ivane javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo universiteti
humanitarul mecnierebaTa fakulteti
inglisuri filologiis departamenti
leqsikografia
sofiko daraselia
qarTul-evropuli tipis axali saswavlo leqsikonebis Sedgenis
sakiTxebi korpusuli meTodologiis gamoyenebiT
filologiis doqtoris (Ph.D.) akademiuri xarisxis mosapoveblad
warmodgenili
d i s e r t a c i a
samecniero xelmZRvaneli: filologiis mecnierebaTa kandidati,
profesori TinaTin margalitaZe
sadisertacio naSromis konsultanti: lidsis universitetis
asocirebuli profesori
sergei Sarovi
Tbilisi
2015
avtoris stili daculia
2
Sinaarsi
Sesavali ........................................................................................................................................................................ 4
I Tavi. literaturis mimoxilva ............................................................................................................ 10
1.1 saswavlo leqsikografiis ganviTarebis istoria......................................................... 10
2. korpusuli lingvistika da korpusebi ................................................................................. 14
2.1 korpusuli lingvistika ....................................................................................................................... 14
2.2 korpusi..................................................................................................................................................................... 17
2.3 enaTa korpusebi ...............................................................................................................................................20
2.3.1 qarTuli enis korpusebi...................................................................................................................... 21
2.3.2 qarTuli dialeqturi korpusi.....................................................................................................22
2.3.3. qarTuli enis korpusi sityvaTSexamebiTi modelebis programaSi.........23
2.3.4 qarTuli enis paraleluri korpusi.......................................................................................25
3. vebi rogorc korpusi...................................................................................................................................27
3.1 zogadi mimoxilva ..........................................................................................................................................27
3.2. vebkorpusebi .......................................................................................................................................................28
II Tavi. qarTuli enis vebkorpusi - KaWaC................................................................................... 33
1.1 zogadi mimoxilva .......................................................................................................................................... 33
1.2 qarTuli enis vebkorpusi - KaWaC................................................................................................. 33
1.3 vebgverdebis lingvisturi damuSaveba...................................................................................... 36
1.4 reprezentaciuloba qarTuli enis vebkorpusSi............................................................40
2. Janruli klasifikacia qarTuli enis vebkorpusSi.......................................................42
3. multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebi.................................................................47
3.1 metyvelebis nawilebis markerebis sistema qarTuli enisaTvis.....................48
3.2 morfologiuri analizi.........................................................................................................................56
4. sixSiruli sia (Frequency List) ................................................................................................................62
3
III Tavi. qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvra ..............................................64
1.1 zogadi mimoxilva ..........................................................................................................................................64
1.2 korpusze dafuZnebuli sixSiruli leqsikonebi...........................................................64
2. qarTuli enis vebkorpusis lematizeba da qarTuli enis sixSiruli
leqsikis gansazRvra ...........................................................................................................................................70
2.1 qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonis sixSiruli sityvani.......72
2.2 qarTuli sixSiruli leqsikis sityvanis Sedareba „qarTul
leqsikonTan“ ...............................................................................................................................................................78
IV Tavi, qarTuli enis vebkorpusi –KaWaC, rogorc wyaro qarTul-
evropuli tipis saswavlo leqsikonis sityva-statiis Sesadgenad.................... 83
1.1 zogadi mimoxilva .......................................................................................................................................... 83
1.2 sixSiruli principiT gaanalizebuli „en-gramebi“ (n-grams) qarTuli
enis vebkorpusis mixedviT ............................................................................................................................ 83
2. qarTuli enis vebkorpusi, rogorc qarTul-evropuli tipis saswavlo
leqsikonis wyaro...................................................................................................................................................93
2.1 qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili saleqsikono sityva-
statiebi da maTi Sedareba qarTuli enis ganmartebiT leqsikonTan da
„qarTul leqsikonTan“ ...................................................................................................................................94
daskvna .............................................................................................................................................................................156
gamoyenebuli literatura..........................................................................................................................162
4
Sesavali
sadisertacio naSromSi warmovadgenT qarTul-evropuli tipis
axali saswavlo leqsikonebis Sedgenis sakiTxebs korpusuli
meTodologiis gamoyenebiT.
XX saukunis 80-iani wlebidan moyolebuli, eleqtronuli
resursebisa da enaTa erovnuli korpusebis Seqmnam mTlianad Secvala
damokidebuleba rogorc enebis kvlevisadmi, ise leqsikonebis
Sedgenisadmi. Tanamedrove midgomebiT enis kvleva warmoudgenelia
korpusuli monacemebis gareSe. korpusze dafuZnebuli da korpusiT
warmarTuli meTodologia gansakuTrebiT aqtualuria leqsikografiuli
saqmianobisaTvis _ erTenovani Tu orenovani leqsikonebis, gansakuTrebiT
ki saswavlo tipis leqsikonebis SedgenisaTvis.
sadoqtoro kvlevis mniSvnelovani nawili Sesrulda did
britaneTSi, lidsis universitetSi, amave universitetis profesoris
sergei Sarovis monawileobiT. lidsis universitetSi kvleva or etapad
ganxorcielda: pirvel etapi moicavda 3-Tvian periods (2014 wlis marti-
maisi). sadoqtoro kvlevis pirveli etapi dafinansda SoTa rusTavelis
erovnuli samecniero fondis mier gamocxadebuli doqtoranturis
saganmanaTleblo programebis sagranto konkursis farglebSi, xolo
kvlevis meore etapi ganxorcielda 2015 wlis martSi.
sadoqtoro kvlevis mizani iyo qarTul-evropuli tipis axali
saswavlo leqsikonebis Sedgenis Teoriuli sakiTxebis damuSaveba
korpusuli meTodologiis gamoyenebiT. kerZod, miznad davisaxeT, erTi
mxriv, dagvedgina leqsikonebis makrostruqtura, anu qarTul-evropuli
tipis saswavlo leqsikonebis qarTuli nawilis sityvani sixSiruli
principis mixedviT; meore mxriv ki, gangvesazRvra sakuTriv saleqsikono
sityva-statiis Sedgenis efeqturoba korpusuli meTodologiis
gamoyenebiT, qarTuli sityvebis polisemiuri mniSvnelobebis sixSiruli
principiT gamovlena, yvelaze xSirad xmarebuli Sesityvebebis, idiomebis
dadgena da sxva sakiTxebi.
aRniSnuli miznebis misaRwevad saWiro gaxda qarTuli enis vrceli
vebkorpusis Seqmna. rogorc zemoT aRiniSna, qarTuli enis vebkorpusi
5
Seiqmna lidsis universitetSi da sadoqtoro kvlevis mier miznad
dasaxuli amocanebi swored Cven mier Seqmnili vebkorpusis bazaze
ganxorcielda: ganisazRvra 10 000 yvelaze xSirad xmarebuli qarTuli
sityva, romelic gaxdeba qarTul-evropuli saswavlo leqsikonebis
makrostruqturis Seqmnis safuZveli; aseve, gamovikvlieT qarTuli enis
vebkorpusis efeqturoba qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonebis
qarTuli nawilis sityva-statiebis Sedgenisas.
unda aRiniSnos, rom korpusuli meTodologiis gamoyeneba siaxles
warmoadgens qarTul leqsikografiaSi. sadoqtoro naSromis ZiriTadi
siaxleebia:
1. qarTuli enis vebkorpusi – KaWaC. pirveli da am etapze
erTaderTi vebkorpusi qarTuli enisaTvis, romelic Seiqmna
vebkorpusebis uaxloesi meTodebisa da standartebis Sesabamisad.
qarTuli enis vebkorpusi asaxavs Tanamedrove, cocxal qarTul enas.
kerZod, enis ganviTarebis bolo 10-15 weliwads. qarTuli enis vebkorpusi
moicavs 150 milionze met sityvas da ganTavsebulia lidsis
universitetis vebgverdze (http://corpus.leeds.ac.uk/internet.html);
2. qarTuli enis sixSiruli leqsika. qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT ganisazRvra yvelaze xSirad xmarebuli 10 000 sityva, romelic
winamdebare sadisertacio naSroms eleqtronulad aqvs darTuli ori
versiis saxiT: pirvel versiaSi aRniSnuli sityvani dalagebulia
sixSiruli zrdis mixedviT, xolo meore versia anbanTrigzea
dalagebuli da miTiTebuli aqvs Sesabamisi sixSiruli indeqsi.
garda amisa, sadoqtoro naSromis siaxleebia:
a) funqciuri mniSvnelobis mqone 300 qarTuli sityva (Function
Words), rac winamdebare sadoqtoro naSroms eleqtronuli saxiT aqvs
darTuli.
funqciuri sityvebi ama Tu im enis yvelaze xSirad xmarebul leqsikas
warmoadgens. funqciuri sityvebis gansazRvra uSualod vebgverdebidan
teqsturi masalis CamotvirTvamde Zalian mniSvnelovan etaps
warmoadgenda korpusis Seqmnis procesSi, raTa gamogvericxa araqarTuli
gverdebi, animaciebi da lingvisturad sxva ararelevanturi informacia.
6
b) vebkorpusis dabalanseba / Janruli klasifikacia. qarTuli enis
vebkorpusSi teqsturi masalis dabalanseba ganxorcielda, e.w.
„funqciuri Janruli ganzomilebebis“ (Functional Genre Dimensions) mixedviT,
rac am naSromis mniSvnelovan siaxles warmoadgens.
g) qarTuli enisaTvis metyvelebis markerebis sistemis, e.w.
tagsetebis (tagset) Seqmna „multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebis“
(MULTEXT-East Morphosyntactic Specifications - MTE) meoTxe versiis mixedviT.
aRniSnuli versia, romelic warmoadgens mravalenovan monacemTa bazas
enis lingvisturi damuSavebisaTvis da moicavs 16 centralur da
aRmosavleT evropul enebs (http://nl.ijs.si/ME/V4/msd/html/index.html),
pirveladaa gamoyenebuli qarTuli enisaTvis. qarTuli enis metyvelebis
markerebis sistema sruli saxiT warmodgenilia winamdebare sadoqtoro
naSromSi.
d) qarTuli enis sixSiruli „en-gramebi“ qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT. sadoqtoro naSromis erT-erTi ZiriTad siaxles warmoadgens
sixSiruli „en-gramebi“, rac gulisxmobs momijanve / mosazRvre /
mezobeli fonemebis, sityvebis, sityvaTa wyvilebis erTad realizebis
sixSirul gaanalizebas. sadoqtoro kvlevaSi sixSirulad gavaanalizeT
da warmovadgineT orkomponentiani, samkoponentiani, oTxkomponentiani da
xuTkomponentiani sixSiruli „en-gramebi“ qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT, rac winamdebare sadoqtoro naSroms eleqtronuli saxiT aqvs
darTuli.
e) qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili saleqsikono
sityva-statiebi. sadisertacio naSromSi sailustraciod warmodgenilia
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili saleqsikono sityva-
statiebis nawili, romlebic Sedarebulia qarTuli enis ganmartebiTi
leqsikonisa da „qarTuli leqsikonis“ Sesabamis sityva-statiebTan.
Sedarebis safuZvelze miRebuli Sedegebis gaanalizebam aCvena, rom
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili saleqsikono sityva-
statiebi gacilebiT moculobiTia, rogorc sailustracio masalis
mravalferovnebis, aseve Sesityvebebis TvalsazrisiT. garda amisa,
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-statiebSi asaxulia
7
qarTuli sityvebis axali mniSvnelobebi, rac zemoxsenebul leqsikonebSi
araa dadasturebuli da vfiqrobT, rom am mniSvnelobebis Setana
leqsikonebSi da gansakuTrebiT ki, saswavlo leqsikonebSi aucilebelia.
disertaciis Teoriuli da meTodologiuri safuZvelia saswavlo
/sixSiruli leqsikonebis, vebkorpusebis Sesaxeb arsebuli literatura,
uaxlesi kvlevebi da samecniero naSromebi. sadoqtoro kvlevis TiToeul
etapze daveyrdeniT mocemuli sakiTxis Sesaxeb arsebul uaxles
meTodologias. 1. upirveles yovlisa, sadoqtoro disertaciis –
„qarTul-evropuli tipis axali saswavlo leqsikonebis Sedgenis
sakiTxebi korpusuli meTodologiis gamoyenebiT“ Tematikidan
gamomdinare gaviTvaliswineT saswavlo leqsikografiis Janruli
Taviseburebebi, romlebic leqsikuri erTeulebis sixSirul SerCevas
ukavSirdeba. garda saswavlo leqsikografiis meTodologiisa,
sadoqtoro disertaciis Teoriuli da meTodologiuri safuZvelia
uaxlesi korpusuli midgomebi. Cvenს kvlevaSi gamoviyeneT „sixSiruli
leqsikonebis|“ gamocdileba da am kuTxiT arsebuli kvlevebi da
gavaanalizeT arsebuli sixSiruli leqsikonebi: rusuli, franguli,
Cexuri da sxva enebis sixSiruli leqsikonebi. sixSiruli leqsikonebis
erT-erTi ZiriTadi principia ama Tu im enis sixSiruli leqsikis
gansazRvra vebkorpusebis bazaze.
2. qarTuli enis vebkorpusis Seqmna ramdenime etapad warimarTa.
Sesabamisad, kvlevis calkeul etapze gamoviyeneT Sesabamisi
meTodologiebi, kerZod:
1) vebmasalis CamotvirTvis procesSi gamoviyeneT specialuri
korpusuli programa - “wget” (World Wide Web get);
2) vebgverdidan CamotvirTuli masala lingvisturad damuSavda aseve
specialuri korpusuli instrumentis “BootCatTools”-is saSualebiT.
aRsaniSnavia, rom vebresursebis lingvisturi damuSavebisaTvis
gamoviyeneT, e.w. „klinivalis“ (CleanEval: cleaning webpages) gamocdileba
(Baroni et al 2008);
3) qarTuli enis vebkorpusis dabalansebisaTvis da Janruli
klasifikaciisaTvis gamoviyeneT meleris, Sarovisa da santinis
8
(Mehler et al 2010) vebis Janruli klasifikaciebi – „funqciuri
Janruli ganzomilebebi“ (Functional Genre Dimensions);
4) qarTuli enis vebkorpusis morfologiuri anotirebis platformad
gamoyenebulia „multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebis“
(MULTEXT-East Morphosyntactic Specifications - MTE) meoTxe versia;
5) qarTuli enis vebkorpusis lematizebis procesSi gamoviyeneT CST
lematizebis instrumenti (CST Lemmatiser), romelic SemuSavebulia
kopenhagenis universitetis enis teqnologiis centrSi.
amgvarad, winamdebare disertaciis Teoriul da meTodologiur
safuZvels warmoadgens saswavlo da sixSiruli leqsikonebisa da
vebkorpusebis Sesaxeb arsebuli uaxlesi kvlevebi da samecniero
naSromebi. sadoqtoro kvleva exmianeba gamoyenebiTi enaTmecnierebis
dRevandel mdgomareobas, kerZod, leqsikografiisa da korpusuli
lingvistikis sinTezs.
winamdebare sadisertacio naSromi „qarTul-evropuli tipis axali
saswavlo leqsikonebis Sedgenis sakiTxebi korpusuli meTodologiis
gamoyenebiT“ Sedgeba 4 Tavisagan, rac Tavis mxriv, 30 qveTavad aris
dayofili naSromSi.
I Tavi. literaturis mimoxilva. sadoqtoro naSromis pirveli Tavi
exeba literaturis mimoxilvas, am TavSi aRwerilia saswavlo
leqsikografiis ganviTarebis istoria da pirveli saswavlo leqsikonebi,
korpusuli lingvistikis ganviTarebis istoria, korpusis raoba,
korpusebis klasifikacia da enaTa iseTi korpusebi, rogorebicaa, braunis
korpusi, britanuli nacionaluri korpusi. aseve, qarTuli enisaTvis
Seqmnili korpusebi: Tanamedrove qarTuli enis korpusi (GEKKO),
qarTuli dialeqturi korpusi, qarTuli enis korpusi sityvaSexamebiTi
modelebis programaSi da qarTuli enis paraleluri korpusi. amave
TavSi ganxilulia korpusebis axal mimarTuleba – WaC, „vebi rogorc
korpusi“ (Web as a Corpus).
II Tavi. qarTuli enis vebkorpusi - KaWaC. sadoqtoro naSromis meore
Tavi exeba qarTuli enis vebkorpusis – KaWaC-is Seqmnis etapebsa da am
mizniT lidsis universitetSi Sesrulebul samuSaoebs, magaliTad,
9
rogoricaa vebgverdebis lingvisturi damuSaveba, kerZod, vebgverdebis
anotireba da gasufTaveba; vebkorpusis dabalanseba, metyvelebis
nawilebis markerebis sistemebis Seqmna, morfologiuri anotireba da a.S.
III Tavi. qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvra. aRniSnuli
Tavi exeba sixSirul leqsikonebsa da qarTuli enis sixSiruli leqsikis
gansazRvirsaTvis Catarebul samuSaoebs, kerZod, qarTuli enis
vebkorpusis lematizebas.
IV Tavi. qarTuli enis vebkorpusi - KaWaC, rogorc wyaro qarTul-
evropuli tipis saswavlo leqsikonisaTvis. meoTxe TavSi ganxilulia
qarTuli enis vebkorpusi da misi teqsturi masala da warmodenilia
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili saleqsikono sityva-
statiebi. naSromis Sedegebi daskvnaSia ganzogadebuli. naSroms darTuli
aqvs gamoyenebuli literaturis nusxa da damatebiTi masala.
winamdebare sadisertacio naSromi SeiZleba gamoyenebul iqnes
rogorc qarTul-evropuli tipis axali saswavlo leqsikonebis, aseve
sixSiruli leqsikonebis SedgenisaTvis da qarTuli enis didi
ganmartebiTi leqsikonis SevsebisaTvis. naSromSi warmodgenili uaxlesi
korpusuli meTodebi da midgomebi SeiZleba gamoyenebul iqnes sxva
qarTveluri enebis korpusebis, korpusuli resursebis SeqmnisaTvis da
msgavsi korpusuli kvlevis gansaxorcieleblad.
10
I Tavi. literaturis mimoxilva
1.1 saswavlo leqsikografiis ganviTarebis istoria
XX saukunis pirveli naxevaridan inglisuri enis swavlebis
moTxovnis gazrdam mniSvnelovanad Seuwyo xeli leqsikografiis axali
Janris - saswavlo leqsikografiis ganviTarebas. inglisuri enis
SemswavlelTaTvis aucilebeli gaxda, e.w. „minimaluri leqsikis“
(Controlled Vocabulary -VC) gansazRvra, vinaidan inglisuri enis ganmartebiT
leqsikonebSi mocemuli saleqsikono sityva-statiis ganmartebebi
rTulad gasagebi iyo inglisuri enis SeswavliT dainteresebuli
ucxoelebisaTvis da saWiro iyo inglisuri enis „leqsikuri minimumis“
gansazRvra, romelic maT enis Seswavlas gauadvilebda.
saswavlo leqsikografiis ganviTareba dakavSirebulia iseTi
enaTmecnierebis saxelebTan, rogorebicaa: albert hornbi, maikl vesti da
harold palmeri. swored maTi iniciativiT Seiqmna moZraoba, e.w.
„minimaluri leqsikis gansazRvrisaTvis“ (The Vocabulary Control Movement) da
maT savsebiT samarTlianad, britaneTis gamoyenebiTi enaTmecnierebis
mamebsac ki uwodeben (“the fathers of British applied linguistics”).
gansakuTrebiT sainteresoa is faqti, rom pirveli saswavlo
leqsikonebi ara inglisSi, aramed iaponiaSi, tokios institutis
inglisuri enis swavlebis centrSi (Tokyo Institute for Research in English
Teaching (IRET) momzadda da gamoica. aRniSnuli centri daarsda 1923 wlis
maisSiHharold palmeris mier. Hharold palmeri dainteresebuli iyo im
minimaluri leqsikis gansazRvriT, rac yvelaze xSirad gamoiyeneboda
yoveldRiur metyvelebaSi da aucilebeli iyo minimaluri komunikaciis
dasamyareblad. Hpalmeri da misi Tanamoazreebi efuZnebodnen maT
uSualod sakuTar gamocdilebas swavlebis procesSi (Palmer 1920) da maTi
meTodologia, e.w. „subieqtur“ (subjective approach) xasiaTs atarebda,
gansxvavebiT maTi amerikeli kolegebisgan, romelTa Soris unda
aRiniSnos eduard Torndaiki kolumbiis universitetidan. igi, e.w.
„obieqtur“ (objective approach) midgomas uWerda mxars. „obieqturi“ midgoma
gulisxmobda dabalansebuli teqstebis bazaze sixSiruli principiT
11
sityvanis SerCevas (Thorndike 1921). 1934 wels, niu-iorkSi Catarda karnegis
konferencia inglisuris, rogorc ucxo enis swavlebisaTvis leqsikis
SerCevis Taobaze (the Carnegie Conference on Vocabulary Selection for the Teaching of
English as a Foreign Language), sadac konferenciis monawileebma miiRes
gadawyvetileba SeejerebinaT „obieqturi“ da „subieqturi“ midgomebi
inglisuri enis sabazo leqsikis gansazRvrisaTvis (Palmer, West, Faucett,
1936).
1938 wels, harold palmerma albert hornbisTan erTad SeimuSava
1000 minimaluri sityva (Thousand-Word English), romelic miznad isaxavda
inglisuri enis SemswavlelTaTvis enis Seswavlis gaadvilebas (Palmer &
Hornby 1938). Mmaikl vestma ki ufro vrceli leqsika warmoadgina,
daaxloebiT 1,500 erTeulis Semcveli „minimaluri leqsika“ inglisuri
enisa. saswavlo leqsikografiis istoriaSi,Ppirvel saswavlo leqsikons
warmoadgens „axali meTodebis mixedviT Sedgenili inglisuri enis
leqsikoni“ (A New Method English Dictionary), romelic ekuTvnis maikl vestsa
da jeims endikots (West & Endicott, 1935). aRniSnuli leqsikoni gamoica 1935
wels da moicavda 23,898 saleqsikoni sityva-statias, romlebic maikl
vestis mier gansazRvruli 1,490 minimaluri leqsikiT /sityviT iyo
ganmartebuli.
amave periodSi, gamoica araerTi saswavlo leqsikoni inglisuri
enis „minimaluri leqsikis“ mixedviT, maT Soris aRniSvnis Rirsia
palmeris (Palmer 1938) „inglisuri sityvebis gramatika“ (A Grammar of English
Words), hornbis da iSikavas (Hornby & Ishikawa 1940) „inglisur-iaponuri
leqsikoni damwyebTaTvis“ (A Beginner’s English-Japanese Dictionary).
gansakuTrebiT sainteresoa ogdenis (Ogden 1935) „zogadi inglisuri enis
leqsikoni“ (The General Basic English Dictionary), ogdenis leqsikoni moicavda
20,000 saleqsikono erTeuls, romlebic 850 sabazo inglisuri sityviT
iyo ganmartebuli.
ufro mogvianebiT, 1953 wels, vestma (West 1953) warmoadgina „zogadi
gamoyenebis leqsika“ (General Service List), romelic moicavda rogorc
calkeuli sityvebis, aseve Sesityvebebisa da idiomebis sixSirul
12
indeqsebs (frequency ratings), ramac calsaxad mniSvnelovani gavlena iqonia
saswavlo leqsikografiis Semdgom ganviTarebaze.
inglisuri enis saswavlo leqsikonebis Semdgomi ganviTareba aisaxa,
e.w. „did xuTeulSi“ (“Big-Five”), romlebic warmoadgenen inglisuri enis
yvelaze mniSvnelovan da ZiriTad saswavlo leqsikonebs (Tarp 2008). esenia:
1) oqsfordis saswavlo leqsikoni (Oxford Advanced Learner’s Dictionary);
aRniSnuli leqsikoni pirvelad gamoica 1948 wels, xolo bolo, me-
9 gamocema, 2015 wels;
(http://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/);
2) longmenis Tanamedrove inglisuri enis leqsikoni (The Longman
Dictionary of Contemporary English (LDOCE)); aRniSnuli leqsikoni pirveli
pirvelad gamoica 1978 wels, xolo bolo, me-6 gamocema, 2014 wels
(http://global.longmandictionaries.com/);
3) kolinz qobildis inglisuri enis leqsikoni (The Collins COBUILD
English Language Dictionary); leqsikoni pirvelad gamoica gamovida 1987
wels, xolo bolo, me-6 gamocema, 2009 wels;
(http://www.collins.co.uk/category/English+Language+Teaching/COBUILD+Reference);
4) kembrijis inglisuri enis saerTaSoriso leqsikoni (The Cambridge
International Dictionary of English); leqsikonis pirveli gamocema gamovida
1995 wels, xolo bolo me-3 gamocema 2013 wels kembrijis
universitetis gamomcemlobis mier;
(http://dictionary.cambridge.org/dictionary/british/);
5) “makmilanis inglisuri enis leqsikoni“ (The Macmillan English Dictionary);
makmilanis leqsikoni pirvelad gamoica 2002, xolo meore, bolo
gamocema, 2007 wels. 2012 wlis gadawtyvetilebiT makminalanis
leqsikoni ar gamoicema beWduri saxiT, xelmisawvdomia mxolod
onlain da elqtronuli versia (http://www.macmillandictionary.com/).
amgvarad, XX saukunis pirveli naxevridan iwyeba muSaoba pirvel
saswavlo leqsikonebze da viTardeba leqsikografiis axali Janri –
saswavlo leqsikografia, romelsac misTvis damaxasiaTebeli principebi
Camouyalibda, rac saleqsikono sityva-statiebis sixSiruli principiT
SerCevas ukavSirdeba. kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebis
13
kvaldakval daixvewa saswavlo leqsikonebis Sedgenis meTodologia da
saswavlo leqsikografia ganviTarebis sxva etapze gadavida. korpusisa da
kompiuteruli lingvistikis ganviTarebis kvaldakval iqmneba
mravlmilioniani da miliardsityviani enaTa korpusebi, romlis bazaze
Seqmnil leqsikonebs „sixSirul leqsikonebs“ (Frequency Dictionaries)
„korpusze dafuZnebul“ (corpus-based) da „korpusiT warmarTul“ (corpus-
driven) leqsikonebs uwodeben, xolo korpusebis gamoyenebas
leqsikografiul saqmianobaSi ki „korpusze dafuZnebul leqsikografias“.
winamdebare sadoqtoro naSromi efuZneba, rogorc saswavlo
leqsikografiis, aseve korpusul meTodologias, e.w. „sixSiruli
leqsikonebis“ principebs, razec ufro detalurad, qvemoT III TavSi
visaubrebT.
14
2. korpusuli lingvistika da korpusebi
2.1 korpusuli lingvistika
korpusuli lingvistika aris gamoyenebiTi enaTmecnierebis axali
dargi da gulisxmobs lingvisturi kvlevis axali, korpusuli meTodiT
ganxorcielebas. termini „korpusuli lingvistika“. gamomdinareobs
inglisuri “Corpus Linguistics”-idan, aqve unda aRiniSnos, rom qarTul enaSi
termin „korpusuli lingvistikis“ paralelurad gamoiyeneba „korpusis
lingvistika“, agreTve „korpuslingvistika“, romelic frankfurtis
skolam SemogvTavaza. korpusuli lingvistka aris cocxali da bunebrivi
enis Seswavla da kvleva vrceli moculobis korpusebis safuZvelze.
Cveulebriv, korpusuli kvleva xorcieldeba kompiuteris saSualebiT, ama
Tu im kvlevisaTvis specialurad Seqmnili instrumentis daxmarebiT da
iTvaliswinebs Sesabamisi lingvisturi movlenis sixSiruli principiT
Seswavlas da a.S. rogorc viciT, enis Seswavlis procesSi teqstebidan
cocxali magaliTebis gamoyeneba ar aris siaxle lingvistikis
istoriaSi. Tumca, korpusuli lingvistika ganviTarda da mas axali
sicocxle SesZina kompiuteruli teqnikis ganviTarebam. kompiuterma da
eleqtronul formatSi mocemulma teqstebma SesaZlebeli gaxada didi
moculobis masalis swrafad da advilad Segroveba, damuSaveba da
gaanalizeba. amitom, gasakviri ar unda iyos, rom korpusulma
lingvistikam miiRo Tavisi Tanamedrove forma mxolod kompiuteruli
revoluciis Semdgom, 1980-ian wlebSi.
adam kilgarifi (Kilgarriff 2001) korpusuli leqsikografiis istoriaSi
gamoyofs oTx periods:
1) pirveli periodi, es aris periodi kompiuteris gamogonebamde,
rodesac leqsikografebi agrovebdnen / abaraTebdnen citatebs,
magaliTad, rogorc es didi oqsfordis 20-tomeuli ganmartebiTi
leqsikonis (Oxford English Dictionary- OED) magaliTze xdeboda;
2) meore periodi ki aris qobildis leqsikonis Sedgenis periodi
adreul 1980-ian wlebSi, rodesac leqsikografebi agrovebdnen
yvela saxis monacemebs korpusidan da iyeneben SedarebiT mcire
moculobis korpusul monacemebs (Sinclair 1987);
15
3) mesame periodi aris gviani 1990-iani wlebi, rodesac korpusi gaxda
imdenad vrceli, rom korpusuli masalis damuSavebisa da
gamoyenebisaTvis saWiro gaxda garkveuli kompiuteruli
instrumenti monacemebis Sesabamisad warmodgenisaTvis.
4) meoTxe periodi aris ukve Tanamedrove kompiuteruli programebiTa
da instrumentebiT aRWurvili korpusuli lingvistikis periodi.
zogadad, korpusuli lingvistika or periodad iyofa: adreuli
korpusuli lingvistika, aseve cnobilia rogorc xomskimdeli korpusuli
lingvistika da Tanamedrove korpusuli lingvistika. korpusuli
lingvistikis adreuli magaliTebi TariRdeba gviani XIX saukuniT da
germaniaSi iRebs saTaves. 1897 wels germanelma lingvistma j. kadingma
(Käding 1897) gamoiyena sakmaod vrceli moculobis korpusi, romelic
daaxloebiT 11 milion sityvas moicavda (McEnery & Wilson 1996). aseTi vrceli
moculobis korpusis gamoyeneba, romelic Tanamedrove korpusis
moculobas Seesabameba, im dros revoluciuri movlena iyo. im lingvistTa
Soris, romlebmac gamoiyenes enis korpusebi da korpusuli meTodologia
rogorc enis swavlebisaTvis aseve, kvlevisaTvis XIX saukunis pirvel
naxevarSi, aRniSvnis Rirsia franc boasi (Boas 1911), zeling harisi (Harris
1951), Carlz fraizi (Fries 1952), leonard blumfildi (Bloomfield 1933) da
sxvebi. Carlz fraizma daiwyo korpusis gamoyeneba ucxo enis pedagogiur
swavlebaSi. amerikis SeerTebul StatebSi pirveli korpusi gamoCnda 1920-
ian wlebSi. pirveli, Tanamedrove, didi inglisuri enis korpuss leqsikuri
kvlevebisaTvis mimarTa eduard Torndaikma, man gamoiyena 4.5 milioni sityva
Tavis „maswavleblis saxelmZRvanelo wignSi“ (Teacher’s Word Book), romelic
1921 wels gamosca (Thorndike 1921). meore didi moculobis korpusi iyo
ernest hornis „weris ZiriTadi leqsika“ (A Basic Writing Vocabulary), romelic
1926 wels gamovida da moicavda 10,000 sityvas (Horn 1926). unda aRiniSnos,
rom korpusis adreuli kvlevebi britaneTsa da safrangeTSi miznad
isaxavda mxolod sityvis gamoyenebis sixSiris dadgenas.
1961 wels henri kuCeram da nelson francisma braunis universitetidan
daiwyes Tanamedrove amerikuli inglisuri enis braunis korpusze muSaoba.
aRniSnuli korpusi cnobilia rogorc braunis korpusi (Brown Corpus) da
16
aris pirveli Tanamedrove, eleqtronuli korpusi. braunis korpusi Sedgeba
1 milioni amerikuli inglisuri sityvisagan, romlebic sxvadasxva
Tematikis teqstebidanaa aRebuli da dajgufebulia 15 Tematur kategoriad
(http://clu.uni.no/icame/brown/bcm.html). unda aRiniSnos, rom korpusuli
lingvistikis Tanamedrove standartebisaTvis braunis korpusis moculoba
aris mcire. Tumca, braunis korpusi miCneulia rogorc erT-erTi
mniSvnelovani naSromi korpusuli lingvistikis istoriaSi.
1950-ian wlebSi amerikasa da sxva qveynebSi korpusi naklebad
popularuli iyo xomsikisa da misi mimdevrebis gavlenis gamo, romelTa
azriT korpusi iyo araswori mimarTulebis mimcemi. xomskis azriT,
korpusSi asaxuli iyo is, rac ama Tu im enis matarebelma Tqva da ara is,
rac unda eTqva. miuxedavad amisa, korpusuli lingvistikam kvlav moipova
popularoba 1970-iani wlebidan. pirvelad termini „korpusuli
lingvistika“ gamoiyenes 1980-ian wlebSi, es aris teqnologiis
ganviTarebis axali xana da swored am periodidan iwyeba korpusuli
lingvistikis, rogorc dargis aRorZineba da ganviTareba.
ra gansxvavebaa korpusul lingvistikasa da „tradiciul“ lingvistikas
Soris? am sakiTxze vrclad saubrobs prof. marine beriZe, misi azriT:
„korpusuli lingvistika ZiriTad yuradRebas metyvelebis Seswavlas
uTmobs, „tradiciuli“ lingvistika ki enas; erTi arCevs kvantitatiur
meTodebs meore kvalitatiurs; pirveli eyrdnoba kvlevis empiriul, meore
racionalistur meTodebs; pirveli teqsts ganixilavs, rogorc garkveul
fizikur mocemulobas, meore rogorc abstraqcias; pirveli statistikur
masalas aanalizebs, meore logikur msjelobas amjobinebs da empiriul
masalasac intuiciaze dayrdnobiT arCevs; erTi monacemTa bazas iyenebs,
meore xelovnur magaliTebs, an teqstidan izolirebul sityvaxmarebebs;
erTi induqciur meTods arCevs, meore deduqciurs, erTi empiriul masalaze
dafuZnebul aRmoCenebs aRiarebs, meore procedurebze, Sedarebebze,
Sefasebebze da a. S. dafuZnebuls. korpusuli lingvistikis ideologiis
mTavari orientirs warmoadgens gansakuTrebuli yuradReba teqstisadmi
(diskursisadmi), enis raodenobrivi (kvantitatiuri) komponentisadmi, enis
sinqroniuli da diaqroniuli variaciulobisadmi, gansxvavebuli midgoma
enobrivi normisa da enobrivi faqtisadmi“ (beriZe 2013).
17
2.2 korpusi
sityva korpusi warmodgeba laTinuri sityvidan “corpus”, rac niSnavs
„sxeuls“, „tans“. Tanamedrove lingvistikaSi „korpusi“ gamoiyeneba
teqstebis eleqtronuli krebulis aRniSvnisaTvis. Mmakenerisa da
uilsonis mixedviT korpusi SeiZleba vuwudoT erTze meti teqstis
krebuls (McEnery & Wilson 1996), Tumca enaTmecnierebaSi „korpuss“ Tavisi
aucilebeli parametri da sazomi gaaCnia. ETanamdrove enaTmecnieruli
gagebiT korpuss gaaCnia oTxi ZiriTadi parametri, makenerisa da
uilsonis mixedviT es parametrebia:
1) SerCeva da reprezentaciuloba (“Sampling and Representativness:);
2) sasruloba (“Finite size”);
3) eleqtronulad wakiTxvadoba (“Machine-readable”);
4) standartuloba (“Standard Reference”).
msoflios TiTqmis yvela enisaTvis Seqmnilia da iqmneba sxadasxva
tipis korpusebi. erTi-erTi klasikuri da tradiciuli korpusia
britanuli nacionaluri korpusi (British National Corpus -BNC), romelic
araerTi enis korpusis Seqmnis modelad aris gamoyenebuli, maT Soris
slavur enaTa korpusebisaTvis, romelTa Soris aRsaniSnavia Cexuri enis
nacionaluri korpusi (The Czech National Corpus -CNC).
ra aqcevs teqstebis krebuls korpusad? upirveles yovlisa,
korpusisaTvis damaxasiaTebelia reprezentaciuloba. mniSvnelovania
rogorc teqsturi masalis moculoba, aseve proporciuloba da
dabalanseba korpusis teqsturi bazisa. SeiZleba iTqvas, rom korpusi
warmoadgens enis Semcirebul models. amitom, korpusSi mocemuli
teqsturi masala unda iyos kargad dabalansebuli da moicavdes
sxvadasxva periodis, Janris, stilis, avtoris da a.S. teqstebis krebuls.
kvlevis miznebidan gamomdinare gamoyofen korpusis sxavdasxva tipebs
(Kennedy 1998). qvemoT warmodgenilia korpusis Semdegi tipebi:
1) zogadi korpusebi (general/reference corpora), magaliTad, rogorica
britanuli nacionaluri korpusi (BNC – British National Corpus). zogadi
korpusi miznad isaxavs ama Tu im enis an mis romelime variaciis
18
modelis warmodgenas, igi moicavs rogorc werilobiT, aseve zepiri
metyvelebis teqstebs, sxavdasxva Janrsa Tu stils da a.S.;
2) dargobrivi/specializebuli korpusebi (specialized corpora), ama Tu im
konkretuli dargis korpusi, magaliTad, biologiuri da a.S.;
3) istoriuli korpusebi (historical corpora), magaliTad, rogoricaa
helsinkis korpusi (Helsinki Corpus, ARCHER
http://www.helsinki.fi/varieng/CoRD/corpora/HelsinkiCorpus/).
istoriuli korpusebSi warmodgenilia enis ganviTarebis adreuli
etap[eb]i;
4) regionuli korpusebi (regional corpora), regionuli korpusebi imiT
gansxvavdeba zogadi tipis korpusebisagan, rom igi moicavs ama Tu
im enis ramdenime regionalur variacias. regionuli korpusis erT-
erT magaliTs warmoadgens axali zelandiuri inglisuris
velingtonis korpusi – WCNZE (Wellington Corpus of Written New Zealand
English) - http://clu.uni.no/icame/manuals/WELLMAN/INDEX.HTM;
5) saswavlo korpusebi (learner corpora VS Native speaker corpora), rogoricaa,
saswavlo inglisuris saerTaSoriso korpusi – ICLE (International
Corpus of Learner English) - https://www.uclouvain.be/en-cecl-icle.html. am tipis
korpusebi moicavs teqstebs mocemuli enis SemswavlelTaTvis,
romelTaTvis es ena ar aris mSobliuri ena;
6) mravalenovani/paraleluri korpusebi (multilingual/parallel corpora)
asaxvs, sul mcire, ori sxadasxva enis korpuss, xSir SemTxvevaSi,
identur teqstebs, romlebic gamoiyeneba SedarebiTi analizisaTvis;
7) zepiri metyvelebis korpusebi (spoken corpora), am tipis korpusebSi
mocemuli mxolod zepiri metyvelebi, aseTi korpusia, magaliTad,
LLC – zepiri metyvelebis inglisuris londoni-lundis korpusi
(London-Lund Corpus of Spoken English) -
http://clu.uni.no/icame/manuals/LONDLUND/INDEX.HTM.
8) werilobiTi korpusebi (written corpus), aseTi tipis korpusebSi
mocemulia mxolod werilobiTi xasiaTi teqstebi, aseTi erT-erTi
yvelaze gamorCeuli korpusia BAWE – britanuli akademiuri
19
inglisuris korpusi (British Academic Written English Corpus) -
http://www.coventry.ac.uk/bawe.
amgvarad, korpusi SeiZleba asaxavdes ama Tu im enis zepir metyvelebas
mxolod, an werilobiT enas, an orives erTad, aseTi tipis korpusebs,
rodesac mocemulia rogorc zepiri, aseve werilobiTi masala „Sereul
korpusebs“ (mixed corpora) uwodeben. Sereuli tipis korpusis erT-erT
TvalsaCino magaliTs warmoadgens britanuli nacionaluri korpusi,
romelic moicavs rogorc zepiri metyvelebis, aseve werilobiTi xasiaTis
teqstebs.
zemoT warmodgenili korpusis klasifikacia warmodgenilia teqstis
tipebis mixedviT. Ggarda amgvari klasifikaciisa, korpusuli
lingvistikaSi gamoyofen klasifikacias teqsturi masalis damuSavebis
mixedviT, magaliTad, rogoricaa:
1) anotirebuli korpusebi (annotated corpora), am tipis korpusSi
ganxorcielebulia garkveuli lingvisturi analizi, rogoricaa
morfologiuri, sintaqsuri analizi, lematizeba da a.S.;
2) orTografiuli korpusebi (orthographic corpora), amgvar korpusebSi
morfologiur anotirebasTan erTad mocemulia ama Tu im fonemis
sixSiruli statiska da a.S. orTografiuli tipis korpusis erT-
erTi magaliTia kolfis (Colfis Orthographic Corpus) orTografiuli
korpusi (Laudanna, Thorton, Brown, Burani, & Marconi, 1995; Bertinetto et al.,
2005), http://linguistica.sns.it/CoLFIS/Home.htm.
