PERSPEKTIVA GLOBALE E ENERGJISË ALTERNATIVE- MUNDËSITË DHE ...

University of Business and Technology in Kosovo University of Business and Technology in Kosovo

UBT Knowledge Center UBT Knowledge Center

Theses and Dissertations Student Work

Fall 9-2019

PERSPEKTIVA GLOBALE E ENERGJISË ALTERNATIVE- PERSPEKTIVA GLOBALE E ENERGJISË ALTERNATIVE-

MUNDËSITË DHE VLERËSIMI EKONOMIK I SHNDËRRIMIT TË MUNDËSITË DHE VLERËSIMI EKONOMIK I SHNDËRRIMIT TË

ENERGJISË NË KOSOVË ENERGJISË NË KOSOVË

Festim Fondaj

Follow this and additional works at: https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

Part of the Business Commons

https://knowledgecenter.ubt-uni.net/

https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd

https://knowledgecenter.ubt-uni.net/student

https://knowledgecenter.ubt-uni.net/etd?utm_source=knowledgecenter.ubt-uni.net%2Fetd%2F2287&utm_medium=PDF&utm_campaign=PDFCoverPages

http://network.bepress.com/hgg/discipline/622?utm_source=knowledgecenter.ubt-uni.net%2Fetd%2F2287&utm_medium=PDF&utm_campaign=PDFCoverPages

Kolegji UBT

Fakulteti për Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi

PERSPEKTIVA GLOBALE E ENERGJISË ALTERNATIVE-

MUNDËSITË DHE VLERËSIMI EKONOMIK I SHNDËRRIMIT TË

ENERGJISË NË KOSOVË

Tema Master

Festim Fondaj

Shtator, 2019

Prishtinë

Kolegji UBT

Fakulteti për Menaxhment, Biznes dhe Ekonomi

Punim Diplome

Viti akademik 2014 – 2015

Festim Fondaj

PERSPEKTIVA GLOBALE E ENERGJISË ALTERNATIVE-

MUNDËSITË DHE VLERËSIMI EKONOMIK I SHNDËRRIMIT TË

ENERGJISË NË KOSOVË

Mentor: Dr. Sc. Ylber Limani

Shtator, 2019

Ky punim është përpiluar dhe dorëzuar në përmbushjen e kërkesave të

pjesshme për Shkallën Master

ABSTRAKT

Energjia alternative ka filluar të shfrytëzohet shekuj më pare. Energjia e erës ka

të paktën 3000 vjet që vazhdon të shfrytëzohet. Deri në fillim të shek.XX, energjia e erës

është përdorur si burim për përftimin e energjisë mekanike, që nevojitej në procesin e

bluarjes së grurit. Turbinat e para të erës, në funksion të prodhimit të energjisë elektrike,

morën zhvillim në fillim të shek.XX.

Burimet alternative të energjisë, nga delli, era e deri tek uji, nuk lirojnë gazra serrë

të cilat janë të dëmshme për ambientin, siç e bëjnë djegia e lëndëve fosile për prodhimin

e saj. Kjo do të thotë se burimet e ripërtëritshme të energjisë ndihmojnë në zvogëlimin e

sasisë së emetimit të gazrave të dëmshme qe dëshmon rendësin e investimit ne ketë lloj

energjie.

Zgjidhja e zëvendësimit të energjisë së jo-pertërishme me atë të ri-pertërishme

është e mundur edhe në vendin tonë. Mënyra më e mire për të aplikuar metodat më të

suksesshme është analizimi i përvojave te shteteve të zhvilluara, si dhe analizimi i

mundësive të Kosovës për aplikimin dhe shfrytëzimin e energjive që i ofronë pozita

gjeografie dhe klimatike e vendit tonë.

Gjithashtu Kosova duhet të investojë edhe në edukimin dhe përgatitjen e kuadrove

në fusha të caktuara të energjisë. Kosova edhe pse vlerësohet me popullsi në moshë të re,

ajo vuan nga mungesa e mirëfilltë e edukimit dhe zhvillimit të resurseve humane për treg

të punës. Krijimi i një fondi për hulumtime shkencore dhe zhvillimore do të krijonte

mundësinë që studiues të rinj dhe ekspertë të fushave të energjisë të merren me projekte

ku kërkesa për analiza në këto fusha për momentin është në ekspansion në tregun botëror.

MIRËNJOHJE/FALENDERIME

Unë nuk do të kisha mundur të përfundoja tezën time pa udhëzimin e profesorit

tim, ndihmën e miqve dhe mbështetjen nga familja ime.

Para së gjithash, dëshiroj të shpreh mirënjohjen time të sinqertë për mentorin tim

Prof. Dr. Ylber Limani për mbështetjen e vazhdueshme të tezës dhe të hulumtimeve të

mia, për durimin, motivimin, entuziazmin dhe njohurinë e madhe. Udhëzimi i tij më

ndihmoi gjatë gjithë kohës së hulumtimit dhe shkrimit të kësaj teze. Unë nuk mund të

kisha imagjinuar të kisha një këshilltar dhe mentor më të mirë për tezën time.

Së fundi dëshiroj të falënderoj familjen time, ne veqanti bashkëshorten time

Dhuraten për përkrahje të jashtëzakonshme si dhe fëmijët, Festen dhe Melosin të cilëve

me siguri ju kam munguar gjatë këtyre studimeve.

Prishtine, Gusht 2019

Festim Fondaj

PËRMBAJTJA

FJALORI I TERMAVE ................................................................. IX

1 HYRJE ........................................................................................ 10

2 SHQYRTIMI I LITERATURËS ............................................. 11

2.1 Energjia Alternative, llojet dhe rëndësia e tyre ..................................... 11

2.1.1 Llojet dhe burimet e energjisë Alternative/të renovueshme ............ 13

2.1.1.1 Energjia e përfituar nga era .......................................................... 14

2.1.1.2 Energjia e përfituar nga delli-Energjia Solare .............................. 17

2.1.1.3 Energjia e përfituar nga uji-Hidroenergjia .................................... 19

2.1.1.4 Energjia Nukleare ..................................................................... 23

2.2 Mundësitë dhe përdorimi i energjisë alternative ne rajon dhe me

gjere 27

2.2.1 Ballkani Perëndimor .................................................................... 27

2.2.2 Energjia e renovueshme ne Shqipëri ............................................... 31

2.2.3 Përvojat dhe sukseset e disa nga shteteve evropiane ne përdorimin e

energjisë alternative ................................................................................................. 33

2.2.3.1 Rasti i Gjermanisë si histori suksesi ............................................. 34

2.3 Trendi dhe perspektiva e Kosovës ne zhvillimin dhe përdorimin e

energjisë alternative .................................................................................................. 37

2.3.1 Planet zhvillimore dhe legjislative si dhe zotimet e Kosovës për rritjen

e kapaciteteve nga energjia e renovueshme ............................................................ 37

2.3.2 Potencialet e Kosovës sa i përket energjive të rinovueshme me fokus

energjinë hidrike, të erës dhe atë diellore ................................................................ 45

2.3.2.1 Potenciali Hidrik (ujor) ................................................................. 45

2.3.2.2 Potenciali i erës ............................................................................. 51

2.3.2.3 Potenciali i diellit .......................................................................... 55

3 DEKLARIMI I PROBLEMIT ................................................. 60

3.1 Pyetjet hulumtuese dhe hipotezat e ngritura: ........................................ 62

3.1.1 Fokusi i hulumtimit ......................................................................... 62

4 METODOLOGJIA .................................................................... 64

4.1 Metodat e hulumtimit ............................................................................ 64

4.2 Dizajni dhe qasja e hulumtimit ............................................................. 64

4.3 Mbledhja dhe evaluimi/vlerësimi e të dhënave .................................... 65

5 PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE ........... 66

5.1 Te gjeturat kryesore nga literatura, të dhënat dhe analiza e tyre .......... 66

Potenciali Hidrik (ujor) ............................................................................... 68

Potenciali i erës ........................................................................................... 70

Potenciali I diellit ........................................................................................ 70

5.1.1 Testimi i hipotezave bazuar në hulumtimin dhe analizen e të

gjeturave 76

6 PERFUNDIME DHE REKOMANDIME ............................... 80

6.1 Përfundime ............................................................................................ 80

6.2 Rekomandime ....................................................................................... 83

7 REFERENCAT .......................................................................... 85

LISTA E FIGURAVE

Figura 1: Koncepti i punës së turbinës së Erës ................................................... 16

Figura 2: Koncepti i punës së energjisë Diellore ................................................ 18

Figura 3: Koncepti i punës së Hidrocentralit ...................................................... 20

Figura 4: Koncepti i punës së Centralit nuklear ................................................. 25

Figura 5: Principet e energjisë nukleare ............................................................. 27

Figura 6: Shembull i paneleve solare ne Gjermani ............................................. 35

Figura 7: Prodhimi dhe konsumi i energjisë në Gjermani më 1 janar 2018 ...... 36

Figura 8: Përparimi drejt përmbushjes së caqeve për BRE-Total ...................... 41

Figura 9: Hidrocentralet brenda parqeve kombëtare dhe zonave të tjera me rëndësi

të veçantë natyrore .......................................................................................................... 50

Figura 10: Projekti Kitka në Kamenicë ti ........................................................... 54

Figura 11: Harta e rrezatimit diellor në Kosovë në rrafshin horizontal ............. 56

Figura 12: Harta të rrezatimit diellor për kontinentin Evropian ........................ 57

Figura 13: Diagrami i qasjes së hulumtimit (Limani, 2018) .............................. 64

LISTA E TABELAVE

Tabela 1: Caqet e përgjithshme shtetërore për pjesën e energjisë nga BRE-të më

2020 ................................................................................................................................ 40

Tabela 2: Tarifat nxitëse të miratuara nga ZRRE më 19 Maj 2016. .................. 43

Tabela 3:Caku i përgjithshëm shtetëror për pjesën e energjisë nga burimet e

ripërtërishme në konsumin final bruto të energjisë më 2009 dhe 2020.......................... 44

Tabela 4: Matjet e bëra në bazë të (NEK UMWELTTECHNIK AG, 2012) ..... 51

Tabela 5: Paraqitja e projekteve potenciale te energjisë së erës në Kosovë (Studimi

i NEK-ut (NEK Umwelttechnik AG, 2012)) .................................................................. 55

Tabela 6: Kapacitetet diellore të disa qyteteve në Kosovë sipas databazave të

Komisionit Evropian....................................................................................................... 58

FJALORI I TERMAVE

ZRRE-Zyra Rregullative E Energjisë

BRE -Burimet E Ripertëritshme te Energjisë

IRENA-Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë së Renovueshme

BE-Bashkimi Evropian

BRE-ve-Burimet e Renovueshme te energjisë

PKVBRE- Plani Kombëtar i Veprimit për Burimet e Ripërtërishme te Energjisë

ZRrE- Zyra e Rregullatorit për Energji

PV- efekti fotovoltaik

OJQ-Organizatë Jo qeveritare

BERZH- Banka Evropiane Për Rindërtim dhe Zhvillim

HEC-Hidrocentral

KOSTT-Kosovo System Transmission and Trade

ASK- Agjensioni I Statistikave të Kosovës

MMPH-Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinorë

KESCO-Kompania Kosovare për Furnizim me Energji Elektrike

SGE-second Generation Energy

1 HYRJE

Burimet e Ripërtërishme të Energjisë dhe energjia në përgjithësi përbëjnë një

element të rëndësishëm ne zhvillimin ekonomik të një shteti. Energjitë e ripërtëritshme

janë energjitë që fitohen nga resurse të ndryshme nga ato që përdoren sot. Kjo lloj energjie

synon të jetë sa më e pastër dhe sa më pak e dëmshme për mjedisin jetësor. Kjo lloj energji

nxirret nga resurse të përsëritshme/ripertëritshme, si era, rrezet e diellit, uji etj. Në

energjitë e ripërtëritshme bëjnë pjesë: Hidroenergjia, Energjia e erës, Energjia solar,

Energjia gjeotermale, etj.

Investimet në efiçiencën e energjisë në sektorin publik mund t’i ulin dukshëm

shpenzimet e energjisë, duke krijuar hapësirë fiskale për prioritetet zhvillimore të tjera

dhe duke e shtuar aftësinë konkurruese dhe krijimin e vendeve të punës. Përvoja

ndërkombëtare ka treguar se investimet në efiçiencën e energjisë në sektorin publik mund

të ndihmojnë në kanalizimin e tregjeve të energjisë efiçiente, duke ua mundësuar qeverive

që të udhëheqin duke krijuar shembull dhe duke u hapur rrugë përmirësimeve të ngjashme

në sektorin privat.

Në Kosove Prodhimi i energjisë elektrike nga burimet e ripërtëritshme bëhet

kryesisht nga hidrocentralet me mbi 79 megavat ( “48.18 megavate nga hidrocentralet

ekzistuese dhe 31.25 megavate nga hidrocentralet e reja të shpërndara në Deçan, Dragash,

Mitrovicë dhe në Shtërpcë, solar 0.602 megavate në Klinë dhe në Pejë), si dhe 1.35

megavate nga era në Golesh. Po ashtu kemi edhe shumë projekte të tjera në ndërtim e

sipër. Këto centrale ndërtohen nga sektori privat (ndërkombëtar në bashkëpunim me

vendorët) dhe nuk kanë implikim për buxhetin e shtetit, përkatësisht rregullohen përmes

feed-in tarifave nga ZRRE-ja.

Fokusi kryesore në ketë punim është hulumtimi i mundësive të Kosovës në

zhvillimin e mundësive prodhuese të energjisë alternative, si dhe vlerësimi ekonomik i

shndërrimit të energjisë.

2 SHQYRTIMI I LITERATURËS

2.1 Energjia Alternative, llojet dhe rëndësia e tyre

Energjia alternative, apo e quajtur ndryshe energjia e ripërteritshme është energjia që

fitohet nga resurse të ndryshme nga ato që përdoren sot (nafta, qymyri etj). Kjo lloj energji

synon të jetë sa më e pastër dhe sa më pak e dëmshme për mjedisin jetësor. Kjo lloj energji

nxirret nga resurse të përsëritshme si era, rrezet e diellit, uji etj. Shkenca e sotme është

duke punuar së tepërmi mbi këtë lloj energjie duke e parë si "shpëtim" për të ardhmen e

resurseve të papërsëritshme të planetit (SHERK, 2012)

Burimet e Ripërtërishme të Energjisë përbëjnë një element të rëndësishëm në

zhvillimin ekonomik të një shteti. Shfrytëzimi i burimeve të renovueshme të energjisë

çdo ditë e më shumë po vjen e bëhet më aktual dhe sigurisht, përfitimet janë shumë të

mëdha.




sasisë së emetimit të gazrave të dëmshme që dëshmon rendësinë e investimit në ketë lloj

energjie.

BE tani merr më shumë se 30% të energjisë elektrike nga burimet e renovueshme,

nga 12% në vitin 2000. Me nivelin aktual të rritjes, blloku evropian mund të rrisë

përqindjen e burimeve të ripërtëritshme në përzierjen e tij të energjisë elektrike në 50%

deri në vitin 2030, sipas një raporti te botuar nga think tank Sandbag dhe Agora

Energiewende.

Edhe nëse nuk jetoni në BE ia vlen t'i kushtohet vëmendje, si blloku kalon përmes

tranzicionit të sajë energjetik. Edhe pse Komisioni Evropian ofron një strukturë

gjithëpërfshirëse për sjelljen e 28 anëtarëve të saj, ato vende kryesisht operojnë në mënyrë

të pavarur. Mënyra e çrregullt që BE arrin qëllimet e saj ambicioze për ndryshimin e

klimës do të ofrojë një plan për blloqet e tjera, si Bashkimi Afrikan dhe vendet e mëdha

si India dhe SHBA (Rathi, 2018)

Pavarësisht se udhëheqësit politikë në Ballkanin Perëndimor kanë treguar një

angazhim të fortë për të rritur kuotën e burimeve të ripërtëritshme të energjisë deri në

vitin 2020, fabrikat e thëngjillit ende tërheqin më shumë investime sesa parqet e erës.

Ballkani është përshkruar shpesh nga mediat perëndimore si një qendër e re kontinentale

për burimet e ripërtëritshme. Por sipas një studimi të kohëve të fundit të lëshuar nga

Bankwatch pjesa e energjisë së erës është ende e ulët, dhe qymyri është ende "fituesi" i

madhë (Tacconi, 2016)

Për stimulimin e shfrytëzimit të burimeve të ripërtëritshme të energjisë, në Kosovë

është vendosur skema mbështetëse e tarifave ‘feed-in’ për energjinë nga uji, për

energjinë nga era, energjinë fotovoltaike dhe për biomasën. Me këtë masë stimuluese ndaj

BRE-ve, synohet plotësimi i caqeve të energjisë nga BRE-të të planifikuara për vitin

2020, si kërkesë e Direktivës 2009/28/KE, transpozimi dhe implementimi i të cilës bëhet

nën monitorimin e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë. ((MZHE), Strategjia e

energjise e Republikes se Kosoves 2017-2026, 2017)

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë kontribuojnë edhe për ngrohje, përkatësisht

për prodhimin e energjisë termike. Si të tilla ato janë bërë pjesë edhe e Strategjisë së

Ngrohjes. Meqenëse shtrohet nevoja për minimizimin e shfrytëzimit të linjitit të lagësht

dhe shfrytëzimi i paqëndrueshëm i drurit për qëllime të ngrohjes, përdorimi i energjisë

diellore, mbeturinave komunale dhe mbetjeve drusore shihet si burime më premtuese për

ngrohjen e hapësirave dhe të ujit sanitar

Plani Kombëtar i Veprimit për Burimet e Ripërtërishme te Energjisë (PKVBRE)

për periudhën 2011-2020 është dorëzuar më 2013, duke caktuar nën-caqet specifike në

kuadër të cakut kryesore prej 25%, si dhe duke propozuar masat për arritjen e tyre deri

më 2020. Kosova ka vendosur, në kuadër të këtij versioni të parë të PKVBRE-së të

zbatojë një cak të dytë, edhe më ambicioz sesa ai i përgjithshëm i detyrueshëm shtetëror

për pjesëmarrjen e BRE-ve në konsumin bruto final të energjisë për vitin 2020. Kjo është

përcaktuar në vendimin e Këshillit Ministror të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-

EnC për zbatimin e Direktivës 2009/28/EC që ndryshon nenin 20 të Traktatit të

Komunitetit të Energjisë. PKVBRE-ja ka përmendur që Kosova mëton të përmbushë e të

tejkalojë cakun e vet të detyrueshëm shtetëror përmes marrjes së masave shtetërore për

promovimin e BRE-ve, pa synuar eksploatimin e mekanizmave të ndryshëm fleksibilë të

bashkëpunimit, si projektet dhe skemat e përbashkëta. Ky cak i dytë është vënë tek shifra

prej 29.47% të konsumit të pritur bruto final të energjisë më 2020. ((MZHE), Strategjia e


Një rol të rëndësishëm për promovimin e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë

ne Kosove luajnë edhe Operatori i Sistemit të Transmetimit dhe ai i shpërndarjes. Ata

janë ngarkuar me ligj që t’i japin përparësi energjisë së prodhuar nga burimet e

ripërtëritshme të energjisë, sipas limiteve të specifikuara në Kodin e Rrjetit. Operatorët e

sistemit përcaktojnë dhe publikojnë rregullat lidhur me kostot për adoptimet teknike të

nevojshme për integrimin e BRE-ve në sistem. Këto rregulla i miraton Zyra e

Rregullatorit për Energji (ZRrE). Po ashtu, ZRrE-ja siguron që tarifat e transmisionit dhe

shpërndarjes për prodhuesit e BRE-ve të jenë jo-diskriminuese, posaçërisht ato nga

rajonet periferike. Sipas Ligjit për Energji Elektrike, ZRrE-ja është përgjegjëse edhe për

lëshimin e certifikatave të origjinës për energjinë elektrike të prodhuar nga BRE-të.

((MZHE), Strategjia e energjise e Republikes se Kosoves 2017-2026, 2017)

2.1.1 Llojet dhe burimet e energjisë Alternative/të renovueshme

Energjia alternative është çdo formë e energjisë që nuk vjen nga lëndët djegëse

fosile. Ato konsiderohen alternative, sepse ato mund të jenë zëvendësime të ardhshme për

lëndët djegëse fosile që tani plotësojnë një pjesë të konsiderueshme të nevojave tona

energjetike.

Llojet më të njohura të kësaj energjie janë: Uji, energjia diellore, energjia

gjeotermale dhe energjia e erës. Dielli është natyrisht burimi më i bollshëm i energjisë së

Tokës dhe do të jetë për miliarda vite. Ky është një burim që në thelb qeniet njerëzore

nuk do të shqetësohen për mbarimin e energjisë se tije ne periudhën afatshkurtër. Era

është një konstante në atmosferën e Tokës dhe gjithashtu mund të shfrytëzohet

vazhdimisht.

Termi "alternativë", në një kuptim, ka për qëllim të kontraktojë energjinë

miqësore me mjedisin (environmental friendly) kundër formave të energjisë që dëmtojnë

mjedisin (energjia e qymyrit, gazit natyror dhe energjia nga derivatet e naftës). Emra të

tjerë për energjinë alternative përfshijnë energjinë e pastër, energjinë e gjelbër dhe

energjinë e renovueshme.

Përtej përfitimeve mjedisore kombet dhe bizneset kanë filluar të shohin përfitimet

ekonomike që një burim alternativ i energjisë mund të ofrojë. Ndërsa teknologjitë që i

përdorin ato bëhen më të lira dhe më efikase, ata korrin kursime dhe gjithashtu sigurojnë

burime për industritë e reja.

2.1.1.1 Energjia e përfituar nga era

Energji kinetike e erës është proporcionale me shpejtësinë e erës. Ndërsa fuqia e

centralit me erë është proporcionale me sipërfaqen e fletëve të turbinës dhe shpejtësinë e

erës në fuqinë e tretë. Kjo fuqi e prodhuar nga era , vlen për shpejtësinë më të madhe se

shpejtësia minimale (4m/s) dhe më e vogël se shpejtësia për të cilën fitohet fuqia nominale

turbinë/gjenerator (12m/s). Ndërsa për shpejtësitë më të mëdha, fuqia mbahet konstante

deri në shpejtësinë maksimale të erës (psh 22m/s) në të cilën centrali me erë duhet të

shkyçet.

Turbina me erë bënë shndërrimin e energjisë kinetike të erës se energji mekanike.

Kështu turbina me erë vihen në lëvizje nga energjia kinetike e erës në një helikë të përbërë

nga dy ose me shumë fletë, të lidhura mekanikisht me gjeneratorin elektrik.

Helika ndërtohet si helikë me bosht horizontal dhe me helikë me bosht vertikal.

