: حجاریان دکتر جناب محترم استاد
منش: کی اعظم گردآوری - - کارآفرینی دانشکده کارآفرینی ارشد کارشناسی دانشجوی
تهران دانشگاه
1388دیماه
"The important thing is to try and shape the nature of
competition to take control over your own destiny "
(porter-1997)
،اين پرسش اقتصادي در عصر حاضر، ذهن اغلب اقتصاددانانمديران صنايع و شركت ها و حتي دولتمردان را به خود
مشغول ساخته است. به بيان ديگر، بحث رقابت پذيري يكي از مهم ترين دغدغه هاي تجارت و فعاليت در محيط پويا و رقابتي امروز است. نظريه اي كه بتواند بیشتر نيازها و شرايط فوق
را پاسخگو باشد، مدل "الماس مزيت رقابت ملي" مايكل پورتر است. بااینکه این مدل با انتقاداتی از طرف
صاحبنظران روبروشده که منجر به انجام اصالحاتی در این مدل و ایجاد الماس مضاعف شده است ولی اين مدل به
ايجاد بينشي عميق در بين مديران، اقتصاددانان و سياست گذاران براي تنظيم مناسب ترين استراتژي به منظور
ارتقاي موفقيت رقابتي در سطح بين المللي كمك مي كند.مفهوم و پيام اصلي اين مدل، چگونگي شكل دهي به
محيط اقتصادي كشورها در راستاي دستيابي به موفقيت هاي جهاني مي باشد. در این مقاله مدل الماس پورتر و همچنین
پاره ای از انتقادات وارد بر این مدل توضیح داده شده است. در پایان نیز نمونه هایی که از این مدل در صنایع مختلف
استفاده کرده اند، گنجانده شده است.
رقابت پذيري : توانايي اقتصادي بنگاه برايثابت نگه داشتن يا افزايش سهم بازار خود
در هر بازار و فعاليتي است به گونه اي كه با افزايش درآمد واقعي، استانداردهاي زندگي
و سود افزايش يافته و يا اينكه حداقل كاهش پيدا نكند.رقابت پذيري متأثر از
عوامل متعدد، اقتصادي، اجتماعي و... است و در سايه برنامه هاي ملي و هدايت اقتصاد دولت ها حاصل مي شود و به مفهوم اجتماع
ساده بنگاه هاي منفرد رقابت پذير نيست.
برای بررسی اینکه چرا ملل در صنایع خاصی از مزیترقابتی و استدالالتی برای استراتژی کمپانی و
اقتصاد ملی نائل میشوند، پورتر ، استاد دانشكده ساله 4مديريت بازرگاني دانشگاه هاروارد، تحقیقی
کشور تجاری مهم یعنی دانمارک، آلمان، ایتالیا، 10در ژاپن، کره، سنگاپور، سوئد، سوئیس، انگلستان و
30آمریکا انجام داد. وی به همراه تیمی که شامل پژوهشگر بود، که بیشتر آنان بومی کشورهای مورد
بررسی بودند، این پژوهش را انجام داد. . پورتر نتیجه این پژوهش را به طور کامل در کتاب
و ارایه مدل 1990"مزیت رقابتی ملل" در سال الماس بیان نمود.
نگرش پورتر، مزيت رقابتي يك كشور در صنعتيخاص عبارت است از: "توانايي و قابليت آن كشور براي ترغيب شركت ها به استفاده از
كشورشان به عنوان سكويي براي انجام فعاليت هاي تجاري”.