20
2.3 enaTa korpusebi
winamdebare qveTavSi mimovixilavT im korpusebs, romlebic dRevandeli
korpusuli lingvistikis gadmosaxedidan warmoadgens, e.w. „klasikur“
korpusebs, romlebic gamoyenebulia da gamoiyeneba mravali enis korpusebis
SeqmnisaTvis. erT-erT aseT korpuss warmoadgens braunis korpusi -
Tanamedrove amerikuli inglisuri enis braunis standartuli korpusi (Brown
Corpus (the Brown Standard Corpus of Present-Day American English). aRniSnuli korpusi
1963-64 wlebSi Seiqmna braunis universitetSi henri kuCerasa da nelson
francizis mier da korpusze muSaoba 1967 wels dasrulda. braunis korpusi
Sedgeba daaxloebiT inglisuri enis 500 teqstisagan, romelic 15 Janrad
aris dayofili da jamSi Seadgens 1 milion sityvas. braunis korpusma
mniSvnelovani gavlena iqonia sxva korpusebis SeqmnaSi, romelTa Soris unda
aRiniSnos LOB-is (Lancaster, Oslo, Bergen) korpusi, romelic lankasteris
universitetSi Seiqmna 1978 wels. braunis korpusi Tanamedrove korpusebTan
SedarebiT aris mcire moculobis, magram yovelTvis warmodgenilia cnobil
da mniSvnelovan korpusTa Soris, radgan braunis korpusi aris pirveli
Tanamedrove da eleqtronuli korpusi.
aranakleb mniSvnelovania britanuli nacionaluri korpusi (British
National Corpus - BNC), romelic dResac gamoiyeneba da miCneulia inglisuri
enis reprezentaciul korpusad. britanuli nacionaluri korpusis
konsorciumi Seiqmna 1990 wels, romelsac oqsfordis universitetis
gamomcemloba xelmZRvanelobda. aRniSnul proeqtze muSaoba 1991 wels
daiwyo da sam weliwadSi 100 milioni Tanamedrove britanuli inglisuri
sityva Sevida britanul nacionalur korpusSi, aqedan 90% aris
werilobiTi da 10% sasaubro. pirveli gamocema gamovida 1994 wels, xolo
evropeli mkvlevrebisaTvis britaneTis erovnuli korpusi xelmisawvdomi
gaxda 1995 wlis TebervalSi, korpusis redaqtirebuli versia “BNC World“
gamovida 2001 wels, xolo 2007 wels ki gamovida mesame gamocema.
britaneTis nacionaluri korpusi Sedgeba ori qvejgufisagan: 1) BNC
Sampler (1 milioni werilobiTi da 1 milioni sasaubro inglisuri) da 2)
BNC Baby (4 milioni sityva oTxi gansxvavebuli Janridan). britaneTis
nacionaluri korpusis mesame gamocema moicavs 4049 teqsts, rac Seadgens
21
5,228,040 kilobaits, an daaxloebiT 5.2 gegabaits. saerTo jamSi ki moicavs
100 milion sityvas, ufro zustad, 96,986,707 sityvas.
2.3.1 qarTuli enis korpusebi
rogorc zemoT aRiniSna, XX saukunis oTxmociani wlebidan
moyolebuli ganviTarebuli msoflios TiTqmis yvela enisTvis, Seiqmna
nacionaluri enis korpusebi, vebkorpusebi, Seiqmna rigi korpusuli
programebi da instrumentebi, romlebic Zalian aqtiurad gamoiyeneba
dRes korpusul kvlevebSi. rac Seexeba qarTul enas, dResdReobiT
Seqmnilia Semdegi korpusebi:
1) TITUS - ARMAZI - kavkasiuri enebi da kulturebi: qarTulenovani
teqstebis pirveli akademiuri eleqtronuli monacemTa baza,
romelic aerTianebs sxvadasxva periodis qarTuli literaturis
teqstur masalas (http://armazi.uni-frankfurt.de/framee.htm). proeqtis
xelmZRvanelia cnobili germaneli qarTvelologi, frankfurtis
universitetis SedarebiTi enaTmecnierebis institutis direqtori,
profesori iost giperti, romlis saxelsac ukavSirdeba
qarTveluri da kavkasiuri enebis, gansakuTrebiT Zveli qarTuli
enis beWduri Tu xelnaweri memkvidreobis umdidresi bazebis Seqmna;
2) Tanamedrove qarTuli enis korpusi - moicavs or subkorpuss:
Tanamedrove qarTuli enis korpuss (124,055,170 erTeuli) da qarTul
literaturul korpuss, morfologiuri anotirebiT (20,903,850
erTeuli). proeqtis xelmZRvanelia paul moireri bergenis
universitetis ufrosi mecnieri TanamSromeli.
http://clarino.uib.no/gekko/corpus-list.
22
2.3.2 qarTuli dialeqturi korpusi
saqarTvelos lingvisturi portreti - qarTuli dialeqturi
korpusis proeqts xelmZRvanelobs arn. Ciqobavas enaTmecnierebis
institutis enobriv monacemTa kompiuteruli damuSavebis ganyofilebis
xelZRvaneli, mTavari mecnieri TanamSromeli marine beriZe. qarTuli
dialeqturi korpusi warmoadgens qarTuli lingvokulturuli sivrcis
eleqtronuli portretis Seqmnis cdas. saqarTvelos lingvisturi
portreti warmodgenilia sami qarTveluri eniTa (qarTuli, svanuri,
zanuri) da maTi dialeqtebiT. korpusi Tavisi struqturiT iZleva
qarTuli enobrivi sinamdvilis srulyofilad warmoCenis SesaZleblobas.
korpusi Seicavs ara mxolod teritoriuli dialeqtebis, aramed enis
sxvadasxva sinqroniuli Tu diaqroniuli variaciis aRweris potenciur
SesaZleblobasac. korpusis Seqmnis idea da dialeqturi monacemebis
Seswavala Tanamedrove teqnologiebis gaTvaliswinebiT Caisaxa jer kidev
adreul kvlevebSi, romlebic korpusuli lingvistikas efuZneboda da es
sakmaod bunebrivi iyo. dialeqtologia Tavisi bunebidan gamomdinare
yovelTvis ufro ,,korpusuli’’ iyo enaTmecnierebis sxva dargebTan
SedarebiT, radgan igi efuZneba garkveul Segrovebul teqstur masalas.
Tanamedrove qarTuli literaturuli ena efuZneba qarTvelur enebsa da
mis dialeqtebs;
qarTuli dialeqturi korpusi – rogorc saZiebo–sainformacio
sistema Seicavs misi aqtiuri gamoyenebis SesaZleblobebs
multidisciplinuri xasiaTis kvlevebisaTvis. eleqtronulad
warmodgenilia korpusis sacdeli samomxmareblo versia. korpusi
eyrdnoba proeqtis samuSao jgufis mier momzadebul eleqtronul
teqstur bazas. qarTul dialeqtur korpusSi erTiandeba gasuli
saukunis qarTuli dialeqtologiis monapovari mTeli sityvieri masala:
yvela, xelmisawvdomi da ramdenadme Rirebuli, dialeqturi teqsti;
saleqsikono erTeulebi da sailustracio masalebi; dialeqtologiur
literaturaSi damowmebuli nimuSebi, Sinamrewvelobis masalebi da a. S.
TiToeul teqsts eZleva detaluri metadaxasiaTeba. mravalmxrivi
metaanotirebis sistema SemuSavda imis gaTvaliswinebiT, rom korpusis
informaciuli monacemTa baza advilad gamosayenebeli yofiliyo
23
multidisciplinuri kvlevebisaTvis. korpusSi teqstis aRsawerad
gamoyenebulia sxvadasxva eqstralingvisturi maxasiaTeblebi:
regionaluri (miTiTeba regionis, raionis, soflis, enis, dialeqtis,
qvedialeqtis Sesaxeb), anketuri (cnobebi teqstis Camweris Sesaxeb,
mTqmelis sqesisa da asakis, dabadebis adgilis, masalis Caweris droisa
da adgilis Sesaxeb, migraciuli procesebis amsaxveli monacemebi),
tipologiuri (teqstis tipi, Tematika), qronologiuri – teqstebSi
gadmocemul movlenaTa periodizaciisaTvis. miTiTebulia teqstis saxe
(nabeWdi, xelnaweri, audiotranskrifti, videotranskrifti). Zieba qarTul
dialeqtur korpusSi martivi da mosaxerxebelia. miuxedavad imisa, rom
gramatikuli anotireba dasrulebuli ar aris, korpusis saZiebo sistema
saWiro formebis moZiebisa da lingvisturi kvlevis saSualebas am
etapzec iZleva. segmenturi Zieba (afiqsis, zmniswinis, nawilakis, aso-
bgeris mixedviT) uzrunvelyofs leqsemebisa da sityvaformebis sruli
konkordansis mowodebas, konteqstebze da teqstze gasvlis
SesaZleblobebiT (beriZe 2013).
2.3.3. qarTuli enis korpusi sityvaTSexamebiTi
modelebis programaSi
sityvaTSexamebiTi modelebis programa (Sketch Engine) Seiqmna 2003 wels
Sps „leqsikal kompiutingis“ (Lexical Computing LTD) damaarseblisa da
direqtoris, korpusuli da kompiuteruli lingvistis adam kilgarifis
mier. sityvaTSexamebiTi modelebis saZiebo sistema vrceli korpusuli
monacemebis swrafad da zustad damuSavebis SesaZleblobas iZleva
sxvadasxva korpusuli instrumentebis gamoyenebiT, rac Zalian
mniSvnelovania leqsikografiuli saqmianobisaTvis. sityvaTSexamebiTi
modelebis programas iyeneben leqsikonebis wamyvani gamomcemlebi
rogorc did britaneTSi, ise mis sazRvrebs gareT. dReisaTvis
sityvaTSexamebiTi modelebis saZiebo sistema moicavs 200-ze met enis
korpuss, maT Soris, qarTuli enis korpuss. sityvaTSexamebiTi modelebis
24
programaSi qarTuli korpusis Seqmna dakavSirebulia devid Taguelis
saxelTan (Taguwell 2011). dReisaTvis, qarTul korpusSi daaxloebiT 24
milioni sityvaa, romelic ZiriTadad efuZneba werilobiT teqstebs.
Uunda aRiniSnos, rom korpusi nawilobriv anotirebulia.
sityvaTSexamebiTi modelebis saZiebo sistema aris korpusis
analizatori, romelic ara mxolod avtomaturad agebs sityvaTSexamebiT
modelebs, aramed masStaburi korpusis analizis mravalferovan
saSualebebsac moicavs:
1) sityvaTa CamonaTvali (Word list), ZiriTadi saZiebo (KWIC) funqciebi,
korpusisa da qvekorpusis Sedarebebi;
2) gansxvavebebi (Sketch differences) - ori sityvis gansxvavebul
maxasiaTeblebze dakvirveba. Ziebis am instrumentis saSualebiT
SesaZlebelia warmoCindes is SemTxvevebi, rodesac sityvebs aqvT
saziaro kolokaciebi, aseve SemTxvevebi, rodesac kolokacia
sityvaTa wyvilidan mxolod erT-erTisTvis aris relevanturi;
3) Tezaurusi (thesaurus) - TiToeuli sityvisaTvis calkeulad
gamoiTvleba distribuciuli Tezaurusi. es gviCvenebs korpusSi
sityvaTa CamonaTvals, romelic gawyobilia konkretuli sityvis
realizebis yvelaze xSiri konteqstebis mixedviT;
4) „veb-buT-qeTi“ (WebBootCat) – es aris sityvaTSexamebiTi modelebis
programis erT-erTi Zlieri instrumenti, romlis saSualebiT
SesaZlebelia ama Tu im dargobrivi/specializebuli korpusis
Seqmna Zireuli sityvebis bazaze avtomaturad (Baroni, Kilgarriff,
Pomikalek, Rychly 2006).
sitvaTSexamebiTi modelebis programaSi ganTavsebuli qarTuli enis
korpusisaTvis zemoT CamoTvlili Ziebis SesaZleblobidan am etapze
SesaZlebelia konkordansebis / sityva-simfoniebis (Concordance) mixedviT
Zieba, sityvanis (wordlist) amoReba rogorc anbanuri rigiT, aseve
sixSiruli ganawilebis mixedviT; SesaZlebelia aseve „sityvis
portretebisa“ (word sketch) da gansxvavebebis (sketch diff) mixedviT Zieba.
garda amisa, SesaZlebelia ama Tu im sityvis Tezaurusis (thesaurus) naxva.
25
2.3.4 qarTuli enis paraleluri korpusi
2013 wlidan ivane javaxiSvilis Tbilisis saxelmwifo
universitetis leqsikofrafiul centrSi mimdinareobs muSaoba
paralelur korpusze (inglisur-qarTuli), romlis Seqmna ariane
Wanturias samecniero statiebis reziumeebis paraleluri qarTul-
inglisuri teqstebiT daiwyo.
qarTuli enis paralelur korpusSi Seiqmna jgufebi, romlebic
daiyo krebulebad, xolo krebulebi teqstur wyvilebad. krebulebi
moicavs samecniero JurnalSi gamoqveynebuli statiebis inglisur-
qarTul Tezisebs. korpusis meore jgufia arqeologia, romlis
krebulebi moicavs: dmanisis gaTxrebis Sesaxeb gamoqveynebul statiebs
inglisuri TargmanebiTurT, vanis gaTxrebs da sxva. krebulebSi
Setanili teqstebi avtomaturad iSleba teqstur wyvilebad, inglisur-
qarTul winadadebebad, romlebic redaqtirdeba xeliT, raTa
avtomaturad danawevrebuli winadadebebi gaTanabrdes da Ziebis dros
miviRoT idealuri inglisur-qarTuli winadadebebis wyvilebi.
korpusSi Setanili teqstebi mecnierebis TiTqmis yvela dargs
moicavs da am teqstebisa da dargebis raodenoba yoveldRiurad izrdeba.
dReis mdgomareobiT korpusSi aris 1908 krebuli, 28,000 xeliT
gaTanabrebuli teqsturi wyvili da 1 milionamde sityva-forma.
korpusSi damuSavda dargebis mixedviT terminologiis tagirebis /
moniSvnisa da korpusidan aRniSnuli terminologiis amoRebis
meTodologia. am mizniT Seiqmna, e.w. terminologiuri moduli, romelic
saSualebas iZleva korpusSi arsebuli masalidan amoikribos winaswar
moniSnuli dargobrivi terminologia. am etapze qarTuli enis
paralelur korpusis marTvis panelSi SesaZlebelia:
korpusebis jgufebis Seqmna da redaqtireba;
krebulebis Seqmna da redaqtireba;
teqsturi wyvilebis damateba da redaqtireba;
teqstis avtomatur danawevreba, gaTanabreba da teqsturi wyvilebis
generireba Semdgomi redaqtirebis SesaZleblobiT;
teqstSi tagirebuli / moniSnuli terminebis aRqma da Zieba
korpusSi.
26
aqve unda aRiniSnos, rom samecniero teqstebis inglisur-qarTul
paralelur korpuss ukve aqvs saZiebo interfeisi, maT Soris, detaluri
Ziebis interfeisi dargobrivi terminologiisaTvis, romelic
gankuTvnilia korpusis monacemTa bazaSi sasurveli qarTuli an
inglisuri sityvis an Sesityvebis Ziebisa da Sesabamisi Sedegebis
Semcveli paraleluri teqsturi wyvilebis gamotanisTvis. Zieba
xorcieldeba ormxrivad - rogorc nawarmoebis original, aseve, naTargmn
teqstSi. Zieba SesaZlebelia rogorc mTlian masalaSi, aseve, sxvadasxva
parametris mixedviT, maT Soris, nawarmoebis jgufebis, krebulebis,
tipebis, Janrebis, avtorebis, wlebis da a.S. filtraciiT. Ziebis
SedegebSi aseve, xelmisawvdomia informacia nawarmoebis Sesaxeb, maT
Soris, avtoris, Targmanis avtoris, gamocemis wlisa da a.S. Sesaxeb (T.
margalitaZe, qereWaSvili 2013).
27
3. vebi rogorc korpusi
3.1 zogadi mimoxilva
winamdebare qveTavSi mimovixilavT korpusuli lingvistikis axal
mimarTulebas, romelic exeba vebis lingvistur korpusad gamoyenebas.
aris Tu ara vebi korpusi?
am SekiTxvaze rom vupasuxoT, upirveles yovlisa, unda gavigoT ra
aris TviTon korpusi? makenerisa da uilsonis mixedviT korpusi SeiZleba
vuwodoT erTze meti teqstis krebuls (McEnery & Wilson 1996), Tumca
enaTmecnierebaSi „korpuss“ Tavisi aucilebeli parametri da sazomi
gaaCnia. ETanamdrove enaTmecnieruli gagebiT korpuss gaaCnia oTxi
ZiriTadi parametri: SerCeva da reprezentaciuli, sasruli,
eleqtronulad wakiTxvadi, standartuli. aqve SeiZleba iTqvas, rom
Zalian bevri teqstebis krebuli, romlebsac korpusi ewodeba, ver
akmayofilebs zemoT CamoTvlil parametrebs. adam kilgarifis mixedviT,
korpusi, romelic moicavs jein ostinis mTlian Semoqmedebas, ar
SeiZleba iyos reprezentaciuli raimes mimarT (Kilgarriff 2003). Mmaningisa
da Suces mixedviT ki statistikuri, bunebrivi enis damuSavebaSi (Statistical
NLP) korpusad ganixileba teqsturi monacemebis garkveuli raodenoba
kvlevis garkveuli interesisaTvis, miuxedavad imisa, Tu rogor da ra
principiT aris korpusi Sedgenili. aseT SemTxvevaSi, damuSavebuli da
gafiltruli korpusuli masala bevrad ufro mniSvnelovania, vidre
korpusis dabalanseba (Manning & Schutze 1999).
makeneri da uilsoni (McEnery & Wilson 1996) erTad ganixilaven orive
SekiTxvas: „ra aris korpusi“ (“what is a corpus?”) da „ra aris kargi korpusi“
(“what is a good corpus?”) da aRniSnul sakiTxs SedarebiT martivi magaliTiT
xsnian: „aris Tu ara X korpusi kargi Y amocanis gadasaWrelad?“ (“is corpus
X good for task Y?”), amis sapirispirod maT SemoaqvT, e.w. „semantikuri“
SekiTxva, „aris ki X korpusi?“ (“is X a corpus at all?”), rogorc vxedavT,
„semantikur“ SekiTxvas yuradReba sxva rameze gadaaqvs, ufro naklebad
mniSvnelovan sakiTxze, maSin, rodesac korpusi unda ganvixiloT pirveli
SekiTxvis WrilSi – „aris Tu ara X korpusi kargi Y amocanis
28
gadasaWrelad?“ (“is corpus X good for task Y?”). gamomdinare zemoaRniSnulidan,
makeneri da uilsoni gvTavazoben „korpusis“ definicias, romelic
formulirdeba Semdegnairad: „korpusi aris teqstebis krebuli, rodesac
igi ganixileba enisa da literaturis kvlevis obieqtad“ (“a corpus is a
collection of texts when considered as an object of language or literary study”), amgvarad,
pasuxi kiTxvaze, aris Tu ara vebi korpusi, dadebiTia (Kilgarriff &
Grefenstette 2003).
3.2 vebkorpusebi
dRiTi dRe izrdeba interesi vebis mimarT da igi warmoadgens
yvelaze vrcel lingvistur wyaros. vebis bazaze Seqmnil korpusebs
ewodeba vebkorpusebi, romlebic korpusebis axal da did jgufs
warmoadgenen.
vebkorpusis Seqmnis pirvel mcdelobas warmoadgens 53-
miliardsityviani terabaitebis korpusi, romelic vaterloos
universitetSi Seiqmna (Clarke et al. 2002). aRniSnuli korpusi efuZneba
universitetebis da sxva saganmanaTleblo dawasebulebebisa da
organizaciebidan CamotvirTul internetmasalas. terabaitebis korpusis
analogs warmoadgens “GOV2 korpusi”, romelic efuZneba “.gov” domens
(Clarke et al. 2005).
vebkorpusebis erT-erT saintereso magaliTad SeiZleba ganvixiloT
Telvalis vebkorpusebi, romlebic efuZneba avstraliaSi, axal
zelnadiasa da did britaneTSi akademiuri xasiaTis vebgverdebidan
CamotvirTul internetmasalas (Thelwall 2005). aqedan, yvelaze vrcelia
didi britaneTis vebsaitebidan Segrovebuli korpusi, romelic
daaxloebiT 1.5 miliard sityvas moicavs. Telvals detalurad aqvs
aRwerili am korpusis CamotvirTvasTan, vebgverdebis naxevrad avtomatur
damuSavebasTan da a.S. dakavSirebuli sakiTxebi (Thelwall 2005).
29
sixSiruli leqsikis gansazRvrisaTvis vebkorpusebi gamoiyena
kornaim (Kornai et al. 2006), romelic muSaobs ungrul enaze, aseve emersonma
da onilma (Emerson & O’Neil 2006), romlebic Cinuri enis vebkorpusze
muSaoben. gansakuTrebiT STambeWdavia „guglis terabaitebis engramebis
korpusi“ (Google Terabyte n-gram Collection), romelic Seiqmna 2006 wels (Brants
& Franz 2006).
lium da kuranma Seqmnes 10-milionsityviani inglisuri enis
vebkorpusi (Liu & Curran 2006), romelic sxvadasxva vebsaitebidanaa
SerCeuli Ria saZiebo sistemisaTvis (Open Directory Collection). liusa da
kuranis vebkorpusi winadadebis donezea CaSlili, gafiltruli da
tokenizebuli.
aranakleb sainteresoa Saulisa da vestburis vebkorpusi „iuzneti“
- USENET (Shaoul & Westburry 2007), aRniSnuli korpusi 2005-2007 wlebSi
iqmneboda da moicavs 13 miliard sityvas. Ggarda amisa, unda aRiniSnos,
katalaniuris vebkorpusi – CUCWeb (Boleda et al. 2006), romelic moicavs 166
milion sityvas, katalaniuri enis korpusi vebkorpusis Seqmnis yvela
paramatrebis gaTvaliswinebiT ganxorcielda, rogoricaa gafiltvra,
duplikatebis moxsna, morfosintaqsuri anotireba, garda amisa,
aRniSnuli vebkorpusi xelmisawvdomia da gaaCnia advilad gamosayenebeli
interfeisi momxmareblebisaTvis (http://www.catedratelefonica.upf.es/cucweb).
sergei Sarovma SeimuSava britanuli nacionaluri korpusis zomis
(“BNC-sized) vebkorpusebi, romlebic daaxloebiT 100 milion sityvas
efuZneba (Sharoff, 2006). sergei Sarovis mier Seqmnil vebkorpusebs Soris
unda aRiniSnos inglisuris, Cinuris, finuris, frangulis, germanulis,
iaponuris, polonurisa, portugaliuris, rusulisa da espanuris
vebkorpusebi, am CamonaTvals daemata qarTuli enis vebkorpusi, romelic
winamdebare naSromis Temas warmoadgens da, rogorc zemoT aRvniSneT,
sadoqtoro kvlevis nawili lidsis universitetSi gancxorcielda sergei
Sarovis meTodologiis gamoyenebiTa da uSualod misi monawileobiT.
garda zemoT CamoTvlili vebkorpusebisa, unda aRiniSnos WaCky-is
korpusebi (Baroni, Bernardini, Ferraresi and Zanchetta 2009). WaCky warmoadgens Web
as Corpus kool ynitiative-is proeqtis erT-erT nawils. aRniSnul proeqtSi
30
CarTuli iyo mecnierTa konsorciumi, romelTa interesis sferos swored
vebi da mis lingvistur wyarod gamoyenebasTan dakavSirebuli sakiTxebi
warmoadgenda. WaCky-is proeqtis farglebSi Seqmnilia Semdegi enis
vebkorpusebi:
1) inglisuri enis vebkorpusi – UkWaC, korpusi moicavs 2 miliard
sityvas, ZiriTadad .uk domenidan da iyenebs britanuli
nacionaluri korpusis mixedviT saSualo sixSiris sityvebs
sakvanZo sityvebad (seed words), korpusi morfologiurad
anotirebulia da lematizebulia. UkWaC korpusi ZiebisaTvis
xelmisawvdomia sityvaSexamebiTi modelebis programaSi:
https://www.sketchengine.co.uk/documentation/wiki/Corpora/UKWaC;
2) inglisuri enis vebkorpusi PukWaC, igivea, rac UkWaC, magram
gansxvaveba mdgomareobs anotirebis niuansSi, kerZod, korpusi
srulad aris parsirebuli. parsireba ganxorcielda specialuri
parsirebis instrumentis saSualebiT, romelsac MaltParser
(http://maltparser.org/) ewodeba (Johansson 2007);
3) inglisuri enis vebkorpusi – WaCkypedia_EN, warmoadgens 2009 wlis
inglisuri vikipediis krebuls (daaxloebiT 800 milion tokens
moicavs), aRniSnuli korpusi warmodgenilia PukWaC-is formatSi.
igi lematizebuli da parsirebulia. teqstebis CamotvirTva da
gawmenda ganxorcielebulia specialuri instrumentis Wikipedia
extractor-is saSualebiT;
4) franguli enis vebkorpusi – frWaC, moicavs 1.6 miliard sityvas,
teqstebi ZiriTadad CamotvirTulia .fr domenidan da iyenebs
saSualo sixSirul sityvebs sakvanZo sityvebad. saSualo sixSiris
sakvanZo sityvebi aRebulia franguli enis diplomatiuri
korpusidan (Le Monde Diplomatique Corpus) da franguli enis ZiriTadi
leqsikidan (basic French vocabulary lists). korpusi morfologiurad
anotirebulia da lematizebulia (Baroni, Bernardini, Ferraresi, Zanchetta
2009);
5) germanuli enis vebkorpusi – deWaC, moicavs 1.7 miliard sityvas.
teqstebi ZiriTadad CamotvirTulia .de domenidan da iyenebs
31
saSualo sixSirul sityvebs sakvanZo sityvebad. saSualo sixSiris
sakvanZo sityvebi aRebulia germanuli enis korpusidan (SudDeutsche
Zeitung corpus) da germanuli enis ZiriTadi leqsikidan (basic German
vocabulary lists);
6) germanuli enis vebkorpusi – SdeWac, korpusi moicavs 0,88 miliard
sityvas deWaC-is bazaze. SdeWac gadayvanilia specialur unikodSi
da xelmisawvdomia korpusis ori versia, pirveli versia
morfologiurad anotirebuli da lematizebulia, xolo meore
versia ki winadadebis donezea anotirebuli Sesabamisi
metainformaciis miTiTebiT, magaliTad, parsirebis Secdomis
miTiTebiT.
7) italiuri enis vebkorpusi – itWaC, moicavs 2 miliard sityvas.
teqstebi ZiriTadad CamotvirTulia .it domenidan da iyenebs
saSualo sixSirul sityvebs sakvanZo sityvebad. saSualo sixSiris
sakvanZo sityvebi efuZneba italiuri enis korpussa (Repubblica) da
italiuri enis ZiriTad leqsikas (basic Italian vocabulary lists). italiuri
enis vebkorpusi morfologiurad anotirebulia, xolo lematizeba
ganxorcielbulia specialuri morfemebis leqsikonis saSulebiT
(Morph-it! lexicon).
eWvgareSea, vebkorpusebis mniSvneloba Tanamedrove korpusuli
lingvistikaSi, razec vebkorpusebis mzardi ricxvi metyvelebs. dRiTi
dRe izrdeba vebkorpusebis raodenoba, iqmneba rigi korpusuli
instrumentebisa da izrdeba vebkorpusebis moculoba da ixveweba maTi
Seqmnisa da gamoyenebis meTodologia. Aam fonze, aSkaraa qarTuli enis
mdgomareoba, qarTuli enis vebkorpusi – KaWaC, romelic aRniSnuli
sadoqtoro kvlevis farglebSi Seiqmna, aris pirvel mcdeloba amgvari
korpusis Seqmnisa qarTuli enisaTvis qarTuli enis vebkorpussa da mis
SeqmnasTan dakavSirebul sakiTxebs, qvemoT, II TavSi ganvixilavT.
***
amgvarad, sadisertacio naSromis pirvel TavSi mimovixileT saswavlo
leqsikografiis ganviTarebis istoria, pirveli saswavlo leqsikonebi,
inglisuri enis saswavlo leqsikonebiს „didi xuTeuli“: oqsfordis
32
saswavlo leqsikoni, longmenis Tanamedrove inglisuri enis leqsikoni,
kolinz qobildis inglisuri enis leqsikoni, kembrijis inglisuri enis
saerTaSoriso leqsikoni; makmilanis inglisuri enis leqsikoni. amave
TavSi warmodgenilia da ganxilulia korpusuli lingvistika da
korpusebi. kerZod, korpusuli lingvistikis ganviTarebis etapebi,
korpusis raoba, korpusis tipebi da enaTa iseTi korpusebi, rogoricaa:
braunis korpusi, britanuli nacionaluri korpusi, aseve qarTuli
enisaTvis Seqmnili korpusebi: TITUS - ARMAZI - kavkasiuri enebi da
kulturebi, Tanamedrove qarTuli enis korpusi, qarTuli dialeqturi
korpusi, qarTuli enis korpusi sityvaTSexamebiTi modelebis programaSi,
qarTuli enis paraleluri korpusi. garda amisa, mimoxilulia axali
tipis korpusebi – „vebi rogorc korpusi“, misi ganviTarebis istoria da
aRwerilia iseTi enis vebkorpusi, rogoricaa UkWaC - inglisuri enis
vebkorpusi, frWaC - franguli enis vebkorpusi, deWaC germanuli enis
vebkorpusi da a.S.
33
II Tavi. qarTuli enis vebkorpusi – KaWaC
1.1 zogadi mimoxilva
winamdebare TavSi ganvixilavT qarTuli enis vebkorpuss, mis
SeqmnasTan dakavSirebul iseT sakiTxebs, rogoricaa korpusis
teqstualuri masalis SerCeva, CamotvirTva, morfologiuri anotireba da
aS. unda aRiniSnos, rom qarTuli enis vebkorpusi Seiqmna sadoqtoro
programis farglebSi lidsis universitetSi amave universitetis
profesoris sergei Sarovis uSualo monawileobiT. korpusi
ganTavsebulia lidsis universitetis vebsaitze da moicavs 150 milion
sityvas (http://corpus.leeds.ac.uk/internet.html).
1.2 qarTuli enis vebkorpusi - KaWaC
qarTuli enis vebkorpusi – KaWaC iSifreba Semdenairad: Ka -
Kartvelian - qarTuli da WaC – Web as a Corpus – vebi, rogorc korpusi, e.i.
qarTuli enis vebkorpusi. aRniSnuli korpusi Seiqmna lidsis
universitetSi samTviani sadoqtoro programis kvlevis farglebSi.
qarTuli enis vebkorpusi asaxavs bolo 10-15 wlis qarTul enas, am
periodis gansxvavebul Janrul Tu regionalur variacebs (regionalur
variaciSi igulisxmeba ara dialeqturi metyveleba, aramed vebresursebi
saqarTvelos sxvadasxva regionidan, magaliTad, rogoricaa Telavis,
zugdidis, goris saswavlo universitetebi, adgilobrivi
televiziebi/presa da a.S.) da moicavs 150 milion sityvas, ufro zustad:
• teqsti: 618468 vebgverdi - 697 vebsaitidan
• sityva: 182845341, 2865042 tipi
• tokeni: 23550807, 3447266 tipi
zemoT „sityvaSi“ igulisxmeba calkeuli sityvaformis xmarebis
SemTxveva, xolo „tipSi“ gansxvavebuli/unikaluri sityvaformebi. tokeni
ki moicavs rogorc sityvaformebs, aseve punqtuaciis niSnebs.
rogorc ukve iTqva, KaWaC ganTavsebulia lidsis universitetis
vebgverdze (ixileT suraTi 1) da aRWurvilia onlain saZiebo sistemiT,
am etapze SesaZlebelia sityvanis (Word List), konkordansebis Zieba
34
korpusSi da Sesabamisi konteqstis naxva. korpusSi SesaZlebelia Zieba
metyvelebis nawilebis markerebis – POS Tag (Part-of-Speech Tag) mixedviT.
garda amisa, Cveulebrivi (ara metyvelebis nawilebis markerebis) Ziebis
SemTxvevaSic gamotanilia ama Tu im sityvis Sesabamisi metyvelebis
nawilis markeri da lema (ixileT suraTi 2).
suraTi 1: qarTuli enis vebkorpusi – KaWaC
35
suraTi 2: saZiebo sistema qarTuli enis vebkorpusSi
me-2 suraTze naCvenebia korpusis saZiebo sistema, Ziebis velSi
saZiebo sityvad gamotanilia sityva-forma „qalma“, rasac Tan axlavs
mocemuli sityvis Sesabamisi markeri da lema. marcxniv mocemulia
markeri, e.w. “POS tagi - “Ncse” (e.i, Noun, Type = Common, Number = Singular, Case
= Ergative) da moicavs Semdeg informacias: arsebiTi saxeli, tipi =
sazogado, ricxvi = mxoloobiTi, brunva = moTxrobiTi, xolo marjvniv
ki mocemulia am sityvis lema „qali“.
36
1.3 vebgverdebis lingvisturi damuSaveba
qarTuli enis vebrkopusis Seqmnis procesSi pirvel etaps
warmoadgenda korpusis tipis gansazRvra da korpusisaTvis Sesabamisi
masalis SerCeva. qarTuli enis vebkorpusSi reprezentaciulobis miRwevis
mizniT SeirCa 697 vebsaiti, rac jamSi 618468 vebgverds Seadgens.
vebgverdebi programa wget-is (World Wide Web da get) gamoyenebiT
CamoitvirTa. Wget aris kompiuteruli programa, romelic vebserverebidan
teqsturi masalis CamotvirTvis SesaZleblobas iZleva da warmodgens
GNU proeqtis nawils, aRniSnuli proeqti iTvaliswinebs kompiuteruli
instrumentebis xelmisawvdomobas (Stallman 2003). unda aRiniSnos, rom
uSualod vebgverdebis CamotvirTvamde ganisazRvra 300 funqciuri sityva
(function words) qarTuli enisaTvis. funqciuri sityvebi ama Tu im enis
yvelaze xSirad xmarebul leqsikas warmoadgens da qarTuli enis
funqciuri 300 sityva SeirCa devid Taguelis qarTuli enis korpusis
mixedviT, romelic sityvaTSexamebiTi modelebis programaSia
ganTavsebuli. Wget-s programaSi ganTavsda qarTuli enisaTvis SerCeuli
300 funqciuri sityva (ixileT suraTi 3). funqciuri sityvebis gansazRvra
uSualod vebgverdebidan teqsturi masalis CamotvirTvamde Zalian
mniSvnelovan etaps warmoadgenda korpusis Seqmnis procesSi, raTa
gamogvericxa araqarTuli gverdebi, animaciebi da sxva lingvisturad
ararelevanturi informacia.
amgvarad, 697 vebsaitidan CamoitvirTa sul 618468 vebgverdi.
korpusis Seqmnis Semdeg etaps warmoadgens CamotvirTuli masalis
gasufTaveba. CamotvirTuli masali lingvisturi damuSaveba specialuri
korpusuli instrumentis – BootCatTools-is saSualebiT ganxorcielda.
vebresursebis lingvisturi damuSavebisaTvis aseve veyrdnobiT, e.w.
„klinivalis“ (CleanEval: cleaning webpages) gamocdilebas (Baroni, Chantree,
Kilgarriff, Sharoff 2008). „klinivali“ warmoadgens vebgverdis Sefasebas da
miznad isaxavs vebmonacemebis korpusul resursad gamoyenebas. unda
aRiniSnos, rom Cven mier vebgverdebis gasufTavebaSi gamoyenebuli
meTodologia aris uaxlesi da aris lidsis universitetis (didi
37
britaneTi), trentos universitetisa (italia) da „leqsikal kompiutingis“
(Lexical Computing LTD) erToblivi proeqti.
suraTi 3: qarTuli enis funqciuri sityvebis SerCevis procesi
dRes Zalian bevri iyenebs vebs, rogorc monacemTa wyaros
korpusisaTvis (Baroni & Bernardini 2006; Fairon 2007, Hundt 2007, Kilgarriff &
Grefenstette 2003), rac Tavis mxriv, garkveul problemebTan da
sirTuleebTanaa dakavSirebuli. vebgverdebis CamotvirTvisas Tavs iCens
Semdegi sakiTxebi:
1. rogor unda gamoiricxos lingvisturad ararelevanturi
informacia (“boilerplate”), magaliTad, rogoricaa specialuri niSnebi
da simboloebi, kolontitulebi (headers, footers) da sxv.;
2. rogor unda ganisazRvros paragrafebi da sxva struqturuli
xasiaTis informacia;
3. rogor unda miviRoT standartuli formatis teqsti, romelic
gamodgeba Semdgomi lingvisturi damuSavebisaTvis.
38
zemoT mocemuli sakiTxebi Zalian mniSvnelovani, vinaidan, rac ufro
kargad aris gaTvaliswinebuli aRniSnuli sakiTxebi, miT ufro kargi
Sedegis miRwevaa SesaZlebeli. lingvisturi damuSavebis Semdgomi
doneebi swored CamotvirTuli masalis „sisufTavezea“ damokidebuli. im
SemTxvevaSi, Tu lingvistur damuSavebamde vebgverdidan CamotvirTuli
masala araa „gasufTavebuli“, yvelaze xSirad ganmeordeba iseTi
bigramebi, rogoricaa „daaWireT aq“ (click here) da „vrclad“/ „damatebiTi
informaciisaTvis“ / „ixileT“ (Further information). rasakvirvelia, yovelive
es mniSvnelovnad Secvlis enis realur suraTs.
rogorc ukve aRiniSna, qarTuli enis vebkorpusis Seqmnis pirvel etaps
swored masalis SerCeva (data selection) warmoadgenda - Sesabamisi
vebgverdebis SerCeva da misi momzadeba CamosatvirTad. aRsaniSnavia, rom
qarTuli enis vebkorpusisaTvis mxolod HTML formatis vebgverdebia
gamoyenebuli. PDF-isa da vordis (Word) failebis CamotvirTva sxva saxis
problmebTanaa dakavSirebuli, magaliTad, rogoricaa kodireba, teqstSi
gamoyenebuli specifikuri Sriftebisa da simboloebis Semdgomi
damuSaveba da a.S. am etapze aRniSnuli formatis vebresurebi ar aris
mocemuli korpusSi. Tumca, aqve unda aRiniSnos, rom xeliT damuSavda
specialurad SerCeuli samecniero xasiaTis teqstebi (PDF, Word), sul 235
faili da gaerTianda korpusSi.
qarTuli enis vebkorpusis vebgverdebis anotireba da gasufTaveba
moicavda Semdeg punqtebs:
1. HTML-isa da javaskriptebis (JavaScript) kodebis moxsnas,
lingvisturad ararelevanturi informaciis waSlas
(kolontitulebi, saavtoro uflebis aRmniSvneli niSnebi, bmulebis,
calkeul vebgverdebSi gameorebuli masalebi da a.S.);
2. minimaluri simboloebis gamoyenebiT ZiriTadi kodebis miniWeba
(ixileT suraTi 3) teqstebis saTaurebisaTvis, paragrafebisaTvis
da a.S.
39
suraTi 4: qarTuli enis vebkorpusi Cveulebrivi teqstis
(plain text) formatSi
amgvarad, qarTuli enis vebkorpusSi vebidan miRebuli masalis
damuSaveba efuZneba uaxles meTodebsa da midgomebs, romelTa
gaTvaliswinebiTac warimarTa da momzadda korpusis masala Semdgomi
lingvisturi damuSavebisaTvis.
