Rom 1:1 1 Rom 1:7

ROM1 Ngau Pol, Iesus Kristus malipilipi kana ka ugere.

Nanaranga ka ikilaia be ‘apostel’ upura, be izageaka beNanaranga Pile Uia ne mangata mrangaki kana. 2 Pile Uiangae kanabe toira be Nanaranga moimoi be ipile masatamoata be aine ne Pile Uia ngae mangata ngarangakadi.Be itaguraki be ‘propet’ ne aoa-dialo be irangakadi, be‘Buku’ ne Ratadia-lo geretadi dipura. 3 Pile Uia ngae ngeNanaranga ne Natu rangaka. Makare kateka-o tamoatabokana ipura nge anuatanepoa ara biabia Debiti labunaoipura. 4Bemate-lo be imarangngeonokauauia ipurangaimoimoi be Nanaranga Natu, be Nanaranga kaiboang neono dieno. Maka ma bong makare kateka ngaenao isoakinge ilona-lo giriki tago-tina. Natu ngae nge Tanepoa nedaIesus Kristus. 5 Ngaia-lo ka Nanaranga ilo iuiataki-kamabe malipi bibia ngaedi iang-kama be Pile Uia mangatakirangarangaki. Be nge labu ngaenao ka inepi-kamabe tamoata be aine moarunga ungguma moarunga-logakiladi be Kristus lama daunani be Nanaranga pilengadatagatagadi kana. 6 Bokaibe kam Rom anua-lo kasoakinge tamoata be aine ngaedi zaiza be Nanaranga ikila-kaming be Iesus Kristus tamoata be aine ne kapura.

7 Be nge kam Kristus tamoata be aine ne Rom anua-lokasoaki ka ugere-kaming. Nanaranga irereretaki-kaming-tina, be ipile kam ambe tamoata be aine ne kapura.

Tamada Nanaranga be Tanepoa neda Iesus Kristusiboadu marou ne tadokidoki-ba be ilo-uia ne ngang-kaming.

Pol Rom Tamoata Be Aine Kanabe Iperu

Rom 1:8 2 Rom 1:168 Matamata bokai mra-kaming kana: Iesus Kristus ara-

nao be kam kanabe Nanaranga negu uperui. Bakara,ege-ege kateka-o ambe lama unianga-ming rangaka ipu-rapura kam Iesus Kristus moimoi be lama kaunania-uia. 9 Nanaranga ikaua ngau moimoi ka upilepile. Na-naranga ngae ka ilogu ere-moarunga ane be uraker-akeaki be umalipilipini. Malipi ne ilogu ere-moarungaane be uememaki nge Pile Uia ne Natu rangaka ngemangata tamoata be aine moarunga-lo urangarangakibe ono ngaia-lo ulakulakuakidi. Be nge ngai ka mata-ita negu bokana ngau izamaizama ilogu ianang-kaming10 rabo negu moarunga-lo. Izamaizama uraborabo ngekam kanabe bokai uraborabo: Nanaranga rerengana-lo kodeka masa ngasumoala be zala teke ngapurana bempura be mte-kaming.

11 Ilogu mtekaming-tina kana irere be Oli Spirit maroune alumiang-kaming be ono Kristus tagaiana-lo kamakai-boang. 12 Bokai masa taedumai be ngau lama uniangagungakakai-kaming be kam lama unianga-ming ngau daka-kaia. 13 Taritokagu, ata kana takaia nge bokainatukailo-ming dakauakaua: Bong kokoko-tina urerere makarampura be mduma-kaming be ono lama unianga-mingKristus-lo nge miaka-kaidi kana, Ungguma-la Takadia-loumuzimuzi bokana, ata kababe kana alu dipurapura bezalakagu dionono be tago upurapura.

14 Labu ono mara-ming malipi kana nge bokai: Malipinegu bibia ngaedi nge oti bokana be ono ungguma Grikbe ungguma tago Grik, be tamoata kauakauadi be tamoatatago kauakauadi mdumadi kana. 15 Nge bokai ka iloguimarang-tina be kam Rom anua-lo kasoaki nge Pile Uiamangata mrangaka-kaming kana.

16 Ngau Pile Uia ngae mangata rangaka tago umaia.Maka ma Nanaranga kaiboang ne ono tamoata be aine

Rom 1:17 3 Rom 1:20

moarunga lama diuni be uketadi dapura kana nge Pile Uiangaena-lo ka dieno. Matamata ungguma Iuda rangakadiipura, be alauri nge Ungguma Takadi rangakadi ipura.17Makama Pile Uia ngaena-lo ka kaua ipuramasa baitukabe tamoata be aine moarunga Nanaranga mata-nao dado.Bakara, matamata be imai nge lama uninga-lanao kaiboadu Nanaranga mata-nao goado. Bokaibe kaitukange Nanaranga bokainatuka-la ka imuzimuzi. Toira beNanaranga-la ‘Buku’ ne ipile bokana, “Tamoata naita lamaunianga-nao be Nanaranga mata-nao iado masa moauri-uri ngasoaki.”*

Nanaranga Nama Ratinga18 Kodeka mra-kaming kana bakara ka Nanaranga

mata-nao ado ngapura be ono kamakaua. Nanaranganama ratinga nge ambe lang anua-lo be mangata inangai,be tamoata maka Nanaranga tago dimuamuaki be matane tago ditagatagadi be tamoatamuzingadi goalakadi ngeambe odio ibala. Tamoata muzingadi goalakadi ngaedika mata goalakadi ane be pile moimoibe kalingo onoNanaranga kauataka nge zalaka dionono. 19 Bokaibe ngeiuia-tina Nanaranga ambe nama ratinga odio ngabalakikana. Maka ma Nanaranga ambe nena-la be mangataitikingdi ngai Nanaranga bakarairai kata. Be baitukabe kauataka ngapura kana nge nena-la be mangata ar-odi inangaiaria. 20 Bakara, bong Nanaranga kateka bekana moarunga iemaki be imai nge muzinga irakingaditago itaita nge mangata-tina teadi dipurapura, be kanamoarunga iemaki-lo nge iboadu kaua ngapura Nanarangamoimoi be isoaki. Be nge ono kaua ipura ngai kaiboangne nem-kueno dieneno, be ngai moimoi be Nanaranga* 1:17: Aba 2:4

Rom 1:21 4 Rom 1:28kalingona-tina. Bokaibe tago teke iboadu bokai ngapile,“Ngau Nanaranga tago ukauataki!”

21 Moimoi tamoata dikauataki ngai Nanaranga, atatago muaka nena-tina dianiani ki diperuperui. Tago-la. Ilodi sikitadi moarunga nge ambe dingao-ramo, bepanganadi ubadia-ba dipura be oabubu-ba didokitoba-tobai. 22 Nedia-la dirangakidi di kauakauadi, ata ambedingao! 23 Bokaibe Nanaranga tago matemate nge tagodirakerakeaki. Tago be tago-soasoa! Kai-mapala teaditamoata maka dimatemate bokana, mang bokana, ngadobokana, be oakei be moata bokana nge didokidoki be di-rakerakeaki. 24Bokaibe Nanaranga ilikitakidia-ba bemuzigoalakadi ono rerengadi dimamambuaki nge ditagata-gadi. Bokai dimuzimuzi be ono muzi goalakadi maia odiodieno nge nedia-la odio diememaki. 25Be tago Nanarangamuzinga kalingodi nge lama diuniuniani. Tago. Boli pilelama diunungdi. Be kana maka tamoata-ramo diemakinge dirakerakeaki be dimalipilipidi. Tago Nanarangamaka kana moarunga ngaedi iemaki nge dirakerakeaki.Tago-la! Makama ngai ka rakeaka nem-kueno ieneno ngeania ipurapura! Moimoi.

26 Tamoata be aine bokai dimuzimuzi bokana Na-naranga ilikitakidia-ba be rerengadi ono maia dieno ngedimamambuaki. Bokaibe aine nedi ambe tago Nanarangarerengana-lo bokana moane nedi zaiza dieneno-budu.Tago. Aine ambe nedia-la diapiapi. 27 Bokainatuka-la, moane ambe aine zaiza eno-budu mata dirokakibe ambe direrere-tina moane-ruangadi zaiza dapiapi.Bokaibemoane ambemata goalakadimoane-ruangadi za-iza diememaki-budu. Mata goalakadi ngaedi diememakibokana Nanaranga masa ngatagadiadi be sururu nedingandi.

28 Be kana takaia nge bokai: ambe Nanaranga kau-

Rom 1:29 5 Rom 2:1ataka disege. Moimoi Nanaranga nena-la be mangatamatadi-o inangai ngai bakarairai kata be ono dikaua,ata kauataka disege. Bokaibe ilikitakidi be panganadigoalakingadi nge ditagatagadi. Be kanamaka tago iboadudaememaki kana nge ka diememaki. 29 Ilodia-lo ngemuzi goalakadi be mata goalakadia-tina dikauri. Di-rerere kana moarunga nge nedia-doi, be direrere ta-moata takadi sururu daniandi. Nedia-la dienama-raratakibe diemangazingazi, tamoata takadi diumoatemoatedi,nedia-la maradi dieunung, tamoata takadi dibobolesidibe muzi goalakadi nge dimoangmoang be diememaki.Nedia-la diesumoagurugurutaki, 30 tamoata takadi pilegoalakadi oti diboliboliakidi, Nanaranga disegesegeaki,tamoata takadi diememakidi be namadi dirara, nedia-la diraketukatukadi, be nedia-la aradi dirakerakeaki.Mata goalakadi kokoko-tina ilodi dianiandi be dipupu-raki. Tamadi be tinadi pilengadi tago dilongolongo,31dingao-ramo be kana uia tago dikauakauataki, pile nedimoimoibe diememaki nge tago diememaki be dikalin-golingo, be dara nedi tago ilodi dibukubukutakidi, betamoata takadi tago ilodi ditagatagadi. 32 Moimoi didikaua tamoata muzi goalakadi bokainaina diememakinge bubuna nedi mate. Ata di ditagutaguraki be kanangaedi diememaki-la. Tago dia-la ka diememaki. Ta-moata takadi muzi bokainaina diememaki nge murididituitui be.

2Nanaranga Giriki Lilitinga Nge Diado-tina

1 Nge bokai ka bokai mra-kaming kana: Kam makatamoata be aine takadi muzingadi goalakadi kanakararangakidi nge neming zalaka-ming ono kamaoiaki-kaming kana nge tago teke ieno. Bakara, bong

Rom 2:2 6 Rom 2:7tamoata takadi karangakidi di muzingadi goalakadibe Nanaranga iboadu sururu ngandi nge ambe neming-la ka kasumoalataki-kaming Nanaranga iboadu kamsururu bibia ngang-kaming. Maka ma kam neming-la be muzi goalakadi bokainaina kaememaki! 2 Ngekodeka takaua pile upile ngaedi ono Nanaranga tamoatamuzingadi goalakadi sururu ianiandi nge moimoi bekalingodi. Maka ma Nanaranga tamoata muzingadiitagatagadi noko sururu ianiandi. Tago ramoramo-ba kasururu ianiandi. 3 Bokaibe kam tamoata-ramo kaoa katamoata takadi moatubu odio kanangananga-lako, atamuzi goalakadi ngaedi kaememaki-la, ilo-ming dipileNanaranga masa tago moatubu omingo nganangalako ki?4 Ki ngena masa Nanaranga iuiauiatina-kaming, be tagooaikiki-la be nama irarataki-kaming be tago oaikiki-labe muzinga-ming goalakingadi ikatukatule-kaming kakababe ngaia-soa kasorisorianani be kazagezageaki ki?Ambe masa ilo-ming dikokoko ua? Kam kakaua-tina ngaiiuiauiatina-kaming be irarapung-kaming be ilo-mingkamabuiri be kamatalari kana.

5 Ata nge ambe pangana-ming dipatungaki be ilo-mingdikaiboang be buiradi kasege. Bokaibe ambeneming-la beNanaranga nama ratinga omingo kakakabunalako, be suriNanaranga nama ratinga tago omingo ngalako bokanakamuzimuzi. Moimoi ka ura-kaming! Nanaranga namaratinga omingo ngalako-la be kana! Be bong ngaranaomasa Nanaranga giriki adorakinga adoadodia-tina ngemangata dapura be kamaita. 6 Be bong ngaranao kaNanaranga ngataguraki be tamoata be aine muzingadia-la ngatagadi be zazanga nedi ngandi kana. 7 Ata tamoataalu panganadi dizezeleki-tina be muzi uia diememaki beonoNanaranga aradi atabala ngananga kana, muaka bibiadadoki kana be dipipi, be tago matemate-lo dalako kana

Rom 2:8 7 Rom 2:15be dipipi. Bokaibe Nanaranga masa ngataguraki be nem-kusoaki soaki ipurapura nge ngandi. 8Ata tamoata nedia-la ilodi dianiandi, pilemoimoi be kalingodi disegesegeaki,be mata goalakadia-la tagadi direrere masa Nanaranganama ratinga be ebulonga dadoki. 9 Tamoata be ainemoarunga mata goalakadi ditagatagadi masa moatubu besururu bibia-tina dadoki. Ungguma Iuda masa moatubube sururu bibia ngaedi dadoki-mua, be alauri masa Ung-guma Takadi dadoki. 10 Ata tamoata mata uia dita-gatagadi masa Nanaranga ngataguraki be aradi atabala-tina ngananga, be muaka be ilo-uia ngandi. Matamatamasa ungguma Iuda ngandi, alauri masa Ungguma Takadingandi. 11 Maka ma Nanaranga nge tamoata moarungasuridi tekedia-doi bokana ibabasakidi.

12 Bokainatuka mtonanga be ono kamakaua: MoimoiUngguma Takadi Moses Mata ne tago dienodi, ata bongmuzigoala diemaki nge ara-leuadi dapura-la be kana.Tagona-la be baraunakadi dapura kana! Ata tamoatamaka Moses Mata ne ilodia-lo disoaki be muzigoaladiemaki masa Moses Mata ne ka dataguraki be moatubuodio danangalako, be dara-leuadi kana. 13 Maka mabokai kamakaua: tamoata tago teke iboadu Moses Matane ngalongolongo-ba ngena Nanaranga mata-nao ngado.Tago-la. Tamoata Moses Mata ne ilongolongo be itagata-gadi ka iboadu Nanaranga mata-nao ngado. 14 MoimoiUngguma Takadi Moses Mata ne tago dienodi, ata bongnangatadi-o Moses Mata ne dipile bokana dimuzi ngeambe nedia-la ka mangata dinangadi di mata uia dikau-ataki. Bokaibe nge ono takaua di nge mata goalakadi bemata uia dikauataki, kana-ra Moses Mata ne tago dienodi.15 Tamoata bokainaina-lo nge muzingadiaba-lo iboadugokaua Moses Mata ne dia-lo dieno. Be nedi ilodi sikitadinge mata-ita nedi bokana muridi dituidi be diraradi nge

Rom 2:16 8 Rom 2:24

mata uia ki mata goalakadi. Be nedia-la ilodia-lo ngenedia-la bokai diraradi, “Kanangae uemaki nge tago iuia,”ki “Kanangaeuemaki nge iuia.” 16Kanangaedimasaman-gata dapura bong Nanaranga tamoata moarunga labudizumzumkaki Kristus ara-nao be mangata ngananga kanabe, ngau-la Pile Uia urangarangaki ipile bokana.

