Franciszek Mrózuniwersytet pedagogiczny w krakowie

archicofradía universal del apóstol santiago

MAŁOPOLSKA DROGA ŚW. JAKUBA – GENEZA, ROZWÓJ, NOWE WYZWANIA I PERSPEKTYWY

Abstract

Małopolska Way of Saint James – origin, development, new challenges and prospects

The Way of Saint James is the world’s longest marked Christian pilgrimage route, as well as the first European Cultural Route. The Małopolska Way of Saint James constitutes one of the 25 Camino de Santiago sections currently operating in Poland. The trail refers to a medieval trade route which used to lead along the edge of the Vistula river valley from Sandomierz to Kraków. The route was one of the branches of the so-called Ruthenian route, leading from Polesie and Ruthenia to the capital of the Crown and to Silesia. The first section of the Małopolska Way of Saint James (Pałecznica – Więcławice Stare – Kraków) was opened on 25 October 2008. The whole section of the trail, from Sandomierz to Szczyrk (317 km), was marked during the following years. There are ten Churches of St James on the route: in Sandomierz, Kotuszów, Szczaworyż, Probołowice, Pałecznica, Niegardów, Więcławice Stare, Sanka, Palczowice, and Szczyrk. The presented study includes an analysis of tourist and pilgrimage traffic on the Małopolska Way of Saint James. A purpose of the paper was also to summarise the activities and projects connected with the creation and development of this stretch of Camino de Santiago in Poland. Other objectives serving further popu la-risation of the route have been indicated, as well.Key words: Camino de Santiago, the Way of St. James, Santiago de Compostela, religious tourism, pilgrimages, sanctuarySłowa kluczowe: Camino de Santiago, Droga św. Jakuba, Santiago de Compostela, turystyka religijna, pielgrzymki, sanktuarium

ROZPRAWY NAUKOWE Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu

2014, 47, 22 – 31

WPROWADZENIE

Codziennie rano ruszamy w drogę,codziennie rano idziemy dalej,trasa nas wzywa dzień po dniu,to głos z Composteli.Naprzód! Dalej! Boże, wspieraj nas!

J.C. Bénazet (tł. Ryszard Kaczmarczyk)

Przytoczone powyżej słowa „Pieśni pielgrzy­mów do Composteli” rozbrzmiewają każdego dnia na ustach tysięcy osób, które podążają Camino de Santiago – Drogą św. Jakuba. Ul-treia! – naprzód, dalej! – prastare pozdrowie­nie pielgrzymów zawarte w pieśni jest zachę­tą do dalszej wędrówki dla caminowiczów, którzy z najdalszych zakątków wybierają się w najpiękniejszą drogę świata. Średnio­wieczny szlak pielgrzymkowy do grobu św. Jakuba Starszego (Większego) Apostoła w San­tiago de Compostela przeżywa w ostatnim

trzydziestoleciu ogromny rozwój. W krajach Europy Zachodniej i Środkowej z każdym ro­kiem powiększa się sieć Camino de Santiago – szlaku nazywanego „głównym traktem Eu­ropy” oraz „drogą wiary, nawrócenia i poko­ry”. To właśnie na tym szlaku pielgrzym­kowym – jak pisał Johann Wolfgang von Goethe – narodziła się świadomość Europy (Roszak 2012).

Renesans pielgrzymowania Camino de Santiago rejestruje się od lat 80. XX w. Ponow­ne „odkrycie” Composteli było następstwem pielgrzymek św. Jana Pawła II do grobu św. Jakuba (w 1982 i 1989 r.), a także działań podjętych zarówno przez władze Kościoła katolickiego w Hiszpanii, jak i przez hisz­pańskie władze rządowe oraz władze re­gionów autonomicznych, przez które prze­biega szlak. W 1987 r. Rada Europy uznała szlak pielgrzymkowy do Santiago de Com­postela za pierwszy Europejski Szlak Kul­

ROZPRAWY NAUKOWE 2014, 47 AWF WE WROCŁAWIU 23F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

turowy i zachęciła władze regionów do od­tworzenia dawnych szlaków pątniczych. Początkowo w Hiszpanii, a w następnych latach m.in. we Francji, Niemczech, Wło­szech, Austrii i Szwajcarii pojawiły się znaki i drogowskazy z motywem muszli św. Ja­kuba. W 1993 r. Droga św. Jakuba na tery­torium Hiszpanii, a w 1998 r. na obszarze Francji została wpisana na Listę światowe­go dziedzictwa UNESCO. Rok 1993 Rada Europy ogłosiła Rokiem Drogi św. Jakuba.

