin hanya di masa menentang penJaJah. Sebab setelah kemerdekaan telah udak menJadi pokok pefJuangan lagl, beliau didapau kembali kepada falsafah Islam dan 'kebangsaan Melayu' sebagal asas pefJuangan beliau, sebagalmana yang diucapkan oleh beliau pada tahun 1957 di Mesyuarat Agung PAS .

... Adapun sikap kHa terhadap komums kHa telah menerangkan berkah-kali pendinan kHa Islam dan pendinan PAS dalam menghadapl komums tetapl masih ada kedengaran dan kelihatan dalam tuhsan-tuhsan membabHkan say a dan Persatuan Islam (PAS) ml berbau komums, dan yang anehnya pula ada yang membabHkan say a dan Persatuan Islam ml berbau pen­JaJah, dua tuduhan yang umbul dan nafsu buta, palsu dan Jahil.

Sesungguhnya saya dan bagl pihak Persatuan Islam udaklah berbau komums dan penJajah, saya dan PAS adalah berlSl, bersifat, berbau 'kebangsaan Melayu' dengan 'CHa-CHa Islam'

Say a dan Persatuan Islam adalah cukup mengetahUl dan sedar berpegang teguh pada kebangsaan Melayu, dengan faham kebangsaan dan pendinan yang luas bagalmana yang diperJuangkan oleh hasrat cHa-Clta kebangsaan Melayu yang telah ban yak kah saya terangkan di dalam beberapa ucapan, makalah, dan buku­buku karangan saya, dan mensesuaikan Kebangsaan Melayu Hu dengan kehendak ayat 'ummatan wasatan', pada masa duma menempuh perbalahan, pertelingkahan dan peperangan sebagalmana yang telah befJalan amalannya dan contohnya dan semenJak Rasulullah .... .... kemerdekaan bangsa dan nusa sepenuhnya belum-lah lagl bereru tercapamya cHa-Clta PAS dan belum-lah dihaungkan telah merdeka dengan sepenuhnya, melamkan setelah befJalan hukum-hukum Islam pada orang seorang, masyarakat dan negara baharulah tercapal kemerdekaan yang diClta-Clta oleh PAS .....

Dalam Malaya yang masih terJaJah atau dalam masa peralihan 1m telah ketara golongan naslOnalis yang berbagal-bag~1 corak, di antara yang terbesar lalah naslOnahs yang bulat mHu Kebangsaan Melayu sebagalmana yang selalu saya terangkan dan dahulu hmgga sekarang 1m, (2) naslOnahs pro-kanan,

43

(3) naslOnalis pro-km, (4) naslOnalis kanan, (5) naslOnalis km. Kanan yang menyebelah pen-JaJahan dan kIn menyebelah soslalisme atau komumsme.

NaslOnalis bulat Itu sifatnya dan dahulu lagl berjiwa progresif Itulah yang sesual dengan dasar perJuangan PAS yang ditunJukkan oleh ayat 'ummatan wasatan'dan 'khairun ummatin ukhrijat linnas' sebagalmana yang dirakamkan dalam anggaran dasar Persatuan Islam.

(V) Perbmcangan ten tang nwayat hldup, perJuangan dan pemikuan Dr.

Burhanuddin di atas menunJukkan beberapa unsur yang unik di dalam seJarah politik Melayu di negara m1. Pertamanya, penglibatan Dr. Burhanuddin di dalam politik tanahau menJangkau sebahaglan besar perkembangan politik Itu. Beliau menganggotal badan politik Melayu yang terawallaItu Kesatuan Melayu Muda dalam tahun-tahun 1 930an dan akhunya memlmpm sebuah partl politik yang masih wUJud han ml, laltu PAS. Penglibatan yang sebegml luas, lama dan berterusan udak terdapat di kalangan ahli-ahli politik Melayu yang lam.

