Program prekogranične saradnje 2007-2013

Prekogranična saradnja u okviru Instrumenta za pretpristupnu podršku(IPA)

Srbija – Crna Gora

2

SADRŽAJRJEČNIK SA AKRONIMIMA ..........................................................................................4SEKCIJA I OPIS I ANALIZA PRIHVATLJIVIH OBLASTI........................................51. SUMIRANJE PROGRAMA I PROGRAMSKIH DOKUMENATA ................................5

1.1. Rezime programa ...............................................................................................51.2. Rezime programskog procesa ..........................................................................6

2. MAPA I OPIS PRIHVATLJIVIH TERITORIJA.............................................................73. POSTOJEĆA SITUACIJA U PRIHVATLJIVOJ OBLASTI..........................................8

3.1 Istorija...................................................................................................................83.2. Demografija........................................................................................................83.3. Etničke manjine ..................................................................................................93.4. Geografski opis ..................................................................................................93.5. Infrastruktura ....................................................................................................10

3.5.1 Putna infrastruktura ...................................................................................103.5.2 Željeznica....................................................................................................103.5.3 Granični prelazi ..........................................................................................113.5.4 Aerodromi...................................................................................................113.5.5 Luke.............................................................................................................113.5.6 Telekomunikacije .......................................................................................113.5.7 Vodosnabdijevanje, otpadna voda, grijanja, odlaganje otpada ............113.5.8 Energija, električna energija......................................................................12

3.6 Ekonomija ..........................................................................................................123.6.1 BDP .............................................................................................................123.6.2 Poljoprivreda i ruralni razvoj.....................................................................133.6.3 Industrija .....................................................................................................133.6.4 Sektor malih i srednjih preduzeca (MSP) .................................................143.6.5. Usluge ........................................................................................................153.6.6. Regionalni I lokalni razvoj ........................................................................163.6.7 Turizam .......................................................................................................16

3.7 Ljudski resursi ...................................................................................................183.7.1 Obuka, Istraživanje i Razvoj ......................................................................183.7.2 Tržište rada (zaposlenost i nezaposlenost) .............................................19

3.8 Životna sredina i priroda...................................................................................193.9 Kultura................................................................................................................203.10 Rezime koji ukazuje na indikatore praznina, nejednakosti i potencijalnograzvoja ......................................................................................................................203.11 SWOT Analiza prihvatljivih oblasti.................................................................22

ODJELJAK II. PROGRAMSKA STRATEGIJA ..........................................................281. ISKUSTVA VEZANA ZA PREKOGRANIČNE AKTIVNOSTI....................................28

1.1 Pouka..................................................................................................................282. STRATEGIJA SARADNJE .......................................................................................28

2.1 Rezime zaključaka za opisane oblasti .............................................................282.2 Cjelokupni Strateški cilj Prekograničnog Programa ......................................292.3 Posebni ciljevi ...................................................................................................29

3. PRIRITET I MJERE ...................................................................................................30

3

3.1 Prioritet I.............................................................................................................303.1.1 Mjera I..........................................................................................................303.1.2 Mjera II.........................................................................................................31

3.2 Prioritet II............................................................................................................323.3 Pokazatelji Rezultata.........................................................................................34

4. KOHERENTNOST SA OSTALIM PROGRAMIMA ...................................................354.1 Srbijanski programi...........................................................................................354.2 Programi Crne Gore ..........................................................................................36

ODJELJAK III FINANSIJSKE PROVIZIJE 1. PLANFINANSIRANJA ZA PREKOGRANIČNI PROGRAM 2007 – 2009 ..............................38ODJELJAK IV. PROVIZIJE IMPLEMENTACIJE ...............................................391. STRUKTURE PROGRAMA ......................................................................................39

1.1. Nacionalni IPA koordinator .............................................................................391.2. Operativne strukture ........................................................................................391.3 Zajednički odbor za monitoring (ZOM)............................................................411.4 Zajednički tehnički sekretarijat ........................................................................431.5 Ugovorni organi.................................................................................................441.6 Korisnici programa............................................................................................452. Priprema programa .............................................................................................463. Odabir projekata..................................................................................................464. Finansijsko upravljanje.......................................................................................465. Monitoring i evaluacija programa ......................................................................466. Publicitet Programa…………………………………………………………………...47

4

RJEČNIK SA AKRONIMIMA

CBC Prekogranična saradnjaCBIB Prekogranična institucionalna izgradnjaEU Evropska unijaGDP Bruto društveni proizvodIPA Instrument predpristupne podrškeJMC Zajednički odbor za praćenjeJTS Zajednički tehnički sekretarijatMIPD Višegodišnji indikativni programski dokumentNGO Nevladine organizacijeNUTS Nomenklatura jedinica za teritorijalnu strukturuOS Operativne strukturePRAG Praktičan vodič za ugovorne Procedure finansirane iz opšteg budžeta Evropske unije u kontekstu spoljnih akcijaSME Mala i srednja preduzećaSWOT Prednosti, mane, mogućnosti, prijetnjeTA Tehnička podrškaUNSCR Rezolucija Savjeta Bezbijednosti Ujedinjenih NacijaEC Evropska komisijaSFRY Socijalistička Federativna Republika JugoslavijaMoF Ministarstvo finansijaSEI Sekretarijat za evropske integracijeSEETO Regionalni Sekretarijat za posmatranje saobraćaja u Jugoistočnoj EvropiGSM Globalni provajderi uslugaFDI Direktne strane investicijeLED Lokalni Ekonomski razvojUNESCO Ujedinjene nacije, obrazovanje, nauka i kulturna organizacijaSAA Sporazum o stabilizaciji i pridruživanjuCEFTA Ugovor o slobodnoj trgovini Centralne EvropeCA Ugovorni organi

5

Sekcija I Opis i analiza prihvatljivih oblasti

1. Sumiranje Programa i programskih dokumenata

1.1. Rezime programaKao dio komponente novog instrumenta Evropske Unije za pred pristupnu podršku (IPA), ovo jeprvi prekogranični program na granici između zemalja koje nastoje pristupiti Evropskoj Uniji,Republike Srbije (u daljem tekstu Srbija) i Crne Gore (u daljem tekstu Crna Gora), za period2007-2013. Program će biti sprovođen pod centralizovanim menadžmentom.

Površina prihvatljivih teritorija iznosi 19,432 km2 sa ukupno 874,787 stanovnika. Ukupna dužinagranice između dvije zemlje je 203 km2. Prihvatljive teritorije pokrivaju 10,063 km2 sa straneSrbije (11% njene teritorije), sa 604,626 stanovnika, 9,369 km2 sa crnogorske strane (68%njene teritorije), sa 270, 161 stanovnika.

Aktuelna granica je pretežno planinska i relativno nepristupačna, sa ekonomskim centrimasmještenim u većim gradovima, malo udaljenim od granice.

Demografski trend je negativan, opadajući sa pretežno starijom populacijom u ruralnimoblastima, a takođe je prisutna i migracija i emigracija populacije sposobne za rad u gradovevan prihvatljivih teritorija.

Ekonomske aktivnosti su uglavnom fokusirane na prirodne resurse, poljoprivredu, šumarstvo imineralne ekstrakcije. Značajna tekstilna industrija smještena je na srbijanskoj strani prihvatljiveoblasti.

Što se tiče transportne infrastrukture potrebna je modernizacija i obnova, iako je željezničkikoridor između luke Bar i Beograda osnovna ekonomska veza ove oblasti. Međunarodniaerodrum u Podgorici je najbliži u ovoj oblasti, oko tri sata vožnje.

Razvoj malih i srednjih preduzeća je spor i zahtijeva dodatne podsticaje kako bi postaoznačajan faktor u cilju daljeg ekonomskog razvoja, posebno u ruralnim oblastima.

Postoji značajan potencijal za razvoj turističkog sektora u oblasti. Sa srbijanske strane turističkaosnova je razvijena. Sa druge strane u Crnoj Gori je manje razvijena turistička infrastrukturauprkos atraktivnoj prirodnoj ponudi i prirodnim izvorima. Ovo je posljedica geografske pozicije,relativno zabačene, sa neadekvatnom transportnom infrastrukturom i nedostatkom investicija.

Životna sredina prihvatljive oblasti je i dalje u dobrom stanju, uprkos nekim crnim tačkamazagađenja, a postojeće preopterećene službe koje se bave odlaganjem otpada se ne mogunositi sa značajnim i nekontrolisanim rastom broja stanovnika ili industrijskih djelatnosti. Planinei šume, koje predstavljaju važan prirodni resurs ove oblasti, su posebno su osjetljiva tačka zbognebalansirane ekonomske eksploatacije, a takođe je prisutno uvećano zagađenje vode ivazduha koje je otpočelo sa neodrživim ekonomskim razvojem.

Glavni izazov ove oblasti je bolje kako da se što bolje iskoriste resursi u cilju revitalizovanjaekonomije. Cilj jačanja regionalne saradnje je podržan odsustvom jezičkih barijera i zajedničkimistorijskim naslijeđem. Ekonomska i društvena saradnja između zajednica je efektivaninstrument izgradnje povjerenja i premošćavanja nesporazuma iz prošlosti kao i za opstanaknovih granica. Ovo je suština strateškog pristupa prekograničnog Programa, planiranog zaperiod 2007 – 2013.

6

Sveobuhvatan strateški cilj Programa je:

Da objedini ljude, zajednice i ekonomije u pograničnoj oblasti kako bi zajednoučestvovali u razvoju kooperativnih oblasti, koristeći ljudske, prirodne i

ekonomske resurse kao prednost.

Program će biti implementiran na prioritetnoj osnovi:

Društvena i ekonomska kohezija kroz zajedničke aktivnosti u cilju poboljšanja fizičke,poslovne, društvene i institucionalne infrastrukture i kapaciteta.

1.2. Rezime programskog procesaU okviru prvog sastanka između Srbije i Crne Gore održanog u Beogradu 01. februara 2007.godine i mnogih drugih bilateralnih sastanaka, proces je tekao sledećim redosledom:

– Formiranje Zajedničkog programskog odbora/Drafting tima od strane obje zemlje,u okviru kojeg su bili kompetentni organi vlasti i korisnici (Ministarstvo finansijaSrbije i Sekretarijat za evropske integracije Crne Gore);

– Predaja predloga prihvatljivih oblasti za obje zemlje na odobravanje od straneEvropske komisije;

– Prvi nacrt SWOT analiza i opis prihvatljivih oblasti, zasnovanih na regionalnimstrateškim dokumentima i podacima do kojih se došlo anketama i intervjuima(ukupno 98 urađenih intervjua; 58 u prihvatljivim oblastima Srbije i 40 uprihvatljivim oblastima Crne Gore); dvije SWOT analize, sastavljene u jedanzajednički dokument;

– Prezentacija sastavljenih SWOT analiza i diskusija Drafting tima na sastankuodržanom u Podgorici, 05. aprila, sa komentarima u cilju poboljšanja;

– Postizanje dogovora oko finansijske alokacije iz IPA-e za prekogranični programizmeđu Ministarstva finansija Srbije i Sekretarijata za evropske integracije CrneGore;

– Na finalnom sastanku Zajedničkog komiteta za programiranje prihvaćena konačnaverzija prekograničnog programa;

– Zajedničko podnošenje prekograničnog programa Evropskoj komisiji do 31. maja2007. godine.

01. februara 2007, Beograd Prvi bilateralni sastanak06 . marta 2007, Beograd Prvi sastanak Drafting tima06. marta 2007, Beograd Prvi sastanak Zajedničkog program.

odbora05. aprila 2007, Podgorica Drugi sastanak Zajedničkog program.

odbora10. maja 2007, Beograd Treći sastanak Zajedničkog program.

odbora

7

2. Mapa i opis prihvatljivih teritorijaPrihvatljive oblasti za ovaj program prekogranične sradnje uključuju 10,063 km2 sasrpske strane (11% ukupne teritorije) sa 604,626 stanovnika, i 9,369 km2 sa crnogorskestrane (68% ukupne teritorije), sa 270,161 stanovnika .