Iuda Be Moses Mata ne17 Nge bokai ka kam teke-teke bokai mtegi-kaming

kana. Kaiko masa baituka? Kaiko nem-la bokai kuran-gakiko kaiko Iuda kata; Moses Mata nenao kuduasarebe tamoata takadi matadio kurangarangakiko kaiko-laka Nanaranga tamoata ne; 18 Nanaranga rerenga kukau-ataki, be kana uia goememaki kana nge kukauataki,bakara Moses Mata ne bokai diraiko; 19 nem-la kukau-atakiko kaiko mata-leua singara nedi, be kukaua tamoatamalama tagongana-lo disoaki nge kaiko malama nedi;20 tamoata ngaongaodi zala-lo kulakulakuakidi, be natu-muku kusikengkengdi, bakara nem-la kukauaMosesMatane kutagadi masa Nanaranga gokauatakia-tina be iboaduNanaranga rangaka moimoi be kalingodi nge tamoatatakadi goradi! 21 Nge moimoina-ma! Ata mtegikokana! Kaiko tamoata takadi kusulesuledi, ak nem-la kusu-leniko ki tago? Mangata bokai kusingarangara, “Moakikuianako,” ak kaiko kuianakonako ki tago? 22 Bokaimangmang kunung, “Roti moaki kugamani be aine kimoane takaia kamru kaeno-buduru,” ak kaiko roti ku-gagamang ki tago? Moarupu rakeakadi nge kusegesege-tina, ak moarupu keda nedia-lo kuianakonako ki tago?23 Nem-la ka kurangakiko Moses Mata ne kaiko-lo dieno,ak Moses Mata ne kukotokoto be ono Nanaranga kuaka-maiai ki tago? 24 Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno

Rom 2:25 9 Rom 2:29bokana, “Kaiko-ba muzingam ngaedia-lo be UnggumaTakadi ambe Nanaranga ara ono disamanaga.”*

25 Kodeka kana enumua urangarangaki kaba mrangakikana. Moses Mata ne katagatagadia-uia masa kamakaua-tina uia kusi korototo mata nge kalingo otioti. AtaMoses Mata ne ege teke kagamani nge ambe neming-laka kaemaki-kaming kam ambe tago kusi-ming korotototokaoa. 26 Bokai kamakaua: tamoata kusi tago korotototokata Moses Mata ne itagatagadi nge ambe kauataka ipurangai moimoi tamoata kusi korotototo kata. Kana-ra kusitago korototoka ipura, ata Moses Mata ne itagatagadia-tina uia! 27 Bokaibe tamoata maka kusi tago korotototomasa ngataguraki be tamoata kusi korotototo giriki ononganangalako. Makamamoimoi tamoata kusi korotototonge Moses Mata ne dienoni ka kusi korototoka ipura, ataMoses Mata ne tago itagatagadia-uia. 28 Nge bokai katamoata maka kusina-ba korototoka ipura nge tago Iuda-tina kata. Bokainatuka-la, kusi-korototo mata nge tagokilala eluku-onaona kata, ki kusi-onaona-ba kata. 29Tago-tina. Bokaibe tamoata naita ne ilona-lo be ikautaki ngaiIuda kata, nge ngai moimoi be Iuda-tina tamoata. Bebokainatuka-la, kusi-korototo mata kalingo nge tamoatamaka ilona-lo be Nanaranga Oli Spirit ne kusi ikoroto-tokani, tago Moses Mata ne maka tamoata ka digerenge itagadi ka kusi korototoka ipura. Bokaibe tamoatabokainaina rakeaka nedi nge Nanaranga-lo ka dipura.Tago tamoata-lo ka dipura.

3Nanaranga Kana Irarangaki Nge Moimoi Be Iememaki

* 2:24: Ais 52:5; Ise 36:22

Rom 3:1 10 Rom 3:81 Bokai nge kaiko Iuda kata nge baituka be Ungguma

Takadi kuasadi? Ki kusim korototoka ipura ngena masazazanga gegere bakarairai godoki? 2 Moimoina-tina,kaiko Iuda kata nge kanamoarungaNanaranga-lo godoki-la be kana! Maka ma kana kanabiabia nge bokai: Na-narangapile nemoarungange Iuda ka iandi be tamoata beainemoarunga dandi kana. 3Ak, ngemasa baituka? Makama Iuda alu Nanaranga pilenga tago ditagatagadi! Ngebokai masa Nanaranga ngataguraki be ngasegeakidi kitago? 4 Tago be tago-soasoa! Nanaranga kana moarungairarangaki nge iememaki be dikalingolingo. Tamoata kabolingadi ratadi, ngai tago iboliboli. Debiti-la Nanarangairangaki Nanaranga ‘Buku’ nena-lo bokana,“Bong moarunga kupilepile nge pilengam moarunga

moimoi be kalingodi. Be bong pile omonangadialako dipurapura nge kuasauasa-la kaikomuzingam adoadodi.” (Sam 51:4)

5Ata bokai kamakaua: bongmuzi goalakadi taememakinge Nanaranga muzigoala neda ngaedi irorokakile-kita.Bokai imuzimuzi be ono Nanaranga muzinga adongadimangata inanga be taita ngaimuzinga uia. Ak, bong namaratinga odao ngabala masa tapile nge tago muzi iauia kaiemaki ki? (Pile ngaedi nge kita tamoata ono taegoregorebokana ka upilepile.) 6 Tago be tago-soasoa! Maka maNanaranga giriki lilitinga tago diado nge masa baituka bekateka ngae giriki ne ngaliliti?

7 Ki Iuda teke gotaguraki be bokai goegore, “Ngaubolingagu ka ditaguraki be Nanaranga mata ne adoad-odi iemaki be kababe diuia-tina, be ono Nanarangaara atabala nangaia nge iaka-labati, ak nge bakara kangau ambemuzigoala ememaki-la bokana be ara-leuaiaguipurapura?” 8 Bokai nge bakara ka tago bokai tapile,“Mata goalakadi taememaki-la masa mata uia dapura?”

Rom 3:9 11 Rom 3:18Be moimoina-tina tamoata be aine alu ambe pile-tinangaedi ka didoki be oguo dinangalako be dipile ngaupile bokainaina upilepile. Ata nge diboli-ba! BokaibeNanaranga masa pilengadia-la ngatagadiadi be sururubibia ngandi kana.

Tamoata Tago Teke Nanaranga Mata-nao Iado9 Bokai nge masa baituka tapile? Kita Iuda masa

uia, be Ungguma Takadi tauasadi? Tago be tago-soasoa!Ambe tapile-doi: Kita moarunga Iuda be Ungguma Takadinge surida tekedia-doi, muzigoala-doi eruma ka tasoaki.10Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno bokana,“Tamoata tagona-tina teke iado. Tago be tago-tina!11 Tamoata tagona-tina teke ilo izamani, ki tagona-tina

teke Nanaranga ilelelei.12 Tamoata moarunga ambe Nanaranga dimurinai.

Moarunga ambe digoala. Tago teke kana uiaiememaki. Tago be tago-soasoa! (Sam 14:1-3;53:1-3)

13 Aoa-di nge poda sasanganga dieneno be tamoataditonotonomdi bokana. Meme-dialo nge boligoalakadia-tina dipusikasika. (Sam 5:9) Be uasi-dialo nge pile ono tamoata matenga, moata-lazerengadi bokana dipusikasika. (Sam 140:3)

14 Aoa-dialo nge ngesuaki goalakadia-tina dipusikasika,be direrere kana goalakadia-tina tamoata takadidapurapuradi. (Sam 10:7)

15 Oaikikilana-tina ditagutaguraki be tamoata takadi diu-moatemoatedi.

16 Ege-ege dilakolako nge tamoata takadi kana nedi di-gagamang be soakingadi digoalagoalangaki.

17 Soaki-uia mata tago dikauataki. (Sam 59:7-8)18 Be Nanaranga matakura nge dibebe-tina.” (Sam 36:1)

Rom 3:19 12 Rom 3:2519 Kodeka ono takaua pile moarungaMoses Mata nena-

lo dieno nge tamoata be aine moarunga Moses Mata neeruma disoaki nedi. Bokai masa bong tamoata be ainemoarunga Nanaranga giriki nedi ngaliliti kana nge zalanedi tago teke ieno be ono masa nedia-la muridi datui.20 Bokaibe nge kodeka kakaua tamoata tago teke iboaduMoses Mata ne ngatagatagadi be Nanaranga mata-naongado. Tago-tina. Maka ma Moses Mata nena-lo katamoata moarunga muzigoala dikilalangi be dikauataki.

Lama Uninga-lo Ka Nanaranga Mata-nao Tado21 Ata kaituka ambe Nanaranga baituka be tamoata

iememakidi be mata-nao diadoado nge mangata inangai.Be kana ngae nge tago mata uia-lo ka dieno. Tago-la. Moimoi Moses Mata ne be ‘Propet’ gerengadi ngeNanaranga mata-nao ado muzi mangata dinangai be tate.22 Ata Nanaranga bokainatuka be tamoata moarungaiememakidi be mata-nao diadoado: Tamoata naita IesusKristus lama iunani nge Nanaranga mata-nao iado. Makama bong Nanaranga ipile tamoata ngae mata-nao iadonge tago tamoata izarakidi be ipile ngai Iuda kata kingai Ungguma Takaia kata. Tago. Moarunga suriditekedia-doi. 23 Bakara, tamoata moarunga nge muzigoaladiemaki be tago iboadu Nanaranga kaiboang be malamane daita. 24 Ata Nanaranga ambe Kristus Iesus ara-nao, be marou ne tadokidoki-ba ane be tamoata beaine moarunga iememakidi mata-nao diado. Maka maKristus Iesus ka tamoata be aine moarunga muzigoalauaura nena-lo disoaki be irubetakidi. 25Nanaranga bokaiimuzi: itaguraki be Kristus tabataba bokana itabangaki,be Kristus daraka ane ka tamoata moarunga izazadi beimuleakidi. Bokaibe tamoata naita Kristus lama iunanika iboadu Kristus daraka oti be muzigoala ne rokakadia-le dapura. Nanaranga bokai imuzi nge ono mata ne

Rom 3:26 13 Rom 4:2adongadi teadi dapura kana ka bokai imuzi. Toira ngeNanaranga tamoata be aine malielie-ba ka ibabasakidi,be muzigoala diememaki nge ilo tago ibukubukutaki-tina. 26 Ata kaituka bong ngaedia-lo nge tamoata beaine muzigoala nedi itaita-tina uia. Nge ono mata neadoadodi tamoata be aine moarunga ngaitikingdi kanaka bokai imuzimuzi. Bokai imuzi be Nanaranga nena-laitiking-kita ngai adoadona-tina, be tamoata naita Iesuslama iunani masa tamoata adoado kana ngarangaki.

27 Bokai nge masa rakana tarangaki be ono neda-lataraketuka-kita? Tago-tina! Labu nangatanao ka masaneda-la taraketuka-kita? Moses Mata ne tatagatagadika masa neda-la taraketuka-kita ki? Tago-tina! Atange ambe Kristus lama taunani bokana iboadu neda-lataraketuka-kita! 28 Maka ma kita ambe tapile-doi: Ta-moata naita Nanarangamata-nao ngado kana nge Kristuslama ngaunani. Tago Moses Mata ne ngatagatagadi kaNanaranga mata-nao ngado. 29 Ki masa bokai tategi:Nanaranga ngae nge Iuda-la ka Nanaranga nedi ki? Ngaitago Ungguma Takadi Nanaranga nedi kata ki? E! NgaiUngguma Takadi Nanaranga nedi be! 30 Maka ma Na-naranga nge tekena-la. Bokaibe ngai ka Iuda tamoatakusi korotototo be Ungguma Takadi tamoata kusi tagokorotototo nge lama uninga tekena-doi ane ka ngaemaki-diaru be mata-nao dadoru kana. 31 Ak, bokai nge kitaambe Kristus lama taunani masa tapile Moses Mata nenge kana-ba ki? Tago-la! Iesus lama taunani nge kodekaMosesMata ne tatagadia-tina uia be taemaki be dikalingo!

4Abaram Ono Tonanga Ipura

1 Kana ngae tarangarangaki ane be masa tubudatoiraira Abaram baituka tarangaki? 2 Abaram ne

Rom 4:3 14 Rom 4:11malipinga-nao ka iado nge labu ne ieno be ono iboadu-tina nena-la ngaraketukai. Ata nge tago iboadu Na-naranga mata-nao nena-la ngaraketukai. 3 Maka maNanaranga ‘Buku’ ne bokai ipile,“Abaram Nanaranga lama iunani. Bokaibe lama unianga

ngaedio ka Nanaranga itaguraki be oti ne irokaki-le be idoki be ipile mata-nao iado.” (Zen 15:6)

4Kita takaua, tamoata imalipilipi nge zazanga ne idoki-doki. Ata zazanga ne ngaedi nge tago lumaluma kaoa beidokidoki-ba. Tago-la. Zazanga ne ngaedi nge malipingakatungadi, be ne. 5Ata ege takaianao nge bokai: tamoatateke tago malipinga-nao iduasare, ata itaguraki be Na-naranga maka tamoata muzingadi goalakadi iadoadorakilama iunani nge ambe Nanaranga oti ne irokaki-le beipile tamoata ngae mata-nao iado. 6 Tamoata bokainaina,malipinga-nao tago iduasare, ata lama iuni nge suri-uiane Debiti bokai irangaki,7 “Tamoata maka Nanaranga giriki nedi irokaki-ledi, be

muzigoala nedi ikubati nge suridi dauia!8Tamoatamakamuzigoala neNanaranga tago damoa-nao

inanga nge suri dauia!” (Sam 32:1-2)9 Bokai nge suri-uia ngaedi Debiti irangaki nge tamoata

kusidi korotototo-la nedi ki? Tago. Tamoata kusidi tagokorotototo nedi be. Abaram kababe iloda dani. Ambetapile-doi Nanaranga ‘Buku’ ne bokai irangaki, “Abaramnge Nanaranga lama iunani. Bokaibe lama unianga ngae-dio ka Nanaranga itaguraki be oti ne irokaki-le be idokibe ipile mata-nao iado.” 10 Ilo-ming bokai kamalelenaki:Abaram baituka isoaki ka Nanaranga ipile ngai tamoataadoado? Kusi ambe korototoka ipura-doi, ki matamata isikusi tago korototoka ipura be? Isi kusi tago korototokaipura be! 11 Maka ma kusi-korototo kilala ne nge alauri

Rom 4:12 15 Rom 4:16ka ipura. Kilala ngae ka kilala kusi-onaona bokai iaka-kai: Abaram nge isi kusi tago korototoka ipura be lamaiuni. Bokaibe Nanaranga itaguraki be oti ne irokaki-lebe ipile ngai mata-nao iado. Nge bokai ka Abaram ngetamoata moarunga Nanaranga lama diunani nge tamadi.Moimoi tamoata ngaedi nge kusidi tago korotototo, atalama diuni bokana Nanaranga ambe idokidi be irangakididi mata-nao diado. 12 Be Abaram nge tamoata kusidikorotototo tamadi be. Nge tago kusidi korototokadidipura ka Abaram natu dipura. Tago. Soakingadi ngeAbaram-la isi tago kusi korototoka ipura be lama iuni beisukoaki bokana disukoaki ka natu dipura.

Nanaranga Baituka Tamoata Iememakidi Be Mata-nao Di-adoado

13 Bokaibe Abaram tubu ne zaiza nge tago Moses Matane ditagatagadi ka Nanaranga itaguraki be moimoi beiradi masa kateka ere-moarunga ngandi be danemi. Tago.Ngena lama uniangadia-lo be Nanaranga mata-nao diadoka kateka ere-moarunga iandi be dinemi. 14Moses Matane tatagatagadi ka kana moarunga Nanaranga nganiang-kita be tanem-nemdi bokana nge ambe lama uninga ngekalingo tagotago, be pile moimoibe Nanaranga Abaramirai nge kana-ba. 15MakamaMosesMata ne kaNanaranganama ratinga ipurapuraki. Ata mata odio babari dienotago daeno bokana nge ambe tago iboadu giriki emakadidapurapura.

