Re#2 ����������������� NEW.indd 1 11/28/13 12:26:00 PM

วธสรางบญบารม สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ISBN 978-616-348-362-1 พมพครงท ๑ พฤศจกายน ๒๕๕๖ จำนวน ๕๐,๐๐๐ เลม ทปรกษา สมเดจพระวนรต พระเทพปรยตวมล กองบรรณาธการ พระศากยวงศวสทธ รศ.สเชาวน พลอยชม บรรณาธการสรางสรรคและวาดภาพ ธรโพธภกข (อาจารยธระพนธ ลอไพบลย) ผจดพมพ รฐบาลในพระบาทสมเดจพระปรมนทรมหาภมพลอดลยเดช พมพโดยเสดจพระราชกศลในการพระศพ สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก พมพท

Re#2 ����������������� NEW.indd 2-3 11/28/13 12:26:00 PM

พระประวต สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช

สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร เจรญ คชวตร)

วนท ๒๑ เมษายน พ.ศ. ๒๕๓๒ พระบาทสมเดจพระเจาอยหว ทรงพระกรณาโปรดเกลาฯ ใหสถาปนา สมเดจ พระญาณสงวร วดบวรนเวศวหาร เปน สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก นบเปนสมเดจ พระสงฆราชพระองคท ๑๙ แหงกรงรตนโกสนทร ลถงป พ.ศ. ๒๕๕๖ นบเปนสมเดจพระสงฆราช ททรงดำรงตำแหนงยาวนานกวาสมเดจพระสงฆราชพระองคใด ๆ ในอดตทผานมา คอ ๒๔ ป

วนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เปนวนคลายวนประสตของเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร) ทรงเจรญพระชนมาย ๑๐๐ พรรษาบรบรณ นบเปนสมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก ทเจรญพระชนมายยงยนนานกวา สมเดจพระสงฆราชพระองคใดๆ ในอดตทผานมา ทงทรงดำรงตำแหนงตางๆ ทางคณะสงฆยาวนานกวาพระองคอนๆ คอ ทรงดำรงตำแหนงเจาคณะใหญคณะธรรมยต ๒๕ ป ทรงดำรงตำแหนงเจาอาวาส วดบวรนเวศวหาร ๕๒ ป นบเปนบญบารมในทางปรหตปฏบต

Re#2 ����������������� NEW.indd 4-5 11/28/13 12:26:00 PM

ของเจาพระคณสมเดจพระสงฆราช ซงยากทจะมเปนสาธารณะแกบคคลทวไป

สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก (สวฑฒนมหาเถร) มพระนามเดมวา เจรญ นามสกล คชวตร ทรงมพระชาตภม ณ จงหวดกาญจนบร เมอวนท ๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๔๕๖ ทรงบรรพชาเปนสามเณรเมอพระชนมาย ๑๔ พรรษา ณ วดเทวสงฆาราม กาญจนบร แลวเขามาอยศกษาพระปรยตธรรม ณ วดบวรนเวศวหาร จน พระชนมายครบอปสมบท และทรงอปสมบท ณ วดบวรนเวศวหารเมอวนท ๑๕ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๔๗๖ โดยสมเดจ พระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ ทรงเปนพระอปชฌาย ไดประทบอยศกษา ณ วดบวรนเวศวหาร ตลอดมาจนกระทงสอบไดเปนเปรยญธรรม ๙ ประโยค เมอพ.ศ. ๒๔๘๔

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงดำรงสมณศกด มาโดยลำดบดงน ทรงเปนพระราชาคณะชนสามญ พระราชาคณะชนราช และพระราชาคณะชนเทพ ในราชทนนามท พระโศภน คณาภรณ ทรงเปนพระราชาคณะ ชนธรรมท พระธรรมวราภรณ ทรงเปนพระราชาคณะชนเจาคณะรองท พระสาสนโสภณ ทรงเปนสมเดจพระราชาคณะท สมเดจพระญาณสงวร และทรงไดรบพระราชทานสถาปนาเปน สมเดจพระสงฆราช ในราชทนนามท สมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนผใครในการศกษา ทรงมพระอธยาศยใฝรใฝเรยนมาตงแตทรงเปนพระเปรยญ โดยเฉพาะในดานภาษา ทรงศกษาภาษาตาง ๆ เชน องกฤษ ฝรงเศส เยอรมน จน และ สนสกฤต จนสามารถใชประโยชนไดเปนอยางด กระทง เจาพระคณสมเดจพระสงฆราชเจา กรมหลวงวชรญาณวงศ พระอปชฌายทรงเหนวา จะเพลนในการศกษามากไป วนหนงทรงเตอนวา ควรทำกรรมฐานเสยบาง เปนเหตใหพระองคทรงเรมทำกรรมฐานมาแตบดนน และทำตลอดมาอยางตอเนอง จงทรงเปนพระมหาเถระททรงภมธรรม ทงดานปรยตและดานปฏบต

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงศกษาหาความรสมยใหมอย เสมอ เปนเหตใหทรงมทศนะกวางขวาง ทนตอเหตการณบานเมอง ซงเปนประโยชนตอการสงสอนและเผยแผพระพทธศาสนาเปนอยางมาก และทรงนพนธหนงสอทางพระพทธศาสนาไดอยางสมสมย เหมาะแกบคคลและสถานการณในยคปจจบน และทรงสงสอนพระพทธศาสนาทงแกชาวไทยและชาวตางประเทศ

ในดานการศกษา ไดทรงมพระดำรทางการศกษาทกวางไกล ทรงมสวนรวมในการกอตงมหาวทยาลยพระพทธศาสนาแหงแรกของไทย คอ มหาวทยาลยมหามกฏราชวทยาลยมาแตตน ทรงรเรมใหมสำนกฝกอบรมพระธรรมทตไปตางประเทศขนเปนครงแรก เพอฝกอบรมพระธรรมทตไทย ทจะไปปฏบตศาสนกจในตางประเทศ

Re#2 ����������������� NEW.indd 6-7 11/28/13 12:26:00 PM

ทรงเปนพระมหาเถระไทยรปแรก ท ไดดำเนนงาน พระธรรมทตในตางประเทศอยางเปนรปธรรม โดยเรมจากทรงเปนประธานกรรมการอำนวยการสำนกฝกอบรมพระธรรมทตไป ตางประเทศ เปนรปแรก เสดจไปเปนประธานสงฆในพธเปดวดไทยแหงแรกในทวปยโรป คอวดพทธปทป ณ กรงลอนดอน สหราชอาณาจกร ทรงนำพระพทธศาสนาเถรวาทไปสทวปออสเตรเลยเปนครงแรก โดยการสรางวดพทธรงษขน ณ นครซดนย ทรงใหกำเนดคณะสงฆเถรวาทขนในประเทศอนโดนเซย ทรงชวยฟนฟพระพทธศาสนาเถรวาทในประเทศเนปาล โดยเสดจไปใหการบรรพชาแก ศากยะกลบตรในประเทศเนปาลเปนครงแรก ทำใหประเพณการบวชฟนตวขนอกครงหนงในเนปาลยคปจจบน ทรงอปถมภการสรางวดแคโรไลนาพทธจกรวนาราม สหรฐอเมรกา ทรงเจรญศาสนไมตรกบองคดาไลลามะ กระทงเปนททรงคนเคยและไดวสาสะกนหลายครงและทรงเปนพระประมขแหงศาสนจกรพระองคแรกทไดรบทลเชญใหเสดจเยอนสาธารณรฐประชาชนจนอยางเปนทางการในประวตศาสตรจน

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนนกวชาการและนกวเคราะหธรรมตามหลกการของพระพทธศาสนา ทเรยกวา ธมมวจยะ เพอแสดงใหเหนวา พทธธรรมนนสามารถประยกตใชกบกจกรรมของชวตไดทกระดบ ตงแตระดบพนฐานไปจนถงระดบสงสด ทรงมผลงานดานพระนพนธทงทเปนภาษาไทยและภาษาองกฤษจำนวนกวา ๑๐๐ เรองประกอบดวยพระนพนธแสดงคำสอน

ทางพระพทธศาสนาทงระดบตน ระดบกลาง และระดบสง รวมถงความเรยงเชงศาสนคดอกจำนวนมาก ซงลวนมคณคาควรแกการศกษา สถาบนการศกษาของชาตหลายแหงตระหนกถงพระปรชาสามารถและคณคาแหงงานพระนพนธ ตลอดถงพระกรณยกจททรงปฏบต จงไดทลถวายปรญญาดษฎบณฑตกตตมศกดเปนการเทดพระเกยรตหลายสาขา

นอกจากพระกรณยกจตามหนาทตำแหนงแลว ยงไดทรงปฏบตหนาทพเศษ อนมความสำคญยงอกหลายวาระ กลาวคอ ทรงเปนพระอภบาลในพระภกษพระบาทสมเดจพระเจาอยหว รชกาลปจจบน เมอครงทรงพระผนวช เมอ พ.ศ. ๒๔๙๙ พรอมทงทรงถวายความรในพระธรรมวนย ตลอดระยะเวลาแหงการทรงพระผนวช ทรงเปนพระราชกรรมวาจาจารย ในสมเดจพระบรมโอรสาธราช เจาฟามหาวชราลงกรณ สยามมกฎราชกมาร เมอครงทรงผนวชเปนพระภกษ เมอพ.ศ. ๒๕๒๑

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ไมเพยงแคสรางศาสนธรรม คอคำสอนมอบไวเปนมรดกธรรมแกพทธศาสนกชน และแกโลกเทานน แตยงไดทรงสรางวตถธรรมอนนำสขประโยชนสประชาชนทวไป มอบไวเปนมรดกของแผนดนอกเปนจำนวนมาก อาท วดญาณสงวราราม ชลบร วดรชดาภเษก กาญจนบร วดวงพไทร เพชรบร วดลานนา ญาณสงวราราม เชยงใหม พระบรมธาตเจดยศรนครนทราสถตมหาสนตคร เชยงราย โรงพยาบาลสมเดจพระปยมหาราชรมณยเขต กาญจนบร

Re#2 ����������������� NEW.indd 8-9 11/28/13 12:26:00 PM

ตกสกลมหาสงฆปรณายก ในโรงพยาบาลและโรงเรยนในถน ธรกนดาร ๑๙ แหง โรงพยาบาลสมเดจพระสงฆราช พระองคท ๑๙ ทามวง กาญจนบร ตกวชรญาณวงศ โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตกวชรญาณสามคคพยาบาร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ ตก ภปร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ โรงเรยนสมเดจพระปยมหาราชรมณยเขต กาญจนบร และวดไทยในตางประเทศอกหลายแหง

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงดำรงตำแหนงหนาทสำคญทางการคณะสงฆในดานตาง ๆ มาเปนลำดบ เปนเหตใหทรงปฏบต พระกรณยกจเปนประโยชนตอพระศาสนา ประเทศชาต และประชาชน เปนเอนกประการ นบไดวาทรงเปนพระมหาเถระททรงเพยบพรอมดวยอตตสมบตและปรหตปฏบต และทรงเปนครฐานยบคคลของชาต ทงในดานพทธจกรและอาณาจกร

เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ทรงเปนทเคารพสกการะตลอดไปถงพทธศาสนกชนในนานาประเทศ ดวยเหตน ทางรฐบาลสาธารณรฐแหงสหภาพเมยนมาร จงไดทลถวายตำแหนง อภธชมหารฐคร อนเปนสมณศกดสงสดแหงคณะสงฆเมยนมาร เมอ พ.ศ. ๒๕๓๔ และทประชมผนำสงสดแหงพทธศาสนาโลก เมอ พ.ศ. ๒๕๕๕ ไดทลถวายตำแหนง “ผนำสงสดแหงพระพทธศาสนาโลก”