40
1.4 reprezentaciuloba qarTuli enis vebkorpusSi
nebismieri tipis korpusis erT-erT aucilebel kriteriums
reprezentaciuloba warmoadgens. Tumca, korpusis lingvistebs Soris ar
arsebobs saerTo azri imis Taobaze, Tu ra aris miCneuli
reprezentaciulad da zogadad, rogor SeiZleba reprezentaciulobis
miRweva. gamomdinare zemoaRniSnulidan, termini „reprezentaciuloba“
naklebad an saerTod ar gamoiyeneba. am ukanasknelis nacvlad dRes
farTod gamoiyeneba termini „dabalanseba“ / „dabalansebuli“ (balance /
balanced).
qarTul enis vebkorpusis Seqmnis sawyis etapze mkacrad ganisazRvra
Semdegi:
1. korpusis tipi
2. SeirCa Sesabamisi vebsaitebi.
vinaidan sadoqtoro kvlevis mizans Tanamedrove qarTuli enis
sixSiruli leqsikis gansazRvra warmoadgenda, qarTuli enis vebkorpusi
asaxavs Tanamedrove qarTul bunebriv enas, kerZod, enis ganviTarebis
bolo 10-15 weliwads. vebkorpusis teqsturi masalis CamotvirTva
ganxorcielda saxelmwifo, saganmanaTleblo, arasamTavrobo, kerZo
organizaciebis vebsaitebidan da rac yvelaze mniSvnelovania, piradi
blogebidan da forumebidan. imisaTvis, rom korpusSi maqsimalurad
asaxuliyo bunebrivi, cocxali, Tanamedrove qarTuli ena, Tavidanve
gamoiricxa poezia da Targmanebi. amgvarad, korpusSi ar aris Sesuli
poezia da Targmanebi. rogorc viciT, poeziisaTvis da TargmanebisaTvis
damaxasiaTebelia specifikurad SerCeuli leqsika, romelic ramdenadme
Sors dgas bunebrivi enisgan. qarTuli enis vebkorpusisaTvis winaswar
ganisazRvra da SeirCa 697 vebsaiti (ixileT suraTi 4), romlebmac
saboloo jamSi Seadgina 618468 vebgverdi. aRniSnuli vebgverdebidan
CamotvirTuli masala ki daaxloebiT moicavs 150 milion sityvas.
41
suraTi 5: KaWaC-is vebsaitebis SerCeva
me-4 suraTze naCvenebia qarTuli enis vebkorpusisaTvis vebsaitebis
gansazRvris da SerCevis procesi. rogorc suraTidan Cans,
vebkorpusisaTvis Zalian didi sifrTxiliT SeirCa TiToeuli vebsaiti,
e.i. is teqsturi masala, rac korpusSi unda Sesuliyo.
qarTuli enis korpusi moicavs teqstur masalas Semdegi
vebwyaroebidan:
1) saministroebi da sxva oficialuri vebsaitebi - 65 vebsaiti;
2) universitetebi, institutebi, kolejebi, profesiuli saswavleblebi
- 64 vebsaiti;
3) piradi blogebi da forumebi - 417 vebsaiti;
4) presa da axali ambebi - 124 vebsaiti;
5) arasmTavrobo organizaciebi, bankebi, kerZo kompaniebi - 72 vebsaiti;
6) mxatvruli literatura (proza) - 235 Tanamedrove qarTveli
avtoris Semoqmedeba;
7) samecniero naSromebi/statiebi, sadoqtoro /samagistro naSromebi:
246 naSromi da a.S.
42
2. Janruli klasifikacia qarTuli enis vebkorpusSi
rogorc ukve aRiniSna, korpusul lingvistikaSi, kerZod, enis
korpusebis mimarT naklebad gamoiyeneba termini „reprezentaciuloba“,
vinaidan Znelia imis Tqma, Tu risi reprezentaciuli SeiZleba iyos
korpusi. amitom, aRniSnuli terminis nacvlad gamoiyeneba „dabalanseba“ /
„dabalansebuli“ (balanced). Sesabamisad, Seicvala midgomac, korpusis
mizani ar aris iyos reprezentaciuli, aramed SeiZleba iyos
dabalansebuli ama Tu im konkretuli sakvlevi miznebidan gamomdinare.
ram ganapiroba aRniSnuli cvlileba? pasuxi martivia, korpusis
lingvistikis ganviTarebam da Sesabamisad, axali tipis korpusebis
gaCenam, magaliTad, rogoricaa vebkorpusebi. vebkorpusebis mimarT
marTebulia termini „dabalansebulis“ gamoyeneba, vidre
„reprezentaciulis“, vinaidan vebkorpusi SeuZlebelia iyos raRacis
reprezentaciuli ramis mimarT. amgvarad, vebkorpusebSi dabalanseba
gansxvavdeba tradiciuli tipis korpusebis dabalansebisagan. magaliTad,
braunis (the Brown University Standard Corpus of Present-Day American English), LOB-
isa (Lancaster-Oslo-Bergen Corpus) da LCMC-is (the Lancaster Corpus of Mandarin
Chinese) korpusSi mocemulia 15 Janruli kategoria, magaliTad, a) presa:
reportaJi, b) presa: sagamomcemlo, g) presa: mimoxilva, d) religia, e)
unarebi da hobi da a.S.
rac Seexeba britanul nacionalur korpuss, masSi mocemulia 4,000
teqsti, romelic 70 Janrul kategoriad aris dajgufebuli, mag.,
medicina, teqnika, presa da a.S. arsebobs ufro detaluri da vrceli
Janruli klasifikacia, magaliTad, adamcikTan (Adamzik 1995) 4000 Janruli
klasifikaciaa mocemuli. ixileT suraTi 6.
43
suraTi 6: adamcikis Janruli klasifikacia
rogorc zemoT aRiniSna, vebkorpusebis Janruli klasifikacebi
gansxvavdeba tradiciuli korpusebisTvis SemuSavebuli
klasifikaciisagan, radgan internetma da vebresursebma ganapiroeba iseTi
Janrebis warmoSoba, romlebic tradiciul korpusebSi ar aris
warmodgenili. amgvarad, gaviTvaliswineT vebkorpusis Janruli
klasifikaciis uaxlesi meTodebi da midgomebi, kerZod, meleris,
Sarovisa da santinis (Mehler, Sharoff, Santini 2010) vebis Janruli
klasifikaciebi. ixileT suraTi 7.
44
suraTi 7: vebJanrebis magaliTebi: meleri, Sarovi, santini (2010)
qarTuli enis vebkorpusis teqstebis anotirebisaTvis gamoviyeneT
Sarovisa da forsis (Forsyth & Sharoff, 2014) funqciuri Janruli
ganzomilebebi (Functional Genre Dimensions), romlebic moicavs 17 Janrul
kategorias da kiTxvarebis saxiT aris Sedgenili da TiToeul kiTxvars
Sesabamisi saidentifikacio kodi aqvs miniWebuli. ixileT suraTi 8
funqciuri Janruli ganzomilebebisaTvis Sesabamisi kiTxvarebiTa da
kodebiTurT.
45
suraTi 8: funqciuri Janruli ganzomilebebi
funqciur Janrul ganzomilebebs gaaCnia Sefasebis Semdegi sqema:
0 qula - ara, saerTod ar ganekuTvneba am ketegorias (non or hardly at
all);
0.5 qula - odnav ganekuTvneba (slightly);
1 qula - nawilobriv ganekuTvneba (somewhat or partly);
2 qula - ganekuTvneba (strongly or very much so).
qarTuli enis vebkorpusis teqstebis anotireba swored funqciuri
Janruli kategoriebis mixedviT warimarTa da korpusSi mocemuli 618468
vebgverdidan SeirCa 1067 vebgverdi anotirebisaTvis. ixileT suraTi 9.
46
suraTi 9: funqciuri Janruli ganzomilebebis mixedviT
vebgverdebis anotireba
amgvarad, qarTuli enis vebkorpusSi Janruli klasifikacia
garCeulia funqciuri Janruli ganzomilebebis mixedviT. SerCeuli 1067
vebgverdidan met-naklebad xSirad xmarebuli Semdegi Janruli klasebia:
A3 - piradi emociebis gamomxatveli Sinaarsis vebgverdebi (piradi
blogebi, forumebi), A4 - mxatvruli literatura (proza), A7 -
instruqciuli (kulinaria, medicina da a.S.), A8 - presa: axali ambebi.
47
3. multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebi
korpusis masalis ama Tu im konkretuli lingvisturi kvlevebisaTvis
gamoyenebisaTvis, rogoricaa magaliTad sixSiruli leqsikis dadgena da
a.S. aucilebelia korpusis morfologiuri anotireba.
qarTuli enis vebkorpusis morfologiuri anotirebis platformad
gamoyenebulia „multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebi“ (MULTEXT-
East Morphosyntactic Specifications - MTE), meoTxe versia.
(http://nl.ijs.si/ME/V4/msd/html/index.html). „multiteqsturi morfosintaqsuri
parametrebi“ aris mravalenovani monacemTa baza enis lingvisturi
damuSavebisaTvis, kerZod, orientirebulia morfosintaqsur anotirebaze.
am bazis resursebi moicavs centralur da aRmosavleT evropul enebsa
da EAGLES-ze (Expert Advisory Group on Language Engineering Standards) dafuZnebul
parametrebs, morfosintaqsur leqsikons, anotirebul paralelur,
SedarebiT (comaparable) da metyvelebis (speech corpus) korpusebs.
„multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebis“ meoTxe versiaSi
warmodgnilia XML-Si kodirebuli morfosintaqsuri parametrebi 16
enisaTvis: bulgaruli, xorvatuli, Cexuri, inglisuri, estonuri,
ungruli, litvuri, makedoniuri, iranuli, polonuri, rusuli, serbiuli,
slovakuri, slovenuri, ukrainuli da sxv. proeqti „mravalenovani
teqsturi instrumentebi da korpusebi aRmosavleT da centraluri
evropuli enebisaTvis“ (Multilingual Text Tools and Corpora for Eastern and Central
European Languages) xorcieldeba 1995/97 wlidan.
„multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebis“ meoTxe versia
Seesabameba teqstis kodirebis/anotirebis iniciativas (Text Encoding
Initiative) – TEI P5-s. „multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebi“
moicavs mocemuli enis metyvelebis nawilebis kategoriebs, romelTac
ZiriTadi kategoriebi ewodebaT (main categories). ZiriTad kategoriebi
dajgufebulia metyvelebis nawilebis Taviseburebebis mixedviT da
miniWebuli aqvs Sesabamisi kodebi, rasac morfosintaqsuri aRwera (MSD –
morphosyntactic Description) ewodeba.
„multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebi“ gansazRvravs ZiriTad
morfologiur kategoriebs da maTTan dakavSirebul qvekategoriis
48
wyvilebs, e.i. „morfosintaqsur aRweras“ - (Morphosyntactic Description (MSD)).
magaliTad:
arsebiTi saxeli, tipi=sazogado, ricxvi=mxolobiTi, brunva=saxelobiTi
zemoT warmodgenili qvekategoriebis wyvilebis struqturas
Seesabameba „morfosintaqsuri aRweris“ (e.i. MSD) tagi/markeri: Ncsn (Noun,
Type=Common, Number=singular, Case=Nominative), rac gamoyenebulia
morfologiuri anotirebisas (Sharoff, et al, 2008).
amgvarad, qarTuli enisaTvis metyvelebis nawilebis markerebis
sistemebis, e.w. tagsetebis (tagsets) SemuSaveba da morfologiuri
anotireba „multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebis“ meoTxe
versiis Sesabamisad ganxorcielda. es ukanaskneli Zalze mniSvnelovania
im TvalsazrisiTac, rom qarTuli enis vebkorpusi SeiZleba SevadaroT
morfosintaqsuri parametrebis bazaSi mocemuli 16 enis korpusebs.
3.1 metyvelebis nawilebis markerebis sistema qarTuli enisaTvis
qarTuli enis tagsetebi, erTi mxriv, daefuZna „multiteqsturi
morfosintaqsuri parametrebis“ meoTxe versias, xolo, meore mxriv, ki
akaki SaniZis qarTuli enis gramatikis safuZvlebs (SaniZe 1973).
qarTuli enis tagsetebis SemuSavebis procesSi gaviTvaliswineT
qarTuli enis morfologiis sirTule, Sesabamisad, SemuSavda zogadi
strategia, romelic moicavs qarTuli enis morfologiis yvelaze
mniSvnelovan aspeqtebs (ixileT cxrili 1). tagsetebSi maqsimalurad
gamoyenebulia morfosintaqsuri parametrebis kodebi. gamonakliss
warmoadgens mxolod qarTuli enis morfologiisaTvis damaxasiaTebeli
Taviseburebani, romelTac morfosintaqsuri parametrebi ar moicavs, am
SemTxvevaSi SemuSavda axali kodebi qarTuli enis morfologiuri
Taviseburebebis asaxvis mizniT.
49
cxrili 1: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
arsebiTi saxeli
P Attribute Value Attribute Georgian
0 CATEGORY Noun N arsebiTi saxeli
1 Type Common C sazogado
Proper P sakuTari
2 Number Singular S mxolobiTi
Plural P mravlobiTi
3 Case nominative N saxelobiTi
Ergative E moTxrobiTi
Dative D micemiTi
Genitive G naTesaobiTi
instrumental I moqmedebiTi
Adverbial R viTarebiTi
Vocative V wodebiTi
4 Particles -c C –c (nawilaki)
-gha gha –Ra (nawilaki)
-ve ve –ve (nawilaki)
5 Adposition -vit V –viT (Tandebuliani)
tan T –Tan (Tandebuliani)
-ze Z –ze (Tandebuliani)
-shi H –Si (Tandebuliani)
-tvis S –Tvis (Tandebuliani)
-gan G –gan (Tandebuliani)
-ken K –ken (Tandebuliani)
-ebr B –ebr (Tandebuliani)
-tanave N –Tanave (Tandebuliani)
-gamo O –gamo (Tandebuliani)
-dami A –dami (Tandebuliani)
-dmi m –dmi (Tandebuliani)
-urt U –urT (Tandebuliani)
-idan I –idan (Tandebuliani)
-dan D –dan (Tandebuliani)
-mde E –mde (Tandebuliani)
50
cxrili 1.1: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: zmna
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Verb V zmna
VForm Indicative i ZiriTadi forma
imperative m brZanebiTi
1 Person first 1 I piri
second 2 II piri
third 3 III piri
2 Number singular s mxolobiTi
plural p mravlobiTi
3 Tense/Series present p awmyo
future f myofadi
imperfect i uwyveteli
conditional c xolmeobiTi
present subjunctive w awmyos kavSirebiTi
future subjunctive y myofadis kavSirebiTi
aorist a wyvetili
Optative (II
subjunctive)
o II kavSirebiTi
perfect (first evidential) e I TurmeobiTi
pluperfect (second
evidential)
l II TurmeobiTi
III subjunctive (third
evidential)
s III kavSirebiTi
51
cxrili 1.2: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
masdari
cxrili 1.3: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
mimReoba
P Attribute Value Code Georgian
0 CETEGORY Masdar W masdari
1 Number singular s mxolobiTi
plural p mravlobiTi
2 Case Nominative n saxelobiTi
Ergative e moTxrobiTi
Dative d micemiTi
Genitive g naTesaobiTi
Instrumental i moqmedebiTi
Adverbial r viTarebiTi
Vocative v wodebiTi
P Attribute Value Code Georgian
0 CETEGORY Participle G mimReoba
1 Type Past g namyos mimReoba
Future f myofadis mimReoba
2 Case Nominative n saxelobiTi
Ergative e moTxrobiTi
Dative d micemiTi
Genitive g naTesaobiTi
Instrumental i moqmedebiTi
Adverbial r viTarebiTi
Vocative v wodebiTi
52
cxrili 1.4: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
Sedgenili Semasmeneli
cxrili 1.5: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
zedsarTavi saxeli
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Adjective A zedsarTavi saxeli
1 Case nominative N saxelobiTi
ergative E moTxrobiTi
dative D micemiTi
genitive G naTesaobiTi
instrumental I moqmedebiTi
adverbial R viTarebiTi
vocative V wodebiTi
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Compound Verb Z Sedgenili Semasmeneli
1 Form noun n arsebiTi saxeli
adjective a zedsarTavi saxeli
adverb r zmnizeda
adposition s Tandebuli
numeral m ricxviTi saxeli
pronoun p nacvalsaxeli
masdar w masdari
participle g mimReoba
particle q nawilaki
conjunction c kavSiri
53
cxrili 1.6: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
ricxviTi saxeli
p Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Numeral M ricxviTi saxeli
1 Number singular S mxolobiTi
plural P mravlobiTi
2 Case nominative N saxelobiTi
ergative E moTxrobiTi
dative D micemiTi
genitive G naTesaobiTi
instrumental I moqmedebiTi
adverbial R viTarebiTi
vocative V wodebiTi
cxrili 1.7: metyvelebis nawilebis markerebis sistema:
nacvalsaxeli
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Pronoun P nacvalsaxeli
1 Number singular S mxolobiTi
plural P mravlobiTi
2 Case nominative N saxelobiTi
ergative E moTxrobiTi
dative D micemiTi
genitive G naTesaobiTi
instrumental I moqmedebiTi
adverbial R viTarebiTi
vocative V wodebiTi
cxrili 1.8: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: zmnizeda
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Adverb R zmnizeda
54
cxrili 1.9: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: kavSiri
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Conjunction C kavSiri
cxrili 1.10: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: Sorisdebuli
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Interjection I Sorisdebuli
cxrili 1.11: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: nawilaki
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Particle Q nawilaki
cxrili 1.12: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: Tandebuli
P Attribute Value Code Georgian
0 CATEGORY Adposition S Tandebuli
cxrili 1.13: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: abreviatura
P Attribute Value Code
0 CATEGORY Abbreviation
abreviatura
Y
1 Number singular s
plural p
2 Case nominative n
ergative e
dative d
genitive g
instrumental i
adverbial r
vocative v
cxrili 1.14: metyvelebis nawilebis markerebis sistema: ucnobi
P Attribute Value Code
0 CATEGORY Residual/ ucnobi X
55
qarTuli enis tagsetebi moicavs 15 ZiriTad kategorias, esenia:
arsebiTi saxeli, zmna, zedsarTavi saxeli, nacvalsaxeli, ricxviTi
saxeli, zmnizeda, Tandebuli, kavSiri, nawilaki, Sorisdebuli, masdari,
mimReoba, Sedgenili Semasmeneli, abreviatura da ucnobi (residual).
TiToeuli kategoriisaTvis gansazRvrulia Sesabamisi atributuli
jgufebi (attribute value pairs), sul 331 wyvili.
unda aRiniSnos, rom am sistemaSi sityva „kategoria” ar unda
avurioT „gramatikul kategoriaSi“. “kategoria” aq aris “multiteqsturi
morfosintaqsuri parametrebis” tagsetebis sistemaSi gamoyenebuli
termini, romelic mocemul sistemaSi ama Tu im metyvelebis nawilis
jgufebad ganlagebas gulisxmobs. rogorc zemoT aRvniSne, qarTuli enis
tagsetebisaTvis SevimuSaveT zogadi strategia, romelic moicavs
qarTuli enis morfologiis yvelaze mniSvnelovan aspeqtebs. tagsetebSi
calke jgufad ar aris gamotanili narTaniani mravlobiTi. igi
mocemulia -eb-iani mravlobiTi formebis jgufSi.
qarTuli enis tagsetebSi aseve mocemulia Tandebuliani da
nawilakiani formebi, Tumca, am etapze mxolod arsebiT saxelTan.
qarTuli enis morfologiis erT-erT yvelaze did sirTules
warmoadgens zmna, amitom, misi sruli anotireba garkveul siZneleebTan
iyo dakavSirebuli. Cven mier SemuSavebuli zogadi strategiis mixedviT
zmnaSi aRwerilia Semdegi jgufebi: forma: mTavari da brZanebiTi; piri -
pirveli, meore, mesame; ricxvi: mxolobiTi da mravlobiTi da droebi:
awmyo, myofadi, uwyveteli, xolmeobiTi, awymos kavSirebiTi, myofadis
kavSirebiTi, wyvetili, II kavSirebiTi, I TurmeobiTi, II TurmeobiTi, III
kavSirebiTi.
aranakleb sirTuleebTanaa dakavSirebuli masdarisa da mimReobis
anotireba. uSualod konteqstis gareSe SeuZlebelia masdarisa da
arsebiTi saxelis garCeva da mimReobisa da zedsarTavi saxelis garCeva.
amdenad, korpusSi omonimia ar aris moxsnili, amisaTvis aucilebelia
konteqstis naxva da xeliT miTiTeba/moniSvna, rasac bunebrivia
avtomaturi morfologiuri analizi ver uzrunvelyofs.
56
Sedgenili Semasmeneli calke kategoriad aris gamotanili da
jgufebSi ki mieTiTeba Sesabamisi metyvelebis nawilebi, romlebic
Sedgenili Semasmenlis saxelad nawilSi arian warmodgenili.
rac Seexeba zmnizedas, kavSirs, Sorisdebuls, Tandebulsa da
nawilaks, isini tagsetebSi mocemulia ZiriTadi kategoriebis saxiT da
warmoadgenen iseT ZiriTad kategoriebs, romelTac ar gaaCniaT
atributuli jgufebi da maTi morfologiuri analizi gacilebiT advili
iyo metyvelebis sxva nawilebTan SedarebiT.
metyvelebis nawilebis garda tagsetebSi calke kategoriebad
warmodgenilia ori damatebiTi kategoria: „abreviatura“ da „ucnobi“.
abreviaturaSi mocemulia calkeuli asoebi, abreviaturebi, punqtuaciis
niSnebi da a.S. rac Seexeba ucnob kategorias, am ukanasknelSi mocemulia
ucxo sityvebi, romelic zemoT mocemul arc erT kategorias ar
ganekuTvneba.
3.2 morfologiuri analizi
rogorc ukve aRiniSna, qarTuli enis vebkorpusis morfologiuri
anotirebis platformad gamoyenebulia „multiteqsturi morfosintaqsuri
parametrebi“, versia meoTxe, romlis bazac moicavs 16 enas. aRniSnul
lingvistur bazas daemateba qarTuli enis parametrebi, mas Semdeg, rac
dasruldeba am ukanasknelze muSaoba.
morfologiuri analizisaTvis gamoyenebulia kris bimanis (Biemann
2010) programa „vebano“ (WebAnno 2.0), romelic uzrunvelyofs, rogorc
xeliT, aseve avtomatur morfologiur anotirebas (Unsupervised Part-of-
Speech Tagging). ixileT suraTi 10.
57
suraTi 10: qarTuli enis vebkorpusi WebAnno-Si
aRniSnul programaSi gaerTianda qarTuli enisaTvis Seqmnili tagsetebi.
ixileT suraTi 11.
suraTi 11: 8 tagsetebi WebAnno-Si
58
bunebrivi enis damuSavebaSi (NLP – Natural Language Processing) farTod
gamoiyeneba garkveul wesebze dafuZnebuli da statistikuri metyvelebis
nawilebis markerebis amomcnobi programa – tageri (POS Taggers),
romlisTvisac unda momzaddes garkveuli raodenobis xeliT
anotirebuli masala, ris Semdegac aRniSnuli programa iZleva
avtomaturi anotirebis SesaZleblobas. qarTuli enis vebkorpusSi xeliT
anotirebulia yvelaze xSirad xmarebuli 5000 sityva (ixileT suraTi 12),
romelic specialur formatSi integrirda kris bimanis anotirebis
programaSi.
suraTi 12: zmnis xeliT anotirebis procesi
aRniSnul programaSi qarTul enis metyvelebis nawilebis
markerebTan erTad integrirda xeliT anotirebuli 5000 yvelaze xSirad
xmarebuli sityva qarTuli enis vebkorpusis mixedviT, ris Semdegac
programis saSualebiT gakeTda avtomaturi morfologiuri analizi
(ixileT suraTi 13). Uunda aRiniSnos, rom morfologiuri anotirebis
meore etapi Catarda ufro vrceli leqsikonis safuZvelze, kerZod, 35 000
sawvrTneli masalis (training data) bazaze. K35,000-sityviani sawvrTneli
59
masalis Sedegad ganxorcielda qarTuli enis vebkorpusis anotireba, ris
Semdgomac korpusidan amoviReT daaxloebiT 1 milioni avtomaturad
anotirebuli sityva, romelic Semowmda xeliT da gamovlinda is
statistikuri Secdomebi, romlebic qarTuli enis vebkorpusis pirvel
anotirebul versiaSia.
suraTi 13: avtomaturi anotireba WebAnno-Si
rogorc zemoT aRvniSneT, morfologiuri anotirebis pirvel
safexurze qarTuli enis vebkorpusidan amoviReT sixSiruli sia -
yvelaze xSirad xmarebuli 5,000 qarTuli sityva da ganxorcielda am
masalis xeliT anotireba. meore etapze ki daaxloebiT erTi milioni
anotirebuli winadadebebis bazaze momzadda sawvrTneli masala
korpusis avtomaturi morfologiuri anotirebisaTvis da miRebuli
sawvrTneli masaliT ki ganxorcielda mTliani vebkorpusis
morfologiuri anotireba.
amgvarad, lidsis universitetSi ganxorcielebuli sadoqtoro
kvlevis meore etapze movaxdineT mTliani vebkorpusis avtomaturi
morfologiuri anotireba da Sedegad miviReT anotirebuli vebkorpusis
pirveli versia.
morfologiuri anotirebis Secdomebis gamosavlenad gamovikvlieT
avtomaturad anotirebuli masala (daaxloebiT 40 000 avtomaturad
60
anotirebuli winadadeba, ixileT suraTi 14) da gamovlenili Secdomebis
tipur analizebs qvemoT warmogidgenT.
suraTi 14: avtomaturi anotirebis Sedegebi
qarTuli enis vebkorpusis morfologiuri anotirebisas gamovlenili
tipuri Secdomebia:
a) leqsikuri uzustoba: SemTxveva, rodesac esa Tu is sityva
mocemulia sawvrTnel masalaSi, magram ara im markeriT, romelic
mas unda hqondes mocemul konteqstSi. qvemoT warmodgenil
magaliTSi SeiZleba aris zmna, sawvrTnel masalaSi ki igi
warmodgenilia mxolod rogorc nawilaki da avtomaturi
anotirebisas mocemuli sityvas aqvs araswori markeri: “Q” =
nawilaki:
darCa [Vi3sa]/ rame [Psn]/, risi [Psn]/ Wamac [Wsn]/ SeiZleba [Q]?
am sityvis swori markeri mocemul konteqstSi aris Vi3sp = Verb, 3rd
person, Singular, Present Tense (zmna, mesame piri, mxolobiTi ricxvi, awmyo dro).
b) ucnobi sityva: es aris sityva, romelic ar aris mocemul
sawvrTnel masalaSi da misi moniSvna xdeba avtomaturad konteqstidan
61
gamomdinare. zogierT SemTxvevaSi, programa erTmaneTisagan ver arCevs
sazogado da sakuTar arsebiT saxelebs, gansakuTrebiT maSin, rodesac
saubaria istoriul adgilebze. magaliTad:
„awyuris RvTismSoblisa da zarzmis RvTismSoblis...”
mocemul magaliTSi awyuris da zarzmis moniSnulia, rogorc
sazogado arsebiTi saxelebi (Ncsg), maSin rodesac mocemuli
magaliTisaTvis swori markeria Npsg (Noun/proper/singular/genitive case).
g) bundovani sityva: morfologiuri anotirebisas erT-erT did
sirTules warmoadgens masdari da mimReoba, vinaidan konteqsti
arasakmarisia masdarisa da mimReobis sworad moniSvnisaTvis. magaliTad:
„Cven ar gvegebis amis codna“
mocemul konteqstSi codna aris masdari (markeri: Wsn), maSin
rodesac igi zemoT warmodgenil magaliTSi SecdomiT moniSnulia,
rogorc arsebiTi saxeli (Ncsn).
garda masdarisa da arsebiTi saxelisa, bundovani SemTxvevebi aseve
gamovlenilia zmnasa da masdars Soris, magaliTad:
„da [C] Seqmnis [Vi3sf] maTgan [Ppg] iseT [Psd] Zalas [Ncsd]“
am magaliTSi Seqmnis aris zmna (Vi3sf), magram moniSnulia SecdomiT
rogorc masdari naTesaobiT brunvaSi (Wsg = Masdar / singular/gentive case).
mocemuli sityvis swori markeri ki unda iyos “Vi3sf” (Verb / 3rd person,
singular/future tense): zmna, mesame piri, mxolobiTi ricxvi, myofadi dro.
meore magaliTSi ki piriqiT, masdari moniSnulia, rogorc zmna:
„ojaxis [Ncsg]/ Seqmnis [Wsg] / gadawyvetilebis [Ncsg] / miReba [Wsn]“
am konteqstSi Seqmnis aris masdari, romelsac Seesabameba markeri: Wsg
(= Masdar, number = Singular, Case = Genitive): masdari, mxolobiTi ricxvi,
naTesaobiTi brunva.
62
4. sixSiruli sia
sadisertacio naSromSi qarTuli enis sixSirul leqsikisTan erTad
sixSiruli principiT warmovadgineT sixSirul sias (frequency list), yvelaze
xSirad xmarebuli 17,000 sityva-forma (ara lema) qarTuli enis
vebkorpusis mixedviT. aRniSnuli sixSiruli sia ganisazRvra kvlevis
pirvel etapze, morfologiuri anotirebisa da lematizebis
ganxorcielebamde. qarTuli enis sixSiruli sia sainteresoa im
TvalsazrisiT, rom iZleva informacias yvelaze xSirad xmarebuli
sityva-formis Sesaxeb.
qarTuli enis sixSiruli sia, yvelaze xSirad xmarebuli 17,000 sityva-
forma Sesabamisi sixSiruli indeqsis miTiTebiT winamdebare sadoqtoro
naSroms darTuli aqvs eleqtronuli saxiT. rac Seexeba qarTuli enis
sixSirul leqsikas, yvelaze xSirad xmarebul 10,000 sityvas (lema)
ganxilulia winamdebare naSromis III TavSi.
***
amgvarad, sadisertacio naSromis meore TavSi warmodgenilia kvlevis
erT-erTi ZiriTadi nawili - qarTuli enis vebkorpusis – KaWaC-is Seqmna.
naSromSi detaluradaa aRwerili aRniSnuli vebkorpusis Seqmnis
TiToeuli etapi, rogoricaa, 300 funqciuri mniSvnelobis mqone qarTuli
sityvis SerCeva, romelic korpusuli masalis Segrovebis procesSi
Zalian mniSvnelovania vebgverdebidan teqsturi masalis CamotvirTvamde
araqarTuli gverdebis, animaciebisa da sxva lingvisturad
ararelevanturi informaciis gamosaricxad; detaluradaa aseve aRwerili
vebgverdebis anotirebisa da gasufTavebis etapebi, romelic eyrdnoba
„klinivals“ - erT-erT uaxles meTodologias vebgverdebis gasufTavebis
kuTxiT. gansakuTrebiT sainteresoa vebkorpusis dabalansebis sakiTxis
gadawyveta, romelic aseve efuZneba uaxles meTodologias „funqciuri
Janruli ganzomilebebis“ (Functional Genre Dimensions) saxiT. Sesabamisad,
qarTuli enis vebkorpusis Janruli klasifikaciis meTodologiur
safuZvels warmoadgens dRes vebrkopusebis dabalansebisaTvis farTod
gamoyenebuli „funqciuri Janruli ganzomilebebi“. amave TavSia
warmodgenili sadisertacio naSromis kidev erTi ZiriTadi siaxle,
63
kerZod, qarTuli enis metyvelebis markerebis sistema, romlis
platformad gamoyenebulia „multiteqsturi morfosintaqsuri
parametrebi“ (MULTEXT-East Morphosyntactic Specifications - MTE), meoTxe versia.
naSromSi sruli saxiTaa mocemuli metyvelebis nawilebis markerebis, e.w.
tagsetebis sistema. qarTuli enisaTvis metyvelebis nawilebis markerebis
sistemebis „multiteqsturi morfosintaqsuri parametrebis“ meoTxe
versiis Sesabamisad mniSvnelovania im TvalsazrisiTac, rom qarTuli
enis vebkorpusi SeiZleba SevadaroT morfosintaqsuri parametrebis
bazaSi mocemuli 16 enis korpusebs. naSromSi aseve aRwerilia qarTuli
enis vebkorpusis avtomaturi morfologiuri anotirebis procesi, kerZod,
sawvrTneli masalis momzadeba, morfologiuri anotireba,
gaanalizebulia morfologiuri anotirebisas gamovlenili Secdomebi.
garda amisa, warmodgenilia qarTuli enis sixSiruli sia (frequency list),
yvelaze xSirad xmarebuli 17 000 sityva-forma (ara lema) qarTuli enis
vebkorpusis mixedviT. aRniSnuli sixSiruli sia ganisazRvra kvlevis
pirvel etapze, morfologiuri anotirebisa da lematizebis
ganxorcielebamde. qarTuli enis sixSiruli sia sainteresoa im
TvalsazrisiT, rom iZleva informacias yvelaze xSirad xmarebuli
sityva-formebis Sesaxeb, rac eWvgareSea, mniSvnelovania enis
kvlevisaTvis.
64
III Tavi
qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvra
1.1 zogadi mimoxilva
XX saukunidan moyolebuli icvleboda saswavlo leqsikonebis
Sedgenis midgomebi da meTodologia. gansakuTrebiT aRniSnvis Rirsia
kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebis epoqaSi korpusze
dafuZnebuli leqsikografia, mravalmilioniani da miliardiani
korpusebis bazaze Seqmnili leqsikonebi, sityvanis sixSiruli principiT
SerCeva da a.S.
winamdebare TavSi ganvixilavT qarTul-evropuli tipis saswavlo
leqsikonebis sityvanis gansazRvrisaTvis lidsis universitetSi
ganxorcielebul samuSaos, kerZod, qarTuli enis vebkorpusis
lematizebas da qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvras
vebkorpusis mixedviT.
1.2 korpusze dafuZnebuli sixSiruli leqsikonebi
winamdebare sadoqtoro naSromi – „qarTul-evropuli tipis axali
saswavlo leqsikonebis sakiTxebi korpusuli meTodologiiT“ efuZneba
rogorc saswavlo leqsikografiis, aseve korpusuli da sixSiruli
leqsikonebis meTodologiebsa da principebs.
kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebis epoqaSi Seicvala
leqsikonis Sedgenis midgomebi da meTodebi. enaTa korpusebma axali
SesaZleblobebi misca leqsikografias, kompiuteruli programebis
saSualebiT SesaZlebeli gaxda mravalmilioniani masalis swrafad da
ufro meti sizustiT damuSaveba, ramac, erTi mxriv, leqsikografis Sroma
gaaadvila, meore mxriv, axali SesaZleblobebi gamoavlina
leqsikografiuli kvlevisaTvis.
kompiuteruli teqnologiebis ganviTarebis kvaldakval,
eleqtronuli resursebisa da, zogadad, korpusisa da kompiuteruli
lingvistikis ganviTarebam axali gamowvevebis winaSe daayena
leqsikografia. korpusebi erT-erT upirveles da ZiriTad wyaros
warmoadgens leqsikografiisaTvis, ufro metic, Seiqmna axali
65
mimarTuleba - korpusze dafuZnebuli leqsikografia (corpus-based
Lexicography).
iqmneba mravali enis saswavlo sixSiruli leqsikonebi
mravalmilioniani da miliardiani korpusis bazaze dayrdnobiT, rac
gulisxmobs ama Tu im enis yvelaze xSirad xmarebuli leqsikis
gansazRvrasa da maT saleqsikono sityva-statiebad gamoyenebas.
korpusze dafuZnebul erT-erTi pirveli leqsikonia kolinz
qobildis leqsikoni, romelic gasuli saukunis 90-ian wlebSi gamovida.
aRniSnul leqsikonSi saleqsikono erTeulebi da sailustracio masala
korpusidan amoRebul masalas eyrdnoba. korpusebis leqsikografiul
wyarod gamoyeneba dakavSirebulia jon sinkleris saxelTan. jon
sinklerma 1980-ian wlebSi birmingemis universitetSi Seqmna inglisuri
enis korpusi, romelic im droisaTvis inglisuri enis yvelaze vrcel
korpusul masalas warmoadgenda. sinkleris mier Seqmnili korpusi
miznad isaxavda bunebrivi, cocxali enis Seswavlasa da gaanalizebas,
rac qobildis leqsikonis Sedgenisaas unda gaeTvaliswinebaT. 1990-iani
wlebidan korpusi gamoiyeneba ara marto leqsikonebisaTvis, aramed
inglisuri enis gramatikis SeswavlisaTvis. qolinz qobildis leqsikonis
pirvelad gamoica 1987 wels, xolo bolo, me-6 gamocema 2009 wels.
(http://www.collins.co.uk/category/English+Language+Teaching/COBUILD+Reference/).
suraTi 15: inglisuri enis pirveli leqsikografiuli korpusi,
kolinz qobildis leqsikoni, 1983 w.