Ukupna površina prihvatljive oblasti je 19,432km2 sa ukupno 874,787 stanovnika.Ukupna granica između dvije zemlje proteže se na 249,5 km. Ova granica uglavnomprolazi kroz planinsku oblast, dok manji dio granice čini rijeka.

.Tabela 1: Mapa programske oblastiCrna Gora Srbija

Prihvatljive km2 Prihvatljive km2

PljevljaBijelo Polje

BeraneRožaje

PlavAndrijevica

KolašinMojkovacŽabljakPlužineŠavnikNikšić

1,346924717432486283897367445854553

2,065

ZlatiborskiRaški

6,1413,922

Ukupno 9,369 Ukupno 10,063Pridružene km2

PodgoricaDanilovgrad

Cetinje

1,441501910

Ukupnaprihvatljiva oblast 19,432 km

2

Ukupnapopulacija 874,787

Zelena granica 244.9 kmPlava granica 4.6 km

Ukupno granica 249.5 kmGraničnih prelaza 2 (6)

Izvor:1Statistička kancelarija R Srbije; Kancelarija za statistiku Crne Gore 2003

8

Prihvatljive oblasti u Srbiji su dva okruga, Raški i Zlatiborski, koji se sastoje od 15 opština. UCrnoj Gori programska oblast se sastoji od 12 prihvatljivih i tri pridružene opštine. U cilju ovogprekograničnog programa, situaciona, SWOT i statistička analiza su odrađene samo zaprihvatljive teritorije.

NUTS III klasifikacija još uvijek nije usvojena u Srbiji i Crnoj Gori. U Crnoj Gori ne postojiklasifikacija na regionalnom nivou. S toga, u cilju prekograničnog programa, postojećaklasifikacija je izabrana kako bi predstavila jednaku interpretaciju NUTS III klasifikacije.

3. Postojeća situacija u prihvatljivoj oblasti

3.1 IstorijaObije države su postojale u zajedničkoj državi od I svjetskog rata. Nakon prestanka SFRJformirale su Federativnu Republiku Jugoslaviju koja je postojala od 1992. do 2002. godine kadaje postignut sporazum o redefinisanju odnosa između dvije države. Uz podršku EU 2002 g.potpisana je Beogradska Povelja. Po osnovu ove Povelje novi Ustav je usvojen i uspostavljenaje Državna zajednica Srbije i Crne Gore.

Crna Gora je 21. maja održala referendum o nezavisnosti. Krajnji zvanični rezultati objavljeni 31.maja 2006. pokazali su da je 55,5 % glasača glasalo za crnogorsku nezavisnost. Kraj Državnezajednice došao je nakon formalne crnogorske deklaracije o nezavisnosti 3. jula 2006. (priznate8. juna 2006). Državna Skupština Srbije je 5. juna 2006. deklarisala Srbiju sukcesorom Državnezajednice.

Nakon odvajanja Crna Gora i Srbija su uspostavile otvorenu i dobrosusjedsku politiku.

3.2. DemografijaUkupan broj stanovnika u programskoj oblasti je 874, 787 od kojih je 604,626 stanovnika sastrane Srbije, i 270, 161 sa strane Crne Gore.

Glavne demografske karakteristike programske oblasti su sledeće: razrijeđena populacija postarosnoj dobi, naselja male površine, nekoliko gradova sa nedovoljno izgrađenom lokalnom iregionalnom ekonomijom. Srpska strana ove oblasti ima malu gustinu naseljenosti - 60stanovnika po km2, što je ispod prosjeka od 85 stanovnika po km2, dok u Crnoj Gori prosjekgustine naseljenosti iznosi čak i manje – 33 stanovnika/km2, što je ispod crnogorskog prosjekagustine naseljenosti, 45 stanovnika/km2.

7,498,001

620,145 604,626 270,161 874,787

0

2,000,000

4,000,000

6,000,000

8,000,000

Državljanin Prihvatljiva teritorija Ukupna prihvatljiva teritorija

Naseljenost

Srbija Crna Gora

9

Sa crnogorske strane granice došlo je do porasta broja stanovnika od 9,17% od 1991. god. (uskladu sa poslednjim cenzusom od 2002.god). Sa Srbijanske strane granice, a koja se odnosina prihvatljivu oblast, došlo je do smanjenja od 3,4%, po broju stanovnika za isti period.

Sa crnogorske strane prihvatljive oblasti stanovništvo je koncentrisano na urbane oblasti, jer suto glavni centri za rad. Izgleda da je stopa privrednog rasta pozitivna, jer je smrtnost u ovimoblastima niža nego stopa nataliteta, sa obje strane granice. U Crnoj Gori, stopa nataliteta jeveća nego stopa mortaliteta u opštinama od južnih i centralnih dijelova ovog regiona, dok suopštine sa negativnom stopom prirodnog rasta Žabljak, Plužine, Šavnik, Kolašin i Andrijevica –sjever. Negativna stopa rasta u ovim opštinama je rezultat unutrašnjih migracija nastalih shodnoboljim ekonomskim mogućnostima u južnim i centralnim dijelovima Crne Gore. U skladu sastarosnom strukturom podaci iz 2002. god pokazuju da u srbijanskom dijelu programske oblastistanovništvo je mlađe nego što je državni prosjek – posebno grupe između 0-14 godina je većanego državni prosjek. Ovakva starosna struktura, na srednjoročnoj osnovi može nadoknaditipotencijalno negativni uticaj shodno činjenici da je trenutni procenat aktivnog stanovništva neštomanji od državnog prosjeka.

3.3. Etničke manjine

Stanovništvo u prihvatljivoj oblasti uživa potpunu državnu jednakost u obje zemlje, s’ obzirom danjihovi Ustavi garantuju prava manjina.

Tabela 2: Etnički raspored u prihvatljivoj teritoriji

izvor:1Statistička kancelarija R Srbije; 2 Statistička kancelarija R Crne Gorr/Cenzus 2003

3.4. Geografski opis

Prihvatljiva oblast obuhvata jugozapadni dio Srbije, kao i sjeverne i centralne dijelove CrneGore. Sa srbijanske strane proteže se na oblast koja obuhvata 10,063 km2 i pokriva 11%ukupne teritorije Srbije. Sa Crnogorske strane proteže se na oblast od 9.369 km2 ili 68% odukupne teritorije Crne Gore. Ova oblast je pretežno planinskai podijeljena je po sredini jednimdijelom Dinarskih Alpa – planinski lanac koji povezuje Hrvatsku, BiH, Srbiju I Crnu Goru. Planineu ovom regionu čine neki od najneprohodnijih terena u Evropi, sa prosječnom visinom većom od2000 m. Oblast je bogata kanjonima, brzim planinskim rijekama i neprohodnim terenima.Zapadni dio ove oblasti je posebno zaštićena prirodna oblast.

Klima u prihvatljivoj oblasti varira, ali uglavnom sjeverni dio je karakterističan po kontinentalnojklimi sa hladnim zimama i toplim i vlažnim ljetima, sa raspoređenim kišnim periodima, dok je najugu prisutna više jadranska klima, sa toplim i suvim ljetima i jesenima i sa hladnim zimama.

Etničke grupe Srbi Crnogorci Bošnjaci MuslimaniAlbanc

iRom

iOstal

oPrihvatljiva teritorija-prosjek % % % % % % %

Srbija1 74.00 0.54 22.19 1.38 0.05 0.29 1.55Crna Gora2 42.55 32.32 14.70 3.64 2.12 N/A 4.67Prosjek programskeoblasti 58.27 16.43 18.44 2.51 1.08 N/A 3.11

10

Razlika je uslovljena blizinom Jadranskog mora, kao i izloženosti vjetrovima, koji uslovljavajuklimatske varijacije.

Srpska strana prihvatljive teritorije sadrži dva okruga, 15 opština i 797 naselja. Crnogorskastrana pokriva 12 opština u centralnoj i sjevernoj oblasti sa 747 naselja.

Glavni gradovi koji podpadaju pod prihvatljivu teritoriji su: Kraljevo, Užice, Novi Pazar, Prijepoje,Priboj, Požega i Sjenica sa srbijanske strane, dok su sa crnogorske strane to: Pljevlja, BijeloPolje, Nikšić i Berane.

3.5. InfrastrukturaInfrastruktura predstavlja važan preduslov za ekonomski i socijalni razvoj, jer obezbjeđujepristupačnost roba i ljudi.

Uopšte, transportna infrastruktura u ovoj oblasti je slabog kvaliteta. Potrebne su značajneinvesticije kako bi se garantovalo stalno snabdijevanje elekričnom energijom, kao i obnova imodernizacija vodenog i sanitarnog sistema.

3.5.1 Putna infrastrukturaU prihvatljivoj oblasti, postoji putna mreža koja se sastoji od nacionalnih, regionalnih i lokalnihputeva, ali dužina mreže sa obije strane granice je nedovoljna i kvalitet puta velikim dijelom jeloš.

Najveći dio putne mreže se sastoji od lokalnih puteva - u srbijanskom dijelu prihvatljive teritoriječak I do 70, 74 % dok samo 11,42 % puteva su nacionalni a 17, 83% su regionalnog karaktera.Većina ovih puteva nije u dobrom stanju.

U Crnoj Gori ne postoji zvanična statistika koja se bavi klasifikacijom puteva. Kako god, većinaputeva u Crnoj Gori su sa dvije trake. Na sjeveru, put Podgorica Kolašin koji prolazi kroz kanjonMorače u Srbiju svrstan je u najopasnije puteve u Evropi, posebno tokom zimskog perioda.Preliminarni radovi su otpočeli za zaobilaženje kanjona. Ovaj projekat je od strateške važnostiza Crnu Goru, jer ovaj koridor predstavlja slabost crnogorske putne mreže.

Dvije su glavne transpotrtne rute koje prolaze kroz prihvatljivu teritoriju:

1. Požega – Užice – Prijepolje - Bijelo Polje – Mojkovac – Kolašin - Podgorica2. Kraljevo – Raška - Novi Pazar – Rožaje – Berane – Andrijevica – Podgorica

Niti jedan auto put ne prolazi kroz prihvatljivu teritoriju. U Crnoj Gori postoje planovi za daljirazvoj putne mreže (npr. predložena ruta koja bi išla od grada Podgorice pa sve do Gusinja).

3.5.2 ŽeljeznicaNajznačajnija željeznica koja prolazi kroz prihvatljivu oblast je željeznica Beograd – Bar, a kojapovezuje Srbiju i Crnu Goru. Najznačajnije željezničke stanice unutar prihvatljive oblasti su:Kosjerić, Požega, Užice, Priboj, Prijepolje i Bijelo Polje. Skoro jedna trećina željeznice sacrnogorske strane prolazi kroz tunele ili kroz vijadukte i predstavlja jedinstvenu konstrukciju ovevrste u Evropi.

Pored ovih koridora, postoji i nekoliko manjih željezničkih veza koje prolaze kroz prihvatljivuoblast, kao što su Kraljevo – Raška - Peć kao i Kragujevac – Čačak - Požega. Međutim, većiniželjezničke infrastukture je potrebna obnova i modernizacija.Obje zemlje učestvuju u radu SEETO (Observatorijum jugoistočne Evrope za transport) a kojikoordinira razvoj ključne infrastrukturne mreže uključujući puteve, željeznicu i luke.

11

3.5.3 Granični prelaziDuž čitave granice postoje ukupno šest graničnih prelaza. Samo dva (Gostun i Jabuka) suprepoznati kao multi funkcionalni prelazi, dok su ostala četiri uglavnom namijenjena za putničkeprelaze.