ถง พ.ศ. ๒๕๔๓ พระสขภาพของเจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร ถดถอยลง เนองจากทรงเจรญพระชนมายมากขน

ไมอำนวยใหทรงปฏบตพระศาสนกจตาง ๆ ไดโดยสะดวก จงเสดจเขาประทบรกษาพระองค ณ ตกวชรญาณ-สามคคพยาบาร โรงพยาบาลจฬาลงกรณ สภากาชาดไทย เมอวนท ๒๐ กมภาพนธ พ.ศ. ๒๕๔๓ ในชวงแรก ๆ ยงเสดจกลบไปประทบ ณ วดบวรนเวศวหาร เปนระยะ ๆ ครงละ ๓-๔ วน และเสดจไปสดบพระปาตโมกข ณ พระอโบสถวดบวรนเวศวหาร ทกวนธรรมสวนะเดอนเพญและเดอนดบ กระทงพระสขภาพไมอำนวย คณะแพทยผถวายการรกษาพยาบาลจงกราบทลใหงดการเสดจไปสดบพระปาตโมกขดงกลาว ตงแต พ.ศ. ๒๕๕๐ เปนตนมา

ถงวนท ๑๓ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ พระอาการประชวรโดยทวไปทรดลง คณะแพทยจงไดถวายการผาตดพระอนตะ (ลำไส) และพระอนตคณ (ลำไสนอย) หลงการผาตด ทรงมพระอาการทวไปเปนทพอใจของคณะแพทย ถงวนท ๒๑ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เรมมพระอาการความดนพระโลหตลดลง แตมการกระเตองขนเปนระยะ ๆ กระทงถงวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ ความดนพระโลหตลดลงถง ๒๐ และคงตวอยระยะหนง ถงเวลา ๑๙.๓๐ น. ความดนพระโลหตลงถง ๐ ในทนททนใด

คณะแพทยไดออกแถลงการณในเวลาตอมาวา เจาพระคณสมเดจพระญาณสงวร สมเดจพระสงฆราช สกลมหาสงฆปรณายก สนพระชนมดวยการตดเชอในกระแสพระโลหต เมอวนท ๒๔ ตลาคม พ.ศ. ๒๕๕๖ เวลา ๑๙.๓๐ น. สรพระชนมายได ๑๐๐ พรรษากบ ๒๑ วน

Re#2 ����������������� NEW.indd 10-11 11/28/13 12:26:00 PM

สารบÑญ

ความหมาย¢Íงบญและบารม ๑ บญเปนเหตแหงความสข ๒ ทกชวตอาศยบญ ๑๐ วธสรางบญ ๑๒ สรางบญดวยการใหทาน ๑๓ การใหทานทไดบญมาก ๑๖ รจกใหทำใหความโกรธมลาย ๑๙ องคประกอบของทานทสมบรณ ๒๓ สรางบญดวยการรกษาศล ๒๕ สรางบญดวยการภาวนา ๒๙ ผล¢Íงบญ ๓๐ บญกบกศล ๓๕ บญกอสข บาปกอทกข ๓๙ วธการเพ×Íความส¢¢Íงชวต ๔๑ เสบยงเพออนาคต ๔๕ บารมนÓäปส‹ความเปšนพระพทธเจา ๔๘ บารมค×Íคณธรรมผม‹งด ๔๙ บารมสรางäดดวยกรรม ๕๑ ทกคนควรสรางบญบารม ๕๓ ทกคนพÖงป¯บตãนบารมตามควรแก‹°านะ ๕๕

Re#2 ����������������� NEW.indd 12-13 11/28/13 12:26:00 PM

๑

ความหมาย¢Íงบญและบารม คำวา บญ แปลตามศพทวา ชำระ ฟอก ลาง ทาน

แสดงวา แบงเปน ๒ กอน คอ บญทเปนสวนเหต ไดแก ความดตางๆ เรยกวาเปนบญ เพราะเปนเครองชำระ ฟอกลางความชว ๑ บญทเปนสวนผล คอความสข ดงทพระพทธเจาตรสไววา “·‹Ò¹·Ñé§ËÅÒ Í‹ҡÅÑǵ‹ÍºØÞàÅ à¾ÃÒФÓÇ‹ÒºØÞ¹Õé໚¹ª×èͧ͢¤ÇÒÁÊØ¢” ดงน ๑

คำวา บารม มาจากคำบาลวา “ปารม” มคำแปลทนกภาษาศาสตรไดใหไวหลายอยาง จะแสดงแตบางอยาง คอ แปลวา อยางยง มาจากคำวา “ปรมะ” ทภาษาไทยเรามาใชวา บรม และคำวา บรม ทแปลวาอยางยงน กมใชทง ๒ ทาง ดอยางยงกบรม หรอไมดอยางยงกบรม เชนคำวา นพพาน เปน บรมสข คอสขอยางยง สงขารทงหลาย เปนบรมทกข คอทกขอยางยง จงเปนคำกลางๆ ใชไดทง ๒ ทาง ดงน คำวา บารม มาจากคำวา ปรมะ แลวมาเปน ปารม

Re#2 ����������������� NEW.indd 14-1 11/28/13 12:26:01 PM

๒ ๓

ไทยเรยกวา บารม แตมความหมายถงสวนทดเทานน ไมหมายเปนกลางๆ เหมอนอยางคำวา ปรมะ

เพราะฉะนน คำวา ปารม จงมความหมายทแปลวา เลศ อยางยง ประเสรฐ หรอแปลอกอยางหนงวา ถงฝ›ง อนหมายความวา นำใหถงฝ›ง คอจากฝ›งนไปสฝ›งโนน อนความหมายของคำวานำจากฝ›งน คอ โลก ไปสฝ›งโนน คอโลกตระ เหนอโลก พนโลก อนหมายถงนพพาน

บญเปšนเหตแห‹งความส¢

พระพทธศาสนสภาษตบทหนงกลาวไวแปลความวา “¼ÙŒã¤Ã‹»ÃÐ⪹� ¾Ö§ÈÖ¡ÉÒºØÞ¹Ñè¹áÅ ÍѹÁÕ¼ÅàÅÔȵ‹Íä»

«Öè§ÁÕÊآ໚¹¡Óäà ¤×;֧à¨ÃÔÞ·Ò¹ ñ ¤ÇÒÁ»ÃоĵÔʧº ñ àÁµµÒ¨Ôµ ñ ºÑ³±Ôµ¤ÃÑé¹à¨ÃÔÞ¸ÃÃÁ ó »ÃСÒà Íѹ໚¹à˵ØáË‹§¤ÇÒÁÊØ¢àËÅ‹Ò¹ÕéáÅŒÇ Â‹ÍÁࢌҶ֧âÅ¡ÍѹäÁ‹ÁÕ¤ÇÒÁàºÕ´àºÕ¹ ໚¹ÊØ¢”

พระพทธศาสนสภาษตทมมาในปญญสตรน ตรสสอนใหทกทาน ทกบคคล ผใครประโยชน ศกษาบญอนเปนสวนเหตใหเกดผลเลศตอไป มสขเปนกำไร เปนเหตใหเกดความสข คอใหเจรญทาน สมจรยา ความประพฤตสงบ และเมตตาจต รวม ๓ ประการ

คำวา บญ แปลตามศพทหรอพยญชนะวา ชำระ ฟอก ลาง โดยยอหมายถงบญสวนเหต ๑ บญสวนผล ๑

บญส‹วนเหตนน หมายถงศกษา คอ ฟง เรยนใหร และดำรงมน เสพปฏบตเจรญกศลธรรมทงหลาย เชน ปฏบตเจรญธรรม ๓ ประการ ดงทกลาวแลวนน และในพระบาลไวยากรณภาษตอกแหงหนง ไดตรสไวตอนหนงแปลความวา “ดกอนภกษทงหลาย เรานนดำรวา บดน เราเปนผมฤทธอยางมากอยางน มอานภาพอยางน เพราะผลวบากแหงกรรม ๓ ประการ ของเรา คอ ทาน ๑ ทมะ (ฝกอนทรย มจกษเปนตน และขมกเลส มราคะเปนตน) ๑ สญญมะ (สำรวมการและวาจา) ๑”

Re#2 ����������������� NEW.indd 2-3 11/28/13 12:26:01 PM

๔ ๕

‹ÍÁºÑ¹à·Ô§ã¹âÅ¡·Ñé§Êͧ à¢ÒàË繤ÇÒÁºÃÔÊØ·¸ÔìáË‹§¡ÃÃÁ¢Í§µ¹Â‹ÍÁºÑ¹à·Ô§ ‹ÍÁºÑ¹à·Ô§·ÑèÇ”

ในนธกณฑสตร ตรสแสดงผลวบากแหงบญนธโดยพสดารไววา ¹Ô Ô¤×ͺØÞ¹Õé ÍѹºØ¤¤Å½§äÇŒ ÕáÅŒÇ Íѹã¤Ãª¹ÐäÁ‹ä´Œ ÁÕ»¡µÔ仵ÒÁ ÅÐä» Â‹ÍÁ¶×ÍàÍÒºØÞ¹Ô¸Ô¹Ñé¹ä»ã¹·Õè¾Ö§ä»·Ñé§ËÅÒ äÁ‹·ÑèÇä»á¡‹ª¹àËÅ‹ÒÍ×è¹ ºØÞ¹Ô¸Ôâ¨Ã¹Óä»äÁ‹ä´Œ ¹Ô¸Ô¹Ñè¹ãËŒÊÔ觷Õèã¤Ã‹ ¨Ðä´Œ·Ñ駻ǧᡋ෾áÅÐÁ¹ØÉÂ�·Ñé§ËÅÒ ෾áÅÐÁ¹ØÉÂ�·Ñé§ËÅÒ»ÃÒö¹ÒÊÔè§ã´æ ÊÔ觹Ñé¹·Ñé§ËÁ´Íѹ¼ÙŒÁÕºØÞ¹Ô¸Ô‹ÍÁä´Œ´ŒÇºØÞ¹Ô¸Ô¹Ñè¹ ¤ÇÒÁÁÕ¼ÔǾÃó§ÒÁ ¤ÇÒÁÁÕàÊÕ§ä¾àÃÒÐ Êѳ°Ò¹ ·ÃÇ´·Ã§§ÒÁ ¤ÇÒÁÁÕÃÙ»§ÒÁ ‹ÍÁä´Œ´ŒÇºØÞ¹Ô¸Ô¹Ñé¹ ÃѪÊÁºÑµÔáË‹§»ÃÐà·È ¤ÇÒÁ໚¹ãËÞ‹ ¨Ñ¡Ã¾ÃôÔÊØ¢ Íѹ໚¹·ÕèÃÑ¡ áÁŒ ÃѪÊÁºÑµÔáË‹§à·¾ã¹·Ô¾Â�·Ñé§ËÅÒ ‹ÍÁä´Œ´ŒÇºØÞ¹Ô¸Ô¹Ñè¹ ÊÁºÑµÔÍѹ໚¹¢Í§Á¹ØÉÂ� ¤ÇÒÁÂÔ¹´Õã¹à·ÇâÅ¡ áÅйԾ¾Ò¹ÊÁºÑµÔ ‹ÍÁä´Œ´ŒÇºØÞ¹Ô¸Ô¹Ñè¹ ¤ÇÒÁ·Õ趌ÒàÁ×èÍÍÒÈѤÇÒÁ¶Ö§¾ÃŒÍÁ´ŒÇÂÁԵûÃСͺ·ÑèÇâ´ÂẤҠÁÕ¤ÇÒÁªÓ¹ÒÞã¹

