OOilil PPeakeakii
LLosos LLudzkościudzkości
RozdziaRozdziałł 4 4 –– Los Wyspy WielkanocnejLos Wyspy Wielkanocnej
Robert Bériault
wersja polska prof. Andrzej Rabczenko, Magdalena Galus
By opowiedzieć następną część tej historii, musimy cofnąć się w czasie do roku 500-nego...
do jednego z najbardziej odosobnionych miejsc na Ziemi:
Wyspy Wielkanocnej.
Ziemia Moai
Wyspa była niezamieszkanym podzwrotnikowym rajem…
Powierzchnia: 160 km2
3500 km na wschód do wybrzeży Chile
2000 km na zachód do Wysp Pitcairn
Około roku 500-nego do wyspy dobiła łódź z grupą polinezyjskich osadników
Archeolodzy szacują, że było to nie więcej niż100 osób
Wyspa była znana jako Rapa Nui
Ogromne palmy rosły bujnie wraz z 17 innymi gatunkami drzew.
Idealnie nadawały się one do wyrobu bali, desek oraz dłubanych łodzi.
Osadnicy przybyli z wyposażeniem…
Przywieźli ze sobą kury, świnie oraz polinezyjskie szczury.
Posadzili bananowce, taro i słodkie ziemniaki.
Wyspiarze zaczęli ścinać ogromne palmy, by budować z nich domy i robić łodzie.
Bliskość oceanu urozmaicała dietę
Ponieważ wokół wyspy nie było raf koralowych, było także niewiele małych ryb.
Podstawę połowów stanowiły morświny, na które polowano wprost z drewnianych łodzi.
Warunki na wyspie pozwalały na łatwe życie
Ludzie mieli dużo czasu na ceremonie religijne.
Ceremonialne tańce i obrzędy stały się ważnym elementemżycia na wyspie.
…a jej mieszkańcy stali się ekspertami w rzeźbieniu kamieni
kamienny pagórek dla rzeźb
Budowa posągów była niezwykłym wyczynem:
Posągi rzeźbiono bezpośrednio w kamieniołomach na zboczach gór
Po czym taszczone były nawet przez14 km do wybrzeża, gdzie oddawano im cześć.
“Collapse: How Societies Choose to Fail or Succeed”, Jared Diamond
Jak duże były te posągi?
Pierwsze z nich mierzyły od 2.5 do 3.5 metra…
Pomiędzy klanami pojawiła się konkurencja.
Rozmiary posągów rosły wraz z rosnącymi ambicjami poszczególnych klanów.
Ostatnie z nich miały ponad 9 m wysokości. Rekordowy posąg mierzył 21 metrów i ważył 240 ton!
Niedokończony posąg porzucony w kamieniołomie
“Kon-Tiki: Across the Pacific by Raft” by Thor Heyerdahl
Ale jak oni je transportowali,
nie znając lewitacji?
To pytanie przez długi czas spędzało sen z powiek naukowcom…
Ale ostatecznie doszli do wniosku, że budowniczowie Rapa Nuibudowali tory z drewna prowadzące z kamieniołomów do miejsc kultu, a posągi układali na balach z pni drzew.
Zespół Thora Heyerdahl’aodtwarzający wznoszenie posągu
“Kon-Tiki: Across the Pacific by Raft” by Thor Heyerdahl
Transportowanie posągów miało znaczący wpływ na zniszczenie lasów na wyspie.
Populacja Rapa Nui rosła…
…osiągnęła swoje maksimum, które wyniosło od 10 000 do 20 000 osób.
…i około roku
1500-nego…
Niedługo potemzaprzestano budowania posągów…
Niedługo potemzaprzestano budowania posągów…
…pozostało 887 posągów na różnych etapach budowy.
Setki niedokończonych posągów najzwyczajniej porzucono w kamieniołomachwraz z kamiennymi narzędziami, leżącymi na ziemi wokół nich.
Wszystkie prace nad posągami zostały wstrzymane.
Ktoś wyciął ostatnie drzewo.
Pozostały jedynie trawy i krzewy.
Rozwój populacji uległ załamaniu:Po tym jak żyzna gleba,
zatrzymująca wilgoć, została wymyta,
strumienie wyschły
Nastąpiło drastyczne zmniejszenie produkcji żywności
Ogromne stada ptaków, przylatujących na wyspę,
zniknęły
Bez drewna…
Nie mogli budować łodzi.
Łowienie morświnów, głównego źródła mięsa,
skończyło się.
Nie mogli reperowaćdomów - Rapa Nui
musieli mieszkaćw szałasach i jaskiniach.
Stracili główne źródło ogrzewania i paliwa
do gotowania.
Rozszalał się głód.
Rozpoczęły się walki o resztki pożywienia.
W desperacji dochodziło nawet do kanibalizmu.
W zimie temperatury spadały do 5°C. Bez drewna na opał, najbardziej cierpiały dzieci i osoby starsze.
Porządek społeczny całkowicie runął. Wandale niszczyli posągi innych klanów.
Rozpoczęło się masowe wymieranie.