66
rac Seexeba Tanamedrove leqsikonebs, unda aRiniSnos, e.w. „dante“
– Dante, romelic iSifreba Semdegnairad: „gaanalizebuli inglisuri
teqstebis monacemTa baza“ (Database of Analyzed Texts of English). aRniSnuli
leqsikoni xelmisawvdomia Semdeg onlain misamarTze: http://webdante.com/
(Atkins, Kilgarriff, Rundell 2010).
dantes saredaqcio kolegiis SemadgenlobaSi Sedioda msoflioSi
yvelaze cnobili da avtoritetuli oci leqsikografi, ingliseli
leqsikografis maikl randelis saerTo redaqtorobiT. dante moicavs
42,000 saleqsikono sityva-statias, 23,000 Sesityvebasa da 27,000-ze met
idiomsa da frazas. dante aris mTlianad korpusze dafuZnebuli,
leqsikonis sityvani amoRebulia 1.7-miliardiani inglisuri enis
korpusidan, romelic asaxavs Tanamedrove inglisur enas. aRniSnul
leqsikonSi mocemuli sailustracio masalac mTlianad korpusidanaa
amoRebuli.
suraTi 16: „dante” – korpusze dafuZnebuli leqsikoni
aseve, aranakleb sainteresoa sityvaTSexamebiTi modelebis
programis (The Sketch Engine) mier Seqmnili inovaciuri leqsikoni - „skeli“
–SkELL, rac niSnavs: „sityvaSexamebiTi modelebis programa enis
SeswavlisaTvis“ (Sketch Engine for Language Learning). „skeli“ aris
67
sityvaTSexamebiTi modelebis programaSi ganTavsebuli
mravalmiliardiani korpusis bazaze Seqmnili leqsikoni (Baisa, Suchomel,
Kilgarriff 2015), romelsac iyeneben iseTi avtoritetuli gamomcemlobebi,
rogorebicaa oqsfordis universitetis gamomcemloba, kembrijis
universitetis gamomcemloba, makmilanis leqsikoni da a.S. garda
raodenobrivi masalisa, STambeWdavia leqsikonis saZiebo sistema,
aRniSnuli leqsikonis bazaze SesaZlebelia calkeuli sityvis, sityva-
simfoniis, e.w. „sityvis-portretis“ (word-sketch), msgavsi sityvebis,
Tezaurusis da sxva parametrebis mixedviT Zieba. leqsikoni
xelmisawvdomia Semdeg onlain misamarTze:
https://skell.sketchengine.co.uk/run.cgi/skell.
suraTi 17: „skeli - sityvaSexamebiTi modelebis programa enis
SeswavlisaTvis“
leqsikografiis dRevandel dRes asaxavs axali mimarTuleba –
sixSiruli leqsikonebi (frequency dictionaries). ra gansxvavebaa saswavlo
leqsikonebsa da sixSirul leqsikonebs Soris? upirveles yovlisa, am
or, TiTqos erTi SexedviT gansxvavebul leqsikonebs, aerTianebs
68
leqsikonis mkiTxveli. kerZod, rogorc saswavlo, aseve sixSiruli
leqsikonebi iqmneba ama Tu im enis SeswavliT dainteresebuli
pirebisaTvis da maqsimalurad cdilobs enis Semswavlels gauadvilos
enis Seswavlis procesi. rogorc viciT, saswavlo leqsikografiis
Camoyalibebis periodSi ar iyo enaTa korpusebi, Sesabamisad, igi
eyrdnoboda rogorc garkveuli teqsturi masalis sixSires, aseve
maswavleblebis pirad gamocdilebas da am ukanasknelze dayrdnobiT
gansazRvravda enis „minimalur leqsikas“ (controlled vocabulary).
kompiuterebisa da enaTa korpusuli bazebis Seqmnis kvaldakval
Seicvala aRniSnuli midgomebi, upirveles yovlisa, Seicvala teqsturi
masalis moculoba. maSin rodesac saswavlo leqsikonisaTvis 1 milioni
sityvis Semcveli teqsturi masala ganixileboda sakmaod vrcel masalad,
sixSiruli leqsikonebis SemTxvevaSi saqme gvaqvs aTeulobiT miliardi
sityvis Semcvel masalze , romelic efuZneba vebkorpusebs da sixSiruli
indeqsebi gamoiTvleba specialuri korpusuli programebiT.
maSasadame, saswavlo leqsikonebsa da sixSirul leqsikonebs Soris
gansxvaveba mdgomareobs, erTi mxriv, teqsturi masalis moculobasa da
meore mxriv, teqsturi masalis wyaroSi. sixSiruli leqsikonebisaTvis,
wyaro aris Tanamedrove mravalmiliardsityviani korpusebi da rac
mTavaria, sixSiruli indeqsebi, romlebic specialurad Seqmnili
kompiuteruli programis saSualebiT gamoiTvleba.
dRes sakmaod popularulia sixSiruli leqsikonebi. amas mowmobs
amgvari sixSiruli leqsikonebis simravle, romelic araerTi enisaTvis
aris Seqmnili da maTi raodenoba dRiTi dRe izrdeba. sixSirul
leqsikonebs Soris, SeiZleba gamovyoT iseTi leqsikonebi, rogoricaa
rusuli enis sixSiruli leqsikoni (Sharoff, Umanskaya, Wilson 2013),
romelsac „rusuli enis sixSiruli leqsikoni: ZiriTadi saswavlo
leqsika“ (A frequency dictionary of Russian: core vocabulary for learners) ewodeba
(ixileT suraTi 18). aRniSnuli leqsikonis samuSaoebs win uZRoda
rusuli enis vebkorpusis Seqmna da vebkorpusidan sixSiruli
meTodologiiT sityvanis damuSaveba. sixSiruli principiT Seiqmna
„Cexuri enis sixSiruli leqsikoni: ZiriTadi saswavlo leqsika“ (A
frequency dictionary of Czech: core vocabulary for learners), (Cermák & Kren 2010,
69
„Tanamedrove amerikuli inglisuris sixSiruli leqsikoni“ (A Frequency
Dictionary of Contemporary American English), (Davies & Gardner 2010), „Cinuri enis
sixSiruli leqsikoni: ZiriTadi saswavlo leqsika“ (A frequency dictionary of
Mandarin Chinese: core vocabulary for learners), (Xiao, Rayson, McEnery 2009), rac
eWvgareSea, miuTiTebs imas, rom qarTul-evropuli tipis saswavlo
leqsikonisaTvis qarTuli nawilis sixSiruli principiT damuSaveba
korpusis bazaze siaxles ar warmoadgens korpusze dafuZnebuli
leqsikografiis istoriaSi.
suraTi 18: rusuli da Cinuri enis sixSiruli leqsikonebi
maSasadame, qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvra
Tanamedrove da farTod gamoyenebuli korpusuli meTodologiis
mixedviT warimarTa. upirveles yovlisa, Tanamedrove qarTuli enis
vebkorpusi - KaWaC, Seiqmna WaC ojaxis korpusebis, magaliTad,
rogoricaa inglisuri enis vebkorpusi (UkWaC), germanuli enis
vebkorpusis (DeWaC), italiuri enis vebkorpusisa (ItWaC) da a.S.
Sesabamisad. korpusi aris morfologiurad anotirebuli (ixileT II Tavi)
da aRniSnuli korpusis lematizebas da Sesabamisad, sixSiruli leqsikis
gansazRvris etapebs ganvixilavT qvemoT, me-2 qveTavSi.
70
2. qarTuli enis vebkorpusis lematizeba da qarTuli
enis sixSiruli leqsikis gansazRvra
qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonis qarTuli nawilis
gansazRvra korpusze dafuZnebuli meTodologiis mixedviT warimarTa.
sixSiruli principebis gaTvaliswinebiT yvelaze xSirad xmarebuli
lemebis miRebisaTvis aucilebel samuSaos warmoadgens lematizeba.
zogadad, lematizebis wesebi SeiZleba daefuZnos anotirebuli
korpusidan miRebul sityvaformis wyvilebis SesaZlo lemebsa da
metyvelebis nawilebis markerebs, e.w. POS (Part-of-Speech Tags) tagebs. Cvens
kvlevaSi gamoyenebulia CST lematizebis instrumenti (CST Lemmatiser),
romelic SemuSavebulia kopenhagenis universitetis enis teqnologiis
centrSi (Københavns Universitet CST - Center for Sprogteknologi) aRniSnuli
lematizebis instrumenti gulisxmobs sityva-formebis lematizebas
metyvelebis nawilebis markerebisa da sawvrTneli masalis mixedviT,
riTac xdeba konkretuli wesebis (Sharoff & Nivre 2011) miReba da Semdgom
misi gamoyeneba lematizebis procesSi.
qarTuli enis vebkorpusis lematizeba ramdenime etapad warimarTa.
lematizebis pirvel safexurze korpusidan amoviReT yvelaze xSirad
xmarebuli 35,000 sityva-forma morfologiuri tagebiT. meore etapze ki
korpusidan amoRebuli metyvelebis nawilebis tagebis (POS – Part-of-Speech
Tags) mqone 35,000 sityva-forma xeliT davamuSaveT - mivuwereT Sesabamisi
lemebi. xeliT damuSavebuli lematizebuli masalis safuZvelze
movamzadeT sawvrTneli masala (training data) korpusis avtomaturi
lematizebisaTvis. sawvrTneli masalis momzadebis procesi
ilustrirebulia me-19 suraTze.
71
suraTi 19: lematizebisaTvis sawvrTneli masalis momzadebis procesi
lematizebis mesame etapze xeliT damuSavebuli 35,000-sityviani
sawvrTneli masalisa da CST lematizebis instrumentis saSualebiT
movaxdineT mTliani korpusis avtomaturi lematizeba.
lematizebis procesis meoTxe etapze amoviReT avtomaturad
lematizebuli yvelaze xSirad xmarebuli lemebi korpusidan,
daaxloebiT 18,000 lema. miRebuli lemebi davamuSaveT xeliT,
gavfiltreT da gamovricxeT iseTi SemTxvevebi, rodesac lemebi
arasworad iyo SerCeuli sityva-formisaTvis da Sedegad warmovadgineT
10,000 yvelaze xSirad xmarebuli sityva.
warmodgenili kvlevis Sedegad miRebul 10 000 yvelaze xSirad
xmarebul sityvas miTiTebuli aqvs sixSiruli indeqsi da naCvenebia ama
Tu im konkretuli sityvis sixSiruli ganawileba (frequency distribution)
korpusSi. garda amisa, aRniSnuli sityvani gawyobilia anbanTrigze. rac
Seexeba lemebis warmodgenis principebs, saxelebi mocemulia
mxoloobiTi ricxvis saxelobiTi brunvis formebiT; xolo zmna
warmodgenilia mesame piris mxolobiTi ricxvis awmyosa da myofadis
mwkrivebSi.
sadisertacio naSroms eleqtronuli saxiT darTuli aqvs qarTuli
enis sixSiruli leqsika – yvelaze xSirad xmarebuli 10 000 sityvis ori
versia: pirveli versia dalagebulia sixSiruli zrdis mixedviT, xolo
meore versia ki anabanis mixedviT da miTiTebuli aqvs Sesabamisi
sixSiruli indeqsi.
72
2.1 qarTul-evropuli saswavlo leqsikonis sixSiruli sityvani
saswavlo leqsikografiis Janruli Taviseburebebidan da
korpusuli leqsikografiis Tanamedrove meTodebidan da midgomebidan
gamomdinare, qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonis sityvani aris
korpusze dafuZnebuli da sixSiruli sizustiT gaangariSebuli.
winamdebare naSroms eleqtronulad darTuli aqvs 10,000 yvelaze
xSirad xmarebuli lema gamoyenebis sixSiruli indeqsis miTiTebiT.
qvemoT me-2 cxrilSi warmodgenilia Tanamedrove qarTuli enis
vebkorpusidan amoRebuli yvelaze xSirad xmarebuli 100 lema:
cxrili 2: yvelaze xSirad xmarebuli 100 sityva:
Nº lema sixSiruli indeqsi
1. da 7111607
2. romelic 5706879
3. ara 2520435
4. rom 2493502
5. aris 2140828
6. is 1444341
7. esa 1370205
8. es 1122143
9. unda 993106
10. Tu 844677
11. igi 828941
12. weli 815997
13. aqvs 807681
14. romeli 803134
73
15. ki 760292
16. qveyana 742196
17. misi 726083
18. ra 713654
19. yvela 665431
20. magram 632940
21. me 572304
22. maTi 540353
23. adamiani 519247
24. rogorc 516063
25. erTi 499843
26. Cemi 496895
27. rac 471183
28. ase 460075
29. Semdeg 438533
30. dro 438533
31. sxva 397674
32. ver 394483
33. didi 382860
34. Cveni 372094
35. an 362156
36. Sesaxeb 359359
37. Zalian 357980
74
38. axali 351152
39. dRes 338864
40. mxolod 325782
41. acxadebs 320948
42. pirveli 319988
43. Tavisi 318370
44. Cven 317229
45. saqme 315953
46. ufro 312533
47. Tumca 307879
48. SeiZleba 283857
49. arc 281872
50. mier 274041
51. ukve 273274
52. Soris 257331
53. aseTi 254266
54. kidev 253947
55. dRe 252689
56. ori 251940
57. xeli 245454
58. yvelaferi 240306
59. icis 233595
60. SemTxveva 230529
75
61. xelisufleba 228520
62. ise 227741
63. roca 227414
64. sakuTari 226598
65. informacia 226255
66. saxelmwifo 225797
67. bevri 225571
68. Tavi 219807
69. gancxadeba 219471
70. prezidenti 218869
71. ambobs 217655
72. amisi 217602
73. sakiTxi 216152
74. ministri 214234
75. rogor 210890
76. bolo 209597
77. erTad 202118
78. Tqma 201613
79. ityvis 201421
80. gamo 198036
81. sadac 197380
82. meti 194902
83. mainc 188967
76
84. maSin 187915
85. meore 187235
86. MmTavari 183680
87. axla 182591
88. cxovreba 182430
89. Sedegu 179476
90. radgan 177427
91. wels 176877
92. ramdenime 175025
93. sul 168007
94. mere 167844
95. wevri 167568
96. adgili 165373
97. kargi 164872
98. rodesac 163917
99. MmTeli 162832
100. saxli 161247
aRniSnuli 10,000 sixSiruli lema gawyobilia anbanTrigze (ixileT
suraTi 20), romelic aseve eleqtronuli saxiT davurTeT naSroms.
rogorc zemoT aRiniSna, saxelebi mocemulia mxoloobiTi ricxvis
saxelobiTi brunvis formebiT; zmna mesame piris mxoloobiTi ricxvis
awmyosa da myofadis mwkrivebSi.
77
suraTi 20: qarTuli enis sixSiruli leqsika anbanTringze
sixSiruli lemebis anbanis mixedviT ganlagebiT warmovadgineT
isini saleqsikono erTeulebad / sityva-statiebad da amiT davasruleT
qarTul-evropuli saswavlo leqsikonis makrostruqturaze muSaoba.
78
2.2. qarTuli sixSiruli leqsikis sityvanis Sedareba
„qarTul leqsikonTan“
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT ganszRvruli sixSiruli
leqsikis ramdenime sityva SevadareT giorgi cocaniZis, nana lolaZis da
qeTevan daTukiSvilis „qarTul leqsikons“. aRniSnuli leqsikoni gamoica
2014 wels da masSi asaxuli qarTuli saliteraturo enis aqtiuri
sityvani, aseve neologizmebi. leqsikoni aris saswavlo daniSnulebis da
moicavs 25 aTasze met saleqsikono erTeuls, ganmartebulia 9 aTasamde
nawarmoebi sityva da fraza da mocemulia 29 aTasamde zmnuri forma.
amrigad, „qarTuli leqsikonis” moculoba gacilebiT vrcelia, vidre Cven
mier warmodgenili qarTuli enis sixSiruli leqsika.
miuxedavad „qarTuli leqsikonis“ moculobisa, qarTul-evropuli
saswavlo leqsikonis sityvanTan Sedarebis Sedegad TvalnaTliv Cans
leqsikuri gansxvavebebi, kerZod, saswavlo leqsikonSi mocemuli sityvani
ar asaxavs axal realiebs, rac CvenSi axali damkvidrebulia. aseTi
sityvebi ar aris mocemuli „qarTul leqsikonSi“, magaliTad, rogoricaa:
ekomigranti
el-fosta
epilacia
erTsqesiani
efeqtiani
eqstradireba
eqstremistuli da a.S.
sapirispirod amisa, sixSiruli principiT SerCeuli leqsikonis
sityvanSi ar aris asaxuli iseTi qarTuli sityvebi, rogoricaa:
egvteri
eposi
eJvani
erbo
erkemali da a.S.
unda aRiniSnos, rom aseTi sityvebi mocemulia qarTuli enis
vebkorpusSi, Tumca maTi sixSiruli principiT SerCevisas ver moxvda
79
mocemul 10,000 sityvaSi, vinaidan isini naklebad aqtiurad gamoiyeneba
dRevandel yoveldRiur metyvelebaSi.
qarTuli enis vebkorpusSi aRniSnuli sityvebisaTvis Semdegi
sailustracio masalaa mocemuli:
ekomigranti
sixSiruli indeqsi: 864
„am periodis ganmavlobaSi ramdenime aTeuli ekomigranti mivida
samarTlebrivi konsultaciisaTvis“;
„sofel ganTiadSi mosaxleobis umravlesobas aWaridan ekomigranti
ojaxebi Seadgenen“.
erTsqesiani
sixSiruli indeqsi: 472
„maT ukve miaRwies dasavleT evropis bevr qveyanaSi imas, rom
erTsqesiani kavSirebi srulfasovan „qorwinebad“ aris aRiarebuli“.
eqstremistuli
sixSiruli indeqsi: 610
„es aris rasistuli da eqstremistuli azrebiT gajerebuli
teqsti“;
„bolo xanebSi ganviTarebuli movlenebi mowmoben teroristuli
saSiSroebis zrdas eqstremistuli Zalebis mxridan“.
eqstradireba
sixSiruli indeqsi: 974
„irakli oqruaSvilis eqstradirebis Sansi am etapze ar arsebobs“;
„saqarTvelos xelisuflebam aTiode wlis win ramdenime CeCeni
moqalaqis eqstradireba moaxdina ruseTSi“.
epilacia
sixSiruli indeqsi: 404
„lazeruli epilacia ukunaCvenebia zogierTi daavadebis dros“;
„me Tu mkiTxav banjgvlian xelebs jobia epilacia gaikeTon“.
80
vebgverdi
sixSiruli indeqsi: 11814
„ukve amoqmedda socialuri saagentos specialuri vegverdi“;
„Tumca, internetsivrceSi CaSvebulia maTi vegverdi“.
interneti
sixSiruli indeqsi: 20100
„me vdeb pirobas, rom yvela sofelSi iqneba interneti“;
„ mag dReebSi interneti ar mqonda samwuxarod“.
el-fosta
sixSiruli indeqsi: 2454
„kompiuterTan dajda da Tavisi el-fosta gaxsna“;
„el-fosta Sevamowme, ramdenime dokuments gadavxede da
movawesrige“.
saiti
sixSiruli indeqsi: 27348
„proeqtis farglebSi, uaxloes momavalSi Seiqmneba saiti“;
„gaCnda uamravi sainformacio saiti, sadac wers yvela“.
feisbuqi
sixSiruli indeqsi: 12434
„sabednierod, feisbuqi iZleva usafrTxo moRvaweobis saSualebas“;
„Cemi poziciis dasafiqsireblad feisbuqi arsebos CemTvis da
kargadac viyeneb“;
blogi
sixSiruli indeqsi: 42760
„mxolod guSin aRmovaCne Tqveni blogi, samwuxarod“;
„Tanamedrove blogi gulisxmobs ufro kerZo pirTa pirad onlain
dRiurebs“.
81
brenduli
sixSiruli indeqsi: 142
„ar aqvs Rirebuli, brenduli samosis SeZenis saSualeba“;
„ZiriTadad, brenduli tansacmliT vimosebi“.
spami
sixSiruli indeqsi: 458
„eleqtronuli werilebis trafikis 80%-ze meti aris spami“;
„spami maSinac ki vrceldeba, roca Tqven onlain imyofebiT“.
zemoT mocemuli sailustracio masala, romelic amoRebulia
qarTuli enis vebkorpusidan, cxadyofs im axali realiebis gaCenas Cvens
yoveldRiur cxovrebaSi, romelTa asaxva leqsikonebSi, gansakuTrebiT ki
saswavlo tipis leqsikonebSi aucileblobas warmoadgens.
***
amgvarad, III TavSi warmovadgineT qarTul-evropuli tipis saswavlo
leqsikonis qarTuli nawilis damuSavebisa da leqsikonis
makrostruqturis gansazRvrisaTvis Sesrulebuli samuSao. kerZod,
qarTuli enis vebkorpusis lematizeba da qarTuli enis sixSiruli
leqsikis gansazRvra. rac Seexeba, uSualod qarTuli enis vebkorpuss,
rogorc wyaros qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonis sityva-
statiis Sesadgenad, aRniSnul sakiTxs mimovixilavT winamdebare
naSromis IV TavSi.
garda amisa, mesame TavSi mimovixileT leqsikografiis axali
mimarTuleba – korpusze dafuZnebuli leqsikografia (corpus-based
lexicography) da korpusiT warmarTuli leqsikografia (corpus-driven
lexicography) da korpusuli meTodebiT Sedgenili iseTi leqsikonebi
rogoricaa kolinz qobildis leqsikoni, romelic aris pirveli
korpusze dafuZnebuli leqsikoni, Tanamedrove korpusze dafuZnebuli
leqsikonebidan ganvixileT „dante“ - „gaanalizebuli inglisuri
teqstebis monacemTa baza“ (Database of Analyzed Texts of English) da
sityvaTSexamebiTi modelebis programis (The Sketch Engine) mier Seqmnili
82
inovaciuri leqsikoni - „skeli“ –SkELL, romelic Semdegnairad iSifreba
„sityvaSexamebiTi modelebis programa enis SeswavlisaTvis“ (Sketch Engine
for Language Learning). „skeli“ aris sityvaTSexamebiTi modelebis programaSi
ganTavsebuli mravalmiliardiani korpusis bazaze Seqmnili leqsikoni.
aseve, ganvixileT axali sixSiruli tipis leqsikonebi (frequency dictionaries),
„rusuli enis sixSiruli leqsikoni: ZiriTadi saswavlo leqsika“; „Cexuri
enis sixSiruli leqsikoni: ZiriTadi saswavlo leqsika“; „Cinuri enis
sixSiruli leqsikoni: ZiriTadi saswavlo leqsika“ da a.S. amave TavSi
ganxilulia sadisertacio naSromis kidev erTi ZiriTadi siaxle,
qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvra da am mizniT
Sesrulebeli samuSaoebi, rogoricaa vebkorpusis lemaziteba,
detaluradaa aRwerili, Tu ra meTodologiur safuZvels eyrdnoba
lematizeba da rogor warimarTa qarTuli enis vebkorpusis lematizeba
da Sedegad amisa qarTuli enis sixSiruli leqsikis gansazRvra.
sailustraciod naSromSi warmodgenilia yvelaze 100 yvelaze xSirad
xmarebuli sityva. rogorc ukve aRvniSneT, qarTuli enis sixSiruli
leqsika – 10, 000 yvelaze xSirad xmarebuli sityva eleqtronuli saxiT
aqvs darTuli sadisertacio naSroms.
amasTan, qarTuli enis vebkorpusis mixedviT gansazRvruli
sixSiruli leqsikis sityvanis nawili SevadareT giorgi cocaniZis, nana
lolaZis da qeTevan daTukiSvilis „qarTul leqsikons“, Sedarebis
safuZvelze SeiZleba iTqvas, rom „qarTul leqsikonSi” araa mocemuli
rigi sityvebisa, romelTac qarTuli enis sixSiruli leqsika moicavs.
sadisertacio naSromSi sailustraciod motanilia aseTi sityvebi
Sesabamisi magaliTebiT.
83
IV Tavi
qarTuli enis vebkorpusi - KaWaC, rogorc wyaro
qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonis
sityva-statiebis Sesadgenad
1.1 zogadi mimoxilva
winamdebare TavSi ganvixilavT qarTuli enis vebkorpuss, rogorc
wyaros qarTul-evropuli saswavlo tipis leqsikonis sityva-statiebis
Sesadgenad, kerZod, aRniSnuli korpusidan amoRebuli sailustracio
masala Sedarebulia qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonisa da
„qarTuli leqsikonis“ sailustracio masalasTan. garda amisa,
ganvixilavT, e.w. „en-gramebs“ (N-grams), romlebic erTi sityvis meore
sityvasTan uSualo mezloblobis sixSirulad gaanalizebas ukavSirdeba.
Sesabamisad, warmovadgenT orkomponentian, samkomponentian,
oTxkoponentian da xuTkoponentiaTn „en-gramebs“ sixSiruli indeqsis
miTiTebiT. aRniSnuli „en-gramebi“ qarTuli enis vebkorpusidanaa
amoRebuli da sixSirulad gaanalizebuli.
1.2. sixSiruli principiT gaanalizebuli „en-gramebi“
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
am nawilSi warmovadgenT sixSiruli principiT gaanalizebul, e.w.
„en-gramebs“ qarTuli enis vebkorpusis mixedviT. upirveles yovlisa,
ganvmartoT uSualod termini „en-gramebi“, romelic aris inglisuri
terminis “n-grams” Targmani. unda aRiniSnos, rom aRniSnuli termini aris
ara korpusis lingvistikis termini, igi kompiuteruli lingvistikis
terminia da aRniSnavs momijanve / mosazRvre / mezobeli fonemebis,
sityvebis, sityvaTa wyvilebis erTad realizebis sixSires.
sadoqtoro kvlevis farglebSi, e.w. en-gramebi ganxilulia
momijnave sityvebis erTad realizebis mixedviT, kerZod, sixSirulad
gavaanalizeT da warmovadigenT orkomponentiani, samkoponentiani,
oTxkomponentiani da xuTkomponentiani en-gramebi. qvemoT 3 cxrilSi
ilustrirebulia TiToeuli SemTxvevis ramdenime magaliTi. rac Seexeba
84
uSualod en-gramebis srul cxrils, misi moculobidan gamomdinare, igi
eleqtronulad aqvs darTuli winamdebare sadoqtoro naSroms.
cxrili 3: orkomponentiani en-gramebi
No orkomponentiani Sesityvebebi sixSiruli
indeqsi
1. rac Seexeba 58844
2. msgavi siaxleebi 30300
3. sisxlis samarTlis 24863
4. adamianis uflebaTa 17738
5. darwmunebuli var 15909
6. saxelmwifo universitetis 15857
7. sainformacio centri 15773
8. bolo dros 15033
9. Aaxali ambebi 14232
10. sakuTar Tavs 14182
11. saqarTvelos mTavrobis 12946
12. xeli Seuwyos 12155
13 saqarTvelos prezidenti 11622
14. didi xnis 11018
15. samauwyeblo kompania 9670
16. Tavisufleba aris 9444
17. mniSvneloba aqvs 9376
18. demokratiuli faseulobebisa 9297
19. imedi maqvs 9291
20. faqtobrivi informaciisa 9286
85
21. ideebis gavrcelebiT 9284
22. umravlesobis mosmena 9283
23. uaxloes momavalSi 8975
24. gancxadebas avrcelebs 8823
25. didi nawili 8652
26. bolo TveebSi 8350
27. vizitis farglebSi 8261
28. samxedro ZaliT 8248
29. prokuraturaSi daibares 8014
30. sensaciuri gancxadeba 7981
31. natosTan integraciis 7933
32. iuridiuli daxmarebis 7927
33. biznes partniori 7889
34. fexi aidga 7883
35. xels uwyobs 7872
36. adamianis saqciels 7868
37. waarTves teritoriebi 7855
38. TveebSi moxda 7853
39. gaugzavne megobars 7847
40. proeqtis farglebSi 7742
41. wlis manZilze 7727
42. rom vTqvaT 7716
43. saparlamento umciresobis 7554
44. sakuTar Tavze 7500
45. didi madloba 7497
86
46. gasulis wlis 7490
47. sakuTari Tavi 7417
48. evroatlantikur struqturebSi 7373
49. kargi iqneba 7346
50. bolo periodSi 6858
cxrili 3.1: samkomponentiani en-gramebi
No samkomponentiani Sesityvebebi sixSiruli
indeqsi
1. Tbilisis saxelmwifo universitetis 8388
2. ivane javaxiSvilis saxelobis 8373
3. amerikis SeerTebuli Statebis 8318
4. saqarTvelos xelisuflebam gadawyvita 7866
5. saqarTvelo ar gadauxvevs 7865
6. qarTul politikaze zemoqmedebis 7857
7. bolo TveebSi moxda 7852
8. adamianis saqciels hgavs 7852
9. natosTan integraciis kurss 7851
10. qveyanaSi bolo TveebSi 7851
11. gadauxvevs natosTan integraciis 7851
12. evroatlantikur struqturebSi integraciiT 6653
13 grandiozuli fasdaklebis aqcia 5805
14. ganmeorebiTi grandiozuli fasdaklebis 5801
15. sisxlis samarTlis kodeqsis 4844
16. ixileT yvela komentari 4026
87
17. amerikis SeerTebul StatebSi 3918
18. rom ar iyos 3897
19. adamianis uflebaTa dacvis 3895
20. sxvagvari gamoyenebis uflebas 3719
21. arakomerciuli miznebis pirobiT 3719
22. blogis avtorebTan SeTanxmeba 3719
23. saqarTvelo da msoflio 3713
24. gancxadebas avrcelebs 8823
25. Sinagan saqmeTa ministri 3669
26. da am dros 3659
27. vebsaitze forumebiT sargeblobisaTvis 3484
28. nato da evropa 3479
29. da ra mizans 3469
30. dadebiT STabeWdilebas tovebs 3447
31. saqarTvelos sisxlis samarTlis 3398
32. Seuracmyon da damamciron 3322
33. sastikadac rom Seuracmyon 3322
34. rom ar yofiliyo 3309
35. ministris pirveli moadgile 3134
36. saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis 3098
37. da amave dros 3070
38. didi mniSvneloba aqvs 3038
39. da ara iyo 3007
40. mniSvneloba ar aqvs 2987
41. gamowveul Sedegebze pasuxismgeblobas 2824
88
42. pasuxismgeblobas iRebs avtori 2824
43. Sedegebze pasuxismgeblobas iRebs 2824
44. xelSekrulebis xelmoweramde miaRwioT 2712
45. werilisTvis xeli moewera 2488
46. gamoCenas da brZolas 2295
47. sazogadoebriv asparezze gamoCenas 2294
48. rom uwevs cxovreba 2291
49. Tu ginda darCe 2287
50. vfiqrob da vwer 2287
cxrili 3.2: oTxkomponentiani en-gramebi
No oTxkomponentiani Sesityvebebi sixSiruli
indeqsi
1. xeli Seuwyos demokratiuli faseulobebis 9284
2. rom saqarTvelo ar gadauxvevs 7862
3. gadauxvevs natosTan integraciis kurss 7851
4. qveyanaSi bolo TveebSi moxda 7850
5. rom mas yvelaferi moswons 7850
6. evropul da evroatlantikur struqturebSi 6785
7. sargeblobisTvis aucilebelia registraciis gavla 3482
8. da ra mizans emsaxureboda 3442
9. homoseqsualuri scenebis Semcveli romanebi 3437
10. iyo da ara iyo 2935
11. axal da Zvel xelisuflebas 2889
12. mimdinareobs warTmeuli qonebis gadanawileba 2887
89
13 gamowveul Sedegebze pasuxismgeblobas iRebs 2824
14. keTili iyos Tqveni mobrZaneba 2591
15. sazogadoebasTan da ucxoeTTan urTierTobas 2463
16. samarcxvinod uwignuri premieri gvyavs 2393
17. RvTis ukeTesi ra iqneboda 2350
18. asparezze gamoCenas da brZolas 2294
19. an saerTod rom arseboben 2286
20. Tu maRla asvla daapireb 2286
21. dacemuls gnaxaven adamianebi Segicodeben 2286
22. ginda darCe normalur adamianad 2286
23. rom uwevT cxovreba SiSiT 2286
24. sikvdiliT emuqreba xalxs buneba 2285
25. sakuTari Tavi unda gavakeTilSobiloT 2285
26. vinc sikvdiliT emuqreba xalxs 2285
27. gulebi unda moviyvanoT wesrigSi 2285
28. xalxs ar akrTobs sikvdili 2285
29. vapireb vuCivlo saqarTvelos premiers 2277
30. saqarTvelos sisxlis samarTlis kodeqsis 2256
31. dakopirebis SemTxvevaSi aucilebelia mieTiTos 2040
32. saitze gamoqveyenebuli masalebis Sinaarsze 2040
33. SekiTxva aravis ar daebadeboda 2028
34. rom ar iyos omi 1973
35. rom Tvalebi Sublze amdioda 1970
36. saiT mivdivarT da oxrobisken 1969
37. tuCi mTlianad gaSavebuli mqonda 1968
90
38. angariSebze soliduri Tanxac hqonda 1968
39. saWmelic vWame da wyalic 1968
40. vWame da wyalic davlie 1968
41. ruseTis xelisuflebas uWers mxars 1968
42. gamoCenas da brZolas vapireb 1962
43. pasuxebi amomwuravi ar iyo 1962
44. uSiSari da samarTliani kaci 1948
45. Tu ram saTqmeli hqonda 1948
46. Tumca manamade SegiZliaT datkbeT 1808
47. amsaxveli fotoebi da videobi 1808
48. gansakuTrebuli momentebis amsaxveli fotoebi 1808
49. saqarTvelos kanonSi cvlilebebis Setanas 1798
50. sakuTar Tavs mianiWa ufleba 1720
cxrili 3.3: xuTkomponentiani en-gramebi
No xuTkomponentiani Sesityvebebi sixSiruli
indeqsi
1. demokratiuli faseulobebisa da institutebis
ganmtkicebas
9284
2. faqtobrivi informaciisa Tu ideebis gavrcelebiT 9284
3. ruseTis xelisuflebis qarTul politikaze
zemoqmedebis
7856
4. samxedro ZaliT ruseTs waarTvas teritoriebi 7855
5. politika im adamianis saqciels hgavs 7852
6. saqarTvelo ar gadauxvevs natosTan integraciis 7851
7. rac qveyanaSi bolo TveebSi moxda 7850
91
8. evropul da evroatlantikur struqturebSi
integraciis
6490
9. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis saxelmwifo
universitetis
6152
10. homeseqsualuri scenebis Semcveli romani dauriges 3437
11. uyvars saqarTvelo da amitomac gamovricxav 2488
12. sazogadoebriv asparezze gamoCenas da brZolas 2294
13 magram sabolood mainc sikeTem gaimarjva 2286
14. Tu Zirs dacemuls gnaxaven adamianebi 2286
15. Tu ginda darCe normalur adamianad 2286
16. an saerTod rom arseboben borotmoqmedebi 2286
17. miwis romelzec dgaxar da geimedeba 2285
18. sakuTari gulebi unda moviyvanoT wesrigSi 2285
19. evrokavSirTan xelSekrulebis muxlis amoqmedebas
miesalmebian
2279
20. masalebis dakopirebis SemTxvevaSi aucilebelia
mieTiTos
2040
21. dakopirebis SemTxvevaSi aucilebelia mieTiTos
wyaro
2040
22. vinc ruseTis xelisuflebas uWers mxars 1968
23. sabanko angariSebze soliduri Tanxac hqonda 1968
24. romelic aseT werilebs moawers xels 1968
25. saWmelic vWame da wyalic davlie 1968
26. gaecno da ise moawera xeli 1967
27. zurgs ukan Woraoba ar uyvarda 1948
28. uSiSari da samarTliani kaci iyo 1948
29. cxovrebis gansakuTrebuli momentebis amsaxveli 1808
92
fotoebi
30. rac ufro meti xmauri iqneba 1718
31. manqanis gasaCerebeli adgili ar aris 1718
32. da pativs vcem Cems kulturas 1718
33. marto gei aRlumebi ar aris 1718
34. magram erTi ram ar giTqvamT 1718
35. fuli eqneba da kaci erqmeva 1717
36. Tu TbilisSi cxovrobs Tbiliss mouaros 1717
37. da maSin gaxdeba evropuli qveynebi 1717
38. javaxiSvilis saxelobis Tbilisis
saxelobis universitetSi
1533
39. mimarT uaryofiTad ganwyobili ar gaxlavarT 1443
40. da TqvenTvis egzom Rirebuli damokidebula 1443
41. saqarTvelosa da evrokavSirs Soris asocireba 1436
42. cudi eklesiis kritikaSi ar aris 1178
43. saqarTvelos parlamentSi am dokumentis
ratificireba
1177
44. anu vin da ratom blokavs 1172
45. ZalaSi Sesvlamde misi droebiTi amoqmedebis 1160
46. gaiaroT avtorizacia da gaaformoT xelSekruleba 1059
47. problemuri sakiTxebi da mankieri mxareebi 972
48. saxelis sworad warmoTqma ar SemeZlo 845
49. erovnul Tu ucxour sazogadoebas gaacnos 821
50. jgufeli da megobari marTlac iyo 818
amgvarad, am qveTavSi warmovadgineT orkomponentiani,
samkomponentiani, oTxkomponentiani da xuTkomponentiani en-gramebi
93
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT. aRniSnuli en-gramebi SeiZleba
gamoviyenoT qarTul-evropuli saswavlo leqsikonis Sesityvebebis
gaanalizebisa da gansazRvrisaTvis da sailustracio masalis
SesarCevad.
2. qarTuli enis vebkorpusis rogorc qarTul-evropuli
saswavlo leqiskonis wyaro
am qveTavSi ganvixilavT da gavaanalizebT qarTul-evropuli tipis
saswavlo leqsikonis sityva-statiisaTvis sailustracio masalis
SerCevas qarTuli enis vebkorpusis safuZvelze. garda amisa, aRniSnul
masala Sedarebulia qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonisa da giorgi
cocaniZis, nana lolaZis da qeTevan daTukiSvilis „qarTul leqsikonis“
sityva-statiebTan.
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni gasuli saukunis 50-ian-60-ian
wlebSi Seiqmna qarTveli enaTmecnieris arnold Ciqobavas saerTo
redaqtorobiT. leqsikonis Sedgenaze da redaqciaze muSaobdnen g.
axvlediani, i. gigineiSvili, v. Tofuria, n. kecxoveli, v. kupraZe, q.
lomTaTiZe, g. wereTeli da sxva. leqsikonSi ganmartebulia 113 000-mde
(112 949) sityva, rac, rogorc leqsikonis winasityvaobaSia naTqvami ar
amowuravs qarTuli enis leqsikur simdidres. qarTuli enis ganmartebiTi
leqsikonisaTvis Seiqmna sailustracio frazebisa da winadadebebis
korpusi, romelic efuZneba qarTuli literaturas, presidan da sxva,
sul milion eqvsasi aTasi baraTs. garda saliteraturo enisa,
leqsikonSi vrceli adgili ukavia dialeqtur masalas. leqsikonis I tomi
1950 wels gamovida, xolo bolo, merve tomi - 1964 wels.
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonis axali redaqciis gamocema
daiwyo 2008 wels. 2010 wels gamoqveynda axali redaqciis meore tomi.
leqsikonis axal redaqcias xelmZRvanelobs saqarTvelos mecnierebaTa
akademiis wevr-korespondenti, enaTmecnierebis institutis samecniero
sabWos Tavmjdomare avTandil arabuli.
94
2.1 qarTuli enis vebkorporusis mixedviT Sedgenili saleqsikono
sityva-statiebi da maTi Sedareba qarTuli enis ganmartebiT
leqsikonTan da „qarTul leqsikonTan”
am nawilSi warmovadgenT qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
Sedgenil saleqsikono sityva-statiebs da SevadarebT qarTuli enis
ganmartebiTi 8-tomeuli leqsikonisa da giorgi cocaniZis, nana lolaZis
da qeTevan daTukiSvilis „qarTul leqsikonis“ Sesabamis sityva-statiebs.
1) gadamisamarTeba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
gadamisamarTeba (gadamisamarTebisa) xelovn. misamarTis Secvla.
SeiZleba iTqvas, rom am gamoTavisuflebuli Tanxebis gadamisamarTeba
moxda (parl.).
aRniSnuli sityva ar aris mocemuli „qarTul leqsikonSi“.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 223
gadamisamarTeba (gadamisamarTebisa) 1. satelefono zaris meore
xazze gadarTva; organizaciebs mobilur qselSi iseTi damatebiTi
momsaxurebebis gaaqtiurebis saSualeba miecemaT, rogoricaa zaris
gadamisamarTeba; Zalian bevrs gauCnda eWvi, rom moxda zarebis
gadamisamarTeba; 2. internet bmulze gadasvla; informaciis Segrovebis
SemdegSeiZleba moxdes momxmareblis gadamisamarTeba realur veb-
gverdze; saitze Sesvlisas, Seni survilis miuxedavad, xdeba Seni
gadamisamarTeba iseT saitebze, romlebzec sxvadasxva uxamsi reklama da
afiSaa ganTavsebuli; 3. informaciis, daxmarebis da misT. mopovebis
mizniT ama Tu im pirTan an organizaciasTan dakavSireba; mudmivad xdeba
sajaro informaciis gacemis vadebis darRveva da Jurnalistebis erTi
uwyebidan meore uwyebaSi gadamisamarTeba; saxelmwifo, arasaxelmwifo
Tu saerTaSoriso organizaciebSi gadamisamarTeba; Sesabamisi
kompetenciis uflebamosil pirTan gadamisamarTeba; 4. Aa) sxva
dawesebulebaSi gadayvana; pacientis gadamisamarTeba erTi
mimarTulebidan meoreze gaazrebulad unda moxdes; tendencia, rom
95
maincdamainc emerjensSi moxvdes pacienti da mere ganxorcieldes
gadamisamarTeba, arasworia; kanons arasrulwlovanis
gadamisamarTebasTan dakavSirebiT, axali Tavi emateba; b) sxva partiaSi,
organizaciaSi gadasvla; sulac aRar iqneba saWiro xelovnurad
romelime partiis gadamisamarTeba opoziciur flangze; 5. Zalebis,
unarebis da misT. mobilizeba raime miznisken; unda moxerxdes maTi
Zalisxmevis gadamisamarTeba pozitiuri miznebisken.
rogorc vxedavT, qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi
saleqsikono erTeulisaTvis gadamisamarTeba mocemulia mxolod erTi
mniSvneloba, maSin rodesac qarTuli enis vebkorpusi gacilebiT vrcel
masalas gvawvdis. korpusis mixedviT mocemuli sityvis 6 mniSvneloba
gamoiyofa: 1. satelefono zaris meore xazze gadarTva, 2. internet
bmulze gadasvla; 3. informaciis, daxmarebis da misT. mopovebis mizniT
ama Tu im pirTan an organizaciasTan dakavSireba; 4. a) sxva
dawesebulebaSi gadayvana; b) sxva partiaSi, organizaciaSi gadasvla; 6.
Zalebis, unarebis da misT. mobilizeba raimes mimarT. rac Seexeba
„qarTul-leqsikons“, aRniSnuli sityva araa mocemuli am leqsikonSi.