16 Bokaibe tamoata naita kana ngaedi Nanarangamoimoibe irangaki ngadoki kana nge Kristus lama ngau-nani noko kana ngaedi ngadoki. Kana ngaedi Nanarangamoimoibe irangaki-mua nge lumaluma tago zazaza kaoa,be Abaram tubu ne alalauri moarunga masa moimoi

Rom 4:17 16 Rom 4:24dadoki. Abaram tubu ne ngaedi nge tago tamoata-la Moses Mata ne ditagatagadia-la. Tago. Tamoatamoarunga Abaram-la bokana lama diuni masa kanangaedi Nanaranga moimoibe irangaki nge dadoki be.Maka ma Abaram ka tamoata be aine moarunga Na-naranga mata-nao diado nge tamadi. 17 Nanaranga-la‘Buku’ ne ipile bokana, “Ngau ambe uemakiko be kaikoambe ungguma kokoko-tina tamadi.” * Pile moimoiberangakadia-ba mua dipura ngaedi nge kalingodi otioti.Maka ma pile ngaedi nge Nanaranga-lo ka dipura.

18 Abaram tago isi ikaua Nanaranga masa baituka bekana moimoibe irangaki nge ngaemaki be dakalingo, atalama iunia-ba mua. Kana tago teke ite be ono iduasare beirapurapu, ata lama-ba iuni. Bokaibe “ungguma kokoko-tina tamadi ipura.” Raiana-la ipura bokana, “Tubu nemmasa kokotangadi bokainaina.” *

19 Barasi ne nge ambe saringatuka ‘100,’ be ne tamoatange ambe imate bokana. Be roa Sera nge ambe iaine-bia be tago iboadu natu ngadoki. Moimoi Abaram kanangaedi ilo iandi, ata lama unianga tago ibalaki. Tago.Lama iunia-la be ieno. 20 Tago sesu oasa-bagaia bokanaimuzi be lama unianga ngaedi nge muku irokaki. BeNanaranga pilenga moimoibe iraiaba-mua nge tago iloiruataki. Lama unianga ngaedi nge diemaki be ikaiboang-tina be ono itaguraki be Nanaranga ara atabala-tina inan-gai. 21 Ngai ikaua-tina Nanaranga masa kana moimoibeirangakiaba-mua nge ngaemaki be dakalingo. 22 Ngebokai ka lama unianga-nao ka “Nanaranga itaguraki be otine irokaki-le be ipile mata-nao iado” kana rangaka ipura.23Pile ngaedi “Nanarangamata-nao iado” nge tago ngaia-la kana ka geretadi dipura. Tago. 24 Pile ngaedi nge kita* 4:17: Zen 17:4 * 4:18: Zen 15:5

Rom 4:25 17 Rom 5:6kana ka geretadi dipura be. Maka ma nge ono Nanarangangataguraki be oti neda ngarokakileda be ngapile mata-nao tado kana ka geretadi dipura. Bakara, kita lamatauni Nanaranga ngae ka Tanepoa neda Iesus mate-lo beimarangaki. 25 Muzigoala neda lilidi-o ka Kristus Iesusneneia ipura be imate, be ono Nanaranga mata-nao tadokana ka mate-lo be marangaka ipura.

5Ilo-uia Be Suri-uia

1Kita ambe lama uniangada-lo ka Nanarangamata-naotado. Bokaibe Tanepoa Iesus Kristus ara-nao be ambeNanaranga zaiza ilo-uia ieno-kita. 2 Iesus Kristus-lo kakita taboadu Nanaranga marou ne tadokidoki-ba ilodia-lo tasili, be kaituka nge marou ngaedi ilodia-lo ka tasoaki.Bokaibe surida dauia, maka ma kita ambe Nanaranga kai-boang ne malamakadi otioti tadoki kana be tarapurapu!3 Tago kana-la ngae ka surida diuiataki. Sururu kaitukatadokidoki nge tasuri-uiataki be. Sururu kaituka tadoki-doki nge ono diememaki-kita be moatubu tabazibazi beono takaikai be talakolako-la. 4 Moatubu tabazibazi beono takaikai be talakolako-la nge ono diememaki-kita beNanaranga irarangaki-kita kita ambe tamalai. Be malain-gada ngaedi ka diememaki-kita be ono iloda moarungaNanaranga-lo tanangalako be tarapurapu. 5Bokaibe ilodaNanaranga-lo tanangalako be tarapurapu ngaedi nge tagoiboadu daemaki-kita be iloda dagoala. Tago-tina. Bakara,Nanaranga ambe Oli Spirit ne ane be reretaka mata neiloda-lo isuburakalako. Be nge Nanaranga Oli Spirit nengae ka kita iang-kita.

6 Kaba bokai kamaita be kamakaua: Kita isi kai-boang neda tago be Kristus ipura be tamoata muzingadigoalakadi kanabe imate. Kana ngaedi nge bong-tina

Rom 5:7 18 Rom 5:14nedi Nanaranga inanga-o be dipura. 7 Bokai kamakaua:Bong teke-tina-teke ka tamoata adoado teke masa ta-moata takaia kanabe ngamate. Ata tago takaua, tamoatateke baraoa tamoata iauia teke kanabe ngamate! 8 Ataono Nanaranga mangata itiking-kita ngai irereretaki-kita-tina nge bokai imuzi: kita isi muzingada goalakadia-lo tasoaki be Kristus kita kanabe daraka isuburaki beimate. 9 Kristus ambe daraka oti be iemaki-kita betado. Bokaibe alauri masa moangina-la be ngauketi-kitabe Nanaranga nama ratinga tago iboadu odao ngalako.10 Kita nge Nanaranga erekei ne, ata Natu matenga-naobe iemaki-kita be Nanaranga zaiza taeruangami. Bokaibekita ambe Nanaranga ruanga bokana alauri masa Kristusmoangina-la be ngauketi-kita kana! Nge Kristus mate-lo be imarang be moauriuri isoaki ka moauriuri soakingangaedi dauketi-kita kana! 11 Ata nge tago kana-la ngae.Kita Tanepoa neda Iesus Kristus ara-nao be Nanarangasurida dauiataki. Maka ma Iesus Kristus ka iemaki-kita beNanaranga zaiza uia takani.

Adam Be Kristus12 Bokaibe bokai kamakaua: Tamoata tekena-lo ka

muzigoala kateka ngaenao ipura, be muzigoala ne ngaeka mate ipuraki. Be nge bokainatuka be ono muzigoalatamoata be aine moarunga-lo ilako, bakara tamoata beaine moarunga muzigoala diemaki. 13 Moses Mata ne isitago aniada dipura be muzigoala kateka-o ieno. Ata matababari odio dieno kana nge muzigoala tago uarea ipurabe tamoata muzigoala ememaki-o lakuaka ipura. 14 AtaAdam bong nena-lo be imaiMoses bong nena-lo ngemateieno-la be tamoata moarunga ibalakidi. Adam imate,bakara Nanaranga pilenga tago itagadi be muzigoalaiemaki. Tago Adam-la ka imate. Tamoata maka tagoAdam bokana muzigoala diemaki nge dimate be.

Rom 5:15 19 Rom 5:19Adam nge Tamoata alauri ngapura kana nge anunuka.

15 Ata tamoata ruoti ngae-diaru nge tago suri-diarutekedi. Tago-la. Bokai mpile be kamakaua: Adammuzigoala ne be Nanaranga lumaluma ne inegenege-ba nge tago suridi tekedi. Maka ma tamoata kokoko-tina Adam muzigoala ne lilidi-o be dimate. Ata Na-naranga marou ne tadokidoki-ba nge kaba dilaba-tina.Maka ma tamoata tekena-la Iesus Kristus ara-nao beNanaranga lumalumane inegenege-ba nge ere-moarungabe tamoata kokoko-tina odio isuburakalako. 16 Ngebokai ka Adam muzigoala ne be Nanaranga lumalumane inegenegea-ba nge tago suri-diaru tekedi. Adammuzigoala ne moatubukadi ka tamoata be aine kokoko-tina dibazidi be ono Nanaranga bokai ipile, “Daleua!” AtaNanaranga lumaluma ne inegenege-ba nge kaba diado-tina. Maka ma alauri nge tamoata be aine muzigoaladiemaki-la be ieno bokana Nanaranga bokai ipile, “Girikinedi tago!” 17 Bokaibe, moimoi tamoata teke muzigoalanena-lo ka mate itaguraki be tamoata moarunga ibalakidibe itanepoadi. Ata tamoata teke ka malipi kana-tina-bibia iemaki nge malipinga kaba dilaba-tina! Tamoatangae nge Iesus Kristus! Kristus malipinga bibia ngaedia-lo ka Nanaranga itaguraki be tamoata be aine moarungamarou ne tadokidoki-ba nge bibia-tina iandi. Be tamoatamakaNanaranga lumaluma ne inegenege-ba ono tamoataNanaranga mata-nao diado didoki masa alauri Kristuszaiza datanepoa be moauriuri-la dasukoaki.

18 Bokaibe pile negu ono mtekenanadi kana nge bokai:Muzigoala teke ka tamoata moarunga iara-leuadi, bebokainatuka-la, muzi iauia teke ka tamoata moarungaiemakidi be Nanaranga mata-nao diado be ono moauriuridisukoaki. 19 Bakara, tamoata teke ka pile tago ilongobe ono tamoata kokoko-tina muzigoala ememaki dipura,

Rom 5:20 20 Rom 6:5be bokainatuka-la, tamoata teke ka pile ilongo be onokokoko-tina Nanaranga mata-nao diado.

20 Bokai kamakaua: Moses Mata ne nangadi dipura beonomuzigoala ilaba-la be ieno. Ata bongmuzigoala ilaba-la be ieno kana nge Nanaranga marou ne tadokidoki-ba kodeka ilabalaba-tina. 21 Bokaibe, toira muzigoalatamoata moarunga itanepoadi be dimatemate. Atakaituka ambe Nanaranga marou ne tadokidoki-bange tamoata moarunga itanepoadi be iememakidi beiboadu Nanaranga mata-nao dado. Nanaranga maroune tadokidoki-ba ngaedi ka Iesus Kristus ara-nao bedibagabaga-kita be nem-kusoaki soaki ipurapura-lotalakolako.

6Kristus Zaiza Tamate-budu

1 Bokai nge masa baituka tapile? Muzigoalataememaki-la be ono Nanaranga marou ne tadokidoki-bange dalaba-la be daeno ki? 2 Tago be tago-soasoa! Kitamuzigoala taemaki be ambe tamate. Tamate be onomuzingada goalakadi toirairadi nge tarokaki. Bokaibe,nge masa baituka be kaba muzigoala-lanalo tasukoaki?3 Kakaua ki tago? Kita moarunga Kristus Iesus-lorukuiadalako dipura nge matengana-lo rukuiadalakodipura be! 4 Rukuiada ngaedia-lo be ambe kumrakadadipura be ono matenga ngaedia-lo tasoaki. Bokai tamuzibe Tamada-la kaiboang ne malamakadi otioti ane beKristusmate-lo be imarangaki bokana kitamasa tamoauribe soaki oauoau Nanaranga-lo tadoki.

Kristus Zaiza Moauriuri Tasoaki5 Bakara, kita ambe Kristus zaiza zirida tananga-budu

be ngaia-la imate bokana tamate-budu. Bokainatuka-la,masa ngai zaiza zirida tananga-budu be marangaka ipura

Rom 6:6 21 Rom 6:14bokana Nanaranga ngamarangaki-kita. 6Kita ambe bokaitakaua: Tamoatada muamuadi ambe Kristus zaiza be kaine kapalapala uauau-o rokatagakadi dipura. Bokaibetamoatada kaiboang nedi ono muzigoala diememakinge ambe gamanadi dipura. Bokai masa tago iboadumuzigoala uaura nena-lo tasoaki be rerenga tatagatagadi.7 Maka ma bong tamoata imate nge ambe muzigoalakaiboang ne eruma isoaki ka rubetaka ipura.

8 Moimoi kita Kristus zaiza tamate-budu nge bokaitakaua lama tauni masa ngai zaiza moauriuri tasoaki-budu. 9 Bakara, kita takaua, bong Kristus mate-lo bemarangaka ipura nge tago iboadu kaba ngamate. Makama Kristus ambe tago mate kaiboang ne erumadi kaisoaki. 10 Mate ono imate ngae nge ono muzigoala ibal-aki be iara-leuai, be ono mate bubuna imambuaki. Beambe moauriuri isoaki. Moauriuri soakinga ngaedi ngeNanaranga kana ka moauriuri isoaki.

11 Bokaibe, ngau urere kam ilo-ming bokainatuka-ladalakolako: Kam ambe muzigoala kaduateteki be ambekamate be ono muzinga-ming goalakadi toirairadi ngekarokaki. Ata nge ambe ziri-ming Kristus Iesus zaizakananga-budu be Nanaranga katalari be moauriuri ka-soaki. 12Nge bokai nge muzigoala moaki ikai be tamoata-ming maka dimatemate nge ibalaki be eruma kasoaki.Muzigoala ikai masa tamoata-ming ono rerengadi kama-mambuaki nge masa kamatagatagadia-la. 13 Be kania-ming moakina-tina teke kadoki be muzigoala kani beono muzi goalakadi iememaki. Moaki-tina. Tamoata-ming ere-moarungadi be Nanaranga kamani, tamoata-la dimate be Nanaranga kaba iemakadi be dimoauribokana. Be kania-mingmoarunga nge Nanaranga kamanibe ono mata adoadodi emakadi dapurapura. 14Muzigoalamoakina-tina eruma kasoaki be itanepoa-kaming. Moaki

Rom 6:15 22 Rom 6:21be moaki-tina! Bakara, nge ambe tago mata moarungaerumadi ka kasoaki. Tago! Nge ambe Nanaranga maroune tadokidoki-ba erumadi ka kasoaki.

Nanaranga Mata-nao Ado Dududu Kana15 Bokai nge masa bakara? Kita ambe tago mata

moarunga erumadi ka tasoaki, kita ambe Nanarangamarou ne tadokidoki-ba eruma ka tasoaki. Bokai masaiboadu muzigoala taememaki-la ki? Tagona-tina iboadu!16 Moimoina-tina kam bokai kakaua: Bong tamoatatakaia tamoata-ming kani be eruma kasoaki nge ambedududu kana bokana ka kamasoaki be ngai ngatanepoa-kaming kana. Bokaibe muzigoala dududu kana bokanakasukoaki masamate bubuna kamate. Nanaranga pilengakatagatagadi masa mata-nao kamado. 17 Moimoi toirakam muzigoala dududu kana, ata ambe sule moimoibekalingo luma-mingo salangaka ipura nge ilo-ming ere-moarungadia-lo be katagatagai. Bokaibe Nanaranga ta-perui! 18Bakara, kammuzigoala eruma kasoaki ka Kristusirubetaki-kaming be ambe Nanaranga mata-nao ado ngedududu kana kapura.

19 Nge ambe kita tamoata-ramo pilengada utagadika bokai upilepile. Maka ma tamoata-ming matagoalakadi ditagatagadi be kaiboang nedi tago! Toirange neminga-la be kadoki-kaming be muzi tago uia bemata goalakadi erumadi kananga-kaming, be ono matagoalakadi kaememaki. Toira-la kamuzi bokana, kaitukange kamadoki-kaming be ere-moarunga-ming be mataadoadodi erumadi kamasukoaki be dududu kandi kama-pura, be Nanaranga mata ne ratadi kamatagatagadi.20Bong muzigoala dududu kana bokana kasoaki nge mataadoadodi tago katagatagadi. Bokaibe mata adoadodi ngetago diuauri-kaming. 21 Toira kana ngaedi kaememaki,

Rom 6:22 23 Rom 7:4ata kaituka ambe kamakaki. Bong kana ngaedi kae-memaki nge ulikadi bakarairai kaita? Bokai kamakaua:Mata goalakadi dikalingolingo nge mate dipurapuraki!22 Ata ambe muzigoala eruma kasoaki ka rubetaka-mingdipura be kaituka nge Nanaranga dududu kana kapura.Be ulika nge kam ambe Nanaranga mata ne ratadi kaita.Nanarangamata ne ratadi dikalingolingo be nem-kusoakisoaki ipurapura nge dipurapuraki. 23Maka ma muzigoalazazanga ne nge mate, ata Nanaranga lumaluma ne ngenem-kusoaki soaki ipurapura. Be nem-kusoaki soakiipurapura nge Tanepoa neda Kristus Iesus-lo ka dokiaipurapura.