Wtedy na wyspę dotarli Europejczycy:
Było to w Sobotę Wielkanocną roku 1722.
Holenderski admirał, Jacob Roggeveen,przybył na wyspę.
Zastał na niej 3000 ludzi żyjących w skrajnej nędzy.
Następny na wyspie był kapitan Cook, 52 lata później…
Do tego czasu populacja zmalała do 2000 osób.
Jedynymi zwierzętami na wyspie były kury.
Wrogie klany toczyły nieustanne wojny.
W następnym stuleciu:
Głównie przez kontakty z Europejczykami, populacja zmniejszyła się do 111 osób.
Niesamowite! Jak to sięmogło stać?
Przecież zasoby wyspy były tak obfite…
Po prostu ludność Rapa Nui przekroczyłaPOJEMNOŚĆ ŚRODOWISKA wyspy.
POJEMNOŚĆ ŚRODOWISKA jest to liczba organizmów, które dane terytorium może wyżywić bez degradacji systemu podtrzymywania życia na tym terytorium.
POJEMNOŚĆ ŚRODOWISKA ZIEMI
W przypadku ludzi, pojemność środowiska może byćograniczone przez preferowany przez nich rodzaj pożywienia.
Przykładowo, jedzenie mięsa wymaga znacznie więcej powierzchni oraz zużywa więcej energii niż dieta wegetariańska.
Do wyprodukowania 1 kg mięsa potrzeba około 7 kg zbóż.
Tak więc, jeśli populacja zdecyduje się na dietę mięsną, pojemność środowiska będzie mniejsze, niż gdyby zadowoliła się nudnym jedzeniem muesli.
Styl życia ma duży wpływ na pojemnośćśrodowiska
NA OSOBĘm2 przestrzeni życiowejSamochody, łodziePrzejechane kilometrySamoloty, statki i podróże dla przyjemnościNarzędzia, elektronika, naczynia i wiele innych…
Wyczerpywanie surowcówStraty w bioróżnorodnościDegradacja pól uprawnychWcześniejszy Oil Peak
Wszystko to… …wpływa na to
Wszystko powyższezmniejsza
pojemność środowiska
Przedefiniujmy trochę pojemność środowiska :
Pojemność środowiska Ziemi oznacza, jak wielu ludzi może utrzymać Ziemia,
przy zachowaniu określonego stylu życia i przy pewnym poziomie technologii,
bez degradacji systemów podtrzymania życia.
Ta sama planeta może utrzymać więcej ludzi mających skromny styl życia, niż ludzi z ekstrawaganckim stylem życia, używających rozrzutnych technologii.
Populacja może przekroczyćpojemność środowiska, w którym żyje –mówimy wtedy o OVERSHOOT.
Przekroczenie pojemności środowiska staje sięmożliwe, kiedy gatunek napotyka bogate i wcześniej niewykorzystywane zasoby,
które pozwalają mu na wzrost liczebności.
Niezmiennie, po przekroczeniu
pojemności środowiska (overshoot),
następuje masowe wymieranie gatunków.
Wyspa Św. MateuszaPodczas II Wojny Światowej, Straż Wybrzeża USA wypuściła na tej odległej wyspie 29 reniferów, jako zapas żywności dla swych ludzi.
Gruba na 10 cm powłoka z porostów potrzebowała stuleci, by pokryć wyspę.
Ze względu na brak drapieżników, zapasy żywności na wyspie pozwoliły populacji reniferów na rozrośnięcie siędo 6000 osobników już w roku 1963.
www.dieoff.org
W ciągu 3 lat od osiągnięcia przez renifery szczytu populacji, ich liczba drastycznie zmalała do 42 wynędzniałych osobników.
Wykres po prawej pokazuje, jak gwałtownie może dojśćdo upadku populacji, gdy ta przeholuje z wykorzystywaniem zasobów (overshoot).
Porosty rosły w tak wolnym tempie, że nie miały szans, by wyżywić 6000 reniferów (pojemność środowiska wyspy było znacznie niższe).
i
Tak samo, jak renifery na Wyspie Św. Mateusza,
ludzie w epoce przemysłowej natrafili na bogaty i niewykorzystywany wcześniej surowiec, który spowodował
wzrost ich populacji:ROPĘ NAFTOWĄ!
Zastanawia mnie przykład Kanady…
Jest wielka, zatem ma
bardzo dużąpojemnośćśrodowiska ,
prawda?
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Tak i nie…
Jeżeli staniemy koło siebie, ramię przy ramieniu, możemy upakować całą populacjęświata na powierzchni mniejszej niż Korsyka.
Tyle, że ludzie potrzebująznacznie więcej miejsca niż to, które wystarcza na postawienie naszych dwóch stóp.
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Potrzebujemy przestrzeni dla naszych domów i pól uprawnych.
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Jesteśmy zależni od rozległych przestrzeni podtrzymujących skomplikowane biologiczne systemy niezbędne dla naszego wyżywienia.
Chęć ocalenia różnorodności biologicznej kłóci sięz naszą chęcią nieprzerwanej ekspansji na nowe powierzchnie.
