NOTA

BEN

ENO

TA B

ENE

nummer 31januari 2013jaargang 20

POWERPOWERPOWERPOWERPOWER

OPINIE

Link up.

Delicious

Facebook

Slash Dot

Reddit

Newsvine

Yahoo

Microsoft

App Store

Qik

Tumblr

Behance

Friendster

RSS

Flickr

MySpace

Mixx

FriendFeed

SlideShare

Yahoo Buzz

MSN

Amazon

Vimeo

WordPerss

Design Float

Bebo

Email

Twitter

StumbleUpon

Skype

YouTube

Google

Netvibes

Apple

Last.fm

Viddler

Blogger

Deviant Art

Squidoo

Retweet

Digg

Technorati

LinkedIn

Google Talk

AOL

MobileMe

Mister Wong

Virb

Posterous

Design Bump

Share This

Update #1

Update #2

Google Buzz

Ebay

Gowalla

Xing

Podcast

Button Red

Picasa

Feedburner

ICQ

Paypal

Button Blue

Button White

Bing

WordPress (blue)

Metacafe

Heart

Button Orange

Button Light Blue Button Yellow

Meetup

Drupal

Yelp

Star

Green

IconDock Foursquare

Identi.ca

Ember App

Hyves

Vind je het een spannende uitdaging om hechte relaties op te bouwen met gerenommeerde, internationale cliënten? Wil je de grenzen van je praktijkgebied verleggen naar een breed spectrum van sectoren? Heb je het talent, inzicht én de energie om de meest complexe transacties succesvol af te ronden? Link dan met Linklaters! Wij zijn een wereldwijd, toonaangevend kantoor met advocaten, notarissen en fiscalisten. We zijn altijd op zoek naar jong toptalent. Dus als jij carrière wilt maken in een open en toegankelijke omgeving, waarin pragmatisme en vernieuwend denken centraal staan, bekijk dan onze stagemogelijkheden en vacatures op www.linklatersgraduates.nl

Winnaar Gouden Zandloper: snelste groeier 2008 – 2012

315174_holland_297x210 [+3].indd 1 19/06/2012 09:38

3

Wat is nou macht? Macht is het vermogen om het gedrag van anderen te sturen. Obama is

machtig, maar een chocoladetoetje is ook machtig.

Wanneer de ene persoon leiding geeft en de ander leiding krijgt, veronderstelt dit een

ongelijkheid in de verhouding tussen beiden. Dit betekent dat de een invloed uitoefent en dat de ander

wordt beïnvloed.

Wanneer het over macht gaat, heeft dat (meestal) een negatieve klank en wordt het al gauw geassocieerd

met misbruik. Macht corrumpeert en absolute macht corrumpeert absoluut.1 Het voorgenoemde belooft

dan ook niet veel goeds voor de wereld, want de personen die het écht voor het zeggen hebben,

hebben niet altijd het beste met ons voor. Wie hierbij als een goed voorbeeld kan worden beschouwd,

is Mohammed al-Qadhafi . Deze man leidde 42 (!) jaar het bewind van het land Libië. Een tweede

voorbeeld dat we nooit zullen vergeten is natuurlijk voormalig staatshoofd van Duitsland; Adolf Hitler.

Deze twee leiders hebben een enorme schade toegebracht aan hun land (en andere landen).

Maar niet alle effecten van macht zijn nadelig! Macht zorgt er ook voor dat je meer positieve emoties gaat

ervaren, dat je assertiever wordt en dat de zelfwaardering stijgt. Kortom, je krijgt meer zelfvertrouwen.

Maar ook hier zit natuurlijk een rem op, want teveel zelfvertrouwen zorgt er weer voor dat er misbruik

van de situatie kan worden gemaakt. Een goed voorbeeld van ‘positieve macht’ is het symbool van

vrijheid en rechtvaardigheid; Nelson Mandela.

Deze editie gaat, hoe kan het ook gezien

het bovenstaande, over macht. De editie

laat zien dat er op vele gebieden macht

is of kan ontstaan. Denk maar aan het

wielrennen, de Europese Unie of juist aan

Moszkowicz!

Macht speelt overal, waar dan ook,

een centrale rol. Het zal dan ook nooit

verdwijnen. Macht is alleen macht als

er verschil in macht bestaat. Om macht

staande te kunnen houden, moeten er ook

machtelozen bestaan. Kennis is macht,

maar alleen wanneer andere personen niet

ook over die kennis beschikken.

Jaimy Lankman

Commissaris-Media 2012-2013

Noot

1 Lord Acton (1834-1902)

HOOFDREDACTIONEEL

Kennis is macht

4

ACTUALITEIT

3 Hoofdredactioneel Kennis is macht

6 Activiteitenkalender en colofon

7 Centrale Studentenraad Medezeggenschap of een moetje?

OPINIE

9 Top 100 machtigste vrouwen Van Hillary Clinton tot aan Lady Gaga

13 De Europese superstaat

16 Etudier à Paris - Sorbonne Column door Salima Guettache

21 With great power comes great responsibility

7

9

16

21

5

RUBRIEKEN

11 Nineteen Eighty-Four Een literair voorbeeld over hoe gevaarlijk staatsmacht kan zijn

15 Narcisme en macht

19 Eerstejaarsreis naar Berlijn Vier onvergetelijke dagen

23 Bram Moszkowicz Van machtig(st)e advocaat tot levenslang geroyeerd?

25 Fotopagina Commissieledendag

26 Wie vind jij een powerman of –vrouw?

28 De associatie van grootte en macht Machtige mannen en hun lengte

44 Fotopagina’s Oktober- en Novemberborrel

VERDIEPING

32 Het Stanford Prison Experiment De psychologische effecten van macht en machteloosheid in een gevangenisomgeving

35 De macht van de koning in het wetgevingsproces

39 Belastingdienst machtiger ten koste van kredietverstrekkers

41 Lance Armstrong De beste wielrenner of de beste leugenaar?

INHOUD

19

23

32

41

6

Activiteiten-kalender 2013

1 december 2012 t/m 20 januari 2013:

Inschrijving Bachelorreis naar Edinburgh

6 t/m 7 februari:

The Acquisition

7 februari:

JFAS carnavalsborrel

4 t/m 8 februari:

JFAS Boekenverkoop in de kelder van de OMHP

1 december 2012 t/m 1 maart 2013:

Inschrijving Masterreis naar Zuid-Afrika

27 februari t/m 3 maart:

Bachelorreis naar Edinburgh

6 maart:

Bezoek Europees Parlement in Brussel

7 maart:

JFAS borrel

15 maart:

Bezoek International Criminal Court

Aanmelden en extra informatie vind je op www.jfas.com.

ColofonDe Nota Bene is een uitgave van de Juridische Faculteit der Amsterdamsche Studenten, verbonden aan de Universiteit van Amsterdam en verschijnt vier maal per jaar.

HoofdredactieJaimy Lankman

EindredactieEline Botter

RedactieLaura Aalders Sascha van Gerrevink Richte van GinnekenSalima Guettache Vincent de Haan Tarek HiemstraMadeline Kniest Jules Schlicher Daniëlle SinnigeVeysi Tas Nammy Vellinga Rogier van der Wolk

Overige bijdrageCentrale Studentenraad UvAFemke Bakker

AdverteerdersAllen & Overy LLPDe Brauw Blackstone WestbroekHolland van Gijzen LLPKluwerLinklaters LLPLoyens & Loeff Nauta Dutilh

SponsorexploitatieAnnika van Beek

VormgevingWillem Don

DrukkerijGrafi plan Nederland B.V. te Grootebroek

JFAS BestuurAnnika van Beek – Voorzitter voorzitter@jfas.comKerim van Oosten – Vice-voorzitter vvz@jfas.comJacqueline de Vries – Penningmeester penningmeester@jfas.comKimo Smits – Secretaris secretaris@jfas.comSascha van Gerrevink – Commissaris intern intern@jfas.comIvanka van Hassel – Commissaris extern extern@jfas.comJaimy Lankman – Commissaris media media@jfas.com

Juridische Faculteit der Amsterdamsche StudentenOudemanhuispoort 4Kamer A2.041012 CN AmsterdamTel: 020-5253441Email: voorzitter@jfas.comInternet: www.jfas.com

Met dank aanAlle bestuursleden en sponsoren die deze Nota Bene hebben gemaakt. De gepubliceerde artikelen in de Nota Bene vertegenwoordigen niet noodzakelijkerwijs de mening van de voltallige redactie. Reacties op artikelen worden met belangstelling tegemoet gezien op media@jfas.com. Wil je schrijven voor de Nota Bene? Mail dan naar media@jfas.com. Heb je de Nota Bene niet ontvangen of zijn je adresgegevens gewijzigd? Mail dan naar secretaris@jfas.com.

JFAS BijlessenIn korte tijd de tentamenstof onder de knie krijgen? In het tweede semester zullen er voor de volgende vakken bijlessen worden gegeven:

• Contractenrecht• Europees recht• Strafprocesrecht• Ondernemingsrecht• Bestuursprocesrecht • Rechtsfi losofi e en Rechtstheorie

7

Door Nick de Rooij en Lucie Gooskens

Je zult het misschien niet altijd merken, maar als student

heb je macht. Door de Wet op Hoger Onderwijs en

Wetenschappelijk Onderzoek (WHW) is de universiteit

verplicht om op elk niveau van zeggenschap naar studenten

te luisteren. Als student kun je daarom invloed uitoefenen

in organen als de opleidingscommissie (OC), de Facultaire

Studentenraad (FSR) of de Centrale Studentenraad (CSR).

Offi ciële macht

De offi ciële macht van de Facultaire en Centrale Studentenraden

bestaat uit twee elementen. Aan de ene kant is er de harde de

jure macht van het recht op advies of instemming bij zaken als

het examenreglement, de begroting, het instellingsplan en het

studentenstatuut. Aan de andere kant zijn er de overleggen met

de decaan, op facultair niveau, en met de rector, op centraal

niveau. Hier is de de facto mogelijkheid om het bestuur te

beïnvloeden doordat studenten een vaste plaats krijgen op

de agenda van bestuurders. Hierbij horen de verslagen en

rechtsgeldige documenten waar we het bestuur aan kunnen

houden.

De de jure macht van de centrale studentenraad ligt bij de

rechten op instemming en advies. Maar wat houden deze

eigenlijk in en op welke manier geeft dit de raad macht? Dit is

waarschijnlijk het makkelijkst uit te leggen met voorbeelden uit

de praktijk. In de WHW zijn voor de Centrale Studentenraad

twee duidelijk omschreven rechten neergelegd. Enerzijds

bestaat er een instemmingsrecht en anderzijds een adviesrecht.

a. Instemmingsrecht

Het instemmingsrecht is het sterkste recht dat de CSR heeft,

omdat dit recht een vetorecht behelst. Wanneer er een

instemmingsrecht bestaat op een bepaald onderwerp betekent

dit voor het College van Bestuur dat zij het besluit niet kan

nemen zonder dat de medezeggenschap zijn goedkeuring

daaraan verleent.

Medezeggenschapof een moetje?

ACTUALITEIT

‘Als student kun je invloed uitoefenen

in organen als de opleidingscommissie, de Facultaire Studentenraad

of de Centrale Studentenraad’

8

Goede voorbeelden van onderwerpen waar wij instemmingsrecht

op hebben zijn het Model-, Onderwijs- en Examenreglement

(ex. artikel 7.13 lid 4 WHW) en het Universiteitsreglement

(ex. artikel 9.33 sub d). Deze documenten zijn zeer belangrijk

voor studenten aangezien hier de meest belangrijke rechten en

plichten zijn geregeld.

b. Adviesrecht

Ten tweede hebben de studentenraden adviesrecht. Dit is in

beginsel een minder sterk recht dan het instemmingsrecht, maar

toch zijn er wegen te bewandelen waardoor dit wel degelijk een

effectief recht is. De procedure van adviesrecht gaat in beginsel

van start wanneer er vanuit het College een adviesaanvraag

binnenkomt, vervolgens heeft de medezeggenschap een

reactietermijn om een gefundeerd advies te geven, waar het

College dan vervolgens al dan niet in meegaat. Een andere

procedure is het ongevraagde advies, wat veelvoudig wordt

gebruikt. Een negatieve reactie op dit advies moet met

redenen omkleed zijn. Als de medezeggenschap vindt dat de

argumentatie om het advies niet op te volgen niet voldoet, kan

er als ultimum remedium een procedure gestart worden bij de

geschillencommissie.

Andere vormen van macht?

De formele adviesaanvraag en het instemmingsrecht zijn beiden

achteraf-mechanismes, als de besluitvorming bij decaan of bij

het college al heeft plaatsgevonden. Uit de praktijk blijkt dat het

vaak effectiever is om, al voordat het besluit genomen wordt,

meegenomen te worden in het proces. Zo bestaan er bij lastige

dossiers zoals de UvA-VU samenwerking, het profi leringsfonds

(waar de bestuursbeurzen uit betaald worden) en intake en

matching werkgroepen. In deze werkgroepen zit je als individu

en niet als raad, wel bereid je ze voor als raad. Hier is het lastiger

aan te wijzen of we als studenten nu echt macht en/of inspraak

hebben en wat je nu bereikt als medezeggenschap. Wel kan

het de formele wegen vergemakkelijken, aangezien we grotere

informatiebronnen hebben en het proces beter begrijpen.

Via onze overleggen, werkgroepen en de wandelgangen staan

voor ons deuren open naar medewerkers aan de UvA. Dit geeft

raadsleden de mogelijkheid om samen met de medewerkers te

kijken naar oplossingen voor problemen die studenten raken,

zoals bijvoorbeeld SiS en de catering. Medewerkers vinden de

weg naar studenten lastig en weten vaak niet wat er leeft onder

studenten, daar helpen wij ze dan weer mee. Deze vormen van

macht zijn minder duidelijk te vatten in concrete regels, maar

biedt de raden juist de mogelijkheid om te werken aan een UvA

waar studenten zich thuis kunnen voelen. Zo heeft de student

op de UvA nog best wel veel macht.

‘Hier is de de facto mogelijkheid om het

bestuur te beïnvloeden doordat studenten een

vaste plaats krijgen op de agenda van bestuurders’

9

Door Laura Aalders

Blijkbaar als het om macht gaat, denkt men nog altijd in

twee werelden. ‘De machtigste man’ en ‘De machtigste

vrouw’. Er worden op die manier vele lijsten vastgesteld.

Is dit om praktische redenen? Of vindt men dat mannen en

vrouwen nog altijd niet op gelijk niveau kunnen concurreren

wat betreft hun positie?

Voor deze tekst ben ik op zoek gegaan naar de machtigste

vrouwen ter wereld volgens het Amerikaanse zakenblad Forbes1.

En ook naar de machtigste Nederlandse vrouwen volgens het

tijdschrift Opzij2. Uit deze twee lijsten blijken opvallende

verschillen, daarover later meer. Ik vroeg mij af waarom dit

onderwerp mij interesseerde. Is het puur en alleen omdat ik zelf

van het vrouwelijke geslacht ben? Ik vind het namelijk leuker

om over machtige vrouwen te schrijven, dan over machtige

mannen.

Zit er dan stiekem toch een kleine feministe in mij? Mijn vader is

een vrij autoritaire doch lieve man en heeft niks met feministen.

Ik krijg het woord al om de oren geslingerd vanaf mijn zesde.

Geen idee natuurlijk wat het zou moeten betekenen, maar

gezien de intonatie in zijn stem leek het me niet al te positief

bedoeld. Hij woont al zijn hele leven

in Nijmegen en daar ontplooide het

feminisme in de jaren ’70 zich tot de

‘Nijmeegse Vereniging ter Bevordering

van Vrouwencultuur De Feeks’.3 Ietwat

ironisch vind ik deze naam wel.