3.5.4 AerodromiU ovom pograničnom prelazu ne postoje međunarodni aerodrumi. Najbliži aerodrom je uPodgorici, kao pridruženoj oblasti. Ovaj aerodrom predstavlja najvažniji međunarodni ulaz uCrnu Goru. Ipak, uzimajući u obzir konfiguraciju terena, bez obzira da li neko dolazi sabeogradskog aerodroma, podgoričkog aerodroma ili, kao alternative, tivatskog aerodroma (nacrnogorskom primorju); dubrovačkog (hrvatska obala) ili sarajevskog (BiH) aerodroma, potrebnoje minimum tri i po sata vožnje do ove oblasti.

Postoji inicijativa od strane Srbije za rekonstrukciju bivšeg vojnog aerodroma (Ponikve, Sjenica,Lađevci), u aerodrome za robu i putnike. Takođe postoje mali aerodromi sa crnogorske strane uBeranama, Žabljaku i Nikšiću, ali koji nemaju kapaciteta za veće avione. Ova vrsta investicijezahtijevaće značajna sredstva, i odvojeno od sportskog vazduhoplovstva, nije predviđeno da oviaerodromi imaju visokofrekfentnu (u smislu gustine sabraćaja) namjenu u bliskoj budućnosti.

3.5.5 Luke

Postoji jedna luka - luka Bar, koja se nalazi van prihvatljive oblasti. Ova luka je predstavljalajednu od dvije glavne teretne luke u bivšoj Jugoslaviji. Može da primi oko 5 miliona tona tovara, ipredstavlja luku za trajekte prema Bariju i Ankoni. Direktno je povezana sa željeznicom Bar –Beograd. Iako luka Bar nije u sastavu predložene prihvatljive teritorije, svakako značajnoolakšava pristup ljudi , roba i kapitala ka ovoj i iz ove oblasti.

3.5.6 TelekomunikacijeTelekomunikacijska mreža privatljive oblasti je uglavnom razvijena, iako još uvijek postojidržavni monopol nad fiksnim telefonskim linijama. Činjenica da u Crnoj Gori postoji 643,681(oktobra 2006) mobilni telefon je zapanjujuća (što predstavlja više od jedan mobilni telefon poglavi stanovnika) u poređenju sa evropskim nivoom. Usluge mobilne telefonije su obezbijeđeneod strane dva GSM operatera, u obije zemlje. Oba provajdera imaju državno pokriće, iobezbjeđuju napredne usluge.

Internet je široko rasprostranjen u prihvatljivoj teritoriji: 13 provajdera sa srpske strane granice i9 provajdera sa crnogorske strane. U Crnoj Gori postoji velik broj internet korisnika (preko 73,000 u 2006. g.) U Srbiji 46 % domaćinstava posjeduju kompjuter a 27% je redovan korisnikinterneta.

3.5.7 Vodosnabdijevanje, otpadna voda, grijanja, odlaganje otpadaUopšteno posmatrano, ova oblast ima u izobilju prirodnih izvora vode. Kako god, ne postojidobar sistem za tretman otpadnih voda, kao ni za upravljanje izvorima vode. Nadalje,vodosnabdijevanje i sistem otpadnih voda je značajno oslabio proteklih godina tako da je ostaobez sredstava za održavanje i poboljšanje.

Na strani srbijanske granice, 89% domaćinstava se snabdijeva sa čistom, pijaćom vodom krozpostojeću infrastrukturu za snabdijevanje vodom, dok na crnogorskoj strani shodno činjenici dasu domaćinstva smještena daleko od naselja, procenat domaćinstava koji su dio mreže zavodosnabdijevanje je zanemarljiv .

Tretman industrijskog i otpada od domaćinstava koji prolaze kroz prihvatljivu oblast je ispodprihvatljivog međunarodnog standarda. Opštinske deponije su pune, a u ruralnim oblastimanaročito ima mnoštvo „divljih“ otpada, odnosno lokacija na koje se ostavlja otpad a koje nijesu

12

namijenjene za te svrhe. Na srpskoj strani, pokrenuta je inicijativa da se uspostavi regionalnadeponija u Užice.

Na strani Srbije, osam opština posjeduje centralno oblasno grijanje, dok je samo jednauspostavila system grijanja na prirodnom gasu. Nekoliko opština su u procesu povezivanja sasistemom grijanja koji koristi prirodan gas. S druge strane, na strani Crne Gore, ne postojioblasno/daljinsko grijanje.

3.5.8 Energija, električna energijaEnergija i snabdijevanje električnom energijom relativno je dobro razvijeno sa obije stranegranice. Energija je glavni prioritet crnogorske Vlade, stoga je Hidroelektrana Perućicamodernizovana (investicije vrijedne 3,6 miliona), sa potencijalom da čitavoj zemlji obezbijedineprekidno snabdijevanje strujom, time smanjujući zavisnost od inostranih dobavljača. PoredHidroelektrane Perućica, sledeća hidro postrojenja se nalaze u crnogorskom dijelu prihvatljiveteritorije: termoelektrana Pljevlja, hidroelektrana Piva i brojne manje hidroelektrane.U srpskom dijelu prihvatljive oblasti, proizvodnja struje je dominantna karakteristika lokalneekonomije, sa kompleksom Drinsko Limske elektrane, u Zlatiborskom okrugu, a na rijekamaDrina, Lim i Zapadna Morava ( hidroelektrana Bajina Basta, hidroelektrana Uvac, hidroelektranaPotpec, hidroelektrana Kokin brod, hidroelektrana Bistrica, hidroelektrana Zvornik,hidroelektrana Ovčar banja i hidroelektrana Međuvršje). Drinsko Limske elektrane posjedujuraspoloživ kapacitet od 1, 083 MW koji proizvodi 13% ukupnog električnog potencijala Srbije.Kakogod, postoje značajne razlike u pristupu neprekidnom snabdijevanju energijom - izmeđugradova i ruralnih područja.

3.6 EkonomijaSveobuhvatan ekonomski razvoj - aktivnosti u prihvatljivim oblastima je relativno nizak upoređenju sa nacionalnim prosjekom. Prosječni BDP po glavi stanovnika na srbijanskoj straniprihvatljive oblasti je 1,720 € (nacionalni prosjek 4, 000€ u 2006 g. ) dok na crnogorskoj straniBDP iznosi 1, 294€ ( nacionalni prosjek 2, 521 €)

U obje zemlje, privatizacija i/ili restruktuiranje preduzeća koja su u državnom vlasništvu skoro jezavršena. Podjeljeno zemljišno vlasništvo, slab sistem registracije zemljišta i neriješena pitanjavlasništva zajedno sa tržištem rada „na crno“, predstavljaju prepreku u privlačenju jačihinvesticija. Novo zakonodavstvo koje datira od nedavno, a koje se odnosi na vlasništvozemljišta kao i pitanja vlasništva uvedeno je u obje zemlje.

Direktne strane investicije igraju značajnu ulogu u rekonstrukciji i jačanju ekonomije u objezemlje. U crnogorskoj ekonomiji ovo pitanje se odnosi na obalu i Podgoricu, koje su izvanprihvatljive oblasti. Takođe, vrlo mali dio inostranog kapitala namjenjenog Srbiji je investiran usrbijanski dio prihvatljive oblasti.

3.6.1 BDPIako je teško naći pouzdane podatke za prihvatljivu oblast, jasno je po osnovu postojećihpodataka da su prosjek BDP i prihoda po glavi stanovnika manji u prihvatljivoj teritoriji nasrbijanskoj strani, u odnosu na nacionalni prosjek. Raški okrug – jedan od okruga u prihvatljivojoblasti, je predposlednji u rangiranju srpskih okruga u odnosu na nacionalni prihod. Uopšteno,postoje velike razlike između različitih okruga po svim ekonomskim pokazateljima.

Po apsolutnim vrijednostima, dva prihvatljiva srbijanska okruga doprinose samo sa 4,7 % odukupnog nacionalnog prihoda.

Tabela 3: BDP u poređenju sa EU i nacionalnim index-omPodručje Regionalni BDP Regionalni BDP Regionalni BDP

13

po glavi (EURO) index Zemlja =100 indexEU (27)=100

Prihvatljive oblasti uSrbiji (prosjek)

1,720 43.00 7.99

Srbijanski nacionalninivo (prosjek)

4,000 100 18.60

Prihvatljive oblasti uCrnoj Gori (prosjek)

1.591,80 63.14 7.40

Cnogorski nacionalninivo (prosjek)

2,521 100 11.72

Prihvatljive oblastiprosjek

1,655.9 - 7.69

Izvor: 1Statistička kancelarija R Srbije; 2 Statistička kancelarija Crne Gore; EU27 =21,503

Na crnogorskoj strani prihvatljive oblasti, lokalni ekonomski razvoj je ispod nacionalnog nivoa,iako je sveobuhvatna situacija nešto drugačija u odnosu na srbijansku stranu granice (budući dasu statističke jedinice u CG manje ovo može biti jedan od razloga različitosti). Veća stopa BDP-a u crnogorskim opštinama Plužine a Pljevlja, je ostvarena zahvaljujući prisustvu hidroelektranei termoelektrane, koje imaju veliki udio u BDP-u sa jedne strane, i mali broj stanovnika s drugestrane. Važno je istaći da postoji velika razlika u nivou prihoda po sektorima (npr. Na čitavojprihvatljivoj teritoriji, čak do 20% poljoprivrednh domaćinstava proizvodi mjesečni prihod odčitavih 100€ - ovaj procenat je veći u planinskim područjima.

3.6.2 Poljoprivreda i ruralni razvojU prihvatljivim oblastima sa obije strane granice postoji obradiva površina i tradicionalnapoljoprivredna proizvodnja. Međutim, veliki dio zemljišta sastoji se od pašnjaka i livada koji seuglavnom koriste za ishranu životinja. Poljoprivredna domaćinstva su relativno mala, u Srbija 4h u prosjeku, proizvodnja nije velikog obima niti je industrijalizovana. Krompir, voće, šljive,jabuke, šumsko voće, povrće i stočna hrana, se uglavnom uzgajaju na ovom području

Kad je stoka u pitanju, ovce i koze su predominantne u prihvatljivoj oblasti sa obije stranegranice. Postoje manje razlike u oba područja: uzgajanje stoke čini veći procenat u Crnoj Gori,dok je na srbijanskoj strani granice uzgajanje ovaca i svinja predominantno. Uzgajanje peradi jerelativno neznatno na obije strane.

3.6.3 IndustrijaIndustrijska proizvodnja u prihvatljivoj oblasti je skoncentrisana u nekoliko većih gradova, kaošto su Kraljevo, Novi Pazar, Užice i Nikšić. Glavni ekonomski centri su: Prijepolje (Srbija),populacija 46,500, sa tekstilnom, hemijskom i drvnom industijom; Novi Pazar (Srbija), populacija80,000, značani proizvođač tekstila, posebno jeans-a; Bijelo Polje (Crna Gora), populacija,50,000, značajan poljoprivredni centar u ovoj oblasti.

Postoji kako laka tako i teška industrijska proizvodnja ali nivo ukupne proizvodnje je nizak. Uisto vrijeme karakteristike ove oblasti čine slabe investicije (i aktuelnei potencijalne investicioneosnove), niska stopa izvoza, niska radna produktivnost, nedostatak inovacija, nedostatakkoherentnih sveobuhvatnih strategija između lokalnih vlasti i proizvodnih jedinica, nedostatakkomunikacije i saradnje između industrija, nizak nivo upravljačkih i poslovnih know-how, kao ikoncentracija proizvodnje u urbanim centrima.

14

Posebno u ruralnim oblastima, postoji laka industrijska proizvodnja u sektorima kao što sušumarstvo (drvna proizvodnja, namještaj), tekstil (krzno i koža), poljoprivredna laka industrija(mlinovi za žito, peciva, pivo i voćna proizvodnja).

Industrija koja podrazumjeva proizvodnju na veliko je koncentrisana na pomenutim urbanimcentrima – i uglavnom se sastoji od tekstilne proizvodnje, proizvodnje bakra i aluminijuma,drveta, građevinske industrije, poljoprivrednih proizvoda, proizvodnje voća i mlijeka),snabdijevanje električnom energijom i rudarstvom.