7Roti Ono Tonanga Ipura

1 Taritokagu moarunga, kam kakaua ki tago bongtamoata ne iauia makare kateka-o isoaki nge matamoarunga erumadi ka isoaki? (Nge kam tamoatamata moarunga kauakauataki bokana ka urara-kaming.)2 Bokainatuka mtonanga kana: Aine rotiroti bong neiauia makare kateka-o isoaki nge mata uia roa moaneka-nao iuaura-lako. Ata bong moane imate nge aine ambetago roti mata uaura nena-lo isoaki. 3 Bokaibe bong roamoaneka isi ne iauia isoaki be aine ngae ilako be moanetakaia diaru disukoakiru nge aine ngae roti gagamangkana kilaia ngapurapura. Ata roa ngamate nge tago amberoti mata uaura nena-lo ka isoaki. Be kaba iroti nge tagoiboadu roti gagamang kana kilaia ngapurapura.

4 Taritokagu, bokaibe kam nge bokainatuka-la kakasoaki: Kam nge Kristus-lo uaura-ming-lako dipura.Bokaibe Kristus mate nena-lo kamatelako. Be nge mateneming ngae ka irubetaki-kaming be tago ambe MosesMata ne erumadi ka kasoaki. Be nge ambe tamoata

Rom 7:5 24 Rom 7:11takaia ka inem-kaming. Tamoata ma maka mate-lo bemarangaka ipura ka inem-kaming! Nge bokai masa Na-naranga malipi nena-lo takalingo. 5 Bong isi muzingadagoalakingadia-lo tasoaki nge muzi goalakadi ditagurakibe Moses Mata ne didoki be ono iloda dimarangrangakibe ono kusida rerengadi tamamambuaki. Bokai tamuz-imuzi nge mate ka tamalipilipini. 6 Ata kaituka amberubetakada dipura be tago ambe Moses Mata ne erumaditasoaki. Bakara, kita ambe kana toira iuauri-kita ngaena-lo tamatelako. Be nge ambe tago mata toirairadi geretadidipura nge zalakadi tatagatagai. Kita ambe Oli Spirit matane oauoau ka zalaka tatagatagai.

Muzigoala Be Mata Bibia Moarunga7 Bokai nge, masa baituka tapile? Masa bokai tapile

Moses Mata ne nge muzigoala odio dieno ki? Tago-tina!Bokai nge ngau ambe muzigoala tago iboadu mkauataki!Nge Moses Mata ne iemaka be muzigoala ukauataki.Moses Mata ne ka bokai ipile, “Tamoata takaia kana nekute nge moaki dokia kana be kumoatang.” * BokaibeMoses Mata ne tago bokai ngapile, nge ambe tago bokaimkaua tamoata takaia kana ne moaki ute be ureretaki.8Ata muzigoala ambe Nanaranga mata ne ngaena-lo zalaite be ono itaguraki be tamoata takaia kana ne reretakadimata kokoko-tina ilogu-lo imarangaki. Mata babari odiodienomoarunga tago dieno kana ngemuzigoala kaiboangne tago be imate bokana. 9 Bong mata moarunga isi tagodieno nge ngaumoauriuri usukoaki. Ata bong Nanarangamata ne ngae ipura nge muzigoala imarangaki 10 be ngauumate. Be nge kodeka ono ukaua Nanaranga mata-tina ngae ka ngadumaia be moauriuri msoaki kana, ataitabulitada be mate ieluakana. 11 Nge bokainatuka be* 7:7: Eks 20:17

Rom 7:12 25 Rom 7:20muzigoala zala ne ite be itaguraki be Nanaranga mata nengae ono iduasare be ibolesa. Muzigoala Nanaranga matane itagadi ka itaguraki be iumoatea.

12 Bokaibe kita takaua Moses Mata ne nge ratadi,be Nanaranga mata ne nge ratadi, adoadodi be uiaba.13Bokai nge kodeka masa bakara kana? Masa muzi-uia kaiemaka be umate ki? Tago-tina! Muzigoala ka iemaka beumate, be ngemuzi-uia ane ka iumoatea. Muzigoala bokaiimuzi be ono labu sikita bakarairai kata nge ono nena-lamangata inagupasiki. Be nge kodeka takaua Nanarangamata nena-lo ka kaua ipura muzigoala moimoi be kanagoalakana-tina.

14 Kita takaua Moses Mata ne nge Nanaranga kaiboangne ono dieno. Ata ngau tamoata-ramo be tamoata-gurerenga utagatagadi. Bokaibe dokiagu ipura bemuzigoalaania ipura be dududu kana bokana izazaia. 15 Ngautago ukaua rakana ka uememaki. Be kana mememakikana nge ka tago uememaki. Ata kana usegesegeaki-tina nge ka uememaki. 16 Bong kana maka emakadi tagourerere uememaki nge ono negu-la ka mangata unangaiangau usumoala Moses Mata ne nge diado. 17 Bokaibenge ambe tago ngau ka kana ngaedi uememaki. Tago.Nge muzigoala ngau ilogu-lo dieneno ka kana ngaedidiememaki. 18 Ngau ukaua, kana iauia tago teke ilogu-loieno. Nge muzingagu goalakingadi ka urangaki. Moimoingau urerere-tina muzi uia mememaki kana, ata tagouboadu. 19 Muzi uia urere mememaki kana nge ka tagouememaki. Be utagutaguraki be muzi goalakadi tagourerere mememaki kana nge uememaki. 20 Bokaibe kanangau tago urere mememaki kana uememaki nge tagongau ka uememaki. Tago. Nge ambe muzigoala ngauilogu-lo dieneno ka kana ngaedi diememaki.

Rom 7:21 26 Rom 8:321 Bokaibe ambe negu-la ilogu-lo mata bokainaina

ukauataki: Bong muzi uia ka memaki kana nge tagomemaki. Kaba mtaguraki raki muzi goalakadi memaki.22 Ilogu sikitana-lo nge Nanaranga mata ne usuri-uiauiataki. 23 Ata tamoata-guo nge mata takadia-ba di-malipilipi be uitaita. Mata bokainaina ka ditagutagurakibe mata uia urerere mememaki kana nge diduaduadi.Bokai dimuzimuzi be ngau ambe muzigoala mata neeruma usoaki be tago iboadu rerengagu mtagatagadi.Maka ma nge muzigoala mata ne ka ilogu-lo dimalipilipi.24 Bokaibe suri uia tago sesu ngau-lo ieno! Ugoalaramo-tina! Negu tamoata-gu ka ambe negu-la mate-lo ilaku-lakuaka. Masa naita mate-lo be ngauketa be ngamuleaka?25 Nanaranga ka Tanepoa neda Iesus Kristus ara-nao bengauketa be ngamuleaka kana. Bokaibe Nanaranga upe-rui!

Nge bokai ka negu-la ilogu bokai unangai: Iloguba-loka upilepile ngau Nanaranga mata ne umalipilipidi, atatamoata-gu muzinga nge muzigoala mata ne umalipili-pidi.

8Soakingada Oli Spirit-lo

1 Bokaibe tamoata Kristus Iesus-lo ziri itano nge ambegiriki ne tago, be tago iboadu sururu ania ngapura.2 Bakara ka ngau tago giriki oguo lakuakadi dipura? Labunegunge bokai: Kristus Iesus ara-nao beOli Spiritmata neonomoauringange ditaguraki bemuzigoala bematematanediarua-lo usoaki be dirubetaka. 3Bokaimpile be ono ka-makaua: Moses Mata ne nge tago iboadu muzigoala nedangaurougudi, bakara kita tamoata muzigoala taememaki-la be ambe takoalai. Muzigoala taemaki-la be ieno bokana

Rom 8:4 27 Rom 8:10Nanaranga itaguraki be ne Natu inepi be makare kateka-o tamoata-ramo muzigoala ememaki bokana ipura, beono muzigoala iduaposale. Nanaranga bokai imuzi bemuzigoala tamoata ilodia-lo dieno nge ibalaki be iara-leuadi. 4 Bokai imuzi be masa mata adongadi Moses Matane dirangaki nge ere-moarungadi be kita maka Oli Spiritrerengana-lo tasukoaki, tago tamoatada rerengadia-lotasukoaki nge mata adongadi ngaedi ere-moarunga betatagadi be takalingongaki.

5 Tamoata maka tamoata-di rerengadi ditagatagadinge ilodi moarunga direrere nge tamoatadia-la reren-gadi datagatagadi. Ata tamoata maka Oli Spirit rerengaditagatagadi nge ilodi moarunga direrere Oli Spirit-larerenga datagatagadi. 6 Tamoata naita ilo ere-moarungabe ne tamoata rerenga itagatagadi masa ngamate. Atatamoata naita ilo ere-moarunga be Oli Spirit rerengaitagatagadi masa moauriuri ngasukoaki, be ilo-uialo nga-sukoaki. 7 Tamoata naita ne tamoata rerenga itagatagadinge ambe Nanaranga erekei ne ipura. Bakara ka bokaiupile nge bokai: tamoata bokainaina tago iboadu nena-langabalaki be nena-la ngadoki be Nanaranga mata ne eru-madi ngalakuaki! Be moimoi masa ngapi be Nanarangamata ne ngatagadi kana, ata tago iboadu. 8 Tamoatamaka tamoata-di rerengadi ditagatagadi nge tago iboaduNanaranga daemaki be ilo ngauia.

9 Ata kam tago tamoata-ming rerengadi ka katagata-gadi. Tago-la. Kam Oli Spirit rerengana-lo ka kasukoaki.Bemoimoi beNanarangaOli Spirit ne kam-lo isukoaki ngeOli Spirit-la rerengana-lo kamasukoaki. Bokainatuka-la,tamoata naita Kristus Oli Spirit ne tago ilona-lo isoaki ngetago Kristus tamoata ne kata. 10 Ata kam ambe Kristusiloming-lo isoaki. Moimoi muzigoala iloming-lo isoakibe kamamate kana, ata Oli Spirit kaiboang nena-lo be

Rom 8:11 28 Rom 8:18moauriuri kasoaki, bakara, kam ambe Nanaranga mata-nao kado. 11 Bokainatuka dieno: Nanaranga ka Oli Spiritne ane be Iesus mate-lo be imarangaki. Bokaibe Na-narangamasa Oli Spirit ne kam-lomoauriuri isukoaki ngeara-nao be tamoata-ming dimatemate nge ngaemakidi bemoauriuri dasoaki.

12 Taritokagu negu, kita oti neda bibia tekedidieno. Bokaibe moaki tamoatada rerengadia-lotasukoaki. 13 Tamoata-ming rerengadia-lo kasukoakimasa kamamate. Bokaibe oti neda ngae nge bokaiieno: Oli Spirit kamalikitaki be ngaduma-kaming betamoata-ming rerengadi goalakadi kamara-leuadi beono moauriuri kamasukoaki. 14 Bakara, tamoata naitaNanaranga Oli Spirit ne ibagabagai nge Nanaranga natu.15Maka ma Nanaranga Oli Spirit ne kadoki nge tago onongauauri-kaming be taburi-ra mata dududu kana bokanakamasukoaki kana. Tago-la. Nge Oli Spirit ka iemaki-kaming be Nanaranga natu kapura. Be Oli Spirit-la ngaekaiboang nena-lo ka Nanaranga bokai takilakilai, “Mamo!Mamo!” 16Be nge Nanaranga Oli Spirit ne ka kita iloda-lobe irara-kita kita Nanaranga natu. Be neda mariabakadange dipile moimoi! 17 Kita moimoi Nanaranga natu.Bokaibe alauri masa Tamada kana ne moarunga tadokibe tanemdi. Nge bokainatuka: Nanaranga kana neuia moarunga masa tanemdi. Tago kana-la ngaedi.Nanaranga ara biabia Kristus iani ngemasa tanemia-budube. Bokaibe kaituka mata uia taememaki be Kristus-lamoatubu ita bokana moatubu taitaita masa alauri araatabalabala-tina nge tanegea-budu.

Malama Be Kaiboang Alalauri18 Ngau ilogu bokai unangai sururu kaituka tadokidoki

nge kana-ba. Maka ma ara atabalabala-tina be kana uiamalamakadi otioti alauri kita ulikadi tadoki kana nge

Rom 8:19 29 Rom 8:26dilaba-tina! 19 Bakara, kana moarunga Nanaranga iemakibe dieno nge lilidi didokitate be ilodi ditungtungra bebong ono Nanaranga natu mangata nganangadi kana ngedirapurapungi. 20 Isi dirapurapu, bakara kana moarungaNanaranga iemaki be dieno nge digoalagoala. Tago nedia-ba ka digoalagoala. Tago. Nanaranga ka isumoalamoalabe digoalagoala. Nge bokai ka kana moarunga ilodi di-tungtungra be bokainatuka be dirapurapu: 21Nanarangabokai pilenga iaka-kaidi alauri masa kana moarungaiemaki nge databuli be tago damatemate ki damoapu-rupuru. Be masa ngarubetakidi be natu disoaki kanana-lo ngalakuaki. Natu disoaki kana nge ara atabalabala-tina be kanamoarunga uia malamakadi otioti dieno kana.22 Toira be imai be kaituka bong ngaedia-lo nge kanamoarunga Nanaranga iemaki nge aine nganeki kana benganaboakiboaki bokana dinaboakiboaki. Maka ma kanamoarunga nge mate be moapuru erumadi ka disoaki.Bokaibe direre-tina rubetakadi dapura.

23 Ata tago kana moarunga Nanaranga iemaki-la kadinaboakiboaki. Kita maka lumaluma muamuatuka OliSpirit ieno-kita nge neda-la iloda-lo tanaboakiboaki beaburoda ditungtungra be tarapurapu bong nangatanaomasa Nanaranga ngakoroti-kita be natu tapura. Kanangae masa bong tamoatada ngabagabuiri be oauoau da-pura be ngang-kita. 24 Bakara, rapu neda ngaena-lo kauketada ipura. Ata bokai kamakaua: kana kurapurapungiambe kutea-doi nge ambe kalingo tagotago. Tamoata tekekana irapurapungi ambe itea-doi nge bakara ka aburongatungtungra be ngarapurapu? 25 Ata kana isi tago tatengemasa tate kana be tarapurapu, bemasa ilodamalielie-ba daeno be tarapurapu.

26 Kana-la ngae bokana, bong kaiboang neda tago ngeOli Spirit idumaduma-kita. Bokainatuka idumadumakita:

Rom 8:27 30 Rom 8:33

Kita tago takauamasa baituka tarabo, ata Oli Spirit kabadaidokidoki be Nanaranga itangtangni. Tanga ngaedi ngetagona-tina iboadu pile-balo rangakadi dapura. Maka matang ne dikai-tina. 27 Bokaibe Nanaranga maka tamoatailodi sikitadia-tina ikauataki nge Oli Spirit rakana ilo iani-ani nge ikauatakia-doi. Bakara, bong Oli Spirit tamoata beainene ara-dio beNanaranga itangtangni ngeNanaranga-la ka rerenga itagatagadi be itangtang.