Verschillende synoniemen voor Feeks

zijn: ‘lastige en boosaardige vrouw’,

‘slecht vrouwspersoon’, ‘bijdehante

vrouw’, ‘heks’, ‘serpent’, ‘loeder’,

‘lastige en venijnige vrouw’ en ga zo

maar door… Mijn vader als galante

heer, hield ooit de deur open voor een

van deze dames op de universiteit in

Nijmegen en kreeg toegesnauwd dat zij die zelf wel open kon

doen. Ai, toen was mijn vader op zijn kleinste teentje getrapt en

maakten de Feeksen niet meer veel kans.

Het dramaverhaal van mijn vader heeft mij in ieder

geval niet zozeer

geraakt dat ik tegen

het feminisme

ben. Het zou

stom zijn als

ik als ‘aardig

v rouwspe r-

soon’ niet

zou willen

dat ikzelf en

mijn mede

vrouwspersonen

gelijke kansen ten

opzichte van mannen

zouden hebben. Echter

vind ik het raar dat er

anno 2012 nog steeds zo gescheiden

gedacht wordt in de westerse wereld. Om terug te komen op

de lijsten van machtigste vrouwen ter wereld en van Nederland

vallen er een aantal dingen op. Op de lijst van Forbes zie ik toch

veel vrouwe n bovenaan staan, van wie de man ook veel macht

bezit. Na de nummer 1, ons aller Angela Merkel, komt Hillary

Clinton op plek 2. Alhoewel Hillary zelf enorm veel heeft

bereikt, weet iedereen dat Bill Clinton president van Amerika is

geweest. Op nummer 4 staat Melinda

Gates, de vrouw van rijkste man van

Amerika Bill Gates.

Op nummer 7 staat Michelle Obama,

behoeft geen verdere uitleg. In de top

100 van het maandblad Opzij staan

meer vrouwen waarvan ik niet weet

wat de man doet. De indeling van de

Nederlandse top 100 is ook anders

dan die van de Amerikaanse. De

Nederlandse top 100 is opgebouwd uit

tien categorieën waarvan er voor elke

categorie een nummer 1 is gekozen.

Nijmegen en kreeg toegesnauwd dat zij die zelf wel open kon

doen. Ai, toen was mijn vader op zijn kleinste teentje getrapt en

maakten de Feeksen niet meer veel kans.

Het dramaverhaal van mijn vader heeft mij in ieder

geval niet zozeer

geraakt dat ik tegen

het feminisme

ben. Het zou

stom zijn als

ik als ‘aardig

v rouwspe r-

soon’ niet

zou willen

dat ikzelf en

mijn mede

vrouwspersonen

gelijke kansen ten

opzichte van mannen

zouden hebben. Echter

vind ik het raar dat er

anno 2012 nog steeds zo gescheiden

gedacht wordt in de westerse wereld. Om terug te komen op

de lijsten van machtigste vrouwen ter wereld en van Nederland

vallen er een aantal dingen op. Op de lijst van Forbes zie ik toch

veel vrouwe n bovenaan staan, van wie de man ook veel macht

Top 100 machtigste vrouwen!

‘Zit er stiekem toch een kleine feministe in mij?’

OPINIE

10

De Amerikaanse top 100 bestaat uit nummer 1 – 100, weliswaar

ook met categorieën, maar dan kriskras door elkaar. Wat opvalt

is, is dat er vrij veel celebrities instaan: Oprah Winfrey (nr. 11),

Lady Gaga (Nr. 14), Beyonce Knowles (Nr. 32), Jennifer Lopez

(Nr. 38), Shakira (Nr, 40), Angelina Jolie (Nr. 66) enzovoorts.

De Nederlandse top 100 heeft geen Bekende Nederlander-

afdeling, maar wel de categorie ‘Media’. Hierin is Linda de Mol

de enige celebrity-waardige ster op nr. 4. De rest bestaat uit

hoofdredacteurschap, bestuursvoorzitter of uitgever. Toch de

wat serieuzere kant op. Ik wil met deze vergelijking niet zeggen

dat de lijst van Forbes daarmee oppervlakkiger zou zijn dan

onze lijst van Opzij. Het is logisch dat namen als Lady Gaga en

Beyonce tot machtigste vrouwen worden gerekend wereldwijd.

Een Nederlandse ster bereikt dit toch minder snel.

Het leuke vind ik dat de Nederlandse top 100 ook aandacht

besteedt aan sport, de wereldwijde top 100 niet. Hierin lijkt toch

behalve politieke of maatschappelijke macht ook fi nanciële

macht hoog op de prioriteitenlijst te staan. Zo staan er een

aantal vrouwen met de stempel ‘billionaire’ in. Wat die vrouwen

gedaan hebben om aan dat etiket te komen vraag ik me af. Een

andere belangrijke categorie in het zakenblad is ‘Business’. In

Opzij is er ook een categorie ‘Bedrijfsleven’, maar hierin wordt

ook aandacht besteed aan Gezondheidszorg, Onderwijs en

Cultuur. Nu is het wellicht wat teveel gevraagd om voor een

wereldwijde top 100 al die categorieën uit te kienen.

Al met al vind ik het erg interessant en leuk om deze lijsten

door te nemen. Ik raak er door geïnspireerd en ben me er zeer

van bewust dat niet in alle delen van de wereld vrouwen zulke

lijsten kunnen bestijgen. Toch vind ik dat we hier wat minder

gescheiden moeten denken en meer tot samenwerking tussen

mannen en vrouwen over moeten gaan. Misschien dat een

vrouw dan eens de deur voor mijn vader kan openhouden?

Noten

1 Forbes, The world´s 100 Most Powerful Women, augustus

2012, http://www.forbes.com/power-women/list/.

2 Opzij, 11 november 2012, 40e jaargang, p. 19.

3 De Feeks, Geschiedenis in vogelvlucht, http://www.

defeeks.nl/0001/over-de-feeks.

Lady Gaga staat in de jaarlijkse Forbes top 100-lijst van de meest machtigste vrouwen ter wereld.

‘Het zou stom zijn als ik als‘aardig vrouwspersoon’ niet zou willen dat

ikzelf en mijn mede vrouwspersonen gelijke kansen ten opzichte van mannen hebben’

11

Door Jules Schlicher

Nineteen Eighty-Four van George Orwell1 is een

angstaanjagend goed boek. Niet alleen omdat het

briljant geschreven is, of omdat de personages zo sterk

zijn vormgegeven. Nee, het boek is zo goed omdat Orwells

lugubere schets van de toekomst zo realistisch en weloverwogen

is als maar zijn kan. In het boek volgen we Engelsman Wilson,

die voor liefde vrijheid wil vergaren en daarmee zijn leven

op het spel zet. Alles wordt namelijk in de gaten gehouden

door de Partij, de staat, die mensen als Winston onmenselijk

bestraft. Deze overheid heeft onmetelijke macht, die door

Orwell op onnavolgbare wijze is doordacht en beschreven. Met

Nineteen Eighty-Four hebben we een literair voorbeeld van hoe

alomvattend en gevaarlijk staatsmacht kan zijn.

Een pijnlijke bekering

In Orwells visie bestaat een regering die met ijzeren hand

regeert en alles wat haar onderdanen doet, in de gaten houdt.

Wie denkt op te staan tegen de Partij, kan gedag zeggen tegen

zijn leven. Orwells overheid vindt iedereen met gemak. Ze pakt

opstandelingen op en martelt ze zo lang door, totdat de hij of

zij volledig gebroken is: Leeg, gedelgd,

ontvankelijk. Misdaden en dergelijke

worden snel bekend, maar daar gaat

het niet om. Wanneer de foltering

voltooid is, zorgt de Partij ervoor dat de

opstandeling waarheden en geboden

van de Partij aanneemt en gelooft.

Feitelijk wordt iedereen getransformeerd

tot hetgeen wat de Partij wil hebben:

mensen die haar blindelings volgen en

hun leven leiden zoals zij dat wilt. Iedere

andersdenkende wordt aangepakt. En je

bent al snel andersdenkend, zonder dat

je het door hebt.

De kleinste gedragingen duiden al op

misdenken, wat strafbaar is. Misdenken

is in feite gedachten hebben die

indruisen tegen de ideologie van de

overheid. Verlangen naar vrijheid of

liefde zoals wij ze kennen, is al een halsmisdaad. Dergelijke

begrippen legt de Partij namelijk anders uit. Liefde is het gevoel

dat iedereen tegenover de regering moet hebben. Een gevoel

van liefde tussen mensen bestaat niet meer, evenals vrijheid.

Deze inperking en alteratie van taal, genaamd Nieuwspraak, is

een van de middelen van de Partij. In woorden uit te drukken

concepten die de macht van de overheid kunnen inperken of

bedreigen, verdwijnen. Denk je maar eens in: als je nog nooit

van vrijheid hebt gehoord, of als het idee vrijheid niet meer

bestaat, kun je het dan nog verlangen?

De inspiratie van John de Mol

De Partij houdt haar inwoners

nauwlettend in de gaten. Dit doet ze

middels teleschermen, Orwells idee van

televisies. De apparaten zenden louter

propaganda uit, maar bevatten ook

camera’s waarmee mensen bekeken

worden. Ook posters met daarop Big

Brother, het gezicht van de Partij, worden

voor dergelijke doeleinden gebruikt. De

leus Big Brother is watching you stamt

uit dit boek. Winston, als een partijlid,

moet ten alle tijden in het gezichtsveld

van een telescherm of poster zijn.

Big Brother is watching you

Onze hoofdpersoon werkt voor een

van de vier ministeries van de overheid.

Er is het Ministerie van Vrede, dat

Nineteen Eighty-Four

‘Een literair voorbeeld van hoe alomvattend en

gevaarlijk staatsmacht kan zijn’

RUBRIEK

12

zich bezig houdt met oorlog; het ministerie van Welvaart, dat

rantsoenering en uithongering verzorgt; het ministerie van

Liefde, waar mensen worden gemarteld; en het ministerie van

Waarheid, dat zich bezig houdt met propaganda. Winston

werkt bij dat laatste ministerie. Zijn taak is het veranderen

van geschiedenis naar hoe de Partij het wil hebben. Al

wordt er een weersvoorspelling gedaan die niet uitkomt, dan

moeten Winston en zijn collega’s dat aanpassen in de kranten,

geschiedboeken en dergelijke. De Partij heeft altijd gelijk!

Afschrikwekkende staatsmacht

Daarnaast is Winstons ministerie verantwoordelijk voor het

verspreiden van het nieuws en het dom houden van het

proletariaat. Elke dag zijn er twee minuten van haat, waarin

vijanden worden getoond en zwart gemaakt. Iedereen

moet deelnemen aan die twee minuten, waarin woede en

geschreeuw jegens een gemeenschappelijke vijand die door de

Partij is bepaald en het volk achter het karretje van de overheid

gehouden wordt. Deze regering heeft echt alle touwtjes in

handen. Spionage, propaganda, foltering; de meest verdorven

methoden worden aangewend om de positie van de staat te

verzekeren. En die positie is onmetelijk sterk omdat de Partij

de geschiedenis, taal en mensen beheerst. Orwell beschrijft

extreme en afschuwelijke staatsmacht in dit meesterlijke boek.

Zijn beschouwing is realistisch, beklemmend en overrompelend.

Daarom is Nineteen Eighty-four een angstaanjagend goed boek.

Noten

1 George Orwell, Nineteen Eighty-Four, Londen: Secker and

Warburg, 1949.

‘De meest verdorven methoden worden aangewend om de

positie van de staat te verzekeren’

13

Door Tarek Hiemstra

Nederland in de EU

Het onderwerp EU is een hot item in Nederland. Veel

politieke partijen laten duidelijk weten of ze voor of

tegen Europa zijn en dit is tegenwoordig een belangrijk

onderwerp geworden tijdens het campagne voeren. Veel mensen

zien de Europese Unie als een instantie die alsmaar machtiger

wordt en die meer kost dan dat het oplevert. Is dit terecht of zijn

het vooral onderbuikgevoelens? De Europese Unie heeft veel

macht vergeleken met andere internationale organisaties, maar

de vraag rijst: hebben ze teveel macht?

Het negatieve imago

Het lijkt er op dat Nederlanders steeds negatiever denken over

de Europese Unie. Dit bleek vooral in 2005 toen een ruime

meerderheid van Nederland tegen stemde bij een referendum

over een grondwet voor de Europese Unie. Maar liefst 61,6%

van de kiezers stemde tegen een Europese grondwet en

omdat de opkomst hoger dan 30% was, werd het referendum

overgenomen door de regering.1 Het lijkt er op dat een groot

deel van de nee-stemmers vooral wilde laten blijken tegen de

Europese Unie te zijn. Ik denk dat ook de komst van de euro

heeft bijgedragen aan het ontstaan van het negatieve imago.

De kosten en de baten

Europa kost een hoop geld en op het eerste gezicht lijkt het alsof

we daar te weinig voor terugkrijgen. We hebben ook veel macht

moeten overdragen aan de EU, waardoor we een stuk minder

soeverein zijn geworden als staat.

Voor een klein land als Nederland, dat altijd een handelsland is

geweest, is de Europese Unie echter zeer belangrijk. Rotterdam

bijvoorbeeld, is de grootste haven van Europa en biedt zowel

direct als indirect werkgelegenheid aan ongeveer 300.000

mensen.2 “Nederland draagt per persoon ongeveer 230 euro bij

aan Europa, maar krijgt daar aan welvaart 1.500 tot 2.000 euro

per jaar voor terug”, aldus Alexander Pechtold in het programma

Buitenhof. NRC Next controleerde deze bewering en kwam tot

de conclusie dat dit grotendeels waar is.3

Naast de economische voordelen, hebben we nu ook een grote

mate van vrede en veiligheid binnen alle landen van de Europese

Unie. En dan zijn er ook nog tal van praktische voordelen,

bijvoorbeeld het standaardiseren van telefoonopladers.4

De macht van de EU

De EU heeft onafhankelijke instituten, zoals de Commissie

en het Hof van Justitie, waardoor het een supranationale

organisatie is. Hierdoor kunnen er verdragen worden gesloten

en besluiten worden genomen namens de Europese Unie. Het

Europees Parlement zorgt voor de democratie binnen de Unie,

maar aangezien elk land slechts een klein percentage van het

totaal aantal zetels levert en omdat het algemeen bekend is dat

veruit de meeste Nederlanders zich geen Europeaan voelt, is

hier eigenlijk geen sprake van echte democratie. Europees recht

gaat voor nationaal recht waardoor de Europese Unie ongekend

machtig is. Deze macht kan wel gelegitimeerd worden doordat

de ontwikkeling van de Unie heel geleidelijk is gegaan. Steeds

ontwikkelde het zich zoals alle landen dit gezamenlijk graag

wilden.

Heeft Europa teveel macht?

Ik ben van mening dat Europa zeker niet te veel macht heeft en

dat landen nog heel veel zelf kunnen en mogen beslissen. Willen

wij meedoen op de wereldmarkt, dan zijn wij genoodzaakt om

een geheel te vormen. Met wereldmacht Amerika of opkomende

wereldmacht China valt anders onmogelijk te concurreren.

Noten

1 Dagblad Volkskrant, 02-06-2005, http://www.volkskrant.

nl/vk/nl/2824/Politiek/article/detail/683539/2005/06/02/

Overweldigend-nee-tegen-Europese-Grondwet.dhtml.

2 Rotterdam World Gateway, Economie, http://www.

rotterdamworldgateway.nl/de-haven/economie/.