Relativno mali broj preduzeća koji proizvode na veliko u oblasti zapošljavaju u isto vrijeme velikidio radne snage – kao na primjer, urbani centar u Užicama zapošljava 1/3 radne snage naprihvatljivoj teritoriji.

Pozitivna karakteristika industrijske proizvodnje u ovoj oblasti je da se većinom bazira napostojećim izvorima i integrisanim lancima proizvodnje, od kojih su dobijanje i topljenje rudanajznačajniji. Postojeći izvori mogu biti osnova za dalji razvoj i razvijeniju industrijskuproizvodnju.

3.6.4 Sektor malih i srednjih preduzeca (MSP)Mala i srednja preduzeća su obično manje kapitalno intezivna u odnosu na preduzeća kojaproizvode na veliko i više su orijentisana ka potrošaču. Stoga, ova preduzeća su podobna zaregion, budući da otvaraju nova radna mjesta, promovišu različitost ekonomske aktivnosti,podržavaju održivi razvoj i doprinose izvozu i trgovini.

U proteklih nekoliko godina, broj malih i srednjih preduzeća (MSP-) sa obje strane granice jeporastao premda nedovoljno da doprinese sveobuhvatnom ekonomskom razvoju u prihvatljivojoblasti. U poslijednje vrijeme u Crnoj Gori broj MSP-a u nekim od opština je u padu. Privatni iuslužni sektori su shodno tome i dalje nerazvijeni u prihvatljivoj oblasti.

Relativan značaj MSP sektora je porastao. Značajan indikator preduzetničke aktivnosti u MSPsektoru (zanatstvo, saradnja i MSP) je zgusnutost preduzeća, koja se mjeri brojem preduzećapo glavi.

U 2005. godini, broj preduzeća u Srbiji je iznosio 31,8 po 1000 stanovnika. S druge strane, uRaškoj oblasti ova brojka je 36,3 i 32,7 u Zlatiborskom okrugu. Prosjek preduzeća u srpskomdjelu prihvatljive oblasti je 34,4 što pokazuje da su preduzetničke aktivnosti u ovoj oblasti znatnoveće u odnosu na nacionalni prosjek.

Na crnogorskom dijelu prihvatljive teritorije, broj MSP-a je 3692 što predstavlja 27,56%registrovanih malih i srednjih preduzeća u Crnoj Gori. Većina MSP-a su locirani u Nikšiću,Bijelom Polju i Pljevljima sa crnogorske strane, dok su sa srbijanske strane granice MSPskoncentrisana u Užicama, Novom Pazaru i Prijepolju.

15

Tabela 4: Broj MSP i zaposlenost u MSP u Programskoj Oblasti.

Područje Broj MSP Ukupan brojzaposlenihProcenat

zaposlenostiSrbijanska prihvatljivateritorijau prosjeku

3.956 141.505 6.83%

Srbijanski nacionalni nivo 68.691 2.068.967 100 %Crnogorska prihvatljivateritorija prosjek

3.692 67.253 39.25%

Crnogorski nacionalni nivo 13.393 171.325 100 %Programska oblastprosjek

7.648 208.758 -

Izvor: 1Statističkal kancelarija R Srbije; 2 Statistička kancelarija Crne Gore;

Uprkos pozitivnom trendu razvoja malih i srednjih preduzeća, većina preduzeća u regionu sumalog obima, u većini slučajeva okarakterisani kao porodični biznis, pružajući male mogućnostiza pronalaženje posla. Uopšte gledano , preduzeća nijesu dobro organizovana ne pratećimodernu tehnologiju kao ni upravljačke tehnike. Ovakva vrsta biznisa uključuje male investicijebez pretjerane dugoročne održivosti. Pored toga, preduzeća koja se ne bave poljoprivrednimaktivnostima imaju poteškoća sa lošom infrastrukturom, nedostatkom električne energije (sacrnogorske strane granice) i visokim operativnim troškovima.

Strukture koje podržavaju MSP, kao što su poslovni inkubatori, poslovne asocijacije, Privrednakomora, odnosi između institucija koje se bave istraživanjem, ekonomske slobodne zone,značajne su za rast MSP. Takođe, unaprijeđene strukture za podršku, kao što su tehnološkiparkovi, institucije za istraživanje i razvoj a koje podrazumijevaju i inovativne aktivnosti, mogubiti značajne za MSP, ali ne u kratkoročnom roku u prihvatljivim oblastima. Inovacije, u smisluolakšavanja manjim preduzećima da proslijeđuju ideje i dobiju motivaciju da otpočnu posao, suneophodne. U tom smislu su i neophodne. Postoje poslovne isntitucije koje su uspostavljeneradi pružanje podrške, sa obije strane prihvatljive teritorije. Međutim, uslovi i strukture podrškemalim i srednjim preduzećima sa stvarnim impaktom na BDP su nedovoljne.

Preduzetničke aktivnosti i razvoj privatnog sektora u Crnoj Gori je Vladin prioritet i uglavnom jepodržan kroz različite institucije, kao sto je Montenegro Biznis Alijansa, Direkcija za razvoj malihi srednjih preduzeća, Centar za preduzetništvo i ekonomski razvoj, Institut za strateške studije iprognoze, Euro info korespodentni centar, Centar za istraživanja i analize. Ove institucije susmjestene u Podgorici. U Srbiji postoji mreža institucija koje podržavaju MSP: LED kancelarije,Regionalna privredna komora u Kraljevu i Užicu, Regionalnni centar za razvoj MSP, Kancelarijau Kraljevu, Sandžačka agencija za ekonomski razvoj (Novi Pazar), kao i nekoliko centara zapodršku MSP-u – posebno u Užicu, sa podkancelarijama u Kosjeriću, Priboju I Prijepolju.

Poslovne oblasti u prihvatljivoj teritoriji, u kojima funkcionišu velika državna preduzeća, većinomsu starog tipa, dok moderne industrijske zone su uspostavljene u nekoliko gradova sasrbijanske strane granice (Užice i Prijepolje).

3.6.5. Usluge

Osim turizma usluge u ovom trenutku statistički ne podrazumijevaju odvojene sektore srbijanskei crnogorske ekonomije – brojke su obično uključene u druge sektore.

16

Različite usluge kao što su administrativne, bankarske, obrazovne, društvene, kao i one koje seodnose na zdravlje uglavnom su dostupne u urbanim oblastima, dok razvoj ovih sektora ururalnim oblastima stagnira. Administrativne usluge odnose se na zakonski definisaneadministrativne jedinice, npr. opštine, gradove i okruge, a time su i locirane unutar njih.

Obje zemlje prepoznaju da razvoj uslužnog sektora može značajno doprinijeti ekonomskomrazvoju, otvaranju novih radnih mjesta i postojećim industrijama i biznisu.

3.6.6. Regionalni I lokalni razvoj

Uopšteno, za obje zemlje karakteristično je disbalansiran regionalni razvoj, sa manjom stopomrazvoja u prihvatljivoj oblasti. Postoje velike razlike između urbanih i ruralnih oblasti, izmeđurazličitih geografskih lokacija, kao i između centara i periferija. Ovo se posebno odnosi na Srbijukoja je velika zemlja; prihvatljiva oblast je periferija u poređenju sa centrom, kao što je Beograd,a time se rangira vrlo nisko u smislu ekonomskih pokazatelja, u poređenju sa većinom regionaSrbije. Takođe, u Crnoj Gori sjeverne opštine u prihvatljivoj oblasti se smatraju manje razvijenimu odnosu na centar kao što je Podgorica, kao i u odnosu na opštine koje se nalaze naJadranskom primorju.

Tradicionalno ne postoji vertikalna saradnja između opština, ali skorijeg datuma novi zakoni suomogućili u Srbiji da opštine sarađuju kroz granične oblasti. U Crnoj Gori opštine su mnogo višezavisne od Vlade i sarađuju samo na nezvaničnoj osnovi. Svakako, Zajednica opština u CrnojGori postoji sa ključnom ulogom da olakša inicijative koje se tiču regionalnog razvoja.

Planovi regionalnog razvoja ne postoje za prihvatljive oblasti. Postoje lokalni planovi za razvoj(LED) osmišljeni i odobreni u pet od 15 opština u pograničnoj oblasti na srbijanskoj stranigranice. Nadalje, LED postoji kao nacrt u dvije opštine. Svi razvijeni lokalni planovi za razvojdefinišu poloprivredu, proizvodnju hrane i turizam kao prioritete.

Razvoj lokalne uprave se očekuje da bude prioritet za srpsku Vladu u predstojećim godinama, aveliki projekat tehničke podrške je nedavno bio na tenderu, a koji se fokusira na lokalnu vlast ifiskalnu decentralizaciju. Ovaj projekat će najvjerovatnije imati uticaj na situaciju u lokalnimvlastima u Srbiji, a takođe će naglasiti neophodnost ekonomske saradnje između opštinaposebno u područjima koja zaostaju u ekonomskom razvoju

Očekuje se da će veća sredstva u srednjoročnom i dugoročnom periodu biti raspoloživaprihvatljivim oblastima - sa obije strane granice - da bi se uklonio dizbalans ekonomskograzvoja. Očekuje se da će glavni problem po ovom pitanju biti kapacitet lokalnih učesnika u ciljurazvijanja i usaglašavanja u vezi sa projektnim idejama, relevantnim za finansiranje, kako bi sepovezali sa postojećim strateškom operativnim planovima, i kako bi se na kraju implementiraliprojekti budući da u ovom trenutku ne postoje relevantna iskustva za ovu vrstu aktivnosti.

Postoji nekoliko Agencija, nevladinih organizacija (NVO) i inicijativa zajednica na prihvatljivojteritoriji, koje su ili koje će postati važno sredstvo za stimulisanje ekonomskog i socijalnog rasta.Osim ovih, institucije koje su već pomenute u odjeljku o MSP, su uključene u aktivnostiregionalnog razvoja a postoje inicijative da neke od njih postanu Regionalne Agencije zarazvoj.

3.6.7 TurizamPrihvatljiva oblast posjeduje mnogo prirodnih resursa, kao što su velike šume, skijaški centri iveliki broj SPA centara. Ovo ih čini jednom od najznačajnih turističkih područja Srbije, kao ivažno kontinentalno turističko područje Crnoj Gore - iako Crna Gora ima razvijeniju industrijuturizma, fokusiranu na Jadransku obalu.

17

U ovom trenutku, značaj ove oblasti kao turističke destinacije nije u potpunosti iskorištena –samo 9% od ukupnog broja turista posjećuje Crnu Goru u prihvatljivoj oblasti. Sa srbijanskestrane brojke pokazuju da broj turista koji posjećuje dio koji se odnosi na prihvatljivu oblast i kojiostaje da prenoći, je nešto veći od nacionalnog prosjeka, ali svakako još uvijek nizak.

Tabela 5: Broj posjetilaca I noćenja po zemlji /opštini

Zemlja Posjetioci Noćenja Noćenja postanovnikuSrbijanska prihvatljivapodručja1

439.138 1.964.410 3.24

Srbijanski nacionalninivo1

1,971.683 6,642.623 2.95

Crnogorska prihvatljivapodručja2

39.746 102.648 0.38

Crnogorski nacionalninivo2

820 457 5 211 847 8.40

Programska oblast 478.884 2.067.058 2.36. Izvor: 1Statističkal kancelarija R Srbije ( godišnje statističke knjige opština R Srbije2006; 2 Statistička kancelarija Crne Gore ( godišnje statističke knjige opština Crne Gore2006);

Ova oblast ima veliki turistički potencijal i predstavlja glavnu turističku oblast u Srbiji sa centimakao što su planine: Zlatibor, Kopaonik, Tara, Zlatar, Goc, Golija; spa centri: Vrnjacka Banja,Mataruska Banja, Bogutovacka Banja, Novopazarska Banja, Pribojska Banja; rijeke: Drina, Lim,Uvac; jezera: Perucac, Zlatar, Potpec, Radonja, Zaovine, Ribnica, i istorijski i kulturni spomenici:Studenica, Žica, Stari Ras, Sopoćani, Raca, itd.