Keduanya, tema-tema perJuangan dan pemikuan politik Dr. Burhanuddin, laItu kemerdekaan, kebangsaan Melayu dan Islam adalah sebenamya rangkuman tema-tema utama perJuangan politik bangsa Melayu Itu sendin. Tetapl walaupun beliau dapat dikatakan sebagal menyuarakan matlamat tulen politik bangsa Melayu, sifat udak berkomprommya di dalam memperJuangkan satu-satu tema ml telah mengakibatkan beliau menJadi seorang ahli politik yang, dan satu segl, kurang berJaya. Di dalam menuntut kemerdekaan, mlsalnya, beliau menentang penJaJah Bntlsh habls-hablsan; manakala pemlmpm­pemlmpm UMNO memilih satu strategl bertolak-ansur dengan pihak Bntlsh. Dl dalam memperJuangkan Islam pula beliau dan PAS menyarankan pelaksanaan sepenuhnya dasar-dasar dan hukum-hukum Islam di negara 1m; manakala pemlmpm-pemlmpm partl-partI politik Melayu yang lam memilih dasar terhadap agama yang lebih popular di kalangan pengundi-pengundi yang berbilang bangsa dan agama.

Satu lagl kelstlmewaan Dr. Burhanuddin lalah penenmaannya di kalangan ahli-ahli politik bukan-Melayu walaupun beliau senng dianggap sebagal Juara untuk bangsa Melayu dan Islam sahaJa. Penenmaan beliau oleh kalangan bukan-Melayu terlihat pada perlantikannya sebagal pengerusl gabungan PUTERA-AMCJA apabila badan mi diwujudkan pada tahun 1947. Ciri-cin perjuangan Dr. Burhanuddin yang disebutkan mi, di sampmg peranannya sebagal pemlmpm PAS dan ahli Parlimen selepas merdeka, sesungguhnya menempatkan beliau sebagal salah seorang tokoh peJuang dan pemiku politik yang terkemuka di negara 1m.

44

CATATANKAKI

l. Tarikh kelahuan 1m dipetik dan Abdullah Hussam 1969. Walau bagalmanapun, Saliha Hj. Hassan telah memberikan tarikh kelahlran Dr. Burhanuddin sebagat November 1911 (Saliha 1972:7). Lihat Juga Funston 1973:187-192.

2. Minat dan ketokohan Dr. Burhanuddin di dalam bldang homeopathy ml ada dibmcangkan oleh Rashldah Ismail 1969.

3. Saliha Juga ada menyebut bahawa Dr. Burhanuddin kemudiannya dibebaskan dengan Jamman sebanyak .$1,000.

4. Apabila Singapura Jatuh ke tangan Jepun pada 15 Februan 1942, anggota-anggota KMM ltu dibebaskan.

5. Untuk perbmcangan ten tang perhubungan di antara Dr. Burhanuddin dan Maahad ml sila lihat Nabir 1976:87-91.

6. Detik-detik di sekltar penubuhan PKMM ml diterangkan dengan baik oleh A. Boestamam 1972b:23-30.

7. Untuk perbmcangan tentang penubuhan dan keglatan-keglatan PEPERMAS dan MATA, lihat Nabu 1976:109-147.

8. Untuk perbmcangan ten tang Hizbul Muslimm, lihat Nabu 1976:159-174. 9. Mana Hertogh lalah seorang anak Belanda beragama Knsttan yang menJadi anak

angkat kepada seorang wamta Islam di Singapura pada tahun 1942. Mana (yang mana Islamnya lalah Natrah atau Nadra) kemudian berkahwm dengan seorang Islam bernama Mansoor. Tetapl pada 1950 ibu bapa Nadra memmta Mahkamah di Singapura mengembalikan hak ke atas Nadra kepada mereka. Setelah satu proses kehaklman yang agak rumlt mahkamah menyetuJUl tuntutan ibu bapa Nadra Uu. Keputusan Mahkamah 1m ditentang oleh Jawatankuasa Bertmdak Nadra (yang dianggotal oleh Dr. Burhanuddin) dan ml Juga memmbulkan rusuhan oleh orang-orang Islam di Singapura. Untuk satu perbmcangan tentang pensttwa 1m lihat R.S. Jesudason 1969.