3 Wilmer Heck, Dagblad NRC Next, 15-6-2012, http://

www.nrcnext.nl/blog/2012/06/15/next-checkt-europa-kost-

230-euro-per-persoon-per-jaar-maar-levert-1-500-tot-2-000-

euro-op/.

4 Karel Tsang, Pocketinfo, 31-7-2010, http://www.pocketinfo.

nl/eu-mobiele-telefoons-zullen-in-2011-standaard-usb-

oplader-hebben-46216.

De Europese superstaat

‘Voor een klein land als Nederland is de Europese Unie zeer

belangrijk’

OPINIE

Brauw je eigen business course

Business courses zijn vaak hetzelfde. Daar komt nu een

eind aan. Tenminste als het aan jou ligt. Vanaf nu kun

je namelijk je eigen business course brauwen. Blijven

we bijvoorbeeld in Nederland? Gaan we bowlen, zeilen

of naar een museum? Wat wil je nou écht leren? En wat

vind je belangrijker: inhoud of fun?

Aan de hand van alle inzendingen stellen wij het

mooiste programma samen zodat jij je kunt aanmelden

voor jouw ideale business course.

brauwjeeigenbusinesscourse.nl

Transactie- of proces-praktijk?

Wat wil je leren?

TransacTieprakTijk

legal english

procesprakTijk

pleiTen

inhoUD FUn

Waar gaan we uit?

BrUin caFé clUB concerT

Welke spreker? iemand van De Brauw ceo van een multinational hoogleraar

persoonlijke onTWikkeling

Meer inhoud of meer fun?

15

Door Nammy Vellinga

Narcissus, moe van ’t ingespannen jagen in de hitte,

nam daar wat rust, door bron en bronomgeving

aangelokt. Maar als hij daar zijn dorst wil lessen

groeit een nieuwe dorst, al drinkend aangetrokken door zijn

spiegelbeeld, voelt hij begeerte naar iets lichaamloos: wat

lichaam lijkt is water.

– Ovidius

Groot dichter Ovidius wist het al goed te beschrijven. Een

nieuwe dorst. Narcisme is echter niet alleen een

verschijnsel uit de oudheid. Het komt terdege nog

vaak om de hoek kijken in het alledaagse leven.

Denk bijvoorbeeld aan de directeuren van

grote bedrijven, de persoon in jouw groepje

die jou commandeert, of die leraar die toch

echt wil laten zien tot op zekere hoogte over

jou te kunnen beschikken. Narcisme heeft

met macht te maken. Is het waar dat een hoofd

van een grote organisatie dan wel een persoon in

leidinggevende positie narcistische persoonskenmerken bezit?

Narcisme in het kort

De Dikke Van Dale geeft voor narcisme de volgende uitleg:

nar·cis·me (het; o) 1 ziekelijke liefde voor zichzelf. Het gaat

bij narcisme dus niet om een gewoon objectief vast te stellen

waardering voor de eigen persoon. Narcisme draaft verder. Het

betreft een ziekelijke manier van eigenliefde. Deze eigenliefde

kent een aantal kenmerken. De narcist heeft een diepgaand

patroon van grootheidsgevoelens, behoefte aan bewondering

en tevens een gebrek aan empathie.1 De narcist is altijd op zoek

naar macht en erkenning.

Narcisme en macht

In bepaalde situaties kan het bijdragen aan het succes van een

organisatie als de persoon in leidinggevende positie enkele

persoonskenmerken van de narcist bezit. Een narcist is zoals

eerder gesteld enorm overtuigd van zichzelf. Indien iemand

overtuigd is van zichzelf, zijn mensen sneller geneigd om zich

aan die persoon zakelijk te binden. Denk bijvoorbeeld aan de

onzekere CEO en de CEO die van zichzelf overtuigd is. Men kan

de vingers erop natellen om erachter te komen dat een ieder

zal kiezen voor de CEO die van zichzelf overtuigd is. Uit

onderzoek blijkt dat een zekere mate van narcisme

vereist is voor effectief leiderschap. De leiders

van organisaties moeten gezag uitstralen en

dit moeten ze ook kunnen uitoefenen. Als

een leider gezag uitstraalt kan deze ook

makkelijker anderen aansturen en motiveren.

Aan het begin van deze alinea heb ik al gesteld

dat de persoon in leidinggevende positie enkele

persoonskenmerken van de narcist zou moeten

bezitten. Enkele persoonskenmerken; niet allemaal

dus. Het kan natuurlijk ook een negatief effect hebben op

de organisatie of personen in de directe omgeving. Niet alle

persoonskenmerken van de narcist dragen dus bij aan effectief

leiderschap. Omdat de narcist overtuigd is van zijn eigen kunnen

is het te voorspellen dat hij alles op alles zal zetten om zijn

positie en status te behouden. De kans op fraude ligt daarom

op de loer.2 Ook kan het gebeuren dat de leidinggevende

vergeet te luisteren naar zijn collega’s. Op die manier kunnen de

verhoudingen in de organisatie op scherp komen te staan.

Narcisme kan dus wel degelijk bijdragen aan effectief leiderschap.

Er moet alleen voor worden gewaakt dat de persoon in kwestie

niet alle narcistische persoonskenmerken bezit.

Noten

1 Adriaan Sprey, ‘Praktijkboek Persoonlijkheidsstoornissen’,

Praktijk voor opleiding, therapie en onderzoek, http://www.

opleidingspraktijk-asprey.nl/pdf/H10.pdf.

2 Antoinette Rijsenbilt, Angelien Kemna en Harry Com-

mandeur, ‘De Zonnekoning: meting en Impact’, Leiderschap

in Organisaties – Crisis in leiderschap, op zoek naar nieuwe

wegen, Deventer: Kluwer.

Narcisme

‘Narcisme betreft een ziekelijke manier van

eigenliefde’Groot dichter Ovidius wist het al goed te beschrijven. Een

nieuwe dorst. Narcisme is echter niet alleen een

verschijnsel uit de oudheid. Het komt terdege nog

vaak om de hoek kijken in het alledaagse leven.

Denk bijvoorbeeld aan de directeuren van

grote bedrijven, de persoon in jouw groepje

die jou commandeert, of die leraar die toch

echt wil laten zien tot op zekere hoogte over

jou te kunnen beschikken. Narcisme heeft

met macht te maken. Is het waar dat een hoofd

van een grote organisatie dan wel een persoon in

leidinggevende positie narcistische persoonskenmerken bezit?

zal kiezen voor de CEO die van zichzelf overtuigd is. Uit

onderzoek blijkt dat een zekere mate van narcisme

vereist is voor effectief leiderschap. De leiders

van organisaties moeten gezag uitstralen en

dit moeten ze ook kunnen uitoefenen. Als

een leider gezag uitstraalt kan deze ook

makkelijker anderen aansturen en motiveren.

Aan het begin van deze alinea heb ik al gesteld

dat de persoon in leidinggevende positie enkele

persoonskenmerken van de narcist zou moeten

bezitten. Enkele persoonskenmerken; niet allemaal

dus. Het kan natuurlijk ook een negatief effect hebben op

RUBRIEK

16

Door Salima Guettache

Studeren aan Parijs, aan de Panthéon-Sorbonne. Wow,

klinkt heel indrukwekkend. Indrukwekkend is het zeker,

maar niet altijd in de meest positieve zin van het woord.

Mijn eerste college in Parijs was nogal bijzonder. Ten eerste zat

ik in de verkeerde hoorcollegezaal. Geen probleem toch, zou je

denken, gewoon even van zaal wisselen en alles is weer goed.

Nou, nee. In Parijs gaat niks via de gemakkelijke weg, en zelfs

een simpel hoorcollege was een hele ervaring. L’amphithéatre

(collegezaal) was zo enorm druk, dat de helft van de studenten

tegen elkaar aan zat op de vloer. Zo dicht op elkaar, dat er geen

mogelijke uitweg was zonder over mensen heen te lopen. Door

de grote hoeveelheid aan studenten liep de temperatuur zo erg

op, dat midden in de zaal een meisje fl auwviel. De toon voor

de rest van het semester werd meteen gezet. Bienvenu à Paris!

Macht der professoren

Aan de Panthéon-Sorbonne hebben professoren heel veel

macht. De hoorcolleges staan centraal. Wat op het hoorcollege

gezegd wordt door de professor is het belangrijkst, en mocht je

dingen niet snappen of meer willen weten dan is het aan jezelf

om een boek te zoeken en het te bestuderen. Aan het begin

was dit wel even wennen. Zo merkte ik tijdens de eerste paar

colleges op dat de Franse studenten alles – maar dan ook écht

alles – wat de docent dicteert natypen. Tijdens de hele les hoor

je getik, alsof het keihard regent. Mijn eerste reactie was: “Wow,

zijn jullie zo dom, dat jullie alles moeten natypen?” Een week

later viel het kwartje en begon ik ook elk woord van de professor

te typen. Waarom? Er is hier geen houvast voor studenten. Er

is geen blackboard waar nauwkeurig op aangegeven staat wat

de tentamenstof is. Het enige wat je hebt zijn de woorden van

de professor en goede aantekeningen zijn dus een must. En

vooral omdat in Frankrijk de theorie centraal staat. Hoe bij ons

aan de Oudemanhuispoort casus centraal staan en alles draait

om het toepassen van wetten en regels, staan in Parijs vooral

de feiten en jaartallen centraal. Zo verbaasde ik me de eerste

les erover hoe goed de Franse studenten alle namen van alle

verdragen met het jaartal erbij uit hun hoofd kenden. En omdat

de theorie zo’n belangrijke rol speelt in het onderwijs, nemen

de docenten alle tijd om elk onderwerp tot in de puntjes uit

te werken. Honderden voorbeelden worden gebruikt om een

punt duidelijk te maken. Hoe we in Nederland vijf onderwerpen

per college bespreken, zo wordt hier in vijf hoorcolleges één

onderwerp besproken. Zo zei de docent van droit international

privé (internationaal privaatrecht) na vijf (!) hoorcolleges: “On

a terminé l’introduction.” (“We zijn klaar met de introductie.”)

En nee, dit is geen grap. Ook gebruiken Franse studenten nooit

wettenbundels of verdragen, maar leren ze veel regels uit hun

hoofd, omdat dat tot de algemene kennis zou behoren. Het

woord toepassen komt nauwelijks in de vocabulaire van de

Fransen voor.

De goede reputatie van de Sorbonne valt dus wel een beetje

tegen. Zelf vind ik het niveau in Amsterdam een stuk hoger.

We doen veel meer in een les en we leren echt toe te passen;

hetgeen wat in de praktijk ook het meest op zal leveren. Ik merk

dan ook dat de Franse studenten veel meer moeite hebben met

de hoofd- van bijzaken te onderscheiden, terwijl wij Hollanders

daar juist erg in getraind zijn. Vive la Hollande! En omdat het

tempo hier in Parijs niet heel hoog ligt, worden er per vak dan

ook twee hoorcolleges per week gegeven. Verder volg je vijf

vakken gedurende het hele semester (omdat het semester hier

niet in blokken is verdeeld), maar heb je maar voor twee vakken

een werkgroep. Een gemiddelde rechtenstudent heeft dan 17

uur les per week. Dat is een stuk meer dan wij Dutchies gewend

zijn! Gelukkig vallen colleges vaak uit. Docenten zeggen hier

‘Wow, zijn jullie zo dom, dat jullie alles

moeten natypen?’

Erasmus à Paris - la belle vie

De UB-Bibliothèque Sainte-Geneviève

17

heel gemakkelijk: “Volgende week ben ik er niet, dus geen les.”

Een minpuntje is dat de meeste lessen dan wel op een ander

tijdstip moeten worden ingehaald, zoals op een vrijdagavond of

op een zaterdag. Maar ach, door al die lessen leer je wel veel

mensen kennen, en is dat niet het leukste wat er is?

Paris International

Een Erasmus (en nee Erasmus staat niet gelijk aan de Rotterdamse

universiteit, maar aan de naam van de uitwisselingen mede

georganiseerd door de EU) student zijn in Parijs is helemaal

geweldig! Voor Franse studenten is het heel normaal om elke dag

omringd te zijn door buitenlandse studenten. Wat natuurlijk heel

logisch is, aangezien Frans een taal is die over de hele wereld

gesproken wordt en studenten dus snel een uitwisseling of een

studie in deze stad zullen doen. Dat is wel even wat anders

dan in Nederland waar we nauwelijks in aanraking komen met

buitenlandse studenten. Dit internationale karakter in Parijs

spreekt me heel erg aan. Ik heb de meest geweldige mensen leren

kennen uit verschillende landen: Duitsland (heel veel), Italië (nog

meer), Colombia, Brazilië, Luxemburg, Turkije, Griekenland,

Ierland, Denemarken etc. Het leuke is dat je veel van elkaars

cultuur en gewoontes leert door zoveel met elkaar op te trekken.

Met de plaatselijke bevolking hebben we eigenlijk nauwelijks

contact. Het is in Parijs dan ook veel leuker om een buitenlandse

student te zijn, omdat er voor ons Erasmus studenten veel geregeld

wordt. Zo zijn er verschillende studentenorganisaties die van

alles organiseren. Zoals een picknick bij de Eiffeltoren… en heel

veel feestjes!! Clubs die normaal gesproken heel duur zijn, zijn

vaak gratis (voor middernacht) voor buitenlandse studenten. Er

wordt dus goed voor ons gezorgd! Alleen Parijs blijft Parijs…

en dat wil zeggen dat de organisatie hier af en toe (eigenlijk

altijd) niet helemaal in orde is. Zo werd er laatst een groot feest

georganiseerd omdat de Erasmus uitwisseling in Parijs al 25 jaar

bestaat. Er werden duizenden uitnodigingen uitgedeeld voor de

buitenlandse studenten en het beloofde een groot evenement te

worden. Dus daar stond ik met mijn uitnodiging voor de ingang

van het gebouw…samen met nog 500 andere studenten in de

rij (Parijs is wel echt de stad van de lange rijen trouwens, zelfs

om de UB uit te komen sta je soms in de rij, maar dat even

terzijde). Niemand begreep waarom er duizenden uitnodigingen

werden uitgedeeld om vervolgens mensen niet binnen te laten.

Uiteindelijk bleek het feest ook afgelast te zijn en niemand weet

waarom. De avond waar iedereen naar uitkeek, werd dus een

avond de la merde (shit). Parijs zou Parijs niet zijn zonder dit

soort avonden. Ook de avond van Halloween was een avond

waar iedereen naar uitkeek. En dan vooral naar het grote feest

op een boot, waar je voor middernacht gratis naar binnen kon.

Dus daar stonden we met zijn allen, verkleed en al, voor een rij

van twee kilometer. Later. Weer een nuit de la merde. Maar ach

wat maakt het uit, hoe vaak het hier ook gebeurt dat je feestje

‘We vermaken ons met zijn allen toch

wel, zelfs als een avondje uitgaan

alleen bestaat uit metro’s in- en

uitstappen’

Halloween

OPINIE

18

niet doorgaat, we vermaken ons met z’n allen toch wel, zelfs als

een avondje uitgaan alleen bestaat uit metro’s in- en uitstappen.

La Ville de l’Art

De stad van de metro’s staat beter bekend als de stad van de

kunst. Er is zoveel om te bezoeken en voor studenten is alles

gratis (voor alle studenten onder de 26 jaar binnen de EU).