Pored "tradicionalnog" – posebno zimskog turizma, sjeverne oblasti Zlatibora su dobro razvijenesa etno turističkom industrijom ali takođe medicinsko rekreativnim turizmom sakardiovaskularnim tretmanima, kao i tretmanima koje se odnose na bolesti krvi, itd.

Glavni turistički centri sa crnogorske strane granice su Kolašin, Žabljak, Mojkovac i Plav.Kolašin je turistički centar tokom čitave godine zahvaljujući povoljnim klimatskim uslovima. Odposebnog interesa za turiste je Biogradsko Jezeko, koje je locirano u Nacionalnom Parku“Biogradska Gora”, jedna od tri najočuvanije netaknute šume u citavoj Evropi. Takođe Žabljak iMojkovac predstavljaju atraktivnu turističku destinaciju u ovom regionu. Mojkovac je smještenizmeđu planina Bjelasica i Sinjajevina. Žabljak je, osim po zimskom turizmu, poznat i poprirodnoj ljepoti i stoga privlači velik broj posjetilaca i tokom ljeta.

Glavni nedostatak ovog područja kao turističke destinacije je neadekvatna infrastruktura:pristupačnost vozovima, autobusima i putevima, adekvatna i moderna hotelska usluga,nedostatak radne snage sa odgovarajućim kvalifikacijama za moderni turizam, (menadžment imarketing), turističke aktivnosti koje se odvijaju tokom čitave godine (ove oblasti su uglavnomrazvijene za zimski turizam), nedostatak informacija i nedovoljno razvijena svijest o ovompodručju kao turističkom.

Moderni turisti danas, koji se fokusiraju na alternativne destinacije i aktivnosti, mogu imati za ciljda posjete jedinstvene oblasti i netaknutu ljepotu. Poseban fokus na prirodne resurse, pogodnuklimu i ekološke uslove, istorijsku različitost i bogatu kulturnu baštinu treba predstavljati glavnu

18

šansu za prihvatljive oblasti. Ove prednosti otvaraju mogućnost za dalji razvoj različitih vrstaturizma u okviru ovih područja i to: ekološki i kulturni turizam, planiski i ruralni turizam,zdravstveni i rekreativni turizam, ekskurzije, lov i ribarstvo.

3.7 Ljudski resursi

3.7.1 Obuka, Istraživanje I Razvoj

Institucije za osnovno i srednje obrazovanje postoje s obje strane granice. Smatra se da jestandard za osnovno obrazovanje (metode podučavanja, prostorije) na istom nivou kao inacionalni standard, dok je srednjoškolska specijalizovana obuka na nižem nivou, i imazastarjele prostorije, shodno nedostatku investicija ’90-tih godina.

Nepostoje kompletno opremljeni univerziteti u ovom području, ali postoje objekti s obje stranegranice.

Polazeći od sve većeg značaja tehnologije i znanja koje se odnosi na ekonomiju, nivoiedukativnih kapaciteta su značajni za razvoj ne samo nacionalne već i lokalne i regionalneekonomije. Veza između edukativnih nivoa (posebno univerzitetsko obrazovanje) sa jednestrane, i tržište rada i ekonomskog razvoja sa druge, opisana je kao vrlo značajna.

Tabela 6: Edukativni nivo u prihvatljivoj oblasti

Izvor: 1Statistička kancelarija R Srbije ( godišnje statističke knjige opština R Srbije2006; 2 Statistička kancelarija Crne Gore ( godišnje statističke knjige opština Crne Gore2006);

Tabela 6 pokazuje da je nivo obrazovanja populacije u prihvatljivoj oblasti niži od nacionalnognivoa u obje zemlje. U poređenju sa srbijanskim prosjekom obrazovne strukture, okruzi Raška iZlatibor zaostaju u smislu pohađanja škole: brojke pokazuju da pola od ukupnog brojastanovnika u obje zemlje su bez osnovnog obrazovanja ili da samo imaju osnovno obrazovanje(59,92%). U poređenju sa srbijanskim prosjekom, brojka pokazuje da je 24,02% znatno nižiindikator, a samim tim da se stvaraju problemi koji se tiču pohađanja škola već na nivouosnovnog obrazovanja.U Crnoj Gori, ove brojke su mnogo bliže nacionalnom nivou ali još uvijek pokazuju problem kojise odnosi na pohađanje nastave. Ova oblast je rijetko naseljena, a gradovi i sela su raštrkani na

Osnovno ili nižeobrazovanje

Srednje Univerzitet, MR,DR

Srbijanskaprihvatljiva oblast1 52.92 % 39.18 % 7.84 %

Srbijanski nacionalninivo1 24.02 % 41.07 % 11.02 %

Crnogorskaprihvatljiva oblast2 48.86 % 43.15 % 7.99 %

Crnogorskinacionalni nivo2 42 % 46,99% 11.01%

Programska oblastprosjek 50.89% 41.16 % 7.91 %

19

široku planinsku oblast – udaljenost i poteškoće pristupu samim školama mogu doprinijetirazličitostima između nacionalnog prosjeka na regionalnim nivoima za pohađannje u osnovnimškolama, a koje su smještene u prihvatljivim oblastima.Na srednjoškolskom nivou, brojke su poravnane - procenat ljudi sa srednjoškolskimobrazovanjem na prihvatljivoj oblasti uglavnom je jednak nacionalnom prosjeku. Takođe, ovo jeslučaj i po pitanju visokog obrazovanja sa obije strane granice. Ne postoje razlike između dvijegranične strane.

3.7.2 Tržište rada (zaposlenost i nezaposlenost)Prelazak na tržišnu ekonomiju, zatvaranje preduzeća koja su u državnom vlasništvu, uopštenonizak nivo obrazovanja, kao i konflikti – ratna dešavanja tokom 90-tih godin doveli su do visokestope nezaposlenosti kao i migracije radne snage iz ovih područja, ka urbanim centrima iinostranstvu.U Srbiji, stopa nezaposlenosti iznosi 28%. Stopa nezaposlenosti iznad 30 % u obije zemlje naprihvatljivoj teritoriji jasno pokazuje da je stopa nezaposlenosti veća od nacionalnog prosjekakoji je već sam po sebi visok. Takođe, i broj nezaposlenih lica sa višim obrazovanjem je veći odsrbijanskog prosjeka. S druge strane, procenat zaposlenosti u različitim sektorima uglavnomprati srbijanski procenat.Sa crnogorske stranice prosječna stopa nezaposlenosti je 15,45 % i malo je veća odcrnogorskog prosjeka koji iznosi 15,05 % a skladu sa cenzusom iz 2003. Nivo zaposlenosti jeoko 75 % od nacionalnog nivoa. Posmatrajući nezaposlenost po nivou obrazovanja segmentpopulacije na crnogorskoj prihvatljivoj teritoriji sa srednjoškolskim obrazovanjem ima najvećiprocenat nezaposlenosti (69%). U poređenju sa grupama koje se odnose na starosnu dob,grupe koje imaju 24- 29 g starosti nosi najveći procenat nezaposlenosti, 63%.Prema podacima Zavoda za zapošljavanje Crne Gore tokom protekle godine većina nerezidentne radne snage je bila angažovana iz Srbije (oko 51 %). Ove osobe su uglavnomzaposlene u Podgorici, koje je jedna od pridruženih oblasti.Jedan od bitnih razloga visoke nezaposlenosti je zavisnost od poljoprivrede, poljoprivredneproizvodnje, kao i tradicionalne ručne radinosti na srbijanskoj strani granice.

Tabela 10: zapošljavanje I nezaposlenost u programskim područjimaSRBIJA Ukupan broj

zaposlenihStopa

nezaposlenostiStopa

zaposlenostiSrbijanska prihvatljivateritoria1

141.505 33.25 % 23.4 %

Srbijanski nacionalninivo1

2.068.967 28.00 % 27.6 %

Crnogornska prihvatljivateritorija2

67.253 15.45 % 62.39 %

Crnogorski nacionalninivo2

171 325 15.45 % -

Programsko prodručjeUkupno

208,758 - -

. Izvor: 1Statističkal kancelarija R Srbije ( godišnje statističke knjige opština R Srbije 2006; 2Statistička kancelarija Crne Gore ( godišnje statističke knjige opština Crne Gore 2006);

3.8 Životna sredina i prirodaNajveći dio prihvatljive oblasti je poznat po dobro očuvanoj prirodnoj sredini sa niskim nivomzagađenosti. Sa druge strane ovo područje ima nekoliko kritičnih tačaka zagađenosti, a kojepredstavljaju ozbiljan problem.

20

Najveći dio granice sastoji se od planina koji se nedovoljno naseljene sa slabom transportnominfrastrukturom i relativno slabo razvijenom industrijom i turizmom. Ova oblast je prema tomerelativno netaknuta, sa gustim šumama, livadama/ poljima i parkovima.

U Zlatiborskom okrugu, planina Zlatibor pokriva 300 km2 na visini od oko 1000 m sa najvećimvrhom od 1496 m. Tara, najveći srbijanski nacionalni park pokriva 220 km2 i prekriven jegustim, izuzetno očuvanim šumama: jela, smreka, bukovina, četinara, a koje se smatraju jednimod najočuvanijih u Evropi.

Na crnogorskoj strani prihvatljive teritorije, postoje četiri nacionalna parka (Biogradska Gora,Durmitor, Skadarsko jezero i Lovćen). Nacionalni Park Durmitor je pod zaštitom UNESCO-a.Žabljak se nalazi na 1456 m nadmorske visine, što ga čini gradom, koji leži na najvećojnadmorskoj visini na Balkanu, a okružen je sa 23 vrha koji dosežu preko 2300 m.

Crnogorska prirodna bogatstva su uglavnom dobro očuvana, ali postoje određene lokacije kojesu zagađene. Crna Gora je nedavno osnovala Agenciju za zaštitu životne sredine, štopredstavlja korak naprijed ka boljem očuvanju i zaštiti prirodnih bogatstava. Još uvijek,nedostatak sistematski prikupljenih podataka koji se odnose na kvalitet vazduha, vode izemljišta predstavllja problem za Crnu Goru.

Planinske rijeke imaju duboke kanjone kao što je kanjon rijeke Tare koji je ujedno i najdubljikanjon u Crnoj Gori, ali i Evropi, sa 78 km dužine i 1 300 m dubine. Na rijeci Piva postojihidroelektrana. Postoji oko 40 prirodnih i 7 vještačkih jezera u pomenutoj prihvatljivoj oblasti.Termoelektrana u Pljevljima ne koristi filtere, tako da TSP (trisodium phosphate) uzrukujeznačajno zagađenje vazduha. Fabrika boksita u Nikšiću radi bez filtera. Rudnici uglja uPljevljima i Beranama i ruda crvenog boksita u Nikšiću uzrokuju otpad stvaraju problem sapodzemnim vodama.

3.9 KulturaPrihvatljiva oblast između Crne Gore i Srbije obilježena je kao oblast u kojoj žive pripadniciraznih vjeroispovijesti, tradicija, kultura, a time predstavlja jednu od najraznovrsnijih kulturnihoblasti u Evropi. Ova oblast je etnički izmiješana (Srbi, Crnogorci, Bošnjaci i Albanci), ali u istovrijeme je i blisko povezana kroz istoriju, shodno sličnostima administrativnog i političkogsistema – prekogranični odnosi su stoga intenzivniji, a kulturna jednakost veća nego u većinidrugih granica bivše Jugoslavije. U ovom regionu ne postoje jezičke barijere.