Bioróżnorodność umożliwia nam za to odkrywanie i korzystanie z nowych lekarstw oraz roślin jadalnych.
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Potrzebujemy przestrzeni, by wydobywać surowce do budowy szkół, uniwersytetów, teatrów, kin, stadionów, centrów konferencyjnych, maszyn, narzędzi, pojazdów, itp.
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Potrzebujemy rzek, by po nich pływaći w nich łowić, lasów, by po nich wędrowaći w nich polować, plaży, by na nich odpoczywaći pływać w morzu oraz pól i gór, by czuć więź z Naturą.
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Społeczeństwo technologiczne potrzebuje powierzchni bagien, rozlewisk i zarośli, by móc zaabsorbowaći zneutralizowaćwytwarzane odpady.
Torfowisko Moczary Las namorzynowy
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Potrzebujemy znacznie więcej naturalnych lasów:
…dla utrzymania poziomów wód podziemnych, przez
spowalnianie spływu wody deszczowej
… dla zatrzymania erozji gruntów i osunięć błota
…dla oczyszczania powietrza i absorpcji
zanieczyszczeń
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Pamiętaj, tylko mała częśćKanady nadaje się pod uprawę, z czego pewnąpowierzchnię zajmują teżdrogi i budynki.
www.hort.purdue.edu/. ../v4-015a.html
W zimnym klimacie zużywamy więcej surowców – im więcej, tym mniejsza jest pojemność środowiska.
Tereny uprawne zaznaczone na zielonoTereny uprawne zaznaczone na zielono
Zima w Kanadzie to znaczne potrzeby. Zima w Kanadzie to znaczne potrzeby.
Rozróżnienie między powierzchniąa pojemnością środowiska:
Pamiętaj również, że Kanada musi zapewnić swym obywatelom pożywienie,
domy, odzież, ogrzewanie, transport, tak samo jak edukację i opiekę
zdrowotną oraz całą infrastrukturęz nimi związaną.
Porozmawiajmy o tzw. akrach fantomowych:
Eksploatacja ropy była jednorazowym przypadkiem pozwalającym na potrojenie wydajności rolniczej:
Ogromne zasoby ropy, które Natura odłożyła dla nas miliony lat temu, w sztuczny sposób zwiększyły zdolności Ziemi do zaopatrywania nas w pożywienie.
Innymi słowy, ropa w sztuczny sposób potroiła
pojemnośćśrodowiska Ziemi.
To tak jakby ropa zaopatrzyła nas
w nieistniejące areały ziemi – fantomowe akry
(phantom acreage), jak nazwał je Catton w swej
przełomowej książce*.
* “Overshoot”, William R. Catton, Jr.
Jak ropie się to udało?
…Jak? Ponieważ ropa zapewniła nam:
- surowce do budowy
laboratoriów oraz
technologii do rozwoju wysokopro-duktywnych
zbóż
- energiędla maszyn,
dzięki którym
jeden rolnik może
wykarmić100 ludzi
- związki chemiczne
do produkcji nawozów i pestycydów
potraja-jących zbiory
- energię, by
pompowaćwody
gruntowe do
nawadnia-nia pól
- energiędo
transportu pożywienia
od producenta do konsu-
menta
- energię do suszenia
zbóżi przecho-wywania jedzenia,
by zapobiec jego
stratom
Wszystkie te czynniki sztucznie zwiększyły produkcję żywności – tymczasowo.
Ale kiedy zacznie brakować ropy, produkcja żywności gwałtownie spadnie – akurat w czasie, gdy populacja ludzka osiągnie maksimum swej liczebności!
Jeśli nie będziemy w stanie przekonać
naszych rządów do działania,
możemy nie zdążyćz wprowadzeniem
odnawialnych źródełenergii na czas…
…a jeśli będziemy zmuszeni powrócić do XIX-wiecznych technologii, to czy uda nam sięwyżywić, wciąż rosnącą, populację ludzką?
Jeśli zaś będziemy musieli uciec się do używania zwierząt pociągowych, zamiast traktorów…
…to będziemy potrzebowali
dodatkowych 25 to 30% terenów uprawnych
tylko po to, by zasadzićnowe rośliny do
wykarmienia zwierząt.
Mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej nie mieli odpowiednich łodzi, by móc uciec na inną wyspę.
Nie mieli gdzie sięprzenieść.
Mieszkańcy Wyspy Wielkanocnej nie mieli odpowiednich łodzi, by móc uciec na inną wyspę.
Nie mieli gdzie sięprzenieść.
…my także.
Nie mamy statków kosmicznych, które pozwoliłyby nam uciec na inną planetę.
…my także.
Nie mamy statków kosmicznych, które pozwoliłyby nam uciec na inną planetę.
Następny rozdział przybliży Ci analogie pomiędzy zachowaniem ludności Rapa Nui oraz społeczeństwa technologicznego, w którym obecnie żyjemy.
Czy jesteśmy dużo mądrzejsi? Przekonaj się w rozdziale 5.
Kliknij tutaj,by wybrać rozdział
www.ZiemiaNaRozdrozu.pl