W 2003 r. europejska sieć Camino de San-tiago dotarła do granicy niemiecko­polskiej w Görlitz/Zgorzelcu. W następnym roku członkowie Bractwa św. Jakuba w Jakubowie, caminowicze i czciciele św. Jakuba rozpo­częli pracę nad wytyczeniem polskich od­cinków Drogi św. Jakuba. W dniu 24 lipca 2005 r. w Jakubowie i w Zgorzelcu uroczy­ście otwarto pierwszy polski odcinek Szlaku Jakubowego, łączący Jakubów ze Zgorzel­cem – Dolnośląską Drogę św. Jakuba. W ciągu kolejnych lat (do 15 września 2014 r.), dzięki zaangażowaniu i działaniu szerokiej grupy caminowiczów, członków Bractw św. Jakuba, duszpasterzy, władz samorządowych oraz przedstawicieli stowarzyszeń i organizacji pozarządowych, oznakowano w Polsce ponad

5500 km odcinków Drogi św. Jakuba. Tym sa­mym Szlak Jakubowy jest obecnie najdłuż­szym szlakiem pielgrzymkowym w Polsce, a zarazem jedynym oznakowanym szlakiem pieszym i tematycznym łączącym granice Polski z Rosją (obwód kaliningradzki), Litwą, Ukrainą, Słowacją, Czechami i Niemcami.

W prezentowanym opracowaniu doko­nano analizy ruchu pielgrzymkowego i tu­rystycznego na Małopolskiej Drodze św. Ja­kuba. Celem pracy było także podsumowanie działań i projektów związanych z powsta­niem i rozwojem tego odcinka Camino de Santiago. Wskazano również na kolejne za­dania mające na celu popularyzację szlaku. Autor od 2007 r. jest zaangażowany w re­alizację projektów mających się przyczynić do dalszego rozwoju małopolskiego szlaku muszli św. Jakuba.

MAŁOPOLSKA DROGA ŚW. JAKUBA – GENEZA I ROZWÓJ

Małopolska Droga św. Jakuba jest jednym z 25 funkcjonujących obecnie w Polsce od­cinków Camino de Santiago (ryc. 1). Mało­polski Szlak Jakubowy nawiązuje do średnio­

Ryc. 1. Istniejące i projektowane Drogi św. Jakuba Apostoła w Polsce (stan na 1 listopada 2014 r.). Opracowanie: F. Mróz i Ł. Mróz

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU 2014, 4724 F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

wiecznego traktu handlowego, prowadzącego skrajem doliny Wisły, z Sandomierza do Kra­kowa. Trakt ten stanowił jedną z odnóg tzw. ruskiego szlaku, wiodącego z Polesia i Rusi do stolicy Korony oraz na Śląsk.

Projekt oznakowania pierwszego odcinka Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Krakowa został zaprezentowany podczas spotkania caminowiczów oraz miłośników szlaku muszli św. Jakuba, które odbyło się 23 czerwca 2007 r. na Kazimierzu w Krako­wie. Kolejne spotkanie małopolskich cami­nowiczów zorganizowano 21 lipca 2007 r. w Więcławicach Starych z inicjatywy ks. Ry­szarda Honkisza – proboszcza więcławickiej parafii pw. św. Jakuba Starszego Apostoła. W spotkaniu wzięli udział członkowie Bractwa św. Jakuba w Jakubowie – pierwszego tego typu stowarzyszenia religijnego w Polsce. Uczestnicy podjęli decyzję o utworzeniu przy parafii pw. św. Jakuba w Więcławicach Sta­rych oddziału Bractwa św. Jakuba, którego jednym z celów miało być oznakowanie Drogi św. Jakuba w Małopolsce (Hodorowicz i Mróz 2008). Bractwo to oficjalnie rozpoczęło dzia­łalność 8 grudnia 2007 r. Od początku dzia­łania stowarzyszenia członkowie podjęli trud związany z oznakowaniem szlaku muszli św. Jakuba w Małopolsce i opieką nad piel­grzymami.

Na pierwszym etapie ustalania przebie­gu Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sando­mierza do Krakowa bardzo ważne okazały się wspólne spotkania historyków, geogra­fów i caminowiczów, a także konsultacje z prof. dr. hab. Antonim Jackowskim w Insty­tucie Geografii i Gospodarki Przestrzennej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Ogromnie cen­ną inicjatywą naukową, zaproponowaną przez prof. Jackowskiego, okazała się organi­zacja cyklicznych konferencji naukowych odbywających się w Krakowie od 2008 r. Ich celem jest prezentacja wyników studiów związanych z renesansem Drogi św. Jakuba w Europie oraz z rozwojem kultu św. Jakuba na świecie w ostatnim trzydziestoleciu, a także wymiana doświadczeń oraz ustalanie spo­sobów koordynacji przyszłych prac dotyczą­cych oznakowania kolejnych odcinków Ca-mino de Santiago w Polsce i Europie.