3.10 Rezime koji ukazuje na indikatore praznina, nejednakosti i potencijalnograzvojaGlavna odlika prihvatljivog područja jeste da su glavni ekonomski centri locirani na izvjesnojudaljenosti od aktuelnih graničnih prelaza koji su uglavnom ruralni, planinski I rijetko naseljeni.Postoje slični negativni demografski trendovi, kao što su smanjenje starosne dobi populacije,migracije ka drugim oblastima kao i zavisnost u velikom dijelu od poljoprivrede, šumarstva iminerala. Sve ovo predstavlja ekonomiju niskih prihoda, uključujući i nizak životni standard.Kao novonastala zemlja Zapadne Evrope, Crna Gora je u prelaznom periodu, ali je bez obzirana to naznačila potrebu da otpočne aktivnosti kako bi preobratila ovaj negativan trend. Ovaoblast je obdarena sa mnogo prirodnih resursa, tako da je njihova bolja upotreba u smislupostizanja pozitivnog rasta naznačena.Značajne prekogranične mogućnosti mogu se naći u ekonomskom i socijalnom razvoju uprihvatljivih oblasti, fokusirajući se na neke od sledećih aspekata:ü Obezbjeđenje visog nivoa pristupačnosti ljudi i dobara - posebno, zajedničkog planiranja

ove pristupnosti;ü Povećanje mogućnosti za uključenje posebne grupe kao što su etničke manjine, ali

takođe i ljudi sa određenim nedostacima kao i djece sa problemima u razvoju, itd.

21

ü Poboljšanje obostranog povjerenja, uspostavljanjem odnosa baziranim na zajedničkojtradiciji, kulturi i jeziku, kao i istoriji.

ü Obezbjeđenje podrške kada su u pitanju alternativni načini proizvodnje kao i jačanjetradicionalnih proizvodnih metoda, a posebno poljoprivrede -koji omogućava markiranje(branding) lokalnih i tradicionalnih proizvoda u poljoprivredi, za turiste u ovoj oblasti.

ü Podrška razvoju lokalnih trendova- u manjem obimu, - povećavanjem broja MSP uoblasti stvaranjem vidljive i kvalitetne podrške strukturama, a u okviru adekvatnih uslovaza MSP u toj oblasti.

ü Stvaranje održivog turističkog sektora, baziranog na alternativnim turističkimmogućnostima (ne-masovni turizam), uzimajući u obzir jedinstvene karakteristike oveoblasti.

ü Obezbjeđenje prirodnih resursa ove oblasti, koji bi ostali uglavnom netaknuti ubudućnosti kao i očuvanje statusa jedinstvene ljepote u Evropi, kroz zaštitu prirodnesredine što bi u isto vrijme, stvaralo više mogućnosti za pronalaženje posla u ovojoblasti.

Potencijalne aktivnosti mogu biti otpočete kako bi podržale prioritete kao što su nacionalniprirodni parkovi, putna signalizacija, ljudi-ljudima projekti na lokalnom nivou, itd. Za početak,trebalo bi se raditi na manjim projektima, kojima je lakše upravljati. Obuka ljudi, njihovapriprema za implementaciju projekata, biće neophodna.

Cross-border Programme

Page 22 of 49

3.11 SWOT Analiza prihvatljivih oblasti

Prednosti Mane

Tran

spor

t Iin

fras

truk

tura

· Postojanje osnovne putne I željezničke mreže;· Željeznička veza između luke Bar I Beograda prolazi kroz prihvatljive

oblasti sa obije strane granice;· Osnovna infrastruktura za skijanje i druge turističke infrastrukture

postoje u prihvatljivoj oblasti;

· Nedostatak autoputa kroz ovu oblast sa većinom puteva Iželjeznicam kojima je potrebna urgentna opravka Imodernizacija;

· Neadekvatna, slabo održavana lokalna I regionalna putnamreža;

Prednosti Mane· Istorijske I kulturne veze, ne postojanje jezičkih barijera stvaraju

solidnu osnovu za kulturnu I prekograničnu saradnju ;· Lako dostižni granični prelazi mogu olakšati efektivnu prekograničnu

saradnju među stanovništvom;· Stanovništvo je motivisano da smanji nepovoljne uticaje na

ekonomsku nerazvijenost/ dizbalansiran ekonomski razvoj;· Saradnj između već postojećih institucija u pograničnom dijelu.

· Nepovoljan demografski trend sa obije strane granice;· Nepovoljan životni standard povećanje starosne dobi

stanovništva;· Ekonomska migracija sa obije strane granice ka urbanism

centrima;· (E)migracija uskraćuje oblast stanovništvom koje je

obazovanoo- sposobno za stvaranje porodice;Mogućnosti Prijetnje

Stan

ovni

štvo

/Kul

tura

/Dru

štvo

· Stvaranje pozitivnog regionalnog imidža će ohrabriti ekonomiju Idruštvene programme kako bi privukli mlađu populaciju u ove oblasti;

· Multi etničko stanovništvo ima potencijal za intezivnu promocijukulturnih I društvenih vezaa u ciljuizgradnje povjerenja međugrupacijama civilnog društva ;

· Korišćenje zajedničkog jezika za razvoj mreže lokalnih medija Ipromocije prekograničnih veza.

· Nastavak nedostatka programa za regionalni razvoj ćedovesti do nepovoljnog demografskog trenda

· Opadanje populacije prijeti da u potpunosti raseli nekaruralna naselja;

· Pogoršanje različitih demografskih trendova u pogledugustine stanovništva sa obije strane granice narušavamogućnost za saradnjom;

· Dalja izolacija I marginalizacija će narušiti svaki oblikdaljeg pozitivnog razvojnog trenda (ekonomskog, kulturnogI društvenog).

Cross-border Programme

Page 23 of 49

· Planirani razvoj I poboljšanje željeznice I putnih veza sameđunarodnim koridorima.

· U Podgorici se nalazi jedini aerodrom, koji je udaljen 3sata vožnje od prihvatljive teritorije ;

· Limitirani kapaciteti postojeće transportne infrastrukture.Mogućnosti Prijetnje

· Poboljšanje pristupnosti selektovanim graničnim prelazima kako bi sepovećao prekogranični saobraćaj i ekonomska saradnja;

· Zajednička mogućnost za razvojem održivih energetskih resursa ( napr. solarna i hidro postrojenja),

· Pristup Podgoričkom međunarodnom, aerodrumu i luci Bar mogupostati glavno regionalno sredstvo transporta dobara i ljudi ka i izprihvatljivih oblasti;

· Mogućnost za razvojem zajedničke ekonomske strategije za graničnuregiju može uveliko poboljšati osnove za regionalan razvojinfrastrukturne mreže .

· Nedostatak zajedničkih nacionalnih pristupnih strategijainfrastrukturnim investicijama mogu dalje dovoditi dodizbalansiranog regionalnog razvoja;

· Nedostatak urbanog planiranja kao i novi zakonski okviriza izgradnju i vlasništvo zemlje mogu odložiti početakinfrastukturnih projekata;

· Lokalne zajednice ne posjeduju kapacitete za upravljanjeimovinom i pasivama ,na efikasan način;

· Nepovoljan planinski teren ograničava infrastrukturneprojekte i uvećava trošak;

· Novi pogranični režim će povećati administrativnuproceduru potrebnu za prelazak granice, a time i povećativrijeme potrebno za prelazak granice.

Cross-border Programme

Page 24 of 49

Prednosti Mane· Tradicionalna poljoprivredna proizvodnja sa potencijalom za rast;· Osnovna turistička infrastruktura, posebno za zimski turizam, već

postoji;· Postojanje spa centara stvara osnovu za razvoj turizma na lokalnom

nivou;· Šest nacionalnih parkova I bogato istorijsko naljeđe stvaraju potencijal

za turistički razvoj;· Postojanje industrijske osnove ( drvna proizvodnja, proizvodnja hrane,

rudarstvo, eksploatacija minerala;· Bogati prirodni izvori ( voda, minerali, planine) da poboljšaju

ekonomski razvoj;· Proizvodnja električne energije kroz termalnu hidro energiju.

· Zastarjela i razorena industrijska i poljiprivrednainfrastruktura;

· Loša percepcija oblasti, sa niskom stopom inovacija, ilimitiranom saradnjom među fakultetima/ lokalni biznis ;

· Izolovana lokacija stvara nepovoljan utisak koja se dodajepercepciju o visokom investicionom riziku;

· Neprikladne menadžerske sposobnosti i podrškaposlovanju u uspostavljanju i razvoju MSP

· Nepovoljni klimatski uslovi tokom zime, jake zimenepovoljno utiču na pristupnost putevima u ovoj oblasti;

· Ograničene poslovne mogućnosti za privlačenje investicija.

Mogućnosti Prijetnje

Ekon

omija

· Koordinacija sektora MSP i podsticaj, uključujući obuku, umrežavanje,inovacije, marketing i ITC;

· Programi obuke u vezi sa EU standardima i proizvodnja targetirana naMSP;

· Postojeći sektor MSP ima potencijal za dalji dinamičan razvoj na malojskali biznisa;

· Intezivirana promocija zajedničkog Brenda za prekogranične oblasti, akoje se karakterišu jedinstvenim proizvodima, karakteristikama iuslugama;

· Diversifikacija proizvodne strukture u ovoj oblasti;· Razvoj zajedničkih poslovnih skupina;· Podrška za motivaciju i promociju javne- privatne saradnje i

partnerstva.

· Spora implementacija strategija za razvoj na nacionalnom iregionalnom nivou, za ovu oblast;

· Nedostatak kapaciteta za lokalne akcionare da planiraju,pripreme i implementiraju projekte;

· Nedostatak koordinacije i saradnje u sektoru turizma (između usluga, marketinga, poljoprivrede, javnog sektora,itd) mogu ograničiti razvoj i privlačenje turističke opreme iproizvoda

· Nova granica u skladu sa EU regulativama sa daljimrastom troškova koji se odnose na Slobodan protok ljudi idobara( vize, transport, različiti standardi itd.)

· Deficitarna mogućnost u pogledu finansiranja čini opštinekrajnje vulnerabilnim da alociraju odluke donešene na nivo

Cross-border Programme

Page 25 of 49

· Mogućnost za povećanjem broja MSP sa obije strane granice, uturističkom sektoru kao i sektoru usluga.

nacionalnih vlada, sprečavajući na taj način efektivnuzajedničku saradnju;

· Decentralizacija( zadataka, fondova, usluga) koja jeneadekvatno praćena obukom i izgradnjom kapacitetasprečava brz razvoj prekograničnog regiona;

· Nastavak zavisnosti o lokalnim vlastima i centralnogbuđžetskog nivoa i nedostatak poreskih podsticaja za daljirazvoj lokalnih zajednica.

· Pitanja koja se odnose na životnu sredinu mogu uticati narast turističkog sektora.

Cross-border Programme

Page 26 of 49

Prednosti Mane· Fakulteti za nastavnike su osnovani u prekograničnoj oblasti;· Srbija je skorije reformisala Nacionalnu Agenciju za zapošljavanje, koja može

funkcionisati kao sredstvo za razmjenu iskustava kao i prenosa najboljeprakse koja se odnosi na prekograničnu saradnju;

· Stručna usavršavanja postoje u ovoj oblasti ;· Postojanje nekoliko institucija koje rade na popravljanju životnog standarda za

osobe sa posebnim potrebama.

· Loše obrazovanje populacije – naročito u ruralnim oblastima;· Nedostatak specijalizacijama u pojedinim sektorima (tipa

turistički, poljoprivredni);· Nedostatak veze između obrazovanja i potreba tržišta;· Visok nivo nezaposlenosti – posebno u strogom pograničnom

pojasu;· Ograničen pristup ljudi iz ruralnih oblasti obrazovnom sistemu

zbog velikih udaljenosti i lošeg javnog transporta.Mogućnosti Prijetnje

Obr

azov

anje

, zap

ošlja

vanj

e I j

edna

ke m

oguć

nost

i

· Mogućnost uspostavljanja alternativnog učenja i učiteljskih metoda ( učenjena daljini, razvoj novog curriculum-a);

· Veće korišćenje nacionalnih i privatnih usluga za zapošljavanje- i saradnjaovih institucija- preko granice;

· Povećanje uključenosti vulnerabilnih grupa (uključujući žene, etničke manjine,onesposobljene itd.);

· Razvoj i uvođenje novog curriculum-a podržavajući tehničku ( stručnu) obuku:IT, tradicionalne proizvodne metode, vještine neophodne za vođenje malogbiznisa ( knjigovodstvo, menađžment itd.)