"در نهايت پورتر به "چهار مشخصه كلي يك كشوراشاره مي كند كه برحسب ويژگي هايشان،
مي توانند مزيت رقابتي ايجاد كنند يا مانع آن اين چهار عامل عبارتند از:. شوند
- شرایط عوامل تولید)درونی( 1- شرايط تقاضا 2- صنايع مرتبط و پشتيبان 3- استراتژي، ساختار و رقابت پذيري شركت 4
مدل الماس پورتر )211، ص1999(پورتر،
وضعيت يك كشور براساس عوامل توليد نظير نيروي كار يا زيرساختارهاي يك كشور )منطقه( كه براي
رقابت در يك صنعت معين ضروري است. پورتر فاکتورهاي دروني را در دو دسته تقسيم بندي
مي کند:- فاکتورهاي عمومي شامل مواردي مانند مواد اوليه، انرژي، نيروي انساني بدون مهارت خاص
- فاکتورهاي تخصصي شامل مواردي مانند نيروي انساني ماهر و متخصص، دانش فني پيشرفته و
- فناوري پيشرفته.فاکتورهاي تخصصي در مقايسه با فاکتورهاي
عمومي مزيت رقابتي پايدارتري را ايجاد مي كند
ماهيت تقاضاي داخلي براي محصوالت يا خدمات يك صنعتاست . اندازه و رشد تقاضا در رقابت پذيري صنايع تاثير
بسزايي دارد. پورتر معتقد است که وجود بازار داخلي بزرگ و در حال رشد موجب تشويق سرمايه گذاران براي توسعه
فناوري و بهبود بهره وري گرديده و اين مسئله به عنوان مزيت رقابتي براي آن ملت محسوب مي گردد. در مقابل،
بازارهاي داخلي کوچک که داراي رشد پاييني هستند شرکتها و صنايع را به دنبال فرصتهاي صادراتي مي کشاند . تقاضاي
داخلي داراي دو جنبه کمي و کيفي بازار است. اندازه تقاضاي داخلي حداقل مقياس اقتصادي فعاليتهاي بنگاه هاي
داخلي را تعيين كرده و آنها را قادر مي سازد تا از يک تقاضاي پايدار برخوردار گردند. اما بايد توجه داشت که منافع اصلي تقاضاي داخلي در رقابت پذيري از ديدگاه کيفي است.
انتظارات مشتريان از کيفيت محصوالت و خدمات مي تواند انگيزه اي براي افزايش قدرت رقابت پذيري يک کسب و کار
گردد و به عنوان محرکي قدرتمند در جهت توسعه و ارتقاي رقابت پذيري بنگاه ها و حتي از ديد كالن رقابت پذيري کشورها
گردد.
وجود يا فقدان تأمين كنندگان و صنايع مرتبط در يك كشور )منطقه( كه در
سطح بين المللي رقابتي هستند.
شرايط موجود در يك كشور كه بر چگونگي تأسيس، سازماندهي و مديريت
شركت ها حاكم است و ماهيت رقابت داخلي.
مدل ابتدايي پورتر تنها چهار عاملالماس را دربرمي گرفت. در انتشارات
بعدي، پورتر عوامل بيشتري را به مدل الماس خود اضافه كرد،این دو عامل که
دو نیروی خارجی 6و5به عنوان عوامل الماس پورتر شناخته میشوند عبارتند
از:
- اقدامات دولت: دولت میتواند بر همه عوامل پورتر از 5طریق دامنه ای از فعالیتها اثر بگذارد، مانند:
کاستن مشکالت شرکتها، به طور مستقیم)پول( و یاغیر مستقیم)زیرساخت(
،تهیه کردن قوانین مالیاتی قابل اجرا برای شرکتتجارت و یا صاحبان دارایی
سیاستهای آموزشی که برروی سطح مهارت کارگرانتاثیر می گذارد
بنا نهادن استانداردهای تکنیکی و استانداردهایمحصول، شامل قوانین محیط زیستی
خرید دولتی کاال و خدماتقوانین اتحادیه های بزرگ صنایع
- رويدادهاي شانسي )اتفاقات پیش بینی نشده(6
پورتر الماس نهایی مدل
تمایزهای دولت، و شانس پورتر، خارجی نیروی دو راگمن نظر از . از حیاتی اهمیتی دارای مشخصا دولت میدهند نشان را عجیبی
مثال، عنوان به خانگی، ملی رقابتی مزیت یک روی بر تاثیر لحاظکه مستقیم ورود مانع عنوان به گمرکی تعرفههای از میتواند دولت
به سوبسیدها از میتواند دولت یا میکند جریمه را خارجی بنگاههایپایه که بنگاههایی جریمهی برای غیرمستقیم وسیلهی یک عنوان . بنگاههای مورد دو هر در میباشد نماید، استفاده دارند خارجی ی
. میبرند نفع مدت کوتاه رقابتی مزیتهای از داخلی اینگونه آنها در که دادهاند ارائه مدلهایی وربکه و راگمن حال، هر به
، داخلی بنگاههای حمایت به منجر میتوانند تبعیضآمیز دولتی اعمالطوالنی ) پایدار رقابتی مزیتهای از جلوگیری جهت حمایت که جایی " " . فرعی( شانس روی بر کار ، مقابل در میشود میشود، تعریف مدت
. به که اقتصاددانهایی به است ممکن مسئله این است شده ترشک " " ) مدل بحرانهای( Shockسیستم مانند میکنند، تزریق هایی
. OPECنفتی است شده محدود جمعی، پاسخهای پیشبینی برایجنگها مانند حوادثی به اشاره برای مسئله این از خودش پورتر
میکند .استفاده
( Alan M. Rugman- 2002 -240ص)
همچنین مدل پورتر از نقطه نظرهای زیر نیز مورد انتقاد قرار گرفته است:
این تئوری بیش از حدر بر روی اقتصادهای پیشرفتهتمرکز کرده است.