Centralet me erë ndërtohen me fuqi të ndryshme prej disa KW deri në MW. Centralet me

erë mund të vendosen në tokë apo në det të hapur, pas shumë analizave të shpejtësisë së

erës në vendin ku planifikohen të vendosen. Centralet me erë mund të instalohen ndaras

nga rrjeta elektrike, zakonisht në kombinim me ndonjë burim tjetër të energjisë elektrike

(p.sh. me dizel gjenerator) ose me bateri të akumulatorëve. Pastaj mund të instalohen me

një numër të konsiderueshëm si park i centraleve me erë të lidhura elektrikisht në mes

veti, dhe nëpërmjet transformatorit të lidhur në rrjetin elektrik. Centralet e vogla me erë

mund të shfrytëzohen për përdorim shtëpiak, shfrytëzimi i këtyre centraleve shtëpiake

bëhet në dy mënyra:

Si burim shtesë gjatë furnizimit primar nga rrjeti elektrik ose agregati

shtëpiak, dhe

Si burim autonom me sistemim për furnizim rezervë nga bateritë që

mbushen nga prodhimi tepricë i centrales me erë. (SHERK, 2012)

Energjia e erës është shfrytëzuar si burim energjie për mijëra vjet. Për shembull,

marinarët më të hershëm e kuptuan se vendosja e velave në anijet e tyre për të kapur erën

i bënin anijet e tyre të shkojnë më shpejt.

Arsyeja që era quhet një burim i ripërtëritshëm i energjisë është sepse era do të

prodhohet vazhdimisht për aq kohë sa dielli shkëlqen në Tokë. Sot, energjia e erës

përdoret kryesisht për të gjeneruar energji elektrike. Kjo energji elektrike prodhohet duke

përdorur turbinat me erë.

Si funksionojnë turbinat me erë?

Kur fryn era, kthetrat e turbinës rrotullohen. Rrotullimi pastaj konvertohet në një

rrymë elektrike nëpërmjet përdorimit të një gjeneratori elektrik si më poshtë:

• Ajri qe lëvize rrotullon helikat e turbinave.

• Helikat janë të lidhur me një bosht me shpejtësi të ulët. Kur helikat rrotullohen,

boshti rrotullohet.

• Bosht me shpejtësi të ulët është i lidhur me një kuti të shpejtësisë.

• Pajisja e vogël e kthen një bosht tjetër me shpejtësi të lartë.

• Boshtin me shpejtësi të lartë është i lidhur me një gjenerator. Ndërsa boshti e

rrotullon gjeneratorin, prodhon energji elektrike.

• Rryma elektrike rrjedhë përmes kabllove poshtë kullës së turbinës në një

transformator që ndryshon tensionin e rrymës përpara se të dërgohet në linjat e

transmetimit.

Figura 1: Koncepti i punës së turbinës së Erës

Këto turbina me erë zakonisht ndërtohen në fermat e erës. Rrymat elektrike sot

shfrytëzohen nga fermat e mëdha të erës që përdoren nga rrjetet elektrike shtetërore. Ato

përdoren gjithashtu në një shkallë më të vogël për sigurimin e energjisë elektrike në shtëpi

apo vende të vogla. Sasia e energjisë elektrike që një turbinë prodhon varet nga madhësia

dhe shpejtësia e erës. Të gjitha turbinat me erë kanë të njëjtat pjesë themelore: helikat, një

kullë, dhe një kuti shpejtësie (gearbox). Këto pjesë punojnë së bashku për të kthyer

energjinë kinetike të erës në energji mekanike që gjeneron energji elektrike.

Ekzistojnë dy terma për të përshkruar prodhimin bazë të energjisë elektrike:

efikasitetin dhe faktorin e kapacitetit. Efikasiteti i referohet asaj se sa energji të dobishme

(energjia elektrike, në këtë rast) mund të marrim nga një burim energjie.

Makinat e erës janë po aq efikase sa shumica e burimeve tjera te energjisë.

Makinat e erës konvertojnë 30-40 përqind të energjisë kinetike të erës në energji elektrike.

Një termocentral me thëngjill konverton rreth 30-35 për qind të energjisë kimike te

qymyrit në energji të përdorshme.

Kapaciteti i referohet aftësisë së një termocentrali për të prodhuar energji

elektrike. Një turbinë me erë në një fermë tipike të erës operon 65-80 për qind të kohës,

por zakonisht nën kapacitetin e saj të plotë, sepse shpejtësia e erës nuk është gjithmonë

në nivele optimale. Prandaj, faktori i saj i kapacitetit është 30-35 për qind.

Ekzistojnë një numër përparësish për përdorimin e energjisë së erës. Së pari, ajo

nuk prodhon ndotje. Kjo do të thotë se nuk ka nënprodukte të dëmshme dhe mjedisi ynë

mbetet i shëndetshëm. Së dyti, energjia e erës është një burim i renovueshëm, kështu që

kurrë nuk do të dalim nga era. Së treti, turbinat me erë mund të vendosen në fermat në të

cilat ngrihen kafshët. Së fundi, fermat e erës gjithashtu mund të ndërtohen jashtë bregut.

Ashtu si me çdo burim energjie, edhe era ka disa shqetësime. Njeri nga

shqetësimet është se fuqia e erës nuk është konstante. Disa ditë janë më të nxehta se të

tjerët. Për disa ditë, nuk ka shumë erë. Në mënyrë që burimi i energjisë të jetë më i

besueshëm, ai duhet të jetë më i qëndrueshëm në mënyrë që të prodhohet energjia

elektrike gjatë gjithë kohës. Një tjetër shqetësim është se disa njerëz besojnë se turbinat

me erë janë të shëmtuara dhe nuk duan që ata të jenë rreth tyre. Këto janë vetëm disa

shqetësime rreth fuqisë së erës.

2.1.1.2 Energjia e përfituar nga delli-Energjia Solare

Energjia e diellit është burim i renovueshëm dhe i pakufishëm, nga i cili rrjedhin

pjesa më e madhe e burimeve të energjisë në tokë, kjo energji paraqet sasinë e energjisë

e cila mbartet me rrezet e diellit. Energjia e diellit më së shpeshti përdoret për shndërrim

në energji të nxehtësisë në sistemet për ujë të ngrohtë dhe ngrohje dhe në centralet solar,

ndërsa për shndërrim në energji elektrike përdoren sistemet fotovoltaike. Intensiteti

mesatar i rrezatimit të diellit në atmosferë është mesatarisht 1.37(kW/m2) e cila njihet si

konstanta e diellit (solar).Gjatë kushteve normale në sipërfaqen e tokës mund të arrihet

intensitet i rrezatimit prej 1.0(kW/m2), dhe vlera e vërtetë varet nga lokacioni, stina e

vitit, koha e ditës, kushtet atmosferike. Sistemet diellore energjetike mund të jenë:

a.Sistemet diellore të temperaturave të ulëta,

Kolektorët diellor për ngrohje të ujit,

b.Centralet diellore dhe

c.Sistemet fotovoltaike

Energjia diellore është burimi më i pastër dhe më i bollshëm i energjisë së

renovueshme në dispozicion. Dielli ka qenë rreth nesh, duke ndriçuar në tokë me

ngrohtësi dhe dritë për shumë e shumë vite.

Figura 2: Koncepti i punës së energjisë Diellore

Çdo orë dielli hedh mbi Tokë shume më shumë se energji të mjaftueshme për të

plotësuar nevojat globale të energjisë për një vit të tërë. Energjia diellore është teknologjia

e përdorur për të shfrytëzuar energjinë e diellit dhe për ta bërë atë të përdorshëm. Ky

burim alternativ i energjisë është i disponueshëm pa asnjë kosto dhe do të jetë në

dispozicion për të gjeneruar energji nesër dhe për miliona vitet që vijnë, gjë që shpjegon

pse shkencëtarët vazhdojnë të përpiqen të kuptojnë mënyra të reja se si të kapin dhe

përdorin energji nga dielli. (SHERK, 2012)

Shumë kohë më parë, u zbulua se duke lënë objekte në diell jo vetëm që e rrisnin

temperaturën termike të objektit nga rrezet e dellit, por edhe nxehtësia rrezatuese

prodhonte energji. Sot, ky lloj i energjisë alternative diellore, duke bere qe dielli te ngrohe

diçka, një gjësend, quhet energjia diellore termike. Ky burim alternativ i energjisë

përdoret për të ngrohur ujë për shtëpitë e njerëzve duke kaluar uji i ftohtë përmes tubave

që janë të ekspozuar ndaj rrezeve të diellit. Ndërsa tubat nxehen, uji nxehet gjithashtu.

Një lloj tjetër i energjisë solar, i njohur si energjia diellore ose energjia

fotovoltaike, është përdorur vetëm që nga vitet 1950. Ky lloj i energjisë diellore vjen nga

konvertimi i rrezeve te dellit ne energjinë elektrike. Qelizat diellore konvertojnë dritën e

diellit direkt në energji elektrike. Qelizat diellore përbehen nga materiale gjysmëpërçues

të ngjashme me ato të përdorura në gjysmëpërçuesit/ çipat e kompjuterëve. Kur drita e

diellit absorbohet nga këto materiale, energjia diellore i godet elektronet të lirshëm nga

atomet e tyre, duke lejuar që elektronet të rrjedhin përmes materialit për të prodhuar

energji elektrike. Ky proces i konvertimit të dritës (fotoneve) në energji elektrike (tension)

quhet efekti fotovoltaik (PV).

Dielli siguron Tokën me dy forma kryesore të energjisë: të nxehtit dhe të dritës.

Ka disa sisteme të energjisë diellore që përdorin energji ngrohëse ndërsa të tjerët

transformojnë energjinë e dritës në energji elektrike Energjia diellore është energji që

rrjedh nga rrezatimi i Diellit. Energjia diellore është krijuar duke kapur rrezet e diellit në

qeliza diellore ku drita e diellit ndryshohet në energji elektrike. Dielli është një burim i

fuqishëm energjie dhe siguron Tokën çdo orë me shumë energji sa që ne përdorim

kolektivisht në një vit në mbarë botën.

Qelizat e energjisë diellore konvertojnë dritën e diellit në energji elektrike, duke

përdorur energjinë e shpejtimit të fotoneve për të krijuar një rrymë elektrike brenda një

paneli diellor. (SHERK, 2012)

2.1.1.3 Energjia e përfituar nga uji-Hidroenergjia

Hidrocentralet bëjnë shndërrimin e energjisë potenciale të rënies së ujit në

energjinë mekanike me anë të turbinës hidraulike dhe pastaj gjeneratori shndërron

energjinë mekanike në atë elektrike. Ka dy lloje të hidrocentraleve:

Hidrocentralet rrjedhëse, në të cilat uji vazhdimisht rrjedh dhe të cilat kanë një

rezervuar të ujit të limituar. Hidrocentralet akumuluese, në të cilat uji shfrytëzohet nga

liqeni akumulues. Penda ndërtohet mes-përmes lumit duke formuar rezervuarin e epërm

dhe rrjedhjen e pasme të ujit. Diferenca në mes te nivelit të ujit në rezervuar dhe rrjedhjes

së pasme të ujit poshtë pendës quhet lartësia (rënia). Ndërtesa e centralit ndërtohet në

pendë. Ndërtesa e centrales ka turbinën e ujit, gjeneratorin dhe portën kontrolluese.

Gjeneratori dhe turbina janë të lidhur në mes veti në një bosht vertikal. Rënia e ujit

prodhon rrjedhje të shpejtë të ujit nëpër turbinë – gjenerator, dhe gjeneratori prodhon

energjinë elektrike. Energjia e fituar nga hidrocentrali është e barabartë me prodhimin e

lartësisë (H) dhe sasisë së ujit (Q) sipas shprehjes: P=9.81*Q*H*? (kW) Ku janë: Q-sasia

e elektricitetit (m3/s), H-lartësia (rënia) e ujit (m) ?-koeficienti I shfrytëzimit të

gjeneratorit dhe turbinës. Uji i cili shkarkohet nga turbina vazhdon rrjedhjen më tej në

rezervuarin e pasmë i cili është poshtë pendës, që shpesh është vazhdimi I lumit. Porta

kontrolluese bënë rregullimin e rrjedhjes së ujit nëpër turbinë. Në rast të përmbytjeve,

atëherë duhet te hapen kanalet e shkarkimit dhe uji i tepërt duhet të derdhet, ose do të

hapen portat për largimin e ujit në fund të pendës. Në të dy rastet bëhet rrjedhja e ujit të

tepërt në rezervuarin e pasmë, dhe eliminohet mbingarkesa e pendës. (SHERK, 2012)

Figura 3: Koncepti i punës së Hidrocentralit

Avantazhi i hidrocentralit në lidhje me burimet e tjera të ripërtëritshme të

energjisë është fakti që reshjet mesatare janë shumë me të parashikueshme dhe prandaj

prodhimi është i besueshëm dhe rrjedha e lumenjve nuk luhatet nga minuta në minutë, siç

është rasti me energjinë e erës. Hidrocentrali është burimi i energjisë së renovueshme që

nuk shkakton ngrohjen globale sepse nuk liron gazra të rrezikshme serrë.

Pra, si mund të marrim energji elektrike nga uji? Aktualisht, hidrocentralet dhe

termocentralet me qymyr prodhojnë energji elektrike në mënyrë të ngjashme. Në të dyja

rastet përdoret një burim energjie për të rrotulluar një pjesë të ngjashme me helikë të

quajtur turbinë, e cila pastaj rrotullon një bosht metalik në një gjenerator elektrik, i cili

është motori që prodhon energji elektrike. Një termocentral me thëngjill përdor avull për

të rrotulluar helikat e turbinës; ndërsa një uzinë hidroelektrike përdor ujë qe bie nga

ndikimi i gravitetit për të rrotulluar turbinën. Rezultatet janë të njëjta.

(USGS, 2016)

Llojet dhe përdorimi i hidrocentraleve

Ekzistojnë dy lloje themelore të hidrocentraleve - ato që përmbajnë ujë prapa një

dige dhe ata që e shndërrojnë ujin në një kanal paralel me lumin (shpesh të quajtur

hidrocentrale "të rrjedhjes së lumit"). Hidrocentralet mund të zhvillohen në digat

ekzistuese ose në strukturat e kontrollit të ujit të ndërtuara për qëllime të tjera të tilla si

kontrolli i nivelit të ujit të lumenjve, liqeneve dhe skemave të ujitjes. Megjithatë,

hidrocentralet e rrjedhjes së lumit zakonisht kanë një ndikim më të ulët në mjedisin

natyrore. (Institute, 2014)

Hidrocentrali është një burim jashtëzakonisht fleksibël energjie. Në të dy sistemet

e rrjedhjes së lumit dhe digave, uji çon në një tub vertikal ose "penstock" që sjell ujë në

turbinat. Hidrocentralet prandaj mund të përdoren për t'iu përgjigjur shpejt kërkesës së

ndryshueshme duke lëshuar ose duke shmangur më shumë ujë. Në rastin e sistemeve të

digave, uji mund të rezervohet gjithashtu kur kërkesa është e ulët për të gjeneruar energji

shtesë gjatë periudhave të kërkesës maksimale.

Hidrocentralet shpesh ndahen ne hidro "te mëdha" normalisht janë te drejtuar nga

sistemet e lumenjve. Aktualisht nuk ka marrëveshje në bashkësinë ndërkombëtare për

definimin e madhësive te hidrocentraleve. Kufiri i sipërm përgjithësisht konsiderohet të

jetë 10 MW.

Hidrocentralet e vegjël përcaktohen më tej nga shkalla, duke përfshirë mini hidro

(<500kW - furnizim tipik për një fabrikë të vogël ose komunitet të izoluar), mikro hidro

(<100kW - të mjaftueshme për një ose dy shtëpi) dhe pico hidro (<5kW).

Sistemet e vogla hidrocentrale të lumenjve në përgjithësi kanë ndikime më të

ulëta mjedisore dhe sociale dhe prandaj shpesh preferohen për centrale më të mëdha që

përfshijnë ndërtimin e digave. Megjithatë, hidrocentralet e mëdha mund të kenë një rol të

rëndësishëm në prodhimin e energjisë elektrike në vendet ku zbatohen masat e duhura

dhe impaktet mjedisore dhe sociale të hidrocentraleve të mëdha shmangen. Hidrocentralet

me diga ofrojnë mundësinë e rezervimit të ujit për prodhimin e energjisë elektrike, sipas

nevojës, duke i bërë centralet më të mëdha një burim të dobishëm për të plotësuar

prodhimin e ndryshueshëm të burimeve të energjisë së renovueshme, si energjia diellore

dhe e erës.

Programet e certifikimit siç është Certifikimi mjedisor EcoLogo për prodhimin e

hidroenergjisë me ndikim të ulët dhe aplikimi i kritereve të qëndrueshmërisë si ato të

sugjeruara nga Shoqata Ndërkombëtare Hidroenergjetike, janë mjete të rëndësishme në

identifikimin dhe promovimin e prodhimit të hidrocentraleve me ndikim të ulët. (Institute,

2014)

Përfitimet dhe përparësitë

• Hidrocentrali është një burim plotësues i energjisë për burimet më të

përhershme të energjisë së renovueshme të energjisë si era dhe ajo diellore, sepse

rrjedha mund të rregullohet në kapacitetin gjenerues të rezervës gjatë periudhave

të kërkesës maksimale ose kur kapaciteti gjenerues i burimeve të tjera të

ripërtërishme të energjisë është i kufizuar.

• Energjia Hidroelektrike ka disa avantazhe. Së pari, uji mund të mbahet

në mënyrë që të sigurojë kapacitete edhe për Kohen e thatësirave. Ky është një

ndryshim nga format e tjera të energjisë alternative meqenëse me energji

hidroelektrike keni aftësinë për të grumbulluar ujin. Kjo do të thotë që energjia

mund të gjenerohet vazhdimisht. Energjia hidroelektrike, si era, energjia diellore

dhe gjeotermale, nuk ka mbeturina apo ndotje. Përveç kësaj, është e

renovueshme, sepse uji mund të ripërdoret.

• Objektet e vogla hidrike mund të integrohen në strukturat ekzistuese të

ujitjes, kontrollin e përmbytjeve dhe digat. Për shkak se përdoren strukturat

ekzistuese, shtimi i kapacitetit gjenerues kërkon vetëm ndërtimin e punimeve të

vogla inxhinierie.

• Prodhimi i vogël hidrik ka një rol të rëndësishëm në sigurimin e energjisë

elektrike për komunitetet e largëta dhe industritë në vendet në zhvillim ku

elektrifikimi rural përmes rrjetit nuk është praktik.

• Energjia hidroelektrike është një teknologji e provuar dhe stacionet

hidroelektrike kanë një jetë të gjatë.

Sfidat / Disavantazhet

Disavantazhet e energjisë hidroelektrike përfshijnë disa aspekte, ku disa prej tyre janë:

Digat mund të jenë mjaft të shtrenjta për t'u ndërtuar. Gjithashtu duhet të ketë

furnizim të mjaftueshëm me ujë për të krijuar energji dhe furnizimi me ujë duhet

të jetë i fuqishëm.

Hidrocentralet e mëdha, sidomos ato që përfshijnë ndërtimin e digave, mund të

kenë ndikime serioze në komunitetet lokale dhe në mjedis. Ka shumë shembuj të

hidrocentraleve në të gjithë botën ku komunitetet e tëra janë zhvendosur, kanë

humbur jetën ose kanë komprometuar shëndetin e tyre.

Hidrocentralet e mëdha mund të luajnë një rol të rëndësishëm në sigurimin e

energjisë elektrike nëse zbatohen udhëzimet dhe praktikat më të mira në

projektimin, ndërtimin dhe operacionet e tyre; komunitetet lokale janë të përfshira

në proceset e planifikimit; dhe ndikimet mjedisore dhe sociale minimizohen.

Rezervuarët hidroelektrikë paraqesin një sërë sfidash, duke përfshirë:

Rezervuarët prodhojnë emetime të gazeve serrë për shkak të bimësisë së prishur

nga tokat e përmbytura, veçanërisht në rajonet tropikale

Rezervuarët zakonisht rezultojnë në nivele më të larta të merkurit të natyrshëm në

burimet ujore, i cili lirohet nga toka që është e përmbytur

Flukset sezonale ndikojnë në të ardhurat

Migrimi i peshqve mund të jetë një shqetësim në të cilin rast duhet të zbatohen

masat e ruajtjes (p.sh., udhëzimet e peshkut, kompensimi i habitateve). (Institute,

2014)

2.1.1.4 Energjia Nukleare

Energjia nukleare (bërthamore) është një burim i diskutueshëm energjie. Nuk

është burim i ripërtëritshëm i energjisë, por për shkak se teknologjia nuk bazohet në një

lëndë djegëse fosile, shumë njerëz mendojnë se centralet bërthamore mund të luajnë një

rol të rëndësishëm në reduktimin e emetimeve të karbonit dhe luftimin e ndryshimeve

klimatike. Megjithatë, shumë të tjerë e ndiejnë rrezikun e aksidenteve dhe çështjet e

ruajtjes së mbeturinave bërthamore për mijëra vjet janë shumë të rëndësishme për të

garantuar zhvillimin e këtij burimi të energjisë. (Weir, 2008)

Energjia bërthamore është energjia në bërthamën (thelbin) e një atomi. Atomet

janë grimca të vogla që përbëjnë çdo objekt në univers. Me ndarjen e atomeve (fission)

ose bashkimin e tyre (bashkim), krijon energji reaktive.

Në bërthamën e atomit, atomet ndahen për të formuar atome më të vogla, duke

çliruar energji. Centralet bërthamore përdorin këtë energji për të prodhuar energji

elektrike. Në bashkimin bërthamor, energjia lirohet kur atomet bashkohen për të formuar

një atom më të madh. Kjo është mënyra se si dielli prodhon energji. Teknologjia e

centraleve bërthamore (nukleare) duhet te jete shumë e përsosur dhe me masa mbrojtëse

pasi qe ne rast avarie, mund te ketë pasoja katastrofale. Rrezatimi i krijuar nga ndonjë

rrjedhje ne centralet bërthamore mund te jete me pasoja katastrofale. Incidenti i

Çernobilit, i cili është një nga aksidentet më të rënda bërthamore ndonjëherë, shkaktoi

zhvendosjen e mbi 300,000 njerëzve dhe shkaktoi dëme te mëdha ne njerëz, kafshe dhe

mjedis.

Një nga avantazhet e mëdha të energjisë bërthamore është sasia e fuqisë që mund

të prodhojë nga një fabrikë, edhe pse kostoja për ndërtimin e saj është mjaft e lartë. Efektet

e rrezikshme që energjia bërthamore mund të ketë mbi njerëzit ose mjedisin, kanë bërë

që shumë nga vendet më të zhvilluara të largohen nga përdorimi i energjisë bërthamore

derisa rreziqet të eliminohen. (KIDS)

Prodhimi i Energjisë bërthamore (Nukleare)

Ndryshimet mund të ndodhin në strukturën e bërthamave të atomeve. Këto

ndryshime quhen reaksione bërthamore. Energjia e krijuar në një reaksion bërthamor

quhet energji bërthamore, ose energji atomike. Energjia bërthamore prodhohet natyrshëm

dhe përmes procesit te ndërhyrjes dhe kontrollit nga ana e njeriut.

Natyrshëm: Disa energji bërthamore prodhohen natyrshëm. Për shembull, Dielli dhe

yjet e tjerë prodhojnë nxehtësi dhe dritë nga reagimet bërthamore.