· Povećanje prekogranične saradnje između obrazovnih institucija, uslugetržišta rada i druge relevantne javne institucije

· Zajedničko planiranje obuke i usluge zapošljavanja sa obije strane granice;· Razvoj novih 7 adaptiranih curricula u stručnom usavršavanju institucija da bi

podržale uvođenje EU regulative poštujući proizvodnju, prodaju i izvoz robe.

· Kontinuirana izolacija oblasti će ubrzati migraciju obrazovanih iiskusnih mladih ljudi;

· Nacionalne usluge zapošljavanja su nedovoljno razvijene ineprilagođene posebnim uslovima prekogranične oblasti;

· Nepravilan krug siromaštva kao i slabo obrazovanje će spriječitidalji ekonomski razvoj;

· Uvođenje granične kontrole i EU regulative će postaviti daljerestrikcije kretanja roba i ljudi preko granice.

Cross-border Programme

Page 27 of 49

Prednosti Mane· Očuvana životna sredina sa relativno niskom stopom zagađenja;· Svijest o potrebi zaštite životne sredine povećava se sa obije strane granice;· Postojanje nekoliko važnih i jedinstvenih nacionalnih parkova;· Veliki dio oblasti pokriven šumom je u dobrom stanju;· Nezagađeni vodeni izvori.

· Zagađivanje ključnih tačaka stvara strah za održiv ekonomskirazvoj u oblastima nacionalnih parkova ( i gradova);

· Nedostatak sistema za čvrsti otpad, recikliranje, sistema zaprečišćavanje kanalizacionih i otpadnih voda povećavazagađenje životne sredine;

· Nedostatak komunikacije i saradnje i između različitih sredina iinicijativa za zaštitu prirode i između lokalnih vlasti;

· Nedostatak regulativa za urbano i gradsko planiranji- posebno uturističkim oblastima-dovode do haotičnog i neodrživog razvoja ;

· Nizak nivo implementacije EU regulativa o životnoj sredini kakojavnom tako i privatnom sektoru.

Mogućnosti Prijetnje

Živo

tna

sred

ina

· Zajedničke razvijene strategije o životnoj sredini radi zaštite prirodnih izvora ;· Zajedničko upravljanje nacionalnim i prirodnim parkovima;· Zajednički razvoj lokalnih i regionalnih akcionih planiva za životnu sredinu;· Razvijanje zajedničkih aktivnosti za očuvanje i zaštitu rijeka Drine i Tare;· Promocija i korišćenje obnovljivih izvora energije ( posebno u gradovima koji

su smješteni u ovoj oblasti);· Traženje ideja u cilju revitalizovanja postojećih kao i izgradne novih održivih

postrojenja za odlaganje otpada i obrade otpadnih voda ;· Razmjena znanja o životnoj sredini i najbolja iskustva u prekograničnoj

saradnji· Identifikovanje i kontrola glavnih zagađivača.

· Spore investicije u infrastrukturu koje se odnose na životnusredinu mogu nepovoljno uticati na prirodnu atraktivnost ovogregiona;

· Spora implementacija nacionalnih strategija , i nedostataknacionalnih fondova za investicije da se izvrše neophodnapoboljšanja;

· Spora implementacija nacionalnih strategija za zaštitu životnesredine i niske mogućnosti za investicijama u poslovnomsektoru;

· Tehnika upravljanja otpadom je još uvijek nerazvijena u ovojprekograničnoj oblasti;

· Intensifikacija poljoprivrede može prouzrokovati dalje zagađenježivotne sredine;

· Povećanje u turizmu može prouzrokovati zagađenje vazduha.

Cross-border Programme

Page 28 of 49

Odjeljak II. Programska Strategija

1. Iskustva vezana za prekogranične aktivnosti

Ovaj IPA prekogranični program predstavlja poslednju inicijativu radi proširenja EUpolitike i promovisanja saradnje između zemalja u graničnom regionu Centralne i IstočneEvrope i susjednom regionu Zajednice i ostalih zemalja kandidata iz Centralne i IstočneEvrope.

Budući da predstavlja nastavak Prekogranične Politike Saradnje, ovaj program je uskladu sa okvirom ostalih EU programa, posebno sa Strand B ITERREG-a III, kojipromoviše teritorijalnu integraciju i socijalnu koheziju među većim grupama Evropskihregiona ili među susjednim zemljama. Posebno, CADSES (Centralno EvropskiJadransko Dunavski Južni Prostor), jedan ITERREG IIIB program, čiji je cilj ostvarivanjeveće teritorijalne i ekonomske integracije i promovisanje ravnomjernog i harmoničnograzvoja Evropskog prostora. Radeći na četiti prioritetna polja (socijalni i ekonomskirazvoj, transport, kultura i baština i životna sredina), CADSES uključuje 18 zemalja,zajedno sa narodima Zapadnog Balkana i 9 Država Članica.

Od 2007, kao jedinstveni intergisani Instrument Pred-Pristupne Podrške, IPA zamjenjujerazličite prethodne instrumente kao što su Phare, ISPA, SAPARD, Instrument Pred-pristupne podrške za Tursku i CARDS. Kako je Komponenta II IPA-e, PrekograničnaSaradnja namjenjena pripremi Zemalja kandidata i Zemalja u procesu pridruživanja zabuduće upravljanje EU Strukturalnim Fondovima. Prema tome, ove komponente će bitiimplementirane posredstvom Višegodišnjih Prekograničnih Programa.

Srbija i Bosna i Hercegovina imaju iskustva sa prekograničnom saradnjom na njihovimgranicama: Srbija sa Bugarskom, Rumunijom, i Mađarskom, a Bosna sa Italijom. Oviprogrami su dosledni sa EU i nacionalnim programima.

1.1 Pouka

Iskustvo u saradnji među prekograničnim oblastima pokazuje da je beoma bitno imatijasnu i čvrstu pripremnu fazu prije započinjanja posebnih aktivnosti. Da bi prekograničnasaradnja bila korisna, neophodno je dobro razumjeti pravila i procedure, adekvatnesposobnosti i funkcionisanje organa za upravljanje.

2. Strategija Saradnje

2.1 Rezime zaključaka za opisana područjaVeći dio analize i opisa koji se odnosi na prekograničnu prihvatljivu teritoriju u Srbiji iCrnoj Gori je tipičan za ostale oblasti kroz čitav Zapadni Balkan. Međutim, uprkosrelativnom uspjehu u nekoliko urbanih centara, veći dio prihvatljive teritorije jemarginalizovan zbog udaljenosti, i nepristupačnosti bitnim tržištima, kao i zbog njihovezavisnosti of poljoprivrednih aktivnosti niskog prihoda, koji prouzrokuje nizak životnistandard. Nedostatak mogućnosti zaposlenja u ruralnim i nekim industrijskim oblastimakoja se prestrukturiraju, je doveo do migracije radne snage u gradove i u inostranstvo,

Cross-border Programme

Page 29 of 49

ostavljajući za sobom ostarjelu populaciju kao i nekvalifikovanu radnu snagu koju jeteško zaposliti bez prekvalifikovanja. U svakom slučaju, postoje osnovna sredstvaproizvodnje, uključujući sirovine i poljoprivredu, a odsustvo bitnih jezičkih barijerapredstavlja jednu od ključnih snaga ovog područja, pružajući stanovništvu raznemogućnosti saradnje da bi popravili životni standard i dobili zaposlenje. Da bi se topostiglo, sve ključne figure moraju biti usmjerene ka tržišnoj ekonomiji. Prekograničniprogram može biti instrument promovisanja saradnje između ključnih figura u ovoj oblasti optimizacije mogućnosti pomoću razmijene iskustava i zajedničkih aktivnosti.

Ovo područje je pretrpjelo velike prevrate i razdor tokom prošle dvije decenije, što jeuticalo da se ekonomski ishod održi na otprilike istom nivou kao 1991. godine. Osnovnizaključci koji se tiču prepreka u ekonomskom razvoju su: slabo stanje puteva iželjeznice, zastarjela industrijska osnova, nekvalifikovana radna snaga i visoki dodatnitroškovi da bi se postigao regulatorni okvir međunarodne konkurencije. Prostrana inezagađena sredina ove oblasti se može smatrati ekonomskim resursom, koji se možeselektivno iskoristiti. Međutim, prisustvo neadekvatnog sistema za ostranjivanje otpada ikanalizacije, povećanje nekontrolisane gradnje, nekontrolisano uništavanje šuma ineregularno dobijanje sirovina će zasigurno imati dugoročan, negativan uticaj na životnusredinu i potencijalno će umanjiti njenu ekonomsku ulogu.

Osnovni prioritet je da se ubrza ekonomski razvoj prihvatljive teritorije stvarajućimogućnosti zaposlenja u relativno kratkom periodu (3-5 godina). Prekograničnasaradnja daje podršku ovom napretku putem zajedničkih napora da se stimulišeekonomski rast implemetirajući sledeći strateški pristup.

2.2 Cjelokupni Strateški cilj Prekograničnog ProgramaCjelokupni strateški cilj za ovaj program je da se prepozna potreba za stimulisanjemekonomije, jačanjem ljudskih, prirodnih i ekonomskih resursa na ovom području u duhuintentivne saradnje.

STRATEŠKI CILJ

Približiti narode, zajednice i ekonomije prekograničnog područja da bizajedno učestvovali u razvoju kooperativnog područja, koristeći njihove

ljudske, prirodne i ekonomske resurse i prednosti.

2.3 Posebni ciljeviCjelokupni cilj ovog programa, sa osnovnim elementima strategije, dobijene na osnovuSWOT analize, je doveo do formulisanja sledećih specifičnih ciljeva, koji se fokusiraju naono što treba postići:

1. Pobuditi motivaciju za razvoj MSP u prekograničnoj oblasti;

2. Razviti turizam kao ključni sektor prekogranične ekonomije;

3. Promovisati prekograničnu saradnju u trgovini i pristupačnost tržištima;

Cross-border Programme

Page 30 of 49

4. Ponovo uspostaviti prekogranične veze između organizacija koje pružaju podrškuposlovanju i trgovini kako bi zajedno promovisale kooperativne inicijative;

5. Održati dobar kvalitet životne sredine prekograničnog područja, kao ekonomskogresursa, sadađujući u inicijativama zaštite i eksploatacije;

6. Jačati prekograničnu interakciju među ljudima da bi se ojačale kulturne i sportskeveze i da bi se podjednako koristila područja od zajedničkog interesa.

Gore pomenuti specifični ciljevi se fokusiraju na uspostavljanje zdrave osnove zazajedničke aktivnosti na prihvatljivoj teritoriji. Program će takođe uzeti u obzir sledećeosnovne principe:

· Jednake šanse za sve;· Zadovoljiti posebne potrebe hendikepiranih ili etničkih manjina;· Zaštititi prirodnu sredinu i izgraditi životnu sredinu u cilju održivog razvoja;· Partnerstvo i zajedničko vlasništvo nad mjerama.

3. Priritet i MjereStrateški i specifični ciljevi su blisko usmjereni na dostavljanje rezultata i povoljnogishoda koji se tiče posebne potrebe prihvatljive teritorije. SWOT analiza pokazuje daprogramska pomoć treba da bude usmjerena na sledeći prioritet.

3.1 Prioritet I

Društveno-ekonomska kohezija kroz zajedničke aktivnosti u ciljupoboljšanja fizičke, poslovne, socijalne i institucionalne infrastrukture i

kapaciteta.