อนง ไดตรสบญสวนเหตไวในนธกณฑสตรวา “¹Ô¸Ô (¢ØÁ·ÃѾÂ�¤×ͺØÞ) ໚¹ÊÔè§ÍѹʵÃÕËÃ×ͺØÃØɽ˜§äÇŒ´ÕáÅŒÇ ´ŒÇ·ҹ ñ ÈÕÅ ñ ÊÑÞÞÁÐ ñ áÅзÁÐ ñ”

บญสวนเหตทวไปกไดแกกศลเจตนา ดงทไดตรสไววา “´Ù¡‹Í¹ÀÔ¡ÉØ·Ñé§ËÅÒ ºØÞ¡ÔÃÔÂÒÇѵ¶Ø (·ÕèµÑé§áË‹§¡ÒÃ

·ÓºØÞ) ó àËÅ‹Ò¹Õé ¤×Í ºØÞ¡ÔÃÔÂÒÇѵ¶Ø ÊÓàÃ稴ŒÇ·ҹ ñ ºØÞ¡ÔÃÔÂÒÇѵ¶Ø ÊÓàÃ稴ŒÇÂÈÕÅ ñ ºØÞ¡ÔÃÔÂÒÇѵ¶Ø ÊÓàÃ稴ŒÇÂÀÒÇ¹Ò ñ”

บญส‹วนผลนน หมายถงผลวบากของบญสวนเหตนนเอง ดงทตรสไวในปญญสตรตอนตนวา

“´Ù¡‹Í¹ÀÔ¡ÉØ·Ñé§ËÅÒ à¸Í·Ñé§ËÅÒÂÍ‹Òä´Œ¡ÅÑǵ‹ÍºØÞàÅ ¤ÓÇ‹ÒºØÞ¹Õé໚¹ª×èÍáË‹§¤ÇÒÁÊØ¢ Íѹ¹‹Ò»ÃÒö¹Ò ¹‹Òã¤Ã‹ ¹‹ÒÃÑ¡ ¹‹Ò¾Í㨔

ในธรรมบทตรสแสดงบญสวนผลไววา “¼ÙŒÁÕºØÞÍѹ·ÓáÅŒÇ Â‹ÍÁºÑ¹à·Ô§ã¹âÅ¡¹Õé ÅÐä»áÅŒÇ

Re#2 ����������������� NEW.indd 4-5 11/28/13 12:26:02 PM

๖ ๗

นพพานสมบต สรปเขาอกเปนความสขทนาปรารถนา นาใคร นารก นาพอใจ ตลอดถงบรมสข คอนพพาน อนเกดจากกรรมวสทธ ความบรสทธแหงกรรมของตน ทำใหบรสทธกาย บรสทธวาจา บรสทธใจ โดยเฉพาะทำใหจตบรสทธจากกเลสาสวะไปโดยลำดบจนถงทงหมด

ในรตนตตยปปภาวาภยาจนคาถา พระราชนพนธในรชกาลท ๔ แสดงไววา พระรตนตรย คอพระพทธเจา พระธรรม พระสงฆ บรสทธสงสด ประเสรฐสดในโลก ยอมเปนไปเพอความบรสทธอยางยงแกผเลอมใสแลว ใครปรารถนาความบรสทธแหงตน ปฏบตอยโดยชอบ ความบรสทธจากกเลสทงปวง เปนความดบทกขทงหลาย นพพานเปนบรมสญ คอวางอยางยง (จากกเลสาสวะทงหมด) เปนบรมสข คอสขอยางยง

และไดมอกคาถาหนงแสดงอธบายนพพานวา ความบรสทธจากกเลสทงปวง เปนความดบทกขทงหลาย ความดบนนเปนสนต คอความสงบแหงใจ เรยกวานพพาน

ÇÔªªÒÇÔÁصµÔ ‹ÍÁä´Œ´ŒÇºØÞ¹Ô¸Ô¹Õé »®ÔÊÑÁÀÔ·Ò (»˜ÞÞÒᵡ©Ò¹à©¾ÒÐ) ÇÔâÁ¡¢� (¤ÇÒÁËÅØ´¾Œ¹) áÅÐÊÒÇ¡ºÒÃÁÕ »˜¨à¨¡â¾¸Ô ¾Ø·¸ÀÙÁÔ Â‹ÍÁä´Œ´ŒÇºØÞ¹Ô¸Ô¹Ñè¹ ÊÑÁ»·Ò¹Ñè¹ ¤×ͺØÞÊÑÁ»·Ò (¤ÇÒÁ¶Ö§¾ÃŒÍÁ´ŒÇºØÞ) ÁÕ»ÃÐ⪹� ¼Å·Õ赌ͧ¡ÒÃãËÞ‹Í‹ҧ¹Õé à¾ÃÒÐà˵عÑé¹ ºÑ³±Ôµ·Ñé§ËÅÒ¼ٌ·Ã§»˜ÞÞÒ ¨Ö§ÊÃÃàÊÃÔÞ¤ÇÒÁ໚¹¼ÙŒÁÕºØÞÍѹ·ÓáÅŒÇ

กลาวโดยยอ บญส‹วนเหต ไดแกกศลเจตนา กศลกรรม สจรต กศลธรม บญกรยาวตถทงปวง ไตรสกขา คอ ศล สมาธ ปญญา

บารม คอ พทธบารม ปจเจกโพธบารม สาวกบารม มรรคมองคแปด และทตรสยกขนไวในปญญสตรตอนทเปน ไวยากรณภาษตวา ทาน ๑ ทมะ ๑ สญญมะ ๑ และในนคมคาถาวา ทาน สมจรยา เมตตาจต ซงลวนเปนเครองชำระ ฟอกลางกเลสาสวะทงปวง

ส‹วนบญส‹วนผล กสรปเขาในมนษยสมบต เทวสมบต

Re#2 ����������������� NEW.indd 6-7 11/28/13 12:26:03 PM

๘ ๙

ควรงดเวน เชน งดเวนตามหลกศล ๕ ขอนจงตรงกบสญญมะ ความสำรวมกายวาจาดวยความตงใจทหมายถงศล ขอนจดเขาในÈลมยบญกรยาวตถ

เมตตาจต จตมเมตตา รกใครผกเยอใย ปรารถนาใหเจรญสข มความรสกเปนมตร ดงทเรยกวามมตรจต มตรใจ เมตตามอนเปนไปในอาการใหประโยชนเกอกลเปนลกษณะ มการนำสงทเปนประโยชนเกอกลเปนรส คอ เปนกจหนาทพงทำ มการปลดเปลองโทสะ พยาบาท อาฆาต เปนเครองปรากฏ มการแสดงความพอใจของสตวทงหลายเปนปทฎฐาน ความสงบพยาบาทเปนสมบตของเมตตา ความมเสนหาราคะเปนวบตของเมตตา เมตตาจตนเปนทมะประการหนง เพราะเปนการฝกจตใหเปนเมตตาจต มใหเปนจตพยาบาท เพราะเปนการขมกเลสมโทสะ พยาบาท อาฆาตเปนตน ทงเมตตานเปนเหตใหทำทานใหสมาทานศล หรอสมจรยา หรอสญญมะดวย เมตตาจตขอนจดเขาในภาวนามยบญกรยาวตถ

ในปญญสตร ตรสแสดงบญสวนผลกอนคอ สข พรอมทงสขสมบต แลวตรสบญสวนเหต คอ ทาน ทมะ (ฝกอนทรยมตาเปนตน ขมกเลส) สญญมะ (สำรวมกาย และวาจา) สวนในนคมคาถาของพระสตรน แสดงบญสวนเหต คอ ทาน สมจรยา เมตตาจต แมชอธรรมตางกนบาง สวนใจความกเปนอนเดยวกน

ทา¹ คอการให การบรจาคพสดตางๆ มขาวนำเปนตน เกอกลผรบตามทตองการ ตามทควรให พระสคตตรสสรรเสรญการเลอกให ไดมแบงทานเปน ๒ คอ อามสทา¹ ใหอามสสงของ ธรรมทา¹ ใหธรรม สงสอนหรอสอนแนะนำ การตงโรงเรยนกจดเขาในขอน ทานขอนจดเขาในขอทานมยบญกรยาวตถ

สมจรยา ความประพฤตสงบ ความประพฤตสมควร ความประพฤตสมำเสมอ กไดแกศล ความสำรวมระวงกายวาจา ดวยความตงใจงดเวนกรรมทกอภยเวรตางๆ เปนตนท

Re#2 ����������������� NEW.indd 8-9 11/28/13 12:26:03 PM

๑๐ ๑๑

จนถงเพยงนได ถาทานเหลานลวนกอความชวรายเสยหายให หรอแมไมกอให เพยงแตหยดอยเฉยๆ ไมไดทำความดใหตวเรา ทกๆ คนเกดมาแลว กคงไมอาจมชวตอยได หรอแมดำรงชวตอยได กคงไมไดรบการศกษาใหไดความรเปนอนขาด ทางทใหเกดความเจรญ ฉะนน จงกลาวไดอยางเตมทวา ทกๆ คนเปนหนความดของทาน ซงไดประกอบกอเกอใหแกตนมาโดยลำดบ ความดและความชวทตรงกนขาม จงเปนสงทมอยจรง และความดของคนดทงหลายเปนเครองเกอกลตวเราทกๆ คน ความชวกเปนเครองตดรอนตวเราทกๆ คน เฉพาะตวเราเองนแหละสำคญนก ถาทำด กเปนความด เปนศรมงคลแกตว ถาทำชว กเปนความชวเปนกาล เปนอปมงคลแกตว เมอกลาวใหกวางออกไป โลกตองพงความดของคนดทงหลาย จงเกดความสขความเจรญ สวนความชวของคนชวทงหลาย เปนเครองทำลายโลก

บญส‹วนเหต ๓ ขอน ใหเกดผลเปนบญสวนผลทงปวง คอความสข ตามทตรสไวในนคมคาถาวา มผลเลศตอไป มสขเปนกำไร เปนเหตแหงสข เขาถงโลกอนไมมความเบยดเบยนเปนสข ทงโลกนโลกหนา จงตรสสอนมใหกลวตอบญ เพราะบญเปนชอแหงความสข

ทกชวตÍาÈยบญ

ทกๆ คนทมความสขความเจรญอย ดงเชนทเปนอยเดยวน เพราะไดรบความดจากทานผมความมงดทงหลาย เปนตนวา ไดรบการบำรงเลยงดวยความรกทะนถนอมของมารดาบดาหรอของญาต หรอของผรบอปการะตงแตเกดมาโดยลำดบ ไดรบการสงสอนอบรมศลปวทยาจากครอาจารย ไดรบการปกครองเปนสวนรวมจากประเทศชาต ทานผเกยวของเหลาน ลวนไดประกอบความดใหแกตวเราทกๆ คน ทำใหเราทกๆ คนสามารถดำรงชวตเตบโตขนมา มความสขความเจรญ

Re#2 ����������������� NEW.indd 10-11 11/28/13 12:26:04 PM

๑๒ ๑๓

๓ อยาง คอ โลภะ อยากได ๑ โทสะ คดประทษรายเขา ๑ โมหะ หลงไมรจรง ๑ ชำระลางไดอยางไร จกแสดงตอไปโดยยอ