De werken van de grootste kunstenaars zijn in verschillende

bekende musea te vinden. Parijs heeft dan ook een hele rijke

geschiedenis wat kunst betreft. Zo ongeveer elke persoon

die ook maar een beetje bekendheid heeft verworven in de

geschiedenis van Frankrijk heeft een monument, een museum of

een metrostation op zijn naam staan. Als je van moderne kunst

houdt, is Centre Pompidou iets om te bekijken. Zelf ben ik niet

zo’n fan van moderne kunst, want ik begrijp er echt helemaal

rien van. Zo staat er in Pompidou een schilderij, dat helemaal

zwart is. Zwart, wat daar zo artistiek aan is, zal ik nooit kunnen

begrijpen. Maar verder zijn er bijvoorbeeld ook schilderijen

van Pablo Picasso (ben ik ook niet zo’n fan van, maar het is

nou eenmaal wel een bekende naam). Het leukste kunstwerk in

Pompidou is misschien wel het standbeeld van Zidane die met

zijn hoofd tegen de Italiaanse voetballer Materazzi zijn romp

aanstoot ‘coup de tête de Zidane’ (tijdens het WK van 2006).

Daarnaast is er het meest bekende museum van Parijs: Louvre.

Waar de Mona Lisa van Da Vinci te vinden is. Wat overigens niet

veel voorstelt, een heel klein schilderijtje met een hoofd erop

en omringd door allerlei Japanners met hun fototoestellen. Een

ander bekend museum is Musée d’Orsay, wat oorspronkelijk een

oud treinstation was. Een heel mooi gebouw vol met kleurrijke

schilderijen uit het impressionisme van o.a. Van Gogh en de

fransman Monet. Eens wat anders dan de gebruikelijke klassieke

schilderijen die vaak heel droevig zijn. Naast musea zijn er ook

bekende begraafplaatsen, zoals het Panthéon, die zich vlak naast

mijn faculteit bevindt (vandaar de naam Panthéon-Sorbonne).

Hier liggen grote namen begraven, zoals Voltaire, Jean-Jacques

Rousseau en Victor Hugo. Naast het Panthéon is er ook de

begraafplaats Père Lachaise waar onder andere Jim Morrison en

Édith Piaf liggen begraven. Naast deze musea en monumenten

is er ook Hôtel de Ville, waar verschillende exposities worden

tentoongesteld. Zo is er nu ‘Paris vu par Hollywood’, een

expositie over bekende Hollywood sterren.

Les 20 arrondissements

Zelfs als je niet houdt van musea, zul je toch nog veel meekrijgen

van de artistieke stad door gewoonweg een wandeling te

maken door Parijs. De stad met zijn 20 arrondissementen en

dus 20 verschillende centra staat vol met mooie gebouwen.

De architectuur in deze stad is ook al kunst te noemen. Als

je van shoppen houdt kun je het beste terecht in het eerste

arrondissement. Daar vind je Rue de Rivoli, een hele lange

winkelstraat vol met commerciële winkels zoals de Zara en

H&M. Als je meer geld hebt kun je naar de Champs-Elysées in het

achtste, waar je de dure merken zoals Louis Vuitton kunt vinden.

Maar houd je niet zo van het commerciële gedoe, dan biedt

de wijk Le Marais, in het derde en vierde arrondissement, een

goede uitkomst, aangezien daar veel verschillende boetiekjes en

vintage winkels te vinden zijn. Hier gaat mijn voorkeur dan ook

naar uit. Voor de leuke barretjes ga je naar Rue de Moufetard in

het vijfde arrondissement, of de Bastille in het 11e. Voor meer

gezelligheid kun je terecht in het negende of 18e arrondissement.

De architectuur van deze wijken is heel ouderwets, maar dat

maakt het juist zo gezellig! Het 18e arrondissement doet je

denken aan de Moulin Rouge en aan de Sacré Coeur, waar laatst

een heel mooi vuurwerkspektakel werd georganiseerd.

Zo zie je maar, in Parijs is altijd wel wat te doen. Zo veel dat je

niet moet vergeten dat je student bent en dat er dus ook hard

gewerkt moet worden. En nu dus ook. Au revoir!

Kunstwerk in Pompidou

19

Door Femke Bakker

Studeren is leuk, maar naar Berlijn gaan is leuker. Dat

weet de JFAS ook. Daarom organiseert de JFAS elk jaar

een eerstejaarsreis naar Berlijn. De stad leren kennen,

cultureel doen, de toerist uithangen en natuurlijk heerlijk eten

en uitgaan. Alles zit verpakt in een reis.

Donderdag 27 november was het zover. Met 87 studenten,

commissieleden en het JFAS bestuur stonden we op het

Stadionplein. Wachtend op de bus die ons naar Berlijn zou

brengen. Lekker fi lmpjes kijken in de bus en vooral niet te veel

slapen. De volgende ochtend kwamen we lekker op tijd, je kunt

ook zeggen te vroeg, aan bij het Schreber Hostel; onze thuisbasis

voor het komende weekend. Daar moesten we even wachten

tot we naar het Verfassungsgerichtshof des Landes Berlin gingen.

Nadat de bagage opgeborgen was, en we allemaal enigszins

opgefrist waren, gingen we op pad. Het Verfassungsgerichtshof

des Landes Berlin is het Grondwettelijk Hof van de Staat Berlijn.

Bij het Grondwettelijk Hof kregen we een lezing over de

geschiedenis van het Grondwettelijk Hof, Het Hof van Cassatie

en de activiteiten van de People´s Court tijdens de nazi-periode.

Zo werd er veel verteld over de berechting tijdens de nazi-

periode. Die vond plaats in de zaal waar wij ook zaten, wat een

gek idee was. Omdat de lezing in het Duits was ging dit alles

onder het genot van de stem van onze Belgische tolk.

Na de lezing zijn we met z’n allen doorgegaan naar Alexander

Platz, een van de bekendste pleinen van Berlijn. Het plein is

vernoemd naar Tsaar Alexander I. Het is vooral een toeristische

trekpleister met grote winkelcentra en een Duits voedselmarktje.

Op dit marktje kon je bier drinken en worsten eten onder het

genot van Duitse volksmuziek. Chinese toeristen bleken dit erg

leuk te vinden.

Elke avond zijn we heerlijk uit eten gegaan. Dit begon vrijdag bij

het restaurant 12 Apostel. Hier kregen we verschillende pasta s

en pizza s, alles in overvloede. Na het eten ging iedereen z´n

eigen weg. Sommigen bleven in het restaurant, anderen gingen

verderop een biertje drinken. Maar uiteindelijk kwamen we

‘Een welverdiend dutje, of een

gezellige lunch; ook zonder programma

is er genoeg te doen in de meest

bruisende stad van Duitsland’

Verfassungsgerichtshof des Landes Berlin

Wat was het gezellig!

RUBRIEK

Eerstejaarsreis Berlijn

20

(bijna) allemaal in club Matrix terecht. Dat we moe waren kon je

in de Matrix niet meer merken; we hebben hard gefeest en een

super avond gehad.

Na een avond dansen en bier drinken in de club was het

ochtendprogramma van de zaterdag voor sommigen wel heel

erg vroeg. Om negen uur zaten we alweer aan het ontbijt, wat

heerlijk was. Broodjes, cruesli, koffi e, yoghurt enz. Alles was

aanwezig! Want ook de JFAS weet; een goed ontbijt is het beste

middel tegen een kater. Na de nodige voedingstoffen gingen

we op pad om Berlijn te verkennen zoals dat een echte toerist

betaamt. Op naar de bezienswaardigheden. De late uurtjes in de

Matrix maakten de stadstoer voor sommigen een sjoktocht maar

dat mocht de pret niet drukken. Potsdamer Platz, het Holocaust

monument, Brandenburger Tor, Reichstag en Checkpoint Char-

lie stonden op het programma; allemaal must-sees in Berlijn

en ik had er ook zeker geen een willen missen. Het Holocaust

monument heeft hierbij de meeste indruk op mij gemaakt.

Na de laatste bezienswaardigheid had iedereen vrije tijd.

Deze werd opgevuld met alles wat Berlijn ons te bieden heeft.

Een welverdiend dutje, of een gezellige lunch, ook zonder

programma is er genoeg te doen in de meest bruisende stad van

Duitsland.

Nadat we allemaal onze eigen gang waren gegaan, verzamelden

we om half zes weer bij het hostel. Op naar weer een goede

avond. Het menu van vanavond bestond uit echt Duits eten. Drie

gangen om precies te zijn. Een soepje, worsten en apfelstrudel

met vanillesaus. Wat wil een mens in Berlijn nog meer? Juist...

het nachtleven in. Want wat is een eerstejaarsreis zonder een

tweede stapavond? Precies, niets. Zaterdagavond stond club

Tresor op het programma. Maar niet voordat we cocktails

hadden gedronken in Homes. Na een gratis Homes Delight of

een Hurricane namen we de metro naar Tresor. Heerlijke muziek

en een geweldige omgeving! Tresor is een van de bekendste

clubs in Berlijn en verdient de titel ook zeker. Wilde je lekker

stampen in de grot of wilde je easy techno in de zaal boven? Het

kon allemaal! Totaal uitgeput en he-le-maal tevreden gingen we

weer naar bed.

Zondag zijn we om negen uur weer richting Amsterdam

vertrokken. Lekker slapen in de bus ging opeens een stuk

makkelijker dan op de heenreis met een mooie reis achter de

rug. Berlijn was weer super. Ik heb vier heerlijke dagen gehad

en iedereen die mee was ook. Kortom, word volgend jaar

commissielid van de eerstejaarsreis, want wie wil er nu maar

één keer op eerstejaarsreis naar Berlijn?!

‘Kortom, word volgend jaar

commissielid van de eerstejaarsreis,

want wie wil er nu maar één keer op

eerstejaarsreis?!’

Het Holocaust monument

21

Door Sascha van Gerrevink

Het is een tijd van veranderingen, niet alleen op

politiek gebied maar ook op economisch, sociaal en

technologisch gebied. Deze veranderingen brengen

veel onzekerheden met zich mee en politici, zeker tijdens

verkiezingen, springen hier graag op in. Hoe charismatisch en

welbespraakt sommige politici ook zijn, toch doen zij vaak in

het heetst van de strijd opportunistische uitspraken. Dit alles om

zoveel mogelijk stemmen naar zich toe te trekken. Zeker tijdens

de presidentsverkiezingen in Amerika zijn tenenkrommende

uitspraken gedaan die mijn haren rechtovereind deden staan.

Ik vind dit beangstigend omdat deze uitspraken vaak worden

gedaan door mensen in hoge posities, met veel invloed op de

denkwijze van de rest van de bevolking die deze uitspraken

zonder na te denken overnemen. Mensen die hoge posities

bekleden en vaak in de belangstelling staan moeten wat mij

betreft voorzichtiger en genuanceerder zijn in hun uitlatingen,

zoals Franklin D. Roosevelt zei: “With great power comes great

responsibility.”

Veel Republikeinse prominenten zijn in de aanloop naar de

presidentsverkiezingen in Amerika in het nieuws geweest

vanwege hun standpunten omtrent verkrachting en abortus.

Velen zijn fanatieke pro-life voorstanders, inhoudende dat als

het aan hen ligt abortus onder alle omstandigheden strafbaar

moet worden gesteld. Voor hen mag er zelfs geen uitzondering

bestaan voor vrouwen die zwanger zijn geraakt na verkrachting

of door incest. Gelukkig komen deze situaties amper voor, want

zoals Federal Judge James Leon Holmes het zo mooi weet te

zeggen: “Concern for rape victims is a red herring, because

conceptions from rape occur with approximately the same

frequency as snowfall in Miami.”1

OPINIE

‘Als het aan fanatieke pro-life’ers ligt wordt

abortus onder alle omstandigheden

strafbaar gesteld. Voor hen mag er zelfs geen uitzondering bestaan

voor vrouwen die zwanger zijn geraakt

na verkrachting of door incest’

“With great power comes great responsibility”

F. D. Roosevelt

22

Stephen Friend, State Representative in Pennsylvania, heeft

hier een verklaring voor. Volgens hem is het namelijk vrijwel

onmogelijk voor een vrouw om zwanger te worden door

verkrachting omdat vrouwen beschikken over een zekere

afscheiding die vrijkomt bij traumatische ervaringen, zoals

verkrachting, die sperma doodt. Henry Aldrigde, ook State

Representative, sluit zich hierbij aan; bij mensen die écht

worden verkracht functioneert het lichaam niet en kan je dus niet

zwanger worden, “To get pregnant it takes a little cooperation.”2

Feit volgens Todd Akin, lid van U.S. House of Representatives,

is dat je niet zwanger kunt worden door legitieme verkrachting.

Ben je toch zwanger dan is er dus geen sprake geweest

van verkrachting, je wilde het blijkbaar zelf en dan heb je

logischerwijs ook geen recht op abortus.3 Veel partijgenoten

steunen Akin door onder andere te zeggen dat abortus verkeerd

is omdat God zelf ervoor kiest de slachtoffers van verkrachting

met zwangerschap te zegenen.

Er was (gelukkig) veel kritiek op deze uitspraken, en meer

specifi ek op de term ‘legitimate rape’ gebruikt door Akin, want

wanneer is hier sprake van? Misschien moeten we ons daarvoor

aansluiten bij het verschil dat Paul Ryan (running mate van Mitt

Romney) maakt tussen ‘rape’ en ‘forcible rape’? Wat Akin met

‘legitimate rape’ bedoelde bleek later toen hij instemde voor een

wet die het onmogelijk maakt om een man te vervolgen die zijn

eigen vrouw heeft verkracht. Dit is volgens hem geen ‘legitimate

rape’ en moet dus gewoon kunnen.

Wat ik helemaal opzienbarend vind is dat deze mening niet

alleen door mannen wordt gedeeld. Sharron Angle, voormalig

Senaat kandidaat, is ook faliekant tegen abortus, omdat het tegen

Gods plan ingaat. Ze heeft zelfs een wetsontwerp ingediend die

dokters zou verplichten om vrouwen die om abortus verzoeken

te wijzen op de verhoogde kans op borstkanker die abortus

zou meebrengen, om hen op deze manier af te schrikken voor

abortus te kiezen. Dat deze link tussen abortus en borstkanker

nooit is bewezen hield haar niet tegen. Daarbij moet wel gezegd

worden, dat in tegenstelling tot eerder genoemde mannen

Sharron wel ervaring had met ongewilde zwangerschap.

Gelukkig niet uit eigen ervaring, maar ze begeleidde meisjes die

in deze situatie zaten. Zij begeleidde de meisjes bij het vinden

van een alternatief voor abortus, en volgens haar kwamen

eigenlijk alle meisjes tot de conclusie dat “They had made what

was really a lemon situation into lemonade.” 4

Misschien maak ik me ook wel te veel zorgen om wat er aan

de andere kant van de wereld wordt gezegd en kunnen mensen

heel goed voor zichzelf bedenken dat deze uitspraken compleet

belachelijk zijn en niet serieus moeten worden genomen. Het

beste is misschien om de vergelijking die Clayton Williams trekt

tussen het weer en verkrachting ook ter harte nemen als het

gaat om dit soort van uitspraken: “If it’s inevitable, just relax and

enjoy it.”5

Noten

1 James Leon Holmes: brief aan de redacteur van de ‘Moline

Daily Dispatch’.

2 Henry Aldrigde zei dit in een toespraak bij The House of

Appropriations Committee.

3 Todd Akin deed deze uitspraak in een interview met KTVI-

TV.

4 Sharron Angle, 8 juli 2010.

5 Clayton Williams tijdens een ‘cattle roundup’ op zijn ranch.

‘Feit volgens Todd Akin, lid van U.S. House of Representatives, is dat

je niet zwanger kunt worden door legitieme

verkrachting’

23

Door Eline Botter

Een goede advocaat verschaft macht in een strafproces.

Met een goede advocaat is de kans om te winnen (in

ieder geval gevoelsmatig) immers groter. Hiervan mag

geen misbruik worden gemaakt. In de kernwaarden van de

advocatuur, waar iedere advocaat zich aan moet houden, valt

te lezen dat een advocaat onder andere onafhankelijk en integer

moet zijn. Hij stelt zich in dienst van het belang van zijn cliënt en

moet een realistisch beeld schetsen van de juridische procedure

en de verwachte kosten.