Nga njeriu: Makinat që quhen reaktorë bërthamorë, pjesë të centraleve bërthamore,

sigurojnë energji elektrike për shumë qytete. Reagimet bërthamore të bëra nga

ndërhyrja dhe kontrolli njerëzore, ndodhin gjithashtu në shpërthimin e bombave

atomike dhe të hidrogjenit.

Figura 4: Koncepti i punës së Centralit nuklear

Avantazhet e Energjisë Bërthamore

Toka ka furnizime të kufizuara të qymyrit dhe të naftës. Termocentralet bërthamore

mund të prodhojnë energji elektrike edhe pasi qymyri dhe nafta mund jenë te

kufizuara.

Termocentralet bërthamore kanë nevojë për karburant më pak se ato që djegin lëndët

djegëse fosile. Një ton uraniumi prodhon më shumë energji sesa prodhohet nga disa

milion ton qymyrguri ose disa milion fuçi naftë.

Centralet e djegies së qymyrit dhe naftës ndotin ajrin. Centralet e fuqishme

bërthamore nuk i çlirojnë ndotës në mjedis.

Ardhmëria e Energjisë Bërthamore

Disa njerëz mendojnë se energjia bërthamore është këtu, duhet te qëndroje dhe ne

duhet të mësojmë të jetojmë me të. Të tjerë thonë se ne duhet të heqim qafe të gjitha armët

bërthamore dhe termocentralet. Të dyja palët kanë arsyet e tyre pasi ka avantazhe dhe

disavantazhe për energjinë bërthamore. Ende të tjerët kanë mendime që bien diku në mes.

Shumica e termocentraleve, duke përfshirë impiantet bërthamore, përdorin

ngrohje për prodhimin e energjisë elektrike. Ata mbështeten në avull nga uji i nxehtë për

të rrotulluar turbinat e mëdha, të cilat gjenerojnë energji elektrike. Në vend të djegies së

lëndëve djegëse fosile për prodhimin e avullit, centralet bërthamore përdorin nxehtësinë

e dhënë gjatë fission-it.

Në atomin bërthamor, atomet janë ndarë për të formuar atome më të vogla, duke

çliruar energji. Fission ndodh brenda reaktorit të një centrali bërthamor. Në qendër të

reaktorit është bërthama (thelbi), i cili përmban karburant uraniumi.

Karburantet e uraniumit formohen në fishekë qeramike. Fishekët janë rreth

madhësisë së gishtit , por secili prodhon afërsisht të njëjtën sasi energjie si 150 litra vaj.

Një pako e shufrave të karburantit, nganjëherë qindra, quhet një asamble e karburantit.

Një bërthamë reaktori përmban shumë asamble të karburantit.

Nxehtësia e dhënë gjatë fizionimit në bërthamën e reaktorit përdoret për të vluar

ujin në avull, i cili rrotullon helikat e turbinës. Ndërsa ato rrotullohen, ato shtyejn

gjeneratorët që te prodhojnë energji elektrike. Më pas, avulli ftohet përsëri në ujë në një

strukturë të veçantë në termocentralin e quajtur kulla ftohëse. Uji mund të përdoret përsëri

dhe përsëri.

Reaktorët bërthamorë janë makina të mëdha që përmbajnë dhe kontrollojnë

reaksionet e zinxhirit bërthamor, ndërkohë që lëshojnë nxehtësinë në një shkallë të

kontrolluar.

Një termocentral bërthamor përdor ngrohjen e furnizuar nga reaktori bërthamor

për ta kthyer ujin në avull, i cili drejton turbinat e gjeneratorëve që gjenerojnë energji

elektrike.

Llojet e gjenerimit të energjisë Reaktorët

Ashtu si ka qasje të ndryshme për projektimin dhe ndërtimin e avionëve dhe

makinave, inxhinierët kanë zhvilluar lloje të ndryshme të centraleve bërthamore. Dy lloje

janë përdorur kryesisht: reaktorët me ujë të nxehte dhe reaktorët me ujë nën presion.

Figura 5: Principet e energjisë nukleare

Reaktorët e vlimit te ujit

Në një reaktor me ujë të nxehte (valë), uji që nxehet nga bërthama e

reaktorit kthehet direkt në avull në enën e reaktorit dhe pastaj përdoret për të rrotulluar

turbinën e gjeneratorit.

Reaktorët e presionit te ujit

Në një reaktor të ujit me presion, uji që nxehet nga bërthama e reaktorit mbahen

nën presion në mënyrë që të mos kthehet fare në avull - ajo mbetet e lëngshme. Ky ujë i

nxehtë radioaktiv rrjedh përmes një pjese të pajisjeve të quajtur gjenerator me avull.

Një gjenerator me avull është një cilindër gjigand me mijëra tuba në të cilat mund të

rrjedhë uji i nxehtë radioaktiv. Jashtë këtyre tubave të nxehtë në gjeneratorin e avullit

është uji jo radioaktiv (ose uji i pastër), i cili përfundimisht vlon dhe kthehet në avull.

Uji radioaktiv kthehet prapa në bërthamën e reaktorit, dhe pastaj kthehet në gjeneratorin

e avullit. Uji i pastër mund të vijë nga një prej burimeve të ndryshme duke përfshirë

oqeanet, liqenet ose lumenjtë.

2.2 Mundësitë dhe përdorimi i energjisë alternative ne rajon dhe me gjere

2.2.1 Ballkani Perëndimor

http://www.howitworksdaily.com/wp-content/uploads/2011/03/BoilingWaterReactor.jpg

Përkundër angazhimeve të përcaktuara nga Traktati i Komunitetit të Energjisë,

shumica e investimeve në sektorin e energjisë në Ballkanin Perëndimor janë ende të

drejtuara në impiantet e thëngjillit. (Tacconi, 2016)




Qymyri, ndotja midis burimeve tradicionale të energjisë, mbizotëron edhe në aspektin e

prodhimit, siç tregohet nga një hulumtim i kohëve të fundit i lëshuar nga CEE Bankwatch

Network, një OJQ ndërkombëtare që fokusohet në kalimin në energjinë e renovueshme

në Evropën Qendrore-Lindore dhe në Ballkan. Grupi gjithashtu monitoron aktivitetet e

institucioneve financiare ndërkombëtare që synojnë mbështetjen e energjive tradicionale,

duke rrezikuar rrugën e qëndrueshmërisë. Ne kemi biseduar me Ioana Ciuta, CEE

Bankwatch Energy Coordinator, për të marrë një pamje të plotë mbi këtë skenar në

Ballkanin Perëndimor. (Tacconi, 2016)

Ballkani është përshkruar shpesh nga mediat perëndimore si një qendër e re

kontinentale për burimet e ripërtëritshme. Por sipas një studimi të kohëve të fundit të

lëshuar nga Bankwatch pjesa e energjisë së erës është ende e ulët, dhe qymyri është ende

"fituesi" i madh.

Çfarë nuk shkon?

Në të vërtetë, ekziston një mospërputhje e thellë midis potencialit të

ripërtëritshmërisë në rajonin e Ballkanit Perëndimor dhe vendosjen aktuale të

teknologjive të tilla. Projektet e vetme të erës që funksionojnë deri tani në rajon, duke

mos llogaritur Kroacinë, janë fabrika 9.9 MW Kula në Serbi dhe 36.1 MW Bogdanci 1

në Maqedoni. Ka një nivel relativisht të lartë të interesit të investitorëve në impiantet e

reja dhe gatishmërinë e institucioneve të financimit publik si BERZH dhe KfW gjermane

për të siguruar hua. Por edhe për ato projekte që kanë arritur të marrin lejet përkatëse,

kuotat e vendosura konservativisht në lidhjet e rrjetit nënkuptojnë se ata mund të duhet të

presin për disa vjet që të bëhen realitet. Në një analizë të kohëve të fundit të Bankwatch,

ne kemi vlerësuar se deri në vitin 2020, deri në 1166 MW të projekteve të energjisë së

erës potencialisht mund të vijë në internet. Vetëm ky numër duket inkurajues, megjithatë

në krahasim me strategjitë e përcaktuara nga qeveritë në rajon, 2800 MW të impianteve

të reja të qymyrit, thjesht tingëllon si një shaka e keqe. Ndjekja e projekteve të qymyrit

në rajon do të nënkuptojë vetëm një margjinalizim të zgjatur të erës, për të mos përmendur

fotovoltaikët diellorë tavane, të cilat vështirë se shihen në rajon pavarësisht potencialit të

tyre masiv. (Tacconi, 2016)

Cili është skenari i burimeve të ripërtëritshme përveç erës?

Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor janë zotuar të rrisin pjesën e tyre të

energjisë së renovueshme deri në vitin 2020 për të arritur mes 25 dhe 40% të përzierjes

së tyre të energjisë, si pjesë e detyrimeve të tyre sipas Traktatit të Komunitetit të

Energjisë. Numrat janë te shëndoshë dhe optimist, por në realitet rritja aktuale në

krahasim me vitin bazë (2009) është në shumicën e vendeve nën 10%. Hidrocentralet

tashmë janë përdorur gjerësisht në rajon dhe qindra apo mijëra të reja janë duke u

planifikuar, shumë prej tyre në zonat e mbrojtura. Disa vende tashmë janë tepër të varura

nga hidrocentralet, veçanërisht Shqipëria, por edhe Mali i Zi dhe Kroacia dhe planet për

të vendosur këtë teknologji edhe më tej ngrisin shqetësime, pasi rajoni është shumë i

ndjeshëm ndaj ndryshimeve klimatike. Biomasa mund të japë një kontribut të dobishëm

me kusht që të jetë në burim lokal dhe të qëndrueshëm, siç mund të jete biogasi,

megjithatë asnjë nga këto burime nuk mund të përbëjë një përqindje të madhe të energjisë

elektrike të gjeneruar në vitet e ardhshme. Era, hidrocentralet diellore dhe ekzistuese kanë

një potencial të tillë, por vetëm nëse mbështeten nga nivele të larta investimesh në

efiçiencën e energjisë. Gjatë viteve të fundit, grupet e shoqërisë civile në rajon kanë

zhvilluar modele energjie për 7 shtete të Evropës Juglindore, si dhe një model rajonal, të

cilat tregojnë se dekarbonizimi i sektorit të energjisë është i mundshëm në rajon deri në

vitin 2050. (Tacconi, 2016)

Çfarë duhet të bëjnë lidershipet lokale për të fuqizuar energjinë e renovueshme?

Planifikimi afatgjatë dhe vullneti për të ndryshuar status quo-në aktualisht mungojnë në

politikat energjetike të vendeve. Shpesh ndodh që "projekt strategjitë e energjisë" të

mbeten në këtë fazë për vite me radhë (p.sh. Maqedonia, Serbia), ndërsa projektet e reja

lejohen pa një vlerësim apo vizion të qartë. Sigurisht që një kalim nga një gjenerim i

energjisë me bazë fosilesh deri në një dekarbonizim nuk është i mundur gjatë natës dhe

planifikimi i kujdesshëm duhet të bëhet në mënyrë pjesëmarrëse. Por gjithnjë e më shumë

vende në BE kanë demonstruar që komuniteti në pronësi të renovueshme është një opsion

i mundshëm, duke angazhuar kështu njerëzit në rajonet e mëparshme të varura nga fosil-

karboni në një tranzicion të drejtë dhe duke mbajtur minimumin e ndikimeve negative

sociale. (Tacconi, 2016)

Cili është vendi në rajon që ka praktikat më të mira në aspektin e energjisë së pastër?

Kjo është me të vërtetë e vështirë për t'u thënë. Të gjitha vendet aktualisht janë

duke mbetur prapa angazhimeve të tyre ndaj Traktatit të Komunitetit të Energjisë,

kryesisht të nxitura nga mungesa e mjedisit të favorshëm legjislativ dhe investues. Si vend

mund të thuhet se Shqipëria nuk ka skema mbështetëse për burime të ripërtëritshme

përveç hidro, por vendi tashmë mbështetet në hidrocentralin për të gjithë prodhimin e saj

të energjisë elektrike dhe është shumë e ndjeshme ndaj ndryshueshmërisë së klimës. Në

Bosnje dhe Hercegovinë nuk ka qasje prioritare ose të garantuar për prodhuesit e energjisë

së renovueshme në secilën njësi dhe sasia e kapacitetit të erës është shumë e kufizuar në

350 MW deri në vitin 2019. Sipas rezultateve të modelimit nga Sekretariati i Komunitetit

të Energjisë, Kosova do të humbasë arritjen e objektivit te synuar te energjisë së

renovueshme për vitin 2020 me më shumë se 5 përqind. Planet e saj për të përmbushur

objektivin e saj u mbështetën fuqimisht në një hidrocentral të madh, Zhur, i cili nuk po

përparon. Maqedonia parashikohet të humbasë objektivin e shpërndarjes së energjisë së

ripërtërishme për vitin 2020 me më shumë se 5 përqind, pavarësisht se aktualisht është

nikoqiri më i madh me erë në rajon. Serbia gjithashtu do të humbasë objektivin e

aksioneve të energjisë së renovueshme për 2020 me 1%, investimet në burimet e

ripërtëritshme të energjisë do të mbahen nga kuotat tarifore (500 MW për era deri në vitin

2020) dhe çështje të tjera administrative. Mali i Zi duket të jetë i vetmi vend që të

përmbushë objektivat e saj të ripërtëritshme të energjisë nën Komunitetin e Energjisë.

Megjithatë, kjo duket se është bërë rastësisht, pa masa shtesë. Diversifikimi i burimeve të

rinovueshme është shumë i nevojshëm pasi vendi është tepër i varur nga hidrocentralet

dhe në vitet e thata është importues neto i energjisë elektrike. Megjithatë, për shkak të

mungesës së kapaciteteve transmetuese dhe shpërndarëse, aplikacionet për lidhje me

rrjetet janë në pritje. (Tacconi, 2016)

Institucionet financiare ndërkombëtare, siç është Banka Evropiane e Investimeve

ose Banka Evropiane për Rindërtim dhe Zhvillim, janë zotuar të ndalojnë kreditimin e

kapaciteteve të qymyrit dhe të përpiqen të mbështesin masat e efiçiencës së energjisë dhe

energjinë e rinovueshme. Megjithatë, ata nuk kujdesen gjithmonë që burimet e

ripërtëritshme të jenë të qëndrueshme - BERZH, për shembull, ka qenë aktori më i

rëndësishëm në zhvillimin e hidrocentraleve në rajon (së paku 51 impiante greenfield me

të paktën 240 milionë euro). Ajo që është shqetësuese është se bankat kanë miratuar disa

kredi për të njëjtin klient ose për të njëjtin lloj projekti, edhe kur dobësitë e mëparshme

janë dokumentuar. Pra, rekomandimi këtu do të ishte të mësosh nga gabimet e kaluara, të

kryesh vlerësime më të forta mjedisore dhe sociale mbi projektet për të parandaluar më

shumë dëm sesa të mirën dhe për të rritur mbështetjen për efikasitetin e energjisë në

banesa. Aplikimet për lidhje me rrjetet janë në pritje. (Tacconi, 2016)

2.2.2 Energjia e renovueshme ne Shqipëri

Shqipëria ka një potencial të konsiderueshëm të burimeve energjetike të

ripërtëritshme: nga energjia hidrike, era dhe energjia diellore. Vendi aktualisht mbështetet

në hidrocentralet për thuajse të gjithë prodhimin e tij të energjisë elektrike, gjë që e bën

sistemin të varur nga reshjet.

Legjislacioni i ri i tregut të energjisë elektrike synon hapjen e tregut ndaj

konkurrencës. 2400 orë diell në vit dhe mesatarisht 240-300 ditë me diell, 8 lumenj të

mëdhenj dhe shumë rrjedha të vogla lumore si dhe potenciali i energjisë së erës, e bëjnë

Shqipërinë një destinacion tërheqës të investimeve të huaja dhe vendase. (Albanian

Investment Development Agency, 2019)

Shqipëria renditet e treta në Evropë, pas Norvegjisë dhe Islandës, për prodhimin

e energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme, me një përqindje prej 86 përqind të

prodhimit të përgjithshëm në vitin 2016, konfirmon Eurostat. Bazuar në statistikat zyrtare,

ky nivel është më i lartë në krahasim me mesataren e Bashkimit Evropian (BE), ku

prodhimi i energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme kontribuoi në 30 përqind të

konsumit total të energjisë elektrike gjatë vitit 2016.

Konsumi i energjisë në Shqipëri bazohet në prodhimin e energjisë elektrike sistem

që varet 100 për qind nga hidrocentralet (HEC-et).Hidrocentralet janë burimi më i

rëndësishëm i energjisë së rinovueshme në Evropë, e ndjekur nga energjia e erës dhe

energjia diellore. (EUROSTAT, 2018)

Potencialet tjera te energjisë se rinovueshme:

Energjia Diellore

Shumica e zonave të Shqipërisë janë të ekspozuara ndaj diellit më shumë se 1500

kWh/m2 në vit, duke variuar nga 1185 deri në 1690 kwh/m2 në vit. Kushtet klimatike e

bëjnë Shqipërinë një destinacion të preferuar për investimin në energjinë diellore, duke

përfshirë:

Rrezatimi diellor mesatar 4.1 kwh/m2

Orët mesatare me diell 2400 në vit

Ditët mesatare me diell 240 - 300 ditë

Energjia e Erës

Shqipëria ka një potencial të pashfrytëzuar të energjisë së erës, veçanërisht

përgjatë bregdetit Adriatik dhe Jon. Potenciali total nga energji e erës vlerësohet të jetë

2,000 MW. Qëllimi i qeverisë është që në 5 vitet e ardhshme të gjenerojë 5% të totalit të

energjisë elektrike nga burimet e erës. Treguesit kryesore përfshijnë:

Shpejtësia mesatare vjetore e erës nga 6 - 8 m/s

Dendësia mesatare e energjisë nga 250-600 W/m2

Potencial për të paktën 20 centrale të prodhimit të energjisë së erës

Zona potenciale: Shkodra (Velipoja, Has), Kukës, Lezha (Ishull Shëngjin, Tale,

Balldre), Durrës (Ishëm, P.Romano), Kavaja (Kryevidh), Fier (Seman), Karavasta

(Hoxhara, Hoxhara 2), Vlorë (Akerni), Saranda, Korça dhe Tepelena. (Albanian

Investment Development Agency, 2019)

2.2.3 Përvojat dhe sukseset e disa nga shteteve evropiane ne përdorimin e energjisë

alternative

BE tani merr më shumë se 30% të energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme,



deri në vitin 2030, sipas një raporti te ri, i botuar nga think tank Sandbag dhe Agora

Energiewende.

Edhe nëse nuk jetoni në BE ia vlen t'i kushtohet vëmendje, si blloku kalon përmes

tranzicionit të saj energjetik. Edhe pse Komisioni Evropian ofron një strukturë

gjithëpërfshirëse për sjelljen e 28 anëtarëve të saj, ato vende kryesisht operojnë në mënyrë

të pavarur. Mënyra e çrregullt që BE arrin qëllimet e saj ambicioze për ndryshimin e

klimës do të ofrojë një plan për blloqet e tjera, si Bashkimi Afrikan dhe vendet e mëdha

si India dhe SHBA. (Rathi, 2018)

Për më shumë se dy dekada, Bashkimi Evropian (BE) ka qenë në ballë të

vendosjes globale të energjisë së rinovueshme. Miratimi i objektivave afatgjatë dhe

masave mbështetëse të politikave ka rezultuar në rritje të fuqishme në shpërndarjen e

energjisë së rinovueshme në të gjithë rajonin, nga një pjesë 9% e konsumit final të

energjisë finale në 2005 në 16.7% në 2015.

Studimi i REmap nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë së Rinovueshme

(IRENA), e përgatitur në bashkëpunim me Komisionin Evropian, identifikon opsione me

kosto efektive të energjisë së rinovueshme për të gjitha Shtetet Anëtare të BE-së, duke

përfshirë një gamë të gjerë sektorësh dhe teknologjish. (IRENA, 2018)

Prodhimet e rinovueshme tani prodhojnë më shumë energji elektrike sesa energjia

e prodhuar nga qymyri ose gazi natyror. Në 2017, era, dielli dhe biomasa u kombinuan

për të prodhuar 20.9% të të gjithë energjisë elektrike në BE, krahasuar me 20.6% për

qymyr dhe 19.7% për gazin natyror 19.7%. (Hydro dha një tjetër 10.9% në vitin 2017.)

"Ky është një përparim i pabesueshëm, duke marrë parasysh vetëm pesë vjet më parë,

brezi i qymyrit ishte më shumë se dy herë më i madh se era, dielli dhe biomasa", thuhet

në raport.

Por rritja e burimeve të rinovueshme është e pabarabartë.

Vetëm Gjermania dhe Britania e Madhe përbënin 56% të rritjes së përgjithshme

të BE-së në burimet e ripërtëritshme në tre vitet e fundit, edhe pse dy vendet prodhojnë

më pak se 30% të energjisë elektrike të bllokut. Ata po tejkalojnë shumë vende të tjera

anëtare të BE-së në përpjekjet për të zëvendësuar lëndët djegëse fosile me burime të

ripërtëritshme të energjisë. (Rathi, 2018)

2.2.3.1 Rasti i Gjermanisë si histori suksesi

Gjermania është një nga vendet me famë të madhe që besonin - dhe investuan

shum - në shfrytëzimin e energjisë të rinovueshme, duke përfshirë edhe teknologjitë për

kursim në shkallë të ndryshme. Që nga maji i vitit 2013, Banka KfW qe është në pronësi

të shtetit ka dhënë hua me interesa të ulëta me një vlerë prej 163 milion euro për të

promovuar instalime me një fuqi maksimale PV deri në 30kW e cila duhet te furnizoj një

maksimum prej 60% të kapacitetit të instaluar në rrjet.

Ministria federale për bashkëpunim ekonomik dhe Zhvillimi mbulon gjithashtu

30% të shpenzimeve për sistemin e ruajtjes se energjisë përmes baterive. Që nga viti 2013,

çmimet për bateritë e litiumit në Gjermani kanë rënë me 18% në vit. (Menniti, 2019)

Gjermania ka kaluar një moment simbolik në tranzicionin e tij të energjisë duke

mbuluar shkurtimisht rreth 100 për qind të përdorimit të energjisë elektrike me burime të

ripërtëritshme për herë të parë ndonjëherë më 1 janar 2018. Gjate vitit 2017, ekonomia e

katërt më e madhe në botë prodhoi një rekord prej 36.1 përqind të nevojave totale të

energjisë me burime të rinovueshme. Por përparimi i vendit në zvogëlimin e emisioneve

është stagnuar për të tretin vit me radhë, me gjasë duke vënë në vetvete objektivat e veta

të vendosura nga klima për 2020.