สรางบญดวยการãหทาน

ทา¹ แปลวา เจตนาเปนเหตใหกได การใหกได สงของทใหกได การใหทานทางพระพทธศาสนา ประสงคใหรจกเลอกให คอเลอกบคคลผรบวาเปนผสมควร เลอกวตถสงของใหเหมาะสม และตงเจตนาใหดวาเพอบชาหรอเพอสงเคราะหอนเคราะห และใหรจกประมาณ ใหเกดความสขทงแกผใหทงผรบ มใชวาเมอใหไปแลว ผใหเองกลบขาดแคลนเปนทกข หรอใหสงทเปนโทษไป ผรบไปใชอาจทำใหเปนทกข เดยวนเมอพดกนวาใหทาน มกเขาใจกนวา คอ ใหแกคนขอทานตางๆ เมอใหแกพระหรอแกทางศาสนาหรอแกวด เรยกวาทำบญ ความจรงกเปนการใหทานทงนน การใหทานมความหมายอยางกวางๆ วาการสละบรจาคสงอะไรแกใครๆ หรอแก

วธสรางบญ ความดดงทกลาวมานน คอ บญ สวนความชวทตรง

กนขาม คอ บาป บญทเปนสวนเหตคอความดนน เกดจากการกระทำ ถาอยเฉยๆ ไมทำกไมเกดเปนบญขน การกระทำบญ เรยกวา บญกรยา จำตองมวตถคอสงเปนทตง หรอเรองของการกระทำซงเรยกวา บญกรยาวตถ แปลวา สงเปนทตงแหงการกระทำบญ หรอเรองแหงการกระทำบญ ทางพระพทธศาสนาทาแสดงไวโดยยอ ๓ อยางคอ

(ñ) ·Ò¹ÁÑ ºØÞÊÓàÃ稴ŒÇ¡ÒúÃÔ¨Ò¤·Ò¹ (ò) ÊÕÅÁÑ ºØÞÊÓàÃ稴ŒÇ¡ÒÃÃÑ¡ÉÒÈÕÅ (ó) ÀÒǹÒÁÑ ºØÞÊÓàÃ稴ŒÇ¡ÒÃà¨ÃÔÞÀÒÇ¹Ò บญคอความดทง ๓ ขอน เรยกวาบญ เพราะเปน

เครองชำระลางความชวตลอดถงรากเหงาของความชว รากเหงาของความชวนน เรยกวา อกศลมล (รากเหงาของอกศล) ม

Re#2 ����������������� NEW.indd 12-13 11/28/13 12:26:04 PM

๑๔ ๑๕

ถวายเปนราชพลและประพฤตตนใหชอบดวยหนาทของพลเมองด มความซอสตยสจรต จงรกภกดในพระมหากษตรยและประเทศชาต พทธศาสนกชนกบรจาคอปถมภพระพทธศาสนา และปฏบตพระพทธศาสนาตามสามารถ เมอทกฝายตางใหแกกนและกนในทางทชอบ จงเกดความสขความเจรญ

การใหทานน ขดกบโลภะความอยากได และมจฉรยะ ความตระหนเหนยวแนน เพราะความโลภเปนเหตรวบรวมเขามา ความตระหนเปนเหตใหหวงแหนไว ถาทกๆ ฝายตางรวบรวมเขามาและหวงแหนไวแตอยางเดยว กจะเกดความขาดแคลนอยางยงแกผทไมสามารถ ซงมอยเปนอนมาก แตการขาดแคลนนนจกหายไป ในเมอทกๆ ฝายตางใหทานแกกนและกนตามฐานะ และการใหทานนนกแสดงวาเปนการชนะใจ คอชนะความโลภ ความตระหน ใหทานออกไปคราวหนง กชำระลางความโลภ ความตระหนในสงทใหนนไดคราวหนง

องคการอะไรๆ ดวยการใหเปลา มใชเปนการซอขายแลกเปลยนหรอใหเชา และมความหมายตลอดถงการใหกำลงกาย กำลงวาจา กำลงใจ กำลงความคด ความร ชวยในทางตางๆ สรปลงแลวกม ๒ อยางคอ อามสทา¹ ใหพสดสงของ อนเปนกำลงทรพยและกำลงภายนอกตางๆ ๑ ธรรมทา¹ ใหธรรม อยางบอกศลปะวทยาใหบอกทางของความดความชงตางๆ ให ๑

ตามความหมายน ทานจงมครอบคลมอยโดยทวๆ ไป มารดาบดาไดใหชวต เลอดเนอ และการอปการะเลยงดบตรธดา มาโดยลำดบ ครอาจารยไดใหศลปวทยาแกศษย พระมหากษตรยพรอมรฐบาลไดใหการปกครองบำบดทกขบำรงสขแกประชาราษฎร พระพทธเจาไดใหพระธรรมแกโลก และในทางตอบสนอง บตรธดากใหแกมารดาบดา ดวยการปฏบตตอบแทนพระคณทานตางๆ ศษยใหแกครอาจารยดวยการตงใจเรยนดประพฤตด และตอบแทนอยางอนๆ ตามโอกาส ประชาราษฎรกใหภาษอากร

Re#2 ����������������� NEW.indd 14-15 11/28/13 12:26:05 PM

๑๖ ๑๗

สองตว ไดทงผอนและจะไดลาภ ยศ สรรเสรญ สข ของตนดวย ถาจะดใจวายงนกทเดยวไดสองตว กใหเปนสองตวคนละอยาง คอตวหนงเปนการชวยบำบดทกขของผอน อกตวหนงเปนการละกเลสในใจตนไปพรอมกน ใหดใจเชนนนบวาใชได เปนการไมผด

การใหอภยทานสำคญกวาใหทานดวยทรพยสงของ อภยทาน นเปนเครองละกเลสกองโทสะโดยตรง เมอมผทำใหไมถกใจแทนทจะโกรธเกลยดกใหอภยเสย นคออภยทาน เมอมเหตมาทำใหโกรธแลวกลบไมโกรธ อภยให เชนนไมใช ผใดจะไดรบผลดของอภยทานกอนเจาตวผใหเอง โกรธเกลยด อะไรเหลานทำใหจตใจเรารอนไมแจมใสเปนทกข เลกโกรธเกลยดเสยไดเปนอภยทาน เปนเหตใหไมเรารอน ใหแจมใส เปนสข ถาผใดไมเคยไดรบรสแหงความสขทเกดจากอภยทานกลองดได เพอใหไดรบรสนนได ลองกนไดในนาทนแหละ เพราะคงจะมทนกขดเคอง โกรธเกลยดใครอยบางในขณะน พจารณาดใจตนวา

การãหทานทäดบญมาก ความดทควรทำมอยเปนอนมาก รวมเปนขอใหญได

๓ อยาง คอทาน ศล ภาวนา ทานคอการให ไมใชความหมายแคบๆ เพยงใหเงนทองขาวของแกภกษสามเณรหรอคนอยากไรขาดแคลนเทานน ทานทสÓคญทสดค×ÍÍภยทาน ทาน ค×ÍการãหÍภย การใหทานไมวาจะเปนขาวของเงนทอง จดมงหมายทแลเหนชดๆ คอเพอชวยเหลอผอน แตจดสำคญทควรเขาใจกคอเพอชำระกเลสจากใจ กเลสตวนนคอโลภะ ผทใหทานโดยมงชำระกเลสนนแหละถก ใหทานโดยมงผลตอบแทนเปนลาภยศ สรรเสรญ ไมถก ขอใหอยาลมความสำคญประการน มสตระลกรไวใหเสมอวา การใหทานแตละครง ไมใชวาเพอชวยทกขผอนอยางเดยว แตตองมงเพอละกเลสกองโลภะดวย อยาคดจะชวยทกขผอนไปพรอมกบทคดวาจะไดรบผลตอบแทน เปนความมลาภ ยศ สรรเสรญ สข จากการใหนนดวย แลวดใจวาการใหทานของตนเปนการยงนกทเดยวได

Re#2 ����������������� NEW.indd 16-17 11/28/13 12:26:05 PM

๑๘ ๑๙

เปนการทำโทษตวเองตางหาก เมอใจตวเองตองรอนเราเพราะความไมอภย จะเรยกวาเปนการทำโทษผอนจะถกไดอยางไร ตองเรยกวาเปนการทำโทษตวเองนนแหละถก ผมปญญาพงใชปญญาเพยงพอใหเหนประจกษแกใจถงคณของอภยทาน และโทษของการไมยอมอภย

รจกãหทÓãหความâกรธมลาย

การใหมคณ ผใหสบายใจกวาผรบ แมคนโลภจะอยากไดนนไดนของคนนนคนนอยเสมอ เวลาไดไปกยนดพอใจ แลวกอยากไดตอไป ความสบายใจของคนโลภหรอผรบยอมไมมอยนาน ประเดëยวเดยวทสบายใจในการได แลวกจะรอนใจตอไปอกเพราะความอยากไดอยางอนตอไปอก ความอยากไดของผรบทไมมเวลาหยดนนเอง ททำใหผรบไมเปนสขเหมอนผให ผใหโดยเฉพาะผทใหดวยความเตมใจ ยนดทจะอนเคราะหสงเคราะห ยอมมความสบายใจทไดทำสงทปรารถนา

เมอรสกเชนนน ใจเปนสขแจมใส หรอใจเปนทกขขนมว เมอพจารณาใหเหนจรง กจะเหนวาใจขนมว มากหรอนอยเทานน นอยกเพยงขนๆ มากกจะถงรอน เมอพจารณาเหนสภาพเชนนนของใจทมความไมชอบใจ หรอความโกรธความเกลยดแลว เพอลองรบรสของความสขจากอภยทาน กใหคดใหอภยผทกำลงถกโกรธถกเกลยดอยในขณะนน ตองคดใหอภยจรงๆ เลกโกรธละ อภยใหจรงๆ ละ ถาอภยไดจรง เลกโกรธเกลยดไดจรง แลวใหยอนพจารณาดใจตนเอง จะรสกถงความเบาสบายแจมใส ผดกบเมอครกอน อยางแนนอน อภยทานนจงมคณยงนกแกจตใจ

อยาคดวาคนนนคนนทำผดมากอน ตองโกรธ ตองไมใหอภย เรองอะไรจะไปใหอภยในเมอรายกบเราถงเพยงนนเพยงน คดเชนนแลวกไมยอมอภยให มหนำซำกลบหาเหตมาทำใหโกรธมากขนกวาเดม การคดเชนนอยาเขาใจวาเปนการลงโทษผทมาวารายกบตนมากจนไมตองการใหอภย ความจรง

Re#2 ����������������� NEW.indd 18-19 11/28/13 12:26:06 PM

๒๐ ๒๑

ธมโม สงโฆ ถอนจากเรองทเปนเหตใหโกรธ ความไมคดถงเรองททำใหโกรธกจะเกดขนในขณะนน แมเพยงชวระยะเวลาหนงกยงด เมอใจสงบเชนนนแลว ใหคดเปรยบเทยบดวา เวลาทกำลงโกรธกบเวลาทหยดโกรธแมเพยงชวครชวยาม มความเยนใจในเวลาไหน เวลาโกรธหรอเวลาหายโกรธ ยอมจะไดคำตอบทถกตองแนนอน และถาไมดอจนเกนไป กคงจะพยายามรกษาความเยนใจไว อาจจะทองพทโธตอไปใหนานเทาทมเวลาจะทำไดกได หรออาจจะพยายามคดวาความโกรธไมเปนคณอยางใดเลย เปนโทษเทานน และความโกรธจะหายไปไมไดถาไมอภยใหผเปนเหตแหงความโกรธเสย

ทวาความโกรธจะหายไปไมไดนน หมายความวาความโกรธทจะตองดบไปแนนอนตามธรรมดาของสงทงหลายทงปวงทเมอมเกดตองมดบ แตการทความโกรธดบไปเองตามหลกธรรมดาจะไมหมดไปจากใจ จกฝงอยเปนความมวหมองของใจ แมจะสงเกตเหนไมไดในขณะทดบ แตเมอถงเวลาเกดขนอก