96
2. agdebuli
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
agdebul-i (agdebulisa) mimR. vneb. nam. 1. rac an vinc aagdes. qsenia
brigadiri... budidan agdebuli kruxiviT kakanebda (n. dumb.). erTxel
viRacam dauZaxa da mitrialda − sul gadaaviwyda haerSi agdebuli kaci
(g. doC.). 2. rac an vinc aigdes. mayureblis mier agdebuli msaxiobi
ixtibars ar itexda. || upativcemlo, Seuracxmyofeli. agdebuli laparaki
icoda gagam (g. buTx.). gulgriloba eris kulturisadmi agdebuli
damokidebulebis mauwyebelia («lit. saq.»). gogos cota SeeSinda da, SiSi
rom daeZlia an daemala mainc, agdebuli kiloTi miugo (j. qarCx.). ◊
fraz. sasacilod agdebuli, visac dascinian, −gamasxaravebuli. ai Tunda
aviRoT leqtoris mier TiTqmis sasacilod agdebuli magaliTi (ilia).
sasacilod agdebuli mixaka guls mainc ar itexda (i. gedev.). ◊ abuCad
agdebuli angariSgauwevlobiT, arafrad miCneviT damcirebuli (vinme,
rame). ix. abuCi. xelmwifis Svili yvelas abuCad hyvanda agdebuli (qarT.
xalx. zRap.). saucxooa, roca uwyinari, yvelasagan abuCad agdebuli xevi
Tavis Zalas giCvenebs (k. ximS.). solomons aTaswil erCivna abuCad amgdebi
uari mieRo, vidre kidev ufro abuCad agdebuls aq, maTxojSi
dausrulebliv eyuryuta (r. jaf.). ◊ masx’a’rad agdebuli sasacilod
agdebuli, gamasxaravebuli.
„qarTuli leqsikoni“
agdebuli agdebulis 1. rac aagdes. saxuravze agdebuli burTi. 2.
araseriozuli daudevari. agdebuli damokidebuleba.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 544
agdebul-i (agdebulisa) mimR. vneb. nam. 1. rac an vinc aigdes;
Ggamoxmaureba iyo Zalian agdebuli; gulsatkenia iseTi agdebuli da
cinikuri komentarebi; saxelmwifosa da qveynisadmi agdebuli mopyroba ki
araerTxel dagvxvdeba win; agdebuli aqvT siwmindeebi da RmerTis SiSi
97
aRara aqvT; 2. rac an vinc aagdes; gamarjvebulad is CaiTvleba, vinc
maRla agdebul burTs zedized samjer daiWers; waRma-ukuRma pozaSi
gatrialeben da haerSi agdebuls Zirs ar dagagdeben; caSi agdebuli
maxvili urCevnia saabazanos naxvretSi xrialiT Camaval sapnian wyals; 3.
Aama Tu im piris, jgufis da misT. mier mogonili, wamowyebuli ram;
sadRac sindisma SeawuxaT, magaTi agdebulia es ambavi da SeiZleba
magaTi mowyobilic; es iyo Cvens wreSi agdebuli xumroba, romelic ar
unda gasuliyo gareT; sasacilod agdebuli, visac an rasac dascinian;
qveyana sasacilod romaa agdebuli, ver xvdebiT? aTas kacze mxolod
erT loTs Tu SexvdebiT da isic sasacilod hyavT xolme agdebuli;
masxrad agdebuli; sasacilod agdebuli, gamasxaravebuli; kanonis
moqmedebis Sedegebi masxradaa agdebuli; pirvelad grZnobda Tavs
motyuebulad, damcirebulad, masxrad agdebulad; abuCad agdebuli;
angariSgauwevlobiT arafrad miCneuli, damcirebuli; dRes mwerali aris
Seuracxyofili da miviwyebuli, abuCad agdebuli; cxovrebiT daCagruli
da bavSvebis mier abuCad agdebuli kaci; abuCad iyo agdebuli
konstitucia da, faqtobrivad, erTi adamianis ambiciebze iyo morgebuli;
samasxaraod / samasxrod agdebuli, sasacilod agdebuli,
gamasxaravebuli; rasakvirvelia, axla samasxrod iqneboda agdebuli am
ymawvilebisagan; dRevandel axalgazrdobas samasxaraod aqvT agdebuli;
banze agdebuli, uyuradRebod datovebuli; aSkarad uazro SekiTxvaa,
amitomac gasagebia ratom iqna es kiTxva banze agdebuli; rogor ver
vitan banze agdebul sityvebs; agdebuli damokidebuleba; misi Zala
iseTi iyo, rom Cemma agdebulma damokidebulebamac ki ver Seamcira;
meramdened gamoamJRavna araprofesiuli da agdebuli damokidebuleba;
mosaxleobis mimarT cinikuri, agdebuli damokidebuleba; xelisuflebis
zerele da agdebuli damokidebuleba; agdebuli toni; aSkarad dakravs
agdebuli toni! uceremonio da agdebuli toni; vaJi SeiSmuSna. qalis
agdebuli toni ar moewona; agdebuli pasuxi; Zalian kategoriuli da
agdebuli pasuxi miviRe; es aRtaceba masTan stumrad misul megobars
gauziara, razec agdebuli pasuxi miiRo; Zalze uxeSi da agdebuli
pasuxic ki gasces Jurnalistebs; agdebuli laparaki; ar micnobs da
Tavidanve arafris gulisaTvis agdebuli laparaki damiwyo; agdebul
98
laparakSi daadanaSaula; agdebuli laparaki aris im zogierTi wesis
mimarT, romelic Cemi azriT ubralod sisulelea; agdebuli midgoma;
mimtanebis gabrazebisa da uJmuri midgomis mTavari mizezi qarTveli
klientis agdebuli midgomacaa; agdebuli saubari; unda giyvardes
Semoklebuli da agdebuli saubari; qsenofobiuri gancxadebebi da
erovnul umciresobebze agdebuli saubaric movismineT.
saleqsikono sityva-statiis agdebulis mxolod ori mniSvnelobaa
gamoyofili qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, 1) rac an vinc aagdes
da 2) rac an vinc aigdes; rac Seexeba qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
imave sityva-statias, qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi mocemuli
ori mniSvnelobis garda gamoiyofa mesame mniSvneloba, kerZod, „ama Tu im
piris mier mogonili, wamowyebuli ram“ - sadRac sindisma SeawuxaT,
magaTi agdebulia es ambavi da SeiZleba magaTi mowyobilic; es iyo Cvens
wreSi agdebuli xumroba, romelic ar unda gasuliyo gareT;
aRsaniSnavia, isic, rom Secvlilia sityvis mniSvnelobis Tanmimdevroba,
kerZod, qarTuli enis vebkorpusSi pirvel mniSvnelobad aris gamotanili
„vinc an rac aigdes“, aRniSnuli ki qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi
meore mniSvnelobad aris gamotanili. aseve, qarTuli enis ganmartebiT
leqsikonSi pirvel mniSvnelobad gamotanilia aRniSnuli sityvis
mniSvneloba „vinc an rac aagdes“, rac qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT, mesame, bolo mniSvnelobad aris warmodgenili. Ggarda amisa,
qarTuli enis vebkorpusidan uamravi Sesityvebebi dasturdeba, maT Soris,
iseTic, romlebic mocemuli araa qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi,
magaliTad, rogorebicaa: samasxaraod / samasxrod agdebuli; banze
agdebuli; agdebuli damokidebuleba; agdebuli toni; agdebuli pasuxi;
agdebuli laparaki; agdebuli midgoma; agdebuli saubari.
99
3. absoluturi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
absolutur-i (absoluturisa) TavisTavadi; araSefardebiTi. ||
sruli, sruliadi, savsebiTi. g. maWavariani absoluturi SeurigeblobiT
ebrZoda... mecnierebis ganviTarebis Semaferxebel yovelgvar recidivs
(«lit. saq.»). TurqmeneTis bevr punqtSi haeris temperaturis absoluturi
maqsimumi uaxlovdeba Termezisa da repetikisas («ax. kom»).
[TviTmfrinavebis] miaxloebisas maTi xma absolutur xmauramde gaizarda
(e. faR. Targm.). absoluturi smena smena, romelic faqizad da zustad
aRiqvams yovelgvar tons. absoluturi umravlesoba arCevnebis dros
monawileTa didi umetesoba. absoluturi monarqia TviTmpyrobeluri,
SeuzRudavi monarqia. absoluturi moTxovnileba sazogadoebrivi
moTxovnilebis maqsimaluri done mecnierebis da teqnikis Sesabamisad.
absoluturi WeSmariteba amomwuravi codna obieqtis Sesaxeb, saboloo
WeSmariteba. absoluturi sidide maTematikuri formula absoluturi
ricxvisa: Tu a≥0, |a| = a, Tu a<0, |a|= − a. absoluturi temperatura
temperaturis aTvla nulidan Termodinamikur temperaturul skalaze.
absoluturi nuli temperatura, aTvlili absoluturi nulidan.
absoluturi simaRle dedamiwis zedapiris simaRlis wertili (altituda)
zRvis donidan.
„qarTuli leqsikoni“
absoluturi absoluturis sruli, yovlismomcveli. absoluturi
Zalaufleba. absoluturi siCume. Secdomaa absolituri.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 910
absolutur-i (absoluturisa) TavisTavadi; araSefardebiTi.
sruli, sruliadi, savsebiTi. kerZo sakuTrebis ufleba ar iqneba
absoluturi; unda iTqvas, rom es mosazrebebi absoluturi ar aris; aq
iyo absoluturi ideologiuri SeuTavsebloba; absoluturi
biomisawvdomoba; orsaaTiani infuziis dros absoluturi
100
biomisawvdomoba daaxloebiT 60%-ia; absoluturi biomisawvdomoba
daaxloebiT 91%-s utoldeba; absoluturi bioSeRwevadoba;
deferasiroqsis absoluturi bioSeRwevadoba ( AUC ) Seadgens
daaxloebiT 70%-s; glimepiridisaTvis damaxasiaTebelia absoluturi
bioSeRwevadoba; absoluturi goni; hegeliseuli absoluturi gonis
reprezentacia; TviTonve xsnida, Tu ratom ar xdeboda absoluturi
gonis qarTvelSi realizeba; absoluturi deficiti; Saqriani diabeti
tipi 1-is dros saxezea insulinis absoluturi deficiti;
insulinwarmomqmneli ujredebis destruqcia da insulinis absoluturi
deficitis ganviTareba; garda nostalgiisa, isev da isev fantaziis
absoluturi deficiti; absoluturi Tavisufleba; amitomac mindoda, iq
yofiliyo absoluturi Tavisufleba, kanonebis gareSe; gamosaxvis
formebis arCevis sruli da absoluturi Tavisufleba; miuxedavad amisa,
adamianebis umetesobas absoluturi Tavisufleba swadia; absoluturi
maqsimumi; haeris temperaturis wliuri absoluturi maqsimumebis
saSualo 350, xolo absoluturi maqsimumi 380-s aRwevs; arCevnebze
mrgvalma magidam xmebis absoluturi maqsimumi miiRo; absoluturi
minimumi; temperaturis absoluturi minimumi SesaZloa -19, 200-mde daeces;
ormoci mainc nebismier SemTxvevaSi absoluturi minimumia; absoluturi
mniSvneloba; absoluturi mniSvnelobiT aRemateba wina maqsimums, xolo
oscilatoris mrudi amas ar adasturebs; absoluturi monarqia; es unda
yofiliyo ara feodaluri absoluturi monarqia, aramed parlamenturi,
konstituciuri monarqia; es aris qveyana, sadac absoluturi monarqiaa,
qaRaldzec ki ar aris deklarirebuli adamianTa uflebebi; absoluturi
nuli; absoluturi nuli (-273°C) ki siTbosabsoluturi naklebobaa; mis
misaRebad saWiroa nivTierebis temperatura daiyvano TiTqmis
absoluturi nulis (-273.15°C) maCveneblamde; absoluturi raodenoba;
monocitopeniis dros maTi absoluturi raodenoba 100/mkl-ze naklebia;
leikocitebis ricxvisa da neitrofilebis absoluturi raodenobis
regularuli kontroli; absoluturi simaRle; absoluturi simaRle
zRvis donidan saSualod 220m udris; savenaxed asaTvisebeli farTobis
absoluturi simaRle zRvis donidan saSualod 350-dan 550 metrs udris;
101
absoluturi ukuCveneba; operaciis absoluturi ukuCveneba dReisTvis
sul ramdenimea; absoluturi ukuCveneba adgilobrivi gautkivarebisTvis
ar arsebobs; absoluturi umravlesoba; saqarTveloSi arsebuli
religiuri umciresobebis absoluturi umravlesoba; parlamentSi
absoluturi umravlesoba mWirdeba; saparlemento arCevnebis absoluturi
umravlesobiT mogebas gegmavs; absoluturi smena; simRera Cems ojaxSi
yovelTvis JRers, radgan TiTqmis yvelas absoluturi smena aqvs;
yvelasaTvis aSkara gaxda, rom axal diriJors absoluturi smena hqonda;
absoluturi temperatura; absoluturi temperatura 300 (26,8gradusi)
kelvinia; airis simkvrive wnevis 50%-iT gadidebisas da absoluturi
temperaturis 2-jer Secirebisas.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono sityva-statia
აbsoluturi mocemulia erTi mniSvnelobiT da Sesabamisi SesityvebebiT.
mocemuli sityvisaTvis qarTuli enis vebkorpusSi gamoiyofa erTi
mniSvneloba sruli, sruliadi, savsebiTi. aRsaniSnavia, rom qarTuli enis
vebkorpusi mocemuli sityvisaTvis warmodgenilia sxadasxva dargis
amsaxveli Sesityvebebi, maT Soris iseTi, romelic araa mocemuli
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, magaliTad, rogoricaa:
absoluturi biomisawvdomoba, absoluturi bioSeRwevadoba, absoluturi
goni, absoluturi deficiti, absoluturi Tavisufleba; absoluturi
maqsimumi; absoluturi minimumi, absoluturi raodenoba; absoluturi
ukuCveneba.
102
4. adaptacia
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
adaptacia (adaptaciisa) [laT. adaptation Segueba, Sewyoba] 1. spec.
cocxali organizmebis Segueba garemo pirobebTan arsebobis
SesanarCuneblad. || organoebis SeCveva garemosTan. Tvalis (mxedvelobis)
adaptacia Tvalis SeCveva sinaTlis gaZlierebasa Tu klebasTan. 2.
pirovnebis Segueba mikro da makro socialur garemosTan. zogi
adaptaciis Tandayolili maxvili unaris wyalobiT yovelnair jojoxeTs
Seegueboda (W. amirej.). adamiani iwyebs adaptacias Tavis axal
xnovanebaSi (o. paWk.). 3. Sewyoba, morgeba. teqstis adaptacia teqstis
Semokleba-gadakeTeba mkiTxvelis (msmenelis, mayureblis) momzadebis
donis Sesabamisad. popularuli evropuli romanebis mdare rusul
adaptaciebs kiTxulobdnen mxolod dabali klasebi (g. gaCeC.). benevicma
mogvca «egmontis» ara sceniuri ilustracia, aramed piesis Tanamedrove
adaptacia (n. kakab.). Tanamedrove Teatri mivida Seqspiris adaptaciis
aucileblobamde (n. yias.).
„qarTuli leqsikoni“
adaptacia adaptaciis 1. cocxali organizmis Segueba axal
saarsebo garemosTan. adaptacia gauWirda. 2. lit. rTuli teqstis
gamartiveba, Cveulebriv, swavlebis mizniT. ucxouri teqstis adaptacia.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 970
adaptacia (adaptaciisa) 1. ama Tu im garemosTan, pirobebTan
Segueba; qebis Rirsia, rom ase swrafad SeZlo gundSi adaptacia; mas
uwevs axal socialur garemosTan adaptacia; 2. spec. cocxali
organizmebis Segueba garemo pirobebTan arsebobis SesanarCuneblad;
garemos temperaturasTan sxeulis temperaturis adaptacia; Semdeg iwyeba
aqaur meliebTan adaptacia; 3. Sewyoba, morgeba; es aris regulaciebis
adaptacia, arsebul realobasTan da saerTaSoriso gamocdilebasTan
morgeba; klimatis cvlilebis negatiuri zemoqmedebis mimarT bunebrivi
103
ekosistemebisa da ekonomikis dargebis adaptacia; rac mTavaria, axal
wesebTan adaptacia warmatebiT daasrula; saswavlo programebis
SemuSaveba da adaptacia; mdgradi moxmarebisa da warmoebis praqtikisa da
teqnologiebis adaptacia da danergva; teqstis adaptacia; Zveli
qarTuli teqstis adaptacia, Tanamedrove qarTulze; sofokles piesis
sxvadasxva Targmanis teqstis adaptacia daviT gabunias ekuTvnis; teqstis
adaptacia specialurad filmisTvis „oskaris” mflobelma scenaristma
braian helgelendma gaakeTa; Tvalis (mxedvelobis) adaptacia; Tvalis
SeCveva sinaTlis gaZlierebasa Tu klebasTan; Tvalis adaptacia , Tvals
hqondes mxedvelobis simaxvilisa da mxedvelobis velis normaluri
maCveneblebi; biologiuri adaptacia; xom arsebobs biologiuri
adaptacia, evoluciis kanonebi da Seguebuloba garemosTan? mizidulobis
Zalisadmi biologiuri adaptacia amiT ar mTavrdeba; socialuri
adaptacia; reabilitacia da socialuri adaptacia; yvela adamians
sWirdeba socialuri adaptacia da adamianuri urTierTobebi; SezRuduli
SesaZleblobis statusis mqone bavSvTa socialuri adaptacia; genderuli
adaptacia; genderuli adaptacia moicavs im bio-fsiqo-socialur
faqtorebs, roemlic istoriulad yalibdeba; genderuli adaptacia
mocemul sinamdvileSi mamakacisa da qalis arsebuli xatebisadmi,
genderuli stereotipebisadmi Seguebis procesi.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, saleqsikono erTeulis
adaptaciis sami mniSvnelobaa warmodgenili, qarTuli enis vebkorpusSic
samis mniSvneloba gamoiyofa, adaptacia farTod gamoiyeneba dRes
qarTul enaSi da niSnavs, ama Tu im programisa Tu kanonis danergvas:
saswavlo programebis SemuSaveba da adaptacia; mdgradi moxmarebisa da
warmoebis praqtikisa da teqnologiebis adaptacia da danergva. qarTuli
enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-statiaSi
mocemuli sityvis iseTi Sesityvebebia warmodgenili, romlebic asaxuli
ar aris qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, magaliTad: biologiuri
adaptacia, socialuri adaptacia, genderuli adaptacia.
104
5. administrireba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
administrireba (administrirebisa) [laT. administro vmarTav,
ganvageb] administraciuli mmarTvelobis ganxorcieleba; formalur-
biurokratiuli (mxolod brZanebebiTa da gankargulebebiT) marTva.
xelmZRvanels uaRresad ganviTarebuli unda hqondes adamianTa mizidvis
unari... raTa mas SeeZlos administrireba («lit. saq.»).
aRniSnuli sityva ar aris mocemuli „qarTul leqsikonSi“.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 811
administrireba (administrirebisa) 1. marTva; ekonomikis
centralizacia da mkacri administrireba; gadasaxadebis administrireba
gansazRvrulia kanoniT; 2. administraciuli mmarTvelobis ganxorcieleba; aq
mTavrobasac gauWirdeba administrireba; biznesis administrireba; vurCevdi,
raime konkretuli profesia, magaliTad, biznesis administrireba, an
marketingi, an samarTali Seeswavla; stipendiantebs SeuZliaT iswavlon
biznesis administrireba; axali sistemis danergviT biznesis administrireba
unda gamartivdes; sagadasaxado administrireba; daaxloebiT ori-sami Tvea,
sakmaod gamkacrda sagadasaxado administrireba; mewarmeebisTvis kuTvnili
dRg-s dabrunebis Tema da sagadasaxado administrireba; sabaJo
administrireba; muSaobis gamocdileba iseT sferoebSi aqvT, rogoricaa
sabaJo administrireba; Semosavlebis samsaxurma sabaJo mimarTulebiT
gaaZliera sabaJo administrireba da procedurebi.
rogorc vxedavT, zemoT mocemuli sityvisaTvis qarTuli enis
ganmartebiT leqsikonSi mocemuli mxolod erTi mniSvneloba, qarTuli enis
vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-statiaSi ki mocemuli
sityvis ori mniSvneloba gamoiyofa: 1) marTva da 2) administraciuli
mmarTvelobis ganxorcieleba. garda amisa, warmodgenilia iseTi Sesityvebebi,
romlebic Zalian aqtiurad gamoiyeneba dRes qarTul enaSi da misi asaxva
aucilebelia, magaliTad: biznesis administrireba; sagadasaxado
administrireba, sabaJo administrireba. rac Seexeba „qarTul leqsikons“,
araa mocemuli aRniSnuli sityva.
105
6. akrefa
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
akrefa (akrefisa) saxeli akrefs‚ aikrifeba zmnaTa moqmedebisa 1.
Segroveba. TavTavis akrefa momkil yanaSi. − gegonebodaT, Cingis yaenis
mexarkeni mosulano, iseTnairad brunavdnen sofelSi am fulis akrefis
dros (e. ninoS.). [TaTar-monRolebi] xarkis akrefis dros aravis
indobdnen (sabW. kavS. ist.). 2. klaviSebis meSveobiT specialur aparatSi
raime informaciis Seyvana. teqstis akrefa. − nomris akrefa.
„qarTuli leqsikoni“
akrefa akrefis (akrefs, aukrefs, aikrifeba, aakrefinebs) 1. Zirs
dayrilis aReba, mogroveba. vaSlebi akrifa. 2. sxvadasxva pirisTvis
(organizaciisTvis) gansazRvruli Tanxis gamorTmeva Sesagroveblad.
gadasaxadebis akrefa. mezoblebma fuli akrifes. 3. cifrebis, asoebisa da
simboloebis Seyvana eleqtronul mowyobilobaSi (kompiuterSi
telefonsa da misT.) megobris nomeri akrifa. moxsenebis teqsti akrifa.
seifis paroli akrifa. akrefili. rac akrifes. akrefili marcvlebi.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 211
akrefa (akrefisa) saxeli akrefs‚ aikrifeba zmnaTa moqmedebisa 1.
Segroveba; daswreba nebismier msurvels SeuZlia, ufasoa da ar moxdeba
fulis akrefa; es ar aris gadasaxadebis akrefa, aramed xarkis akrefas
ufro hgavs; 2. aReba; gareT rom gavdivar, Zirs Camocvenili foTlebis
akrefa da xis totebze maTi stepleriT mimagreba mindeba; naTiam Zirs
dayrili Rerebis akrefa daiwyo; 3. klaviaturiT kompiuterSi, telefonSi
da misT. raime informaciis Seyvana; Tavadac SemiZlia akrefa, magram
swrafi muSaobisTvis xelis gaCveva mWirdeba; Tqven ki aranairi parolis
akrefa ar mogiwevT; teqstis akrefa; axal ambebSi rom daviwye muSaoba
da „kurierSi“ davjeqi, teqstis akrefa, dawera me momiwia; klaviaturaze
gamalebiT daiwyo teqstis akrefa; nomris akrefa; bavSvi ZiZas miveci da
axla me daviwye nomris akrefa; sasurveli momsaxurebis misaRebad
106
aucilebelia Sida nomris akrefa; sakmarisi iyo cxeli xazis telefonis
nomris akrefa; wonis akrefa; kvebis swor reJimze gadasvlisas ar xdeba
wonis akrefa; mSobiarobis dros da xandaxan Semdegac qalebs wonis
akrefa axasiaTebT; siCqaris akrefa; aRmarTSi cota uWirs siCqaris
akrefa; axali V6-is tipis sam litriani Zravi aqvs, romelsac siCqaris
akrefa 5 wamSi SeuZlia.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“ am
sityvis ori mniSvnelobaa warmodgenili, qarTuli enis vebkorpusis bazaze
Seqmnili sityva-statiaSi ki am sityvis sami mniSvneloba gamoiyofa: 1)
Segroveba, 2) aReba da 3) klaviaturiT kompiuterSi, telefonSi da misT.
raime informaciis Seyvana. Ggarda amisa, warmodenilia am sityvis iseTi
Sesityvebebi rogoricaa, wonis akrefa; kvebis swor reJimze gadasvlisas ar
xdeba wonis akrefa; siCqaris akrefa; aRmarTSi cota uWirs siCqaris
akrefa. unda aRiniSnos, rom zemoT mocemuli Sesityvebebi qarTuli enis
ganmartebiT leqsikonSi araa asaxuli.
107
7. alergia
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
alergia (alergiisa) [berZ. Allos sxva da ergon moqmedeba] organizmis
gaZlierebuli mgrZnobeloba zogi nivTierebisadmi‚ iwvevs raime
daavadebas an avadmyofur mdgomareobas. figur. mag sityvaze... alergia
memarTeba (T. Wil.).
aRniSnuli sityva ar aris mocemuli „qarTul leqsikonSi“.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1048
alergia (alergiisa) 1. organizmis gaZlierebuli mgrZnobeloba
zogi nivTierebisadmi an saWmlisadmi, iwvevs raime daavadebas an
avadmyofur mdgomareobas; analizi keTdeba, riTac dgindeba,
konkretulad raze aqvs alergia; vvaraudob, rom Tqven dabal da maRal
temperaturaze gaqvT alergia; 2. Ggadat. risame siZulvili, zizRi;
seriozul da tradiciebis moyvarul qalebze aqvs alergia; ubralod
wignebis gadaSlaze alergia maqvs da aRarafers vakeTeb; medikamenturi /
wamlismieri alergia; bavSvs aqvs medikamenturi alergia; medikamenturi
alergia es is SemTxvevaa, roca TviTneburad, eqimis gareSe
antialergiuli preparatebis miRebac kategoriulad dauSvebelia;
wamlismieri alergia iSviaTad uviTardebaT mcirewlovan bavSvebsa da
asakovan pirebs; kvebiTi alergia; kvebiTi alergia adamianSi sakvebis
pirvelive miRebisas iCens Tavs; kvebiTi alergia arc ZuZuTi kvebis dros
aris gamoricxuli.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi mocemuli sityvis mxolod
erTi mniSvnelobaa gamotanili, qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
Sedgenil saleqsikono sityva-statiaSi ki am sityvis ori mniSvneloba
gamovyaviT: 1) organizmis gaZlierebuli mgrZnobeloba zogi
nivTierebisadmi an saWmlisadmi, iwvevs raime daavadebas an avadmyofur
mdgomareobas da 2) gadat. risame siZulvili, zizRi; orive am
mniSvnelobisTvis mocemulia sailustracio masala sityva-statiaSi.
garda amisa, gamovitaneT iseTi Sesityvebebi, magaliTad, rogoricaa,
108
medikamenturi / wamlismieri alergia, kvebiTi alergia, rac aRsaniSnavia,
ar aris asaxuli qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi. rac Seexeba
„qarTul leqsikons“, aRniSnuli sityva araa mocemuli.
8. bmuli
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
bmul-i (bmulisa) mimR. vneb. nam. 1. rac Seabes, nabami. xari sad mova
buRasTan, isic _ guTanSi bmulia?! (vaJa). ||2. rac abia, _ dabmuli. vaqo,
viT vaqo, rom ena ocnebisagan bmulia?! (r. erisT.). 3. spec. risi bmac
(mniSv. 2) ganxorcielda. dafaze gogirdmJavas bmulebi iyo gamoxazuli.
„qarTuli leqsikoni“
bmuli bmulis rac bmis (4) rac bmis Sedegad aris miRebuli. saitis
bmuli.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 4611
bmul-i (bmulisa) 1. specialuri misamarTi vebsivrceSi/internetSi;
statiis saredaqcio koleegis mier gamosaqveyneblad miRebis Semdeg
avtors egzavneba specialuri bmuli; samwuxarod saits ar aqvs
gadmosaweri bmuli; detalebisTvis ixileT saxelmwifo Sesyidvebis
erTiani eleqtronuli sistemis bmuli; Tbilisis saxelmwifo
universitetis angariSze daido es bmuli; 2. rac Seabes, nabami; erTis
Rvawlis damdebi, erTs istoriul uRelSi bmuli; da TiTqos SemTxveviT
gawyda, yelze TeTri mZivis bmuli; 3. spec. risi bmac ganxorcielda; am
formas aqvs heqsagonaluri meseri, sadac yvela atomi kovalenturadaa
bmuli; am ukanasknelebs iTviseben mcenareebi da gadayavT organulad
bmul azotad.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono erTeulisaTvis
bmuli gamotanilia sami mniSvneloba, 1) rac Seabes, nabami, 2) rac abia, _
dabmuli da 3) risi bmac ganxorcielda. xolo „qarTul leqsikonSi“ am
109
sityvis mxolod erTi mniSvnelobaa mocemuli. aRniSnul leqsikonebSi
asaxva ver pova iseTma mniSvnelobam, rogoricaa specialuri misamarTi
vebsivrceSi/internetSi; statiis saredaqcio koleegis mier
gamosaqveyneblad miRebis Semdeg avtors egzavneba specialuri bmuli;
samwuxarod saits ar aqvs gadmosaweri bmuli; detalebisTvis ixileT
saxelmwifo Sesyidvebis erTiani eleqtronuli sistemis bmuli; Tbilisis
saxelmwifo universitetis angariSze daido es bmuli. GaRsaniSnavia, rom
mocemuli sityva dRes yvelaze metad swored am mniSvnelobiT
gamoiyeneba da qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono
sityva-statiaSi es mniSvneloba pirvel mniSvnelobadaa gamotanili.
9. gaaqtiureba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
gaaqtiureba (gaaqtiurebisa) saxeli gaaaqtiurebs, gaaqtiurdeba
zmnaTa moqmedebisa. amas Zalian didi mniSvneloba aqvs, Tundac
mayureblis gaaqtiurebis TvalsazrisiT («lit. saq.»). bolo wlebi
saocari Sinagani gaaqtiurebis, gajansaRebis... wlebi[a] («lit. saq.»).
„qarTuli leqsikoni“
gaaqtiureba gaaqtiurebis (gaaaqtiurebs, gauaqtiurebs,
gaaqtiurdeba) 1. ufro meti aqtiurobiT amoqmedeba, aqtiurad qceva.
studentTa gaaqtiureba. muSaoba gaaaqtiures. mteri gaaqtiurda. 2.
aparatSi specialuri kodis SeyvaniT raimes CarTva. angariSis
gaaqtiureba. monobaraTi gaaaqtiura. gaaqtiurebuli. rac an vinc
gaaqtiurda. gaaqtiurebuli infeqciebi.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1854
gaaqtiureba (gaaqtiurebisa) saxeli gaaaqtiurebs, gaaqtiurdeba
zmnaTa moqmedebisa; 1. aqtiuri, moqmedi gaxdeba; daavadebis gamomwvevi
mikrobis gaaqtiureba; sabunebismetyvelo mecnierebebSi adamianuri
110
resusrsis gaaqtiureba; 2. Aama Tu im momsaxurebis, servisis CarTva;
erTjeradi kodis Seyvanis Semdeg „SMS ganvadeba“ gaaqtiurdeba;
mobiluri telefonis internet momsaxurebis gaaqtiureba.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono erTeulisaTvis
gaaqtiureba warmodgenilia mxolod erTi mniSvneloba – aqtiuri, moqmedi
gaxdeba. xolo „qarTul leqsikonSi“ ki mocemulia ori mniSvneloba, maT
Soris iseTi mniSvneloba, rogoricaa: Aama Tu im momsaxurebis, servisis
CarTva; erTjeradi kodis Seyvanis Semdeg „SMS ganvadeba“ gaaqtiurdeba;
mobiluri telefonis internet momsaxurebis gaaqtiureba. unda aRiniSnos,
rom mocemuli sityvis es mniSneloba Zalian aqtiurad gamoiyeneba dRes
qarTul enaSi da misi asaxva qarTuli enis leqsikonebSi aucileblobas
warmoadgens.
10. dakonserveba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
dakonserveba (dakonservebisa) 1. saxeli daakonservebs zmnis
moqmedebisa, _ konservad qceva (risame), konservis gakeTeba, damzadeba.
xilis dakonserveba. _ xorcis dakonserveba. Jurnali... gvacnobs sakTebis
dakonservebis wesebs («sof. cx.»). 2. wign. igivea, rac konservacia.
mSeneblobis dakonserveba.
„qarTuli leqsikoni“
dakonserveba dakonservebis (daakonservebs, daukonservebs,
dakonservdeba) 1. konservis damzadeba. kitri daakonserva. Tevzi
daakonserves. 2. gadat. dawyebuli saqmis, procesis droebiT SeCereba.
mSeneblobis dakonserveba. sabado daakonserves. dakonservebuli. rac
daakonserves. dakonservebuli barda.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 83
dakonserveba (dakonservebisa) 1. konservad qceva (risame),
konservis gakeTeba, damzadeba; saxlis pirobebSi SeiZleba ara marto
111
bostneulis dakonserveba, aramed maTi gaSrobac; dauSvebelia xorcis,
Tevzis, mwvanilis binis pirobebSi dakonserveba; 2. SeCereba; ai, aseTi
meTodebiT SeZlo umarTavi procesebis dakonserveba; problemis
dakonserveba ar aris problemis mogvareba; zogjer Senobis dakonserveba
ufro Zviri jdeba, vidre mSeneblobis gagrZeleba; 3. Ddacva risame mavne
zemoqmedebebisagan; am istoriuli naSTebis dakonserveba axla mainc unda
moxdes.
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“
mocemuli sityvis ori mniSvnelobaa ganxiluli, qarTuli enis
vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-statiaSi ki am
sityvis sami mniSvneloba gamovyaviT: 1) konservad qceva (risame),
konservis gakeTeba, damzadeba, 2) SeCereba da 3)Ddacva risame mavne
zemoqmedebebisagan.
11. dafiqsireba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
dafiqsireba (dafiqsirebisa) saxeli daafiqsirebs, dafiqsirdeba
zmnaTa moqmedebisa.
„qarTuli leqsikoni“
dafiqsireba dafiqsirebis (daafiqsirebs, daufiqsirebs,
dafiqsirdeba, daufiqsirdeba) movlenis, faqtis, Tvalsazrisisa da misT.
raime saxiT aRniSvna, aRbeWdva. Tavisi pozicia daafiqsira.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1673
dafiqsireba (dafiqsirebisa) 1. ama Tu im sakiTxTan dakavSirebiT
sakuTari azris, poziciis gamoxatva; mniSvnelovania Tavisuflad
SeeZlos sakuTari azris dafiqsireba; mTeli gundis saxeliT gvTxoves
maTi poziciis dafiqsireba; 2. gamovlena, aRnusxva; aRbeWdva;
decimetruli da santimetruli sixSiris radiotalRebis dafiqsireba;
112
moxdeba TiToeuli obieqtis fotoze dafiqsireba; rogor warmogidgeniaT
am SeTanxmebis darRvevis dafiqsireba; 3. mimagreba/ damagreba; gamyofi
xazis gaswvriv mavTulxlarTebis gavleba da dafiqsireba; sxvadasxva
tipis nemskavis fiqsacia samontaJo Zafis dafiqsireba.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“
mocemuli saleqsikono erTeulis mxolod erTi mniSvnelobaa
gamotanili, aseve araa mocemuli vrceli sailustracio masala. rac
Seexeba qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono
sityva-statias, gamoiyofa sami mniSvneloba; 1) ama Tu im sakiTxTan
dakavSirebiT sakuTari azris, poziciis gamoxatva, 2) gamovlena, aRnusxva;
aRbeWdva da 3) mimagreba/ damagreba. aRsaniSnavia, rom am mniSvnelobebs
darTuli aqvs sakmaod vrceli sailustracio masala, romelic qarTuli
enis vebkorpusidanaa amoRebuli.
12. eqskluzivi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
eqskluziv-i (eskluzivisa) [fran. exclusive gamomricxveli] gramat.
pirveli piri mravl. ricxvisa, romelic Seicavs pirvel da mesame pirs da
gamoricxavs meores; amJamad damaxasiaTebelia svanuri enisa (niSgveiCemi
da misi, Cemi da maTi; nalatgviyvars me da mas, me da maT) (sapirisp.
inkluzivi).
aRniSnuli sityva ar aris mocemuli „qarTul leqsikonSi“.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 19026
eqskluziv-i (eskluzivisa) 1. ama Tu im televiziis, radios,
Jurnalis da misT. mier uaxlesi informaciis floba da gavrceleba;
eleqtronul fostas gadavavle Tvali da eqskluzivebze daviwye
nadiroba; eqskluzivi marTlac gamogvivida, radgan Zeglis aRebis
fotoebis foto da videomasalis gadaReba mxolod Cven movaxerxeT; arc
113
„nanukas Sous” eqneba msgavsi eqskluzivi; 2. risame pirvelad gamoyenebis
ufleba; gavrcelebuli informaciiT, mopovebis teqnologiebze
eqskluzivi amerikul kompaniebs ekuTvniT; yvela tender-proeqtsa da
saxelmwifo SekveTa-miwodebebis uzrunvelyofaze eqskluzivi hqondaT; 3.
gramat. pirveli piri mravl. ricxvisa, romelic Seicavs pirvel da mesame
pirs da gamoricxavs meores; svanuri enis rigi specifikuri sakiTxi
(brunebis orfuZianoba, eqskluziv-inkluzivis problema.
qarTuli enis ganamrtebiT leqsikonSi saleqsikono erTeulisaTvis
eqskluzivi gamotanilia mxolod erTaderTi mniSvneloba, romelic
lingvisturi terminia, pirveli piri mravl. ricxvisa, romelic Seicavs
pirvel da mesame pirs da gamoricxavs meores; qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-statiaSi ki mocemuli sityvis
sami mniSvneloba gamoiyofa. pirvel adgilze gamotanilia iseTi
mniSvneloba, romelic dRevandel qarTul metyvelebaSi Zalian aqtiurad
gamoiyeneba, kerZod, ama Tu im televiziis, radios, Jurnalis da misT.
mier uaxlesi informaciis floba da gavrceleba; eleqtronul fostas
gadavavle Tvali da eqskluzivebze daviwye nadiroba; eqskluzivi
marTlac gamogvivida, radgan Zeglis aRebis fotoebis foto da
videomasalis gadaReba mxolod Cven movaxerxeT; arc „nanukas Sous“
eqneba msgavsi eqskluzivi. aranakleb sainteresoa am sityvis meore
mniSvneloba, romelic aseve aqtiurad gamoiyeneba Tanamedrove qarTul
enaSi risame pirvelad gamoyenebis ufleba; gavrcelebuli informaciiT,
mopovebis teqnologiebze eqskluzivi amerikul kompaniebs ekuTvniT;
yvela tender-proeqtsa da saxelmwifo SekveTa-miwodebebis
uzrunvelyofaze eqskluzivi hqondaT. Aamgvarad, vfiqrobT rom mocemuli
sityvis zemoT warmodgenili mniSvnelobebi qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT, warmoadgens axal realias, axal mniSvnelobas am sityvisaTvis,
romlis asaxva aucilebelia qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi. rac
Seexeba „qarTul leqsikons“, aRniSnuli sityva araa mocemuli.
114
13. efeqturi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
efeqtur-i (efeqturisa) wign. efeqtis (mniSv. 2) momcemi, _
sasurveli Sedegis momcemi, qmediTi, Sedegiani. yvelaferi unda gavakeToT
imisaTvis, ...rom aRZrul sakiTxze miRebul iqnes qmediTi da efeqturi
zomebi («kom.»). efeqturad zmns. moqmedad, Sedegianad. gansakuTrebuli
yuradReba eqceva mineraluri sasuqebis efeqturad gamoyenebas («kom.»).