28 Kita takaua, tamoata rangguma Nanaranga direrere-taki nge kana moarunga-lo muzi uia iememakidi. Ta-moata bokainaina nge Nanaranga nena-la be ikiladibe ono ne labu ne ngamambuaki kana. 29 Tamoatangaedi Nanaranga matamata be ikauatakidi nge mata-mata be izageakidi be Natu Iesus bokana dapura kana.Bokai masa taritokatoka kokoko-tina maradi nge Natungae labalabatuka. 30 Bokaibe tamoata maka Nanarangaizageakidiaba-mua nge ikiladiatuka mua. Be ikiladiatukamua bokana irangakidi di tamoata adoadodi. Be ta-moata maka irangakidi adoadodi nge masa alauri araatabalabala-tina ngandi.

Nanaranga Reretaka Ne Kristus-lo31 Bokai nge kana moarunga urarangaki ngaedi masa

bakara tarangaki? Ak, Nanaranga kita murida ituitui ngemasa naita ngadua-kita be ngabalaki-kita? 32 Maka manena-tina Natu ka tago ilo ibukutaki be imuleaki! Tago-la. Kita kanabe idoki be izuzunaki! Nge bokai kamakaua:Ne Natu ka idoki be bang moamoamoa bokana izuzunakinge ngai iboadu-tina Natu ngae zaiza be kana moarungaluma zokuzokuba-tina ngang-kita!

33 Be kana takaia nge bokai: Masa naita ngataguraki beNanaranga tamoata be aine ne idokidi be inangadi nge

Rom 8:34 31 Rom 8:39giriki odio nganangalako? Maka ma Nanaranga ambenena-la be ipile di girikidi tago!

34 Kaba kana takaia nge bokai: Masa naita iboadumoatubu odao nganangalako be sururu tadoki? Maka maKristus Iesus ambe kita kanabe imate be ono giriki nedamoarunga izazadi! Moimoi imate, ata kana kanabiabiange mate-lo be marangaka ipura. Be Nanaranga oana-nao isoaki, be kita arada-o be Nanaranga itangtangni!35Bokai nge, naita iboadu Kristus reretaka nena-lo tasoakibe ngaduaramoaki-kita? Giriki bibia, ki moatubu bibia, kisururu bibia, ki tole bibia, ki bong kusi neda tago, ki bonggiriki-lo talako kana, ki daumoate-kita kana nge diboaduKristus reretaka nena-lo tasoaki be daduaramoaki-kita kitago? Tagona-tina iboadu! 36 Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno bokana,“Kaiko kanabe oabube ngalako rairai nge mate

kitalatalaria-la. ‘Sipisipi’ ambe umoatea ngapurabokana basakama dipurapura.” (Sam 44:22)

Moimoi iboadu masa moatubu tadoki pile-la ngaedidieno bokana. Ata tago iboadu. 37Bakara, Kristus ara-naonge kanamoarunga-lo tauasauasa-la kana! MakamaKris-tus irereretakikita-tina. 38Ngau ukaua-tina kana tagona-tina teke iboadu ngaduaramoaki-kita be Kristus reretakane tapereki. Tago be tago-soasoa! Mate ki moauriurisoaki; ‘enzel’ ki mariaba goalakadi; bong kaitukatuka kibong alalauri; 39 etatabala-lo lako ki eruma-tinalo bala;ki kana moarunga Nanaranga iemaki maradi nge tagoteke iboadu. Tago teke iboadu ngaduaramoaki-kita beNanaranga reretaka ne Tanepoa neda Kristus Iesus-lodieno nge tapereki.

9Nanaranga Tamoata Be Aine Ne Inangadi Zaiza

Rom 9:1 32 Rom 9:81 Kana urarangaki nge kalingodi. Tago uboliboli! Ngau

Kristus tamoata ne be tago uboliboli. Oli Spirit kailogu sikitana-tina isingarangarai. Bokaibe kilalangaguunanga ngau tago uboliboli. 2 Bokaibe ilogu inodo-tinabe aburogu isururu-la be ieno, bakara dara-tina neguIsrael ambe Kristus dimurinai! 3 Ilogu-lo nge urere-tinabe taritokagu lilidi-o be Nanaranga ngesuaki ne ngaumdoki be ono Kristus mpereki, be di ngesuaki ngaeditago dadoki. Maka ma di ka ungguma-tina negu Israel.4 Di ka Nanaranga idokidi be natu kana irangakidi. BeNanaranga nge di ka kaiboang be malama ne ane bemaradi isukoaki. Di zaiza ka taoa ne diemakia-budu. Di kaMoses Mata ne iandi. Dia-lo ka mata moimoibe kalingodiono Nanaranga rakeaka ipurapura nge ieno. Nanarangapilengamoimoibe iemaki nge di ka didoki. 5Di ka Abaram,Aisak be Zekop tubudi. Be di labudi-o ka Kristus makarekateka-o tamoata bokana ipura. Kristus ka ere-moarungabe Nanaranga, be ngai ka kanamoarunga atabaladi isoaki.Bokaibe rakeaka nem-kueno ieneno ane rakeaka ngapura!Moimoi.

6 Ata nge tago bokai upile Nanaranga pile moimoibeAbaram iemakini nge kalingodi tagotago. Tago. Pile negubokai: Bong Israel urangakidi nge tago tamoatamoarungaZekop labunao dipura ka urangakidi. Nge tamoata beaine maka Nanaranga irangakidi di Israel-tina ka uran-gakidi. 7 Bokainatuka-la, bong Abaram tubu urangakidinge tago tamoata be aine Abaram labunao dipura ka uran-gakidi. Nge tamoata be aine maka Nanaranga irangakididi Abaram tubuna-tina ka urangakidi. Toira beNanarangaAbaram bokai irai, “Aisak tubu ne alalauri masa kaikoAbaram tubum kana rangakadi dapura.”* 8 Bokainatukampile be kamakaua: Tago Abaram moana-lo dipura ka* 9:7: Zen 21:12

Rom 9:9 33 Rom 9:16Abaram tubu kana rangakadi dipura. Tamoata makaNanaranga ambe toira be rerengana-lo irangakidia-muadi masa Abaram tubu dapura ka Abaram tubuna-tina.9 Bakara, pile moimoibe Nanaranga iemakiba-mua ngebokainatuka be labudi inanga, “Bong-tina unangao masakaba mule be Sera natu moane teke nganekiaki.”*

10 Be tago kana-la ngae ka emaka ipura. Tago. Re-beka natu moane rua nge tama-diaru teke. Tama-diarunge tubuda Aisak. 11 Ata natu ngae-diaru isi tagona-la nekiakadi dipura ki kana goalaka ki kana iauia tagoteke isi diemakiaru be Rebeka raia ipura labalaba masasikisiki ngamalipilipini. Nanaranga bokai imuzi nge nelabu ono nangata ireretaki nge bokaina-la ngaeno kanaka bokai imuzi. 12 Tago malipingadiarua-lo ka takaiaidoki be inangai. Tago. Nge ne rerengana-lo ka alauri-pura idoki be inangai. Be ambe alauri-pura idoki beinangai bokana Nanaranga itaguraki be Rebeka bokai irai,“Labalaba masa sikisiki ngamalipilipini.”* 13Kana ngaedinge Nanaranga-la ‘Buku’ ne ipile bokana ka dipura, “NgauZekop ureretaki, ata Iso usegeaki.”*

14 Bokai nge masa bakara tapile? Masa tapile Na-naranga muzinga ngaedi tago diado ki? Tagona-tinaiboadu bokai tapile! 15Maka ma Nanaranga Moses bokaiirai, “Tamoata nangata ilogu ngatagai kana urere ngeilogu ngatagai kana. Tamoata nangata ilogu ngauiatakikana urere nge ilogu ngauiataki kana.”*

16 Bokaibe Nanaranga tamoata nangata ilo ngata-gai kana nge tago tamoata ngae kana ireretaki kimalipingana-lo ka ilo ngatagai kana. Tago! Nanaranga-la ilo-taga ne itagadi ka tamoata bokainaina ilo ngatagai* 9:9: Zen 18:10, 14 * 9:12: Zen 25:23 * 9:13: Mal 1:2-3 * 9:15:Eks 33:19

Rom 9:17 34 Rom 9:24kana. 17Maka ma Nanaranga ‘Buku’ nena-lo bokai dieno:Nanaranga Moses inepi be Izip ‘Pero’ nedi bokai irai,“Labuna-tina ngaenao ka unangaiko be tamoata biabiakupura. Bokai masa kaiboang negu kaiko-lo be mangatamemaki be aragu ege-ege kateka-o mangata rangakangapura.”* 18 Bokaibe Nanaranga rerengana-lo naita ilongatagai kana nge ilo ngatagai, be naita ngaemaki be ilongapatungaki kana nge ngaemaki be ilo ngapatungaki.

19 Nge bokai nge, masa tekem bokai goraia, “Bokai ngebakara ka Nanaranga isi giriki odao itaita-la-lako? Naitaiboadu Nanaranga rerenga muku ngaduadi?” 20 Tagoteke iboadu! Maka ma kaiko naita kata ka kuboaduNanaranga pilenga gokatu? Kaiko tamoata-ramoba kata!Boadi tagona-tina iboadu boadi ememaki bokai ngategi,“Bakara ka bokainatuka kuemaka?” 21 Boadi ememakinge rerengana-lo ka kateka-poasa idokidoki be boadiiememaki. Be rerengana-lo iboadu boadi rua kateka-poasa-doi tekena-lo ngaemaki. Boadi takaia nge bongbibia-o ono boadi ipurapura, be takaia nge izamaizamaono boadi ipurapura nge ngaemaki.

22 Be Nanaranga nge bokainatuka-la ka imuzi, rakanarerengana-lo ngaemaki kana nge iboadu ngaemaki. Makama ngai irere nama ratinga mangata ngapasiki be kai-boang ne kauatakadi dapura. Nge bokai ka malielie-baisoaki be tamoata maka nama ratinga ngandi kana ngeirarapungdi. Tamoata ngaedi nge ambe gamanadi dapurakana be kalukanakadi dipura be disoaki. 23 Ak, kanatakaia nge bokai! Nanaranga irere kaiboang bemalamanekana-tina-bibia nge mangata ngananga be tamoata makailo itagadi nge odio ngasuburaka-lako kana. Tamoatangaedi nge matamata be ikalukanakidi be malama bekaiboang ne bibia ngaedi ngandi kana. 24 Naita ka ikilai* 9:17: Eks 9:16

Rom 9:25 35 Rom 9:32be ikalukanaki nge kita ma! Be kilau ne nge tago Iuda-laka ikiladi. Tago. Ungguma Takadi ikiladi be. 25 ‘Propet’Osea ‘Buku’ igere kanana-lo nge Nanaranga bokai ipile,“Tamoata be aine maka toira be tago negu kana uran-

gakidi masa ‘tamoata be aine negu’ kana mran-gakidi. Be ungguma toira tago urereretakidi masa‘ungguma negu urereretakidi’ kana mrangakidi.”(Osea 2:23)

26 Be pile takadi Osea bokai igere,“Kaba odio uradi, ‘Kam tago tamoata be aine negu,’ ka

masa kaba-la ngaradia-lo be bokai mradi, ‘KamNanaranga moauriuri isukoaki natu.’ ” (Osea 1:10)

27 Be Aisaia nge Israel kanabe bokainatuka ipi-tina beitang,“Israel tamoata be aine kokotangadi nge lulu makasi za-

genao ieno bokana, ata tago kokoko masa uketadidapura.

28 Bakara, bong Nanaranga kateka ngae giriki nengakatuni kana masa ngamarakataki-tina.” (Ais10:22, 23)

29 ‘Propet’ Aisaia-la toira ipile bokana,“Tanepoa Kaiboangina-tina tago tubuma alalauri alu

ngaperekidia-kama bokana, nge ambe Sodom beGomora nanau galako. Tago teke moauriuri nga-soaki.” (Ais 1:9)

Israel Lama Tago Diuni30 Bokai nge masa baituka tapile? Iboadu bokai tapile:

Moimoi Ungguma Takadi tago dipipi be Nanaranga mata-nao dado kana, ata zala dite be ono Nanaranga mata-nao diado. Zala ngae nge lama uninga-lo ka ipurapura.31Ata Nanaranga ungguma-tina ne Israel ngeMoses Matane ditagatagadi be Nanaranga mata-nao ado dilelelei, atatago didoki. 32 Bakara ka tago didoki? Maka ma tago

Rom 9:33 36 Rom 10:5lama uniangao diduasare be dilelelei. Tago. Malipingadiodio diduasaresare be Nanaranga mata-nao ado dilelelei.Bokainatuka odio mto. Zala dilelelei ngena ‘Patu onotamonga-o’ aedi ditoto be ditapulo. 33 Nanaranga ‘Buku’nena-lo nge ‘Patu ono tapulonga’ ngae bokai rangakaipura,“Kamate! Zaion kaba-lo patu teke unangai. Patu ngemasa

tamoata kokoko-tina ngaemakidi be dapopokaki-ramo kana. Patu biabia ngae masa ngaemakidibe datapulo. Ata tamoata naita lama iunani masatago iboadu ilo ngamaia.” (Ais 8:14; 28:16)

101 Taritokagu, ilogu moarungana-lo be ikautaki nge

urere-tina ungguma-tina negu Israel uketadi dapura! Beizamaizama nge di kanabe Nanaranga uraboraboi! 2 Atakana tago bokai dilako. Ngau uboadu muridi mtui bempile di moimoina-tina Nanaranga kanabe diuanauanabe dimalipilipi. Ata malipingadi ngaedi nge tago kauakalingodi ane be diememaki. 3 Be baituka be Nanarangatamoata iememakidi be mata-nao diadoado nge tagodikaua. Di ditaguraki be nedia-la mata nedi ono adongadinagunaguraki-lako. Bokai dimuzi be ambe Nanarangamata ne ono mata-nao ado ipurapura nge dimurinadi.4 Ata Kristus ambe ipura be Moses Mata ne imambuakibe dimanubu. Bokai imuzi be ono tamoata moarungamaka Kristus lama diunani nge iboadu Nanaranga mata-nao dado.

5 Bakara, tamoata naita Moses Mata ne gotagadi beNanaranga mata-nao goado kana nge Moses bokainatukaigere, “Tamoata naita Moses Mata ne ngatagatagadi bemoauriuri soaki ngate kana nge kana moarunga Moses

Rom 10:6 37 Rom 10:14Mata ne irangaki nge ngatagatagadi.”* 6 Ata, Nanarangamata-nao ado maka lama uninga-lo ipurapura nge bokaiieno, “Tago iboadu lang-lo gokautaki be Kristus golelei begobagai be ngadumaiko.”* 7 Ki tago iboadu bokai gopile,“Tago iboadu elauruma matemate kaba nedia-lo golakobe Kristus golelei be gobagarake be ngadumaiko.”* Tago-la. 8 Maka ma pile ngaedi nge bokainatuka dieno, “Na-naranga mata-nao ado maka lama uninga-lo ipurapurakeka mangata kirangarangaki nge saringaming-tina kaieno. Saringaming-tina, ilo-ming be uasi-ming burudia-lo ka ieno.” 9 Bakara, uasim ane be mangata bokai kupile,“Iesus ka Tanepoa,” be ilom-lo be lama kuni Nanaranga kamate-lo be imarangaki nge uketam ngapura-la be kana.10 Bakara, iloda-lo be lama tauni ka Nanaranga mata-nao tado. Be aoa-da ane be lama unianga neda mangatatarangaki ka Nanaranga iuketi-kita. 11 Nanaranga ‘Buku’ne bokai ipile, “Tamoata naita Nanaranga lama iunanimasa tago iboadu ngamaia.”* 12 Bokai ipile nge kitamoarunga ka irangaki-kita. Bakara, tago iboadu tapileIuda nge ungguma takadia-ba, be Ungguma Takadi ngeungguma takadia-ba. Tago. Maka ma Nanaranga ngetekena-la be moarunga matadio nge ngaia-la ka Tanepoa,be tamoata moarunga ara-nao be dikilakilai nge maroukaniadi kokoko-tina ane be imarouroudi. 13Nanaranga-la‘Buku’ ne ipile bokana, “Tamoata naita Tanepoa ara-naoiduasare be ikilau masa uketa ngapura.”*

14 Lama tago diunani, nge masa bakara be ara-nao bedakilai? Be rangaka tago sesu dilongo, nge masa baitukabe lama dauni? Tamoata tago teke Nanaranga pilengamangata irangaki, nge masa baituka be rangaka dalongo?* 10:5: Leb 18:5 * 10:6: Diut 30:12 * 10:7: Diut 30:13 * 10:11:Ais 28:16 * 10:13: Zoel 2:32

Rom 10:15 38 Rom 10:2115Tago teke nepia ipura be pilemangata ngarangaki kana,ngemasa baituka be Nanaranga pilengamangata rangakangapura? Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno bokana,“Bong tamoata Pile Uia dieleluaki dipura nge reretakadidilabalaba-tina!”* 16Ata Iuda tagomoarunga-tina PileUiadireretaki be didoki. Maka ma ‘Propet’ Aisaia nena-la bebokai igere, “Tanepoa, naita pilenga mangata kirangakinge lama iundi?”* 17 Bokaibe tamoata naita Nanarangapilenga ngaedi ilongo masa Kristus lama ngaunani. BeKristus rangaka ngapurapura ka masa Nanaranga pilengange kauatakadi dapura.