ผใหนนยงมความสบายใจ ยอมมความสขทไดเปนผให ผไมเคยเปนผใหยอมไมเคยรรสของการเปนผให อนนไมไดหมายเพยงการใหทรพยสนเงนทองสงของเหลานน การใหอภยทานกรวมอยดวย ทงการใหอภยทานยงใหความสขแกจตใจเปนพเศษอกดวย คนโกรธมความรอน คนไมโกรธไมมความรอน นกดเพยงเทานกพอพอจะเขาใจวาอภยทานมคณเพยงไร

อภยทาน คอ การทำใจใหหายโกรธ ผใดทำใหโกรธ ถาใหอภยเสยกหายโกรธ เขาจะรหรอไมร เราผโกรธแลวใหอภยจนหายโกรธนนแหละ เปนผรวาจตใจของเราขณะเมอยงไมไดใหอภยกบเมอใหอภยแลว แตกตางกนมาก รอนเยนผดกนมาก ขนมวแจมใสผดกนมาก

วธทจะทำใหหายโกรธไดผลแนนอนกคอใหทำใจใหสงบเปนขนแรก เมอใจสงบ ซงจะตองอาศยวธใหใจถอนจากเรองททำใหโกรธอยกบเรองอน ผปฎบตธรรมทางพทธศาสนาใชวธทองพทโธ หรอธมโม สงโฆ จนใจสงบ เมอใจอยกบพทโธหรอ

Re#2 ����������������� NEW.indd 20-21 11/28/13 12:26:06 PM

๒๒ ๒๓

ÍงคประกÍบ¢Íงทานทสมบรณ องคสมบตของทานนนตรสไววาม ๓ อยางคอ

เจตนาสมบต ถงพรอมดวยเจตนา หมายความวา มเจตนาดในกาลทง ๓ คอ กอนให กำลงให และใหแลว วตถสมบต ถงพรอมดวยวตถ คอมวตถทสมควรจะให อนจะเปนประโยชนแกผรบ ป®คาหกสมบต ถงพรอมดวยผรบ คอมผรบทสมควร

เจตนาสมบตขอแรก ถาคดดสกหนอยกจะเหนวามความสำคญเปนประการแรก เพราะถาไมมเจตนา การใหกเกดขนไมได หรอมเจตนาจะใหเหมอนกน แตมใชใหในทางเปนบญ ใหในทางเปนสนบนเปนตนกไมเรยกวาเปน เจตนาสมบต เมอมเจตนาทจะสละบรจาค เพอสงเคราะห อนเคราะหบชาแกผทมความสมควร เชนนนจงจะเปนเจตนาสมบต

วตถสมบตกมความสำคญ เพราะจะตองมวตถอนสมควร หมายถง วตถทเปนของตน อนเกดจากการแสวงหาไดมาในทางทชอบ ทงเปนสงทจะเปนประโยชนแกผรบ เชน ถา

จะเพมมากขน คนทอะไรนดอะไรหนอยกโกรธนน เปนผทมความโกรธฝงสะสมอยในใจแลวเปนอนมาก ความโกรธนนเกดขนทหนง แมดบไปแลวกจะไมหายไปไหน แตจะฝงอยในใจ เปนพนแหงความเศราหมองไมบรสทธผองใส แตถาหาเหตผลใหเกดความรสกไมถอโกรธ คอใหอภยเสยไดในทนท ไมปลอยใหดบไปเองตามหลกธรรมดา นนแหละจงจะทำใหความโกรธในเรองนนๆ ไมฝงลงเปนพนใจตอไป แตจะหมดสนไปไดเลย เหมอนสทหยดลงพน ถาใชนำมนเชดเสยใหสะอาดหมดจดทนท กจะไมฝงลงในเนอ แตถาไมเชดใหหมดจด ทงไวแมจะแหงไมตดมอตดเทา แตกจะเปนรอยมลทนตดอยอยางแนนอน แมจะขดขดในภายหลงกยากทจะสะอาดไดจรง สทำความสะอาดเสยทนทวงทไมได อภยทานเปรยบเทยบเหมอนการทำความสะอาดในทนทนนเอง

Re#2 ����������������� NEW.indd 22-23 11/28/13 12:26:07 PM

๒๔ ๒๕

สรางบญดวยการรกÉาÈล Èล แปลวา ปกต หมายถง ปกตกาย ปกตวาจา

ปกตใจ เพราะมใจคดงดเวนจากโทษทางกาย ทางวาจาทควรงดเวน ดงเชนทระบไวในศล ๕ ศลจงสำเรจดวยวรตเจตนา แปลวา เจตนาคดงดเวน คำวา วรต กบคำวา เวรมณ แปลวา งดเวน เหมอนกน วรตโดยทวไปม ๓ คอ

ñ. สมป˜ตตวรต ความเวนจากวตถทจะพงลวงได อนมาถงเฉพาะหนา คอไมไดรบถอศลมากอน แตเมอไดพบสตวมชวตทจะฆาได ไปพบทรพยทจะลกได แตกเวนไดไมฆา ไมลก เปนตน ความคดงดเวนไดอยางนกเปนศลเหมอนกน แตถางดเวนเพราะไมไดโอกาส ไมจดวาเปนศล

ò. สมาทานวรต ความงดเวนดวยอำนาจการถอเปนกจวตร การรบถอศลทเรยกวา สมาทานศล เพราะคำวาสมาทาน แปลวาการรบถอ จะสมาทานดวยตนเองคอตงจตวาจะงดเวนจากโทษขอนนๆ เองกได จะสมาทานดวยรบจากผอน

ผรบขาดแคลนอาหารกใหอาหาร ผรบขาดแคลนยากใหยาเปนตน สมบตขอนจงไดแกผทมทรพยสงของ ถาไรทรพยกไมอาจจะทำทานได

ฉะนน พระพทธเจาจงทรงสอนใหแสวงหาทรพยกอน ดงทมในหลกธรรมวาดวยประโยชนปจจบน และเมอแสวงหาไดทรพยมาแลว ยงทรงสอนใหแบงทรพยออกเปนสวนๆ เชนไดตรสสอนไวในพระสตรหนงวา “¾Ö§áº‹§âÀ¤ÐÍ͡໚¹ ô ʋǹ¤×Í ºÃÔâÀ¤ãªŒÊÍÂʋǹ˹Öè§ »ÃСͺ¡ÒçҹÊͧʋǹ à¡çºänjʋǹ˹Öè§ÊÓËÃѺ¤ÃÒÇÍѹµÃÒ”

สวนปฎคาหกสมบต ขอทายกมความสำคญ เพราะจะตองไดผทสมควรจะรบ มใชวาจะควรใหโดยไมเลอก ไดม สภาษตกลาววา “·Ò¹·ÕèàÅ×Í¡ãËŒ äÁ‹ãª‹ãËŒâ´ÂäÁ‹àÅ×Í¡ ¾ÃÐÊؤµ·Ã§ÊÃÃàÊÃÔÞ” ทานทประกอบดวยองคสมบตทงสามน เปนทานทถกตองในพระพทธศาสนา

Re#2 ����������������� NEW.indd 24-25 11/28/13 12:26:08 PM

๒๖ ๒๗

àบญ¨ธรรม แปลวา ธรรม ๕ ประการ คำวา ธรรม แปลวาทรงไวหรอดำรงรกษาไว ในทนหมายถงสวนทด จงมความหมายวา ทรงคอรกษาไวหรอดำรงรกษาไว ๕ ประการในทนหมายถงธรรมทคกนกบศล ๕ เรยกวา กลยาณธรรม แปลวา ธรรมงาม เปนเครองบำรงจตใจใหงดงาม สรางอธยาศยนสยทด

ศลเปนเหตใหงดเวนไมทำสงทเปนโทษ ถามเพยงศลกมเพยงงดเวนไดจากโทษ แตกยงมไดทำคณความด ตอเมอมธรรมอยดวยจงจะเปนเหตใหทำคณความด ยกตวอยางเชน รกษาศล ไมฆาสตวตดชวต เดนไปพบคนนอนหลบอยในทางรถไฟ มรถไฟแลนมาแตไกล ควรจะปลกบอกเขาได แตไมปลกบอก อยางนศลไมขาดเพราะมไดไปฆาเขา แตขาดธรรมคอเมตตา ตอเมอปลกใหเขารบหลกออกเสยจากรางดวยเมตตา จตจงจะเชอวามธรรม ฉะนน พระพทธเจาจงตรสทงศลทงธรรมคกนไวในทหลายแหงวา “มศลมกลยาณธรรม” ดงน

ซงเปนผมศลเชนจากภกษสามเณรกได ถงแมจะรบจากผอนกมใชจะรบแตปาก ตองตงใจรบจงจะไดศล กอนแตรบศลจากผมศล มธรรมเนยมขอสรณะและศล

ó. สมจเ©ทวรต ความเวนดวยตดขาดมอนไมทำอยางนนเปนปกต ตามภมของคนผปฎบต ทานกลาววาเปนวรตของพระอรยเจา แตเมอจะอธบายใหฟงทวๆ ไป กอาจอธบายไดวา คอเวนจนเปนปกตของตนจรงๆ

สรปเบญศล คอ ๑. เวนจากการฆาสตวมชวต ๒. เวนจากการถอเอาสงของทเจาของไมไดใหดวย

จตคดลก ๓. เวนจากการประพฤตผดในกาม ๔. เวนจากการกลาวเทจ ๕. เวนจากการดมนำเมาคอสราเมรย อนเปนทตง

แหงความประมาท

Re#2 ����������������� NEW.indd 26-27 11/28/13 12:26:08 PM

๒๘ ๒๙

สรางบญดวยการภาวนา คำวา ภาวนา ไมใชหมายถงการทองบนอะไรเบาๆ

ในใจอยางไมรเรอง ดงทเขาใจกนอยโดยมาก ตามศพทแปลวา การทำใหมขน ใหเปนขน จงมความหมายถงการปฎบตใหบงเกดผลไดอยางจรงจง เหมอนอยางเรยนมาแลวทำไมได ไมเรยกวา ภาวนา ตอเมอมาปฏบตหรอทำใหมขน ใหเปนขน จงเรยกวา ภาวนา คำวา ภาวนา จงมความหมายแขงแรง เปนภาคปฏบตโดยตรง ในทนหมายถง การอบรมจตใจใหตงมน จดเปนจตตสกขา หรอสมาธ ๑ อบรมความรความเหน ทถกชอบใหมขน จดเปนปญญาสกขา ๑ รวมความแลว อบรมจตใหบรสทธสะอาด ใหสวางไสวดวยสมาธและปญญา เรยกวาเปนบญ คอความดทสงกวาศลขนมา เพราะเปนเครองชำระลางโมหะ คอความหลงไมรจรงใหหมดไป

๑. เมตตากรณา คกบศลสกขาบทท ๑ ๒. สมมาอาชวะ คกบศลสกขาบทท ๒ ๓. ความสำรวมในกาม คกบศลสกขาบทท ๓ ๔. ความมสจจะ คกบศลสกขาบทท ๔ ๕. ความมสตรอบคอบ คกบศลสกขาบทท ๕ เบญจธรรมนไมตองขออยางขอศล ใหปฎบตอบรม บม

เพาะปลกใหมขนประจำจตใจดวยตนเอง ไดมพทธภาษตตรสไวทแปลความวา “พงประพฤตสจรตธรรม ไมประพฤตทจรตธรรม ผประพฤตธรรมโดยปกตยอมอยเปนสข ทงโลกน ทงในโลกอน”