Wanneer een advocaat zich niet aan de, door de Orde van

Advocaten, gestelde regels houdt kan hij voor de tuchtrechter

worden gedaagd, meestal de Raad van Discipline. Deze heeft

de mogelijkheid een waarschuwing, berisping, schorsing van

maximaal 1 jaar of schrapping op te leggen. Bij schrapping wordt

de desbetreffende advocaat geheel van het tableau geschrapt en

mag hij het beroep advocaat niet meer uitoefenen. Deze laatste

optie wordt alleen gebruikt bij zeer ernstige gevallen1 en is in

2012 tot nu toe slechts acht keer opgelegd.

Bram Moszkowicz

Wie tot een poos geleden aan deze laatste sanctie dacht, zal hier

vermoedelijk niet meteen Bram Moszkowicz mee in verband

hebben gebracht. Moszkowicz mag dan veelbesproken zijn,

hij staat tevens bekend als een zeer getalenteerd advocaat.

Op 18 september 2012 vindt er echter een zitting bij de Raad van

Discipline plaats waarin de klachten van zowel de deken van de

Amsterdamse Orde van Advocaten, Germ Kemper, als van 5 ex-

cliënten worden behandeld. De klachten bestaan onder andere

uit het op grote schaal overtreden van de beroepsregels voor

contante betalingen, bijscholing en jaarstukken. “Terugkerende

thema’s waren daarbij dat mr. Moszkowicz zijn toezegging om

zelf de cliënt ter zitting bij te staan vaak niet nakwam, dat hij

slechte rechtsbijstand verleende, dat hij niet duidelijk maakte

waar de grote (meestal contant betaalde) voorschotten van vaak

tienduizenden euro’s aan besteed werden, dat hij niet-verrichte

werkzaamheden declareerde en dat hij te veel betaalde

bedragen niet terugbetaalde. Andere klachten waren dat hij

slecht bereikbaar was, dat hij niet wees op de mogelijkheid

van gesubsidieerde rechtsbijstand en dat betaalde voorschotten

tot een te laag bedrag in zijn administratie stonden.”2 Germ

Kemper eist een schorsing van een jaar, waarvan een half

jaar voorwaardelijk. “Moszkowicz is zo te zien ongeschikt als

advocaat en heeft lak aan regels en aan zijn cliënten”, spreekt

hij tijdens de zitting uit.

Bram Moszkowicz;Van machtig(st)e advocaat tot levenslang geroyeerd?

Germ Kemper: “Moszkowicz is zo

te zien ongeschikt als advocaat en heeft lak aan regels en aan zijn

cliënten”Twee dagen voor z’n schorsing pakte Moszkowicz nog een

fi lmpje (Skyfall, de nieuwste Bond). Kimo was er ook.

SPRAAKMAKENDE RECHTSZAAK

24

Schrapping

Op 30 oktober 2012 doet de Raad van Discipline uitspraak op de

zes klachten3 en legt de zwaarste sanctie op; Bram Moszkowicz

moet van het tableau worden geschrapt. Alle klachten zijn

gegrond bevonden, de Raad van Discipline oordeelt als volgt:

“De klachten zijn ernstig en talrijk. Verweerder heeft diverse

regels stelselmatig overtreden, de belangen van cliënten ernstig

verwaarloosd en zich aan het wettelijk toezicht onttrokken.

Een en ander raakt de kern van het beroep van de advocaat.

De misstappen van verweerder hebben schade toegebracht

aan het vertrouwen in de advocatuur van het publiek en van

cliënten in het bijzonder. Verweerder heeft geen inzicht in zijn

fouten getoond, niet van eerdere tuchtrechtelijke veroordelingen

geleerd en verbetering is niet te verwachten. De raad komt dan

ook tot de conclusie dat het niet verantwoord is dat verweerder

nog langer als advocaat de praktijk uitoefent.”4 Saillant detail is

dat Bram Moszkowicz zelf niet aanwezig was bij deze zitting, hij

liet zich bijstaan door advocaat Meijers.

Hoger Beroep

Een uitspraak van de Raad van Discipline treedt in werking

indien binnen 30 dagen geen hoger beroep wordt aangetekend

bij het Hof van Discipline of deze de uitspraak bekrachtigt.

Bram Moszkowicz heeft op 30 oktober 2012 aangegeven in

hoger beroep te zullen gaan. Hij geeft aan dat hij hierbij wel

aanwezig zal zijn, al zal zijn optreden lastig worden omdat hij

zich aan zijn beroepsgeheim wil houden5.

Wachten is op de uitspraak van het Hof van Discipline. Zou de

uitspraak van de Raad van Discipline wellicht een poging zijn

Moszkowicz het belang van de zaak in te laten zien? Of volgt

hieruit dan toch echt een defi nitieve schrapping waardoor deze

markante advocaat nooit meer als pleiter in een rechtszaal zal

staan..

Noten

1 Website Nederlandse Orde van Advocaten, Tuchtrechter,

25 november 2012, http://www.advocatenorde.nl/624/

bedrijven/tuchtrechter.html.

2 Persbericht van de Raad van Discipline in het ressort

Amsterdam, 30 oktober 2012, http://www.raadvandiscipline.

nl/site/1012-Actueel.php.

3 Raad van Discipline, zaak 12-212a_12-213a, 12-200a_12-

201a, 12-206a,12-14a_12-147a, 12-148a, 12-202a_12-203a,

30-10-2012, http://tuchtrecht.overheid.nl/zoeken-in-

domein/advocaten/resultaat?dateperiodstart=30-10-

2012&dateperiod=op.

4 Persbericht van de Raad van Discipline (zie noot 2).

5 ‘Moszkowicz wel naar hoger beroep’, 30 oktober 2012,

http://nos.nl/artikel/435078-moszkowicz-wel-naar-hoger-

beroep.html.

‘Zou de uitspraak van de Raad van Discipline een poging zijn Moszkowicz

het belang van de zaak in te laten zien? Of volgt

hieruit dan toch echt een defi nitieve schrap-

ping waardoor deze markante advocaat nooit

meer als pleiter in een rechtszaal zal staan?’

25

‘Bij vervelende uitschieters zoals de

Tweede Wereldoorlogof het conflict tussen

Israël en Palestina luidt het credo: God heeft

Commissieledendag

26

Wie vind jij eenDoor Sascha van Gerrevink

Macht is invloed hebben op een organisatie of op andere personen. Macht is

anderen kunnen opdragen of dwingen dingen naar jouw wens uit te voeren. Wie

is er in onze omgeving dan een machtiger persoon dan Edgar du Perron, decaan

van de Faculteit der Rechtsgeleerdheid?

Door Jules Schlicher

Het enigmatische hoofdpersonage, Don Draper, van Mad Men is een en al power.

Vrouwen willen met hem zijn, mannen willen hem zijn. Dan zijn er nog mannen

die zowel hem willen zijn als met hem willen zijn, maar dat terzijde. Hij heeft het

imponerende fi guur van iemand die fysiek sterk en zelfverzekerd is, die immer klaar is

voor alles. Toch blijft hij altijd beheerst. Zijn gezichtsuitdrukkingen weerspiegelen die

lichamelijke allure en vooral zijn ogen stralen continu overtuigingskracht uit. Dan is er

nog zijn diepe, robuuste stem waarmee hij kan verleiden, inspireren en uitdagen. Zijn

eigenschappen gebruikt hij ook ten volste om zijn ambities te stillen. Denk aan het

verdienen van veel geld, het bereiken van de top van de reclamewereld, het verkrijgen

van een hoge sociaaleconomische status en, tot slot, het veroveren van vrouwen.

Hij is een chauvinistische lul, maar ook de belichaming van een powerman: vaardig,

charismatisch, zelfverzekerd, ambitieus en succesvol.

Door Daniëlle Sinnige

Ik heb niet een specifi eke powerman of –vrouw, maar ik vind de topsporter Epke

Zonderland wel een mooi voorbeeld. Het neerzetten van zo’n fantastische prestatie

op de Olympische Spelen, en daarnaast ook nog even tijd vrijmaken voor een studie

geneeskunde, getuigt van een groot doorzettingsvermogen en het duidelijk voor ogen

hebben van een doel; eigenschappen waarover iemand mijns inziens moet beschikken

om ‘powerman’ te mogen worden genoemd.

Do or Eline Botter

Een powervrouw is voor mij iemand die zich

staande weet te houden in een ‘harde’ wereld,

hierin lef en ambitie toont en anderen weet

te inspireren. Ik kan er vele noemen, in allerlei

werelden. Bijvoorbeeld Hillary Clinton. Een

pittige vrouw, die door haar kennis en kunde

een vooraanstaande rol weet te vervullen in

vredesonderhandelingen.

27

Door Vincent de Haan

Mijn powerman is Sterretje uit Oh Oh Cherso. Hij is de natuurlijke leider van

de groep en neemt de verantwoordelijkheid op zich die daarbij hoort. Als er

iemand een probleem heeft, lost hij het op. Ook zijn eigen leven heeft hij goed

in de hand; als hij iets wil, dan krijgt hij het. Zo vraagt hij de manager van Star

Beach op de man af of hij ook eens plaatjes mag draaien, en meteen krijgt hij

de kans. En die grijpt hij dan ook met beide handen aan!

Door Rogier van der Wolk

Je hoort het vaak. Al die hyperactieve ventjes in de peuterklas die later politieagent of brandweerman willen worden.

Soms zelfs ambulancebroeder of voetballer – totdat ze alle Youtube-beelden van vermeende nieuwe Messi’s zien

waardoor ze het niet eens meer proberen.

Niet veel later bereiken de heertjes de leeftijd dat zij begrijpen dat agenten vaak zelf boeven zijn en ambulancebroeders

tegenwoordig alleen nog maar mishandeld worden tijdens het werk. Zodra dit besef er is beginnen ze naar dat ene

voorbeeld te neigen, die grote man thuis, de rots in de branding; de vader.

Er wordt vaak gezegd, je weet pas wat je mist als je het niet meer hebt. In mijn geval is dat mijn vader. Drie jaar

geleden hebben mijn moeder, zus en ik hem verloren. Hij was een zogeheten mensenmens. Hij kon met iedereen,

van elke leeftijd of achtergrond, overweg, was altijd op een subtiele manier aanwezig en wist waar hij het over had.

Als diplomaat heeft hij niet voor het snelle geld gekozen, maar het land gediend. Hij was een galante heer met gevoel

voor stijl en nederigheid. Hij was dankbaar voor alles wat hij had en was altijd bereid de helpende hand te bieden.

Na zijn overlijden heb ik van veel van zijn vrienden en collega’s, variërend van stagiaires tot ministers, te horen

gekregen hoe geliefd hij was. Het kroost praat vaak positief over hun ouders, maar in mijn ogen was mijn vader ook

echt een alleskunner. Ik mis zijn nuchtere kijk, zijn handige advies en zijn gezelligheid enorm. Hij was mijn drijfveer

in alles, en zal dat door de grote indruk die hij heeft achtergelaten ook altijd blijven.

Mijn eerste achttien levensjaren ben ik vereerd geweest met zijn aanwezigheid. Hij was de ideale vader en het

boegbeeld van een integer leider. Ik baal nog steeds als een stekker dat ik niet de gelegenheid heb gehad hem als man

beter te leren kennen. Koen van der Wolk is voor eeuwig mijn powerman.

RUBRIEK

Door Laura Aalders

Ik vind het zeer moeilijk om een echte powerman of -vrouw uit te kiezen. Zoveel personen hebben

wel iets waardoor je ze powerman of -vrouw zou kunnen noemen. Al vind ik Obama natuurlijk

wel een hoogtepuntje dit jaar, maar dat is voor niemand iets nieuws. Daarom houd ik het lekker

dicht bij huis en zie ik mijn broertje als powerman van het jaar. Hij is dit jaar begonnen aan zijn

roeping journalistiek in Tilburg en heeft afgelopen zondag een goede tijd neergezet tijdens de

Zevenheuvelenloop in Nijmegen. Los daarvan is het mijn beste maatje en kan ik met hem lachen

als met geen ander.

powerman of -vrouw?

28

Door Rogier van der Wolk

Het is een beeld dat u geheid weleens voorbij heeft zien

komen tijdens een powernap aan het eind van een

blokuur geschiedenis. Een klein dik ventje zittend op

een eveneens stevig gebouwde pony. De greep van het in de lucht

zwaaiende sabel, warm gekleed in een prachtige handschoen

van een onthoofd ex-regeringsleider, en met warme oren onder

de grote parabolvormige hoed. Dit alles ten spijt, bij de eerste

steiger van zijn trouwe viervoeter schuift hij in slow motion

omlaag, via het achterwerk van het beest zo in de blubber van

het strijdtoneel. Bleek bij de slag bij Waterloo niet dat Napoleon

zichzelf groter had gemaakt dan hij in werkelijkheid was?

Met zijn 1,68m was Bonaparte voor zijn tijd zo klein nog

niet, maar hoe zit het met bijvoorbeeld een Medvedev of een

Berlusconi1. Doen zij zich niet groter voor dan zij werkelijk

zijn? Volgens onderzoekers aan de universiteit van Washington

en Cornell2 wel. Onlangs publiceerden zij een artikel in

Psychological Science waaruit blijkt dat machtige man nen

zichzelf vaak groter schatten.

Deze paper is gebaseerd op een aantal experimenten. In een

van deze moest men na een rollenspel werkgever/werknemer

onder meer aangeven hoe lang hij was ten opzichte van een

object. De proefpersonen met macht dachten telkens dat zij veel

langer waren, terwijl de ‘werknemers’ zichzelf vaak beduidend

minder centimeters gaven.

Bij een ander experiment moest er door de deelnemers een

avatar gemaakt worden. De lengte van deze digitale eigen

vertegenwoordiging kon zelf bepaald worden, en ook hier

De associatie van grootte en macht

‘Sarkozy is er vast heilig van overtuigd dat hij in

de Space Mountain van het plaatselijke pretpark

mag meerijden’

29

hetzelfde effect: de mensen die zich machtig voelden creëerden

langere avatars dan de anderen.

Deze associatie van macht en grootte dateert uit de begintijd

van de mens. Mensen met meer lengte, die dus groter waren,

waren beter in staat de rest te beschermen tegen al het kwaad

uit die tijd. Uit die tijd komen de gezegden ‘de grote baas’, of

‘tegen iemand opkijken’ voort. Vandaar dat onderzoek tevens

uitwijst dat langere mensen vaker een verkiezing winnen van

hun kleinere tegenstander(s).

De kans is dus groot dat wanneer Silvio Berlusconi een

aanvraagformulier invult bij zijn favoriete kliniek voor plastische

chirurgie, hij een handjevol centimeters smokkelt bij zijn lengte.

Of dat Sarkozy er vast heilig van overtuigd is dat hij in de Space

Mountain van het plaatselijke pretpark mag meerijden.

Echter, hoe veel zooltjes de heren ook in hun lakschoentjes

proppen, of hoe veel krukjes er ook meereizen tijdens de

verkiezingscampagne, uiteindelijk gaat het allemaal om

gezag. Wordt de macht van die ene persoon aanvaard door

derden? Zo ja, dan kun je je macht nuttig aanwenden en kom

je nog eens ergens. Zo niet, dan rot je weg in een afgesloten

land zoals Noord-Korea, net als Kim Jong-il (lengte offi cieel

onbekend, wordt kleiner dan 1.65m geschat). Gelukkig voor de

laatstgenoemde wordt zijn zoon – eveneens – Kim als de ‘Grote

Opvolger’ gezien!