نقش دولتمردان در آن می تواند مثبت یا منفی باشد. حتیاعمال دولتی برگرفته از نیات مثبت ممکن است به طور
معمول به وسیله ی مستهلک شدن صنایع شکست می خورند و آنها را از لحاظ جهانی از نظر رقابتی بودن
کمرنگ می نماید. پیش بینی فرصت ها مشکل می باشد. شرایط می توانند به
سرعت و به طور غیرمنتظره تغییر یابند. پورتر می گوید که بنگاه ها ، نه کشورها ، در بازارهای
جهانی رقابت می کنند. این بدین معناست که مزیت نسبی ملی باید در سطح بنگاه و نه در سطح کشور باید فهمیده
شود.
جنبه ی دیگری از مدل الماس پورتر بر اهمیتتثبیت مزیت رقابتی اشاره دارد. برای بنگاه های یک کشور بدست آوردن یک مزیت رقابتی در یک
صنعت خاص کافی نمی باشد، آن مزیت باید توسط پروسه ی افزایش و به روزرسانی نگهداری شود.
برخی از عواملی که یک مزیت رقابتی را باال می برند، در نگهداری آن نیز مهم می باشند. این عوامل
شامل سرمایه گذاری در موسسات عهده دار تحقیق و تولید ایده های جدید ، ترکیب تقاضا و
شدت رقابت داخلی، و وسعت عوامل مشکل در تاثیر متقابل الماس می باشند.
( Kenneth A. Reinert- 2009 -211ص)
مدل الماسLondon مدل الماس گسترش یافته برای عصر تجارت
الکترونیک مدل الماس یک دانشگاهمدل ساختار اساسی – اجرا- کاراییموانع سیستماتیک مهم برای رشد اقتصاد کانادا)توافق تجارت آزادFTAالماسهای آمریکا و کانادا ( مدل الماس آمریکای شمالی و کمک به رشد تجاری
کانادا الماس مجازی مربوط به کشور هند در نرم افزارشش عملگر نوآوری
London مدل الماس ) جهانی) مرکزمالی یک
الکترونیک تجارت عصر برای یافته گسترش الماس مدل( Cho Moon وPark -2000)
دانشگاه یک الماس مدل
مدل اساسی – ساختار
کارایی- اجرا
و) الماس مدل ترکیب)5مدل ( forces 5نیرو
ساختار برای پورترصنعت (
مهم سیستماتیک موانعکانادا اقتصاد رشد برای
سال) که 1991در کرد پیشنهاد پورترتوسعه مدل یک با کانادایی اقتصاد
شده خارج رده از و قدیمی اقتصادی . و وی نتیجه در میکند فعالیت
Martin کانادا برای را الماسی مدل( نمودار دادند که( 7ارایه کردند تاکید و
نوآوری سوی به بایستی کانادا اقتصاد) رود پیش
( آزاد تجارت الماس( FTAتوافق به را کانادا و آمریکا الماسهایمیکند مرتبط شمالی آمریکای
نمودارهای) الماس راگمن ادعای مضاعف - )9و8به الماس بنام DoubleکهDiamond - به( کمک و شمالی آمریکای اقتصاد به بیشتری تناسب میشوند شناخته
از خیلی و کانادا برای پورتر توسط شده ارایه الماس مدل تا دارد کانادا تجارت رشد) نمیشود دیده آن در پورتر الماس مدل به وارده ایرادات
مدل الماس آمریکای شمالی و کمک به رشد تجاری کانادا
الماس مجازی مربوط به کشور هند در نرم افزار
(توجه :خطوط به صورت خط چین نشان دهنده اثرمتقابل کمتر هستند)
نوآوری عملگر شش
تحقیقاتی ) هواپیمایی RANDتیم صنعت در الماس مدل تثبیت و تقویت برایعامل چهار بر عالوه میشود، مشاهده نمودار این در که نظامی،همانطور
- اند کرده اضافه نیز دیگر عامل دو مدل، - R&Dاصلی دو هر که جذابیت و). هستند ای برجسته خصوصا موضوعات
،کار و کسب يک که است توانمنديهايي و قابليتها رقابت پذيريدر تا كنند حفظ را آنها مي توانند و هستند دارا کشور منطقه، صنعت،توليد فاکتورهاي در را بااليي بازگشت نرخ المللي بين رقابت عرصة