Èล เปนความดทสงกวาทานขนมาอกชนหนง มความหมายกวางๆ วา ความประพฤตงดเวนจากการเบยดเบยนกนและกนใหเดอดรอน เรยกวาÍภยทาน แปลวาใหอภย คอใหความไมมเวรมกรรมแกใครๆ เรยกวาเปนสข เพราะศลคอความเวนจากความประทษรายเขา เมอรกษาศลไวได กเปนอนชำระใจในชอน

Re#2 ����������������� NEW.indd 28-29 11/28/13 12:26:09 PM

๓๐ ๓๑

สรปความวา ผลของบญคอความดนน คอความสขทเกดจากความบรสทธใจ เพราะการทำบญคอความด โดยตรงมงชำระฟอกลางจตใจใหสะอาดจากโลภะ โทสะ โมหะ ซงเปนอกศลดงกลาวมาแลว น เรยกวา ทÓบญเพ×Íบญ หรอทÓความดเพ×Íความด แตละคนถาลองหดทำบญเพอบญ ดงกลาว จะไดความสขอนเกดจากความบรสทธใจ ซงเปนความสขอยางบรสทธในปจจบนททำนนเอง ทางพระพทธศาสนามงผลดทเปนปจจบนเชนน มใชมงผลแกคนทตายไปแลวคอผลในโลกหนา แตความดทงหลายนน ยอมใหผลยงยน ดงเชนความดทบรรพบรษบรรพสตรของชาตไดบำเพญมาแลวในอดต กยงอำนวยผลแกคนรนเราในปจจบนน ถาคนรนเราในปจจบนนไมชวยกนทำลายความดททานสรางไว ชวยกนสรางความดสบตอไป ไมเอาแต โลภ โกรธ หลง ซงเปนอกศลมลขนหนา กจะไดความสขแตละคน และจะสบความสขตอไปถงอนชนภายหนา ไมตองเสยชอวาเสอมสนด ยงมความดใหคน

ผล¢Íงบญ บญ คอความด อนไดแกทาน ศล และภาวนา ดง

กลาวมานเปนบญส‹วนเหต ใหบงเกดผล คอความสข ซงทานจดเปนบญอกเหมอนกน เรยกวาบญส‹วนผล ซงเกดจากความบรสทธใจ จตใจทกลมรมอยดวยอกศลมลคอ โลภะ โทสะ โมหะ เปนจตใจบาป เมอจตใจเปนบาปเสยแลว กเปนเหตใหทำบาปตางๆ สวนจตใจทชำระ โลภะ โทสะ โมหะ ออกเสยได หรอจะพดวาเปนจตใจทประกอบดวยอโลภะ ไมอยากได อโทสะ ไมคดประทษรายเขา อโมหะ ไมหลง กไดเปนจตใจบญ เมอมจตใจเปนบญ กเปนเหตใหทำบญตางๆ อโลภะ อโทสะ อโมหะทง ๓ น ทานเรยกวา กศลมล แปลวารากเหงาของกศล ตรงกนขามกบอกศลมล โดยความคอจตใจบาปและจตใจบญนนเอง กÈล แปลวากจของคนฉลาด หมายถงความด เชน เดยวกบบญ ÍกÈล แปลวา กจของคนไมฉลาด หมายถงความชวเชนเดยวกบบาป

Re#2 ����������������� NEW.indd 30-31 11/28/13 12:26:09 PM

๓๒ ๓๓

ทยกมาเปนตวอยางนเพยงสวนนอย ยงมการทำบญ ทำกศล ทำความดอกหลายอยางทผทำควรทำใจใหถกตอง ทำใจเสยใหถกแลวผลทเกดขนจะดเอง จะปราศจากโทษเอง เพราะผลดผลรายนนไมไดเกดจากใจมงมาดปรารถนา ผลเกดแตเหตเทานน เหตสมควรแลวผลตองเกดแน การไปมงผลแมทำเหตสมควรแกผลทมงนน กไมถกตองแทจรง

การอจฉารษยา นอยเนอตำใจ ทะเยอทะยาน รวมทงความโลภ โกรธ หลงทงหลาย เกดไดจากการทำใจไมถก เมอทำบญทำกศลทำคณงามความด อธบายเชนนอยาคดผดหนกยงขนไปวา ถาเชนนนกอยาทำกศลเสยเลยดกวา การทำบญทำกศลทำคณงามความดเปนสงดแน ดแท ควรทำกนทกคน แตเมอทำแลวทงทกควรพยายามทกอยางทจะใหไดผลบรสทธปราศจากมลทนเครองเศราหมอง

ขอใหทกคนลองดแตบดน แลวสงเกตดจตใจตนใหเหนผลชดแจง วาเมอทำบญทำกศลทำคณงามความดดวยการ

รนตอไประลกและนบถอ ผททำบญทำกศลทำคณงามความดเพราะรวาเปนสง

ควรทำนนถกตอง จกไมเกดผลไมดอยางใด แตผททำบญทำกศลทำคณงามความดเพราะรวาจะไดรบผลตอบแทนทดตางๆ เชนนไมถกตองสมบรณ เพราะมทางจะเกดโทษได ไหนๆ จะทำบญทำกศลทำดกนทงท กควรจะเขาใจและควรจะทำใจใหถกตอง เพอจกไดเสวยผลแหงการทำนนเตมบรบรณเปนอานสงส

ถาจะปลอยนกปลอยปลาสกทกขอใหทำใจใหไดวา เพอใหชวตแกสตว ไมใชเพอวาใหตวเองหายเจบหายไข มอายมนขวญยน ถาจะใหเงนใหทองคนยากจนเมอใด กขอใหทำใจใหไดวาเพอชวยบรรเทาความลำบากอยากไรของเพอนมนษยดวยกน ไมใชวาเพอไมใหตนเองขาดแคลน หรอถาเกดขาดแคลนขนเมอใดขอใหมผมาชวย ถาจะสวดมนตภาวนากขอใหทำใจใหไดวา เพอใหใจเกดสมาธ หรอใหใจนอมนกคณพระรตนตรย ไมใชเพอใหเกดผลอยางอน

Re#2 ����������������� NEW.indd 32-33 11/28/13 12:26:10 PM

๓๔ ๓๕

เหนวาการปรารถนาความพนทกขสนเชงนเปนโลภะ โลภนน หมายถงปรารถนาตองการในสงทจะพาใหเกดกเลส เชนยดอย หลงอย ปรารถตองการความบรสทธหลดพน หาไดเปนโลภะไม

บญกบกÈล

มคำอยสองคำทพดถงกนอยเนองๆ โดยเฉพาะผนบถอพระพทธศาสนาจะพดคำทงสองนกนเปนประจำแทบทกคน คำทงสองน กคอคำวา “บญ” กบคำวา “กศล”และปกตกพดกพดกนไปวาบญกศล เชนทำบญทำกศล แตกคงจะมไมนอย ทไมเขาใจคำวาบญและกศลนถกตองเพยงพอ ขออธบายใหฟงพอสงเขป เพอความเขาใจทถกตอง

ทำบญเปนเรองของกาย เชนการใหทาน เปนเรองของวตถทหยกยกใหกนได แตทำกศลเปนเรองของใจ เปนการอบรมใจใหงดงานผองใสหางไกลจากกเลสโดยควร บญกศลเปนของคกนไมควรแยกออกจากกน คอไมควรเลอกทำแตบญ

ทำใหถกตองดงกลาว จะสบายใจกวาหรอไม จกไดรบผลดยงขน หรอวานอยลง ขอใหทกคนตงใจไวใหด ทำใจใหถกทกครงทจะทำบญทำกศลทำคณงามความด ซงทกคนมโอกาสทดลองดวยกนทงนน ออกจากบานไปพบขอทานสกคน หยบเงนออกสงให ทำใจใหถกวาเพอชวยใหเขาขาดแคลนนอยลง ทำใจใหเกดความรสกเชนนนใหไดจรงๆ พยายามทำใหไดทกครง ไมวาจะใหอะไรใครกตาม แลวจะพบความรสกใหมในใจ เปนความรสกทมคาเกนกวาคาของการบรจาคเปนอนมาก ผทยงบรจาคทำบญทำกศลมากเพยงไร ยงจำเปนตองทำใจใหถกมากเพยงนน ไมเชนนนแลว บญกศลททำโดยตงใจไวไมถกจะพาไปใหตองเปนทกขในภพถมตอไป เพราะจะพาใหเกดนนเอง บรจาคแลวกวางเสย อยาไปยดมนเอาไว วาไดทำนนบรจาคนมากมายจะมวมานในเมองฟาใหญโตมโหฬารยงขนทกท อยาทำไปโดยยดมนไปเปนอนขาด จะไดพนทกขสนเชงในวนหนง ความพนทกขสนเชงนเปนทพงปรารถนาอยางยง และกอยา

Re#2 ����������������� NEW.indd 34-35 11/28/13 12:26:10 PM

๓๖ ๓๗

เปนเรองของกศลกได เปนเรองของบญกได ถาผใดมโทษตอตน เชน การทำใหตนโกรธแคนขดเคอง แมวาจะอภยโทษใหอยางเสยไมได นนกเรยกวาเปนบญได แตไมเรยกวาเปนกศล แตถาใจมเหตผลมเมตตา แลวอภยโทษให เปนการอภยโทษดวยความเตมใจดวยใจทประกอบดวยเหตผลอนใครควรแลว นนเปนกศล เปนการทำกศล ทงๆ ทเปนการอภยโทษหรอเปนการอภยทานดวยกน แตกแยกจากกนไดในเรองเปนบญหรอเปนกศล จงเหนไดชดเจนวาเรองของกศล ถาใจสวางขน มปญญาขน นนเปนกศล ถาใจไมเกดผลเปนความใส ความสวาง ความมปญญาอยางใดเลย นนกเปนเรองของบญเทานน

ทประณตยงกวานนกคอ แมวาจะไมสามารถใหอภยทานทเปนบญได แตถาใจไมถอโทษเพราะสวางแลวดวยปญญา ดวยเหตผล ดวยเมตตา นนกเปนอภยทาน นนกคอกศล

บญกบกศล สงใดทไหน มความสำคญกวากน ยกขอนมาพจารณากนาจะเหนไดวา กศลสำคญกวา กศลเปรยบเทยบ

หรอไมควรเลอกทำแตกศล ควรตองทำทงบญและกศลควบคกนไป จงจะสมบรณ เหมอนกนขาวแลวกตองกนนำ ไมเชนนนจะไมรสกวาเพยงพอแลว กนแตขาวไมกนนำไมเรยกวาบรโภคอาหารอมเรยบรอย ตองกนทงสองอยางเรยบรอย จงเรยกวาบรโภคอาหารมอนนเสรจเรยบรอย ทำบญจงตองทำกศลดวย

ทำบญจงตองทำกศลดวยกคอ เมอใหทานทงหลาย รวมทงการถวายอาหารพระ ใหอาหารเปนทานแกผตองการ หรอใหเงนทองแกผขาดแคลนเหลานเปนตน เมอใหทานดงกลาวแลวควรตองทำกศลดวย คออบรมใจใหมกศลกคออบรมใจใหฉลาด ใหมปญญาสามารถพาตนใหพนทกขความเดอดรอนทางใจใหได การอบรมใจใหฉลาดนแหละ คอการทำกศล

อยางไรกตาม บางทบญและกศลกเกยวพนกนอยอยางแยกกนไมออก เชนการทำทาน บางครงกเปนเรองของบญ แตบางครงกเปนเรองของกศล เชนอภยทาน อภยทานน