Noten

1 ‘Machtige mensen overschatten hun lengte’, NRC-Next,

13 januari 2012, http://www.nrcnext.nl/blog/2012/01/13/

machtige-mensen-overschatten-hun-lengte/.

2 ‘Machtige mensen denken dat ze langer zijn’, Scientias.nl,

13 januari 2012, http://www.scientias.nl/machtig-mensen-

denken-dat-ze-langer-zijn/53634.

‘Echter, hoe veel zooltjes de heren ook in hun

lakschoentjes proppen, of hoe veel krukjes er ook meereizen tijdens

de verkiezingscampagne, uiteindelijk gaat het allemaal om gezag’

RUBRIEK

30

Masterclass New YorkWe will inspire you!

Ieder jaar organiseert Holland Van Gijzen een wervelende masterclassnaar New York: the city that never sleeps. Dit jaar zal deze masterclassvan woensdag 17 tot en met zondag 21 april 2013 plaatsvinden. Tijdensdeze dagen werk je met een team van advocaten en notarissen aan eengrote internationale case op onze Dutch Desk in New York. Je doet ervaring op in verschillende rechtsgebieden en inspireren wij jou buiten de kaders te denken. Daarnaast maak je op informele wijze kennis met ons kantoor en onze mensen én halen we alles uit New Yorkwat erin zit.

Inspireer ons en ga mee naar New York!

Zit jij in het derde jaar of in de master van Nederlands recht of Notarieelrecht en durf jij deze uitdaging aan? Kijk dan voor meer informatie op www.hollandlaw.nl/masterclass enschrijf je in voor 24 februari 2013.

31

´In uniform, een ketting om de enkel (louter

symbolisch), rubberen sandalen aan en

met een panty over het hoofd moesten de

gevangenen naar hun cel´ (pag. 32)

´Iemand die zo veel wint, moet wel heel erg

goed zijn. Of valsspelen.´ (pag. 41)

´De koning zal, ook wanneer de wetgeving

hem niet welgevallig is, alsnog tot

ondertekening overgaan’ (pag. 35)VERD

IEPI

NG

32

Door Madeline Kniest

Macht. Een relatief begrip. Hoe verkrijg je macht?

Waaruit blijkt macht? Hoe gaan mensen om met

macht? Dit zijn vragen waarop de Amerikaanse

psycholoog Philip G. Zimbardo geen pasklaar antwoord kon

geven. In 1971 is Zimbardo in samenwerking met Stanford

University, Craig Haney, Curtis Banks en David Jaffe het Stanford

Prison Experiment (SPE) gestart. Het experiment wordt vaak

beschouwd als voorbeeld van een onethisch onderzoek en

heeft voor veel ophef gezorgd. Het experiment zou nu, ruim

40 jaar later, niet meer uitgevoerd mogen worden. Zimbardo

heeft erkend dat er grove fouten zijn gemaakt en hoewel het

onderzoek na zes dagen is stopgezet, dit niet spoedig genoeg

was1.

Het plan

De bedoeling van het Stanford Prison Experiment was

onderzoeken naar psychologische effecten van macht en

machteloosheid in een gevangenisomgeving. In het voorjaar van

1971 plaatste Zimbardo een oproep in een lokale krant waarin

hij studenten opriep om voor 15 dollar per dag mee te doen aan

een experiment dat één à twee weken zou duren, 70 studenten

meldden zich aan. Er werden 24 studenten geselecteerd met

goede geestelijke en fysieke gezondheid. Geen van de kandidaten

had ervaring met het gevangenisleven. De geselecteerden kregen

willekeurig de rol van bewaker dan wel gevangene toebedeeld

in groepen van negen deelnemers met drie reservekandidaten.

Gedurende twee weken zouden de bewakers de orde moeten

bewaken en ervoor moeten zorgen dat de gevangenen bepaalde

simpele regels zouden volgen waarbij fysiek en psychisch geweld

verboden waren. Ook moesten de bewakers een situatie creëren

waarin de gevangenen zich machteloos zouden voelden. Hierbij

moesten zij doen wat ze noodzakelijk achten en eigen regels

bepalen2.

In de kelder van de Jordan Hall (Stanford University) was

nauwkeurig een gevangenis nagemaakt; drie cellen, een donkere

kast voor eenzame opsluiting, een kamer voor de bewakers en

een onderzoekskamer voor hoofdonderzoeker Zimbardo. In de

cellen hingen microfoons en in muren waren camera’s verstopt

zodat de onderzoekers het gedrag konden observeren zonder

dat de studenten zich daarvan bewust waren. Tot aan het einde

van het experiment werd van de gevangenen verlangd dat ze

dag en nacht in hun cel bleven. De bewakers voerden hun taken

uit in shifts van acht uur. Na een shift waren de bewakers vrij om

te gaan en staan waar zij wilden.

Het onderzoek

Om het experiment zo realistisch mogelijk te maken werden

op zondagochtend 15 augustus 1971 de studenten die de rol

van gevangenen toegewezen hadden gekregen door de lokale

Palo Alto politie gearresteerd. De aanklacht; schending van de

Amerikaanse Penal Codes 211; gewapende overval en inbraak.

Buren keken verbaasd toe hoe de ‘daders’ tegen politiewagens

Het Stanford Prison Experiment: macht en moraal

‘Het Stanford Prison Experiment onderzocht

de psychologische effecten van macht en machteloosheid in een

gevangenisomgeving’

33

werden gezet en hun rechten te horen kregen, waarna ze

geboeid en geblinddoekt met sirenes afgevoerd werden. Bij

aankomst in de ‘gevangenis’ werden de studenten gefouilleerd,

uitgekleed, gefotografeerd en ontluisd. In uniform (een groot

wit genummerd T-shirt), een ketting om de enkel (louter

symbolisch), rubberen sandalen aan en met een panty over het

hoofd (symbool van een kaalgeschoren delinquent) moesten de

gevangenen naar hun cel. De studenten die de rol van bewakers

vervulden kregen uniformen, gummiknuppels en zonnebrillen

zodat de gevangenen hun ogen niet konden zien en daardoor

hun emoties niet aan de bewakers zouden tonen3.

Na zes dagen werd het experiment afgebroken wegens wrede

en onmenselijke psychologische en fysieke mishandeling van de

gevangenen. Bij de start van het experiment wisten de bewakers

dat de gevangenen gewone studenten waren en geen misdaad

gepleegd hadden. Al op de tweede dag gingen beide groepen

studenten zo in hun rol op dat ze de opzet van het onderzoek

vergaten. In werkelijkheid konden de gevangenen op ieder

moment met het experiment stoppen. Twee gevangenen zijn

vroegtijdig gestopt omdat ze ernstige psychische problemen

ondervonden door het onderzoek. Naarmate de tijd vorderde

werd de behandeling van de gevangenen steeds ernstiger,

vooral ’s nachts wanneer de bewakers dachten dat niemand

toekeek. Sommige gevangenen werden gedwongen toiletten

schoon te maken met hun blote handen en anderen werden in

pornografi sche posities gedwongen. Na de eerste dag weigerden

bewakers de gevangenen gebruik te laten maken van het toilet. Ze

kregen blikken voor hun behoeftes en mochten deze niet legen

waardoor een verschrikkelijke lucht in de gevangenis ontstond.

VERDIEPING

‘De gevangenen werden in een rij opgesteld

met hun voeten aan elkaar geketend, zakken

over hun hoofden en handen op de schouders

terwijl bewakers naar hen schreeuwden en

vloekten’

The Stanford Prison Experiment

34

Een derde van de bewakers vertoonde sadistische neigingen.

Ook de onderzoekers waren uit het oog verloren dat het ging

om een experiment, ze zagen de nagebootste gevangenis als

een echte gevangenis.

Wat heeft het experiment laten zien?

Het Stanford Prison Experiment heeft laten zien hoe gewone

mensen verschrikkelijke dingen kunnen doen door verkrijging

van macht. Het experiment heeft aangetoond dat de omgeving

van grote invloed is op de uitvoering van rollen en het gedrag

van de deelnemers. Het feit dat een machtig persoon ‘goed’

gedrag kan belonen en ‘slecht’ gedrag kan bestraffen speelde

een essentiële rol bij het gehoorzamen. Indien een persoon een

machtspositie verkrijgt over een groep proefpersonen die gezien

wordt als een lagere klasse en daarbij ook nog eens onder een

minimaal toezicht staat, is de kans dat die persoon misbruik

maakt van de machtspositie groot. Zo pleegden in dit onderzoek

de nachtwakers de meest dehumaniserende daden tegenover de

gevangenen. Dit is mogelijk vergelijkbaar met de behandeling

van gevangenen in de Abu Ghraib-gevangenis, waardoor gebrek

aan toezicht de gevangenen ’s nachts werden mishandeld.

In het Stanford Prison Experiment droegen de uniformen bij

aan snel inlevingsvermogen van bewakers en gevangenen. Het

dragen van een uniform onderstreept de macht van een autoriteit

en beïnvloedt besluitvorming en gehoorzaamheid. De kleding

van de gevangenen straalde daarentegen onderdanigheid uit;

houding en perceptie werden hierop aangepast.

Ethisch verantwoord?

Op de vraag of het experiment ethisch verantwoord was

antwoordt Zimbardo tweeledig. Aan de ene kant was het

volgens Zimbardo ethisch verantwoord omdat de richtlijnen van

de ‘Human Subjects Research Review Board’ strikt opgevolgd

werden en er geen sprake was van bedrog; de deelnemers

wisten op voorhand van de omstandigheden en tekenden een

toelatingsformulier. Zimbardo meent dat de ethische normen

behouden werden door het onderzoek, tegen de wensen van

de bewakers in, vroegtijdig te beëindigen. Aan de andere kant is

Zimbardo van mening dat het onderzoek niet ethisch was gezien

het feit dat de rechten van de studenten die de rol van gevangenen

vervulden beter beschermd hadden moeten worden. Iemand

had eerder moeten ingrijpen. De studenten, onderzoekers,

priester, advocaat of ouders hebben niet ingegrepen. Christina

Maslach, een net afgestudeerde studente die uitgenodigd was

om interviews te houden, zag hoe de gevangenen in een rij

werden opgesteld met hun voeten aan elkaar geketend, zakken

over hun hoofden en handen op de schouders terwijl bewakers

naar hen schreeuwden en vloekten. Maslach dwong vervolgens

Zimbardo het experiment te beëindigen. Van alle mensen die

hebben meegedaan aan het onderzoek was Maslach de enige

die vraagtekens plaatste bij de moraal van het onderzoek4. De

dramatische afl oop van het experiment toont de kracht van

een bepaalde sociale setting en laat zien hoe macht normale,

intelligente en gezonde mensen kan corrumperen in hun gedrag.

Noten

1 K. O’Toole, ‘The Stanford Prison Experiment: Still powerful

after all these years’, The Stanford News Service, 1997, http://

www.stanford.edu/dept/news/pr/97/970108prisonexp.html.

2 P.G. Zimbardo, ‘Stanford Prison Experiment,’ 1999-2012,

http://www.prisonexp.org/psychology/30.

3 T.M. Fuller, ‘Stanford Prison Experiment,’ Arizona State

University, 6 maart 2005, http://teresafuller.loco.dood.tripod.

com/website2/standford2.

4 R. Ratnesar, ‘The Menace Within,’ Alumni Stanford, juli/

augustus 2011, http://alumni.stanford.edu/get/page/magazine/

article/?article_id=40741.

‘De dramatische afl oop van het experiment

toont de kracht van een bepaalde sociale setting en laat zien hoe macht normale, intelligente en

gezonde mensen kan corrumperen in hun

gedrag’

35

Door Richte van Ginneken

De recent afgeronde kabinetsformatie van het

kabinet Rutte II was een unicum in de Nederlandse

parlementaire geschiedenis. Voor het eerst benoemde

de kamer zelf een informateur en een formateur. Voorheen

was deze rol altijd weggelegd voor de koning maar daar kwam

een eind aan toen de Tweede Kamer dit voorjaar instemde

met een voorstel van D66 om de rol van het staatshoofd in

de formatie verder te beperken. Deze verandering lijkt een

uiting te zijn van de heersende overtuiging dat er in onze

moderne democratie, voor de koning slechts een beperkte

rol is weggelegd. Nu hiermee de politieke macht van het

staatshoofd beperkt is dient de vraag zich voor wat er van de

macht van de koning nog overblijft. Wat is bijvoorbeeld zijn

macht in het wetgevingsproces?

Als we terugkijken naar de parlementaire geschiedenis van

Nederland zien we de eerste grote beperking van de macht van

de koning ten gunste van een gekozen volksvertegenwoordiging

bij de grondwetsherziening van 1848. Deze herziening van de

grondwet, onder leiding van Thorbecke, had als belangrijkste

gevolg de invoering van de ministeriële verantwoordelijkheid.

Het zijn de ministers die verantwoordelijk zijn voor de daden

van de regering, niet het staatshoofd. Deze ministeriële

verantwoordelijkheid is een belangrijk begrip in ons staatsrecht

en is ook verankerd in de grondwet1.

Een andere belangrijke beperking van de macht van de koning

komt in het jaar 1879. Hier is het de Hoge Raad die in het

bekende Meerenbergarrest bepaalde dat aan de koning slechts

bevoegdheden toekomen die hem uitdrukkelijk in de grondwet

zijn toegekend. Hiervoor was het namelijk zo dat wanneer de

grondwet een bepaalde bevoegdheid niet uitdrukkelijk aan een

ander orgaan had toebedeeld, deze bevoegdheid aan de koning

toekwam. De Hoge Raad bepaalt dus dat onder de grondwet

1848 het bestuur (koning) alleen afgeleide macht heeft en geen

eigen bovengrondwettelijke macht.

Dit waren de eerste grote beperkingen van de macht van de

koning ten gunste van de volksvertegenwoordiging. Nu zijn we

ruim honderd jaar verder en van de wetgevende macht van de

koning is niet veel meer overgebleven. Eerst zal ik uiteenzetten

wanneer de koning nog in het wetgevingsproces betrokken

wordt en daarna zal ik analyseren hoeveel macht de koning daar

feitelijk heeft.

Op de datum van schrijven wordt het koningschap in Nederland

vervuld door koningin Beatrix. Staatsrechtelijk gezien is zij

echter niet de koningin maar de koning. Dit is ook waarom de

echtgenoot van een vrouwelijke koning altijd een prins genoemd

wordt en geen koning, zoals bijvoorbeeld de wijlen prins Claus.

Hij kon niet koning zijn want die functie werd al door zijn

‘De eerste grote beperking van de koningsmacht ten

gunste van een gekozen volksvertegenwoordiging

zien we bij de grondwets-

herziening van 1848’

VERDIEPING

De macht van de koning in het wetgevingsproces

36

vrouw vervuld. Omgekeerd zal prinses Maxima wel koningin

worden wanneer prins Willem-Alexander koning wordt. Dit

omdat de titel van ‘koningin’ staatsrechtelijk betekenisloos is2.

De oorsprong hiervan ligt in de ‘Salische wet’ op basis waarvan

de dochters van de koning in erfopvolging altijd gepasseerd

werden door hun broers. In Nederland is dit echter niet meer

van toepassing.

De rol van de koning in het wetgevingsproces vloeit met name

voort uit hoofde van zijn rol als voorzitter van de regering. De

regering wordt gevormd door de koning en zijn ministers3. De

voornaamste taak die de koning vervolgens wordt toebedeeld, is

het ondertekenen van wetten en Koninklijke Besluiten. Wanneer

de Staten-Generaal een wetsvoorstel hebben aangenomen

moet het, voordat het in werking treedt, door de koning worden

bekrachtigd45. Wanneer er een grondwetswijziging plaatsvindt,

moet de koning het voorstel zelfs tweemaal bekrachtigen6.