Figura 6: Shembull i paneleve solare ne Gjermani

Rreth orës 6:00 të mëngjesit më 1 janar 2018, një kombinim i erërave të forta

dhe kërkesës së ulët pas festimeve të Vitit të Ri vetëm energjia e erës prodhonte rreth 85

për qind të konsumit të energjisë ne Gjermani, sipas të dhënave të ofruara nga Agjencia

e Rrjetit Federal. Instalimet e hidrocentraleve dhe biomasës mbulonin pjesën tjetër, pasi

nuk kishte prodhim të energjisë diellore para lindjes së diellit. Prodhimi i qymyrit, gazit

dhe energjisë bërthamore u ul në minimum, pasi çmimet e energjisë u ulen dhe energjia

e tepërt u eksportua në vendet fqinje.

Figura 7: Prodhimi dhe konsumi i energjisë në Gjermani më 1 janar 2018

E ardhmja e energjisë alternative ne Gjermani

Duke pasur parasysh rritjen e shpejtë të energjive të rinovueshme, Gjermania

tashmë ka arritur objektivin e saj për të rritur pjesëmarrjen e tyre të konsumit të energjisë

në 35 përqind deri në vitin 2020. Përkrahësit e energjisë së gjelbër bëjnë thirrje për

përshpejtimin e krijimit te energjisë alternative në emër të mbrojtjes së klimës, ndërkohë

që kompanitë e mëdha e paralajmërojnë qe kjo do të nxiste shpenzimet e energjisë

elektrike dhe do të dëmtonte konkurrencën ndërkombëtare të industrisë.

Instrumenti kryesor i Gjermanisë për të mbështetur zgjerimin e burimeve të ripërtëritshme

- shtesë për energji të rinovueshme - është në diskutim të thellë dhe qeveria e ardhshme

do të përballet me presione për të reformuar sistemin.

Kërkesat për një shpërndarje më të drejtë të kostove dhe perspektiva e rritjes së kërkesës

për energji, pasi ngrohja dhe transporti do të duhet të kalojnë nga lëndët djegëse fosile në

energji elektrike për të reduktuar emetimet, kanë çuar në thirrje për një qasje të re për të

mbështetur investimet në këtë sektor.

Vendi kohët e fundit është zhvendosur në ankande për instalime të mëdha të rinovueshme,

për të rritur ekspozimin e sektorit ndaj forcave të tregut. Kjo ka çuar tashmë në një rënie

të ndjeshme të kostove: Vitin e kaluar, operatorët ofruan për të ndërtuar fermat e erës në

det të hapur në Detin e Veriut pa u mbështetur në pagesat mbështetëse në ankandin e parë

konkurrues të Gjermanisë për teknologjinë (Amelagen, 2018)

Suedia është një vend tjetër qe ka zhvilluar burimet e renovueshme te energjisë

dhe nga dritat kryesore kur është fjala për tranzicionin e energjisë në Evropë. Vendi

nordik merr më shumë se gjysmën e të gjitha nevojave të saj të energjisë nga burime të

ripërtëritshme. Deri në vitin 2045, ajo planifikon të jetë pa karbon. Suksesi i shtetit

skandinav, megjithatë, është në kontrast të thellë kur krahasohet me të tjerët. Megjithë

vendosjen e BE-së për caqet e tranzicionit për vitin 2020, Disa vende vazhdojnë të mbeten

prapa. Për shembull, Polonia ende mbetet shumë e varur nga qymyri për të gjeneruar

energjinë e saj. Me kaq shumë vende pune të varura nga karburantet fosile, ka një hezitim

të dukshëm për të ndryshuar. (Euronews, 2018)

Konsumi i energjisë elektrike në BE u rrit me 0.7% në vitin 2017

Kjo shënon vitin e tretë radhazi konsumin e energjisë elektrike në BE. Një mënyrë për të

ulur emetimet është të konsumoni më pak. Kjo do të thotë se masat e efiçiencës së

energjisë në BE nuk po e zvogëlojnë përdorimin e energjisë elektrike aq sa duhet, dhe

kërkesa për energji elektrike pritet të rritet edhe më tej në të ardhmen e afërt, ndërkohë që

gjithnjë e më shumë makina elektrike zëvendësojnë automjetet me djegie në rrugë.

Emetimet e CO2 vazhdojnë të rriten në 2017.

Emetimet e dyoksidit të karbonit në sektorin e energjisë nuk ndryshuan midis 2016 dhe

2017, por emetimet e përgjithshme të CO2 u rritën, për shkak të emetimeve industriale

në rritje, veçanërisht nga prodhimi i çelikut. Ndërkohë, kontributi i shtuar i erës dhe i

diellit nuk ishte i mjaftueshëm për të kompensuar emetimet industriale në rritje,

veçanërisht pasi që viti 2017 kishte një rënie të fuqisë bërthamore dhe prodhim të ulët nga

hidro (ndoshta për shkak të luhatjeve natyrore). (Rathi, 2018)

2.3 Trendi dhe perspektiva e Kosovës ne zhvillimin dhe përdorimin e energjisë

alternative

2.3.1 Planet zhvillimore dhe legjislative si dhe zotimet e Kosovës për rritjen e

kapaciteteve nga energjia e renovueshme

Sa I përket perspektives së Kosovës në Zhvillimin dhe përdorimin e energjisë së

riperteritshme, mund të themi se më shumë është punuar në strategji, legjislacion dhe

planifikim se sa në investime konkrete në ketë fushe.

Republika e Kosovës ka hartuar dhe miratuar disa plane veprimi ku vlenë të

përmendet “ Plani I Kosovës Për Burimet e Energjisë Se Riperteritshme te Energjisë “ , e

hartuar nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik. Gjithashtu se fundmi kjo ministri ka hartuar

dhe miratuar dokumentin” Plani Kombëtar I Veprimit Për Burimet E Riperterishme Të

Energjisë I Republikës së Kosovës 2011-2020”, si dhe “ Strategjinë e Energjisë e

Republikës së Kosovës 2017-2026. Detajet e këtyre strategjive ku rol te veçantë zë

strategjia Kosovare karshi mundësive te vendit tone ne fushën e energjisë se riperterishme

I kemi përshkruar ne vijim.

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë (BRE) paraqesin një burim të rëndësishëm

të energjisë me të cilin disponon Kosova, me një potencial ende të pashfrytëzuar sa duhet.

Shfrytëzimi i këtyre burimeve për prodhimin e energjisë përbënë objektiv afatgjatë për

realizimin e qëllimeve të politikës energjetike të vendit siç janë: mbështetja e zhvillimit

të përgjithshëm ekonomik; rritja e sigurisë së furnizimit me energji dhe mbrojtja e

mjedisit. Në funksion të këtyre qëllimeve shtrohet nevoja për aplikimin e masave

stimuluese fiskale dhe financiare për të gjitha llojet e BRE-ve, duke përfshirë zbatimin e

skemës mbështetëse bazuar në sistemin e certifikatës së origjinës. ((MZHE), Strategjia e


Për stimulimin e shfrytëzimit të burimeve të ripërteritshme të energjisë, në Kosovë





nën monitorimin e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë. ((MZHE), Strategjia e


Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë kontribuojnë edhe për ngrohje, përkatësisht

për prodhimin e energjisë termike. Si të tilla ato janë bërë pjesë edhe e Strategjisë së

Ngrohjes. Meqenëse shtrohet nevoja për minimizimin e shfrytëzimit të linjitit të lagësht

dhe shfrytëzimi i paqëndrueshëm i drurit për qëllime të ngrohjes, përdorimi i energjisë

diellore, mbeturinave komunale dhe mbetjeve drusore shihet si burime më premtuese për

ngrohjen e hapësirave dhe të ujit sanitar. ((MZHE), Strategjia e energjise e Republikes se

Kosoves 2017-2026, 2017)

Plani Kombëtar i Veprimit për Burimet e Ripërtërishme te Energjisë (PKVBRE)

për periudhën 2011-2020 është dorëzuar më 2013, duke caktuar nën-caqet specifike në

kuadër të cakut kryesore prej 25%, si dhe duke propozuar masat për arritjen e tyre deri

më 2020. Kosova ka vendosur, në kuadër të këtij versioni të parë të PKVBRE-së të

zbatojë një cak të dytë, edhe më ambicioz sesa ai i përgjithshëm i detyrueshëm shtetëror

për pjesëmarrjen e BRE-ve në konsumin bruto final të energjisë për vitin 2020. Kjo është

përcaktuar në vendimin e Këshillit Ministror të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-

EnC për zbatimin e Direktivës 2009/28/EC që ndryshon nenin 20 të Traktatit të

Komunitetit të Energjisë. PKVBRE-ja ka përmendur që Kosova mëton të përmbushë e të

tejkalojë cakun e vet të detyrueshëm shtetëror përmes marrjes së masave shtetërore për

promovimin e BRE-ve, pa synuar eksploatimin e mekanizmave të ndryshëm fleksibilë të

bashkëpunimit, si projektet dhe skemat e përbashkëta. Ky cak i dytë është vënë tek shifra

prej 29.47% të konsumit të pritur bruto final të energjisë më 2020.

Pasqyra e cakut të përgjithshëm shtetëror për pjesëmarrjen e BRE-ve në konsumin

bruto final të energjisë për vitin 2020, siç është përcaktuar në vitin 2013, është paraqitur

tek Tabela 1. ((MZHE), Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E Riperterishme Te

Energjise I Republikes Se Kosoves 2011-2020, 2018)

Tabela 1: Caqet e përgjithshme shtetërore për pjesën e energjisë nga BRE-të më 2020

Figura Obligative Vullnetare

Caku i energjisë nga burimet e

ripërtrishme në konsumin përfundimtar

bruto të energjisë (%)

25% 29.47%

Konsumi i pritur total i energjisë

korrigjuar (ktoe) 1729.82 1729.82

Sasia e pritur e energjisë nga

burime të ripërtrishme që i përgjigjen cakut

të vitit 2020 (ktoe)

432.46 509.70

Arritja e caqeve vjetore të energjisë nga BRE-të është paraparë të përmbushet nga

pjesëmarrja e teknologjive specifike të BRE-ve në gjenerimin e energjisë elektrike (BRE-

E), në prodhimin e ngrohjes dhe ftohjes (BRE-N), si dhe në sektorin e transportit (BRE-

T). Në këtë drejtim, janë vendosur tre nën-caqe të ndryshme ashtu që të lehtësohet arritja

e cakut të energjisë nga BRE-të për vitin 2020.

Këta tre nën-caqe në versionin e vitit 2013 të PKVBRE-së kanë qenë si vijon:

25.64% pjesëmarrjen të BRE-ve në konsumin bruto final të energjisë elektrike, që

duhet të arrihet me instalimin e hidrocentraleve të vogla (240 MWe), hidrocentralit të

Zhurit 305 MWe), impianteve me erë (150 MWe), impianteve me biomasë (14 MWe) si

dhe impianteve fotovoltaike (10 MWe). 10% pjesëmarrjen të BRE-ve në konsumin

përfundimtar në transport, që duhet të arrihet me shtrirjen e bio-karburanteve. 45.65%

pjesëmarrjen të BRE-ve në konsumin përfundimtar të ngrohjes dhe ftohjes, që duhet të

arrihet me promovimin e energjisë diellore (70 MWth), pompave gjeotermike të ngrohjes

(10 MWth) si dhe biomasës në formën e druve tradicionalë të zjarrit.

Më 2017, u vendos edhe vlerësimi i progresit aktual në lidhje me arritjen e caqeve

të vendosura, ashtu që të përditësohen edhe caqet e specifikuara por edhe politikat e

parapara. Dorëzimi i planit të rishikuar kombëtar të veprimit nga burimet e ripërtërishme

te energjisë deri më 30 qershor 2018, për shkak të devijimeve më të mëdha se 1 pikë

përqindjeje nga trajektorja indikativë e regjistruar gjatë periudhës 2014-2015, është

kërkuar nga Këshilli Ministror, duke marrë parasysh Raportin e Dytë të Sekretariatit mbi

progresin në Promovimin e Energjisë nga Burimet e Ripërtërishme në Komunitetin e

Energjisë 2014-2015. Në vlerësim (dokument i veçantë) si dhe këtë PKVBRE të

rishikuar, vlerësimi i cakut të BRE-ve për vitin 2020 (BRE-Total) u bë përmes veglës

SHARES, duke marrë të dhënat për Kosovën, që janë në dispozicion tek Eurostat-i.

Figura 8: Përparimi drejt përmbushjes së caqeve për BRE-Total

Duhet theksuar që edhe caqet obligative edhe ato vullnetare siç janë caktuar me PKVBRE

2011-2020 janë paraqitur në Figurën 1, ashtu që të vlerësohet perspektiva për

përmbushjen reale të cakut BRE-Total.

Sipas rezultateve të prezantuara, caku për BRE-NeF është arritur në masë të

madhe (43.5% aktuale 2015 Kundrejt planit për 2015: 44.77%). Përmbushja e cakut

obligativ total prej 25% nuk është e arritshme me politikat e përcaktuara me versionin

2013 të PKVBRE-së, si dhe masat plotësuese të zbatuara deri më 2018 (aktuale 2015:

18.0% kundrejt planit për 2015: 19.66%) me dizajnimin dhe zbatimin e masave dhe

politikave specifike. ((MZHE), Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E Riperterishme

Te Energjise I Republikes Se Kosoves 2011-2020, 2018)

Devijime të konsiderueshme vërehen edhe për BRE-E (aktuale 2015: 1.8%

kundrejt planit për 2015: 5.62%) si dhe caqeve BRE-T (aktuale 2015: 0% kundrejt planit

për 2015: 2.00%) në krahasim me planin fillestar, duke penguar në masë të madhe arritjen

e cakut BRE-Total duke marrë parasysh kohën e kufizuar për arritjen e synimeve BRE

deri në fund të vitit 2020.

Kështu, synimi i këtij shqyrtimi të PKVBRE-së është identifikimi i një skenari

pajtueshmërie, ashtu që të përmbushë caqet obligative në lidhje me pjesëmarrjen e BRE-

ve në Kosovë. ((MZHE), Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E Riperterishme Te

Energjise I Republikes Se Kosoves 2011-2020, 2018)

MZhE-ja, po ashtu ka miratuar edhe legjislacionin sekondar lidhur me masat

specifike për promovimin e shfrytëzimit më të madh të BRE-ve.


luajnë edhe Operatori i Sistemit të Transmetimit dhe ai i shpërndarjes. Ata janë ngarkuar

me ligj që t’i japin përparësi energjisë së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme të

energjisë, sipas limiteve të specifikuara në Kodin e Rrjetit. Operatorët e sistemit

përcaktojnë dhe publikojnë rregullat lidhur me kostot për adoptimet teknike të nevojshme

për integrimin e BRE-ve në sistem. Këto rregulla i miraton Zyra e Rregullatorit për

Energji (ZRrE). Po ashtu, ZRrE-ja siguron që tarifat e transmisionit dhe shpërndarjes për

prodhuesit e BRE-ve të jenë jo-diskriminuese, posaçërisht ato nga rajonet periferike.

Sipas Ligjit për Energji Elektrike, ZRrE-ja është përgjegjëse edhe për lëshimin e

certifikatave të origjinës për energjinë elektrike të prodhuar nga BRE-të. ((MZHE),

Strategjia e energjise e Republikes se Kosoves 2017-2026, 2017)

Një masë stimuluese për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë konsiderohet edhe

obligimi ligjor që Operatori i Tregut ta blejë tërë sasinë e energjisë së prodhuar nga BRE-

të nga prodhuesi, me tarifë të rregulluar, të caktuar nga ZRrE-ja përmes metodologjisë së

përcaktuar, e cila merr parasysh kompensimin e furnizuesit publik për kostot shtesë të

blerjes së energjisë elektrike nga burimet e ripërtëritshme të energjisë.

Për aktivitetet rregulluese në fushën e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë

ligjërisht është përgjegjëse ZRrE-ja, e cila zhvillon metodologjinë për tarifat e rregulluara

dhe lëshon licenca për aktivitetet e energjisë dhe autorizimet për ndërtimin e kapaciteteve

të energjisë nga burimet e ripërtëritshme të energjisë.

Burimet primare të energjisë nga BRE-të që përdoren në prodhimin e energjisë

elektrike të pranuara në Skemën e mbështetjes janë: uji, era, biomasa dhe energjia

fotovoltaike. Projektet e BREve me kapacitete brenda nivelit të caqeve të planifikuara

mbështeten me skemën e Feed-in tarifës e cila përcaktohet nga Zyra e Rregullatorit për

Energji. Feed – in tarifa e aplikueshme është e ndryshme për teknologji të ndryshme si në

vijim:

Tabela 2: Tarifat nxitëse të miratuara nga ZRRE më 19 Maj 2016.

Me rastin e rishikimit të skemës mbështetëse të Feed-in tarifës për energjinë nga

uji dhe energjinë e erës, në vitin 2016 Zyra e Rregullatorit për Energji ka rritur Feed-in

tarifën për energjinë e ujit nga hidrocentralet e vogla nga 63.3 euro/MWh sa ishte më

parë, në 67. 3 euro/MWh, kurse për energjinë e erës është zgjatur afati i shitblerjes së

energjisë nga 10 në 12 vjet. Afati 12-vjeçar i marrëveshjes së shitblerjes së energjisë është

edhe për energjinë fotovoltaike, ndërsa për energjinë e HCV-ve është 10 vjet. ((MZHE),


Caqet dhe trajektoret e energjisë nga burimet e riperteritshme

Caku i përgjithshëm obligativ shtetëror për pjesëmarrjen e energjisë nga BRE-të

në konsumin final bruto të energjisë në vitin 2020 është 25%, sipas Vendimit të

Këshillimit Ministror të Komunitetit të Energjisë D/2012/04/MC-EnC për zbatimin e

Direktivës 2009/28/EC, si dhe për ndryshimin e nenit 20 të Traktatit të Komunitetit të

Energjisë.

Prioritet është përmbushja e cakut obligativ për pjesëmarrjen e BRE-ve prej 25%

deri më 2020. Kështu, caku obligativ prej 25% definohet si cak i rishikuar për Kosovën

duke marrë parasysh penetrimin e BRE-ve deri më 2020. Për më tepër, mekanizmat e

mbështetjes financiare që përdoren (tarifat hyrëse) janë në dispozicion për të arritur cakun

vullnetar, ashtu që të tërhiqen më shumë investitorë në sektorin e BRE-ve. ((MZHE),

Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E Riperterishme Te Energjise I Republikes Se

Kosoves 2011-2020, 2018)

Tabela 3:Caku i përgjithshëm shtetëror për pjesën e energjisë nga burimet e

ripërtërishme në konsumin final bruto të energjisë më 2009 dhe 2020.

(A) Pjesëmarrja e energjisë nga burimet e ripërtrishme në konsumin final bruto të energjisë më 2009 (S2009):

17.7%

(B) Pjesëmarrja e energjisë nga burimet e ripërtrishme në konsumin final bruto të energjisë më 2020 (S2020):

25%

(C)Totali i Konsumit final te parashikuar te energjisë më 2020

1,735.9 ktoe

(D) Shuma e parashikuar e energjisë nga burime të ripërtrishme që korrespondon me cakun e vitit 2020

434.6 ktoe

Pasi që Kosova planifikon të arrijë cakun e saj shtetëror obligativ përmes masave

shtetërore për prodhimin e energjisë nga burimet e ripërtërishme, ekziston mundësia ose

të barten sasitë e tepërta mbi trajektoren indikativë ose të bartet sasia e nevojshme për të

arritur cakun me anë të mekanizmave fleksibilë të bashkëpunimit, përmes kapaciteteve të

tepërta nga palët tjera kontraktuese. Megjithatë, për momentin, kjo nuk planifikohet nga

qeveria, pasi që preferenca është arritja e BRE-ve me resurse të brendshme. Në anën

tjetër, nëse raporti i rregullt mbi implementimin e këtij PSHVER-je si dhe përparimi në

arritjen e caqeve tregojnë që Kosova nuk arrin të përmbushë caqet obligative vetëm me

prodhimin vendor, do të merren hapa adekuatë për të hulumtuar mundësitë e përdorimit

të mekanizmave të tillë të bashkëpunimit (për shembull me Shqipërinë apo Malin e Zi).

((MZHE), Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E Riperterishme Te Energjise I

Republikes Se Kosoves 2011-2020, 2018)

Caqet dhe trajektoret sektoriale

Caqet për tre sektorët (energjia elektrike, transporti dhe sektori i ngrohjes dhe

ftohjes), të cilët do të kontribuojnë në përmbushjen e cakut të përgjithshëm janë kalkuluar

(me modelin SHARES dhe të dhënat e Eurostat-it) si vijon:

14.6% BRE në konsumin final bruto të energjisë elektrike

10% BRE në konsumin final të energjisë në transport

44.4% BRE në konsumin final bruto për ngrohje dhe ftohje

Në sektorin e energjisë elektrike, rritjet e gjenerimit të BRE-ve bazohen në

zhvillimin e:

Hidrocentraleve të vogla dhe të mesme (124.1 MW)

Turbinat e erës (173.8 MW) si dhe

Panelet fotovoltaike (30 MW).

Për promovimin e BRE-ve në ngrohje dhe ftohje, parashihet ndërtimi i ngrohtores

në Gjakovë (që vlerësohet të arrijë prodhim vjetor prej 45,346 MWhth ngrohje dhe 6,232

MWhe energji elektrike), promovimi i pompave të ngrohjes gjeotermike (10 MWth),

instalimi i kolektorëve solar për ujë të ngrohtë në shtëpi (100,000 m2) si dhe promovimi

i bojlerëve dhe stufave të efikasitetit të lartë me biomasë në sektorin amvisnor dhe

shërbyes (25% zëvendësim të energjisë së konsumuar nga lëndët e ngurta dhe ato të naftës

më 2015).

Për përdorimin e BRE-ve në sektorin e transportit, legjislacioni planifikohet për

të arritur 10% deri në fund të vitit 2020.

Gjithashtu janë marre një numër masash administrative si dhe Masat specifike

për përmbushjen e kërkesave sipas neneve 13, 14, 16 si dhe neneve 17 deri në 21 të

Direktivës 2009/28/KE ((MZHE), Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E

Riperterishme Te Energjise I Republikes Se Kosoves 2011-2020, 2018)

2.3.2 Potencialet e Kosovës sa i përket energjive të rinovueshme me fokus energjinë

hidrike, të erës dhe atë diellore

2.3.2.1 Potenciali Hidrik (ujor)

Në Kosovë, në aspektin e politikbërjes dhe formulimit të strategjive, parashihet

që të bëhet një shfrytëzim maksimal i resurseve natyrore për prodhim të energjisë

elektrike në mënyrë që të përafrohen caqet prej 25% nga burimet e ripërtëritshme në

kuadër të Komunitetit të Traktatit të Energjisë. Sipas Strategjisë së Energjisë për

Kosovën, deri në vitin 2020 parashihet që të jenë të instaluara kapacitete gjeneruese prej

240 MW nga burimet hidrike.

Kosova nuk është vend me potencial të madh hidroenergjetik kryesisht për shkaqe

gjeografike që ndërlidhen me aspektin topografik - relievi është kryesisht në trajtë të

rrafshnaltës i karakterizuar me terren relativisht të butë dhe reshje të pakta shiu. Në

rajonin e Ballkanit Perëndimor, Kosova është vendi me i varfër sa i përket burimeve ujore

në dispozicion – 1,600 metër kub ujë për kokë banori. Shqipëria

ka në dispozicion rreth 13,000 metër kub ujë për kokë banori, ndërsa Maqedonia

e Veriut rreth 3,000. (INDEP, 2019)

Shumica e hidrocentraleve të vogla ekzistuese dhe ato të planifikuara gjenden në

brendi të zonave me rëndësi të veçantë natyrore si parqe kombëtare, rezervate strikte të

natyrës, zona të veçanta të mbrojtura, dhe zona me veçori të shumta relikte dhe endemike

të florës, vegjetacionit, faunës, habitateve natyrore, bimore dhe shtazore. Kjo paraqet

rrezik të madh që këto zona të dëmtohen përgjithmonë dhe të degradohen peizazhet

natyrore e burimet ujore të vendit, sikurse në rastin e ndërtimeve të hidrocentraleve në

Gryken e Deçanit.