18 Ata ngau bokai utegi: Moimoi Israel Nanarangapilenga tago dilongo ki? Pilenga ambe dilongo-doi! Makama Nanaranga ‘Buku’ nena-lo bokai dieno,“Malongadi ege-ege kateka-o dilako, be pilengadi kaba

moarunga-lo dilako!” (Sam 19:4)19 Kaba utegi: Israel pile ngaedi labudi dikauataki ki

tago? Dikauataki! Maka ma Moses nena-la be mata-matanatuka tegi negu ngae ikatungi. Moses bokai ipile,“Ngau masa tamoata be aine alu tago ungguma teke kata

nge mdokidi be ono kamauanamdi be kamarere-tina kabadi kamadoki. Ngaumasa ungguma pilen-gagu tago dikauataki teke mdoki be ono nama-ming dara.” (Diut 32:21)

20Be onoMoses pilenga ngabatadi kana nge Aisaia kabakaikai-la bokai ipile,“Tamoata tago dilelelea nge ditea. Tamoata tago ditegit-

egiaka nge negu-la mangata unangaia be ditea.”(Ais 65:1)

21 Ata Israel tamoata be aine nge bokai iradi,* 10:15: Ais 52:7 * 10:16: Ais 53:1

Rom 11:1 39 Rom 11:6“Oabube luma-gu mzuzunaki nibe ngalako rairai-ba. Ta-

moata be aine kaoa pile tago longolongo be eun-gadi be ebulongadi ratadi kaoa ka luma-gu unana-narakadi.” (Ais 65:2)

11Nanaranga Israel Ilo Itagadi

1 Bokai ka ngau bokai mtegi kana: Nanaranga ambetamoata be aine ne Israel imurinadi ki? Tago! Ngaukamatea! Ngau negu-la nge Israel kata. Ngau Abaramtubu kata, be bagi negu nge Benzamin. 2 Bokaibe Na-naranga tago tamoata be aine ne imurinadi. Maka madi ka matamatana-tina be ikauatakidi di ngai ne be tagoisi ilo takaia inangai. Bokai mto be kamakaua: Ilaizarangaka Nanaranga ‘Buku’ nena-lo dieno nge kam kakau-ataki. Ilaiza Israel inama-ratakidi be Nanaranga-lo bokaiitotoi, 3 “Tanepoa, ambe ‘propet’ nem diumoatedi be bagiono tabataba aninga nem digamang. Ngau-la rubegu kausoaki, be ambe daumoatea kana be diuaiuai.”* 4 BeNanaranga baituka ikatuni? Nanaranga bokai ikatuni,“Ngau ambe ‘7,000’ tamoata negu bokana uzageakidibe udokimatedi be disoakina. Tamoata ngaedi nge na-naranga bolinga-ratadi Bal tago sesu diboadukuni.”* 5 Benge bong ngaedia-lo nge bokainatuka-la ka kana dieno.Iuda tago kokoko ka Nanaranga marou ne tadokidoki-baoti be idokidi be disoaki. 6 Iuda tamoata be aine idokidibe disoaki nge tago malipingadi itagadi ka idokidi. Tago.Nge marou ne tadokidoki-ba itagadi be idokidi. Makama tamoata malipingadi ngatagatagadi be ngadokidokidibokana, nge ambe marou ne tadokidoki-ba nge kana-ba.* 11:3: 1 King 19:10, 14 * 11:4: 1 King 19:18

Rom 11:7 40 Rom 11:127 Bokai nge masa bakara? Moimoi Israel dipipi-tina be

Nanaranga mata-nao ado muzi dilelelei be tago dite. Atatamoata maka Nanaranga nena-la be inangadi ka kanangae dite. Moarunga takadi nge Nanaranga ilodi iono betago dikaua. 8Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno bokana,“Nanaranga iemakidi be ilodi nge dienosoa bokana be

kana tago dikauataki. (Ais 29:10) Matadi iemaki betago iboadu kaba daitaita, be kungidi iono be tagosesu dilongolongo nibe kaituka-ba.” (Diut 29:4)

9 Debiti bokai ipile,“Israel kana uia kuiandi ngena ilodi dipile soaki iauia

kaiko zaiza mara-ming ieno. Ata ngau urere kanangaedi daemakidi be iboadu dabolesidi be onodatapulo, be iboadu gokatudi be sururu dadoki!

10Ngau urere iboadu matadi onotadi dapura be kaba tagodaitaita. Ngau urere iboadu bong moarunga-longe moatubu dabazibazidia-la.” (Sam 69:22-23)

Ungguma Takadi Uketadi Dipura11 Kaba bokai utegi: Bong Israel muzigoala diemaki be

ditapulo ngena tago diboadu kaba damarang ki? Iboadu-tina damarang! Ngena muzigoala diemaki bokana Na-naranga ambe Ungguma Takadi iuketidi be imuleakidi.Nanaranga bokai imuzi be ono Israel kaba daita be Ung-guma Takadi dauanamdi. 12 Ata bokai kamakaua: Iudamuzigoala diemaki bokana Nanaranga itaguraki be ta-moata be aine moarunga kateka-o lama diuni nge kanauia kokoko-tina iandi. Iuda Nanaranga dipereki bokanaNanaranga itaguraki be kana kokoko-tina uia UnggumaTakadi iandi. Bokaibe Iuda moarunga kaba Nanaranga-lodamule masa kana uia ere-moarunga be ngandi!

Kai Sapara Takaia Batalako Ipura

Rom 11:13 41 Rom 11:2013 Nge ambe Ungguma Takadi ka mra-kaming kana.

Ngau ‘apostel’ malipi negu nge Ungguma Takadia-lonepiagulako ipura. Bokaibe malipi negu ngaedi mrake-tukangaki 14 masa baraoa ungguma-tina negu Israel aluilodi marangaki be Ungguma Takadi dauanamdi be onomuketidi be damule. Nge maka ma Kristus-lo lamadauni noko muketidi be muleakidi. 15 Bakara, bong IsraelNanaranga imurinadi nge tamoata be aine moarungakateka-o ditaguraki be Nanaranga diruangami. Ata kabadimule beNanaranga idokidi ngemasa baituka? Ngemasama suri-uia dalaba-tina! Maka ma nge suri mate-lo bedimule be moauriuri disoaki bokana!

16 Bokainatuka mtonanga be takaua: Tekem ‘bereti’kanam kumoamoa be kutaguraki be matamatanatukadinoka Nanaranga kuiani nge moarunga Nanaranga-doigoani. Kai kata kutanomi be ilaba be Nanaranga kuianinge sapara moarunga Nanaranga-doi goani.

17 Kaba tonanga takaia memaki kana: Kai ara ‘olib’tanoma ipura nge sapara taratotokadi dipura. Kodeka‘olib’ teke numnum idula nge sapara dokiadi dipura beono ‘olib’ tanotano nge sapara batadi dipura. Kam Ung-guma Takadi nge ‘olib’ numnum idula bokana. Dokia-ming dipura be ‘olib’ tanotano sapara-nao bataming-lako dipura be ‘olib’ tanotano zirina-lo kangkang uiakadokidoki. 18Bokaibe tamoata maka kai tanotano saparabokana taratotokadi dipura nge moaki kababalakidia-tina. Bokai kamuzi nge ilo-ming bokai kamananga: Masabaituka be nem-la goraketukaiko? Makama kaiko sapara-ramo kata! Kaiko tago kai ziri kudokitagatagaki! Tago!Kai ziri ka kaiko didokitagatagakiko. 19 Ata kaiko masabokai gopile, “Moimoi, ata kai saparadi ambe taratotokadidipura be ono ngau zala dipurana be kai-lo bataiagu-lako ipura.” 20 Nge moimoi! Di Iuda lama tago diuni ka

Rom 11:21 42 Rom 11:26taratotokadi dipura! Kaiko Ungguma Takadi lama kunika kabamlana-lo kusoaki. Ata moaki kana ngae ilomianiani be nem-la kuraketukaiko. Moaki-tina. Taburimngara! 21 Maka ma kai saparana-tina ka Nanaranga tagoilo itagadi be ilikitakidi be kai-la soa-nao dieno. Tago-la.Bokaibe lama tago kuni nge tago ngabaraunakiko kana!

22 Nge ono kodeka Nanaranga ilo iauianga be ilogoalakinga kauatakadi dipura. Tamoata ditapulopulonge ilo digoalagoalangakia-tina, ata kaiko kuiani ngeilo ngauiatakiko-tina. Ilo kuiauiatakia-la masa ngaiilo ngauiauiatakiko-la. Ilo tago kuiauiataki masa tara-totokam ngapura be gotapulo. 23 Ata sapara makataratotokadi dipura ditaguraki be lama tago uningadidimurinadi masa kabadia-lo batadialako dapura. Makama Nanaranga iboadu-tina kabadia-lo ngabatadialako.24Moimoi toira nge kam ‘olib’ numnum idula sapara kaoa,ata taratoto-kaming dipura be ‘olib’ tamoata tanotanosapara totokadi dipura-lo bataming-lako dipura. Moimoibong Nanaranga bokai imuzi nge muzi diraia-tina. Ata‘olib’ saparana-tina taratotokadi dipura kaba kabadia-lobatadialako dapura kana nge masa muzi tago dara!

Israel Masa Uketadi Dapura25 Taritokagu negu, ngau urere Israel rangakadia-

tina zumzumkaki nge kamakauataki. Bokai masa tagoneming-la kamabolesi-kaming be kamapile kekai-la kaNanaranga ilo iuiataki-kama. Kana ngae nge bokai:Israel panganadi ipatungaki nge panganadi patungaditago daeno-salaga kana. Panganadi patungadi ngaedinge daeno nibe kam Ungguma Takadi Nanaranga ilo-taganena-lo kamasilisili nibe uarea-ming kamarokaboadui.26 Bokainatuka be masa Israel moarunga uketadi dapurakana, Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno bokana,

Rom 11:27 43 Rom 11:33“Tamoata ngauketi-kaming kana masa Zaion kaba-lo be

ngapura. Be masa ngataguraki be Nanarangamurinaia mata Zekop tubu nena-lo dieno ngengarokaki.

27 Bong muzigoala nedi urokakiledi masa pile moimoibeuradi nge memaki be dakalingo.” (Ais 59:20-21;27:9; Zer 31:33-34)

28 Israel ditaguraki be Pile Uia disegeaki. BokaibePile Uia datagai kana masa bokai tapile Nanaranga kamUngguma Takadi kanabe Israel ierekeidi. Ata rang-guma ka Nanaranga itaguraki be ungguma ne bokanaidokidi nge masa tapile Israel ka Nanaranga irereretakidi.Maka ma tubudi Abaram, Aisak be Zekop kanabe irerere-takidi. 29 Bakara, Nanaranga ilo tago ibuibuiria-ramo.Tamoata naita ireretaki be ikilai ki imaroui nge tagoiboadu kaba ilo ngabuiri be kana ne ngaedi ngamuleaki.Tago-la. 30 Kam Ungguma Takadi nge toira Nanarangapilenga kamurinadi, ata kaituka Israel Nanaranga pilengadimurinadi. Israel Nanaranga pilenga dimurinadi bokanakam Ungguma Takadi Nanaranga ilo-taga ne kadoki.31 Bokainatuka-la, nge ono Nanaranga ilo-taga ne dadokikana ka Israel kaituka Nanaranga pilenga dimurinadi.Labu ono ilo-taga ne dadoki kana nge maka ma kamUngguma Takadi ambe Nanaranga ilo-taga ne kadoki.32 Bakara, Nanaranga ambe tamoata moarunga iemakidibe pangana-patu mata uaura nena-lo inangadialako. Ngeono ilo-taga ne moarunga ngandi kana ka bokai imuzi.

Nanaranga Rakeaka Ngapura!33 Nanaranga muzi ne uia nge dilaba-tina! Kauanga

malaidi be kauanga bibia nge dilaba-tina! Tago tekeiboadu ilo ngakauataki! Tago teke iboadu muzinga

Rom 11:34 44 Rom 12:3labudi ngakauataki. 34Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dienobokana,“Naita Tanepoa ilo lelenaka ne ikauataki? Naita muku

Tanepoa isingarai? (Ais 40:13)35 Naita teke itaguraki be kana teke Nanaranga iani, be

Nanaranga itaguraki be ikatungi?” (Zop 41:11)36 Tagona-tina teke bokai imuzi! Maka ma Nanaranga

ka kana moarunga iemaki, be ngaia-lo ka kana moarungadipura. Be kana moarunga nge nena-doi.

Bokaibe ara atabala-tina nangaia ngapura be nem-kueno bokai ngaeneno! Moimoi.

12Soakingada Nanaranga Malipi Nena-lo

1 Taritokagu negu, Nanaranga ilo-taga ne nge dilaba-tina. Nge bokai ka bokai miakoro-kaming kana: Neming-la kamadoki-kaming be tabataba moauriuri bokana Na-naranga kamani, be ngaia-la malipi ne kamaememaki uiabe ono ilo ngauiauia. Maka ma rakeaka mata kalingodia-tina ono Nanaranga rakeaka ipurapura nge bokainatuka-la ka dieno. Rakeaka mata bokainaina ka Nanarangakamatabatabangakini. 2 Muzi moarunga kaememaki beteadi dipurapura nge moakina-tina kateka ngae mata nekatagatagadi be kaememaki. Moaki-tina. Nanaranga ka-malikitaki be pangana-ming ngabuiri be ilo-ming sikitadidatabuli be uia-tina dapura. Bokai masa mata bakarairaiNanaranga irereretaki nge kamakauataki. Maka ma kamneming-la be ambe reretaka bokainaina katagadi be ka-mangtaki. Nanaranga rerenga nge mata uia, mata ono iloaka-uiaia ipurapura be mata adoadodi.