Re#2 ����������������� NEW.indd 36-37 11/28/13 12:26:11 PM

๓๘ ๓๙

บญก‹Íส¢ บาปก‹Íทก¢ ใครเคยเหนหนาตาของความดและความชวบางวาเปน

เดกหรอผใหญ หญงหรอชาย มบานเรอนภมลำเนาอยทไหน อนความดความชวนนไมมตวตน แตมคนทำดหรอทำชว และมผลของการทำ เหมอนอยางความรอนความหนาวไมมตวตน ความหวกระหาย ความอมหนำสำราญ ไมมตวตน แตมคนทรอนหรอหนาว มคนทหวกระหาย หรออมหนำสำราญ คนทรอนเพราะมความรอน คนทหนาวเพราะมความหนาว ฉนใด คนดจะเปนเดกชายชว เดกหญงด นายด นางดกตาม เพราะมความด คนชว จะเปนเดกชายชว เดกหญงชว นายชว นางชวกตาม เพราะมความชว ฉนนน ฉะนน ผตองการจะเหนหนาตาของความด จะดหนาตาของคนดแทนกได ตองการจะเหนหนาตาของความชวจะดหนาตาของคนชวแทนกได

คนดเพราะมความดนน คอคนททำดตางๆ ทงแกตนและสวนรวม สวนคนชวเพราะมความชวนน คอคนททำความ

เหมอนขาว บญเปรยบเหมอนนำ อมขาวแลวไมอมไมไดกนนำ แมจะรสกไมอมสมบรณ แตกยงดกวาไมไดกนขาวเลย กนแตนำเทานน อมแบบกนแตขาวกบอมแบบกนแตนำ แตกตางกนอยางไร เขาใจความนแลวกจะเขาใจไดดวยวา ทำแตกศลกบทำแตบญแตกตางกนอยางไร ดงนนแมเมอเปนไปไดแลว ทกคนจงควรทำทงบญและกศลไปพรอมกน แตถาจะตองเลอกระหวาง ทำบญกบทำกศล คอไมทำทงสองอยางไดพรอมกน กตองเลอกทำกศล กศลเปนสงททำไดเสมอ เพราะเปนเรองเฉพาะตวของทกคน ไมเกยวกบผอน อปสรรคอนไมอาจหามการทำกศลของใครไดเลยโดยเดดขาด ตวเองเทานนทจะทำใหตวเองไมไดทำกศล ฉะนนจงควรพจารณาในเรองนใหรอบคอบ และอยาปลอยใหตวเองเปนอปสรรคกดขวางตนเองไมใหทำกศล คอการอบรมใจใหสวางสะอาด ฉลาด พรอมดวยสต ปญญา เมตตา กรณา เปนตน

Re#2 ����������������� NEW.indd 38-39 11/28/13 12:26:12 PM

๔๐ ๔๑

รงเกยจตนเองเปนอยางมาก เพราะรสกสำนกขนมากได สรปความวา การกระทำทกอยางทนานยมชมชอบ กอใหเกดสขประโยชนแกตนเองแกผอน คอความด การกระทำทกยางทนาตำหนตเตยนกอใหเกดทกขโทษแกตนเองแกผอน คอความชว

วธการเพ×Íความส¢¢Íงชวต

พระพทธศาสนสภาษตบทหนงกลาวไวแปลความวา “ÅÐà˵طء¢�ä´Œ ໚¹Êآ㹷Õè·Ñ駻ǧ” ความหมายโดยตรงและโดยงายของพทธภาษตนกคอ ไมทำเหตทจะนำใหเกดความทกข กจะไมมทกข กจะเปนสข ไมวาจะอยแหงหนตำบลใดกจะไมมทกข กจะเปนสข ทจรงแลวกไมมอะไรทจะทำใหเกดปญหาขดแยงได เปนสจจะทเหนไดถนดชดเจนแลว ไมทำเรองใหเกดความทกข กไมมทกข กมแตความสข เหมอนไมใหทองวางกไมหว ไมชบผาขาวลงในนำสดำ ผากไมดำ การไมปลอยใหทองวาง คอการละเหตทจะทำใหทองเปนทกขคอหว การไมชบผา

ชวตางๆ ทงเกยวกบตนเองและสวนรวม ยกตวอยาง ตวของเราเองทกๆ คน เมอชวยทำการในบานในโรงเรยนหรอการทเปนประโยชนทวไปตางๆ กเปนทสรรเสรญยกยอง เพราะการทำนนกอใหเกดสขประโยชน นคอความดทมอยในตวเราเอง ซงเปนคนดขนเพราะทำด เมออยากจะดหนาตาของความด กจงสองกระจกดหนาของตวเราเอง จะรสกถงความภาคภมใจทแฝงอยในใบหนาในสายตา อนสองเขาไปถงจตใจทด อาจมความอมใจในความดของตนเปนอยางมากกได แตถาตวเราเอง ทกๆ คนทำไมดตางๆ ในบานบาง ในโรงเรยนบาง ในทตางๆบาง ทำใหเกดความทกขรอนเสยหายแกใครๆ กเปนทตฉนนนทา เพราะการทำนนกอใหเกดโทษ นคอความชวทมอยทตวเราเองซงเปนคนชวขนเพราะทำชว เมออยากจะดหนาตาความชว กจงสองกระจกดหนาของตวเราเอง จะรสกถงความอปยศอดส ความปดบงซอนเรนทแฝงอยในใบหนา ในสายตาทสองเขาไปถงจตใจทไมด อาจมความสรอยเศรา ตำหนตนเอง

Re#2 ����������������� NEW.indd 40-41 11/28/13 12:26:12 PM

๔๒ ๔๓

ไมม และกมผลมาถงปจจบนไดดวย ไมใชวาไมได และผลกตรงตามเหตเสมอดวย เปนจรงเปนจงดวย ไมมคลาดเคลอน แมเลกนอยเพยงไร

ทกคนอยากเปนสข ยงสามารถเปนสขในททงปวงหรอทกเวลานนเอง ยงจะยนดยงนก จงควรตองเขาใจวา เมออยากเชนนนเปนผล กตองทำเหตใหตรงกบผลเชนนน

เปนสขในททงปวงไมหมายถงเฉพาะเปนสขในชาตนภพน หมายถงเปนสขในชาตหนาภพหนาดวย บางทในชาตนภพน เราจะตองเสวยผลของเหตในชาตอดตภพอดตทตามมาทน สขในททงปวงกคอสขทงภพหนาดวย ชาตนเปนสขกตองระวงอยาใหชาตหนาเปนทกข ตองละเหตทจะใหเปนทกขทงหมด

เหตทกขคอความไมดทกประการ อนความไมดทกประการเกดจากใจ เชนเดยวกบความดทกประการกเกดจากใจ ทานจงวาความทกขเกดจากใจ ความสขกเกดจากใจ หรออก

ขาวลงในนำสดำ คอการละเหตทจะทำใหผาเปนสดำ เหตนมความสำคญยงนก เพราะเปนสงเดยวทจะให

ผล ผลจะดจะรายกอยทเหต ไมไดอยทอะไรอน และผจะไดรบผลกตองเปนผทำเหต ผไมไดทำเหตจะไมไดรบผล การกลาวเชนนวาทจรงแลวมทางใหเกดปญหาโตแยงไดมากมาย ดงทปรากฏอยเสมอไมวางเวน เกดมาไมเคยทำบาปทำกรรม ทำไมถงตองมารบทกขอยางนนอยางน นเปนตวอยางทปรารภ ปรารมภ ครำครวญกนอยมากมาย ซงคดหรอมองแตเพยงผวเผนกนาเชอเชนนน คนบางคนทำดใหเหนอย ไมเคยทำไมดใหเหนเลย แตกไมปรากฏวาไดรบผลดอยางไร ยากจนแสนสาหสกม ทกขรอนดวยเรองรอยแปดกม เหตแหงทกขททานใหละ จงไมใชเหตทปรากฏใหเหนในปจจบนเทานน เหตทเหนๆ อย หรอเปนเหตในภพชาตปจจบน บางครงบางคราวกใหผลใหญยง ไมเสมอกบเหตทแลไมเหนหรอเหตทพนจากภพชาตปจจบน แลวเหตทไมไดละกนในอดตทแลไมเหนรไมถงกมผล ไมใชวา

Re#2 ����������������� NEW.indd 42-43 11/28/13 12:26:13 PM

๔๔ ๔๕

ละความอยากเหลานนใหได ละใหไดทกครงทแลเหน ทรวาเปนความอยาก พยายามดใจตนเองใหเหนดงกลาว พยายามดบสงทเหนเหตทกขดงกลาว ทำไปเรอยๆ จะมสขในททงปวงไดแนนอน

เสบยงเพ×ÍÍนาคต

พระพทธองคทรงสอนไวอยางหนงทเปนคณอยางยงแกผปฏบต คอทรงสอนใหอยกบปจจบน ๑ ไมใหอาลยอดต ๑ ไมใหเพอฝนถงอนาคต ๑ ทง ๓ ประการนไมไดหมายถงโทษแตหมายถงทเปนประโยชนเทานน

ทวาไมใหอาลยถงอดต กมความหมายตรงตว คออะไรทเกดขนแลว ผานไปแลว แมเปนความสข ความชนชอบยนด กอยาไปผกใจอาลยถง อยากใหกลบมาดำรงอยตอไป ซงเปนไปไมได แมไปอาลยอาวรณปรารถนาใหเปนไปใหได กยอมจะตองไดรบความทกขเพราะความไมสมหวง ถาเปนความทกข

อยางหนงกวาความทกขเกดจากความคด ความสขกเกดจากความคด ความคดหรอใจจงเปนความสำคญทสดสำหรบทกคน จะมสขหรอทกขกอยทใจ อยทความคดของใจ ใจคดใหละเหตทกข การพดการทำกรรมทงปวงกจะเปนการละเหตทกข ความทกขยอมไมม ยอมมความสข ยอมเปนสข ละเหตทกขไดเพยงไร ยอมมสขเพยงนน

ความคดใครในสงทนาปรารถนาพอใจ ความอยากมอยากเปน ความอยากไมมไมเปน นเปนความคดทเปนเหตทกข ทำความคดนใหเบาบางเพยงไร ความทกขจะลดนอยลงเพยงนน ความสขจะมมากเพยงนน แมปรารถนาจะละเหตแหงทกข เพอเปนสขในททงปวง ทงในภพนและในภพหนา ตองละความคดดงกลาว ซงสามารถละไดกตอเมอใชสตพจารณาความรสกในใจ ใหเหนความอยากทเกดขนดงกลาว ทงอยากไดสงนาใคร นาปรารถนาพอใจ ทงอยากมอยากเปน อยากไมมไมเปน ดใหเหน เหนอยางร วานนเปนเหตทกข ตองการละเหตทกข ตอง

Re#2 ����������������� NEW.indd 44-45 11/28/13 12:26:14 PM

๔๖ ๔๗

จะไดลาภไดยศอยางนนอยางน เพราะการคาดคะเนลวงหนาเชนนทำใหจตใจฟงซานไมสงบสขในปจจบนดวย และในอนาคตถาไมเปนไปตามคาดคด กจะเสยใจเพราะผดหวง สอยอยางไมคาดคดถงอนาคตอยางมกเลสจะเปนสขสงบกวา อยกบปจจบนไดมากเพยงไร กจะมความสขไดมากเพยงนน แตกไมไดหมายความวา การกระทำอะไรไมตองตระเตรยมเพออนาคต

การเตรยมอนาคตทสำคญมากอยางหนงกคอการเตรยมอนาคตในภพชาตเบองหนา ทกคนจะมชวตอยในชาตนอยางมากกประมาณรอยขวบปเทานน จะทกขจะสขในภพชาตนกจะชวระยะเวลาทไมนานเทาไร โดยเฉพาะผผานพนวยเดกมา ศกษาธรรมอยแลวในขณะน ยอมมเวลาในภพชาตนอกไมนานเลย ไดความมงมศรสข ลาภ ยศ สรรเสรญ ในภพชาตนสกเพยงไรกไมอาจรกษาไวไดนาน แตภพชาตในอนาคตนนนานหนกหนานบปนบชาตไมได จงควรเตรยมภพชาตในอนาคตมาก