In hoeverre heeft de koning in het vervullen van deze taak

daadwerkelijk macht?

Daar bekrachtiging door de koning een constitutief vereiste is

voor de geldigheid van wetgeving, zou de koning in theorie hem

onwelvallige wetsvoorstellen kunnen tegenhouden door ze niet

te ondertekenen. Het is bijvoorbeeld niet ondenkbaar dat de

koning niet mee wil werken aan een wetsvoorstel die hem uit de

grondwet schrijft. De vraag is echter of de koning hiermee het

wetsvoorstel echt tegen zou kunnen houden. Het antwoord op

deze vraag is zeer complex. Als je puur naar de grondwet kijkt

kan daaruit niet afgeleid worden dat de koning een plicht heeft

tot het ondertekenen van wetsvoorstellen. In feite heeft hij dus een veto. Een soortgelijke situatie deed zich voor in 1952 toen

koningin Juliana tot tweemaal toe weigerde het doodvonnis van

de oorlogsmisdadiger Willy Lages te ondertekenen. Het confl ict

tussen de Minister van Justitie en de koningin liep hier zo hoog

op dat het kabinet uiteindelijk moest kiezen tussen abdicatie

of het verlenen van gratie. De gratie werd uiteindelijk verleend

zodat het niet tot een constitutionele crisis heeft geleid.

Over wat er bij een weigering moet gebeuren zijn academici

zeer verdeeld. Het is mogelijk dat in een dergelijk geval gekozen

wordt voor een oplossing zoals die in België plaatsvond in 1990

toen de toenmalige koning van België, Boudewijn I, wegens

gewetensbezwaren weigerde een abortuswet te bekrachtigen.

De oplossing die hiervoor gevonden werd was dat de koning voor

36 uur uit zijn functie ontheven werd zodat bekrachtiging buiten

hem om kon plaatsvinden. Een andere mogelijke oplossing is een

buiten staat-verklaring7. Wanneer de ministerraad vindt dat de

koning niet in staat is het koninklijk gezag uit te oefenen bericht

zij dit, na advies te hebben gevraagd aan de Raad van State, aan

de Staten-Generaal in verenigde vergadering. Als zij het oordeel

‘In de praktijk gezien zal de koning niet tot

een veto overgaan. Hij zal, ook wanneer de wetgeving hem niet welgevallig is, deze

alsnog ondertekenen’

Piet Hein Donner

37

van de ministerraad delen zal de koning buiten staat worden

verklaard8. De Staten-Generaal zullen dan een regent aanstellen

die het koninklijk gezag uitoefent9 en die in de plaats van de

koning alsnog toestemming kan geven aan het wetsvoorstel.

In de praktijk gezien zal, mede gelet op bovenstaande

moeilijkheden, de koning niet tot een veto overgaan. Hij zal,

ook wanneer de wetgeving hem niet welgevallig is, alsnog tot

ondertekening overgaan. Wanneer de koning zou weigeren een

democratisch tot stand gekomen wetsvoorstel te ondertekenen,

zou dat leiden tot een constitutionele crisis. Deze crisis zal dan

waarschijnlijk ook de afschaffi ng van de monarchie tot gevolg

hebben. Koningen zijn zich hiervan bewust en maken daarom

nooit gebruik van dit instrument. Zo heeft bijvoorbeeld de

Engelse koning zijn vetorecht niet meer gebruikt sinds 1708.

Een andere rol die de koning heeft is het voorzitterschap

van de Raad van State. De Raad van State is het persoonlijke

adviesorgaan van de koning. De taak van de Raad van State,

afgezien van de Afdeling bestuursrechtspraak, is het uitbrengen

van adviezen over voorgestelde wetten, algemene maatregelen

van bestuur en voorstellen tot goedkeuring van verdragen10.

De Raad van State moet in deze gevallen om advies gevraagd

worden. De Raad van State kan ook het koninklijk gezag

uitoefenen wanneer daar niet in is voorzien11. In de Afdeling

bestuursrechtspraak van de Raad van State is geen rol voor de

koning weggelegd.

In de rol van voorzitter heeft de koning vrijwel geen enkele

invloed op het wetgevingsproces. Ten eerste heeft de koning

slechts formeel gezien het leiderschap over de Raad van State.

Feitelijk gezien wordt het leiderschap van de Raad van State

gedragen door de vice-voorzitter van de Raad (dhr. Donner).

Die wordt daarom ook wel de ‘onderkoning’ van Nederland

genoemd. Over de inhoud van de adviezen die de Raad van

State uitbrengt heeft de koning geen invloed op. Ten tweede

brengt de Raad van State slechts adviezen uit aan de regering.

Haar adviezen zijn niet bindend en de regering kan er dan

ook voor kiezen om die adviezen naast zich neer te leggen.

Zo zette bijvoorbeeld het Kabinet Rutte I een wetsvoorstel tot

het verbieden van de boerka door ondanks een negatief advies

van de Raad van State. Dus zelfs al zou de koning substantieel

invloed uit kunnen oefenen op de inhoud van de adviezen van

de Raad van State, dan nog beïnvloedt hij daarmee niet het

wetgevingsproces.

Al met al kunnen we concluderen dat de rol van koningin Beatrix

in het wetgevingsproces uiterst beperkt is. Het enige instrument

waarmee ze werkelijk wat kan uithalen is dermate volatiel

dat het niet gebruikt zal worden. Zelfs al zou ze weigeren tot

bekrachtiging over te gaan, dan nog zal dit op de lange termijn

de gewraakte wet niet tegenhouden. Er wordt toch wel een

manier gevonden om haar te passeren, misschien zelfs ten koste

van haar troon. Het lijkt me dan ook niet onwaarschijnlijk dat

we met de tijd steeds meer en meer richting een ceremonieel

koningschap gaan. Een koningschap waarin de koning geen

lid meer is van de regering en wetten niet meer door hem

bekrachtigd hoeven te worden. Tot we zover zijn blijft onze

koningin een handtekeningenmachine.

Noten

1 Art. 42 lid 2 Gw

2 Art. 24 en 25 Gw

3 Art. 42 Gw

4 Art. 87 lid 1 Gw

5 A.D. Belifante en J.L. de Reede, Beginselen van het

Nederlandse Staatsrecht, Alphen aan de Rijn: Wolters 2008,

p. 137

6 Art. 137 e.v. Gw

7 A.D. Belifante en J.L. de Reede, Beginselen van het

Nederlandse Staatsrecht, Alphen aan de Rijn: Wolters 2008,

p. 54

8 Art. 35 Gw

9 Art. 37 Gw

10 Art. 73 Gw

11 Art. 38 Gw

VERDIEPING

‘Al met al kunnen we concluderen dat de rol van koningin Beatrix in

het wetgevingsproces uiterst beperkt is’

38

FIETS DOOR JE STUDIE MET DE GOUDEN KLUWER COLLEGEBUNDEL

Niet voor niets de meest gebruikte wettenbundel:

• Twee compacte delen• Uitgebreide inhoudsopgave• Zeer uitgebreide registers• Trefwoorden in de marge• Talloze verwijzigingen

naar aanverwante wet- en regelgeving

• Zelfklevende, voorbedrukte en blanco tabs

• Inclusief online- en mobiele versie, uitge breid met de belangrijkste arresten

• Inclusief gratis Gids voor de rechten -studie en juridische beroepen én een abonnement op Mr.

DE BESTE BAGAGE VOOR EEN GOUDEN TOEKOMST

www.kluwercollegebundel.nl

COLLEGEBUNDEL

28980-2_KCB adv A4_zonder actie.indd 1 28-08-12 08:48

39

Belastingdienst machtiger ten koste van kredietverstrekkersDoor Veysi Tas

Het ministerie van Financiën heeft op Prinsjesdag (18

september jl.) aangekondigd het bodemrecht van de

fi scus ingrijpend te willen wijzigen. Het Belastingplan

2013 beoogt de positie van de Belastingdienst bij de

invordering van belastingschulden te versterken.1 Op maandag

8 oktober bericht het Financieele Dagblad dat Nederlandse

leasebedrijven hierin een gevaar zien voor de fi nanciering van

productiemiddelen.2 Het wetsvoorstel beoogt namelijk een

meldingsplicht voor kredietverstrekkers van de failliet door

te voeren wanneer deze kredietverstrekkers hun gevestigde

zekerheidsrechten op bodemzaken willen gaan uitoefenen. De

positie van de fi scus als bevoorrechte crediteur wordt er een

van macht, maar hoe valt dit in te zien? Wat houdt het voorstel

in? Daar gaat dit artikel op in. Ook laat ik de ‘horizonbepaling’

van art. 70 Invorderingswet 1990 (Iw 1990) de revue passeren,

aangezien deze op gespannen voet staat met het voorstel voor

het vernieuwde bodemrecht.

Het voorgestelde artikel 22bis Invorderingswet 1990

In geval van faillissement, wanneer het vermogen van de debiteur

ontoereikend is om meerdere schuldeisers te voldoen, is de

vraag naar het bestaan van voorrechten van belang. Op grond

van art. 21 lid 1 Iw 1990 heeft de Belastingdienst een algemeen

voorrecht. Dit artikel versterkt de rechtspositie van de fi scus ten

opzichte van medeschuldeisers. Het voorrecht moet in verband

gezien worden met het bodemrecht, vervat in art. 22 lid 3 Iw

1990. Dat geeft de fi scus het recht zich te verhalen op roerende

zaken die zich op de bedrijfsruimte bij de belastingschuldige

bevinden. Of de zaken eigendom zijn van de belastingschuldige

of van een derde, doet er niet toe. Het bodemvoorrecht in art.

21 lid 2 Iw 1990 betreft dan een voorrecht dat gekoppeld is

aan de bodemzaken. Het staat in rang boven het bezitloos

pandrecht op bedrijfsmiddelen; slechts hypotheek en vuistpand

gaan boven het bodemvoorrecht.3

Het voorstel van artikel 22bis van de Invorderingswet 1990 strekt

ertoe het bodem(voor)recht constructiebestendig te maken,

althans volgens de MvT.4 Het nader rapport benadrukt zelfs dat

de voorgestelde aanpassing uitdrukkelijk niet als doel heeft om

de verhaalspositie van de Belastingdienst uit te breiden ten koste

van andere schuldeisers.5 Een blik op de voorgestelde regeling

leert ons het volgende.

Het nieuwe artikel 22bis van de Invorderingswet 1990

introduceert in zijn tweede lid een mededelingsplicht voor

pandhouders die bezitloos zijn en degenen die de eigendom

hebben voorbehouden, de huurverkopers en de fi nancial lessors.

Zijn zij van plan hun rechten met betrekking tot een bodemzaak

uit te oefenen, waardoor de zaak niet meer kwalifi ceert als

bodemzaak, dan zijn zij verplicht daarvan de Belastingdienst

mededeling te doen. Zowel rechtshandelingen als feitelijke

handelingen vallen onder het bereik van deze mededelingsplicht,

en dus ook: een bodemverhuurconstructie of het weghalen van

de zaken van de bodem van de belastingschuldige.6

Wat doet de Belastingdienst vervolgens wanneer de pandhouder

of derde-eigenaar van de bodemzaken de mededeling heeft

gedaan? De regeling voorziet in drie mogelijkheden.7

- Besluit de Belastingdienst geen beslag op de

bodemzaken te gaan leggen, dan moet hij daarvan

volgens het nieuwe art. 22bis lid 6 zo spoedig mogelijk

kennis geven aan de pandhouder of de derde-eigenaar,

die vier weken de tijd heeft om zijn rechten op de

bodemzaak uit te oefenen.

- Daarnaast kan de pandhouder of derde-eigenaar,

indien vier weken zijn verstreken na datum van

mededeling, en de Belastingdienst geen beslag heeft

gelegd, gedurende (wederom) vier weken zijn rechten

op de bodemzaak uitoefenen.

- Ten derde kan de ontvanger tot beslaglegging overgaan

binnen een termijn van vier weken.

VERDIEPING

40

Het overtreden van de mededelingsplicht (lid 2) of de wacht-

termijn van vier weken (lid 5) worden gesanctioneerd in lid 7. De

zekerheidshouder is gehouden de opbrengst of de waarde van

de bodemzaken te vergoeden aan de ontvanger tot ten hoogste

het bedrag van de materieel bestaande belastingschulden.

Het gevolg van de versterking van het bodemrecht is om te

beginnen dat kredietverleners, die voornemens hebben hun

zekerheidsrechten uit te oefenen, het verhaalsrecht van de

ontvanger moeten eerbiedigen. In de Memorie van Toelichting

wordt als voordeel genoemd van de mededelingsplicht de

omstandigheid dat de Belastingdienst aan tafel zal zitten met

ondernemer en kredietverleners. De vier-weken-termijn fungeert

dan als overlegperiode. De fi scus staat in deze situatie echter

sterker dan de MvT ons voorhoudt. Na mededeling door de

belastingschuldige zal de Belastingdienst in beginsel beslag gaan

leggen. Wat de functie van deze overlegperiode dan is, is niet

duidelijk. De voorgestelde regeling zal er in feite toe leiden dat

de ontvanger op zijn gemak kan wachten op een mededeling,

om zich uiteindelijk te kunnen verhalen op de bodemzaken.

De horizonbepaling van artikel 70 Invorderingswet 1990

De horizonbepaling in de Invorderingswet bepaalt dat art. 22

derde lid, dat vervallen is op 1 januari 1993, tenzij voordien een

wetsvoorstel, houdende een defi nitieve regeling omtrent het

fi scaal bodemrecht bij de Tweede Kamer zou zijn ingediend.

Volgens de Raad van State heeft dit artikel de strekking te

voorkomen dat het bodemrecht in de huidige vorm wordt

gehandhaafd, zonder dat een grondige herbezinning met

betrekking tot dat recht heeft plaatsgevonden.8 Het voorgestelde

art. 22bis beoogt juist het bodemrecht te handhaven en te

versterken, zonder ‘grondige herbezinning’. De horizonbepaling

is dus niet ondervangen, en dat is wetstechnisch problematisch.

Tot slot

Het voorstel voor het nieuwe bodemrecht zal leiden tot terug-

houdendheid in kredietverlening door fi nanciële instellingen.

Voor een onderwerp als het bodemrecht is overigens een

afzonderlijk wetsvoorstel gerechtvaardigd, waarbij zonder

tijdsdruk en na overleg met relevante partijen een doordachte

afweging kan worden gemaakt, zo stelt de Raad van State terecht.

Het voorstel is echter deel gaan uitmaken van het Belastingplan

2013. Nu mogen we slechts hopen dat dit voorstel niet dezelfde

langzame, pijnlijke dood zal vinden als wetsvoorstel 22 942

inzake het bijzonder verhaalsrecht van de fi scus (hoewel dat niet

onwaarschijnlijk is).

Noten

1 ´Belastingplannen 2013 , www.rijksoverheid.nl, 30

oktober 2012, http://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/

belastingplan-2013/documenten-en-publicaties/

kamerstukken/2012/09/18/wetsvoorstel-belastingplan-2013.

html.

2 T. Mulder, ‘Leasebranche ageert tegen voorrecht van

fi scus. Financiering bedrijven in gevaar’, Financieele

Dagblad, 8 oktober 2012.

3 A.I.M. van Mierlo & A.A. van Velten, Mr. C. Asser’s

Handleiding tot de beoefening van het Nederlands burgerlijk

recht. 3. Goederenrecht. Deel VI*. Zekerheidsrechten,

Deventer: Kluwer 2010, nrs. 494-496. V. Tas, Het

bodem(voor)recht van de fi scus’, Nota Bene nr. 27, pp. 35-

36.