Shqetësuese janë rastet e caktuara ku për t’u favorizuar projekte specifike

formohet këshill ndërministror që ka fuqinë ekzekutive që të ndryshojë zona të caktuara

prej Zonës 1 në Zonë 3. Në Zonën 3 lejohet ndërtimi i hidrocentraleve ndërsa në Zonën 1

dhe 2 kjo nuk është e mundur. Një mundësi e tillë e ndërrimit është e padrejtë dhe duhet

të rregullohet në mënyrë ligjore. Kompetencë e tillë e përcaktimit të zonave dhe hartave

zonale e zonimit duhet t’i takojë ekskluzivisht ekspertëve dhe të mos ketë politizim e

ndikime politike në të e aq më tepër nuk duhet asesi të lejohet ndërtimi i hidrocentraleve

në parqe kombëtare.

Ky dokument ka për qëllim të analizojë situatën e përgjithshme të sektorit të

hidroenergjisë në Kosovë, potencialin real të këtyre projekteve, ndikimet, dhe problemet

kryesore. Në pika të shkurtra përmenden hidrocentralet ekzistuese në vend, ato që

planifikohen të ndërtohen, problemet dhe ndikimi real i këtyre hidrocentraleve në mjedis

si dhe shqetësimet që ndërlidhen me këto ndërtime nga komunitetet lokale. (INDEP,

2019)

Situata e përgjithshme

Sipas Strategjisë së Energjisë 2017-2026, hidrocentralet zënë një pjesë të

konsiderueshme të energjisë nga BRE-të. Shumica e hidrocentraleve që planifikohen të

ndërtohen në Kosovë bien kryesisht në zona të veçanta natyrore e të mbrojtura ku

potenciali hidrik është më i madh. Realizimi i këtyre projekteve mund të shkaktojë

probleme të shumta mjedisore me dëmtime të imazhit natyror si dhe ndikime negative në

florë dhe faunë, të cilat veçse janë të rrezikuara. Probleme të mëdha këto projekte mund

të kenë edhe në relacion me ndryshimet e rrjedhës së lumit, tharjes së tyre, erozionit,

shpyllëzimit, kontaminimit të ujit me vajra e mjete inerte, dëmtim të turizmit, zhdukjes

së lumenjve e përrojeve nëpër tuba me kilometra të tëra dhe mos respektimi i minimumit

biologjik i cili është përcaktuar në rreth 30% të rrjedhës normale të ujit, sidomos gjatë

stinës së verës.

Kosova është anëtare e Traktatit të Komunitetit të Energjisë dhe rrjedhimisht ka

obligime dhe detyrime që duhet t’i plotësojë dhe zbatojë. Kosova ka obligim që 25% të

burimeve të energjisë ti ketë nga burimet e ripërtëritshme të energjisë (BRE) deri në vitin

2020. Me Udhëzim Administrativ për caqet e BRE nr.01/2003, është vendosur caku

ambicioz prej 29%. Ky plan është me të vërtetë ambicioz dhe I pamundur që të arrihet.

Vlerësohet se deri më tani pjesëmarrja e BRE-ve është shumë nën atë nivel (ASK

konsideron se është nën 15% të totalit të energjisë së shfrytëzuar në vend, këtu përfshihen

si burim i ripërtëritshëm edhe druri për ngrohje apo biomasa .

Vlera prej 25% të BRE-ve në pjesëmarrjen totale të energjisë i detyrueshëm nga

Traktati i Komunitetit të Energjisë është realisht e paarritshme. Si shkak, Raporti i

Progresit për Kosovën (2018) nga Komisioni Evropian përmend kryesisht vonesat

burokratike dhe pajisjet me licenca të ndryshme si mungesë e një mekanizmi efektiv

burokratik/administrativ. Ky raport gjithashtu përmend edhe mungesën e progresit në

mbrojtjen e mjedisit në përgjithësi, por edhe në atë të ujërave. Për t’i arritur këto zotime

të tyre qoftë edhe në letër (25-29% të BRE-ve deri me 2020), autoritetet e Kosovës kanë

vendosur që të bëjnë lejimin e ndërtimeve të kapaciteteve të reja ujore në çdo cep të

vendit. Në kuadër të cakut 25% prej BRE-ve, parashikohet që prioritet të jenë

hidrocentralet (240 MW), pastaj energjia e erës (150 MW), energjia solare (10 MW), dhe

biomasa/biogazi (14 MW). Vlen të përmendet se Kosova ka potencial të konsiderueshëm

diellor me një mesatare prej 278 ditësh me diell dhe 2000 orë diell në vit.

Është pozitiv vendimi i Ministrisë së Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor

(MMPH) për të vazhduar me moratorium të përgjithshëm për ndërtimin e hidrocentraleve

të reja në vend, pa u bërë një analizë e mirëfilltë e kapaciteteve ujore që posedon Kosova.

Kjo gjë ka rezultuar edhe me zero aplikime në ZRRE për t’u pajisur me autorizime

preliminare për hidrocentrale të reja. Po ashtu MZHE ka bërë alokimin e kapaciteteve të

rezervuara nga hidro në erë, pikërisht për shkak të problemeve mjedisore e sociale që këto

impiante ngërthejnë. (INDEP, 2019)

Gjendja dhe rregullimi i sektorit të hidroenergjisë

Sipas KOSTT, Kosova ka në total 95.7 MW energji hidrike të instaluar si në rrjetin

e transmisionit dhe atë të distribucionit. Prej këtyre priten që tani të shtohen edhe 20

hidrocentrale të vogla (HCV) me gjithsej 78.8 MW të reja. Pjesa dërmuese e këtyre

ndërtimeve janë planifikuar të vendosen në parqe kombëtare, apo fare pranë tyre kryesisht

në Bjeshkët e Sharrit (shih figurën 1 në faqen tjetër).7 Nëse realizohen këto projekte,

Kosova do t’i ketë 174.5 MW kapacitet të instaluar me energji hidrike.

Projekti i vjetër i HC Zhur me 295 MW fuqi të instaluar, në strategjitë dhe planet

e ndryshme që ka përpiluar Ministria e Zhvillimit Ekonomik është kontraproduktiv dhe

jep imazhin e fryrë sikurse Kosova ka potencial të madh hidrik, ndërsa ky hidrocentral do

të funksiononte vetëm gjatë orëve të pikut (peak) me nga 4-6 orë dhe ngërthen në vete

probleme ndërkombëtare sepse ndikon në ndryshimin e rrjedhës së lumenjve. Në aspektin

e fizibilitetit, kthimi i investimit do të zgjaste rreth 50 vite dhe do të humbeshin rreth 3

kilovat energji gjatë tarifës së ulët për një kilovat energji të fituar gjatë orës së pikut

(tarifës së lartë).

Kosova mund të përfshihet si aksionare në një investim në hidrocentralin e

Skavicës në Shqipëri i cili pritet të ketë 200 MW të instaluar që do të kenë rol balancues

për sistemin elektro-energjetik të Kosovës dhe të Shqipërisë, projekt ky i cili mund të

bashkfinancohet edhe nga Bashkimi Evropian. (INDEP, 2019)

Llojet e hidrocentraleve në Kosovë

Hidrocentralet ekzistuese në Kosovë janë kryesisht hidrocentrale pa liqene

akumuluese dhe pa rezervuare të mëdha, me përjashtim të HC Ujmanit. Shumica

dërmuese janë të llojit të hidrocentraleve të vogla që shfrytëzojnë rrjedhën e ujit dhe

përdorin tubacione të gjata. Shumica e hidrocentraleve, për shkak edhe të terrenit të

përthyer dhe potencialit më të madh të rënies gjenden kryesisht në vende malore dhe

shtrihen në parqe kombëtare si ai i Sharrit dhe Bjeshkëve të Nemuna.

Gjenerimi i energjisë hidrike bëhet nëpërmjet rënies së ujit (shndërrimit të

energjisë potenciale) në energji (kinetike-lëvizëse) mekanike e cila arrihet nëpërmjet

turbinave, të cilat më pastaj vënë në lëvizje gjeneratorët brenda objekteve që quhen

hidrocentrale ku janë të vendosura edhe hapësirat e kontrollimit të ecurisë së punës -

transformatorë, etj.



rrafshnaltës i karakterizuar me terren relativisht të butë. Faktor tjetër me rëndësi është

pozita gjeografike ku vendi ynë shtrihet në distancë nga deti e në mes e ndajnë Alpet

Shqiptare të cilat ja marrin shumicën e lagështisë masave të ajrit me reshje që vijnë nga

deti. Këto kushte hidrike, gjeologjike e pozita gjeografike bën që vendi ynë në tërësi të

ketë potencial të ulët hidrik. Kosova është vendburim i lumenjve si Drini i Bardhë,

Sitnica, Lepenci dhe si e tillë paraqet bazë të ulët të rrjedhës së ujit. Vetëm lumi Ibër është

ai i cili buron në Mal të Zi dhe kalon nëpër Kosovë, dhe pikërisht ky lum mban edhe

hidrocentralin më të madh të vendit.

Llogaritet se për kokë banori brenda një viti janë në dispozicion 1,600 metër kub

ujë, apo rrjedhë totale 121.2 metër kub në sekondë. Nëse krahasohet me Shqipërinë (që

është ndër vendet më të pasura me ujë), Shqipëria ka 13,000 metër kub ujë. Nëse shikohet

në rajon me vende sikurse Maqedonia e Veriut, Kosova prapë ka nivele të ulëta të ujit për

metër kub – Maqedonia e Veriut ka rreth 3,000 metër kub ujë. (INDEP, 2019)

Figura 9: Hidrocentralet brenda parqeve kombëtare dhe zonave të tjera me

rëndësi të veçantë natyrore

Tani në Kosovë sipas KOSTT janë 13 hidrocentrale me kapacitet të instaluar prej

95.7 MW ku niveli i prodhimit të tyre zakonisht është rreth 33%. Hidrocentralet kryesore

të vendit janë: Ujmani (35 MW), Lumbardhi 1 (8 MW) dhe Lumbardhi 2 (7 MW), HC

Deçani (9,5 MW), HC Belaja (7,5 MW), HC Brodi 1 & 2 (4.7MW + 1MW), HC Albaniku

2 (4 MW), HC Restelica 1 & 2 (2.4 MW), HC Dikanci (3 MW), etj. Radavci është njëri

nga hidrocentralet më të vjetra në vend i ndërtuar në vitin 1934 dhe është ende funksional.

Gjatë renovimit të këtij hidrocentrali është ngritur fuqia gjeneruese nga 0.35 MW në 0.8

MW. Një efiçiencë e tillë mund të arrihet potencialisht edhe në hidrocentralet tjera

ekzistuese përmes përmirësimit të teknologjisë së tyre, ngase një pjesë e madhe e tyre

ende përdorin teknologji të vjetruar.

Sikurse shihet, Kosova mbulon një sasi minimale të nevojave të saj energjetike

nga burimet hidrike. Sipas të dhënave nga ASK, vetëm 1% e burimeve të përgjithshme të

energjisë së përdorur vijnë nga energjia hidrike. (INDEP, 2019)

Planet dhe strategjitë për energjinë hidrike në Kosovë

Baza strategjike dhe planet e veprimit në raport me hidrocentralet parashohin që

të bëhet një shfrytëzim maksimal i resurseve natyrore për prodhim të energjisë elektrike

në mënyrë që të përafrohen caqet në kuadër të Komunitetit të Traktatit të Energjisë prej

25% nga burimet e ripërtëritshme. Sipas Strategjisë së Energjisë, deri në vitin 2020

parashihet që në Kosovë të jenë të instaluara kapacitete gjeneruese prej 240 MW nga

burimet hidrike. Këto plane dhe strategji nuk përkojnë me realitetin në teren dhe dëmet

që vijnë nga këto impiante kanë ndikuar që shumë prej këtyre projekteve edhe të

dështojnë. Sidomos pasi që shumë institucione komunale po i kundërshtojnë këto

ndërtime dhe nuk po shohin përfitime konkrete për qytetarët e tyre nga to.

Strategjia e Energjisë për vitin 2017-2026 parasheh që hidrocentralet të jenë një

komponentë e rëndësishme e BRE-ve në të ardhmen afat-mesme energjetike të Kosovës.

Kosova ka edhe Strategjinë Shtetërore të Ujërave 2015-2034 që shërben si masterplan i

zhvillimit dhe menaxhimit të resurseve ujore nga MMPH, ku parashihet mbrojtja dhe

shfrytëzimi racional i këtyre resurseve. Fatkeqësisht, Strategjia e Energjisë si dhe

vendimi i MZHE-së për të lejuar një numër kaq të madh të hidrocentraleve do të ndikojë

negativisht në resurset ujore, në fakt kjo do të bëjë që të jemi një ndër vendet me shkallën

më të lartë të shfrytëzimit të ujërave në rajon. (INDEP, 2019)

2.3.2.2 Potenciali i erës

Kosova nuk posedon Atllas të erës apo burime të ngjashme të informacionit të

cilat do të mund të shërbenin për avancimin e shfrytëzimit të energjisë së erës.

Studimi i fizibilitetit për energjinë e erës në Kosovë, i cili përfshihen matjet e erës

në rreth 10 lokacione, i shërben sidomos krijimit të një harte regjionale të erës dhe me

këtë investitorëve potencial ose operatorëve të parqeve të energjisë së erës t‘iu ofrohet një

bazë. Për më tepër, janë vlerësuar kushtet për zhvillimin e parqeve energjetike të erës në

Kosovë. (Evroenergie, 2012)

Në Maj 2009 filloi fushata e matjeve të erës në 10 lokacione të ndryshme. Matjet

e kryera të erës e kanë furnizuar NEK-un me të dhëna të mjaftueshme për ta hartuar një

hartë të resurseve të erës për Kosovën dhe për të derivuar nga kjo lokacionet adekuate për

projekte të ardhshme për ngritjen e Gjeneratorëve të erës. Rezultatet e këtij studimi do të

paraqiten në tabelën në vijim. Kriteret më të rëndësishme të hulumtimeve janë lokacionet

përkatëse, shpejtësia e erës si dhe kohëzgjatja e matjeve.

Tabela 4: Matjet e bëra në bazë të (NEK UMWELTTECHNIK AG, 2012)

Në kuadër të Zhvillimit të parkut energjetik me erë të NEK-ut për një projekt

energjetik me erë prej 30 MW është zgjedhur lokacioni Zatric (Rahovec) për matjet e

mëtejme të erës. Ky lokacion ka kushte të shkëlqyera të erës dhe ka infrastrukture mirë të

zhvilluar. Atje që një kohë të gjatë janë duke u zhvilluar matje në një GSM Shtyllë

ekzistuese. Njëkohësisht atje është filluar me ndërtimin e një parku energjetik me erë dhe

me marrjen e lejeve. Në fund të Qershorit 2012 NEK-u pranë ZRRE-së ka dorëzuar

zyrtarisht Aplikacionin për ndërtimin e projektit të parkut energjetik me erë prej 30 MW

në Zatric, për ta marrë kështu në mënyrën më të shpejtë të mundshme miratimin për këtë

projekt. NEK-u niset nga ajo, që parku i parë i madh energjetik me erë do të miratohet

tërësisht në gjysmën e dimrit të vitit 2012 /2013. Sipas publikimeve të fundit, NEK-u ka

vendosur ta filloj një projekt të dytë në lokacionin Budakovë në afërsi të Prizrenit. Atje

është planifikuar një park energjetik me erë me një kapacitet të ardhshëm prej rreth 30 –

40 MW. Ky park energjetik me erë do të ngrihej në një lartësi mbidetare prej 1.200 dhe

1.600 m.

Projekti Shtime 1 & Shtime 2 Nën udhëheqjen e një ndërmarrjeje gjermane (emri

duhet të mbetet anonim) janë kryer matje në lokacionin Shtime. Në raportin e KOSTT-së

është paraqitur Aplikacioni për kyçje në rrjet për këtë projekt. Ky aplikacion është

Emri I Analizës

NEK WIND

PARK

''ZATRIC''(30

MW)RAHOV

EC, KOSOVO

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

NEK WIND

RESOURCE

ASSESSMENT

FINAL

REPORT

Data e matjes 01.04.2012 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010

Lokacionet

Zatric,

Rahovec,

BBZAT Lypjan BBUT Lypjan ETEC Gjilan EBUT

Theranda

BBUD

Theranda

SDUL Klina WGJU

Abri e

Eperme

EBAR

Prizren

BBZYM Kacanik SSTA

Lartësia në m 35 37 33 33 38 34 44 45 37 37

Lartësia

mbidetare në m 1016 1055 733 592 1667 858 578 763 658 578

Shpejtësia e erës

m/s 7.14 NA 3.6 3.3 7 4.4 3.8 4.6 3.4 4.1

Shtypja

atmosferike 92.87 Kpa 94.45 Kpa 82.89 Kpa 91.49 Kpa 94.61 Kpa 92.54 Kpa 93.71 Kpa 94.61 Kpa

Dendësia e ajrit 1.141 kg/m3 1.157 kg/m3 1.037 kg/m3 1.128 kg/m3 1.159 kg/m3 1.138 kg/m3 1.149 kg/m3 1.159 kg/m3

Temperatura 10.2⁰C 11.2⁰C 5.68⁰C 9.43⁰C 11.3⁰C 10.1⁰C 10.7⁰C 11.3⁰C

Fillimi 01.02.2011 22.07.2009 22.07.2009 23.07.2009 25.07.2009 26.07.2009 24.07.2009 23.07.2009 24.07.2009 28.07.2009

Mbarimi 31.01.2012 16.08.2010 16.08.2010 16.08.2010 24.08.2010 24.08.2010 24.08.2010 25.08.2010 25.08.2010

Kohëzjatja në

muaj 13 13 13 13 13 13 13 13

dorëzuar qysh në vitin 2010.Kapaciteti i dhënë atje përmban 127 MW. Rezultatet e

projekteve janë prezantuar në kuadër të punëtorisë dhe janë parë si reale. (Evroenergie,

2012)

Projekti Golesh

Gjeneratorët e parë dhe të vetëm të erës në Kosovë janë instaluar në Golesh. Këto

pajisje janë lëshuar në punë në vitin 2010. Kapaciteti i tyre i instaluar përmban 1,36 MW.

Por, shkurt pas vënies në punë erdhi deri te ndalja e këtyre pajisjeve. Sipas deklaratave

zyrtare të ZRRE-së këto pajisje janë amortizuar (vjetërsuar) dhe me këtë nuk kanë të

drejtën e tarifës së plotë nxitëse e cila është e paraparë për prodhimin e energjive të

ripërtëritshme nga era. Momentalisht përkitazi me këtë janë duke u bërë negociata në mes

të Operatorit të pajisjeve dhe KEK-ut. Lokacioni i Goleshit është i njohur për kushtet e

mira të erës, por nuk është arritur të gjinden studime apo vlera të matjeve.

Projekti Kitka

Distribucioni KESCO është blerës i energjisë elektrike nga kompania turke “Air

Energy”, ku vetëm për tre muajt parë nga kjo kompani bleu rreth 30.000 megavat.

Sipas Zyrës së Rregullatorit për Energji(ZRRE), kompania turke “Kitka” i

kompanisë “Air Energy”, në Kamenicë, e cila ka filluar punën në vjeshtën e viti të kaluar,

ka arrit një marrëveshje për blerje të Energjisë (MBA ose PPA) për parkun me erë

“Kitka”, që është e nënshkruar në mes të “Air Energy” sh.p.k dhe Operatorit të Sistemit

të Transmetimit (OST – KOSTT), i cili pastaj ka marrëveshje me Furnizuesin e Shërbimit

Publik KESCO për shitjen e energjisë tek konsumatorët e tjerë.

Zyra e Rregullatorit për Energji(ZRRE), ka njoftuar se parku i gjenerimit “Kitka”

i kompanisë “Air Energy” sh.a Kamenicë, ka hyrë në operim komercial nga data 11 gusht

e vitit që lamë pas dhe gjatë vitit 2018 në total ka prodhuar 29,736 MWh, sipas të dhënave

të dërguara nga Operatori i Sistemit të Tregut, nga total energjia elektrike e prodhuar nga

gjeneratori “Air Energy”, në fazën testuese janë prodhuar 7,186 MËh. (inFokus, 2019)

Figura 10: Projekti Kitka në Kamenicë ti

Projekti Bajgora

Paper Communications është një nga themeluesit e SOWI Kosova dhe aktualisht

është duke zhvilluar një projekt të gjenerimit të energjisë prej 105 MW nga burimet e

ripërtëritshme të energjisë me erë në Bajgorë të Kosovës. SOWI Kosovo L.L.C është një

ndërmarrje e përbashkët në Kosovë dhe Gjermani, e cila shërben si platformë e ekspertëve

vendorë dhe ndërkombëtarë në fushën e energjisë së rinovueshme dhe zhvillimit të

biznesit. SOWI Kosova është një ofrues i shërbimeve të plota, ekspertizën e të cilit është

në projektimin, ndërtimin, financimin dhe funksionimin e objekteve të energjisë së

rinovueshme. OWI Kosova, ndërmarrje e përbashkët për energji të ripërtëritshme

gjermano-kosovare, planifikon të investojë 169 milionë euro për të zhvilluar një fermë

me erë 105 MW në komunën veriore të Mitrovicës, në atë që do të jetë investimi më i

madh direkt në zonë ndonjëherë.