ความไมชนชมยนดพอใจ กอยาไปผกใจอาวรณถง แตจงปลอยเสย การนำใจไปผกไวกบเรองราวทเปนทกขเปนความเศราหมอง ยอมทำใหตองเปนทกขเดอดรอนไมสนสด ความทกขรอนควรจะหมดสนไปพรอมกบอดตทลวงไปแลว ผมปญญาพงปฏบตตามทพระพทธองคทรงสอนไว เมอคดถงอดต ใหหยดเสย ใหพยายามลมอดตเสย จะไดพนทกขโทษของอดต อยางไรกตาม ทใหวางอดตเสยนน ไมไดใหหมายความวาใหลมอะไรๆ ทงหมดทเกดแลว ความลมกบความปลอยวางไมเหมอนกน พระพทธองคไมทรงสอนใหลมทกสงทกอยาง แตทรงสอนใหมสตจำทควรจำ คอจำสงทเปนคณประโยชน ทไมเปนกเลส แตทรงสอนใหลมสงทเปนกเลส ทกอใหเกดกเลส โทษทกขทกอยาง ไมมยกเวนวาใหอาลยอดตเรองนเพราะมความสำคญเปนพเศษ อดตเปนทกข เปนกเลส ทกอยางตองลมใหหมด ปลอยใหหมด วางใหหมด

อนาคตกไมใหเพอฝนถง คอไมใหคาดคะเนวา อนาคต

Re#2 ����������������� NEW.indd 46-47 11/28/13 12:26:14 PM

๔๘ ๔๙

Íปบารม ปรมตถบารม ทเรยกวาบารม ในเมอแบงเปน ๓ ชนดงน กหมายถงเปนบารมสามญ อปบารม กหมายถงบารมทมมากยงขน จนถงใกลทจะตรสรเปนพระพทธเจา ปรมตถบารม บารมทเปนปรมตถ คอใหเปนประโยชนอยางยง กหมายถงบารมทสมบรณ นำใหตรสรเปนพระพทธเจา

บารมค×Íคณธรรมผม‹งด

คำวา บารม ทแปลวาอยางยง หรอทมความหมายวาเลศ ประเสรฐ กหมายถงธรรม หรอภมชนของธรรมทเปนความดในจตใจ ซงไดสงสมเพมเตมใหยงขนๆ คอ ใหเปนอยางยง คอใหยงขนอยเสมอ จนถงบรบรณเตมทในทสด อยางยงกคอวา คณธรรมทสงสมอบรมใหเปนอยางยง คอยงขนๆ ดงกลาว และทหมายถงวาเลศ หรอประเสรฐ กโดยทคณธรรมทเปนอยางยงนนเปนของเลศ เปนของประเสรฐ เปนของดทสด และทแปลวาใหถงฝงนน กหมายถงคณธรรม ทนำผปฏบตให

กวา ททานเรยกวาเตรยมเสบยงเดนทางไวสำหรบภพชาต ขางหนา คอเตรยมบญกศลไวใหพรอม ใหเพยงพอแกทางทไกลแสนไกลจนประมาณไมได บญกศลทจะเปนเสบยงเดนทางนนตองประกอบดวย ทาน ศล ภาวนา การทำจตทำใจใหผองแผว บรสทธจาก โลภ โกรธ หลง จำเปนทสด สำคญทสด และกมโอกาสจะทำไดมากทสด เพราะไมตองประกอบดวยอะไรอนเลย ใจมอยกบตวเราเองแลว กเลสกอยกบใจนนเอง ถอดถอนออกเสยใหเสมอทกเวลานาท ทกอรยาบถ ยอมไดรบผลเปนเสบยงทพงปรารถนาของนกเดนทางทสด

บารมนÓäปส‹ความเปšนพระพทธเจา

คำวาบารมน ทานแสดงวาพระโพธสตวไดบำเพญบารมมาโดยลำดบตลอดเวลาชานาน และบารมทพระโพธสตวทรงบำเพญนน เมอบำเพญมากๆ เขา กเปนบารมสงขนๆหรอบรบรณขน เพราะฉะนน จงจดเปน ๓ ชนเรยกวา บารม

Re#2 ����������������� NEW.indd 48-49 11/28/13 12:26:15 PM

๕๐ ๕๑

บารมสรางäดดวยกรรม บารมนกมาจากกรรม คอการงานทบคคลกระทำทาง

กาย ทางวาจา ทางใจ ประกอบดวยเจตนาคอความจงใจ กรรมทบคคลกระทำนน กรรมดกม กรรมชวกม กรรมดกใหผลด กรรมชวกใหผลชว ดงทมพระพทธภาษตตรสสอนไวทแปล ความวา

´Ù¡‹Í¹ÀÔ¡ÉØ·Ñé§ËÅÒ àÃÒ¡Å‹ÒÇਵ¹ÒÇ‹Ò໚¹¡ÃÃÁ à¾ÃÒÐNjҺؤ¤ÅÁÕਵ¹Ò¤×ͤÇÒÁ¨§ã¨áÅŒÇ ¨Ö§¡ÃзӡÃÃÁ ·Ò§¡ÒºŒÒ§ ·Ò§ÇÒ¨ÒºŒÒ§ ·Ò§ã¨ºŒÒ§ ´Ñ§¹Õé

เพราะฉะนน กรรมทบคคลกระทำนเอง ถาเปนกรรมด กเปนบญกรรม กศลกรรม ถาเปนกรรมชว กเปนบาปกรรม อกศลกรรม สจรตกจดเขาในกรรมด ทจรตกจดเขาในกรรมชว กรรมททกคนไดกระทำน ยอมใหผลในปจจบนกม ในภายหนากม ในเวลาทถดไปจากภายหนานนไปกม เหมอนอยางวาใหผล

ออกจากฝ›งน จนพนจากฝ›งนไปถงฝ›งโนน เปนความหมายทางรปธรรม หมายถงฝ›งสองฝ›งทมมหาสมทร มหวงนำลก มทะเลหลวงขนอยกลาง แลวกเปรยบสตวโลกวา เหมอนอยางผทขามจากฝ›งนคอโลก หรอวาความทกข หรอวากเลส ซงนบวาเปนฝ›งน เพราะทชอวาโลกๆ น ตามความหมายในทางธรรมกหมายถงวา ทๆ เปนทกข มกเลส มทกข สตวโลกอยฝ›งนกตองประกอบดวยกเลส ประกอบดวยความทกข จะพนจากฝ›งนไปสฝ›งโนน อนหมายถงโลกตระ พนโลกคอ นพพาน กตองอาศยคณธรรมทไดสงสมอบรมยงขนๆ ทเปนอยางยงนนเหมอนอยางเปนเรอสำหรบโดยสารขามจากฝ›งนไปสฝ›งโนน แลวคณธรรมทเหมอนอยางเรอททำใหขามฟากไดนน กคอบารมทแปลวาใหถงฝ›งโนน ใหถงฝ›ง กหมายถงคณธรรมนนเอง

Re#2 ����������������� NEW.indd 50-51 11/28/13 12:26:15 PM

๕๒ ๕๓

ทกคนควรสรางบญบารม หากวาจะสรปเขาใน มช¬มาป®ปทา มรรคมองค ๘

กสรปเขาได กมรรคมองค ๘ นนเองคอ บารม ทพระพทธเจาไดทรงปฏบตมาจนถงไดตรสร ปฏบตทแรกกเปนบารม ยงขนๆ กเปนอปบารม จนถงยงทสดกเปนปรมตถบารม กไดตรสรเปนพระพทธเจา

มรรคมองค ๘ ทเปนมชฌมาปฏปทาน ไมใชคำวา บารม แตวาผปฏบตผศกษาธรรมกพงตองเขาใจเอาวา บารมนนเองมาเปนมรรคมองค ๘ มรรคมองค ๘ นนกมาจากบารมตางๆ ททรงบำเพญมานนเอง มาประกอบกนเขาเปนมรรคมองค ๘ ฉะนน เมอมาเปนมรรคมองค ๘ แลว ทรงปฏบตในมรรคมองค ๘ นบรบรณ จงไดตรสรเปนพระพทธเจา นเปนอนวา มรรคมองค ๘ นนเองเปนขอสรปของบารมทง ๑๐ นนมาเปนมรรคมองค ๘

ในวนน ใหผลในวนพรงน ใหผลในวนทถดจากวนพรงนไป ใหผลในภพน ใหผลในภพหนา ใหผลในภพทถดไปจากภพหนา กรรมยอมใหผลตางๆ กนดงน แตวาเมอกรรมใหผลแลว กเปนอโหสกรรม คอวากรรมทไดใหผลเสรจไปแลว เพราะฉะนน กรรมซงเปนตวเหต และผลของกรรมซงเปนตวผล จงมเวลาทเสรจสน แตวาเมอทำกรรมดไวบอยๆ กยอมมความคนเคยอยในความด มความดยงตดอย ดงทเรยกวาเปนนสสย เปนอปนสย เปนวาสนา ยงไมหมดไป ความคนเคยในทางด ความดทยงเหลออยตดอย ไมหมดสนไปไดเหมอนอยางกรรมนแหละ เรยกวา บารม เปนความคนเคยในทางด อนมาจากกรรมดทประกอบกระทำและความดทเหลอตดอยเปนความคนเคยในทางดดงกลาวน กเปนสงทสงสมเพมเตมขนไดอยเสมอ คอ ยงๆ ขนไปอยเสมอ เพราะฉะนน บารมจะหมายถงวา เกบด หรอเกบถกไวกได เกบดเกบถกไวในจตใจ ไมหมดสนไป

Re#2 ����������������� NEW.indd 52-53 11/28/13 12:26:16 PM

๕๔ ๕๕

ทกคนพÖงป¯บตãนบารมตามควรแก‹°านะ บารมธรรมน ดงทไดกลาวมาแลววา เปนหลกธรรมท

ทกๆ คนตองปฏบตดวยกนทงนน จงจะอยดวยกนเปนสข และเมอเปนผนบถอพทธศาสนา แมไมตงความปรารถนาจะเปนพระโพธสตว ไมปรารถนาพระโพธญาณ กพงปฏบตตามหลกบารมเหลาน กจะเปนบญบารม เปนบญนธ ขมทรพยคอบญ ซงทกคนปฏบตไดเทาไหรกไดเทานน และชอวาเปนผทปฏบตพระพทธศาสนา เขาถงพระพทธศาสนาดวย เพราะฉะนน เมอวาตามหลกธรรมแลว จงเปนของกลางทวไป ซงทกคนควรปฏบตตามควรแกฐานะของตน

บารมทง ๑๐ ม ๑. ทาน การให การเสยสละ ๒. ศล การรกษา กาย วาจา ใจ ใหเรยบรอย ๓. เนกขมมะ การออกบวช ออกจากกาม ๔. ปญญา ความรอบร เหตผล ๕. วรยะ ความเพยร ๖. ขนต ความอดทนมาก ๗. สจจะ ความจรง ๘. อธษฐาน ตงใจมน ๙. เมตตา รกใคร ๑๐. อเบกขา วางใจเปนกลาง เพราะฉะนน เมอจดตามภมธรรมทปฏบต พงเหนได

ดงน ขอสรปนกเปนไปตามการวจารณธรรม

Re#2 ����������������� NEW.indd 54-55 11/28/13 12:26:16 PM

Re#2 ����������������� NEW.indd 56 11/28/13 12:26:16 PM