„qarTuli leqsikoni“
efeqturi efeqturis 1. didi efeqtis mqone. efeqturi RonisZieba.
efeqturi gamosvla. 2. efeqtis momcemi. efeqturi saSualeba. efeqturi
medikamentebi.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 11838
efeqtur-i (efeqturisa) 1. efeqtis momcemi, sasurveli Sedegis
momcemi, qmediTi, Sedegiani; SewyviteT dieta, radgan efeqturi ar iqneba
da janmrTelobasac gaiuaresebT; am mJavis moqmedeba sakmaod efeqturi
aRmoCnda mwvave respiratoruli daavadebebis gamosakvlevad Catarebuli
cdebisas; gundis Zlieri da susti mxareebis efeqturi gamoyeneba da
rolebis Sesabamisi gadanawileba; danaSaulis efeqturi gamoZieba da
sisxlissamarTlebrivi devna trefikingSi monawile pirebisadmi; 2.
lamazi, mimzidveli; saSa priSvinis mier gadaRebuli modelebis fotoebi
efeqturi gamovida; SeiZleba gecvas sada kaba da am dros gekeTos erTi
gamorCeuli samkauli, an Tmis samagri, rom TvalSi sacemi da efeqturi
gaxde; jinsis frCxilebic aranakleb efeqturi da originaluria.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono erTeuli
efeqturi warmodgenilia erTaderTi mniSvnelobiT - efeqtis momcemi,
sasurveli Sedegis momcemi, qmediTi, Sedegiani. xolo „qarTul
leqsikonSi“ gamoyofilia amave sityvis ori mniSvneloba. rac Seexeba
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-statias, masSi
asaxuliა am sityvis iseTi mniSvneloba, romelic araa mocemuli
115
zemoaRniSnul leqsikonebSi, kerZod, lamazi, mimzidveli; saSa priSvinis
mier gadaRebuli modelebis fotoebi efeqturi gamovida; SeiZleba gecvas
sada kaba da am dros gekeTos erTi gamorCeuli samkauli, rom TvalSi
sacemi da efeqturi gaxde; SeiZleba, yviTeli palto ar iyos moduri,
magram imdenad efeqturma qalma Caicvas, rom is samosi aqtualurad
geCvenoT.
14. mdgradi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
mdgrad-i (mdgradisa) spec. garkveuli mdgomareobis SenarCunebis
unaris mqone (miuxedavad sxvadasxva ZalTa moqmedebisa). mdgradi
wonasworoba. _ mdgradi mdgomareoba || gamZle.
aRniSnuli mniSvneloba ar aris mocemul „qarTul leqsikonSi“
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 9280
mdgrad-i (mdgradisa) 1. gamZle; gansakuTrebulad mZafri da
mdgradi surneli aqvs; arsebobs specialistTa daskvnebi, rom es mdgradi
Senoba iyo da aravis uqmnida safrTxes; 2. gautexeli, Zlieri; igi Zlieri
da mdgradi adamiania; fizikuri monacemebi da viTom mdgradi xasiaTi nu
mogatyuebs. am yvelafris ukan erTi susti gogo dgas; Sinaganad, Zalian
mdgradi kaci iyo, SeeZlo zrdilobianad gascloda im situacias,
romelic miuRebeli iyo misTvis; 3. stabiluri; ekonomikis zrda mdgradi
ver iqneba, Tu makroekonomikuri garemo stabiluri ar iqna; liderebis
miRwevebi imiT izomeba, ramdenad mdgradi darCeba isini mas Semdeg, rac
Tavad Zalauflebidan wavlen; 4. spec. garkveuli mdgomareobis
SenarCunebis unaris mqone; ramdenime qimiuri reaqciis Semdeg
warmoiqmneba usuno, plastikuri, Termulad mdgradi, neitraluri
nivTiereba; dioqsinebi mdgradi naerTebia, ar iSleba, intensiurad
grovdeba rogorc biosferoSi, aseve adamianis organizmSic; mdgradi
ganviTareba; auqcionSi gamarjvebuli investoris vinaobis Sesaxeb
116
informacias ekonomikisa da mdgradi ganviTarebis saministro veb-gverdze
mogvianebiT ganaTavsebs; strategiis mizani dargis mdgradi ganviTarebis
xelSemwyobi garemos Seqmnaa; qalaqis mdgradi ganviTarebisTvis
sxvadasxva qveyanaSi sxvadasxva midgomebi aqvT.
qarTuli enis ganamrtebiT leqsikonSi saleqsikono erTeuli
mdgradi warmodgenilia erTi mniSvnelobiT - garkveuli mdgomareobis
SenarCunebis unaris mqone. qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil
saleqsikono sityva-statiaSi mocemuli sityvis oTxi mniSvneloba
gamovyaviT. kerZod, 1) gamZle; gansakuTrebulad mZafri da mdgradi
surneli aqvs, 2) gautexeli, Zlieri; igi Zlieri da mdgradi adamiania; 3)
stabiluri; ekonomikis zrda mdgradi ver iqneba, Tu makroekonomikuri
garemo stabiluri ar iqna. aRsaniSnavia, rom bolo meoTxe mniSvnelobad
aris gamotanili qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi mocemuli
mniSvneloba - garkveuli mdgomareobis SenarCunebis unaris mqone;
ramdenime qimiuri reaqciis Semdeg warmoiqmneba usuno, plastikuri,
Termulad mdgradi, neitraluri nivTiereba. garda am mniSvnelobebisa,
saleqsikono sityva-statiaSia mocemulia iseTi Sesityveba, rogoricaa
mdgradi ganviTareba, rac ar aris asaxuli qarTuli enis ganmartebiT
leqsikonSi. rac Seexeba „qarTul leqsikons“, aRniSnuli sityva araa
mocemuli.
117
15. kompleqsi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
kompleqs-i (kompleqsisa) [laT. complexus wnuli, xlarTi] 1.
erTgvarovan saganTa an movlenaTa erToblioba, romelic mTels,
mTlians rasme warmoadgens. malariis sawinaaRmdego RonisZiebaTa
kompleqsi. – TaTbirze ganixiles politeqnikur swavlebasTan
dakavSirebul sakiTxTa kompleqsi. 2. arqit. nagebobaTa wyeba, romelTac
saerTo daniSnuleba aqvT. politeqnikuri institutis saswavlo da
sacxovrebel SenobaTa kompleqsi («lit. da xelovn.»). energo-irigaciul
nagebobaTa es udidesi kompleqsi iqneba erT-erTi umniSvnelovanesi
rgoli bunebis gardaqmnis grandiozuli stalinuri gegmis RonisZiebaTa
wyebaSi («ax. kom.»). 3. lingv. ramdenime bgerisagan Sedgenili jgufi.
qarTuli enisTvis TanxmovanTa bunebrivi kompleqsebia: cx, wy, tk... – TviT
«vobi»-sa da «vibi»-s kompleqsebSic araferi iseTi ar moipoveba, romelic
am saxelis samwerlo qarTulSi yofnas SeuZleblad xdides (iv. javax.).
„qarTuli leqsikoni“
kompleqsi kompleqsis sagnebis, movlenebis, Tvisebebis erToblioba,
romelic garkveul mTlianobas qmnis. Senobebis kompleqsi.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 6292
kompleqs-i (kompleqsisa) 1. risame dagmoba/SiSi ama Tu im
tradiciis, Sexedulebisa da misT. Ggamo; mudmivad maqvs imis kompleqsi,
rom raRacas sworad ar vakeTeb; Cems Svils adamianebTan urTierTobis
kompleqsi aqvs, kargia, droze mieCveva TanatolebTan kontaqts; guls
miklavs Cemi aRnagoba da amis gamo uamravi ramis kompleqsi gamiCnda; 2.
erTgvarovan saganTa an movlenaTa erToblioba, romelic mTels,
mTlians rasme warmoadgens; jansaR kvebaze gadayvana da vitaminebis
kompleqsi bavSvebs mdgomareobidan gamosvlaSi daexmareba; magaliTad,
Zalian kargia kegelis varjiSTa kompleqsi; 3. arqit. nagebobaTa wyeba,
romelTac saerTo daniSnuleba aqvT; armazisxevSi aris Sua saukuneebis
118
samonastro kompleqsi; TamaraSvilis quCaze mSenebare sacxovrebeli
kompleqsi damoukidebeli 9 Senobisagan Sedgeba; arasrulfasovnebis
kompleqsi; eWvianobis mizezad xSirad saxeldeba arasrulfasovnebis
kompleqsi, Tavmoyvareobis Selaxvis an sayvareli adamianis dakargvis
SiSi; miCneulia, rom gogonebs ufro xSirad tanjavT arasrulfasovnebis
kompleqsi; oidiposis kompleqsi; oidiposis kompleqsi da eleqtras
kompleqsi fsiqoseqsualuri ganviTarebis mesame safexurze iCens Tavs;
oidiposis kompleqsi aris fsiqoanalitikuri warmodgena 3-4 wlis asakis
bavSvis mSoblebisadmi emocionaluri damokidebulebebis Taviseburebebis
Sesaxeb.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono erTeuli
kompleqsi warmodgenilia sami mniSvnelobiT. Tumca, masSi asaxva ver pova
am sityvis iseTma gavrcelebulma mniSvnelobam, rogoricaa risame
dagmoba/SiSi ama Tu im tradiciis, Sexedulebisa da misT. Ggamo; mudmivad
maqvs imis kompleqsi, rom raRacas sworad ar vakeTeb; Cems Svils
adamianebTan urTierTobis kompleqsi aqvs, kargia, droze mieCveva
TanatolebTan kontaqts; guls miklavs Cemi aRnagoba da amis gamo
uamravi ramis kompleqsi gamiCnda. garda am mniSvnelobisa, warmodgenilia
mocemulia iseTi Sesityvebebi rogoricaa, arasrulfasovnebis kompleqsi;
eWvianobis mizezad xSirad saxeldeba arasrulfasovnebis kompleqsi,
oidiposis kompleqsi; oidiposis kompleqsi da eleqtras kompleqsi
fsiqoseqsualuri ganviTarebis mesame safexurze iCens Tavs. rac Seexeba
„qarTul leqsikons“, aRniSnuli sityvis mxolod erTi mniSvnelobaa
mocemuli.
119
16. gei
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
gei (geisa) [ing. gay] barbar. mamaTmavali. berlinis skolaSi geebTan
urTierTobis gakveTilebi SemoiRes («reit.»).
aRniSnuli sityva araa mocemuli „qarTul leqsikonSi“.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 5975
gei (geisa) – mamaTmavali; zustad vicodi, rom erTi biWi „gei“| iyo,
magram masac ver gavubede am Temaze laparaki; Tu vinme aris gei, magram
ufals eZebs da mas keTili ganzraxvebi aqvs, vin var me, rom is ganvsajo?
gei aRlumi; faqtia, rom gei aRlumad Seracxuli erTeuli adamianebis
mciremarSrutiani msvleloba, ver miiqcevda esoden did yuradRebas; es
kanoni, faqtobrivad, krZalavs gei aRlumebs; gei paradi; gei paradis
Catareba akrZala serbeTis xelisuflebam belgradSi; TbilisSi
apirebdnen gei parads da maSin mTeli Tbilisi emzadeboda amis
dasarbevad.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono erTeuli geis
miTiTebuli aqvs stilisturi kvalifikacia – barbarizmi. rac Seexeba
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-
statiaSi sailustracio masalasTan erTad asaxulia am sityvasTan
dakavSirebuli iseTi Sesityvebebi rogoricaa, gei aRlumi, gei paradi da
a.S. rac Seexeba „qarTul leqsikons“, aRniSnuli sityva araa mocemuli.
120
17. siuJeti
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
siuJet-i (siuJetisa) [fran. sujet sagani] mxatvrul nawarmoebSi –
erTmaneTTan dakavSirebuli moqmedebani da ambebi, romlebic gamoavlenen
moqmed pirTa xasiaTsa da urTierTobas. dramatuli siuJeti saintereso
da moZravi ver iqneba, Tu mas safuZvelad raime mniSvnelovani xasiaTis
konfliqti ar uZevs (g. qiq.). balet «gordas» siuJeti qarTuli legendis
«suramis cixis» motivs Seicavs («kom.»).
„qarTuli leqsikoni“
siuJeti siuJetis, literaturul nawarmoebSi gadmocemuli
faqtebis, movlenebis Tanmimdevroba. romanis siuJeti. aRmosavluri
siuJeti. siuJeturi. siuJeTan dakavSirebuli. siuJetisTvis
damaxasiaTebeli. siuJeturi xazi.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 5421
siuJet-i (siuJetisa) 1. satelevizio, radio gadacemebSi
specialurad momzadebuli epizodi; 15 seqtembers televiziis eTeriT
gavida siuJeti, romelic exeboda saqarTvelos saragbo Cempionatis
umaRles ligaSi moaspareze klub, „armazis“ or moragbes; ramdenime
wuTis win telekompania „imedis“ eTeriT gavida siuJeti, romelic
veranair kritikas ver uZlebs; sakonkursod ar Semosula arc erTi
radio siuJeti; 2. mxatvrul nawarmoebSi erTmaneTTan dakavSirebuli
moqmedebani da ambebi, romlebic gamoavlenen moqmed pirTa xasiaTsa da
urTierTobas; is yvela films aerTianebs erTi siuJeti - qalebi da
kacebi cdiloben TavianTi drois da TavianTi arsebobis sivrcis
organizebas; iseTi STabeWdileba damrCa, rom TiTqons nawyvetia
nawarmoebidan da ara mTliani siuJeti.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonisa da „qarTuli leqsikonis“
saleqsikono erTeulis siuJetis mxolod erTi mniSvnelobaa mocemuli,
romelic ukavSirdeba mxatvrul nawarmoebSi erTmaneTTan dakavSirebul
121
moqmedebebsa da ambebs. rac Seexeba qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
Sedgenil saleqsikono sityva-statias, aq pirvel mniSvnelobad
gamotanilia Semdegi: satelevizio, radio gadacemebSi specialurad
momzadebuli epizodi; 15 seqtembers televiziis eTeriT gavida siuJeti,
romelic exeboda saqarTvelos saragbo Cempionatis umaRles ligaSi
moaspareze klub, „armazis“ or moragbes; ramdenime wuTis win
telekompania „imedis“ eTeriT gavida siuJeti, romelic veranair kritikas
ver uZlebs; sakonkursod ar Semosula arc erTi radio siuJeti.
aRsaniSnavia, rom zemoT mocemuli warmoadgens am sityvis yvelaze metad
gavrcebul mniSvnelobas dRevandel qarTul enaSi, gansakuTrebiT media
saSulebebSi.
18. mobiluri
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
mobilur-i (imobilurisa), imobilizebul-i (imobilizebulisa)
medic. rasac imobilizacia uyves.
mobilur-i (mobilurisa) swrafi moZraobis unaris mqone, moZravi.
jaris. mobiluri nawili _ mTel dasavleT germaniaSi iqmneba mobiluri
policia 30 aTasi kacis raodenobiT («kom.»).
„qarTuli leqsikoni“
mobiluri mobiluris rac advilad gadaadgildeba, moZravi.
mobiluri danadgari. mobiluri telefoni.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 5030
mobilur-i (mobilurisa) arsebiTi saxeli; igivea rac mobiluri
telefoni; dRes yvelas aqvs mobiluri, dRevandeli teqnika saukuneebis
win zRapari egonebodaT; paatam mobiluri amoiRo da sadRac dareka;
dafiqrdiT imazec, xom ar gaufantavs mobiluri bavSvs yuradRebas
gakveTilebze.
122
mobilur-i (mobilurisa) zedsarTavi saxeli; swrafi moZraobis
unaris mqone, moZravi; mobiluri, brZolisunariani, pirvelxarisxovani
regularuli armia; gaiolda mimosvla, adamiani gaxda ufro mobiluri;
mobiluri aplikacia; 2013 wlis maisSi Seiqmna mobiluri aplikaciis
servisi; videoTvali aqvs CamontaJebuli da mravali mobiluri
aplikaciis dayenebis saSualebas iZleva; mobiluri interneti;
saqarTveloSi mobiluri interneti naklebad ganviTarebulia; zogierT
models ki 3G mobiluri internetis daWerac SeuZlia; mobiluri
operatori; mTeli sajaro samsaxuri daavaldebules mxolod erTi
mobiluri operatoriT esargebla; am servisiT sargebloba nebismieri
mobiluri operatoris abonents SeuZlia; mobiluri telefoni;
ganviTarebad qveynebSi mobiluri telefonebis aTvisebis mzardi tempi
SeiniSneba; arsebobs mobiluri telefoni, romlis meSveobiTac SegiZlia
gamoxato sayvareli adamianis mimarT yuradReba; qalma ki CanTidan
mobiluri telefoni amoiRo da sadRac dareka.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono erTeuli
mobiluri warmodgenilia ori mniSvnelobiT. pirveli samedicino
mniSvnelobiT, rasac imobilizacia uyves, meore mniSvnelobaa: swrafi
moZraobis unaris mqone, moZravi. „qarTul leqsikonSi“ ki am sityvis erTi
mniSvnelobaa mocemuli. qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgnil
saleqsikino sityva-statiaSi calke erTeulad aris gamotanili rogorc
arsebiTi saxeli: igivea rac mobiluri telefoni; dRes yvelas aqvs
mobiluri; paatam mobiluri amoiRo da sadRac dareka. rac Seexeba meore
sityva-statias, rogorc zedsarTav saxels, aq warmodgenilia im
mniSvnelobiT, ra mniSvnelobiTac, es qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSia
mocemuli. Tumca, mocemulia iseTi Sesityvebebi, rac ar aris asaxuli
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, magaliTad: mobiluri aplikacia; 2013
wlis maisSi Seiqmna mobiluri aplikaciis servisi; mobiluri interneti;
saqarTveloSi mobiluri interneti naklebad ganviTarebulia; mobiluri
operatori; am servisiT sargebloba nebismieri mobiluri operatoris
abonents SeuZlia; mobiluri telefoni; ganviTarebad qveynebSi mobiluri
telefonebis aTvisebis mzardi tempi SeiniSneba.
123
19. derefani
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
derefan-i (derefnisa) 1. saxlis nawili, wina mxares midgmuli
Sesasvlelad, ukedlebo (Ria), svetebiani da gadaxuruli (sinon. winkari,
saCexi). budes gaakeTebs Seni derefnis WerSi mercxali (T. razik.).
[babucam] mardad dagava... rogorc saxli, ise derefani da kar-midamo (n.
lom.). rac Seexeba saxls, es iyo... Zveli ficruli Senoba, ...mi wis iatakiT
da win miSenebuli derefniT (e. ninoS.). vidre [beri] guls moijerebda
monatrebuli dedmamisSvilis alersiT, ezo da sasaxlis farTo derefani
SinamosamsaxureebiT aivso (r. jaf.). im Rames giorgam derefanSi moiTxova
daZineba, _ gareT, taxtze gamiSaleTo logini (n. onaS.). ◊ derefnis Citi
kuTx. (qarTl.) mercxali. 2. grZeli gasavleli (sadgomSi...), _ talani,
koridori. gaviareT bneli, viwro derefani da SevediT erT oTaxSi
(«ciskari»). raionis saavadmyofos derefanSi tarasi... eqims elodeboda (s.
kld.). viwro derefani bevrad ufro patara or sxva oTaxs akavSiebda (m.
baqr. Targm.). skolaSi adre mivedi, direqtors derefanSi davelode (v.
Cukur.).
„qarTuli leqsikoni“
derefani derefnis 1. Senobis Sida nawilSi moqceuli gasasvleli,
romelic oTaxebidan aris dakavSirebuli. derefnis kari darbazSi
gadioda. 2. sacxovrebeli saxlis wina mxares midgmuli, svetebze
dayrdnobili gadaxuruli nawili. Ria derefani.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1925
derefan-i (derefnisa) 1. saxlis nawili, wina mxares midgmuli
Sesasvlelad, ukedlebo (Ria), svetebiani da gadaxuruli; wamoxta,
saZineblidan derefani gairbina da saerTo oTaxSi buxris win mokalaTda;
patara saxli gvqonda, erTi oTaxi da erTi patara derefani; 2. grZeli
gasavleli, koridori; eqTanma swrafad gaiara derefani, rigSi mdgomebs
miugdo, vinc Sexvevaze xarT, SemodiTo da kabinetSi gauCinarda; karga
124
grZeli iyo derefani, bolos kibiT mTavrdebida; 3. Aama Tu im qveyanasTan
damakavSirebeli savaWro, satranzito da a.S. gza; saqarTveloze gadis
energetikuli derefani, rogorc aRmosavleTidan dasavleTisken, aseve
CrdiloeTidan samxreTisken; baqo-Tbilisi-yarsis rkinigza gaxdeba evropa-
kavkasia-aziis umniSvnelovanesi sarkinigzo derefani; 4. sagangeblo
gasasvleli; policias hqonda jebirebiT gakeTebuli sami derefani;
Tavdacvis warmomadgenlebs maTTvis derefani aqvT gakeTebuli da
cdiloben samxedroebi uvneblad gaataron; sircxvilis derefani; saSineli
reaqciiT Segvxvdnen, sircxvilis derefani mogviwyves; vapirebdiT, kanonis
farglebSi mogvewyo sircxvilis derefani; satransporto derefani;
ruseTisa da centraluri aziis qveynebTan damakavSirebeli satransporto
derefani; aRmosavleT-dasavleTis satransporto derefani qveynisTvis
mniSvnelovani da strategiuli sagzao arteriaa; satranzito derefani;
samxreT kavkasia da Sesabamisad saqarTvelo, aris am regionze gamavali
satranzito derefani; satranzito derefani pirdapir dakavSirebulia
saqarTvelos ganviTarebis perspeqtivebTan; savaWro derefani; SeTanxmebis
mixedviT, Seiqmneba sami savaWro derefani - fsou-zugdidis, roki-gorisa da
larsis; mesame savaWro derefani bevrad mcire iqneba da monitorebis ori
jgufi sazRvris orive mxares ganlagdeba.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“
saleqsikono sityva-statia derefani warmodgenilia ori mniSvnelobiT.
rac Seexeba qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgnil sityva-statias,
mocemuli sityva wamordgenilia oTxi mniSvnelobiT, maT Soris iseTi
mniSvnelobiT, rac ar aris asaxuli qarTuli enis ganamrtebiT
leqsikonSi. magaliTad, mesame mniSvnelobad gamovitaneT: Aama Tu im
qveyanasTan damakavSirebeli savaWro, satranzito da a.S. gza;
saqarTveloze gadis energetikuli derefani, rogorc aRmosavleTidan
dasavleTisken, aseve CrdiloeTidan samxreTisken; baqo-Tbilisi-yarsis
rkinigza gaxdeba evropa-kavkasia-aziis umniSvnelovanesi sarkinigzo
derefani. meoTxe mniSvnelobad ki gamotanilia: sagangeblo gasasvleli;
policias hqonda jebirebiT gakeTebuli sami derefani; Tavdacvis
warmomadgenlebs maTTvis derefani aqvT gakeTebuli da cdiloben
samxedroebi uvneblad gaataron. aRsaniSnavia, rom zemoT warmodgenili
125
am sityvis erT-erTi yvelaze gavrcelebuli mniSvilobebia da misi asaxva
ganamrtebiT leqsikonSi aucileblobas warmoadgens. garda am
mniSvnelobebisa, saleqsikono sityva statiaSi asaxva pova iseTma
Sesityvebebma, rogoricaa: sircxvilis derefani; saSineli reaqciiT
Segvxvdnen, sircxvilis derefani mogviwyves; satransporto derefani;
ruseTisa da centraluri aziis qveynebTan damakavSirebeli
satransporto derefani; satranzito derefani; satranzito derefani
pirdapir dakavSirebulia saqarTvelos ganviTarebis perspeqtivebTan;
savaWro derefani; SeTanxmebis mixedviT, Seiqmneba sami savaWro derefani
- fsou-zugdidis, roki-gorisa da larsis.
20. koreqtireba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
koreqtireba (koreqtirebisa) wign. koreqtivis, Sesworebis Setana.
„qarTuli leqsikoni“
koreqtireba koreqtirebis Sesworeba, koreqtivis Setana. naSromis
koreqtireba.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1605
koreqtireba (koreqtirebisa) koreqtivis, Sesworebis Setana;
mocemuli dasaxlebisaTvis balebSi dadgenili seismurobis sididis
koreqtireba; finansTa saministros realurad mouwevs saxelmwifo
biujetis koreqtireba; aucilebelia moxdes xarvezebis koreqtireba da
zaralis kompensacia.
126
21. genmodificirebuli
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
genmodificirebuli (genmodificirebulisa) neolog. genuri
inJineriis Sedegi, genSecvlili. herpesis genmodificirebuli virusis
bazaze damzadebuli preparatis klinikuri gamocda ukve daiwyo
(«as.das.»). ar arsebobs mavnebeli genmodificirebuli produqtebis nusxa
(«kv. palit.»).
aRniSnuli sityva araa mocemuli „qarTul leqsikonSi“.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1194
genmodificirebuli (genmodificirebulisa) 1. genuri inJineriis
Sedegi, genSecvlili; kartofili SeiZleba iyos genmodificirebuli,
nitratebisa da pesticidebis Semcveli; osakas universitetis mecnierebma
Seqmnes genmodificirebuli Tagvi, romelsac CitiviT JRurtuli SeuZlia;
evropuli universitetis eqspertebma SeimuSaves genmodificirebuli
Tambaqos mcenare, romelic malariis rezistentul formas ebrZvis; 2.
gadat. Mmdare, uxarisxo; axal ampluaSi mogvevlina Tavisi morigi
genmodificirebuli leqsiT; es ybadaRebuli genmodificirebuli poezia
vis ar moswons; zedmetad morcxvi, goimurad kekluci da saSualoze
lamazi, genmodificirebuli adamianuri Tvisebebis sacavs warmoadgenda;
genmodificirebuli Tesli; Cemi azriT saWiroa genmodificirebuli
Teslebis da kulturebis Semotanias akrZalva; gacilebiT ufro didi
safrTxis Semcvelia genmodificirebuli Tesli; genmodificirebuli
organizmi; cocxali genmodificirebuli organizmebi aris agresiuli
jiSis, romelic xSirad cxovelur genebsac Seicavs; samedicino sferoSi
genmodificirebuli organizmebi gamoiyeneba wamlebisa da vaqcinebis
warmoebaSi; kategoriulad uaryo mis produqtebSi genmodificirebuli
organizmebis Semcveloba; genmodificirebuli produqti; moswavleebma
kompleqsurad mimoixiles genmodificirebuli produqciis warmoebasTan,
realizaciasa da maTi moxmarebiT gamowveul mavne SedegebTan
dakavSirebuli sakiTxebi; man yuradReba gaamaxvila genmodificirebuli
127
produqtebiT vaWrobasTan brZolis evropul gamocdilebaze;
genmodificirebuli produqtebis gamoyenebas Tavisi dadebiTi da
uaryofiTi mxareebi aqvs; genmodificirebuli produqcia; ramdenadac
cnobilia, genmodificirebuli produqcia SedarebiT iaffasiania;
genmodificirebul produqcias saqarTveloSi, evropisgan gansxvavebiT
kanonmdebloba ar aregulirebs; genmodificirebuli sakvebi;
genmodificirebuli sakvebi droTa ganmavlobaSi mutacias ganicdis, rac
mravali daavadebis gamomwvevi SeiZleba gaxdes; genmodificirebuli
sakvebi miiReba xelovnurad Seqmnili Teslebisgan; genmodificirebuli
jiSi; gamokiTxuli Tbiliselebis 80.2% saqarTveloSi
genmodificirebuli jiSebis danergvis winaaRmdegia; saqarTveloSi
inergeba ara marto hibriduli, aramed genmodificirebuli jiSebic;
sayuradReboa, rom evropas mkacri kriteriumebi aqvs genmodificirebuli
jiSebis Semcveli kvebis produqtebis mimarT.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono sityva-statia
warmodgenilia genmodificirebuli warmodgenilia erTi mniSvnelobiT -
genuri inJineriis Sedegi, genSecvlili da miniWebuli aqvs stilisuti
kvalifikacia neologizmi. rac Seexeba qarTuli enis vebkorpusis
mixedviT Sedgenil sityva-statias, gamovyaviT am sityvis meore
mniSvneloba: Mmdare, uxarisxo; axal ampluaSi mogvevlina Tavisi morigi
genmodificirebuli leqsiT; es ybadaRebuli genmodificirebuli poezia
vis ar moswons; zedmetad morcxvi, goimurad kekluci da saSualoze
lamazi, genmodificirebuli adamianuri Tvisebebis sacavs warmoadgenda.
rogorc Cans, aRniSnuli mniSvneloba am sityvas, axlanxans gauCnda,
razec qarTuli enis vekorpusidan amoRebuli sailustracio masala
mowmobs. Ggarda am mniSvnelobisa, qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
Sedgenil sityva-statiaSi asaxuli iseTi Sesityvebebi, romlebic
mocemuli araa qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, magaliTad:
genmodificirebuli Tesli; gacilebiT ufro didi safrTxis Semcvelia
genmodificirebuli Tesli; genmodificirebuli organizmi; samedicino
sferoSi genmodificirebuli organizmebi gamoiyeneba wamlebisa da
vaqcinebis warmoebaSi; genmodificirebuli produqti; genmodificirebuli
produqtebis gamoyenebas Tavisi dadebiTi da uaryofiTi mxareebi aqvs;
128
genmodificirebuli produqcia; ramdenadac cnobilia,
genmodificirebuli produqcia SedarebiT iaffasiania;
genmodificirebuli sakvebi; genmodificirebuli sakvebi droTa
ganmavlobaSi mutacias ganicdis, rac mravali daavadebis gamomwvevi
SeiZleba gaxdes; genmodificirebuli jiSi; gamokiTxuli Tbiliselebis
80.2% saqarTveloSi genmodificirebuli jiSebis danergvis winaaRmdegia.
rac Seexeba „qarTul leqsikons“, aRniSnuli sityva araa mocemuli.
22. saswrafo
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
saswrafo (saswrafosi) 1. swrafad Sesasrulebeli, – saCqaro,
saSuri. «guSin vano qalaqidan ar movida. albaT, saswrafo saqme Tu
gauCnda» (s. SanS.). «iq, zeviT, mZimed daWrilia! saswrafo Svela sWiria!»
(d. sul.). 2. rac Cveulebrivze swrafad, dauyovnebliv midis an xdeba, –
swrafad moqmedi. «es saswrafo matarebelia, ueWvelia, aq vinme didi
moxelec miemgzavreba» (n. lorTq.). «Tbilisidan depeSaa, saswrafo» (r.
gvet,). 3. Zv. Tofis wamlis WurWeli (rqisa, xisa da misT.), romelsac
pirze gakeTebuli aqes sawyao erTi srola Tofis wamlisaTvis.
[oTaraanT qvrivis] saxlSi rom SesuliyaviT, ... naxavdiT budiT
Camokidebul kargad mozrdil Tofs, xmals, ... xanjals, dambaCas,
saswrafos da sapiriswamles (ilia). || masrebis CanTa. [mTiuls] saswrafo
da sapiriswamle... mxariRliv hqonda gadakidebuli (a. yazb.). [biZa-Cemma]
amoaZro saswrafodan masrebi, sinjavda, wamali iyo Tu ara Siga (vaJa). 4.
kuTx. (imer.) igivea, rac solinari. saswrafo aris erTgvari sakravi. is
aris Semdgari wvril-wvrili lerwmis masrebisagan, romlebic erTad
blis qerqiT arian Sewnulni: am sakravs nazi da mravalgvari xma aqvs (g.
wereT.). saswrafod zmns. Cqara, male, dauyovnebliv, swrafad. «kaci
gvikvdeba da saswrafod mogveSvele-Tqo» (a. bel.). ceco datrialda, ...
saswrafod daagzno... cecxli (s. mgalob.). TuSma... saswrafod Semoirtya
xmali (T. razik.).
129
„qarTuli leqsikoni“
saswrafo saswrafos Zalian swrafad Sesasrulebeli, gadaudebeli.
saswrafo Setyobineba. saswrafo SekveTa. saswrafo samedicino daxmareba.
saswrafod. zmniz. Zalian swrafad, dauyovneblad. saswrafod unda
dabrundes. saswrafod iyideba bina.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 7262
saswrafo (saswrafosi) – arsebiTi saxeli; igivea rac saswrafo
daxmarebis manqana; Zlivs laparakobda, hqonda maRali sicxe da amis gamo
gamoiZaxa saswrafo; dauyovnebliv unda mimarToT saavadmyofos an
gamoiZaxoT saswrafo; dedas exumreobdnen- mari, nuRar Wam amdens,
saswrafo ar gagvixdes gamosaZaxebelio.
saswrafo (saswrafosi) – zedsarTavi saxeli; 1. swrafad
Sesasrulebeli, – saCqaro, saSuri; Tqvens mier aRwerili situacia
saswrafo ar aris; droulad dafaravs garderobis saswrafo ganaxlebis
gauTvaliswinebel xarjebs; prezidentobis movaleobis Semsrulebeli
Zalovani struqturebis meTaurebs saswrafo TaTbirze iwvevs; mainc
araferi gamodioda, vinaidan raRac-raRacebi saswrafo iyo da dro ar
iTmenda; 2. rac Cveulebrivze swrafad, dauyovnebliv midis an xdeba, –
swrafad moqmedi; erwos zonaze rom naxoT, ra mdgomareobaSi saswrafo
daxmarebis punqti guli gagiskdebaT; daukavSirda saswrafo daxmarebis
operatiuli samsaxuris ufross; saswrafo daxmareba; gulis mwvave
ukmarisobis ZiriTadi niSnebis gamovlenisTanave unda gamoviZaxoT
saswrafo daxmareba; blogze Cven ganvaTavsebT yvela uaxloes
informacias Tu vis sWirdeba saswrafo daxmareba; msgavsi simptomebis
arsebobisas unda mivmarToT saswrafo daxmarebas an stacionars;
saswrafo daxmarebis brigada; droulad gamoviZaxoT saswrafo
daxmarebis brigada; saswrafo daxmarebis brigada gzaSia; saswrafo
daxmarebis brigadam, sami daSavebuli sauniversiteto klinikasa da
pirvel klinikur saavadmyofoSi gadaiyvana; saswrafo daxmarebis eqimi;
saswrafo daxmarebis eqimebma misi gadarCena ver SeZles; saswrafo
130
daxmarebis eqimi aseve valdebulia, pacients tkivilgamayuCebeli
preparati gaukeTos; saswrafo daxmarebis eqimebs didi gamocdileba aqvT;
saswrafo daxmarebis manqana; mimdebare teritoriaze imorigevebs
saswrafo daxmarebis manqana; adgilze misuli saswrafo daxmarebis
manqana aucileblad rekavs sapartulo samsaxurSi; sacxovrebeli
korpusebis axlos, saswrafo daxmarebis manqana dgas; saswrafo
daxmarebis manqana maSin modis, roca is avadmyofs aRar Wirdeba;
saswrafo operacia; erTxel Cems meuRles saswrafo operacia dasWirda;
mas gadaudebeli daxmarebis centrSi saswrafo operacia Cautarda;
biujetis axal proeqtSi gazrdilia gegmiuri da saswrafo operaciebis
dafinanaseba; saswrafo samedicino daxmareba; samaSvelo samsaxuris da
saswrafo samedicino daxmarebis brigadebi; mZime SemTxvevaSi
aucilebelia saswrafo samedicino daxmarebis gamoZaxeba; jandacvis
programebs gamoeyo saswrafo samedicino daxmarebis programisTvis
gaTvaliswinebuli Tanxebi; saswrafo samedicino Careva; filtvebis
SeSupeba saswrafo samedicino Carevas moiTxovs; cxviris Zgidis
hematomac saswrafo samedicino Carevas saWiroebs; anafilaqsiuri Soki
saswrafo samedicino Carevas moiTxovs; saswrafo hospitalizacia;
TviTnebiTi abortis dros aucilebelia saswrafo hospitalizacia;
saWiroa saswrafo hospitalizacia da adekvaturi zomebis miReba
savalalo Sedegebis Tavidan asacileblad; muclis RruSi tkivilis
arsebobisas aucilebelia saswrafo hospitalizacia qirurgiul
ganyofilebaSi.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi saleqsikono sityva-statia
saswrafo warmodgenilia oTxi mniSvnelobiT, maT Soris dialeqturi
masalidan. xolo „qarTul leqsikonSi“ am sityvis erTi mniSvnelobaa
mocemuli. qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-statiaში,
calke sityva-statiad gamovitaneT mocemuli sityva rogorc arsebiTi
saxeli, Semdegi mniSvnelobiT: igivea rac saswrafo daxmarebis manqana;
Zlivs laparakobda, hqonda maRali sicxe da amis gamo gamoiZaxa
saswrafo; dauyovnebliv unda mimarToT saavadmyofos an gamoiZaxoT
saswrafo; dedas exumreobdnen- mari, nuRar Wam amdens, saswrafo ar
131
gagvixdes gamosaZaxebelio. aRsaniSnavia, rom zedsarTav saxelSi,
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-statiaSi asaxva ver
pova dialeqturma masalam qarTuli enis ganmartebiTi leqsikonisagan
gansxvavebiT, Tumca masSi warmodgenilia iseTi Sesityvebebi, romlebic
Tanamedrove qarTul enaSi aqtiurad gamoiyeneba da mocemuli ar aris
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi. esenia: saswrafo daxmareba;
msgavsi simptomebis arsebobisas unda mivmarToT saswrafo daxmarebas an
stacionars; saswrafo daxmarebis brigada; saswrafo daxmarebis brigada
gzaSia; saswrafo daxmarebis eqimi; saswrafo daxmarebis eqimebma misi
gadarCena ver SeZles; saswrafo daxmarebis manqana; mimdebare
teritoriaze imorigevebs saswrafo daxmarebis manqana; saswrafo
operacia; biujetis axal proeqtSi gazrdilia gegmiuri da saswrafo
operaciebis dafinanaseba; saswrafo samedicino daxmareba; mZime
SemTxvevaSi aucilebelia saswrafo samedicino daxmarebis gamoZaxeba;
saswrafo samedicino Careva; filtvebis SeSupeba saswrafo samedicino
Carevas moiTxovs; saswrafo hospitalizacia; TviTnebiTi abortis dros
aucilebelia saswrafo hospitalizacia.
23. tenderi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
tender-i (tenderisa) [ing. tender] spec. orTqlmavlis nawili an
sagangebod mowyobili misabmeli vagoni, romelSic orTqlmavlisaTvis
saWiro wylis, saTbobisa da sxva masalis maragi Tavsdeba. zeinklebs
evalebaT tenderis axsna, aweva («kom.»).
„qarTuli leqsikoni“
tenderi tenderis Ria konkursi raimes Sesyidvaze an romelime
saqmis Sesrulebaze uflebis mosapoveblad. tenderi gamocxadda.
tenderSi gamarjvebuli kompania.
132
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1023
tender-i (tenderisa) – saxelwmifo Tu arasaxelmwifo
organizaciis mier gamocxadebuli Ria konkursi ama Tu im teqnikuri
mowyobilobisa da momsaxurebis Sesyidvis Taobaze; dedaqalaqis meriam
bavSTa qalaq „mziuris“ rebilitaciaze tenderi 16 maiss gamoacxada;
wyaltubos municipalitetis mier gamocxadda gamartivebuli
eleqtronuli tenderi 2 erTeul nagavmzidi avtomanqanis Sesyidvaze;
gamgeobas ufleba misces kulturuli RonisZiebis momsaxureobisTvis
tenderi gamartivebuli wesiT Caataros; „magTikomma“ cxeli xazis
momsaxurebaze Tbilisis satransporto kompaniis tenderi moigo.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi aRniSnuli sityvis mxolod
erTi mniSvnelobaa mocemuli, rac orTqmavlis nawils an sagangebobd
misabmel vagons ukavSirdeba. qarTuli enis vebkorpusis mier Sedgenil
sityva-statiaSi ki piriqiT, asaxva ar pova am mniSvnelobam, magram masSi
mocemuli is mniSvneloba, rac ase aqtiurd gamoiyeneba dRes: saxelwmifo
Tu arasaxelmwifo organizaciis mier gamocxadebuli konkursi ama Tu im
teqnikuri mowyobilobisa da momsaxurebis Sesidvis Taobaze; dedaqalaqis
meriam bavSTa qalaq „mziuris“ rebilitaciaze tenderi 16 maiss
gamoacxada. aRsaniSnavia, rom „qarTul leqsikonSi“ mocemuliა am sityvis
is mniSvneloba, rac vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-statiaSia
warmodgenili.
133
24. gadanergva
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
gadanergva (gadanergvisa) saxeli gadanergavs, gadainergeba zmnaTa
moqmedebisa.