Sipas raporteve, ferma e planifikuar e SOWI në Kosovë do të ketë 30 turbina dhe do te

hyjë ne funksion në vitin 2020. (SOWI, 2019)

Përmbledhje e rezultateve në Kosovë

Në bazë të projekteve të lartpërmendura dhe të matjeve të kryera, në kontekst me

Kosovën mund të flitet për një historik të mirë për sa i përket zhvillimit të energjisë së

erës. Megjithatë rezultati nuk përjashton potenciale tjera të zhvillimit të Gjeneratorëve të

erës. (Evroenergie, 2012)

Tabela 5: Paraqitja e projekteve potenciale te energjisë së erës në Kosovë

(Studimi i NEK-ut (NEK Umwelttechnik AG, 2012))

2.3.2.3 Potenciali i diellit

Rrezatimi diellor në Kosovë vlerësohet të jetë ndërmjet 1500 dhe 1650 kWh/m2

në vit. Me afërsisht 278 ditë me diell, Kosova mund të konsiderohet si një vend që ka

predispozita të qarta për shfrytëzimin të këtij burimi. Po ashtu, edhe intensiteti I rrezeve

gjatë këtyre ditëve konsiderohet të jetë i ngjashëm me vendet të cilat vetëm kanë filluar

të instalojnë panele solare. Bazuar në pozitën gjeografike dhe kushtet klimatike të

Kosovës, energjia diellore mund të shfrytëzohet në masë të konsiderueshme për ngrohjen

e ujit sanitar dhe për prodhim të energjisë fotovoltaike. Sipas të dhënave nga Zyra e

Rregullatorit të Energjisë në Kosovë, vlerësohet të këtë mundësi të prodhimit të energjisë

nga dielli afërsisht 1,100 kWh deri 1,250 KWh për m2 në vit. Kurse sipas Ministrisë se

Zhvillimit Ekonomik të Kosovës, rrezatimi diellor në vendin tonë vlerësohet të jetë

ndërmjet 1500 dhe 1650 kWh/m2 në vit. (Stiftung, 2014)

Figura 11: Harta e rrezatimit diellor në Kosovë në rrafshin horizontal

Ministria e Zhvillimit Ekonomik (MZHE), KEDS, ZRRE dhe kompania sllovene Rudis

kanë lëshuar në punë centralin e parë elektrik që prodhon energji nga panelet solare.

Janë disa rënde me panele të vendosura në një lëndinë buzë malit, të cilat filluan

prodhimin që nisi të plasohej në rrjetin distributiv. Pamje të tilla shihen në vendet e

zhvilluara.

Figura 12: Harta të rrezatimit diellor për kontinentin Evropian

Investim i bërë nga Rudis dhe me mbështetje të KEDS-it, sidomos rreth përshtatjes së

rrjetit ka një kapacitet prej 102 kilovatësh me synim të trefishimit të kapaciteteve në

periudhën e afërt kohore. (Energjia.al, 2015)

Gjithashtu Kompania Jaha Solar nga Kosova ka njoftuar se ka nënshkruar një kontratë

për projektin e ndërtimit të një elektranë solare në fshatin Novosellë të komunës së

Kamenicës.

Projekti parasheh një kapacitet gjenerues prej 3 megavat orë të energjisë elektrike.

Kontrata është nënshkruar me kompaninë amerikane SGE (Second Generation Energy)

me seli në SHBA. (Hoxha, 2018)

Më poshtë mund të shihen figura dhe tabela lidhur me pozitën gjeografike dhe potencialet

e vendit tone sa I përket energjisë solare:

Tabela 6: Kapacitetet diellore të disa qyteteve në Kosovë sipas databazave të

Komisionit Evropian

Ajo që e bën edhe më të pëlqyer gjenerimin e energjisë me panele solare është

fakti se me këtë formë nuk ka fare ndotje të atmosferës. Anët tjera pozitive janë se me

këtë formë nuk ka kufizime kohore apo të burimeve meqë rreze të diellit do të ketë me

miliona apo edhe miliarda vjet në të ardhmen. Kështu fitojmë një burim të pashtershëm

dhe shumë të lirë të energjisë elektrike.

Faktor kufizues me këtë formë është se në mungesë të rrezeve të diellit, nuk ka

gjenerim të energjisë elektrike. Kjo e metë, megjithatë, zbutet në masë të madhe me

përdorimin e baterive për akumulim të energjisë. Kështu bëhet e mundur që energjia nga

panelet solare të përdoret edhe në kohën kur nuk ka rreze të diellit, sidomos natën.

Kosova ka kushte shumë të mira për përdorimin e kësaj forme të gjenerimit të

energjisë, duke ditur se pjesa më e madhe e vitit është me ditë me diell. Në këto kushte

ka mundësi që te ndërtohen elektrana solare të shumta nëpër qytetet dhe fshatrat e

Kosovës, me anë të së cilave do të kishte siguri më të madhe energjetike dhe me një kosto

shumë më të vogël.

Një formë tjetër që është në trend në mbarë botën e që mund të zbatohet lehtë në

Kosovë është instalimi i paneleve solare në kulmet e shtëpive të banimit. Kështu qytetarët

Rajoni KomunaGjerës ia

gjeografike

Gjatvs ia

gjeografike

Lartës ia

mbidetareI II I I I IV V VI VII VIII IX X XI XII Vjetore

Prizren N42⁰12'44'' E20⁰43'12'' 395m 69.4 86.8 134 159 180 191 212 2018 146 127 82.5 53 1642

Dragash N42⁰3'41'' E20⁰39'20'' 1054m 68.8 81.5 132 155 176 189 213 200 143 125 83.1 57.9 1625.5

Suharekë N42⁰21'41'' E20⁰48'58'' 387m 69.4 91.3 137 158 179 193 211 203 146 129 85.2 54.6 1657.8

Rahovec N42⁰24'7'' E20⁰39'25'' 424m 66 89.3 138 158 180 193 210 201 145 127 82.2 51.5 1640.8

Mal ishevë N42⁰29'3'' E20⁰44'36'' 523m 71.9 89.9 140 160 179 193 210 201 146 131 84.3 56.7 1661.7

Lokacioni Përllogaritur për lokacionet me Rrezatimi mesatar mujor dhe vjetor në rrafshin optimal me orientim nga jugu [kwh/m2]

Prizreni

Kosovës do të kishin energji të pastër dhe të lirë për pjesën më të madhe të vitit. (Hoxha,

2018)

3 DEKLARIMI I PROBLEMIT

Sektori i energjetikës, e posaçërisht ai i prodhimit të energjisë elektrike, vazhdon

të jetë njëri ndër sektorët që paraqesin problem serioz për Kosovën. Konsumatorët, si

amvisëritë ashtu dhe bizneset, sidomos ne pjesët rurale të Kosovës vazhdojnë të përballen

me furnizim jocilësor dhe jostabil të energjisë elektrike, e cila është shndërruar në barrierë

për zhvillimin ekonomik të vendit. Si pasojë e trajtimit jo të duhur të këtij sektori, krahas

humbjeve të mëdha teknike dhe komerciale dhe rritjes së kërkesës, Kosova vazhdon të

jetë vendi me varshmërinë më të lartë në rajon nga importi i paplanifikuar i energjisë

elektrike.

Sipas raportit të fundit të Komisionit Evropian të bërë publik në qershor 2019,

Kosova ka dështuar të zvogëlojë humbjet në rrjetin e energjisë elektrike deri sa kapacitetet

aktuale prodhuese të energjisë elektrike, vlerësohen si të pasigurta.

Sipas strategjisë energjetike të Kosovës, pas dekomisionimit të termocentralit

“Kosova A”, vendit do t’i nevojitet termocentrali i ri dhe një numër projektesh të energjisë

së gjelbër, për të siguruar kështu energji të mjaftueshme për furnizim të rregullt me rrymë,

ndryshe, problemet me furnizim me energji elektrike dhe me mungesë të saj do të

thellohen.

Qeveria e Republikës së Kosovës në vitin 2018 ka nënshkruar kontratë me

kompaninë amerikane General Electric (GE) për inxhinieringun, prokurimin, ndërtimin

dhe mirëmbajtjen afatgjate të Termocentralit “Kosova e Re” me kapacitet prej 500

megavatesh, ndërtimi i të cilit do të fillojë në vitin 2019.

Ndryshe, furnizimi me energji elektrike në Kosovë bazohet në termocentrale të

vjetra, që nuk ofrojnë siguri të furnizimit të rregullt me energji elektrike. Që të dyja në

raporte të Bankës Botërore konsiderohen si “burimi më i madh individual i ndotjes së

mjedisit në Evropë”.

Përveç termocentraleve të vjetra, përkundër të qenit vendi i tretë për nga rezervat

e linjitit në Evropë, furnizimi me energji elektrike varet edhe nga importet të cilat vetëm

në dekadën e fundit kanë tejkaluar gjysmë miliardi euro.

Rryma e pasigurt dhe problemet me prodhimin dhe furnizimin e pa-rregullt me

energji elektrike në vend, janë sfidat kryesore për zhvillimin ekonomik të Kosovës, sipas

Raportit të Progresit për Kosovën të Komisionit Evropian, të publikuar në qershor 2019.

Problemet e furnizimit me energji elektrike janë vlerësuar si sfidë kryesore e të

bërit biznes edhe nga vetë bizneset. Raporte të anketimit të USAID, theksojnë se bizneset

humbin mbi 300 milionë euro në vit për shkak të furnizimit jo-të rregullt me energji

elektrike.

Qeveria e Kosovës ka ndërmarrë hapa për t’u bashkuar me tregun e Shqipërisë për

shkëmbim të energjisë, por linja e re e transmisionit me Shqipërinë ende nuk është

operacionale, për shkak të mosmarrëveshjeve në mes Kosovës dhe Serbisë.

Sa i përket energjisë së rinovueshme, Bashkimi Evropian (BE) me strategjinë e saj 20-

20-20 synon që deri në vitin 2020 20% e konsumit final të energjisë të vie nga BRE-të.

Republika e Kosovës është anëtare e Task Forcës mbi Burimet e Ripërtërishme të

Energjisë, e krijuar si pjesë e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë (SKE).

Duke qenë një pjesëmarrëse aktive në këto mekanizma, ajo ka marrë një detyrim që t'i

zbatoj kërkesat e përbashkëta të palëve pjesëmarrëse në lidhje me një promovim më të

mirë të përdorimit të BRE-së për qëllim të konsumimit lokal, dhe ka për qëllim që deri në

vitin 2020 të përmbushin së paku 20% të synimeve të konsumimit përfundimtar të

energjisë prej BRE-së.

Viteve te fundit Republika e Kosovës ka krijuar disa strategji të zhvillimit të energjisë,

dhe ka caktuar targete për të arritur prodhimin e energjisë së rinovueshme sipas

detyrimeve të marra, por megjithatë ka pasur ngecje në përmbushjen e tyre.

Ky hulumtim vë në pah mundësitë dhe perspektiven e Kosovës në raport me

zhvillimin e energjisë alternative në njërën anë, si dhe vështirësitë dhe sfidat legjislative

dhe të pozitës gjeografike të vendit tonë në zhvillimin dhe rritjen e prodhimit të energjisë

së rinovueshme.

3.1 Pyetjet hulumtuese dhe hipotezat e ngritura:

Në këtë hulumtim preken temat që lidhen me trendët dhe mundësitë e shfrytëzimit

dhe zhvillimit të energjisë alternative.

3.1.1 Fokusi i hulumtimit

Përmes këtij Hulumtimi, problemin e ngritur e kemi adresuar me anë të dy

pyetjeve kryesore hulumtuese:

[P1] Cilat janë Mundësitë e Kosovës ne zhvillimin dhe rri tjen e

kapaciteteve prodhuese të energjisë alternative

- Potenciali i Ujit

- Potenciali i Erës

- Potenciali Diellore/Solar

[P2] Cili është parashikimi ekonomik, kosto-benefit i shëndrrimit te

energjisë me fokus të veçantë Kosovën

- Cilat janë burimet e energjisë se riperteritshme qe mund te shfrytëzohen ne

Kosove

- Cilat nga burimet e riperteritshme te energjisë janë me te favorshme sa i përket

aspektit ekonomik Kosto-Benefit

- Ne cilin sektor te energjisë se riperteritshme duhet te fokusohet Kosova

Pavarësisht nevojës së madhe për burime alternative të energjisë, Kosova nuk ka

kapacitete që të zëvendësojë prodhimin e energjisë nga thëngjilli në resurse të

ripërtëritshme si era, rrezet e diellit, uji e të tjera

Nga kjo mund te ngrisim hipotezën ne vijim.

[H1] Burimet e energjisë se riperteritshme kanë ndikim të limituar në

Energjinë elektrike në Kosovë.

Energjia e ripërtërishme synon të jetë sa me e pastër dhe sa me pak e dëmshme

për mjedisin jetësor, thonë njohësit e fushës.

Kosova nuk ka mundësi që të sigurojë kapacitete të mjaftueshme të energjisë nga

uji, delli dhe era, për shkak të pozitës gjeografike të vendit.

Në Kosovë ka disa hidrocentrale, por është sasi e vogël, është e neglizhueshme.

Rreth 3-4 për qind e energjisë se prodhuar realizohet nga hidrocentralet. Kosova nuk ka

ujë te mjaftueshëm për hidrocentrale te mëdha, pasi këtu vetëm burojnë lumenjtë dhe

dalin jashtë. Energjia e prodhuar nga era, po ashtu nuk mund të llogaritet shumë e

favorshme, sepse në Kosovë nuk ka erëra të fuqishme dhe konstante, në përjashtim në

disa maje të larta. Duke pasur parasysh ketë aspekt ekonomik, mund te ngrisim hipotezën

si me poshtë.

[H2]. Investimet në energji të ripërtërishme nuk e ndikojnë pozitivisht

Aspekti ekonomik Kosto/Benefit

Kosova është shumë e limituar sa i përket potencialit të sajë në energjitë e

renovueshme. Duke marrë parasysh pozitën e sajë gjeografike dhe potencialin e sajë në

zhvillimin dhe investimet në fushën e energjive të renovueshme, vështirë që Kosova

mund të ketë një raport pozitiv sa i përket aspektit kosto-benefit të investimeve.

[H3] Strategjia adekuate për zhvillim ekonomik, do të mundëson aplikim

efektiv të energjive të ripërtëritshme në Kosovë

Kosova ka investuar ne legjislacione dhe planifikime sa i përket zhvillimit të

energjisë së renovueshme. Ajo që mungon është një strategji adekuate e cila përmes

subvencioneve dhe politikave fiskale të stimulohen investimet në energjinë e

renovueshme, rezultatet e të cilave do të ndiheshin në të ardhmen e afërt.

4 METODOLOGJIA

4.1 Metodat e hulumtimit

Metodat e hulumtimit që shërbejnë për të mbledhur dhe analizuar të dhënat mund

të janë kualitative-teorike dhe kuantitative-praktike apo numerike. Gjithashtu mund të

ketë përzierje të këtyre dy metodave (Limani, 2018)

Ne ketë kapitull përshkruhen metodat e hulumtimit të përdorura në këtë hulumtim.

Së pari, shpjegojmë dizajnin e përzgjedhur të hulumtimit dhe mënyrën se si është kryer

grumbullimi i të dhënave. Gjithashtu paraqesim kufijtë e kësaj teze master si dhe një

diskutim për vlefshmërinë dhe besueshmërinë e hulumtimit.

4.2 Dizajni dhe qasja e hulumtimit

Figura 13: Diagrami i qasjes së hulumtimit (Limani, 2018)

Hulumtimi do të fokusohet në përdorimin e metodave më të përshtatshme për ketë

fushë, hapat që do të ndiqën janë:

DIZAJNIMI I HULUMTIMIT

MBLEDHJA E TE DHENAVE

ANALIZIMI I TE DHENAVE

Kualitative /kuantitative

EVALUIMI-VLERESIMI

1. Rishikim i literaturës.

Me anë të këtijë hapi do të bëhet krijimi i listës së determinantëve që janë

shqyrtuar tashmë në teori. Bazuar në teorinë, do të nxjerri determinantët më të

zakonshëm dhe më të rëndësishëm që vërtetohen të jenë të rëndësishëm.

2. Analiza kualitative

Duke u nisur nga rezultatet e marra nga hapi i parë do të behet analiza

kualitative e të dhënave. Këto të dhëna do të gjinden në mënyra te ndryshme, duke

përfshire:

Të dhëna nëpër dokumente

Raporte

Email dhe gazetë

Audio dhe vizuale

3. Analiza kuantitative

Gjithashtu si një metodë bazë për ketë hulumtim, do të përdoret edhe

metoda kuantitative/sasiore, me anë të së cilës do të përcaktohen rezultate

konkrete teë hulumtimit. Këto të dhëna do të përfshinë:

Të dhëna sasiore dytësore që janë në dispozicion për analizë të mëtejshme.

Analiza e përmbajtjes – numërimi i rasteve të fjalëve ose ideve të

ndryshme në një material të folur ose të shkruar.

Vrojtimi – numërimi i herëve që ndodhin ngjarje të ndryshme.

Shënimet/formatet e rasteve të studimit, me informacion të strukturuar, etj.

4.3 Mbledhja dhe evaluimi/vlerësimi e të dhënave

Mbledhja e të dhënave është berë duke përdorur metoda mikse hulumtuese. Në

ketë mënyre gjatë shfletimit të literaturës është bere identifikimi dhe analiza kualitative

dhe sasiore e të dhënave.

5 PREZANTIMI DHE ANALIZA E REZULTATEVE

5.1 Te gjeturat kryesore nga literatura, të dhënat dhe analiza e tyre

Energjitë e rinovueshme janë burime të energjisë së pastër, të pashtershme dhe

gjithnjë e më konkurruese. Ato ndryshojnë nga lëndët djegëse fosile kryesisht në

diversitetin, bollëkun dhe potencialin e tyre për përdorim kudo në planetin, por mbi të

gjitha në atë që nuk prodhojnë gazra serrë - të cilat shkaktojnë ndryshime klimatike - as

ndotje. Kostot e tyre gjithashtu po bien dhe në një shkallë të qëndrueshme, ndërsa trendi

i kostos së përgjithshme për lëndët djegëse fosile është në drejtimin e kundërt, pavarësisht

nga paqëndrueshmëria e tyre aktuale.

Rritja në energjitë e pastra është e pandalshme, siç pasqyrohet në statistikat e prodhuara

në 2015 nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë (IEA): ato përfaqësonin pothuajse

gjysmën e të gjitha kapaciteteve të reja të prodhimit të energjisë elektrike të instaluar në

vitin 2014, kur përbënin burimin e dytë më të madh të energjisë elektrike në mbarë botën

.

Sa i përket perspektives së Kosovës në Zhvillimin dhe përdorimin e energjisë së

riperteritshme, mund të themi se megjithëse më shume është punuar në strategji,

legjislacion dhe planifikim se sa në investime konkrete në ketë fushe, serish pozita

gjeografike dhe kushtet klimatike i ofrojnë perspektivë shpresëdhënëse.

Republika e Kosovës ka hartuar dhe miratuar disa plane veprimi ku vlenë të

përmendet “ Plani i Kosovës Për Burimet e Energjisë Se Riperteritshme te Energjisë “ , e

hartuar nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik. Gjithashtu së fundmi kjo ministri ka hartuar

dhe miratuar dokumentin” Plani Kombëtar i Veprimit Për Burimet E Riperterishme Të

Energjisë i Republikës sv Kosovës 2011-2020”, si dhe “ Strategjinë e Energjisë e

Republikës së Kosovës 2017-2026.

Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë (BRE) paraqesin një burim të rëndësishëm

të energjisë me të cilin disponon Kosova, me një potencial ende të pashfrytëzuar sa duhet.

Shfrytëzimi i këtyre burimeve për prodhimin e energjisë përbënë objektiv afatgjatë për

realizimin e qëllimeve të politikës energjetike të vendit siç janë: mbështetja e zhvillimit

të përgjithshëm ekonomik; rritja e sigurisë së furnizimit me energji dhe mbrojtja e

mjedisit.

Është shumë me rendësi të përmendim se në Kosovë është vendosur skema

mbështetëse e tarifave ‘feed-in’ për energjinë nga uji, për energjinë nga era, energjinë

fotovoltaike dhe për biomasën.

Një masë stimuluese për Burimet e Ripërtëritshme të Energjisë konsiderohet edhe

obligimi ligjor që Operatori i Tregut ta blejë tërë sasinë e energjisë së prodhuar nga BRE-

të nga prodhuesi, me tarifë të rregulluar, të caktuar nga ZRrE-ja përmes metodologjisë së

përcaktuar, e cila merr parasysh kompensimin e furnizuesit publik për kostot shtesë të

blerjes së energjisë elektrike nga burimet e ripërtëritshme të energjisë.

Për aktivitetet rregulluese në fushën e Burimeve të Ripërtëritshme të Energjisë

ligjërisht është përgjegjëse ZRrE-ja, e cila zhvillon metodologjinë për tarifat e rregulluara

dhe lëshon licenca për aktivitetet e energjisë dhe autorizimet për ndërtimin e kapaciteteve

të energjisë nga burimet e ripërtëritshme të energjisë.

Burimet primare të energjisë nga BRE-të që përdoren në prodhimin e energjisë

elektrike të pranuara në Skemën e mbështetjes janë: uji, era, biomasa dhe energjia

fotovoltaike. Projektet e BREve me kapacitete brenda nivelit të caqeve të planifikuara

mbështeten me skemën e Feed-in tarifës e cila përcaktohet nga Zyra e Rregullatorit për

Energji. Feed – in tarifa e aplikueshme është e ndryshme për teknologji të ndryshme.

Me rastin e rishikimit të skemës mbështetëse të Feed-in tarifës për energjinë nga

uji dhe energjinë e erës, në vitin 2016 Zyra e Rregullatorit për Energji ka rritur Feed-in

tarifën për energjinë e ujit nga hidrocentralet e vogla nga 63.3 euro/MWh sa ishte më

parë, në 67. 3 euro/MWh, kurse për energjinë e erës është zgjatur afati i shitblerjes së

energjisë nga 10 në 12 vjet. Afati 12-vjeçar i marrëveshjes së shitblerjes së energjisë është

edhe për energjinë fotovoltaike, ndërsa për energjinë e HCV-ve është 10 vjet. ((MZHE),


Sa i përket pyetjes së parë hulumtuese:

[P1] Cilat janë Mundësitë e Kosovës ne zhvillimin dhe rritjen e

kapaciteteve prodhuese të energjisë alternative

Përgjigja është gjeneruar nga përmbledhja e të dhënave të nxjerra nga analizimi i

literaturës, duke u fokusuar në potencialet kryesore të Kosvës sa i përket energjisë së

renovueshme e që janë: Uji, Era dhe Dielli.

Potenciali Hidrik (ujor)



rrafshnaltës i karakterizuar me terren relativisht të butë dhe reshje të pakta shiu. Në

rajonin e Ballkanit Perëndimor, Kosova është vendi me i varfër sa i përket burimeve ujore

në dispozicion – 1,600 metër kub ujë për kokë banori. Për ndryshim nga Kosova,

Shqipëria ka në dispozicion rreth 13,000 metër kub ujë për kokë banori, ndërsa

Maqedonia e Veriut rreth 3,000. Nga ky krahasim mund të shihet pozicioni i Kosovës sa

i përket mundësive në shfrytëzimin e resurseve ujore për prodhimin e energjisë elektrike.

Shumica e hidrocentraleve të vogla ekzistuese dhe ato të planifikuara gjenden në

brendi të zonave me rëndësi të veçantë natyrore si parqe kombëtare, rezervate strikte të

natyrës, zona të veçanta të mbrojtura, dhe zona me veçori të shumta relikte dhe endemike

të florës, vegjetacionit, faunës, habitateve natyrore, bimore dhe shtazore. Kjo paraqet

rrezik të madh që këto zona të dëmtohen përgjithmonë dhe të degradohen peizazhet

natyrore e burimet ujore të vendit, sikurse në rastin e ndërtimeve të hidrocentraleve në

Gryken e Deçanit.