Prioritet je s namjerom formulisan na uopšten i dvosmislen način da bi omogućiokorisnicima da predlože široku listu aktivnosti kako bi se ostvario cjelokupni cilj. Kako jeto prvi prekogranični program između dvije zemlje, smatra se da ciljevi visokog nivoa netreba da nametnu veliki broj ograničenja na nižem nivou. Prioritet podržava aktivnostikako bi se ispunili svi Specifični Ciljevi i pruža logički kontekst za mjere.

3.1.1 Mjera I

Poboljšanje produktivnosti i konkurentnosti ekonomskih i ruralnih resursakao i resursa životne sredine u ovoj oblasti.

Mjere su formulisane na poseban način da bi se promovisali zajednički napori u ciljuostvarivanja efikasnijeg korištenja resursa na prihvatljivoj teritoriji. Korisnici će uključiti(spisak nije iscrpan):

· Lokalne Vlasti i njihove institucije, uključujući javne usluge, bolnice, medicinske ihitne usluge;

· Škole, biblioteke, Kulturni Instituti, centri zajednice, kulturna, istorijska ili sportskaudruženja, itd;

· Nevladine i neprofitne ogranizacije;

Cross-border Programme

Page 31 of 49

· Organizacije koje podržavaju poslovanje kao privredna komora, poslovni centri,udruženja MSP, sektorska udruženja, lokalna trgovinska udruženja, itd.

· Agencije za Regionalni i Lokalni Razvoj;· Tijela odgovorna za zaštitu prirode ili upravljanje prirodnim parkovima i javne

uprave;· Javna i privatna tijela koja podržavaju radnu snagu (centri za otvaranje radnih

mijesta, usluge za razmijenu posla, itd.)· Škole, koledži i univerziteti u oblasti, uključujući ustanove za profesionalnu i

tehničku obuku;· Euroregion;· Mala i srednja preduzeća (MSP).

Logička podloga:Analiza prihvatljive teritorije otkriva potrebu za stimulisanjem ekonomske aktivnosti uprekograničnim oblastima kroz produktivnije korištenje resursa. Iako na nacionalnomnivou, svaka zemlja ima svoje prioritete i slijedi različite politike u cilju postizanja ovihciljeva, postoje brojne mogućnosti za saradnju između pograničnih zajednica, koje ćeupotpuniti nacionalne aktivnosti.

Saradnja između lokalnih tijela radi koordinacije aktivnosti kao što su planiranje,odlaganje otpadnih voda i kanalizacije, hitne usluge i usluge obrazovanja i obukeodraslih mogu koristiti zajednicama s obje strane granice. Zajednički okvir saradnje semože uspostaviti u okviru prekograničnog programa.

Uspijeh malih preduzeća se smatra ključnim ciljem među inicijativama stvaranja radnihmijesta u obje zemlje. Prekogranična saradnja između grupa koje podržavajuposlovanja, što podrazumijeva zajednički rad na uspostavljanju povoljnije poslovne klimei na razvoju mreže koja podržava turizam, da bi se stimulisao razvoj ovog sektora, ćeimati značajan prekogranični uticaj i koristiće objema državama.

Dalja ekploatacija prirodnih resursa ovog područja je neminovna. Međutim,prekogranična saradnja je adekvatna u svim aspektima zaštite životne sredine, budućida obje države imaju istu želju da ostvare ovaj cilj, ne prouzrokujući štetu ekologiji iliprirodnim ljepotama raznovrsnih predjela ovog regiona.

Saradnja po pitanju usklađenosti edukativnih programa neophodnih za potrebeindustrije, poljoprivrede i poslovnog okruženja u ovom području (npr. razvoj turizma) semože ostvariti posredstvom prekograničnih institucija koje se fokusiraju na inoviranizajednički plan i program i podjelu iskustava i ekspertize.

Prekogranični program se ne može direktno baviti popravkom i modernizacijomtransportne infrastrukture ovog područja; međutim, prekogranična saradnja između tijela,koja uspostavljaju prioritete na ovom polju, će pomoći i uticati na nacionalni program dabi koristio lokalnim zajednicama i ekonomijama.

3.1.2 Mjera II

Prekogranične inicjative usmjerene na razmijenu ljudi i ideja da bi se

Cross-border Programme

Page 32 of 49

poboljšala saradnja stručne javnosti i civilnog društva.

Mjera je zamišljena kao sredstvo postizanja intenzivnije saradnje između zajednica naopštinskom nivou radi razvoja zajedničkog identiteta između stanovnika i profesionalnihgrupa. Podržaće manje projekte i aktivnosti među ljudima. Ova mjera će koristitiekonomskim aktivnostima na prihvatljivoj teritoriji, a takođe će dati mogućnost da seočuvaju njihove kulturne, istorijske, etničke, obrazovne i sportske veze. Korisnici ćeuključiti (spisak nije iscrpan):

· Lokalne Vlasti i njihove institucije, uključujući javne usluge, bolnice, medicinske ihitne usluge;

· Škole, biblioteke, Kulturni Instituti, centri zajednice, kulturna, istorijska ili sportskaudruženja, itd;

· Nevladine i neprofitne ogranizacije;· Organizacije koje podržavaju poslovanje kao privredna komora, poslovni centri,

udruženja MSP, sektorska udruženja, lokalna trgovinska udruženja, itd.· Agencije za Regionalni i Lokalni Razvoj;· Tijela odgovorna za zaštitu prirode ili upravljanje prirodnim parkovima i javne

uprave;· Javna i privatna tijela koja podržavaju radnu snagu (centri za otvaranje radnih

mijesta, usluge za razmijenu posla, itd.);· Škole, koledži i univerziteti u oblasti, uključujući ustanove za profesionalnu i

tehničku obuku;· Evroregion;· MSP.

Logička podloga:Koncept međunarodnih granica između zajednica na prihvatljivoj teritoriji je nov i možeslužiti razdvajanju zajednica. Ova mjera će pomoći smanjenju marginalizacije implikacijai promovisaće trajnu saradnju radi postizanja veće ekonomske snage na prihvatljivojteritoriji.Očiglednije oblasti saradnje su u očuvanju njihove kulturne i istorijske povezanosti;međutim, saradnja između lokalnih profesionalnih grupa, koje traže pomoć u rješavanjuproblema na lokalnom nivou, će poboljšati produtivnost i konkurentnost lokalnihpreduzeća. Saradnja između turističkih objekata radi izdavanja brošura, informacija,baza podataka itd. će proizvesti dodatno poslovanje i poboljšati cjelokupan standarddostupnih usluga.

Uspostavljanje i promovisanje kulturnih i sportskih događaja između graničnih zajednicaće se fokusirati na međuljudsku saradnju radi održanja tradicija i običaja na prihvatljivojteritoriji.

3.2 Prioritet II

Tehnička podrška

Cross-border Programme

Page 33 of 49

Osnova prioriteta tehničke podrške će pokriti aktivnosti koje se tiču pripreme,upravljanja, monitoring, procjene, informacije i kontrole radi implementacije programa,zajedno sa aktivnostima koje jačaju administrativni kapacitet za implementacijuprograma, do maksimalnih 10% od doprinosa Zajednice, koji je obezbijeđen za program.Sredstva tehničke podrške će biti korišćena za podršku aktivnostima Operativnihstruktura i Zajedničkog odbora za praćenje. Ova sredstva mogu biti korišćena zapokrivanje troškova menadžmenta i implementacije programa u svakoj od zemaljaučesnica. Tu se mogu uključiti, između ostalog, sledeći troškovi:

· Podrška Operativnim strukturama i Zajedničkom odboru za praćenje· Uspostavljanje i funkcionisanje Zajedničkog tehničkog sekretarijata i Antene,

uključujući troškove osoblja i izuzimajući plate državnih činovnika;· Troškovi učešća na različitim sastancima u vezi sa implementacijom programa;· Administrativni i operativni troškovi, uključujući troškove pripreme, monitoringa i

evaluacije programa, procjena i izbor operacija, organizacija sastanaka vezano zaprogram, prevod, troškovi informacije i publiciteta.

· Da poboljša kapacitet potencijalnih korisnika, naročito u okviru programskogpodručja, da priprema i potom implementira visoko kvalitetne programske operacije.

Tehnička podrška će biti obezbjeđena u okviru dvije mjere.

Mjera II.1 Administracija, monitoring i evaluacija

Tehnička podrška će biti korištena za podršku radu nacionalnih Operativnih struktura(OSs) i Zajedničkog odbora za praćenje (JMC), osiguravajući efektivnu implementaciju,monitoring i evaluaciju programa, kao i optimalno korišćenje resursa. Ovo će bitiostvareno kroz uspostavljanje i funkcionisanje Zajedničkog tehničkog sekretarijata (JTS)u Srbiji i ZTS Antene u Crnoj Gori. Dužnosti Zajedničkog tehničkog sekretarijata će bitiobavljanje svakodnevnih aktivnosti vezano za upravljanje programom, a biće podnadležnošću Operativnih struktura i Zajedničkog odbora za praćenje. Zajednički tehničkisekretarijat će takođe davati savjete i podršku krajnjim korisnicima u procesu razvoja iimplementacije projekta.

Mjera II.2 Širenje informacija o programu

Ova mjera je formulisana tako da garantuje dobru informisanost nacionalnih,regionalnih ilokalnih zajednica, kao i svekupune populacije u programskom području. Takođepodržava aktivnosti u cilju jačanja svijesti na nivou države da bi građani obje države biliinformisani o programu. Može, takođe, uključiti, između ostalog, pripremu, prevod,širenje informacija u vezi sa programom i propagandni materijal, uključujući i webstranicu.

S obzirom da relevantni nacionalni organi vlasti (Operativne strukture u Srbiji i CrnojGori) uživaju monopolsku poziciju (u smislu čl. 168, paragraf 1, pod-paragraf c Pravila oimplementaciji Finansijske regulative) u implementaciji prekograničnog programa,relevantno Ugovaračko tijelo u obje zemlje (Delegacije Evropske komisije) će uspostavitizasebni direktni grant dogovor, bez poziva za projekte, sa Operativnim strukturama zaiznos koji je obezbjeđen u prioritetu 2 Tehničke podrške za svaku zemlju. Pod-ugovaranje Operativnih struktura za aktivnosti koje su pokrivene direktnim dogovorom(npr. Tehnička podrška (TA), evaluacija, publicitet itd.) je dozvoljeno. Direktni grantdogovor može biti potpisan čim Finansijski sporazum bude zaključen.

Cross-border Programme

Page 34 of 49

U svrhu efikasnog korišćenja sredstava tehničke podrške, bliska saradnja izmeđunacionalnih koordinatora (Operativne strukture, CBC koordinatori) zemalja učesnica jeobavezna.

Isti raspored je zamišljen za obje zemlje, da bi se osigurala usklađenost datog savjeta idobre koordinacije u vezi sa implementacijom projekta.

3.3 Pokazatelji Rezultata

Na nivou Programa

Ciljevi Pokazatelji MjerenjeStrateški ciljPribližiti narode, zajednice iekonomije prekograničnogpodručja da bi zajednoučestvovali u razvojukooperativnog područja,koristeći njihove ljudske,prirodne i ekonomske resurse iprednosti.

Prekogranični program do kraja2013. godine, postojanje 10zajedničkih dogovora o saradnjiizmeđu institucija Crne Gore iSrbije, koje podržavaju dugoročniekonomski i društveni razvojprekogranične oblasti.

Broj i tip dogovora(kvantitativna ikvalitativna analiza)

Specifični ciljevi1. Pobuditi motivaciju za razvoj

MSP u prekograničnoj oblasti;

2. Razviti turizam kao ključnisektor prekograničneekonomije;

3. Promovisati prekograničnusaradnju u trgovini ipristupačnost tržištima;

4. Ponovo uspostavitiprekogranične veze izmeđuorganizacija koje pružajupodršku poslovanju i trgovinikako bi zajedno pormovisalekooperativne inicjative;

5. Održati dobar kvalitet životnesredine prekograničnogpodručja, kao ekonomskogizvora sadađujući u inicjativamazašt