„qarTuli leqsikoni“
gadanergva gadanergvis (gadanergavs, gadaunergavs, gadainergavs,
gadainergeba) cocxali organizmis romelime organos, qsovilis da misT.
amokveTa da sxva organizmSi dazianebuli organos nacvlad gadatana
misi sasicocxlo funqciis aRdgenis mizniT. Tmis gadanergva. guli
gadaunerges. gadanergili. rac gadanerges. gadanergili kani.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1022
gadanergva (gadanergvisa) ama Tu im organos, ujredis, qsovilis
gadatana; recidivis SemTxvevaSi mkurnalobis idealuri variantia Zvlis
tvinis gadanergva; sadReisod mkurnalobis oqros standartad miCneulia
RviZlis gadanergva; zogjer am stadiaSic tardeba Zvlis tvinis
gadanergva; Zlieri damwvrobis SemTxvevaSi SesaZloa dagWirdeT kanis
gadanergva; amis Semdeg xdeba janmrTeli Rerovani ujredebis gadanergva;
Tmis gadanergvis efeqturoba man Tavis Tavze gamoscada.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqiskonSi“
aRniSnuli sityvis erTi mniSvnelobaa mocemuli, Tumca mocemuli araa
vrceli sailustracio masala. qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
Sedgenil sityva-statiaSi ki mocemuli sailustracio masala sxadasxva
dargidan: recidivis SemTxvevaSi mkurnalobis idealuri variantia Zvlis
tvinis gadanergva; sadReisod mkurnalobis oqros standartad miCneulia
RviZlis gadanergva; zogjer am stadiaSic tardeba Zvlis tvinis
gadanergva; Zlieri damwvrobis SemTxvevaSi SesaZloa dagWirdeT kanis
gadanergva; amis Semdeg xdeba janmrTeli Rerovani ujredebis gadanergva;
Tmis gadanergvis efeqturoba man Tavis Tavze gamoscada.
134
25. scenari
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
scenar-i (scenarisa) [ital. scenario] 1. dramatuli nawarmoebi,
romlis mixedviTac idgmeba kinosuraTi. 2. Teatr. dramatuli nawarmoebis
siuJeturi sqema, monaxazi, romelsac msaxiobebi speqtaklis msvlelobis
dros improvizaciulad avseben. 3. piesis moqmed pirTa sia, sadac
naCvenebia TiToeuli maTganis scenaze gamosvlis dro da rigi.
„qarTuli leqsikoni“
scenari scenaris mxatvruli nawarmoebi, romlis mixedviTac iReben
films an dgamen warmodgenebs. scenaris avtori.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1020
scenar-i (scenarisa) 1. Mmxatvruli nawaromebis siuJeturi sqema,
monaxaxi, romelsac msaxiobebis filmis, speqtaklis dros avseben;
erTaderTi gamosavali is darCeba, rom me TviTon davwero scenari,
gadaviRo filmi da Tavadve viTamaSo; Turme, meuRles ramdenime
kinoreJisorTan miutania scenari, da yvelam, arc meti, arc naklebi,
uariT gaistumra; piterma scenari holivudis sxva kompaniebs miutana; 2.
ama Tu im movlenaTa ganviTarebis suraTi; ai, scenari, arCevnebi
gayalbdeba, xalxi quCaSi gamova; Znelia, warmoidgino imaze uaresi
scenari, vidre TviTmfrinavis marcxi da Sua okeaneSi Cavardnaa; axlo
aRmosavleTSi ukve gaTamaSda is scenari, rac mTel msoflioSia
mosalodnelia; qarTulma sazogadoebam Tavad Seamzada eTnikuri
konfliqtebis is scenari, romelSic saqarTvelo sruliad logikurad
aRmoCnda.
rogorc vxedavT, qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi mocemuli
ეsityvis sami mniSvn lobaa gamotanili, Tumca ar aris sailustracio
masala gansxvavebiT qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-
statiisagan. xolo „qarTul leqsikonSi“ mocemuli sityvis erTi
mniSvnelobaa gamotanili, qarTuli enis vebkorpusSi კი am sityvis ori
135
mniSvneloba, maT Soris iseTi mniSvneloba, romelic asaxuli ar aris
arc qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi da arc „qarTul leqsikonSi“.
es mniSvnelobaa: ama Tu im movlenaTa ganviTarebis suraTi; ai, scenari,
arCevnebi gayalbdeba, xalxi quCaSi gamova; Znelia, warmoidgino imaze
uaresi scenari, vidre TviTmfrinavis marcxi da Sua okeaneSi Cavardnaa.
26. genetika
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
genetika (genetikisa) [berZ. genetikos warmoSobasTan dakavSirebuli]
biologiis dargi, romelic Seiswavlis organizmis ganviTarebasa da
memkvidreobiTobas. simsuqnis erTerTi faqtori adamianis individualuri
genetikaa («kv. qron.»). mainteresebs mxolod is, rac genetikis
zogadTeoriul sakiTxebs exeba (T. buaC.).
„qarTuli leqsikoni“
genetika genetikis mecniereba, romelic Seiswavlis organizmebis
memkvidreobisa da cvalebadobis kanonebs. genetikis kursi.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 839
genetika (genetikisa) 1. genetikuri kodi, informacia,
memkvidreobiToba; isini damexmaren imiT, rom gamaCines da maTi genetika
gamomyva; Tumca adamianis xasiaTs genetika ganapirobebs da plastikuri
qirurgiiT am xasiaTs ver gadaakeTeb; doqtorma norman borlaugma,
Seiswavla mcenareebis genetika da miRebul informaciaze dayrdnobiT
Seqmna axali Taobis xorbali; arc mTlad masea saqme, roca Cemi gurul-
svanuri genetika Tavs maxsenebs; 2. biologiis dargi, romelic
Seiswavlis organizmis ganviTarebasa da memkvidreobiTobas; daeuflebi
iseT fundamentur da gamoyenebiT biologiur disciplinebs,
rogorebicaa: genetika, molekuluri biologia; universitetSi 2008
wlidan kiTxulobs leqciebs samedicino genetika, onkologia;
136
citologia da genetika, biologiis es ori dargi, mWidrod daukavSirda
erTmaneTs; molekuluri genetika; kvlevas axorcielebs agraruli
universitetis farglebSi arsebuli molekuluri genetikis instituti;
qalbatonma iam Tavidan mokled mimoixila molekuluri genetika.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“
aRniSnuli sityva-statia mocemulia mxolod erT mniSvnelobiT, xolo
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili sityva-statiaSi gamoiyofa
ori mniSvneloba: 1) genetikuri kodi, informacia, memkvidreobiToba;
Tumca adamianis xasiaTs genetika ganapirobebs da plastikuri qirurgiiT
am xasiaTs ver gadaakeTeb da 2) biologiis dargi, romelic Seiswavlis
organizmis ganviTarebasa da memkvidreobiTobas; universitetSi 2008
wlidan kiTxulobs leqciebs samedicino genetika, onkologia. garda
amisa, gamotanilia Sesityveba, molekuluri genetika; kvlevas
axorcielebs agraruli universitetis farglebSi arsebuli molekuluri
genetikis instituti.
27. genetikuri
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
genetikuri (genetikurisa) genetikasTan dakavSirebuli, raimes
warmoSobis, ganviTarebis Semswavleli. genetikuri mineralogia. – aq brma
mibaZvaze, ra Tqma unda, laparakic ar SeiZleba, esaa mxolod genetikuri
naTesaoba («lit. saq.»). instituti uznaZis sicocxleSi sami – zogadi
fsiqologiis, genetikuri fsiqologisa da paTofsiqologiis
ganyofilebebisagan Sedgeboda (r. naT.). qarTvel kacSi swrafad iCina
Tavi Tavisuflebis genetikurma wyurvilma (d. mWedl.). genetikurad zmns.
warmoSobis mxriv, warmoSobis TvalsazrisiT. vfiqrob, [es] genetikurad
gapirobebuli raime auxsneli Tviseba unda yofiliyo (T. buaC.).
genetikuri kodi STamomavlobiTi «informacia», romelic genebiT
gadaecema. bebiaCemis optimizmi genetikuri kodiT gadmomeca (W. amirej.).
qarTuli suli, erovnuli tradiciebi Cvens xalxSia fesvgadgmuli da
mamebidan Svilebs genetikuri kodiT gadaecemaT («as.das.»). genetikuri
137
fondi mocemuli populaciis, populaciaTa jgufis an saxeobis genebis
erToblioba. mwams, rom adamianis suli aris ukvdavi – igi genetikuri
fondia, STamomavlobiT gadadis da aramarto STamomavlobiT (W. amirej.).
„qarTuli leqsikoni“
genetikuri genetikuris 1. genetikasTan dakavSirebuli. genetikuri
kvleva. 2. genebTan dakavSirebuli. genetikuri daavadeba.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 987
genetikuri (genetikurisa) genetikasTan dakavSirebuli, raimes
warmoSobis, ganviTarebis Semswavleli; sarkoidozs safuZvlad udevs
genetikuri, ekologiuri, infeqciuri da imunologiuri faqtorebi; am
procesis Seferxeba SesaZloa genetikuri an hormonuli darRvevebiT iyos
ganpirobebuli; evoluciis manZilze, organizmSi genetikuri cvlilebebi
xdeba; genetikuri algoriTmi; genetikuri algoriTmebis meTodologiis
arsi evoluciis bunebrivi SerCevis princips efuZneba; genetikuri
analizi; genetikuri analizi aCvenebs rom tutanxamoni araerTi
sneulebiT iyo daavadebuli; msoflios ganviTarebul qveynebSi
pacientebs genetikuri analizi utardebaT; genetikuri analiziT
dadgenilia, rom daavadebis gamomwvevi geni lokalizebulia me-13
qromosomaze; genetikuri anomalia; aseTi genetikuri anomaliiT 20 000
axalSobili vaJidan erTi ibadeba; mravali genetikuri anomaliisas,
romelsac amenorea axasiaTebs, darRveulia SigniTa sasqeso organoebis
ganviTareba; arcTu iSviaTad leikopenia imunitetis genetikuri
anomaliiT aris ganpirobebuli; genetikuri aparati; genetikuri aparatis
- dnm-s dazianeba vlindeba mxolod garemos araxelsayreli zemoqmedebis
Semdeg; ujredis genetikuri aparatis anu dnm-s imgvari cvlileba,
romelic ujreds ukontrolod gamravlebas aiZulebs; genetikuria
daavadeba, romelsac adamianis genetikuri aparatis anu dnm-s molekulis
dazianeba iwvevs; genetikuri ganwyoba; bavSvebi mza pirovnebebad ar
ibadebian, maT CamoyalibebaSi TavianT rols asruleben rogorc
138
genetikuri ganwyoba, aseve garemo; Saqriani diabetis ganviTarebisTvis
riskis faqtorebia genetikuri ganwyoba, paTologiuri orsuloba;
mniSvnelovan rols gansazRvravs daavadebis ganviTarebaSi genetikuri
ganwyoba; genetikuri daavadeba; pacients hqonda iSviaTi genetikuri
daavadeba, fankonis anemia; genetikuri daavadeba SesaZloa ojaxis
mxolod erT wevrs gamoaCndes; genetikuri daavadebebi sam jgufad iyofa,
imis mixedviT, romeli faqtori axdens maT Camoyalibebasa da
ganviTarebaze ufro met gavlenas - memkvidreobiTi Tu garegani;
genetikuri darRveva; dReisTvis daavadebis savaraudo mizezad
genetikuri darRveva moiazreba; leS-nihanis sindromi genetikuri
darRvevaa, romelic 380 000-dan erT SemTxvevaSi iCens; es mutacia
erTgvari genetikuri darRvevaa, romelic ujredebs Sidsis mimarT
brZolisunarians xdis; genetikuri defeqti; samedicino mizezad iTvleba
SemTxvevebi, rodesac nayofs genetikuri defeqti aqvs; sadReisod
aRwerilia alfa-1-antitrifsinis genis 100-mde genetikuri defeqti;
pirveli hipolaqtazia genetikuri defeqtiT aris ganpirobebuli;
genetikuri variacia; sqesobrivi gamravleba zrdis genetikur variacias
da qmnis im mravalferovnebas, romelsac akontrolebs bunebrivi
gadarCeva; dResdReobiT cnobilia, rom maTi unikalurobis mizezi Cvens
saxeobaSi arsebuli genetikuri variaciebia; cxen-irmis SemTxvevaSi
SesaZloa naSieri arabunebrivi genetikuri variaciebiT gamoirCeodes;
genetikuri inJineria; Semoitanes genetikuri inJineriiT miRebuli
kartofilis sami jiSi; biomeurneobaSi kategoriulad akrZalulia
genetikuri inJineriis teqnologiiT miRebuli organizmebis gamoyeneba;
genetikuri inJineriac mowodebis simaRleze iyo; genetikuri informacia;
adamianis genetikuri informacia inaxeba molekulaSi, romelsac dnm
ewodeba; viruss didi wneviT Sehyavs Tavisi genetikuri informacia
maspinZel ujredSi, romelic Semdeg parazits amravlebs da infeqciis
gavrcelebas xels uwyobs; axali genetikuri informacia masSi genebis
horizontaluri gadacemiT Sedis; genetikuri kodi; ukve gaSifrulia am
saSiSi mikrobis genetikuri kodi; matriqsis aqtiurobas yovel adamianSi
misTvis damaxasiaTebeli genetikuri kodi gansazRvravs; Cveni genetikuri
kodi jer kidev Seicavs egoistur da agresiul instinqtebs, romlebic
139
warsulSi gadarCenisTvis iyo saWiro; misma gamokvlevebma kacobriobas
genetikuri kodis aRmoCenis saSualeba misca; genetikuri markeri;
gamovlinda genetikuri markerebi, romlebic xSirad aris asocirebuli
araspecifikur wylulovan kolitTan; am sindromTa umravlesobisTvis
gansazRvrulia genetikuri markerebi, maTi funqcia bolomde mainc ar
aris Seswavlili; genetikuri mexsiereba; axla vmuSaob genetikuri
mexsierebis Temaze; amboben adamianebs genetikuri mexsierebac gaaCniaTo,
arqetipebic; rogorc Cans, genetikuri mexsiereba, Zvel naTesaur kods
mainc inarCunebs; genetikuri midrekileba; simsuqnisadmi genetikuri
midrekileba is ZiriTadi faqtorebia, romlebic simsuqnes udevs
safuZvlad; simsuqnisadmi genetikuri midrekileba is ZiriTadi
faqtorebia, romlebic simsuqnes udevs safuZvlad; genetikuri
midrekilebiT gamowveuli darRvevebis Sedegad mcirdeba placenturi
sisxlis mimoqceva; genetikuri mutacia; zogierTi genetikuri mutacia
zrdis celiakiis albaTobas; genetikuri mutacia masignalizebel cilebs
Tavis tvinis ujredebis erTmaneTTan dakavSirebaSi uSlis xels;
biologiuri mravalferovneba gamoixateba genetikur mutaciebSi;
genetikuri paTologia; daunis sindromi genetikuri paTologiaa; gvian
asakSi maRalia axalSobilTa genetikuri paTologiebiT daavadebis
albaToba; bolo xans sazogadod genetikuri paTologiebis gaxSireba
SeimCneva; genetikuri resursi; vazis adgilobrivi genetikuri resursebis
identifikacia; akad. n. vavilovis mier dawyebuli genetikuri resursebis
Segroveba; leqcia moicavda informacias vazis biomravalferovnebisa da
genetikuri resursebis Sesaxeb; genetikuri testi; genetikuri testebis
pasuxebi dadasturebulia: axalgazrda mamakacis mama exnatonia; axal
aRmoCenebze dayrdnobiT maT Seqmnes genetikuri testi; genetikuri
testireba; am meTods dedis sisxlSi mocirkulire nayofis ujredebis
genetikuri testireba ewodeba; saWiroa, ukanonod gamocxaddes adamianis
nebismieri ujredis genetikuri testireba mflobelis Tanxmobis gareSe;
genetikuri testireba yovelwliurad unda Cautardes ojaxis 6 wels
gadacilebul yvela wevrs; genetikuri faqtori; mxedvelobis gauaresebas
mniSvnelovanwilad gansazRvravs genetikuri faqtorebi; genetikuri
faqtorebi gavlenas axdens im hormonebze, romlebic cximovani cvlis
140
regulaciaSi monawileobs; kvlevis Tanaxmad, sizarmaces SesaZloa
genetikuri faqtorebi ganapirobebdes; genetikuri foni; rteriuli wnevis
urTierTkavSirze mravali faqtori axdens gavlenas, maT Soris -
organizmis Tavisebureba, genetikuri foni; datvirTuli genetikuri foni
maqvs.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 657
28. genetikurad
genetikurad – zmn. warmoSobis/ genetikis mxriv, TvalsazrisiT;
Tavmdabloba CvenSi ar gamodis, ara varT Tavmdabali genetikurad;
SeSupebuli quTuToebic genetikurad maqvs dedaCemis mxridan; sqesobrivi
ltolvis mimarTuleba, rogorc cxovelebSi, aseve adamianebSi
genetikurad aris ganpirobebuli; genetikurad modificirebuli;
genetikurad modificirebul Tagvebs normaze gacilebiT patara
saTesleebi ganuviTardaT; moxseneba Seexeba genetikurad modificirebul
organizmebs (gmo); dRes msoflioSi yovelwliurad izrdeba genetikurad
modificirebuli produqciis warmoeba.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikono saleqsikono erTeulisatvis
genetikuri gamotanilia erTi mniSvneloba, xolo „qarTul leqsikonSi“
amave sityvis ori mniSvneloba gvxvdeba. aseve erTi mniSvnelobaa
gamotanili qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-
statiaSi, Tumca aq yuradRebas ipyrobs sailustracio masalis
mravaferovneba da iseTi Sesityvebebi, romlebic ar aris mocemuli
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi. esenia: genetikuri algoriTmi;
genetikuri algoriTmebis meTodologiis arsi evoluciis bunebrivi
SerCevis princips efuZneba; genetikuri analizi; genetikuri analizi
aCvenebs rom tutanxamoni araerTi sneulebiT iyo daavadebuli;
genetikuri anomalia; aseTi genetikuri anomaliiT 20 000 axalSobili
vaJidan erTi ibadeba; genetikuri aparati; genetikuri aparatis - dnm-s
dazianeba vlindeba mxolod garemos araxelsayreli zemoqmedebis Semdeg;
141
genetikuri ganwyoba; mniSvnelovan rols gansazRvravs daavadebis
ganviTarebaSi genetikuri ganwyoba; genetikuri daavadeba; pacients hqonda
iSviaTi genetikuri daavadeba, fankonis anemia; genetikuri darRveva;
dReisTvis daavadebis savaraudo mizezad genetikuri darRveva moiazreba;
genetikuri defeqti; sadReisod aRwerilia alfa-1-antitrifsinis genis
100-mde genetikuri defeqti; genetikuri variacia; cxen-irmis SemTxvevaSi
SesaZloa naSieri arabunebrivi genetikuri variaciebiT gamoirCeodes;
genetikuri inJineria; biomeurneobaSi kategoriulad akrZalulia
genetikuri inJineriis teqnologiiT miRebuli organizmebis gamoyeneba;
genetikuri informacia; adamianis genetikuri informacia inaxeba
molekulaSi, romelsac dnm ewodeba; genetikuri kodi; ukve gaSifrulia
am saSiSi mikrobis genetikuri kodi; genetikuri markeri; gamovlinda
genetikuri markerebi, romlebic xSirad aris asocirebuli araspecifikur
wylulovan kolitTan; genetikuri mexsiereba; axla vmuSaob genetikuri
mexsierebis Temaze; genetikuri midrekileba; simsuqnisadmi genetikuri
midrekileba is ZiriTadi faqtorebia, romlebic simsuqnes udevs
safuZvlad; genetikuri mutacia; zogierTi genetikuri mutacia zrdis
celiakiis albaTobas; genetikuri paTologia; daunis sindromi
genetikuri paTologiaa; genetikuri resursi; vazis adgilobrivi
genetikuri resursebis identifikacia; genetikuri testi; genetikuri
testebis pasuxebi dadasturebulia: axalgazrda mamakacis mama exnatonia;
genetikuri testireba; am meTods dedis sisxlSi mocirkulire nayofis
ujredebis genetikuri testireba ewodeba. Ggarda amisa, calke
saleqsikono erTeulad gamotanilia sityva-statia zmnizeda, Sesabamisi
sailustracio masaliTa da SesityvebiT, rogoricaa, genetikurad
modificirebuli; moxseneba Seexeba genetikurad modificirebul
organizmebs (gmo).
142
29. diskomforti
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
diskomfort-i (diskomfortisa) [laT. dis-, berZ. dys- uaryofa da
ing. comfort] wign. cudi pirobebi (cxovrebisa, muSaobisa, dasvenebisa...).
gaorebuli mdgomareoba badebs arasrulfasovnebis kompleqsebs, Sinagan
diskomforts, mudmiv opozicioneobis auras («lit. saq.»).
„qarTuli leqsikoni“
diskomforti diskomfortis cxovrebis, muSaobis, dasvenebis cudi
pirobebi, komfortis arqona. diskomforts ver egueba.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 961
diskomfort-i (diskomfortisa) 1. uxerxuli / araxelsayreli
situacia, mdgomareoba; maTgan arasdros migrZvnia diskomforti;
erTaderTi diskomforti, rac mowevis Sedegad migrZvnia, gadaRlilobaa;
amis gamo parkis vizitorebs eqmnebaT seriozuli diskomforti;
mTavrobas unda SevuqmnaT diskomforti, rom aRar moxdes adamianebis
gaTavisufleba sajaro samsaxurebidan; 2. ama Tu im daavadebisas
Tanmxlebi mdgomareoba; lazeris gamoyenebiT mcirdeba sisxlis
danakargi, mcirdeba postoperaciuli diskomforti; disonansis
rezultats warmoadgens fsiqologiuri diskomforti; xSirad amas Tan
axlavs diskomforti da muclis Seberilobis SegrZneba.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“:
mocemuli sityvis mxolod erTi mniSvnelobaa gamotanilia. rac Seexeba
qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-
statias, masSi gamoiyofa ori mniSvneloba: 1) uxerxuli / araxelsayreli
situacia, mdgomareoba; maTgan arasdros migrZvnia diskomforti da 2) ama
Tu im daavadebisas Tanmxlebi mdgomareoba; lazeris gamoyenebiT
mcirdeba sisxlis danakargi, mcirdeba postoperaciuli diskomforti;
disonansis rezultats warmoadgens fsiqologiuri diskomforti; xSirad
143
amas Tan axlavs diskomforti da muclis Seberilobis SegrZneba. unda
aRiniSnos, rom zemoT mocemuli mniSvnelobebi ar aris asaxuli qarTuli
enis ganmartebiT leqsikonSi.
30. virusuli
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
virusul-i (virusulisa) virus[eb]isa, virus[eb]is damaxasiaTebeli.
erTi da imave saxis virusuli formebi da mikrobebis formebi, Cveni
dakvirvebiT, roca isini erTi-meored gardaiqcevian, SeiZleba mikrobTa
da virusTa sxva saxeebadac ganviTardnen («saxalxo ganaTl.»). ◊
virusuli daavadeba virusebiT gamowveuli daavadeba. Cven SevZeliT
migveRo virusuli daavadebis cxra aRmZvrelis mikrobuli formebi
(«saxalxo ganaTl.»).
„qarTuli leqsikoni“
virusuli virusulis virusiT gamowveuli. virusuli gripi.
mcenareTa virusuli daavadebani.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1530
virusul-i (virusulisa) 1. virus[eb]isa, virus[eb]is damaxasiaTebeli;
cxelebis mizezad SeiZleba iqces nebismieri virusuli , baqteriuli da
parazituli infeqcia; virusuli angina umetesad viTardeba zeda sasunTqi
gzebis respiraciuli virusuli infeqciis fonze; A hepatiti RviZlis
virusuli anTebis yvelaze gavrcelebuli formaa; 2. popularuli/farTo
masebSi cnobili; sam dReSi ukve milionamde mnaxveli Seagrova
virusulma videom, rac cxadia kargi maCvenebelia; sabaleto dasis
SesrulebiT virusulma cekvam Harlem Shake-ma klasikamdec miaRwia; foto,
romelic SeyvarebulisTvis gadaiRo, internetSi virusulad gavrcelda;
socialur qsel feisbuqis meSveobiT SesaZlebelia ganwyobis virusulad
gavrceleba; video virusulad iqca da 1 kviraSi 9 milioni naxva
daagrova; virusuli gripi; bela xuTi Tvis fexmZime iyo, virusuli gripi
rom Seeyara; bolo monacemebiT virusuli gripis laborato-riulad
144
dadasturebuli 439 SemTxvevaa gamovlenili; am sezonze virusuli gripis
A, B tipi da H1N1 virusi laboratoriulad 1103 pacients daudginda;
virusuli daavadeba; hepatiti aris virusuli daavadeba, romelic
gansakuTrebul yuradRebas moiTxovs; meWeWi aris kanis virusuli
daavadeba, SeiZleba kanis erT ubanze morCes, magram sxva ubanze iCinos
Tavi; wiTela farTod gavrcelebuli virusuli daavadebaa, romelic
advilad gadadis haerwveTovani gziT; virusuli infeqcia; mwvave
respiratoruli virusuli infeqcia iSviaTad iwvevs organizmis
seriozul dazianebas; daavadebis gamSveb meqanizms TiTqmis yovelTvis
virusuli infeqcia warmoadgens; delfinebis daRupvis mizezi virusuli
infeqciaa, romelic Sav zRvaSi ZuZumwovrebSi vrceldeba; virusuli
hepatiti; virusuli hepatitebi msoflioSi sakmaod gavrcelebuli da
saSiSi daavadebebia; virusuli hepatitebi or did jgufad iyofa;
virusuli hepatitebis problema uwindeburad aqtualuria.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonsa da „qarTul leqsikonSi“
saleqsikono erTeuli virusuli mxolod erTi mniSvnelobiTaa
warmodgenili. qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-
statiaSi ki asaxulia iseTi uaxlesi mniSvneloba, rogoricaa:
popularuli/farTo masebSi cnobili; sam dReSi ukve milionamde
mnaxveli Seagrova virusulma videom, rac cxadia kargi maCvenebelia;
sabaleto dasis SesrulebiT virusulma cekvam Harlem Shake-ma klasikamdec
miaRwia; foto, romelic SeyvarebulisTvis gadaiRo, internetSi
virusulad gavrcelda; socialur qsel feisbuqis meSveobiT
SesaZlebelia ganwyobis virusulad gavrceleba; video virusulad iqca
da 1 kviraSi 9 milioni naxva daagrova. garda amisa, mocemulia am
sityvasTan dakavSirebuli iseTi Sesityvebebi, rogorebicaa: virusuli
gripi; bolo monacemebiT virusuli gripis laborato-riulad
dadasturebuli 439 SemTxvevaa gamovlenili; virusuli daavadeba;
hepatiti aris virusuli daavadeba, romelic gansakuTrebul yuradRebas
moiTxovs; virusuli infeqcia; mwvave respiratoruli virusuli infeqcia
iSviaTad iwvevs organizmis seriozul dazianebas; virusuli hepatiti;
virusuli hepatitebi or did jgufad iyofa.
145
31. gaSuqeba
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
gaSuqeba (gaSuqebisa) saxeli gaaSuqebs, gaSuqdeba zmnaTa
moqmedebisa. – 1. Suqis, naTelis mofena, – ganaTeba. oTaxis gaSuqeba. –
figur. [niko] fiqrobda, rom... sinaTlis momfeni soflis bnel cxovrebaSi
skola iyo da am sinaTlis mofena, am sibnelis gaSuqeba sabedniero
saqmed miaCnda (ek. gab.). 2. gadat. garCeva, ganxilva, ganmarteba;
naTelyofa, warmoCena. axali problemis gaSuqebis dros gamoirkva, rom...
aqamde arsebuli Teoriebisa da gabatonebul SexedulebaTa
gaTvaliswineba da kritikuli ganxilvaa saWiro (iv. javax.). vaxtangma
SeniSna, rom «vefxistyaosnis» zogierTi adgili... garkvevas saWiroebda
da gaSuqebas moiTxovda (l. men.). 3. spec. rentgenis sxivebiT gasinjva,
Semowmeba (cocxali organizmisa). arada, drodadro adamians aucileblad
sWirdeba rentgeniT gaSuqeba («droni»).
„qarTuli leqsikoni“
gaSuqeba gaSuqebis (gaaSuqebs, gaiSuqebs, gaSuqdeba, gaaSuqebinebs) 1.
mzis, lampisa da misT. Suqis sxivebis mofena. gza farniT gaaSuqa. 2.
gadat. ganxilva. axsna. momxsenebelma sakiTxi kargad gaaSuqa.
prezidentis viziti presaSi gaSuqda. 3. samedicino gamokvleva rentgenis
sxivebiT. filtvebi gauSuqa. gaSuqebuli. rac gaaSuqes. televziiT
gaSuqebuli faqti.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1089
gaSuqeba (gaSuqebisa) 1. mediasaSualebebiT ama Tu im informaciis
gadacema; moWidaveebis aqciis pirdapir eTerSi gaSuqeba; adgilobrivi
mTavrobis aqtivobebis sainformacio gamoSvebebisaTvis uCveulod didi
droiT gaSuqeba; uamravma mSobelma gaaprotesta am klipis televiziiT
gaSuqeba; 2. garCeva, ganxilva, ganmarteba; Seuferebel dros mogviwia am
faqtis sajarod gamotana da gaSuqeba; erTi weriliT SeuZlebelia, da
arasasurvelic, problemaTa mTeli speqtris gaSuqeba; 3. spec. rentgenis
146
sxivebiT gasinjva, Semowmeba (cocxali organizmisa); yovel misvlaze
miwevs spirografiis Semowmeba da filtvebis gaSuqeba; rentgeniT
gaSuqebas da rentgenografias diagnozis dasasmelad iyeneben; 4. ganaTeba;
yvela Senobis kedlebis specialuri rentgenuli aparaturiT gaSuqeba,
mogexsenebaT, SeuZlebelia.
qarTuli enis ganmartebiT lesikonsa da „qarTul leqsikonSi“
aRniSnuli sityvis sami mniSvneloba gamoiyofa. rac Seexeba qarTuli
enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil saleqsikono sityva-statias, aq oTxi
mniSvneloba gamovyaviT, maT Soris erTi mniSvneloba, romelic ar aris
asaxuli qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi: mediasaSualebebiT ama
Tu im informaciis gadacema; moWidaveebis aqciis pirdapir eTerSi
gaSuqeba; dgilobrivi mTavrobis aqtivobebis sainformacio
gamoSvebebisaTvis uCveulod didi droiT gaSuqeba; uamravma mSobelma
gaaprotesta am klipis televiziiT gaSuqeba.
32. progresuli
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
progresul-i (progresulisa) wign. progresis xelis Semwyobi, –
politikurad da sazogadoebrivad mowinave. progresuli klasi. – mTeli
progresuli kacobrioba adevnebs Tvalyurs sabWoTa xalxis SromiTs
sagmiro saqmeebs omisSemdgom wlebSi («kom.»). ◊ progresuli asimilacia
lingv. ix. asimilacia.
„qarTuli leqsikoni“
progresuli progresulis mowinave, ganviTarebuli, progresis
xelSemwyobi. progresuli axalgazrda. progresuli idea. Secdomaa.
progresiuli.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1058
progresul-i (progresulisa) progresis Semwyobi da ideis
gamtarebeli; es gundi namdvilad iyo ufro progresuli, vidre
147
nebismieri sxva; progresuli , dasavluri Rirebulebebze orientirebuli
xelisufleba; msoflioSi myari wesrigi mxolod im SemTxvevaSi iqneba,
Tu ufro progresuli , evropuli xedva gaimarjvebs; progresuli
azrovneba; cdiloben, yvelas daumtkicon TavianTi ukompleqsoba da
progresuli azrovneba; misi progresuli azrovneba TvalSi eklad
esoboda mefis ruseTis xelisuflebas; miuxedavad personaJebis
progresuli azrovnebisa, isini mainc Caketil sivrceSi cxovroben;
progresuli ganviTareba; man gansazRvra evropuli filosofiis Semdgomi
progresuli ganviTareba; revolucia Zalze iSviaTad yofila
sazogadoebis progresuli ganviTarebis wyaro; am yvelafers ki emateba
msoflio civilizaciis progresuli ganviTareba, sadac adamiani
ufunqciod rCeba; droa Zalian radikaluri da mtkivneuli cvlilebebis,
romelmac unda uzrunvelyos qveynis da sazogadoebis progresuli
ganviTareba; progresuli idea; me mxolod da mxolod mowinave da
progresuli ideebiT movdivar saministroSi; es marTlac demokratiuli
da progresuli ideebis gamarjvebaa; sxvadasxva sferoebSi novatoruli
proeqtebisa da progresuli ideebis SemuSaveba; progresuli teqnologia;
wvril meurneobebSi ver xerxdeba progresuli teqnologiebis danergva;
membranuli teqnologia Sedis msoflios progresuli teqnologiebis
xuTeulSi; safrTxo savaWro servisi aseve SeiZleba gaxdes mniSvnelovani
faqtori investiciebis da progresuli teqnologiebis misazidad.
rogorc qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi, „qarTul
leqsikonSi“, aseve qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-
statiaSi mocemuli sityvis erTi mniSvneloba gamoiyofa, gansxvaveba
mdgomareobs, saislutracio masalis mravalferovnebasa da im
SesityvebebSi, rac qarTuli enis vebkorpusis mixedviT Sedgenil
statiaSia asaxuli. es Sesityvebebia: progresuli azrovneba; cdiloben,
yvelas daumtkicon TavianTi ukompleqsoba da progresuli azrovneba;
progresuli ganviTareba; man gansazRvra evropuli filosofiis Semdgomi
progresuli ganviTareba; progresuli idea; me mxolod da mxolod
mowinave da progresuli ideebiT movdivar saministroSi; progresuli
148
teqnologia; wvril meurneobebSi ver xerxdeba progresuli
teqnologiebis danergva.
33. margaliti
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
margalit-i (margalitisa) 1. marcvliseburi Zvirfasi Tvali
TeTri, Savi an yviTeli ferisa; warmoiSveba zogierTi moluskis sxeulSi;
xmaroben samkaulad. mec miboZes maT sakuTrad saCuqari didZalio:
samkauli, oqro, vercxli, margaliti da Tvalio (akaki). || figur. [mdinare]
scemda napirebs, isroda aqeT-iqiT margalit winwklebs (n. lom.). 2. gadat.
metismetad kargi, araCveulebrivi, Zvirfasi, saukeTeso ram. bevri ara
uweria ra [i. daviTaSvils], magram rac dawera, imaTSi aseTi margalitebi
amoirCeva, rom kacs daatkbobs azriTac da sityvierebiTac (ilia). «nu
geSinianT, Cemo Svilebo, tkbilebo, margalitebo! (vaJa). ◊ oboli
margaliti didi margaliti, romelic iSviaTia da Zvirfasad iTvleba. ||
gadat. ubadlo, iSviaTi, rCeuli. bevrma kargad aSenebulma glexma sTxova
[pepias] qali, magram aravis miaTxova, TiTqo sxvisaTvis ar emeteboda is
oboli margaliti (ilia). magisTana [SeqspiriviT, baironsaviT] obol
margalitebs Zalian iSviaTad mohyris xolme mdinare cxovrebisa (ilia).
2. rTuli fuZis meore Semadgeneli nawili. Tval-margaliti.
„qarTuli leqsikoni“
margaliti margalitis Zvirfasi qva, mineraluri warmonaqmni,
romelic viTardeba zogierTi moluskis niJaraSi moxvedril ucxo
sxeulze sadafis SemozrdiT. zRvis margaliti. Savi margaliti.
margalitis mZivi.
qarTuli enis vebkorpusi:
sixSiruli indeqsi: 559
margalit-i (margalitisa) 1. marcvliseburi Zvirfasi Tvali
TeTri, Savi an yviTeli ferisa; warmoiSveba zogierTi moluskis sxeulSi;
149
xmaroben samkaulad; erTaderTi Zvirfasi Tvlebidan ar miyvars
margaliti , zedmetad qaluria; naxevradZvirfasi Tvlebisgan da
masalisgan aris gakeTebuli, rogoricaa: margaliti, firuzi; Zalian
uyvars margalitis yelsabami, gansakuTrebiT ki Savi margaliti; 2.
metismetad kargi, araCveulebrivi, Zvirfasi, saukeTeso ram; Taviss amxanag
gogoebSi maro, rogorc margaliti, ise irCeoda; Seni megobrebi Seni
simdidrea, Seni margaliti, oqro da brilianti; qilila da damana
msoflio literaturis Zvirfasi margaliti; 3. Cveul. Mmravlob.
sasacilo / samarcxvino ambebis, informaciis da misT. Kkrebuli; jer
sada varT, win kide axal-axali margalitebi gvelis albaT; socialur
qselebs sakmaod hyavs margalitebi da am margalitebis raodenoba isev
izrdeba; Sekribe Seni margalitebi da wignad gamoeci; oboli margaliti
didi margaliti, romelic iSviaTia da Zvirfasad iTvleba; gadat.
Seudarebeli, Zvirfasi ram; TiTqo sxvisaTvis ar emeteboda is oboli
margaliti; am sasmisiT megobrebo gulTa Soris gavde xidi da samSoblo
dagiloceT, es oboli margaliti; mTel qorwilis xalxSi ise virCeodi,
rogorc oboli margaliti.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi aRniSnuli sityvis ori
mniSvnelobaa gamotanili. „qarTul leqsikonSi“ ki amave sityvis erTi
mniSvnelobaa mocemuli. qarTuli enis vebkorpusis mixedviT ki mesame
mniSvnelobac gamovyaviT. es mniSvnelobaa: sasacilo / samarcxvino
ambebis, informaciis da misT. Kkrebuli; jer sada varT, win kide axal-
axali margalitebi gvelis albaT; socialur qselebs sakmaod hyavs
margalitebi da am margalitebis raodenoba isev izrdeba; Sekribe Seni
margalitebi da wignad gamoeci.
150
34. humanitaruli
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
humanitarul-i (humanitarulisa) laT. [humanitas adamianuroba]
adamianis (da kulturis) Sesaxebi (mecniereba...). humanitaruli mecniereba.
_ humanitaruli ganaTleba. _ meTerTmeteklaselebi marto humanitarul
sagnebSi rodi iCenen warmatebebs («kom.»).