4 Kamerstukken II, 2012/13, 33 402, nr. 3, pp. 17-22.

5 Kamerstukken II, 2012/13, 33 402, nr. 4, pp. 1-2.

6 Kamerstukken II, 2012/13, 33 402, nr. 3, MvT, p. 46.

7 A.J. Tekstra, ‘De geforceerde restyling van het

bodemrecht’, FIP 2012-7, pp. 230-233.

8 Kamerstukken II, 2012/13, 33 402, nr. 4, pp. 1-2.

‘Het voorgestelde art. 22bis beoogt

juist het bodemrecht te handh aven en te versterken, zonder

‘grondige herbezinning’. De horizonbepaling is dus niet ondervangen,

en dat is wetstechnisch problematisch’

4141

Door Vincent de Haan

Zeven jaar achter elkaar (1999-2005) kwam er een

Amerikaan als eerste over de fi nish van de Tour

de France. Dat is een feit dat vaststaat en nooit zal

veranderen. Wie nu echter op Wikipedia de uitslag opzoekt, ziet

daar niets van terug: er staat een eenzaam streepje bij de eerste

plaats. Tot oktober dit jaar prijkte hier echter de naam van Lance

Armstrong.

Lance Armstrong is een bijzondere wielrenner. Toen hij in 1992

het profpeloton binnen fi etste, toonde hij zich meteen een

renner van enig talent. Helemaal spraakmakend was echter pas

zijn comeback in 1999 nadat hij een strijd tegen kanker had

gewonnen. Of het de rijpere leeftijd was of – zoals de romantici

onder ons graag geloven – zijn doodsstrijd die hem gesterkt heeft,

kan in het midden blijven, maar er volgden zeven jaren waarin

de Tour de France volledig door deze Texaan gedomineerd

werd. Daarna heeft hij een paar jaar van het vaderschap

genoten, om vervolgens als oude man nóg twee keer het rondje

door Frankrijk te fi etsen, ook toen niet geheel vruchteloos.

Vermeend dopinggebruik

Iemand die zo veel wint, moet wel heel erg goed zijn, zou je

denken. Of hij moet valsspelen, denken sommigen. Daar komt

nog bij dat in de tijd waarin Armstrong excelleerde, er wel

eens een verboden geneesmiddeltje werd ingenomen of, zoals

sommigen het liever formuleren: het gehele peloton stond stijf

van de epo en andere prestatiebevorderende middelen. Epo is

een op recept verkrijgbaar medicijn dat men wel voorschrijft aan

nierpatiënten, maar gezonde mensen gaan er harder van fi etsen.

Met deze achtergrond is het niet gek te veronderstellen dat ook

Armstrong wel eens een verkeerd pilletje gebruikt heeft, maar

dan is er toch wel een probleem: hij is namelijk, alle controles

ten spijt, niet één keer gepakt. En de winnaar wordt – buiten

de gewone steekproeven om – altijd gecontroleerd, dus wie het

meest wint, wordt het meest gecontroleerd. Dat is dan toch wel

vreemd.

Dan zijn er altijd complotdenkers die hun verhaal klaar hebben.

Armstrong zou de volledige anti-dopingorganisatie om hebben

gekocht, of de Tourorganisatie zou gebaat zijn bij een ‘schone’

winnaar. Dergelijke complottheorieën klinken misschien wat

paranoïde, maar er is inderdaad wel een vreemd verhaal wat

een complottheorietje kan ondersteunen.

Armstrong heeft ooit een niet gering bedrag geïnvesteerd in

de aanschaf van een machine die gebruikt kon worden bij

dopingcontroles. Hij verklaarde later dat hij er zelf ook bij gebaat

was dat er een goed systeem van dopingcontrole bestond.

Immers, dan wordt de wedstrijd eerlijker, en zijn zijn kansen om

– als eerlijke sporter – te winnen groter. De verleiding is natuurlijk

groot om een dergelijke investering als omkoping te zien.

Het USADA-rapport

Behalve allerlei kritische journalisten en complotdenkers, is

Armstrong ook door de daartoe bevoegde autoriteiten onder de

loep genomen. Dit culmineerde dit najaar in een rapport van het

Amerikaanse Antidopingbureau USADA (hierna: het rapport). In

de media werd grote nadruk gelegd op de ‘aanzienlijke’ omvang

van dit rapport, 1000 pagina’s.1 Voor juristen is dat één ordner, en

daarmee een middelgroot dossier, maar voor een lekenpubliek

klinkt het als een ontzagwekkende hoeveelheid bewijs.

Wie vervolgens probeert deze 1000 pagina’s ook daadwerkelijk

op zijn beeldscherm te krijgen, komt bedrogen uit. Er staan

er slechts 200 online,2 waarin voortdurend wordt verwezen

naar allerlei onder ede afgelegde verklaringen ( affi davits´,

naar Amerikaans recht) die niet zijn bijgevoegd. Omdat deze

verklaringen niet zijn bijgevoegd, is de betrouwbaarheid

hiervan moeilijk in te schatten, noch de juistheid van de uit de

verklaringen getrokken conclusies. Hierop zal ik later ingaan.

Nadat bekend werd dat de USADA dit lijvige rapport had

geproduceerd, heeft Armstrong laten weten zich niet te zullen

verdedigen. Hij weet zelf dat hij gewonnen heeft en hij wil zich

nu liever bezighouden met zijn wereldwijde strijd tegen kanker.

Ten gevolge hiervan is het rapport snel doorgestuurd naar de

Internationale Wielerunie (UCI), die besloten heeft Armstrongs

Tourzeges te doen vervallen. Overigens wordt geen nieuwe

winnaar aangewezen, omdat ook de andere podiumkandidaten

niet van onbesproken gedrag zijn.

Lance ArmstrongDe beste wielrenner of de beste leugenaar?

‘Iemand die zo veel wint, moet wel heel erg

goed zijn. Of valsspelen’

VERDIEPING

42

Enkele kanttekeningen bij het rapport

Het 200 kantjes tellende rapport bevat tal van uitspraken die

wonderlijk aandoen en die worden onderbouwd met voetnoten

verwijzend naar bronnen die niet openbaar zijn. Op basis

hiervan zou ik dus even zo veel kantjes kunnen vullen met

vragen en opmerkingen over dit rapport. Hierna noem ik echter

enkele punten die opvallen bij het lezen van het rapport.

Laten we de eerste inhoudelijke paragraaf van het rapport eens

nader bekijken:

“By 1998 Armstrong had been working with Dr. Michele Ferrari

for approximately four years. [NOTE: Extensive evidence of

Michele Ferrari’s involvement in doping riders during the period

from 1997 through 2010 is set forth below in Section IV.C.1.] By

this time his former Motorola teammates George Hincapie and

Frankie Andreu were aware of Armstrong’s EPO use. [NOTE:

Affi davit of George Hincapie, pp. 30, 32-33; Affi davit of Frankie

Andreu, pp. 24-25.] Jonathan Vaughters also believed Armstrong

was likely using EPO—there were some tell tale signs, such as

Lance carrying around a thermos. [NOTE: It is necessary to keep

EPO cool at all times to prevent it from spoiling. Thermoses

were used by riders to keep EPO cool and ice cubes rattling

inside a coffee thermos in the middle of the summer were an

indication the rider might be using EPO […] Other riders saw

Lance carrying a thermos and believed it was for his EPO. […]]

However, prior to the 1998 Vuelta a España Vaughters could not

be absolutely sure of Armstrong’s EPO use. [NOTE: Affi davit of

Jonathan Vaughters, p. 36.] During this time frame several riders,

in addition to Vaughters, saw Armstrong carrying a thermos and

associated it with him using EPO.”3

Als ik het goed begrijp, wordt het argument volledig opgehangen

aan het feit dat Armstrong een thermosfl es bij zich had die hij

kennelijk gebruikte om een gekoelde vloeistof – frisfrank? – in te

bewaren. Tevens waren er andere renners die ook thermosfl essen

gebruikten, en die daar mogelijk wel epo in hadden. Een

thermosfl es is immers geschikt om epo in te bewaren.

Er dringt zich hier een vergelijking op met de zaak van Samir

A.4 Deze terrorist was in het bezit van een wat eigenaardige

collectie voorwerpen, waaronder diverse soorten kunstmest.

Deze voorwerpen waren samen met geen mogelijkheid tot

ontploffi ng te brengen, maar uit allerlei omstandigheden bleek

wel dat A. probeerde een bom te fabriceren. Zijn veroordeling

wegens de voorbereiding van een terroristisch misdrijf werd

hevig bekritiseerd in de wetenschap.

De beschuldiging tegen Armstrong is blijkens de geciteerde

passage op een nog merkwaardigere redenering gestoeld. Was

de collectie voorwerpen van Samir A. nog hoogst eigenaardig,

het bij zich dragen van een thermosfl es met ijsblokjes kan voor

een sporter in een warme omgeving toch niet als ongebruikelijk

worden gezien.

Ook moet iets worden opgemerkt ten aanzien van de

The online buzz about the U.S. Anti-Doping Agency preparing to bring formal charges against seven-time Tour de France winner Lance Armstrong.

53%ANTI-ARMSTRONG‘It’s a shame that Armstrong is almost certainly another guy who doped.’

‘Hope he loses all the titles.’

‘You just don’t have this much smoke without fi re.’

‘Cycling is a “sport” of cheating.’

‘I knew it!’

31%PRO-ARMSTRONG‘Lance Armstrong is a great man. You try to ride up the Santa Cruz Mountain at his speed.’

‘Lance Armstrong won those 7 titles in my book.’

‘Give the guy a break, please. He had cancer.’

‘These charges against Lance Armstrong are ridiculous!’

13%OVER IT‘Who cares about Lance Armstrong anyway?’

‘I am so tired of the Armstrong doping fi asco.’

‘Guilty or not, this is all completely point-less.’

‘If he didn’t test positive at the time of the races, it’s time to move on.’

‘Everyone cheats. Get over it.’

3%JOKES‘Lance Armstrong has denied ever using drugs, but he has ad-mitted to pedaling.’

‘Lance, get off my ESPN ticker. I’m glad you’re the best exerciser in the world, but bike riding is not a sport.’

‘BREAKING: Lance Armstrong perma-nently sets voice mail to recording of him denying doping charges.’

43

geestestoestand van Hincapie, Andreu en Vaughters, die blijkt

uit deze passage. Als zij in 1998 er blijkbaar al van overtuigd

waren dat Armstrong doping gebruikte, en dat dit herkenbaar

was aan de thermosfl es, is het waarschijnlijk dat zij alle latere

signalen ook overeenkomstig hebben geïnterpreteerd. Bij elke

thermosfl es die zij Armstrong ooit hebben zien vasthouden,

zullen zij hun conclusies getrokken hebben.

Een andere interessante passage is de volgende:

“Lance Armstrong would claim his seventh Tour title on July 24,

2005. Armstrong would then return to the United States without

going back to his apartment in Girona. Consequently, after

the 2005 Tour Johan Bruyneel asked George Hincapie to, “go

over to Lance’s apartment to go through the apartment and the

closets to make sure that nothing was there.” [NOTE: Affi davit

of George Hincapie, p. 89.] Hincapie understood that Johan

wanted him “to make sure there were no doping materials in the

apartment.” [NOTE: Affi davit of George Hincapie, p. 89] Thus,

Hincapie conducted a drug sweep of Armstrong’s apartment

after the 2005 Tour.”5

Deze passage is vooral interessant, omdat hierna de informatie

stopt. De vraag die zich onmiddellijk opdringt – wat trof Hincapie

in het appartement aan? – wordt gesteld noch beantwoord. Uit

de gebezigde formulering wordt zelfs niet duidelijk of de laatste

opmerking, dat Hincapie daadwerkelijk de doorzoeking heeft

uitgevoerd, door Hincapie verklaard is, of een eigen conclusie

van de schrijver van het rapport.

Conclusie

Op basis van het bovenstaande, noch op basis van de rest van

het rapport, kan ik stellige conclusies geven, anders dan dat

het rapport niet uitblinkt in duidelijkheid en overtuigingskracht.

Uiteraard heb ik slechts enkele passages getoond die ten minste

twijfelachtig genoemd kunnen worden, maar wie het rapport

leest, vindt er veel meer. Ik heb bij deze selectie niet meer

geprobeerd dan een indruk te wekken.

De eerlijkheid gebiedt hier te bekennen – het zal de lezer niet

ontgaan zijn – dat ik zelf een groot bewonderaar ben van The

Boss, zoals Lance Armstrong door sommigen genoemd wordt.

Desondanks ben ik wel bereid te geloven dat Armstrong wel eens

een verboden pilletje heeft geslikt – en met hem vele anderen

– of dat er wel eens een oogje is dichtgeknepen. Ik deel echter,

op basis van het bewijs dat nu openbaar is, niet de mening dat

onomstotelijk bewezen is dat Armstrongs overwinningen “were

accomplished through a massive team doping scheme, more

extensive than any previously revealed in professional sports

history”,6 zoals het rapport stelt.

Noten

1 NUsport, ‘Duizend pagina’s bewijs tegen Armstrong’, 10

oktober 2012, http://www.nu.nl/sport/2930792/duizend-

paginas-bewijs-armstrong.html

2 Het rapport: ‘Report on proceedings under the world

anti-doping code and the USADA Protocol’, http://

d3epuodzu3wuis.cloudfront.net/ReasonedDecision.pdf

3 Het rapport, p. 18.

4 Hof Amsterdam, 17 september 2007, LJN BB3756.

5 Het rapport, p. 76-77.

6 Het rapport, p. 5.

‘Op basis van het bovenstaande, noch op

basis van de rest van het rapport, kan ik stellige

conclusies geven , anders dan dat het rapport niet uitblinkt in duidelijkheid

en overtuigingskracht’

VERDIEPING

44

Oktoberborrel

45

Novemberborrel

46

Van Parijs tot Singapore, van Londen tot New York. In vrijwel elke wereldstad en in elk financieel centrum staat een kantoor van Loyens & Loeff. En in elk van die kantoren werken de beste professionals elke dag keihard om Loyens & Loeff aan de top te houden. Wereldwijd zo’n 1600. En we willen er graag nog een paar bij. Zin in een uitdaging? Meld je dan nu aan via www.loyensloeffacademy.com

Hoezo eenzaam aan de top? Je hebt 1600 collega’s.

ACADEMY

2011-06-01_A4_Kickoff_Ad_Hoezo.indd 1 10/15/12 9:04 AM

47

Het mogelijk maken van succesvolle investeringen in energie kan niet meer zonder te weten wat er speelt. Het gaat erom

verder te kijken dan de wetten en jurisprudentie. Studeer je Nederlands, notarieel of fiscaal recht en denk je businesswise

genoeg te zijn, maak dan kennis met ons op businesswiseadvocaten.nl

De investeringen van vandaag vragen om businesswise advocaten

48

Op 14 t/m 16 april krijgen 24 toptalenten de kans zich uit te leven tijdens onze Masterclass. Ben je 3e- of 4e jaars rechtenstudent? Wil je advocaat, fiscalist of notaris worden? En kun je een case meesterlijk oplossen? Meld je dan vóór 28 februari 2011 aan via werkenbijnautadutilh.nl.

advOcatEn • nOtarissEn • BElastingadvisEursamsterdam Brussel londen luxemburg new York rotterdam room for you

Masterthe class

420000016 Adv 210x297 Masterclass.indd 1 30-11-10 17:17

adv Ocat En • n Otariss En • BElastingadvis Eursa msterdam Brussel l Londen l Luxemburg n ew York r otterdam r oom for you

Masterthe class

420000016 Adv 148,5x210 Masterclass.indd 1 30-11-10 17:17ND_MasterTheClass_A4.indd 1 19-10-12 09:22