3 Nanaranga ireretakau-tina be imarouia. Bokaika ngau bokai mra-kaming kana: Kam neming-lakakauataki-kaming kam tamoata be aine bakarairai

Rom 12:4 45 Rom 12:9kaoa, ata moaki neming-la kapile kam atabalabala-tinakaoa be karaketuka-kaming. Moaki-tina. Bong neda-latasulesule-kita nge lama uninga labu Nanaranga iang-kita nge tatagatagai be neda-la tasulesule-kita. 4 Makama kita moarunga nge tamoatada teke, ata kaniadakokoko. Be kaniada ngaedi nge tago malipi tekena-doika diememaki. Tago. Malipi nem-nem be diememaki.5 Kana-la ngae bokana, kita nge tamoata kokoko kaoaka Kristus zaiza be tamoatada teke taemaki. Be kitaneda-la nge tamoata teke-teke kaoa ka taetekenana-kitabe tamoatada tekena-la tapuraki. 6 Bokaibe kita teke-teke nge lumaluma nem-nem be aniada dipura be onoNanaranga malipi ne taememaki kana. Nanaranga maroune tadokidoki-ba iang-kita nge itagadia-uia be lumalumane kita teke-teke iang-kita. Tamoata naita lumaluma onoNanaranga pilenga mangata gorangaki kana ka iangkonge lama uniangam gotagadi be Nanaranga pilengamangata gorarangaki. 7 Tekem lumaluma ono lamaunia-budu ruangam godumadi kana iangko nge onogodumadi. Tekem ono tamoata takadi gosuledi kanaiangko nge ono tamoata takadi gosuledi. 8 Tekem onotamoata takadi mangmang goundi kana nge ono tamoatatakadi mangmang goundi. Tekem ono tamoata takadikana direretaki godumadi kana nge kana kokoko-la begoandi. Tekem ono tamoata takadi gotanepoadi kanange moakina-tina ilom iakaka, panganam gozelezelekibe mata uia-lo be ruangam gotanepoadi. Be tekemlumaluma ono tamoata takadi ilom ngatagatagadikana ienoniko nge suri-uia ane be tamoata takadi ilomngatagatagadi.

Reretaka Mata9 Tamoata takadi iloming-lo be kamarereretakidi.

Moaki uasimingba-lo ka karereretakidi. Mata

Rom 12:10 46 Rom 12:19goalakadi nge kamasegeaki-tina. Be kana uiange kamadokimatedia-tina. 10 Suri-uia ane betaritokatoka bokana kamaerereretaki. Tamoata takadikamamuamuakidi be di nge atabala-ming disukoakibokana kamababasakidi. 11 Moaki kaemaki-kamingbe ono malipi kabebe. Ilo-ming ere-moarungadia-lo be Tanepoa kamamalipilipini. 12 Suri-uia ane beTanepoa alauri rakana ngaemaka-kaming kana ngekamarapurapungi. Moatubu kaita nge kamabazidi, moakioaikiki-la be kamurinadi. Be karaborabo nge moakiilo-ming bokai kanangananga Nanaranga masa tagongalongori-kaming. Kamakangaongaoia-la. 13 Tarito-kaming kaoa Nanaranga tamoata ne kana aluna-loditukura nge kana neming di zaiza kamanege-budu.Tarito-kaming takadi dipura nge pera kanaming-lokamabagadialako be kamadorakidi.

14 Tamoata kaoa sururu dianang-kaming nge Na-naranga kamasinaui be ngamaroudi. Kamasinaui bengamaroudi, moaki ingesuakidi. 15 Tamoata kaoa surididiuiuia nge di zaiza be suriming dauia. Tamoata kaoaditangtang nge di zaiza be kamatang-budu. 16 Tamoatatakadi zaiza suriming tekedi bokana kamasukoaki. Moakineming-la “ngau mama natu” kana karangaki-kaming.Moaki-tina. Kamabalaki-kaming be tamoata takadimalipierumaruma kam tago kaboadu kamaemaki diememakinge kamaemaki-budu. Moaki neming-la karangaki-kaming kam amangi-ming. 17 Tamoata teke matagoalaka iemaka-kaming nge moaki mata goalakadi anebe kakatungani. Mata uia tamoata moarunga matadi-okamaememaki. 18 Moaki nama-ra-lo be tamoata takadizaiza ebulo kamarangrangaki. Kamapipi-tina be tamoatatakadi zaiza ilo-uia-lo kamasukoaki-budu. 19 Ruangagunegu, moakina-tina lasa kadokidoki. Nanaranga nama

Rom 12:20 47 Rom 13:4ratinga kamalikitakini be lasa ngadokidoki. Maka ma Na-naranga ‘Buku’ nena-lo bokai dieno, “Tanepoa bokai ipile,‘Ngau masa lasa mdoki, ngau masa oti mkatu.’ ”* 20 AtakambokainatukaNanaranga ‘Buku’ ne ipile bokana kama-muzimuzi, “Erekei nem kata tole imate nge goakolangi.Madole imate nge dang goani be ngasing. Bokai kue-memaki masa manggeta purupuruidi pangana-nao gok-abungria.”* 21 Muzi goalakadi moaki diuasa-kaming bedibalaki-kaming. Moaki-tina. Muzi uia kamadoki be onomuzi goalakadi kamauasadi be kamabalaki.

13Tamoata Bibia Erumadi Kamasukoaki

1Kitamoarunga nge tamoata bibia* erumadi tasukoaki.Bakara, tamoata bibia moarunga nge Nanaranga isumoal-adi ka erumadi tasukoaki. Bokaibe tamoata bibia kaitukadisoaki ngeNanaranga ka inagurakidi. 2Tamoata naita ta-moata bibia dimuamua ierekeikeidi nge Nanaranga kanainangai ka ierekeikei. Bokai ka tamoata naita bokaiimuzimuzi nge nena-la ka iara-leualeuai. 3 Tamoata muziuia diememaki nge tago iboadu tamoata bibia dama-matakuridi. Tamoata muzi goalakadi diememaki ka masadamamatakuridi. Karere ki tago tamoata bibia kama-matatakuridi? Tago karere nge muzi uia kamaememakibe ono di ara-ming darakerakeaki. 4 Maka ma di ngeNanarangamalipilipi kana, be kam dadumaduma-kamingkana ka Nanaranga dimalipilipini. Ata muzi goalakadi kakaememaki nge kama-matatakuridi, bakara kaiboang onosururu dang-kaming kana nge dia-lo dieno. Di Nanaranga* 12:19: Diut 32:35 * 12:20: Pro 25:22. Muzingam uiangadi ngaedi ngemasa moatubu bokana ngadoki be ono daemaki be ilo ngabuiri. * 13:1:Tamoata bibia anua-lo, gauamang-lo be ‘sios’lo.

Rom 13:5 48 Rom 13:11malipilipi kana, be di ka Nanaranga nama ratinga didoki-doki be tamoata muzi goalakadi diememaki dianiandi.5 Labu ngaenao ka tamoata bibia erumadi kamasukoaki.Moaki sururu dang-kaming kana ka kamatakuridi ngenaerumadi kasukoaki. Moaki. Erumadi kamasukoaki, makama nge kana iauia ka kaememaki.

6 Nge bokai ka ‘tagisi’ ipurapura. Maka ma tamoatabibia nge Nanaranga ka dimalipilipini be bong moarungange malipi ngaedi ka diememaki. 7 Bokaibe rakanakata dikeliaki nge kamandia-ba: ‘tagisi’ dikeliaki ngekamandia-ba, ‘bisinisi’ neming-lo ‘tagisi’ dikeliaki ngekamandia-ba, muaka direre nge kamandia-ba, be aradiatabala kamananga kana direre nge aradi atabala ka-mananga.

Tamoata Moarunga Ba Kamababasakidi8 Oti moakina-tina teke kam-lo ieno. Oti ngaena-la

ka mara-ming bokaina-la ngaeneno: Kamaerereretaki.Tamoata naita tamoata ruanga irereretaki nge Nanarangamata ne Moses Mata nena-lo dieno ka itagatagadia-uia.9Kita takaua Nanarangamata ne bokai dipile, “Roti moakikugamani.” “Moaki kuianako.” “Tamoata takaia kanane kute nge moaki dokia kana be kumoatang.”* Matangaedi be kaba mata takadi nge mata-doi teke ngaena-lotekenanadi dipura, “Tamoata ruangam gorereretaki nem-la kurereretakiko bokana.”* 10Tamoata naita tamoata ru-anga irereretaki nge tago iboadu giriki teke ngaemakani.Bokaibe tamoata takadi reretakadi mata katagatagaia-uiange Moses Mata ne ka kaemaki be dikalingo.

11 Tamoata takadi reretakadi mata nge kamaememaki,bakara bong ngaedi kaituka dipurapura nge ilo-ming* 13:9: Eks 20:13-15, 17; Diut 5:17-19, 21 * 13:9: Leb 19:18

Rom 13:12 49 Rom 14:3daniandi be bokai kamamuzi: Eno kamarokaki be ka-mamarang! Maka ma bong ono uketada dapura kanaambe isaringa-tina! Matamata be iloda dipile masamuku uananaka dasalaga kana, ata ambe isaringa-tina.12 Oabubu ambe saringatuka ngamanubu kana, be ariataisaringa. Bokaibe oabubu kana ne tarokaki, be kana onoariata eunga nge tadokitate be tananga. 13 Muzinga-ming kamadoraki be adoado kamamuzimuzi, tamoataariata malamakana-lo disukoaki bokana. Moaki kaepura-purari be kamuzi-ramoramo, be dang kakai kasingsing bekaboangboang. Pogiza-ramo mata be muzi ono maiangamoaki katagatagadi. Moaki kaebulobulo be kaenama-rarataki ki kaemangazingazi. Moaki-tina. 14 Bokainatukakamamuzimuzi: Kam ambe Tanepoa Iesus Kristus zaizateke-ming. Bokaibe Kristus kamadoki be kusi-sili bokanakamanangai. Be muzi bokainaina: ilomingba-lo be muziono kusi-ming rerengadi katagatagadi be ono suri-mingdiuiauia nge kusi-sili toirairadi bokana kamarokaki-tina.

14Tamoata Takadi Moaki Kalilitidi

1 Tamoata naita Kristus-lo lama unianga tago dikai ngekamadoki be kam bokana mara-ming ngasukoaki. Atakana aluna-lo ilo bakara inanganangai nge moaki kasum-bei. 2 Bokainatuka mto: Tamoata teke lama uniangaisumoalani be iboadu kana moarunga ngakangkang. Atatamoata takaia lama unianga tago dikai uia bokana ngadotago ikangkang be dagurai-la ikangkang. 3 Bokai nge ta-moata kangkang moarunga ikangkang nge moakina-tinaitaguraki be tamoata kangkangmoarunga tago ikangkangiduaposale. Be tamoata dagurai-la ikangkang nge ta-moata kangkang moarunga ikangkang moaki bokai irai,“Ngara tago muzi iauia ka kuememaki.” Moakina-tina

Rom 14:4 50 Rom 14:10bokai ipile. Maka ma Nanaranga ambe tamoata ngae nebokana idoki! 4 Bokai mtegi: Kaiko naita kata ka tamoatatakaia malipilipi kana malipinga gorangaki dikaiboang kitago? Biabiadia-la kana ka masa ngapile ngai malipingakaiboangdi ki tago. Be malipilipi ngae nge ngakai-la bekana, bakara, Tanepoa ka ngadumai be ngakaiboang kana.

5 Kaba tonanga takaia memaki: Tamoata teke masangapile bong biabia ngae ka ara biabia be takadi iuasadi.Ata tamoata takaia masa ngapile bong bibia moarungange suridi tekedia-doi. Ngau urere kam teke-tekenge neming-la be ilo-ming kamatekenanadi bong bi-abia nangatana-la ka kamatagatagai ki moarunga ka-matagatagadi. 6 Bokainatuka-la, tamoata naita katailo itekenanai bong ngaenao Nanaranga ngarakerakeakikana nge Tanepoa ara ka ngarakeaki kana ka bong ngaeinangai. Be kangkang nge bokaina-la, tamoata naitakangkang moarunga ikangkang nge Tanepoa ara-nao beikangkang. Maka ma bong kangkang ngaedi ngakangkana nge Tanepoa ngaperui noko ngakang! Tamoatanaita kangkang alu tago ikangkang nge Tanepoa ara-naobe tago ikangkang. Maka ma Tanepoa iperui kangkangbokainaina tago ikangkang! 7 Bakara, tago teke iboadubokai ngapile, “Makare kateka-o nge ngau negu-la kanaka moauriuri usukoaki.” Be bokainatuka-la, tago tekeiboadu ne matenga baituka ngabasaki. 8 Bokaibe moauri-uri makare kateka-o tasoaki nge Tanepoa kana ka tasoaki.Bokainatuka-la, bong tamate nge Tanepoa kana ka ta-mate. Bakara, moauriuri tasoaki ki tamate nge Tanepoa-doi tamoata be aine ne kaoa. 9 Labu ngaenao ka Kristusimate be kaba imoauri. Bokai masa ngai moauriurisukoaki be matedi Tanepoa nedi. 10 Bokai nge kaikonaita kata, bakara ka taritokammuzinga kuliliti be kupilesoakinga digoala? Be kaiko, bakara ka taritokam kubibi-

Rom 14:11 51 Rom 14:18raki? Makama kitamoarunga nge Nanaranga ngado kanakaoa! Aro tatui be giriki neda ngaliliti kana! 11Maka maNanaranga ‘Buku’ nena-lo bokai dieno,“Tanepoa ipile, ‘Moimoina-tina ka upile kana ngae masa

memaki be ngapura: Moarunga-biabiamasa arogutukudi-o darokazokuria. Be moarunga masa man-gata dapile ngau ka Nanaranga.’ ” (Ais 45:23)

12 Bokai ka tamoata be aine moarunga masa kanamoarunga diemaki nge Nanaranga darangakini.

Taritokam Moaki Kuemaki Be Itamong13 Bokai nge giriki neming moakina-tina neming-la

maraming kaliliti be kabibiraki. Moaki-tina. Ilo-mingbokai kamanangananga: Taritokagu moaki teke zalakauono be ono ngatapulo, ki uemaki be Nanaranga rerengatagadi ngasege. 14 Ngau Tanepoa Iesus-lo usukoaki bebokainatuka ukaua: Kana tago teke iboadu nena-bangabolo. Kana moarunga nge goagoaza-ba. Ata ta-moata teke kana teke bolobolo kana irangaki nge ngaiala-lo ka ipile kana ngae bolobolo. 15 Kana teke kaikokukangkang, ata taritokam tago ikangkang. Ata tari-tokammoanakongam tago ireretaki be kuaka-sururui ngeambe tago reretaka mata-lo ka kumuzimuzi. Bakara,Kristus taritokam ngae kana ka imate. Bokaibe moakimoanakongam-ba ane be taritokam kugamani! 16Bokaibekana teke ilo-ming dipile kam-lo iuia be iboadu ka-maememaki nge moakina-tina kaemakia-ramo be onotamoata takadi bokai darangaki, “Ngara muzi goalaka!”17 Maka ma Nanaranga anua ne ono itanepoa labu ngetago moanako be dang sing kata. Tago-la! Nanarangaanua ne ono itanepoa labu nge mata adoadodi, ilo-uiabe suri-uia. Mata adoadodi, ilo-uia be suri-uia ngeOli Spirit-lo ka dipurapura. 18 Bokaibe tamoata naita

Rom 14:19 52 Rom 15:3muzi ngaedi itagatagadi be Kristus imalipilipini masaNanaranga ngataguraki be ngasuri-uiataki, be tamoatamoarunga masa tamoata iauia kana darangaki.

19 Bokai nge tapipi-tina be ilo-uia mata marada ngae-neno, be neda-la marada taka-kaikai-kita be ono Na-naranga mata ne tagadi takauataki uia. 20 Moakikangkang-ba kanabe Nanaranga malipi ne gamanadidipura. Kangkang moarunga iboadu kaniadi dapurapura.Ata kangkang kata kukani be ono tamoata takaia kuemakibe itapulo be giriki iemaki nge ambe kaiko giriki kuemaki.21 Ngado kukangkang, ki dang kakai kusingsing, ki kanatakadi kaoa kuememaki be ono taritokam itatamong begiriki iememaki nge moakina-tina kaba kuemaki. Kanangaedi kaba tago kuemaki nge muzi adoado ka kue-maki. 22 Rakana kata ilom ipile be lama kunia uia ngeNanaranga-la kamru mara-mingru gonangai be ngaeno!Tamoata naita ilo ipile-tina kana iememaki ne mata-naoiuia be tago ono ne ilo sikita ikotoi nge suri dauiani! 23Atakangkang ikangkani ilo irua-taki nge ambe nena-la kagiriki ono inangalako. Bakara, muzinga ngaedi nge tagolama unianga itagadi be imuzi. Bokaibe kana moarungatago lama uninga-lo ka dipura nge muzigoala.