„qarTuli leqsikoni“
humanitaruli humanitarulis 1. xalxis kulturisa da istoriis
SeswavlasTan dakavSirebuli. humanitaruli fakulteti. humanitaruli
ganaTleba. 2. rasac humanuroba udevs safuZvlad, adamianis
keTildReobisken mimarTuli. humanitaruli organizacia. humanitaruli
daxmareba. Secdomaa gumanitaruli.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1059
humanitarul-i (humanitarulisa) 1. adamianisa da kulturis
Sesaxeb mecnierebebTan dakavSirebuli; ojaxSi humanitaruli ganaTlebis
aravin myolia; humanitaruli ganxriT ufro Zlieri viyavi; 2. adamianuri
da kulturuli; yvelafers akeTebT, raTa xeli SeuwyoT humanitaruli,
kulturuli da sulieri kontaqtebis SenarCunebas moZme erebs Soris;
Cveni saqmianobis ZiriTadi principebi humanitaruli aqtivobebiT
Semoifargleba; intervencia gansxvavebulad, humanitaruli
gadmosaxedidan Sefasdeba; 3. adamianis daxmarebasTan dakavSirebuli;
gamokvlevebi mosaxleobas humanitaruli aqciis farglebSi Cautarda; 31-e
batalionma mosaxleobas humanitaruli da samedicino daxmarebac
aRmouCina; darwmunebulia, rom humanitaruli da finansuri daxmareba
Raribul saxelmwifoebSi fuWad ar ixarjeba; humanitaruli daxmareba;
kompaqturad Casaxlebulma devnilebma humanitaruli daxamrebac miiRes;
maT ar gaaCniaT arc humanitaruli daxmareba, arc samuSao adgilebi;
daniSnulebisamebr, miewodeba medikamentebi, gaeweva humanitaruli
daxmareba; humanitaruli katastrofa; politikuri krizisis garda iemeni
151
humanitaruli katastrofis zRvarzec dgas; eqstremistebis gaZliereba
humanitaruli katastrofis safrTxis Semcvelia; udidesi gaWirvebis
miuxedavad, masobrivi SimSilis da amis Sedegad gamowveuli
humanitaruli katastrofis mowmeni ar gavmxdarvarT; humanitaruli
krizisi; gaeros SefasebiT, siriis konfliqti yvelaze didi
humanitaruli krizisia; dResdReobiT ar arsebobs humanitaruli
krizisis raime mtkicebuleba; tripolSi dRes gaeros delegacia Cava da
humanitaruli krizisis masStabebs Seajamebs; humanitaruli mecnierebebi;
mamakacebi Zlierebi arian zust mecnierebebSi, qalebs ki ukeT gamosdiT
humanitaruli mecnierebebi; Semdeg dReebSi studentebi muSaobdnen or
jgufad - humanitaruli mecnierebisa da socialuri mecnierebis
mimarTulebiT; dRes saqarTveloSi humanitaruli mecnierebis
warmomadgenlebs Tmamad SeuZliaT damoukidebeli mecnieruli kvleva
awarmoon; humanitaruli misia; aris sagangebo reagirebis mimarTuleba,
humanitaruli misia, romelic krizisul viTarebaSi muSaobs; Cven aseve
xazgasmiT avRniSnavT am teritoriebze humanitaruli misiebis daSvebis
aucileblobas; wlebis ganmavlobaSi iRebdnen humanitaruli misiis
tvirTs, romlis realizebas axdendnen adgilobriv bazarze;
humanitaruli organizacia; saerTaSoriso humanitaruli organizaciebi
aqtiurad muSaoben, raTa Tavidan aicilon epidemia; humanitaruli
organizaciebis TqmiT, Svidi milioni adamiani SimSilis zRvarze
imyofeba; regionSi humanitarul organizaciebs Seuferxebeli muSaobis
SesaZlebloba unda hqondeT; humanitaruli programa; antirabiuli
acrebis humanitaruli programa; dakavebulni arian cocxali, praqtikuli
qristianobiT, socialuri da humanitaruli programebiT; TxovniT
mimarTa frangul mxares am mimarTulebiT humanitaruli programebis
ganxorcielebaze; humanitaruli proeqti; ganagrZoben mWidro
TanamSromlobasa da koordinacias humanitaruli proeqtebis
ganxorcielebis procesSi; mniSvnelovania humanitaruli proeqtebis
ganxorcielebis xelSewyoba koordinirebis gziT; litvis elCma
humanitaruli proeqtebis ganxorcielebisaTvis mzadyofna gamoTqva;
humanitaruli sagnebi; me ufro humanitaruli sagnebi mizidavda; me patara
asakidanve humanitaruli sagnebisken viyavi midrekili; amaSi
152
humanitaruli sagnebis roli Zalian didia; humanitaruli statusi;
ltolvilis statusis garda, kanonmdeblobaSi humanitaruli statusis
matarebeli piris cnebac Semodis; organizaciam saimporto
saqonlisaTvis humanitaruli statusis miniWebis mizniT unda Seavsos
ganacxadi; kanonproeqtSi ltolvilis da humanitaruli statusis mqone
pirTa ojaxis wevrebis dacva ukeTesad aris gaTvaliswinebuli;
humanitaruli tvirTi; madlobas vuxdiT im organizacias, romelmac
humanitaruli tvirTi gamogvigzavna; qalTa organizaciam omidan
dazaralebulebisaTvis Seagrova humanitaruli tvirTi; dazaralebul
mosaxleobas humanitaruli tvirTi miawodes; humanitaruli fakulteti;
bakalavriatis dasrulebis Semdeg man aqve humanitaruli fakultetis
magistraturaSi Caabara; davamTavre humanitaruli fakulteti
fsiqologiis ganxriT; ivane javaxiSvilis universitetis humanitaruli
fakulteti.
qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi mocemul saleqsikono
erTeulisaTvis gamotanilia mxolod erTi mniSvneloba. xolo „qarTul
leqsikonSi“ mocemuli amave sityvis ori mniSvneloba. qarTuli enis
vebkorpusis mixedviT Sedgenil sityva-stataSi ki sami mniSvneloba
gamovyaviT. es mniSvnelobebia: 1. adamianisa da kulturis Sesaxeb
mecnierebebTan dakavSirebuli; ojaxSi humanitaruli ganaTlebis aravin
myolia; 2. adamianuri da kulturuli; velafers akeTebT, raTa xeli
SeuwyoT humanitaruli, kulturuli da sulieri kontaqtebis
SenarCunebas moZme erebs Soris da 3. adamianis daxmarebasTan
dakavSirebuli; gamokvlevebi mosaxleobas humanitaruli aqciis
farglebSi Cautarda. garda amisa, gamovyaviT, iseTi Sesityvebebi,
rogorebicaa: humanitaruli daxmareba; kompaqturad Casaxlebulma
devnilebma humanitaruli daxamrebac miiRes; humanitaruli katastrofa;
politikuri krizisis garda iemeni humanitaruli katastrofis zRvarzec
dgas; humanitaruli krizisi; gaeros SefasebiT, siriis konfliqti
yvelaze didi humanitaruli krizisia; humanitaruli mecnierebebi;
mamakacebi Zlierebi arian zust mecnierebebSi, qalebs ki ukeT gamosdiT
humanitaruli mecnierebebi; humanitaruli misia; aris sagangebo
153
reagirebis mimarTuleba, humanitaruli misia, romelic krizisul
viTarebaSi muSaobs; humanitaruli organizacia; saerTaSoriso
humanitaruli organizaciebi aqtiurad muSaoben, raTa Tavidan aicilon
epidemia; humanitaruli programa; antirabiuli acrebis humanitaruli
programa; humanitaruli proeqti; ganagrZoben mWidro TanamSromlobasa
da koordinacias humanitaruli proeqtebis ganxorcielebis procesSi;
humanitaruli sagnebi; me ufro humanitaruli sagnebi mizidavda;
humanitaruli statusi; ltolvilis statusis garda, kanonmdeblobaSi
humanitaruli statusis matarebeli piris cnebac Semodis; humanitaruli
tvirTi; madlobas vuxdiT im organizacias, romelmac humanitaruli
tvirTi gamogvigzavna; humanitaruli fakulteti; bakalavriatis
dasrulebis Semdeg man aqve humanitaruli fakultetis magistraturaSi
Caabara.
35. virusi
qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
virus-i (virusisa) [laT. virus Sxami] medic. infeqciur daavadebaTa
gamomwvevi – mikroskopiT uxilavi – cilovani arseba. Tanamedrove
mecniereba virusebs –umcires, mikroskopiT uxilav cilovan arsebebs,
mkveTrad ganasxvavebs mikrobebisagan – ujredovani organizmebisagan
(«saxalxo ganaTl.»).
„qarTuli leqsikoni“
virusi virusis 1. gadamdebi daavadebis gamomwvevi mikroorganizmi.
virusis sawinaaRmdego vaqcina. 2. kompiuteruli programa, romelic
mravldeba da azianebs kompiuteris programul an aparatul nawils.
virusma informacia waSala. virusuli. virusiT gamowveuli. virusuli
gripi. mcenareTa virusuli daavadebani.
qarTuli enis vebkorpusi
sixSiruli indeqsi: 1530
154
virus-i (virusisa) 1. medic. infeqciur daavadebaTa gamomwvevi –
mikroskopiT uxilavi – cilovani arseba; antibiotikebi virusebze
zemoqmedebas ver axdenen; citrusebSi Semavali vitaminebi organizms
aZlierebs da virusebTan brZolaSi exmareba; sicxe organizmis virusebis
winaaRmdeg brZolis gamoxatulebaa; 2. Kkomp. specialuri programa,
romelic azianebs kompiuterul sistemas; kompiuteruli programebis
farTo ganviTarebas mohyva hakerebisa da axali kompiuteruli virusebis
gamavrcelebelTa mTeli pleadis gaCena; kompiuterebSi SeaRwia virusma ,
romelsac videoTvalTvalis da xmis Caweris funqcia hqonda; am virusma
gasul wels 4 milionze meti kompiuteri daaziana msoflios masStabiT.
qarTuli enis leqsikonSi saleqsikono erTeuli virusi mxolod
erTi mniSvnelobiTaa gamotanili, xolo „qarTul leqsikonSi“ ori
mniSvnelobaa mocemuli. rac Seexeba qarTuli enis vebkorpusis mixedviT
Sedgenil sityva statias, masSi ori mniSvneloba gamovyaviT, maT Soris
iseTi, romelic ar aris asaxuli qarTuli enis ganmartebiT leqsikonSi:
komp. specialuri programa, romelic azianebs kompiuterul sistemas;
kompiuteruli programebis farTo ganviTarebas mohyva hakerebisa da
axali kompiuteruli virusebis gamavrcelebelTa mTeli pleadis gaCena;
kompiuterebSi SeaRwia virusma, romelsac videoTvalTvalis da xmis
Caweris funqcia hqonda; am virusma gasul wels 4 milionze meti
kompiuteri daaziana msoflios masStabiT.
***
amgvarad, meoTxe TavSi ganvixileT qarTuli enis vebkorpusi -
KaWaC, rogorc wyaro qarTul-evropuli tipis saswavlo leqsikonebis
sityva-statiebis Sesadgenad. am mizniT warmovadgineT sadisertacio
naSromis kidev erTi siaxle – qarTuli enis sixSiruli „en-gramebi“, rac
aRniSnavs momijanve / mosazRvre / mezobeli fonemebis, sityvebis,
sityvaTa wyvilebis erTad realizebis sixSires. aq „en-gramebs“
ganvixilavT momijnave sityvebis erTad realizebis mixedviT,
sadisertacio naSromSi sailustraciod moviyvaneT ramdenime magaliTi
orkomponentiani, samkoponentiani, oTxkomponentiani da xuTkomponentiani
155
„en-gramebisa“. rac Seexeba uSualod „en-gramebis“ srul cxrils, misi
moculobidan gamomdinare, igi eleqtronulad aqvs darTuli winamdebare
sadoqtoro naSroms.
winamdebare TavSi sailustraciod warmovadgineT Cven mier
Sedgenili sityva-statiebis nawili da aRniSnuli sityva-statiebi
SevadareT qarTuli enis ganmartebiTs leqsikonisa da „qarTuli
leqsikonis“ Sesabamis sityva-statiebs. rogorc Sedarebam aCvena, qarTuli
enis vebkorpusis mixedviT Sedgenili sityva-statiebi bevrad
informaciulia da moicavs iseT axal mniSvnelobebsa da realiebs, rac
qarTuli enis leqsikonebSi ar aris asaxuli da vfiqrobT, rom maTi
asaxva saswavlo tipis leqsikonebSi aucilebelia.
vebkorpusis bazaze Sedgenili sityva-statiebi aseve mdidaria
Tanamedrove qarTul enaSi gavrcelebuli SesityvebebiTa da idiomebiT.
Catarebulma analizma cxadyo, rom Cven mier Seqmnili qarTuli enis
vebkorpusi metad efeqturia qarTuli saleqsikono sityva-statiebis
Sesadgenad, yvelaze xSirad xmarebuli sityvebis polisemiuri
mniSvnelobebis, Sesityvebebisa da idiomebis gamosavlenad.
156
daskvna
sadisertacio naSromi, rogorc es SesavalSic iTqva, aris qarTul
leqsikografiaSi korpusuli meTodologiis gamoyenebis pirveli
mcdeloba. sadoqtoro kvlevis ZiriTadi siaxle da Sedegia lidsis
universitetSi Seqmnili 150-milionsityviani qarTuli enis vebkorpusi da
aRniSnuli vebkorpusis mixedviT dadgenili qarTuli enis sixSiruli
leqsika – 10,000 yvelaze xSirad xmarebuli qarTuli sityva. aRniSnuli
sityvani gaxdeba qarTul-evropuli tipis axali saswavlo leqsikonebis
sityvanis gansazRvris safuZveli. Catarebulma kvlevam aseve gamoavlina
Cven mier Seqmnili qarTuli enis vebkorpusis efeqturoba aRniSnuli
leqsikonebis qarTuli nawilis saleqsikono sityva-statiebis Sesadgenad.
sadisertacio naSromSi „qarTul-evropuli tipis axali saswavlo
leqsikonebis Sedgenis sakiTxebi korpusuli meTodologiis gamoyenebiT“
detaluradaa aRwerili Catarebuli kvlevis TiToeuli etapi da
gamoyenebuli meTodologia:
1. qarTuli enis vebkorpusi moicavs 150 milion sityvas, ufro
zustad:
• teqsti: 618468 vebgverdi - 697 vebsaitidan
• sityva: 182845341, 2865042 tipi
• tokeni: 23550807, 3447266 tipi
2. qarTuli enis vebkorpusSi reprezentaciulobis miRwevis mizniT
SeirCa 697 vebsaiti, rac mTlianobaSi 618468 vebgverds Seadgens.
3. vebgverdebi programa wget-is (World Wide Web da get) gamoyenebiT
CamoitvirTa.
4. uSualod vebgverdebis CamotvirTvamde ganisazRvra 300 funqciuri
sityva (function words) qarTuli enisaTvis, romelic SeirCa devid
Taguelis qarTuli enis korpusis mixedviT. funqciuri mniSvnelobis
mqone qarTuli sityvanis SerCeva korpusuli masalis Segrovebis
procesSi mniSvnelovania iyo imisaTvis, rom gamogvericxa
vebgverdebidan teqsturi masalis CamotvirTvamde araqarTuli
157
gverdebi, animaciebi da sxva lingvisturad ararelevanturi
informacia. qarTuli sityvis warmodgena am naSromis erT-erT
siaxles warmoadgens.
5. CamotvirTuli masalis lingvisturi damuSaveba specialuri
korpusuli instrumentis – BootCatTools-is saSualebiT
ganxorcielda. vebresursebis lingvisturi damuSavebisaTvis aseve
daveyrdeniT, e.w. „klinivalis“ (CleanEval: cleaning webpages)
gamocdilebas (Baroni, Chantree, Kilgarriff, Sharoff 2008). „klinivali“ aris
Sefaseba vebgverdebis gasufTavebis kuTxiT da miznad isaxavs
vebmonacemebis korpusul resursad gamoyenebas. unda aRiniSnos,
rom Cven mier vebgverdebis gasufTavebaSi gamoyenebuli
meTodologia aris uaxlesi da aris lidsis universitetis (didi
britaneTi), trentos universitetisa (italia) da „leqsikal
kompiutingis“ (Lexical Computing LTD) erToblivi proeqti.
6. qarTuli enis vebkorpusis vebgverdebis anotireba da gasufTaveba
moicavda Semdeg punqtebs:
1) HTML-isa da javaskriptebis (JavaScript) kodebis moxsnas,
lingvisturad ararelevanturi informaciis waSlas
(kolontitulebi, saavtoro uflebis aRmniSvneli niSnebi,
bmulebi, calkeul vebgverdebSi gameorebuli masalebi da
a.S.);
2) minimaluri simboloebis gamoyenebiT ZiriTadi kodebis
miniWeba (ixileT suraTi 3) teqstebis saTaurebisaTvis,
paragrafebisaTvis da a.S.
7. amJamad KaWaC ganTavsebulia lidsis universitetis vebgverdze da
aRWurvilia onlain saZiebo sistemiT, am etapze SesaZlebelia
sityvanis (Word List), konkordansebis Zieba korpusSi da Sesabamisi
konteqstis naxva. korpusSi SesaZlebelia Zieba metyvelebis
nawilebis markerebis – POS Tag (Part-of-Speech Tag) mixedviT. garda
amisa, Cveulebrivi (ara metyvelebis nawilebis markerebis) Ziebis
158
SemTxvevaSic gamotanilia ama Tu im sityvis Sesabamisi metyvelebis
nawilis markeri da lema.
8. vebkorpusis dabalanseba daefuZna „funqciuri Janruli
ganzomilebebis“ (Functional Genre Dimensions) meTods. gamoiyo Semdegi
Janrebi: presa, axali ambebi, piradi blogebi, forumebi da sxv.
9. Seiqmna qarTuli enis metyvelebis markerebis sistema, romlis
platformad gamoyenebulia „multiteqsturi morfosintaqsuri
parametrebi“ (MULTEXT-East Morphosyntactic Specifications - MTE), meoTxe
versia. naSromSi sruli saxiTaa mocemuli metyvelebis nawilebis
markerebis, e.w. tagsetebis sistema. qarTuli enisaTvis metyvelebis
nawilebis markerebis sistemebis „multiteqsturi morfosintaqsuri
parametrebis“ meoTxe versiis Sesabamisad SemuSaveba mniSvnelovania
im TvalsazrisiTac, rom qarTuli enis vebkorpusi SeiZleba
SevadaroT morfosintaqsuri parametrebis bazaSi mocemuli 16 enis
korpusebs.
10. naSromSi aseve aRwerilia qarTuli enis vebkorpusis avtomaturi
morfologiuri anotirebis procesi, kerZod, sawvrTneli masalis
momzadeba, morfologiuri anotireba, gaanalizebulia
morfologiuri anotirebisas gamovlenili Secdomebi.
11. sadisertacio naSromSi aseve warmovadgineT qarTuli enis
sixSiruli sia (frequency list), yvelaze xSirad xmarebuli 17,000
sityva-forma (ara lema) qarTuli enis vebkorpusis mixedviT.
aRniSnuli sixSiruli sia ganisazRvra kvlevis pirvel etapze,
morfologiuri anotirebisa da lematizebis ganxorcielebamde.
qarTuli enis sixSiruli sia sainteresoa im TvalsazrisiT, rom
iZleva informacias yvelaze xSirad xmarebuli sityva-formebis
Sesaxeb, rac eWvgareSea, mniSvnelovania enis kvlevisaTvis. garda
amisa, mocemuli sixSiruli sia am naSromis erT-erT siaxles
warmoadgens.
159
12. sadisertacio naSromSi gansazRvrulia qarTuli enis sixSiruli
leqsika da aRwerilia am mizniT Sesrulebuli samuSaoebi. saubaria
vebkorpusis lemazitebaze. Cvens kvlevaSi gamoyenebulia CST
lematizebis instrumenti (CST Lemmatiser), romelic SemuSavebulia
kopenhagenis universitetis enis teqnologiis centrSi. qarTuli
enis vebkorpusis lematizeba ramdenime etapad warimarTa:
1) lematizebis pirvel safexurze korpusidan amoviReT yvelaze
xSirad xmarebuli 35,000 sityva-forma morfologiuri tagebiT;
2) meore etapze ki korpusidan amoRebuli metyvelebis nawilebis
tagebis (POS – Part-of-Speech Tags) mqone 35,000 sityva-forma
xeliT davamuSaveT - mivuwereT Sesabamisi lemebi. xeliT
damuSavebuli lematizebuli masalis safuZvelze movamzadeT
sawvrTneli masala (training data) korpusis avtomaturi
lematizebisaTvis.
3) lematizebis mesame etapze xeliT damuSavebuli 35,000-sityviani
sawvrTneli masalisa da CST lematizebis instrumentis
saSualebiT movaxdineT mTliani korpusis avtomaturi
lematizeba.
4) lematizebis procesis meoTxe etapze amoviReT avtomaturad
lematizebuli yvelaze xSirad xmarebuli lemebi korpusidan,
daaxloebiT 18,000 lema. miRebuli lemebi davamuSaveT xeliT,
gavfiltreT da gamovricxeT iseTi SemTxvevebi, rodesac
lemebi arasworad iyo SerCeuli sityva-formisaTvis da
Sedegad warmovadgineT 10,000 yvelaze xSirad xmarebuli
sityva.
13. sadisertacio naSromis ZiriTadi siaxles qarTuli enis sixSiruli
leqsika - 10,000 yvelaze xSirad xmarebul sityva, romelTac
miTiTebuli aqvs sixSiruli indeqsi da naCvenebia ama Tu im
konkretuli sityvis sixSiruli ganawileba (frequency distribution)
korpusSi. garda amisa, aRniSnuli sityvani gawyobilia anbanTrigze.
160
14. qarTuli enis sixSiruli leqsikis SerCevisas lemebis warmodgenis
principebad gamoviyeneT Semdegi: saxelebi mocemulia mxoloobiTi
ricxvis saxelobiTi brunvis formebiT; xolo zmna warmodgenilia
mesame piris mxoloobiTi ricxvis awmyosa da myofadis mwkrivebSi.
15. sadisertacio naSroms eleqtronuli saxiT darTuli aqvs qarTuli
enis sixSiruli leqsika – yvelaze xSirad xmarebuli 10 000 sityvis
ori versia: pirveli versia dalagebulia sixSiruli zrdis
mixedviT, xolo meore versia ki anabanis mixedviT da miTiTebuli
aqvs Sesabamisi sixSiruli indeqsi.
16. sadisertacio naSromSi warmodgenilia qarTuli enis sixSiruli
„en-gramebi“, romelTac ganvixilavT rogorc momijnave sityvebis
realizacias. orkomponentiani, samkoponentiani, oTxkomponentiani
da xuTkomponentiani „en-gramebis“ sruli cxrili naSroms
eleqtronulad aqvs darTuli.
17. sadisertacio naSromis bolo, meoTxe TavSi ganxilulia qarTuli
enis vebkorpusi - KaWaC, rogorc wyaro qarTul-evropuli tipis
saswavlo leqsikonis sityva-statiebis Sesadgenad. am mizniT,
vebkorpusis bazaze SevadgineT sityva-statiebi SevadareT qarTuli
enis ganmartebiTi 8-tomeuli leqsikonisa da giorgi cocaniZis, nana
lolaZis da qeTevan daTukiSvilis „qarTul leqsikonis“ Sesabamis
sityva-statiebs. rogorc Sedarebam aCvena, qarTuli enis
vebkorpusis mixedviT Sedgenili sityva-statiebi bevrad
informaciulia da moicavs iseT axal mniSvnelobebsa da realiebs,
rac qarTuli enis leqsikonebSi ar aris asaxuli da vfiqrobT, rom
maTi asaxva saswavlo tipis leqsikonebSi aucilebelia. vebkorpusis
bazaze Sedgenili sityva-statiebi aseve mdidaria Tanamedrove
qarTul enaSi gavrcelebuli SesityvebebiTa da idiomebiT.
Catarebulma analizma cxadyo, rom Cven mier Seqmnili qarTuli
enis vebkorpusi metad efeqturia qarTuli saleqsikono sityva-
statiebis Sesadgenad, sityvebis yvelaze xSirad xmarebuli
161
polisemiuri mniSvnelobebis, Sesityvebebisa da idiomebis
gamosavlenad.
18. naSromSi warmodgenili uaxlesi korpusuli meTodebi da midgomebi
SeiZleba gamoyenebul iqnes sxva qarTveluri enebis korpusebis,
korpusuli resursebis SeqmnisaTvis da msgavsi korpusuli kvlevis
gansaxorcieleblad.
162
gamoyenebuli literatura
1. beriZe, surmava 2009: beriZe m., surmava n., qarTuli dialeqturi
korpusi – rogorc lingvisturi sakvlevi instrumenti,
saerTaSoriso konferencia „humanitaruli mecnierebebi
informaciul sazogadoebaSi, baTumi, 2009 (http://server.itex.ge/GDC ).
2. gogolaSvili 2011: gogolaSvili g. Tanamedrove qarTuli enis
morfologia, Tbilisi. 2011.
3. daTukiSvili, lolaZe, cocaniZe 2014: daTukiSvili q., lolaZe n.,
cocaniZe g. „qarTuli leqsikoni“, bakur sulakauris gamomcemloba.
Tbilisi, 2014
4. margalitaZe, qereWaSvili 2013: margalitaZe T., qereWaSvili g.
samecniero teqstebis inglisur-qarTuli paraleluri korpusi.
„qarTuli ena da Tanamedrove teqnologiebi-2013“, konferenciis
masalebi. Tbilisi, 2013
5. SaniZe 1973: SaniZe a. qarTuli enis gramatikis safuZvlebi:
Txzulebani. t. 3, naw. 1. morfologia: meore gamocema, 1973
6. Ciqobava 1952: Ciqobava a. enaTmecnierebis Sesavali, Tbilisi, 1952
7. Ciqobava 1964: Ciqobava a. qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni
8. Baayen 2001: Baayen, A. Word frequency distributions. Dordrecht: Kluwer. 2001.
9. Baroni & Bernardini 2004: Baroni, M., and Bernardini S. Bootcat: Bootstrapping corpora
and terms from the web. In Proceedings of LREC2004. Lisbon. 2004.
10. Baroni & Bernardini 2006: Baroni, M. & Bernardini, S. Wacky! Working papers on the
Web as Corpus. Bologna: Gedit. 2006.
11. Baroni & Kilgarriff 2006: Baroni, M., and Kilgarriff A. Large linguistically-processed
Web corpora for multiple languages. In Companion Volume to Proceedings of the
European Association of Computational Linguistics, 87–90. Trento. 2006.
12. Baroni & Ueyama 2006: Baroni, M. & Ueyama, M. Building general- and special-
purpose corpora by web crawling. In: Proceedings of the 13th NIJL International
Symposium, Language Corpora: Their Compilation and Application. Tokyo, Japan, pp.
31-40.2006.
163
13. Baroni, Bernardini, Ferraresi, Zanchetta 2008: Baroni M., Bernardini S., Ferraresi A.,
Zanchetta E. The WaCky Wide Web: A Collection of Very Large Linguistically
Processed Web-Crawled Corpora. 2008.
14. Baroni, Chantree, Kilgarriff, Sharoff 2008: Baroni, M., F. Chantree, A. Kilgarriff, and S.
Sharoff Cleaneval: A competition for cleaning web pages. In Proceedings of the 6th
Language Resources and Evaluation Conference, LREC 2008. Marrakech. 2008.
15. Belz & Kilgarriff 2006: Belz, A. & A. Kilgarriff. Shared-task evaluations in HLT:
Lessons for NLG. Proceedings of the 4th International Conference on Natural Language
Generation (INLG’06), 133-135.
16. Biber, Johansson, Leech, Conrad, Finegan 1999: D. Biber, S. Johansson, G. Leech, S.
Conrad, and E. Finegan Longman grammar of spoken and written English. Harlow,
London.
17. Biemann, Giuliano, & Gliozzo 2007: Biemann, C., Giuliano, C., & Gliozzo A.
Unsupervised part-of-speech tagging supporting supervised methods. In Proceedings of
recent advances in natural language processing (RANLP-07), Borovets, Bulgaria. 2007.
18. Brants 2000: Brants, T. TnT: A statistical part-of-speech tagger. In Proceedings of the
sixth conference on applied natural language processing (ANLP-00) (pp. 224–231). San
Francisco, CA, USA: Morgan Kaufmann Publishers Inc.
19. Brill 1992: Brill, E. A simple rule-based part of speech tagger. In Proceedings of the third
conference on applied natural language processing (ANLP-92) (pp. 152–155).
Morristown, NJ, USA: Association for Computational Linguistics.
20. Broder, Glassman, Manasse, Zweig 1997: Broder, A., Glassman, S., Manasse, M. &
Zweig, G. Syntactic clustering of the web. In: Proceedings of the Sixth International
World WideWeb Conference. Santa Clara, California, pp. 391-404.
21. Brown 1996: Brown, N. J. Russian learners’ dictionary: 10,000 words in frequency order.
Routledge, London. 1996.
22. Cermák & Kren 2010: Cermák, F. and Kren, M. A frequency dictionary of Czech: core
vocabulary for learners. Routledge. 2010.
23. Charniak, Hendrickson, Jacobson, Perkowitz 1993: Charniak, E., Hendrickson, C.,
Jacobson N., & Perkowitz, M. Equations for part-of-speech tagging. In National
Conference on Artificial Intelligence (pp. 784–789).
24. Cheng, Greaves, Warren 2006: Cheng, W., Greaves, C., and Warren, M. From n-gram to
skipgram to concgram. International Journal of Corpus Linguistics, 11(4): 411–33.
164
25. Chowdhury, Frieder, Grossman, McCabe 2002: Chowdhury, A., Frieder, O., Grossman,
D., and McCabe, M. Collection statistics for fast duplicate document detection. ACM
Transactions on Information Systems, 20(2): 171–91.
26. Ciaramita & Baroni 2006: Ciaramita, M. & Baroni, M. Measuring web corpus
randomness: A progress report. In: Baroni and Bernardini (2006), pp. 127-158. 2006.
27. Clark 2000: Clark, A. Inducing syntactic categories by context distribution clustering. In
Cardie, C., Daelemans, W., Nédellec, C., & Tjong Kim Sang, E., (Eds.), In Proceedings
of the fourth conference on computational natural language learning and of the second
learning language in logic workshop, Lisbon, 2000 (pp. 91–94). Somerset, New Jersey:
Association for Computational Linguistics.
28. Clark 2003: Clark, A. Combining distributional and morphological information for part
of speech induction. In Proceedings of the tenth conference on European chapter of the
Association for Computational Linguistics (EACL-03) (pp. 59–66). Morristown, NJ,
USA: Association for Computational Linguistics.
29. Daraselia & Sharoff 2014: Daraselia S., Sharroff S. Morphosyntactic Specifications for
KaWaC, a Web Corpus for Georgian, humanitaruli mecnierebebi informaciuli
sazogadoebaSi II, baTumis SoTa rusTavelis saxelobis saxelmwifo universiteti, baTumi,
saqarTvelo, 2014.
30. Daraselia et al: 2014: Daraselia at al. Towards Creating a Large Corpus of Georgian, 7th
BIENNIAL IVACS CONFERENCE, Newcastle, UK, 2014
31. Davies & Gardner 2010: Davies, M. and Gardner, D. A Frequency Dictionary of
Contemporary American English. Routledge. 2010.
32. Dickinson & Meurers 2003: Dickinson, M., Meurers, W.D. Detecting errors in part-of-
speech annotation. In: Proceedings of the 10th Conference of the European Chapter of
the Association for Computational Linguistics (EACL-03).
33. Elworthy 1995: Elworthy D. Tagset design and inflected languages. In 7th Conference of
the European Chapter of the Association for Computational Linguistics (EACL), From
Texts to Tags: Issues in Multilingual Language Analysis SIGDAT Workshop, pages 1–
10, Dublin. 1995.
34. Erjavec 2004: Erjavec T. MULTEXT-East Version 3: Multilingual Morphosyntactic
Specifications, Lexicons and Corpora. In Fourth International Conference on Language
Resources and Evaluation, LREC’04, pages 1535 – 1538. 2004.
165
35. Ertöz, Steinbach, Kumar 2002: Ertöz, L., Steinbach, M., & Kumar, V. A new shared
nearest neighbor clustering algorithm and its applications. In Proceedings of workshop on
clustering high dimensional data and its applications (pp. 105–115).
36. Fairon, Naets, Kilgarriff, Schryver 2007: Fairon C., Naets H., Kilgarriff A., G.-M. de
Schryver. Building and exploring web corpora – Proceedings of the 3rd Web as Corpus
Workshop, incorporating Cleaneval. Presses Universitaires de Louvain, Louvain. 2007
37. Feldman, Hana, Brew 2006: Feldman, A., Hana, J., and Brew, Ch. A cross-language
approach to rapid creation of new morpho-syntactically annotated resources. In Proc.
LREC 2006.
38. Ferraresi 2007: Ferraresi A. Building a very large corpus of English obtained by web
crawling: ukWaC. Master’s thesis, University of Bologna. Retrieved January 28, 2008
from http://wacky.sslmit.unibo.it. 2007.
39. Finch & Chater 1992: Finch, S., & Chater, N. Bootstrapping syntactic categories using
statistical methods. In Background and experiments in machine learning of natural
language: Proceedings of the 1st SHOE Workshop (pp. 229–235). Brabant, Holland:
Katholieke Universiteit.
40. Fletcher 2004: W. Fletcher. Making the web more useful as a source for linguistic
corpora. In U. Connor and T. Upton, editors, Corpus Linguistics in North America 2002,
Amsterdam. Rodopi.
41. Forsyth & Sharoff 2011: Forsyth, R. and Sharoff, S. From crawled collections to
comparable corpora: An approach based on automatic archetype identification. In Proc.
Corpus Linguistics Conference, Birmingham. 2011.
42. Freitag 2004a: Freitag, D. Toward unsupervised whole-corpus tagging. In Proceedings of
the 20th international conference on Computational Linguistics (COLING-04) (p. 357).
Morristown, NJ, USA: Association for Computational Linguistics.
43. Freitag 2004b: Freitag, D. Trained named entity recognition using distributional clusters.
In Proceedings of EMNLP-04, (pp. 262–269).
44. Giménez & Màrquez 2004: Giménez, J. & Màrquez, L. Svmtool: A general pos tagger
generator based on support vector machines. In Proceedings of the Forth Language
Resources and Evaluation Conference, LREC 2004, Lisbon.
45. Hajic & Hladká 1998: Hajic, J. & Hladká, B. Tagging inflective languages: Prediction of
morphological categories for a rich, structured tagset. In Proceedings of COLING-ACL,
pages 483–490.
http://www.ncl.ac.uk/ecls/news/conferences/IVACS2014/
166
46. Hundt, Nesselhauf & Biewer 2007: Hundt, M., Nesselhauf, N. & Biewer, C. Corpus
linguistics and the web. Amsterdam: Rodopi. 2007.
47. Joho & Sanderson 2004: Joho, H., and M. Sanderson. The SPIRIT collection: An
overview of a large web collection.
48. Kessler, Nunberg, Schütze 1997: Automatic detection of text genre. In Proceedings of the
35th ACL/8th EACL, 32–38.
49. Kilgarriff & Baroni 2006: Kilgarriff, A. & Baroni, M. Proceedings of the 2nd
International Workshop on the Web as Corpus. East Stroudsburg (PA): ACL. 2006.
50. Kilgarriff & Grefenstette 2003: Kilgarriff, A., Grefenstette, G. Introduction to the special
issue on the Web as Corpus. Computational Linguistics, 29(3), 333–347. 2003.
51. Kilgarriff 1997: Kilgarriff A. Putting frequencies in the dictionary. International Journal
of Lexicography, 10(2):135– 155. 1997
52. Kilgarriff 2001: Kilgarriff, A. The web as corpus. In proceeding of corpus linguistics
2001. Lancaster. URL http://www.itri.bton.ac.uk/techreports/ITRI-01-14.abs.html
53. Kluwer, Baroni, Bernardini 2006: Kluwer, Dordrecht. M. Baroni and S. Bernardini,
Wacky! Working papers on the Web as Corpus, Bologna. Gedit.
54. Kornai, Halacsy, Nagy, Oravecz, Tron, , & Varga 2006: Kornai, A., Halacsy, P., Nagy,
V. Oravecz, C., Tron, V., & Varga, D. Web-based frequency dictionaries for medium
density languages. In: Kilgarriff and Baroni (2006), pp. 1-8. 2006.
55. Manning 2010: Christopher D. Manning. Part-of-Speech Tagging from 97% to 100%: Is
It Time for Some Linguistics? Departments of Linguistics and Computer Science
Stanford University. 2010.
56. Mehler & Gleim 2006: Mehler, A., and R. Gleim. The net for the graphs – towards
webgenre representation for corpus linguistic studies. In WaCky! Working papers on the
Web as Corpus, eds. M. Baroni and S. Bernardini. Bologna: Gedit. 2006.
57. Meyer, Stein 2004: Meyer zu Eissen, S., and B. Stein. Genre classification of web pages.
In Proceedings of the 27th German Conference on Artificial Intelligence. Ulm.
58. Rehm, Santini, Mehler, Braslavski, Gleim, Stubbe, Symonenko, Tavosanis, Vidulin 2008:
Rehm, G., M. Santini, A. Mehler, P. Braslavski, R. Gleim, A. Stubbe, S. Symonenko, M.
Tavosanis, and V. Vidulin. Towards a reference corpus of web genres for the evaluation
of genre identification systems. In Proceedings of the 6th Language Resources and
Evaluation Conference, LREC 2008. Marrakech.
59. Santini & Sharoff 2007: Santini M. & Sharoff S. Proceedings of the CL 2007
Colloquium: Towards a Reference Corpus of Web Genres, Birmingham, UK. 2007
167
60. Santini 2007: Santini M. Characterizing genres of web pages: genre hybridism and
individualization. In Proceedings of the 40th Hawaii International Conference on System
Sciences, poster session, pages 1–10, Waikoloa, Hawaii. 2007.
61. Santini 2007: Santini, M. Automatic identification of genre in Web pages. Ph.D. thesis,
University of Brighton. 2007.
62. Schmid 1994: Schmid, H. Probabilistic part-of-speech tagging using decision trees. In
International Conference on New Methods in Language Processing, Manchester.
63. Schütze 1995: Schütze, H. Distributional part-of-speech tagging. In Proceedings of the
7th conference on European chapter of the association for Computational Linguistics
(EACL-95) (pp. 141–148), San Francisco, CA, USA: Morgan Kaufmann Publishers Inc.
1995.
64. Segalovich 2003: Segalovich, I. A fast morphological algorithm with unknown word
guessing induced by a dictionary for a web search engine. In Proc. of MLMTA-2003, Las
Vegas.
65. Sharoff 2005: Sharoff S. Methods and tools for development of the Russian Reference
Corpus. In Archer, D., Wilson, A., and Rayson, P., editors, Corpus Linguistics Around
the World, pages 167–180. 2005.
66. Sharoff 2006: Sharoff S. Creating general-purpose corpora using automated search
engine queries. In M. Baroni and S. Bernardini, editors, Wacky! Working papers on the
Web as Corpus, pages 63–98, Bologna. Gedit. 2006
67. Sharoff 2006: Sharoff, S. Creating general-purpose corpora using automated search
engine queries. In: Baroni and Bernardini (2006), pp. 63-98. 2006
68. Sharoff 2006: Sharoff, S. Open-source corpora: using the net to fish for linguistic data.
International Journal of Corpus Linguistics, 11(4):435–462. 2006.
69. Sharoff 2007: Sharoff S. Classifying web corpora into domain and genre using automatic
feature identification. In Proceedings of Web as Corpus Workshop. Louvain-la-Neuve.
2007.
70. Sharoff 2007: Sharoff, S. Classifying web corpora into domain and genre using automatic
feature identification. In Proc. of Web as Corpus Workshop, Louvain-la-Neuve. 2007.
71. Sharoff 2010: Sharoff S. In the Garden and in the Jungle Comparing Genres in the BNC
and Internet. 2010.
72. Sharoff, Kopotev, Erjavec, Feldman, Divjak 2008: Sharoff, S., Kopotev, M., Erjavec, T.,
Feldman, A., and Divjak, D. Designing and evaluating a Russian tagset. In Proceedings
168
of the Sixth Language Resources and Evaluation Conference, LREC 2008, Marrakech.
2008.
73. Sharoff, S. (2005). Methods and tools for development of the Russian Reference Corpus.
In Archer, D., Wilson, A., and Rayson, P., editors, Corpus Linguistics Around the World,
pages 167–180. Rodopi, Amsterdam.
74. Thelwall 2005: Thelwall M. Creating and using web corpora. International Journal of
Corpus Linguistics, 10(4):517–541. 2005.
75. Xiao, Rayson, McEnery 2009: Xiao, R., Rayson, P., and McEnery A frequency
dictionary of Mandarin Chinese: core vocabulary for learners. Routledge. 2009
76. Yimam, Gurevych, Eckart, Biemann 2013: Yimam, S.M., Gurevych, I., Eckart de
Castilho, R., and Biemann C. WebAnno: A Flexible, Web-based and Visually Supported
System for Distributed Annotations. In Proceedings of ACL-2013, demo session, Sofia,
Bulgaria.
77. Yimam, Eckart, Gurevych, Biemann 2014: Yimam, S.M., Eckart de Castilho, R.,
Gurevych, I., Biemann C. Automatic Annotation Suggestions and Custom Annotation
Layers in WebAnno In: Proceedings of ACL-2014, demo session, Baltimore, MD, USA.
2014.
169
gamoyenebuli vebgverdebi:
1. http://www.oxfordlearnersdictionaries.com/definition/english/
2. http://global.longmandictionaries.com/
3. http://www.collins.co.uk/category/English+Language+Teaching/COBUILD+Reference
4. http://dictionary.cambridge.org/dictionary/british/
5. http://www.macmillandictionary.com/
6. http://clu.uni.no/icame/brown/bcm.html
7. http://www.helsinki.fi/varieng/CoRD/corpora/HelsinkiCorpus/
8. http://clu.uni.no/icame/manuals/WELLMAN/INDEX.HTM
9. http://clu.uni.no/icame/manuals/LONDLUND/INDEX.HTM
10. http://www.coventry.ac.uk/bawe
11. http://linguistica.sns.it/CoLFIS/Home.htm
12. http://armazi.uni-frankfurt.de/framee.htm
13. http://clarino.uib.no/gekko/corpus-list
14. http://armazi.uni-frankfurt.de/gnc/gnc.htm
15. http://www.catedratelefonica.upf.es/cucweb
16. https://www.sketchengine.co.uk/documentation/wiki/Corpora/UKWaC
17. http://maltparser.org/
18. http://corpus.leeds.ac.uk/internet.html
19. http://nl.ijs.si/ME/V4/msd/html/index.html
20. http://www.collins.co.uk/category/English+Language+Teaching/COBUILD+Reference/
21. http://webdante.com/
22. https://skell.sketchengine.co.uk/run.cgi/skell.