قرار بااليي نسبتا� وضعيت در را خود انساني نيروي و كرده ايجادتفسير و توجيه جهت تنوعي از نيز مدل ها و نظريه ها منظور به دهند،
مدل آنها ميان در که است شده ارائه آن بندي دسته و رقابت پذيري . اساس بر است برخوردار ويژه اي جايگاه و اهميت از پورتر الماس
تقاضاي شرايط دروني، فاکتورهاي اصلي عامل چهار مدل، اينو ساختار استراتژي، همچنين و کننده حمايت و مرتبط صنايع داخلي،
تاثير آن مختلف صنايع همچنين و کشورها رقابت پذيري بر رقابتدارند اتفاقات . مستقيم و دولت عامل دو اين، بر عالوه
) رقابت پذيري) بر مستقيم غير صورت به نيز نشده شانس پيش بيني . در مطالعات از بسياري اساس و پايه مدل اين چه اگر هستند مؤثربوده پژوهشگران از بسيار توجه مورد و گرفته قرار جهان سراسرجمله آن از که هست نيز ضعفي نقاط داراي مجموع در ولي است
در نيز و جهاني بازارهاي و المللي بين مسايل بر تاکيد عدم مي توانو مليتي چند شرکتهاي طريق از توليد عوامل جايي جابه نگرفتن نظر
کرد ياد خارجي مستقيم گذاري .سرمايه
Alan Harding, Alan Scott, Stephan Laske, Christian Burtscher – Bright Satanic Mills: Universities, Regional Development and the Knowledge Economy- Ashgate Publishing, Ltd. (2007)
Alan M. Rugman –International Business: Critical Perspectives on Business and Management- Taylor & Francis( 2002)
Herbert J. Davis, Samir Ranjan Chatterjee, Mark Heuer – Management in India: Trends and Transition- SAGE( 2006)
Ifp - ACCA P3 Business Analysis Study Text: ACCA Key Study Text- International Financial Publishing( 2007)
J. L. Birkler, Anthony G. Bower, Jeffrey A. Drezner, Gordon Lee, Mark Lorell, Giles Smith, Fred Timson, William P. G. Trimble, Obaid Younossi - Competition and Innovation in the U.S. Fixed-wing Military Aircraft Industry: In the U.S. Fixed-wing Military Aircraft Industry – Rand Corporation(2003)
Kenneth A. Reinert, Ramkishen S. Rajan, Amy Joycelyn Glass, Lewis S. Davis - The Princeton Encyclopedia of the World Economy - Princeton University Press(2009)
Michael E.Porter- Creating tomorrow's advantages – Harvard Business School Press(1997)
Michael E. Porter - On Competition - Harvard Business Press(1998) Michael E.Porter-The competitive advantage of nations-NY simon &shuster(1990,1998) Marios I. Katsioloudes, Spyros Hadjidakis - International Business: A Global Perspective
- Butterworth-Heinemann (2007) Richard Fletcher, Jim Bell, Rod B. McNaughton- International E-business Marketing-
Cengage Learning EMEA( 2004) Richard M. Jones- The Apparel Industry – Blackwell Publishing( 2006) World competitieveness yearbook – international munagememt Development (IMD) (2005) Thomas James Wesson, Tom Wesson (Ed.)- Canada and the New World Economic Order:
Strategic Briefings for Canadian Enterprise – Captus Press( 2007) - الياف توليد صنعت در آن ارزيابي نحوة و رقابتي وضعيت در مؤثر عوامل بررسي ليال شهانقي، زادة عباس
( - طوسي نصيرالدين خواجه صنعتي دانشگاه ايران در (1382مصنوعي