Sipas KOSTT, Kosova ka në total 95.7 MW energji hidrike të instaluar si në rrjetin

e transmisionit dhe atë të distribucionit. Prej këtyre priten që tani të shtohen edhe 20

hidrocentrale të vogla (HCV) me gjithsej 78.8 MW të reja. Pjesa dërmuese e këtyre

ndërtimeve janë planifikuar të vendosen në parqe kombëtare, apo fare pranë tyre kryesisht

në Bjeshkët e Sharrit. Nëse realizohen këto projekte, Kosova do t’i ketë 174.5 MW

kapacitet të instaluar me energji hidrike.

Projekti i vjetër i HC Zhur me 295 MW fuqi të instaluar, në strategjitë dhe planet

e ndryshme që ka përpiluar Ministria e Zhvillimit Ekonomik është kontraproduktiv dhe

jep imazhin e fryrë sikurse Kosova ka potencial të madh hidrik, ndërsa ky hidrocentral do

të funksiononte vetëm gjatë orëve të pikut (peak) me nga 4-6 orë dhe ngërthen në vete

probleme ndërkombëtare sepse ndikon në ndryshimin e rrjedhës së lumenjve. Në aspektin

e fizibilitetit, kthimi i investimit do të zgjaste rreth 50 vite dhe do të humbeshin rreth 3

kilovat energji gjatë tarifës së ulët për një kilovat energji të fituar gjatë orës së pikut

(tarifës së lartë).

Kosova mund të përfshihet si aksionare në një investim në hidrocentralin e

Skavicës në Shqipëri i cili pritet të ketë 200 MW të instaluar që do të kenë rol balancues

për sistemin elektro-energjetik të Kosovës dhe të Shqipërisë, projekt ky i cili mund të

bashkfinancohet edhe nga Bashkimi Evropian. (INDEP, 2019)



rrafshnaltës i karakterizuar me terren relativisht të butë. Faktor tjetër me rëndësi është

pozita gjeografike ku vendi ynë shtrihet në distancë nga deti e në mes e ndajnë Alpet

Shqiptare të cilat ja marrin shumicën e lagështisë masave të ajrit me reshje që vijnë nga

deti. Këto kushte hidrike, gjeologjike e pozita gjeografike bën që vendi ynë në tërësi të

ketë potencial të ulët hidrik. Kosova është vendburim i lumenjve si Drini i Bardhë,

Sitnica, Lepenci dhe si e tillë paraqet bazë të ulët të rrjedhës së ujit. Vetëm lumi Ibër është

ai i cili buron në Mal të Zi dhe kalon nëpër Kosovë, dhe pikërisht ky lum mban edhe

hidrocentralin më të madh të vendit. (INDEP, 2019)

Tani në Kosovë sipas KOSTT janë 13 hidrocentrale me kapacitet të instaluar prej

95.7 MW ku niveli I prodhimit të tyre zakonisht është rreth 33%. Hidrocentralet kryesore

të vendit janë: Ujmani (35 MW), Lumbardhi 1 (8 MW) dhe Lumbardhi 2 (7 MW), HC

Deçani (9,5 MW), HC Belaja (7,5 MW), HC Brodi 1 & 2 (4.7MW + 1MW), HC Albaniku

2 (4 MW), HC Restelica 1 & 2 (2.4 MW), HC Dikanci (3 MW), etj. Radavci është njëri

nga hidrocentralet më të vjetra në vend i ndërtuar në vitin 1934 dhe është ende funksional.

Gjatë renovimit të këtij hidrocentrali është ngritur fuqia gjeneruese nga 0.35 MW në 0.8

MW. Një efiçiencë e tillë mund të arrihet potencialisht edhe në hidrocentralet tjera

ekzistuese përmes përmirësimit të teknologjisë së tyre, ngase një pjesë e madhe e tyre

ende përdorin teknologji të vjetruar.

Sikurse shihet, Kosova mbulon një sasi minimale të nevojave të saj energjetike

nga burimet hidrike. Sipas të dhënave nga ASK, vetëm 1% e burimeve të përgjithshme të

energjisë së përdorur vijnë nga energjia hidrike. (INDEP, 2019)

Potenciali i erës

Sipas një Studimi të fizibilitetit për energjinë e erës në Kosovë, i cili përfshiu

matjet e erës në rreth 10 lokacione, del që Kosova në disa lokacione ofron kushte ideale

për instalimin e turbinave të erës. Përderisa kërkesat teknike për operimin e një turbine

ere janë qe shpejtësia e erës të jetë rreth 6 m/s, disa lokacione e kalojnë ketë kërkesë dhe

ofrojnë shpejtësi edhe mbi 7 m/s.

Në Kosove janë realizuar disa projekte sa i përket energjisë së erës dhe disa të tjera janë

ne fazat e planifikimit.

Në bazë të projekteve të realizuara dhe të matjeve të kryera, në kontekst me Kosovën

mund të flitet për një historik dhe një perspektivë të mirë për sa i përket zhvillimit të

energjisë së erës. Megjithatë duhet të punohet më tepër në eksplorimin e mundësive të

reja në gjetjen e vendeve që ofrojnë kushte të volitshme dhe shfrytëzimin e tyre.

Potenciali I diellit











ndërmjet 1500 dhe 1650 kWh/m2 në vit. (Stiftung, 2014)

Kosova ka kushte shumë të mira për përdorimin e kësaj forme të gjenerimit të energjisë,

duke ditur se pjesa më e madhe e vitit është me ditë me diell. Në këto kushte ka mundësi

që te ndërtohen elektrana solare të shumta nëpër qytetet dhe fshatrat e Kosovës, me anë

të së cilave do të kishte siguri më të madhe energjetike dhe me një kosto shumë më të

vogël.

Gjithashtu përveç gjenerimit të energjisë në kapacitete më të larta, në Kosovë mund të

bëhet edhe instalimi i paneleve solare në kulmet e shtëpive të banimit. Kështu qytetarët e

Kosovës do të kishin energji të pastër dhe të lirë për pjesën më të madhe të vitit, duke

përfshirë edhe ngrohje.

Pyetjes së dytë hulumtuese e cila është:

[P2] Cili është parashikimi ekonomik, kosto-benefit i shendrrimit te

energjisë me fokus te veçantë Kosovën

Përgjigjen e kësaj pyetje e kemi marrë duke u bazuar ne raste studimi të bëra për aspektin

kosto-benefit ne fushat dhe llojet përkatëse të energjive të renovueshme, duke filluar nga

ajo e ujit, erës dhe diellore të cilat cilësohen si më të favorshme në Kosovë.

Analiza kosto-Benefit për hidroenergjinë

Energjia e përfituar nga uji, konsiderohet si energjia më e lirë e përfituar. Për 0.05

$/ kWh, hidroelektrika mbetet burimi më i ulët i kostos së energjisë elektrike në mbarë

botën, sipas një raporti të fundit nga Agjencia Ndërkombëtare e Energjisë së

Rinovueshme, e quajtur Kostot e Prodhimit të Energjisë së Rinovueshme në 2017.

Mesatarja globale e kostos së energjisë elektrike nga projektet e reja në vitin 2017 ishte

0.05 $ / kWh nga hidrocentralet krahasuar me 0.06 dollarë për turbinat me erë, 0.07 $ për

projektet e bioenergjisë dhe gjeotermale dhe 0.10 dollarë për fotovoltaikën e energjisë

diellore. LCOE-ja e hidrocentraleve ndryshon në rajon, me vlerat 2016-2017 0.04 $ / kWh

në Azi, 0.05 $ në Amerikën e Jugut, 0.06 $ në Amerikën e Veriut, 0.07 $ në Afrikë,

Eurasia dhe Lindja e Mesme, 0.10 $ në Amerikën Qendrore dhe Karaibet dhe 0.12 dollarë

në Evropë.

Megjithëse energjia elektrike nga hidrocentralet tashmë është më e lirë sesa lëndët

djegëse fosile, raporti tregon se kostoja për burimet e ripërtëritshme të energjisë duhet të

bjerë, pasi përmirësohet teknologjia. "Energjia elektrike nga burime të ripërtëritshme së

shpejti do të jetë vazhdimisht më e lirë sesa nga lëndët djegëse fosile", thuhet në raport.

"Deri në vitin 2020, të gjitha teknologjitë e gjenerimit të energjisë që tani janë në përdorim

komercial do të bien në gamën e kostos së karburantit me fosile, me shumicën në fund të

fundit apo edhe nën uljen e lëndëve djegëse fosile".

Përveç kësaj, hidrocentralet "janë burimi më i madh i prodhimit të energjisë

elektrike të rinovueshme sot", në 3,996 TWh në vitin 2015. Sidoqoftë, pjesa e tij ka rënë

me kalimin e kohës, thotë IRENA, me kapacitet hidrik të kontabilitetit për rreth 75% të

kapacitetit të renovueshëm në botë 2010, por vetëm rreth 50% në vitin 2016. Në terma të

prodhimit të energjisë elektrike, hidro llogariten për 81% të të gjithë energjisë elektrike

nga burimet e ripërtëritshme në vitin 2010, por 70% në vitin 2016. (Ingram, 2018)

International Renewable Energy Agency (IRENA) raporton se shpenzimet

mesatare të investimeve për hidrocentralet e mëdha me ruajtje zakonisht variojnë nga

1,050 $ / kW deri në 7,650 $ / kW, ndërsa për projekte të vogla të hidrocentraleve janë

midis $ 1,300 / kW dhe $ 8,000 / kW. Shtimi i kapaciteteve shtesë në operacionet

ekzistuese të hidrocentraleve ose digat ekzistuese që nuk kanë një hidrocentral mund të

jenë dukshëm më të lirë dhe mund të kushtojnë rreth $ 500 / kW.

Kostot e instaluara të projektit - krahasuar me kostot e rivalizuara të energjisë

elektrike - gjithashtu duhet të merren parasysh në lidhje me hidrocentralet. Nuk ka

standard, bazuar në llojet dhe madhësitë e ndryshme të projekteve hidro dhe numri i

teknologjive të vendosura. Kosto ndërtuese e një hidrocentrali me kapacitet 10MW

mesatarisht sillet 10,500,000 $ deri 76,500,000$

Kur llogarisim që kosto mesatare prodhuese globale është 45€ për MWh, ndërsa

çmimi i shitjes (Zyra e Rregullatorit për Energji (ZRrE) që nga viti 2016) është 67.47 €

për MWh, fitimi për MWh është 22.47€. Nëse një hidrocentral me madhësi 10MW

prodhon mesatarisht (mesatarja e efiqiences 65%) 56940 MWh në vit, i bie që fitimi vjetor

nga kjo turbinë e vetme të jetë rreth 1,279,441.80€ (56940 MWh/vit X

22.47€=1,279,441.80€. Jetëgjatësia e një hidrocentrali është mesatarisht 50-100 vite.

Analiza kosto-benefit per energjinë e erës

Avancimet teknologjike dhe reduktimet e kostove kanë shtyrë fuqinë e erës deri

në 2 cent për kwh. Kjo është nga raporti vjetor i lëshuar nga Departamenti Amerikan i

Energjisë dhe i përgatitur nga Lawrence Berkeley National Laboratory (Berkeley Lab).

Gjetjet kryesore nga Raporti i Tregut të Teknologjive të Era të Departamentit

Amerikan të Energjisë përfshijnë:

Shtesat e kapaciteteve të energjisë së erës vazhduan me një ritëm të shpejtë në

vitin 2017. Mbarëkombëtar, shtesat e kapaciteteve të energjisë së erës arritën në 7,017

megavat (MW) në 2017, me 11 miliardë dollarë investuar në impiantet e reja. Fuqia e erës

përbën 25 përqind të gjitha shtesave të prodhimit të gjeneratave të SHBA në 2017.

Energjia me erë ka kontribuar me 6.3 përqind të furnizimit me energji elektrike të vendit,

më shumë se 10 përqind të prodhimit të përgjithshëm të energjisë elektrike në 14 shtete

dhe më shumë se 30 përqind në katër prej këtyre shteteve (Iowa, Kansas, Oklahoma dhe

Dakota e Jugut). (Wang, 2018)

Çmimi i ulët i turbinave të erës vazhdon të shtyjë shpenzimet e instaluara të

projektit. Çmimet e pajisjeve të turbinave me erë kanë rënë në $ 750 - $ 950 / kilovat

(kW), dhe këto ulje po shtyjnë shpenzimet e nivelit të projektit. Kostoja mesatare e

instaluar e projekteve të erës në 2017 ishte 1,610 dollarë / kW.

Çmimet e energjisë së erës mbeten të ulëta. Kosto më të ulëta të instaluara të projektit, së

bashku me përmirësimet në faktorët e kapacitetit, po mundësojnë çmime agresive të

energjisë së erës. Pasi arriti në 7 cent për kWh në vitin 2009, çmimi mesatar i çmimit

afatgjatë nga marrëveshjet e shitjes së energjisë së erës ka rënë në rreth 2 cent për Kwh.

(Wang, 2018)

Çmimi i energjisë së erës mbetet tërheqëse, sipas një raporti vjetor të lëshuar nga

Departamenti Amerikan i Energjisë dhe i përgatitur nga Laboratori Kombëtar i Lawrence

Berkeley (Berkeley Lab). Me një mesatare prej rreth 2 cent për kilovat orë (kWh), çmimet

e ofruara nga projektet e erës së ndërtuar rishtazi në Shtetet e Bashkuara janë duke u

shtyrë më poshtë nga avancimet e teknologjisë dhe reduktimet e kostos.

Çmimet e energjisë së erës mbeten të ulëta. Kosto më të ulëta të instaluara të projektit, së

bashku me përmirësimet në faktorët e kapacitetit, po mundësojnë çmime agresive të

energjisë së erës. (Chao, 2018)

Vlen të përmendet që jetëgjatësia e turbinave të erës është rreth 40 vite mesatarisht, dhe

kostoja e mirëmbajtjes është e ulët.

Një turbinë me erë 1,5-MW në një zonë të moderuar me erë (faktori kapaciteti

35%) mund të prodhojë mbi 4,500,000 kWh në vit (apo 3,000,000 Kwh për turbinë me

kapacitet 1 MW) , ose të mjaftueshme për të fuqizuar midis 400 dhe 500 shtëpive.

Shpenzimet për ndërtimin e një turbinë me erë të shkallës variojnë nga rreth 1.3

milion deri në 2.2 milionë dollarë për MW të kapacitetit të instaluara, këto çmime janë

gjithnjë në rënje dhe kohëve të fundit varësisht nga vendi dhe lloji këto çmime sillen

mesatarisht nga 750,000$ deri 950,000$ për MW. Shumica e turbinave komerciale të

instaluara sot janë 2 MW në madhësi dhe kushtojnë afërsisht $ 3- $ 4 milion të instaluar.

Kostoja totale për kWh e prodhuar (kostoja njësi) llogaritet duke ndarë dhe nivelizuar

kostot e investimeve dhe O & M (operim dhe mirëmbajtje) gjatë jetës së turbinës dhe

pastaj duke i ndarë ato me prodhimin vjetor të energjisë elektrike

Nëse llogarisim që për ndërtimin e një turbinë me erë me kapacitet 2 MW,

mesatarisht kosto e ndërtimit ne Euro do të jetë 2.5 Milion € dhe kjo turbinë brenda një

viti mesatarisht prodhon 6,000,000 Kwh apo 6,000 MWh. Kostoja totale për MW është

20 €/MWh (2 cent për Kwh), që për një vit kostoja totale (nga një turbinë me kapacitet

2MW) e 6000 MW/h është 120,000 Euro (6000 MW/h X 20 € MWh = 120,000 Euro) .

Në Kosovë çmimi i shitjes është i caktuar dhe i siguruar nga Zyra e Rregullatorit për

Energji (ZRrE) që nga viti 2016, dhe për energjinë nga era është 85 €/MWh.

Kur llogarisim që kosto prodhuese është 20€ për MWh, ndërsa çmimi i shitjes

është 85€ për MWh, fitimi për MWh është 65€. Nëse një turbinë ere me madhësi 2MW

prodhon mesatarisht 6000MWh në vit i bie që fitimi vjetor nga kjo turbinë e vetme të jetë

rreth 390,000€ (6000 MWh/vit X 65€=390,000€). Jetëgjatësia e një turbine ere është

mesatarisht 20-25 vite.

Analiza kosto-benefit per energjinë solare

Kostoja e energjisë diellore po bie shumë shpejt, tani është më e lirë se qymyri,

bazuar në një analizë të re.

Një raport i kohëve të fundit nga Lazard tregon se si ndryshojnë kostot e prodhimit

të energjisë elektrike nga burime të ndryshme. Energjia nga impiantet diellore të

përdorimit në shkallë të gjerë - bimët që prodhojnë energji elektrike që futen në rrjet - ka

parë rënien më të madhe të çmimeve: një rënie prej 86% që nga viti 2009.

Kostoja e prodhimit të një orë megavatë të energjisë elektrike - një mënyrë

standarde për të matur prodhimin e energjisë elektrike - tani është rreth 50 dollarë për

energjinë diellore, sipas matematikës së Lazardit ( Kompani për këshillim financiar dhe

menaxhim të aseteve). Kostoja e prodhimit të një orë megavatë të energjisë elektrike nga

qymyri, për krahasim, është $ 102 - më shumë se dyfishi i kostos së diellit.

Analiza e Lazard bazohet në një matje të njohur si kostoja e nivelit të analizës së

energjisë (LCOE), e cila është një mënyrë për të llogaritur koston e përgjithshme të

prodhimit për ndërtimin dhe funksionimin e një impianti gjenerues të energjisë elektrike.

Kostoja në rënie e shpejtë e energjisë diellore është një shenjë se bota mund të jetë

në prag të një ndryshimi dramatik në mënyrën se si ne i mbajmë pushtetin ndërtesat dhe

makinat tona. Rënia e çmimeve ka të ngjarë të nxisë një ndryshim drejt burimeve të

ripërtëritshme të energjisë si era dhe diellore dhe larg nga lëndët djegëse fosile si nafta

dhe qymyri.

Rritja e burimeve të ripërtëritshme është e dukshme kur shikoni se cilat lloje të

kapaciteteve të reja të gjenerimit të energjisë po shtohen në mbarë botën. Në vitin 2017,

u krijua kapaciteti i ri i energjisë diellore i krijuar nga çdo lloj tjetër energjie, sipas një

raporti nga Programi i Kombeve të Bashkuara për Mjedisin.

Energjia e ripërtërishme, duke përfshirë erën, hidrocentralin dhe diellor, furnizoi

12% të nevojave energjetike botërore vitin e kaluar. Vetëm në 2017, sektori diellor tërhoqi

investime prej 160.8 miliardë dollarë, një rritje prej 18% gjatë vitit 2016, sipas raportit të

UNEP. (Berke, 2018)

Fermat diellore në shkallë të shërbimeve zakonisht janë të paktën 1 megavat

(MW), i cili është një termocentral i aftë për të furnizuar rreth 200 familje. Megjithëse

kostoja e ndërtimit bazohet në një sërë faktorësh si lokacioni dhe orët e disponueshme të

diellit, ajo sillet mesatarisht diku rreth $ 1 / watt. Prandaj, mund të supozojmë se një fermë

diellore 1 MW do të kushtojë afërsisht $ 1 milion për t’u instaluar.

Nëse llogarisim një fermë diellore me kapacitet ndërtues prej 1MWh mesatarisht

kushton 1,000,000 euro për ndërtimin e sajë dhe mund të prodhoj 4-5MWh në 24 orë apo

rreth 1642.5 MWh në vit.

Kur llogarisim që kosto prodhuese mesatarisht është 45€ për MWh, ndërsa çmimi

i shitjes është 136.4€ (i caktuar dhe i siguruar nga Zyra e Rregullatorit për Energji (ZRrE)

që nga viti 2016) për MWh, fitimi për MWh është 91.4€. Nëse një fermë solare me

madhësi 1MW prodhon mesatarisht 1642.5MWh në vit i bie që fitimi vjetor nga kjo

turbinë e vetme të jetë rreth 150,124.50€ (1642 MWh/vit X 91.4€=150,124.50€).

Jetëgjatësia e një ferme solare është mesatarisht 20-25 vite.

5.1.1 Testimi i hipotezave bazuar në hulumtimin dhe analizen e të gjeturave

Bazuar në hulumtimin dhe të gjeturat nga shqyrtimi i literaturës e po ashtu nga

analiza e të dhënave dhe rezultateve duke përfshirë edhe informacionet nga rastet e

ndryshme studimi, në veçanti sa i përket aspektit kosto-benefit, mund ti vërtetojmë apo

mohojmë hipotezat e ngritura si në vijim:

[H1] Burimet e energjisë së ripërteritshme kanë ndikim të limituar në

Energjinë elektrike në Kosovë.

H1-MOHOHET - Përderisa Kosova është relativisht e limituar sa i përket potencialit të

ujit si burim energjie të renovueshme, ajo qëndron mjaft mirë sa i përket potencialit të

energjisë erës dhe diellit.

Kosova është vendi me i varfër sa i përket burimeve ujore në dispozicion – 1,600

metër kub ujë për kokë banori. Për ndryshim nga Kosova, Shqipëria ka në dispozicion

rreth 13,000 metër kub ujë për kokë banori, ndërsa Maqedonia e Veriut rreth 3,000.

Ndërsa sa i përket potencialit të erës sipas një studimi të fizibilitetit për energjinë

e erës në Kosovë, i cili përfshiu matjet e erës në rreth 10 lokacione, del që Kosova në disa

lokacione ofron kushte ideale për instalimin e turbinave të erës. Përderisa kërkesat teknike

për operimin e një turbine ere janë qe shpejtësia e erës të jetë rreth 6 m/s, disa lokacione

e kalojnë ketë kërkesë dhe ofrojnë shpejtësi edhe mbi 7 m/s.

Në bazë të projekteve të realizuara dhe të matjeve të kryera, në kontekst me Kosovën

mund të flitet për një historik dhe një perspektivë të mirë për sa i përket zhvillimit të

energjisë së erës.











ndërmjet 1500 dhe 1650 kWh/m2 në vit.

[H2] Investimet në energji të ripërtërishme nuk e ndikojnë pozitivisht

aspektin ekonomik Kosto/Benefit

H2-MOHOHET - Energjia e përfituar nga uji, konsiderohet si energjia më e lirë

e përfituar. Për 0.05 $/ kWh, hidroelektrika mbetet burimi më i ulët i kostos së energjisë

elektrike në mbarë botën, sipas një raporti të fundit nga Agjencia Ndërkombëtare e

Energjisë së Rinovueshme, e quajtur Kostot e Prodhimit të Energjisë së Rinovueshme në

2017.

Kur llogarisim që kosto mesatare prodhuese globale është 45€ për MWh, ndërsa çmimi i

shitjes (Zyra e Rregullatorit për Energji (ZRrE) që nga viti 2016) është 67.47 € për MWh,

fitimi për MWh është 22.47€. Nëse një hidrocentral me madhësi 10MW prodhon

mesatarisht (mesatarja e efiqiences 65%) 56940 MWh në vit, i bie që fitimi vjetor nga kjo

turbinë e vetme të jetë rreth 1,279,441.80€ (56940 MWh/vit X 22.47€=1,279,441.80€.