10. Peranan Dr. Burhanuddin di dalam perancangan dan penubuhan Partt Rakyat ml dibmcangkan dalam A. Boestamam 1972a: 45-53.

11. K.J. Ratnam dan R.S. Milne 1967:17 dan Saliha 1972:50 membayangkan bahawa ml adalah satu taktik politik KeraJaan Perikatan!

12. Kajian-kajian 1m boleh didapau mlsalnya dalam Radin Soenarno 1960 dan Roff 1967. 13. Untuk perbmcangan tentang Sepuluh Pnnslp Rakyat 1m sila lihat A. Boestamam

1972b: 121-131. 14. Lihat ucapannya di Mesyuarat Agung PAS yang Ke 6 pada 24 Ogos 1957. 15. Lihat ucapannya di Mesyuarat Agung PAS yang Ke 12 pada bulan Ogos 1964. 16. Untuk ucapan Sukarno ml lihat, Herbert Felth dan Lance Castles (eds.) 1970:41-9.

RUJUKAN

Abdullah Hussam 1969

Ahmad Boestamam 1972a

Ahmad Boestamam 1972b

Burhanuddin aI-Helmy 1946

Burhanuddin aI-Helmy 1954a

Burhanuddin aI-Helmy 1954b

"Burhanuddin aI-Helmy, Pelupor Semangat Kebangsaan Melayu", Dewan Masyarakat, Nov. 1969. Dr. Burhanuddin: Putera Setza Melayu Raya, Kuala Lumpur: Pus taka Kejora.

Merzntzs falan ke Puncak, Kuala Lumpur: Pustaka KeJora. 1946, Singapura: Paru Kebangsaan Melayu Malaya. Falsafah Kebangsaan Melayu, BukIt Mertajam: Pus taka SemenanJung Agama dan Politik, Singapura: Buana.

45

Burhanuddin aI-Helmy Pzdato Sambutan Dr. Burhanuddin Al-Helmy 1955 Kepada Kongres Partz Rakyat 24.12.55, Sin­

gapura: Partal Rakyat. FeIth, H. dan Castles, L.lndoneszan Politzcal Thznkzng, 1945-1965, Ithaca:

1970 . Cornell Umversity Press. Funston, J. "Malay PolitIcs in Malaysia, 1945-1969," Tesis

1973 M.A., Monash UmversIty. Jesudason, R.S. "Causes and Significance of the Hertogh Riots,"

1969 TeSIS B.A., Jabatan Sejarah, Universiti Malaya. Means, G.P. Malayszan Politzcs, 2nd. Edition, London:

1976

Nabu Abdullah 1976

Radin Soenarno 1960

Rashidah Ismail 1969

Ratnam, K.J., dan Milne, R.S.

- 1967

Roff, W.R. 1967

Saliha Hj. Hassan 1972

46

UmversIty of London Press. 1l-1hya AssyarzJf Gunung Semanggol, 1934-19';9, Kuala Lumpur: Jabatan Sejarah, Universiti Kebangsaan MalaysIa. "Malay NatIonalism, 1896-1941", Journal of Southeast Asza History, 1(1). "Dr. Burhanuddin aI-Helmy, Anak Melayu Per­tama mempelajan Homeopathy", Dewan Masyarakat, DIS. 1969. The Malayan Parlzamentary Electzon of 1964, Singapore: UmverSIty of Malaya Press.

Naszonalisme Melayu (Terjemahan), Kuala Lumpur: Penerblt UmverslU Malaya.

"Dr. Burhanuddin AI-Helmy, A. PolitIcal BIOgraphy," Tesis B.A., Jabatan Sejarah, UniverslU Malaya.