151 Kita lama uniangada dikai nge tamoata isi lama

uniangadi tago dikai tadumadumadi be moatubu neditabazibazi-budu. Be moaki neda-la iloda taememaki bediuiuia. 2 Kita teke-teke nge tamoata-ruanga ilodi taka-uiauiadi. Be kana taememakidi nge ono duma aniadidapurapura. Bokai masa lama uniangadi dalaba be Na-naranga mata ne takauataki uia. 3 Bakara, Kristus ngetago ne kana ka ilo iaka-uiauiai. Tago-tina. Maka

Rom 15:4 53 Rom 15:10ma Nanaranga ‘Buku’ nena-lo bokai rangaka ipura, “Ta-moata diebuloniko nge ebulongadi oguo dibala.”* 4 Pilemoarunga toira be Nanaranga ‘Buku’ nena-lo geretadidipura nge dasule-kita kana ka geretadi dipura. Tagoramoramo-ba ka geretadi dipura. Pile ngaedi ka dira-kitamalielie-ba be moatubu tadokidoki, be didumaduma-kitabe Nanaranga mata ne tagadia-lo takaikai. Bokai masasakuli-o be kana moarunga tadoki kana be Nanarangairangaki-kita nge tararapung be tasoaki. 5 Nanarangaka iememaki-kita be malielie-ba be moatubu tabazibazidibe ono iaka-kaikai-kita. Bokaibe ngai iboadu ngaduma-kaming be ilo-ming tekedia-doi be ono Kristus Iesuskamatagatagai. 6Bokaimasa ilo-ming tekedi, be aoa-mingtekedi ane be Tanepoaneda Iesus KristusNanarangane beTama kamarakerakeaki.

7 Bokaibe kam moarunga nge tarito-kamingkamarereretakidi be kamadokidokidi, Kristus-la idoki-kaming be ono Nanaranga ara rakeaka ipura bokana.8 Bokainatuka mpile be kamakaua: Nanaranga Kristusinepi be ungguma Iuda malipilipi kandi ipura, be ngeono kaua-tina uia ipura pile toira Nanaranga iemakinge moimoi. Bokai imuzi be Nanaranga pile moimoibekalingodi Iuda tubudi Abaram, Aisak be Zekop iemakadinge iemaki be dikalingo. 9 Labu takaia bokai ono imuzinge bokai: Ungguma Takadi iboadu Nanaranga araatabala-tina danangai, bakara di Nanaranga ilo-taga nedidoki be. Nanaranga-la ‘Buku’ nena-lo dieno bokana,“Labu ngaenao ka masa Ungguma Takadi maradi

mrakeakiko. Ngau masa aram-o be rang onoaram rakeaka ipurapura mdokiniko.” (2 Sam22:50; Sam 18:49)

10 Be Nanaranga ‘Buku’ ne kaba bokai ipile,* 15:3: Sam 69:9

Rom 15:11 54 Rom 15:18“Kam Ungguma Takadi, Nanaranga ungguma ne idokidi

be inangadi zaiza suriming dauia!” (Diut 32:43)11 Kaba pilenga takadi bokai dieno,

“KamUngguma Takadi moarunga, Tanepoa kamarakeaki!Tamoata be aine moarunga, kamarakeaki!” (Sam117:1)

12 Aisaia kaba pile ngaedi bokai ibatadi,“Zesi tubu alalauri teke masa ngapura. Ngai masa nagu-

raka ngapura be Ungguma Takadi ngatanepoadi.Bemasa ilodimoarunga ono danangalako be dara-purapu.” (Ais 11:10)

13Nanaranga maka rapu ngae labu iboadu lama uninganeming ngadoki be ono suri-uia be ilo-uia ngang-kamingbe iloming-lo dakauri. Bokai masa Oli Spirit kaiboang neane be kamasakuli be kana maka Nanaranga ngang-kitakana nge kamararapung.

14 Taritokagu negu, ngau negu-la kilalangagu unanga-tina muzi uia kam-lo dikauri-tina. Bokaibe kaua kam-lodikauri be iboadu neming-la mara-ming tamoata takadikamasulesuledi. 15Ata pile alu makare ugere-kaming ngepile kaiboangdi ane be ugere-kaming. Nge ono milo-kauakaming kana ka bokai ugere. Labu ono bokainatukaugere nge Nanaranga ilo iuiataka be malipi bibia ngaediiana, 16 be Kristus Iesus malipilipi kana upura be Ung-guma Takadi malipidi kana. Ngau tamoata Nanarangaditabatabai bokana umalipilipi be Pile Uia Nanaranga-lobe ipura nge mangata urarangaki. Bokai masa UnggumaTakadi nge Nanaranga tabataba ne bokana dapura bengareretakidi be ngadokidi. Oli Spirit ka Ungguma Takadingadokidi be Nanaranga ngatabangakidiani kana.

17 Ngau Kristus Iesus ara-nao be malipi Nanarangauememakini nge usuri-uiataki. 18Ngaumkai-tina be kanatekena-la kamrangaki kana. Kana ngae nge bokai: Kristus

Rom 15:19 55 Rom 15:27inepia be umalipini be ono Ungguma Takadi udumadibe Nanaranga dilongori be pilenga ditagatagadi. Malipingaedi nge pile uradi be kilala kaiboangdi Kristus iana anebe uememaki. 19Be kilala kaiboangdi be kilalaNanaranga-la iboadu ngaemaki ane, be Oli Spirit kaiboang ne anebe malipi uememaki. Ierusalem anua-lo be utui be ulakoIlirikum kaba-lo nge Pile Uia ono Kristus rangaka ipurange ere-moarunga be mangata urangaki. 20 Rerengagubiabia-tina nge bokai: Urere-tina mialale be ege Kristusisi tago dilongorakia-lo Pile Uia mangata mrangaki. Ngautago ureremialale be tamoata takaia ariri ambe itanomia-lo pera mkeli. 21Ngau urere Nanaranga-la ‘Buku’ ne ipilebokana muzi, “Tamoata rangguma rangaka tago dilongomasa kaba daita. Be tamoata rangguma tago dilongomasadakaua.”*

Pol Ilo Ilelenaki Be Rom Ngalako Kana22 Labu ngaenao ka bong kokoko-tina mpura-kaming

kana urere, ata kana alu zala dionono be tago upurapura.23 Ata kaituka ambe kaba egedi ngaedia-lo malipi negudimanubu. Barasi kokoko-tina urere-tina mpura-kamingkana 24 be nge kodeka Spen mlakolako masa makarampura. Be masa makara muku sakeming-o msoaki beono muku surigu dauia. Be Spen mlako kana masa ka-madumaia. 25Ata kaituka-tina ngeNanaranga tamoata neIerusalem-lo malipi nedi tekedi memaki kana be makaramlako kana. 26 Malipi negu nge bokai: Masedonia beGris tamoata be aine nge ilodi diuia-tina be tabatabadinanga be ono Nanaranga tamoata be aine ne kana neditagotago Ierusalem anua-lo dinangadi. 27 Di nedia-la bedisumoala ka didumadi. Ata nge iuia didumadi, bakaraIuda duma nedia-lo ka Kristus ruku dilongo. Bokaibe* 15:21: Ais 52:15

Rom 15:28 56 Rom 16:5dikatungadi bokana nge kateka kana Nanaranga iandi aneduma diandi. 28 Bokaibe malipi ngaedi mambuaki be‘mone’ moarunga diana Ierusalem-lo miandi masa Spenmlakolako be makara mpura. 29 Bong makara upura ngengau ukaua, masa Kristusmarou ne ere-moarungadi zaizabe makara mpura.

30 Taritokagu, Tanepoa neda Iesus Kristus ara-nao beOli Spirit reretaka nena-lo ngau urere-tina bokainatukakamamuzi: Eung negu ngaena-lo nge kamadaitina-na be Nanaranga kamasinaunaui be ngadumadumaia.31Kamaraborabo be tamoata lama tago diuni Zudea kaba-lo masa tago dasaringaia, be Nanaranga tamoata be ainene masa malipi negu ‘mone’ ubudinaki be miandi kanange Ierusalem anua-lo dareretaki be dadoki. 32 Bokaimasa surigu dauia-tina, be Nanaranga irere masa mpurabe mte-kaming be surigu dauia be ono kaniagu daboana.33 Nanaranga maka ilo-uia labu nge iboadu sakeming-ongasukoaki. Moimoi.

16Pol Suri-uia Ne Tamoata Teke-teke Inangadi

1 Marauda iauia ara Pibi ambe luma-mingo mnangaikana. Ngai ‘sios’ Senkria anua-lo imalipilipini. 2 Ngaitamoata kokoko-tina duma biabia iandi, ngau zaiza be.Bokaibe Tanepoa ara-nao be kamadoki, Nanaranga ta-moata ne dimuzimuzi bokana. Be duma bakarairai irerenge kamadumaia-ba.

3 Suri-uia negu Prisila be Akuila unanga-diaru. Di-aru nge Kristus Iesus malipi nena-lo kimalipilipi-buduto.4 Diaru ngau kanabe damateru kana direreru. Bokaibetago ngau-la ka uperu-diaru. Ungguma Takadi ‘sios’ nedimoarunga diperu-diaru be. 5 ‘Sios’ maka pera kandiarua-lo diepurapurari nge suri-uia negu unangadi. Ruangagu

Rom 16:6 57 Rom 16:17iauia-tina Epenetas suri-uia negu unangani. Esia kaba-lo nge ngai ka matamatanatuka Kristus lama iunani.6 Suri-uia negu Maria unangani. Ngai kam kanabe malipibibia-tina iemaki. 7 Suri-uia negu Andronikus be Zuniasunanga-diaru. Diaru nge Iuda-ruangagu be uaura pera-lo kisoaki-buduto. ‘Apostel’ malipi-lo nge ara-diaru otiotibe moarunga-tina dikauataki-diaru. Diaru ka Kristusdidokia-muaru, ngau alauri ka udoki. 8 Suri-uia neguAmpiliatus unangani. Tanepoa ara-nao be ngai ngeruangagu iauia-tina. 9 Suri-uia negu Ebenas be Stakisunanga-diaru. Ebenas ngemalipilipi-budu ruangadaKris-tus malipi nena-lo, be Stakis nge ruangagu iauia. 10 Suri-uia negu Apeles unangani. Ngai Kristus malipi nena-lo sururu idoki be ikaiboang-la be isoaki. Aristobulusdara ne be moarunga pera kanana-lo disukoaki nge suri-uia negu kamandi. 11 Suri-uia negu Erodien unangani.Ngai Iuda-ruangagu kata. Narsisus dara ne be moarungapera kanana-lo Tanepoa ara-nao disukoaki suri-uia neguunangadi. 12 Suri-uia negu Tripina be Triposa unan-gadi. Aine ngae-diaru nge Tanepoa malipi ne bibia-tinadiemakiru. Ruangagu iauia Persis suri-uia negu unan-gani. Ngai aine teke Tanepoa malipi ne bibia-tina iemaki.13 Suri-uia negu Rupus unangani. Ngai nangaia ipurabe Kristus malipi ne bibia-tina iemaki. Tina nge ngautinagu be. 14 Asinkritus, Pelegon, Emes, Patrobas, Ermesbe taritokada disukoaki-budunge suri-uia neguunangadi.15 Suri-uia negu Pilologus, Zulia, Nereas marau diaru,Olimpas be Nanaranga tamoata be aine ne disukoaki-budu nge unangadi. 16 Neming-la suri-uia kamaeani betaritokatoka-tina bokana kamaeadoraki. Kristus ‘sios’ nemoarunga suri-uia nedi dinanga-kaming.

17 Taritokagu negu, ngau bokai uakoro-kaming: ta-moata maka kuara mara-ming dinanganangalako be

Rom 16:18 58 Rom 16:25ono didua-raramoaki-kaming, be zala dionono be onosule aniaming ipura tago katagatagai nge kamatetedia-tina uia. Moakina-tina kasaringadi. 18 Tamoata kanabokainaina diememaki nge tago Tanepoa neda Kristuska dimalipilipini. Tago-la. Nedia-la dabulikidi ilodidianiandi ka bokai dimuzimuzi. Pilengadimomona ane bediniu-korikori be ono tamoata girikidi tagotago dibobole-sidi. 19 Moarunga ambe dilongo kam Kristus pilengakalongo be katagadi. Bokaibe kam kanabe surigu diuia-tina. Ngau urere kana uia nge kamakauataki, be girikimoaki teke omingo ilako.

20 Nanaranga maka ilo-uia labu masa saringatuka ae-ming babadi erumadi ka Satang ngaduaposaki.

Tanepoa Iesus marou ne tadokidoki-ba iboadu kam-lodaeno.

21Malipilipi-budu-ruangagu Timoti suri-uia ne inanga-kaming. Be Iuda-ruangagu Lusius, Zeson be Sosipatersuri-uia nedi dinanga-kaming be. 22 Ngau Tertius, Polpilenga ngaedi ugeregere nge suri-uia negu Tanepoa ara-nao be unanga-kaming. 23 Gaius suri-uia ne inanga-kaming be. Tamoata ngae nge pera kanana-lo ibagabaga-iaulako be iadoadorakau-tina. Tago ngau-la. Tamoata beaine ‘sios’ ngaena-lo disoaki nge iadoadorakidi be. Erastusbe taritokadaKuatus suri-uia nediaru dinanga-kaming be.Erastus nge Rom anua ‘mone’ ne moarunga idokidoki beiadoadoraki.

[ 24Tanepoa neda Iesus Kristus marou ne tadokidoki-baiboadu kam-lo daeno. Moimoi.]

25 Nge kodeka Nanaranga ara atabala-tina tanangai!Pile Uia ngau mangata urangarangaki ane be iemaki-kaming be iloming-lo kakaiboang, be iboadu ono Kristuskamatagai. Pile Uia ngae nge Iesus Kristus rangaka.Toira be imai Nanaranga pile ne tago mangata inanga.

Rom 16:26 59 Rom 16:27Zumzumkaki dieno, ata ambe mangata inanga be longoipura. 26 Ata kaituka ambe ‘propet’ gerengadia-lo bekana moimoi be kalingodi nge ambe mangata dipura.Nanaranga nem-kusoaki isukoaki ka ipile be unggumamoarunga dikauataki. Bokai masa ungguma moarungalama dauni be Nanaranga pilenga datagatagadi. 27 IesusKristus ara-nao be Nanaranga tekena-la be ngaia-la kakauakaua nge bokaina-la ara atabala-tina nangaia ngapu-rapura! Moimoi.

60Testamen Oauoau

The New Testament in the Manam Language of Papua New GuineaNupela Testamen long tokples Manam long Niugini

copyright © 1996 Papua New Guinea Bible Translation AssociationLanguage: ManamTranslation by: Wycliffe Bible TranslatorsThis translation is made available to you under the terms of the Creative CommonsAttribution-Noncommercial-No Derivatives license 4.0.Youmay share and redistribute this Bible translation or extracts from it in any format,provided that:

You include the above copyright and source information.You do not sell this work for a profit.You do not change any of the words or punctuation of the Scriptures.

Pictures includedwith Scriptures and other documents on this site are licensed just forusewith those Scriptures and documents. For other uses, please contact the respectivecopyright owners.2016-08-30PDF generated using Haiola and XeLaTeX on 12 Dec 2019 from source files dated 22Nov 20193f31539d-0155-5160-a99e-2a9707974158