Jetëgjatësia e një hidrocentrali është mesatarisht 50-100 vite.

Sa i përket energjisë së erës, avancimet teknologjike dhe reduktimet e kostove

kanë shtyrë energjinë e erës deri në 2 cent për kwh. Kjo është nga raporti vjetor i lëshuar

nga Departamenti Amerikan i Energjisë dhe i përgatitur nga Lawrence Berkeley National

Laboratory (Berkeley Lab).

Nëse llogarisim që për ndërtimin e një turbinë me erë me kapacitet 2 MW,

mesatarisht kosto e ndërtimit ne Euro do të jetë 2.5 Milion € dhe kjo turbinë brenda një

viti mesatarisht prodhon 6,000,000 Kwh apo 6,000 MWh. Kostoja totale për MW është

20 €/MWh (2 cent për Kwh), që për një vit kostoja totale (nga një turbinë me kapacitet

2MW) e 6000 MW/h është 120,000 Euro (6000 MW/h X 20 € MWh = 120,000 Euro) .

Në Kosovë çmimi i shitjes është i caktuar dhe i siguruar nga Zyra e Rregullatorit për

Energji (ZRrE) që nga viti 2016, dhe për energjinë nga era është 85 €/MWh.

Kur llogarisim që kosto prodhuese është 20€ për MWh, ndërsa çmimi i shitjes është 85€

për MWh, fitimi për MWh është 65€. Nëse një turbinë ere me madhësi 2MW prodhon

mesatarisht 6000MWh në vit i bie që fitimi vjetor nga kjo turbinë e vetme të jetë rreth

390,000€ (6000 MWh/vit X 65€=390,000€). Jetëgjatësia e një turbine ere është

mesatarisht 20-25 vite.



predispozita të qarta për shfrytëzimin të këtij burimi. Nëse llogarisim një fermë diellore

me kapacitet ndërtues prej 1MWh mesatarisht kushton 1,000,000 euro për ndërtimin e

sajë dhe mund të prodhoj 4-5MWh në 24 orë apo rreth 1642.5 MWh në vit.

Kur llogarisim që kosto prodhuese mesatarisht është 45€ për MWh, ndërsa çmimi

i shitjes është 136.4€ (i caktuar dhe i siguruar nga Zyra e Rregullatorit për Energji (ZRrE)

që nga viti 2016) për MWh, fitimi për MWh është 91.4€. Nëse një fermë solare me

madhësi 1MW prodhon mesatarisht 1642.5MWh në vit i bie që fitimi vjetor nga kjo

turbinë e vetme të jetë rreth 150,124.50€ (1642 MWh/vit X 91.4€=150,124.50€).

Jetëgjatësia e një ferme solare është mesatarisht 20-25 vite.

Si përfundim mund të konkludojmë se aspekti ekonomik është i favorshëm për

investime në fushën e energjisë alternative, prandaj hipoteza e ngritur në këtvë rast

mohohet.

[H3] Strategjia adekuate për zhvillim ekonomik, do të mundësonte aplikim

efektiv të energjive të ripërtëritshme në Kosovë

H3- POHOHET- Kosova ka investuar në legjislacione dhe planifikime sa i përket

zhvillimit të energjisë së renovueshme. Ajo që mungon është një strategji adekuate e cila

përmes subvencioneve dhe politikave fiskale të stimulohen investimet në energjinë e

renovueshme, rezultatet e të cilave do të ndiheshin në të ardhmen e afërt. Kosova duhet

te zhvilloj poashtu politika të përbashkëta zhvillimore sa i përket energjisë alternative

edhe me shtetet e rajonit, e ne veqanti me Shqipërinë e cila posedon kushte

jashtëzakonisht të mira sidomos sa i përket rezervave të ujit, gjë qe i mungon Kosovës.

6 PERFUNDIME DHE REKOMANDIME

6.1 Përfundime

Energjia e renovueshme ka filluar të shfrytëzohet shekuj më parë por kryesisht për

qëllime dhe forma që dallojnë nga ajo e sotshmja. Energjia e erës ka të paktën 3000 vjet

që vazhdon të shfrytëzohet. Deri në fillim të shek.XX, energjia e erës është përdorur si

burim për përftimin e energjisë mekanike, që nevojitej në procesin e bluarjes së grurit.

Turbinat e para të erës, në funksion të prodhimit të energjisë elektrike, morën zhvillim në

fillim të shek.XX.

Burimet e Ripërtërishme të Energjisë përbëjnë një element të rëndësishëm ne

zhvillimin ekonomik te një shteti. Shfrytëzimi i burimeve të renovueshme të energjisë

çdo ditë e më shumë po vjen e bëhet më aktual dhe sigurisht, përfitimet janë shumë të

mëdha.




sasisë së emetimit të gazrave të dëmshme qe dëshmon rendësin e investimit ne ketë lloj

energjie.

BE tani merr më shumë se 30% të energjisë elektrike nga burimet e renovueshme,



deri në vitin 2030




Sektori i energjetikës, e posaçërisht ai i prodhimit të energjisë elektrike, vazhdon

të jetë njëri ndër sektorët që paraqesin problem serioz për Kosovën. Konsumatorët, si

amvisëritë ashtu dhe bizneset, sidomos në pjesët rurale të Kosovës vazhdojnë të përballen

me furnizim jocilësor dhe jo stabil të energjisë elektrike, e cila është shndërruar në

barrierë për zhvillimin ekonomik të vendit. Si pasojë e trajtimit jo të duhur të këtij sektori,

krahas humbjeve të mëdha teknike dhe komerciale dhe rritjes së kërkesës, Kosova

vazhdon të jetë vendi me varshmërinë më të lartë në rajon nga importi i paplanifikuar i

energjisë elektrike.

Zgjidhja e zëvendësimit të energjisë së jo-pertërishme me atë te ri-pertërishme është e

mundur edhe ne vendin tone. Mënyra me e mire për te aplikuar metodat më te suksesshme

është analizimi i përvojave të shteteve te zhvilluara, si dhe analizimi i mundësive te

Kosovës për aplikimin dhe shfrytëzimin e energjive që i ofron pozita gjeografie dhe

klimatike e vendit tonë.

Republika e Kosovës është anëtare e Task Forcës mbi Burimet e Ripërtërishme të

Energjisë, e krijuar si pjesë e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë (SKE).

Duke qenë një pjesëmarrëse aktive në këto mekanizma, ajo ka marrë një detyrim që t'i

zbatoj kërkesat e përbashkëta të palëve pjesëmarrëse në lidhje me një promovim më të

mirë të përdorimit të BRE-së për qëllim të konsumimit lokal, dhe ka për qëllim që deri në

vitin 2020 të përmbushin së paku 20% të synimeve të konsumimit përfundimtar të

energjisë prej BRE-së.

Viteve te fundit Republika e Kosovës ka krijuar disa strategji të zhvillimit të energjisë,

dhe ka caktuar targete për të arritur prodhimin e energjisë së renovueshme sipas

detyrimeve të marra, por megjithatë ka pasur ngecje në përmbushjen e tyre.


në Kosove luajnë edhe Operatori i Sistemit të Transmetimit dhe ai i shpërndarjes. Ata

janë ngarkuar me ligj që t’i japin përparësi energjisë së prodhuar nga burimet e

ripërtëritshme të energjisë, sipas limiteve të specifikuara në Kodin e Rrjetit.

Për stimulimin e shfrytëzimit të burimeve të ripërtëritshme të energjisë, në Kosovë





nën monitorimin e Sekretariatit të Komunitetit të Energjisë.

Kosova sa i përket energjisë së renovueshme, kryesisht është varur nga

hidrocentralet e ndërtuara para periudhës së luftës së fundit ku kryeson hidrocentrali i

juanit me kapacitetin e tij, po ashtu edhe disa hidrocentral të tjerë janë rinovuar dhe

ndërtuar. Problemi kryesor me hidroenergjinë në vendin tonë është mungesa e

kapaciteteve stabile ujore, si dhe shumica e vendeve që ofrojnë mundësi të shfrytëzimit

të ujerave janë zona nën mbrojtje, pra parqe nacionale.

Sa i përket erës, Kosovës i ka munguar një pasqyrë e sakt sa i përket kapaciteteve

reale të sajë në ndërtimin e fermave me turbina të erës, mirëpo me matjet e bëra në disa

zona, sidomos në rrethinën e Rahovecit dhe Suharekës, rezultatet flasin për kushte shumë

të volitshme për shfrytëzimin e kësaj energjie. Kohëve te fundit ka pasë investime në ketë

sektor, dhe po vazhdojnë planifikimet për ndërtimin e kapaciteteve të reja.

Kosova me pozicionin e saj gjeografik ofron kushte mjaft të volitshme edhe sa i përket

energjisë diellore. Rrezatimi diellor në Kosovë vlerësohet të jetë ndërmjet 1500 dhe 1650

kWh/m2 në vit. Me afërsisht 278 ditë me diell, Kosova mund të konsiderohet si një vend

që ka predispozita të qarta për shfrytëzimin të këtij burimi. Në këto kushte ka mundësi që

te ndërtohen elektrana solare të shumta nëpër qytetet dhe fshatrat e Kosovës, me anë të së

cilave do të kishte siguri më të madhe energjetike dhe me një kosto shumë më të vogël.

Një formë tjetër që është në trend në mbarë botën e që mund të zbatohet lehtë në Kosovë

është instalimi i paneleve solare në kulmet e shtëpive të banimit energjia et Në këto kushte

ka mundësi që te ndërtohen elektrana solare të shumta nëpër qytetet dhe fshatrat e

Kosovës, me anë të së cilave do të kishte siguri më të madhe energjetike dhe me një kosto

shumë më të vogël.

Një formë tjetër që është në trend në mbarë botën e që mund të zbatohet lehtë në Kosovë

është instalimi i paneleve solare në kulmet e shtëpive të banimit, energjia e së cilës mund

të shfrytëzohet edhe për prodhimin e rrymës elektrike, e po ashtu edhe për ngrohje.

Megjithëse, Kosova ka mundësi klimatike për investim në këtë lloj energjie,

përveç disa investimeve simbolike të bëra për nevoja personale dhe disa nga sektori

privat, nuk ka pasë investime. Disa projekte dhe iniciativa kohëve të fundit kanë filluar të

shfaqen në horizont, dhe mbetet të shifet progresi në të ardhmen.

6.2 Rekomandime

Bazuar në hulumtimin e bërë Kosova ka bërë punë të mirë sa i përket planifikimeve

dhe strategjive shtetërore që të zhvilloj kapacitetet gjeneruese të energjisë së renovueshme

duke caktuar edhe targete të kapaciteteve për kohë të caktuar, siç është rasti me zotimet

ndaj Bashkimit Evropian. Megjithatë Kosova duhet të angazhohet më seriozisht në rritjen

e kapaciteteve gjeneruese të energjisë së renovueshme.

Kosova fillimisht duhet të bëje një analizë dhe vlerësim real dhe të detajuar te potencialit

të sajë sa i përket burimeve të energjisë alternative. Pasi të kemi një pasqyrë të sakt të

këtyre burimeve, atëherë edhe studimi i fizibilitetit dhe planifikimi real do të ishte më i

sakt.

Kosova duhet të fokusohet ne burimet e energjisë alternative që posedon dhe që janë më

të favorshme sa i përket aspektit kosto-benefit. Gjithashtu duhet te ketë kujdese që gjatë

shfrytëzimit të burimeve të ripërtërishme që ofrohen nga natyra, të mos e dëmtojmë vet

natyrën. Rreziku më i madh sa i përket natyrës në rastin e Kosovës është kur kemi të

bëjmë me shfrytëzimin e ujit. Kosova sa i përket burimeve të ujit është e limituar, dhe

pjesët më të pasura me ujë janë parqe me rendësi të veçante, prandaj duhet të kihet kujdese

në shfrytëzimin e tyre. Kosova sa i përket hidro-energjisë mund të bashkëpunoj me

Shqipërinë në ngritjen e kapaciteteve të përbashkëta, duke pasë parasysh që Shqipëria

është shumë e pasur sa i përket ujerave.

Sipas matjeve të deritashme të bëra, pozicioni gjeografik dhe klima i mundësojnë vendit

tonë ndërtimin e kapaciteteve gjeneruese të erës, prandaj Kosova të investoj në ferma të

turbinave të erës. Vlen të përmendet që turbinat e erës janë të përshtatshëm edhe sa i

përket ambientit, pasi nuk zëne shumë hapësirë dhe nuk e dëmtojnë ambientin.

Gjithashtu Kosova falë pozitës gjeografike të sajë, është shumë e pasur sa i përket

burimeve të energjisë nga dielli. Kosova ka rreth 278 ditë me diell, me rrezatim diellor

1500-1650 kwh/m2 në vit, gjë që e bën të leverdishme Kosovën si vend të shfrytëzoj dhe

investoj në këtë fushë.

Me gjithë përkrahjen shtetërore që i është bërë mundësive të investimeve në

fushën e energjisë së renovueshme si në obligimin me ligj që t’i japin përparësi energjisë

së prodhuar nga burimet e ripërtëritshme të energjisë, pastaj vendosjen e skemës

mbështetëse tarifore”feed-in”, Kosova duhet të zhvilloj politika më të favorshme fiskale

investuese, si dhe subvencionime në përkrahje të zhvillimit të këtij sektori.

Gjithashtu Kosova duhet në investoj edhe në edukimin dhe përgatitjen e kuadrove

në fusha të caktuara të energjisë. Kosova edhe pse vlerësohet me popullsi në moshë të re,

ajo vuan nga mungesa e mirëfilltë e edukimit dhe zhvillimit të resurseve humane për treg

të punës sidomos në sektorin e energjisë së renovueshme. Kosova nuk e ka përfshirë sa

duhet për të mos thëne aspak këtë fushe në kurrikulat e studimit në universitete dhe

shkolla të ciklit të lartë. Zhvillimi i kurrikulave adekuate do të mundësonte përgatitjen e

kuadrove profesionale dhe në të njëjtën kohë pozicionimin më të lartë të Kosovës në

tregun regjional të energjisë. Krijimi i një fondi për hulumtime shkencore dhe zhvillimore

do të krijonte mundësinë që studiues të rinj dhe ekspertë të fushave të energjisë të merren

me projekte ku kërkesa për analiza në këto fusha për momentin është në ekspansion në

tregun botëror.

7 REFERENCAT

(MZHE), M. e. (2017). Strategjia e energjise e Republikes se Kosoves 2017-2026. Gjetur

September 2018, nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik te R. se Kosoves.

(MZHE), M. e. (2017). Strategjia e energjise e Republikes se Kosoves 2017-2026. Gjetur

September 2018, nga Ministria e Zhvillimit Ekonomik te R. se Kosoves:

https://mzhe-ks.net/repository/docs/Strategjia_e_energjise_2017-26_-.pdf

(MZHE), M. e. (2018, Korrik). Plani Kombetar I Veprimit Per Burimet E Riperterishme

Te Energjise I Republikes Se Kosoves 2011-2020. Gjetur September 2018, nga

MZHE:

https://www.google.com/search?source=hp&ei=JTCWW_2ZCou2sQHZjLbYD

w&q=PLANI+I+KOSOV%C3%8BS+P%C3%8BR+BURIMET+E+ENERGJIS

%C3%8B+RIP%C3%8BRTRISHME+T%C3%8B+ENERGJIS%C3%8B&oq=P

LANI+I+KOSOV%C3%8BS+P%C3%8BR+BURIMET+E+ENERGJIS%C3%8

B+RIP%C3%8BRTRISHME+T%C3%8B+ENERGJI

Albanian Investment Development Agency, (. (2019, April 14). Energjia e Rinovueshme.

Gjetur June 14, 2019, nga AIDA: http://aida.gov.al/faqe/renewable-energy

Amelagen, S. (2018, Januar 05). Renewables cover about 100% of German power use for

first time ever. Gjetur September 2018, nga Clean Energy Wire:

https://www.cleanenergywire.org/news/renewables-cover-about-100-german-

power-use-first-time-ever

ASK. (2016). Bilanca Vjetore e Energjise. Gjetur June 2018, nga ASK ( Agjencia e

Statistikave te Kosoves): http://ask.rks-gov.net/media/3396/balanca-e-energjisë-

ne-republika-e-kosovës-2016.pdf

Berke, J. (2018, May 8). BUSINESS INSIDER. Gjetur në BUSINESS INSIDER:

https://www.businessinsider.com/solar-power-cost-decrease-2018-5?IR=T

Chao, J. (2018, August 23). BERKELEY LAB. Gjetur në Newscenter:

https://newscenter.lbl.gov/2018/08/23/report-confirms-wind-technology-

advancements-continue-to-drive-down-wind-energy-prices/

Energjia.al. (2015, oct 27). Energjia. Gjetur në Centrali i pare me panele diellore ne

Kosove: http://energjia.al/2015/10/23/centrali-i-pare-me-panele-diellore-ne-

kosove

energy, U. D. (a.d.). Energy efficiency and renewable energy. Gjetur June 2018, nga

www.afdc.energy.gov:

http://www.afdc.energy.gov/fuels/hydrogen_production.html

energy, w. r. (2014). renewable energy, Hidrogen. Gjetur August 2018, nga

renewableenergyworld.com:

http://www.renewableenergyworld.com/rea/tech/hydrogen

Euronews. (2018, 02 06). Europe's transition to a green energy future. Gjetur September

20189, nga Euronews: http://www.euronews.com/2018/02/06/europe-s-

transition-to-a-green-energy-future

EUROSTAT. (2018, Nov 05). Shqiperia, e treta ne Europe per prodhimin e energjise se

rinovueshme. Gjetur June 14, 2019, nga JavaNews:

https://www.javanews.al/shqiperia-e-treta-ne-evrope-per-prodhimin-e-energjise-

nga-burimet-e-rinovueshme/

Evroenergie. (2012). Energjia e riperteritshme si shans i Zhvillimit Ekonomik ne kosove.

Prishtine: GIZ & Evroenergie.

Experts, P. (2018, January). Climate & Energy. Gjetur September 2018, nga Transitioning

to Renewables, a cost benefit analysis: http://www.planetexperts.com/cost-

benefit-analysis-of-solar-energy/

Generation, E. (2018). Wind Turbines. Gjetur August 2018, nga Drawdown:

https://www.drawdown.org/solutions/electricity-generation/wind-turbines-

onshore

Hoxha, F. (2018). Energjia solare deperton edhe ne Kosove. Albapoli, 1.

Hydroelectric Power. (2016). Gjetur July 2018, nga http://water.usgs.gov/edu:

http://water.usgs.gov/edu/hyhowworks.html

INDEP, B. G. (2019). Hidrocentralet në Kosovë. Prishtine: Balkan green Foundation&

INDEP.

info, B. (a.d.). Biofuel Watch. Gjetur August 2018, nga Biofuelwatch.org:

http://www.biofuelwatch.org/

inFokus. (2019). gjeneruesi turk ne Kosove me mbi 30MWh. inFokus, 1.

Ingram, E. (2018, 09 02). Hydro Rewiew. Gjetur jul 08, 2019, nga Dydroworld:

https://www.hydroworld.com/articles/2018/02/hydropower-remains-the-lowest-

cost-source-of-electricity-globally.html

Institute, P. (2014). Hydro-Power. Gjetur June 2018, nga

http://www.pembina.org/re/sources/hydro-power

IRENA. (2018, February). International Renewable Energy Agency. Gjetur September

2018, nga Renewable energy prospect for the European Union:

http://www.irena.org/publications/2018/Feb/Renewable-energy-prospects-for-

the-EU

KIDS, E. (a.d.). Energy KIDS. Gjetur July 2018, nga Uranium (nuclear):

http://www.eia.gov/kids/energy.cfm?page=nuclear_home-basics

Limani, Y. (2018).

Menniti, D. (2019). Solar Energy and PV Systems in Smart Cities.

Natgass. (2013). Natural gas resurces. Gjetur july 2018, nga naturalgas.org:

http://naturalgas.org

Rathi, A. (2018, Jasnuary 31). QUARTZ. Gjetur September 2018, nga Two countries are

the reason the EU is hitting its ambitious renewable energy targets:

https://qz.com/1193603/two-countries-are-the-reason-the-eu-is-hitting-its-

ambitious-renewable-energy-targets/

Reddy, P. (2013). Clean Coal Technologies for power generation. CRC Press.

RIINVEST, F. E. (2011, Qershor). QASJA ALTERNATIVE PER ENERGJINE. Gjetur

September 2018, nga Library: http://library.fes.de/pdf-

files/bueros/kosovo/09766.pdf

Scientists, U. O. (2018). Science for a Healthy Planet and safer world. Gjetur September

2018, nga UCSUSA: https://www.ucsusa.org/clean-energy/renewable-

energy/public-benefits-of-renewable-power#bf-toc-3

Service, S. i. (2018). Renewable Energy Has More Economic Benefits Than You Know.

Gjetur August 2018, nga https://cleantechnica.com/2018/03/10/renewable-

energy-economic-benefits-know/

SHERK. (2012). Shoqata per energji re riperteritshme e Kosoves. Gjetur June 2018, nga

SHERK:

www.sherk.net/al/top/Energjitë+e+Ripërtëritshme/Cfarë+janë+Energjitë+e+Rip

ërtëritshme/

SOWI. (2019). SOWI and paper brings renewable's to Kosovo. Paper.al, 1.

Stiftung, K. A. (2014). Roli i burimeve te riperteritshme te energjise dhe eficienca ne

zhvillimin ekonomik te komunave. Prishtine: KAS.

Tacconi, M. (2016, 07 20). Observatorio Balcani e Caucaso Transeuropa. Gjetur June

2018, nga balcanicaucaso:

https://www.balcanicaucaso.org/eng/Areas/Balkans/Renewable-energy-in-the-

Balkans-enough-bad-172389

Telegrafi. (2017). Prodhimi i energjise se riperteritshme ne Kosove. Gjetur June 2018,

nga Telegrafi: https://telegrafi.com/81-megavate-energji-prodhohen-nga-

burimet-e-riperteritshme/

USGS. (2016). Hydroelectric Power. Gjetur August 2018, nga WSGA water science

school: http://water.usgs.gov/edu/hyhowworks.html

Wang, B. (2018, September 22). NextBigFuture. Gjetur në NextBigFuture:

https://www.nextbigfuture.com/2018/09/wind-power-costs-at-2-cents-per-

kilowatt-hour.html

Weir, j. T. (2008). Renewable Energy Resources.

world, R. (a.d.). Renewableenergy world. Gjetur August 2018, nga

http://www.renewableenergyworld.com/rea/tech/geothermal-

energy/geoelectricity

Date post:	16-Oct-2021
Category:	Documents
Upload:	others
View:	2 times
Download:	0 times

PERSPEKTIVA GLOBALE E ENERGJISË ALTERNATIVE- MUNDËSITË DHE ...

Documents