W prace nad wytyczeniem, a następnie oznakowaniem odcinka Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Sandomierza do Krakowa włą­

czyli się członkowie Bractwa św. Jakuba przy parafii pw. św. Jakuba w Więcławicach Sta­rych, duszpasterze, władze samorządowe, caminowicze i miłośnicy Drogi św. Jakuba. Projekt został zrealizowany m.in. dzięki wspar­ciu finansowemu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego, duszpasterzy oraz władz samorządowych poszczególnych gmin.

Jednym z głównych wyznaczników w wy­tyczaniu głównych punktów Małopolskiej Drogi św. Jakuba miało rozmieszczenie ko­ściołów św. Jakuba Starszego Apostoła. Prze­prowadzone przez historyków badania wy­kazały, że w XVI w. na terenie ówczesnej diecezji krakowskiej znajdowało się 28 ta­kich kościołów, w tym 18 na lewym brzegu Wisły. W szerokim pasie między Krakowem a Sandomierzem stoi 12 z tych świątyń (Witkowska 2002). Niewielkie odległości pomiędzy miejscowościami z kościołami parafialnymi pw. św. Jakuba Starszego Apo­stoła, położonymi na wyraźnej linii ciągłej od Sandomierza przez Kotuszów, Szczawo­ryż, Probołowice, Pałecznicę, Niegardów, Więcławice Stare, Kazimierz, Sankę, Pal­czowice do Bestwiny, według historyków przemawiają za istnieniem w średniowieczu w Małopolsce szlaku pątniczego do Santiago de Compostela. Mediewiści podkreślają, że świątynie św. Jakuba położne przy tym szlaku mogły mieć rangę kościołów stacyj­nych. Ich usytuowanie w bliskiej odległości od siebie (nieprzekraczającej 30 km na od­cinku Sandomierz – Kraków – Palczowice) umożliwiało przejście poszczególnych od­cinków drogi w ciągu jednego dnia (Hodo­rowicz i Mróz 2008).

Wykorzystując doświadczenia organi­zacji i osób wytyczających odcinki Drogi św. Jakuba na terenie Europy Zachodniej oraz na Dolnym Śląsku, szczególną uwagę zwrócono na ustalenie szlaku wzdłuż dróg gruntowych lub utwardzonych, a także na rozmieszczenie ośrodków pielgrzymkowych. Pątnicy pielgrzymujący Małopolską Drogą św. Jakuba z Sandomierza do Szczyrku mają okazję zatrzymać się na modlitwę w wielu sanktuariach – m.in. w Sandomierzu (sank­tuarium Matki Bożej Różańcowej), w Szcza­woryżu (sanktuarium Matki Bożej Łaska­wej), w Wiślicy (sanktuarium Matki Bożej Łokietkowej), w Zielenicach (sanktuarium

ROZPRAWY NAUKOWE 2014, 47 AWF WE WROCŁAWIU 25F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

Matki Bożej Zielenickiej), w Więcławicach Starych (sanktuarium św. Jakuba), w Kra­kowie (w stolicy Małopolski funkcjonuje obecnie ponad 30 sanktuariów), w Bielanach koło Kęt (sanktuarium Pana Jezusa Cierpią­cego), w Wilamowicach (sanktuarium św. arcybiskupa Józefa Bilczewskiego), w Hałc­nowie (sanktuarium Matki Bożej Bolesnej) oraz w Szczyrku (sanktuarium św. Jakuba oraz sanktuarium Wspomożycielki i Kró­lowej Beskidów).

W trakcie prac nad wytyczeniem Mało­polskiej Drogi św. Jakuba kierowano się także walorami przyrodniczymi regionów, przez które wiedzie szlak. Droga przebiega przez obszar siedmiu parków krajobrazowych: Sza­nieckiego, Nadnidziańskiego, Kozubowskie­go, Dłubniańskiego, Bielańsko­Tynieckiego, Rudniańskiego oraz Beskidu Śląskiego.

Istotne znaczenie dla prac związanych z oznakowaniem Drogi św. Jakuba w Mało­polsce było objęcie projektu patronatem przez ks. kardynała Stanisława Dziwisza (metro­politę krakowskiego), ks. biskupa Edwarda Janiaka (przewodniczącego Rady ds. Migracji, Turystyki i Pielgrzymek Episkopatu Polski), ks. biskupa Kazimierza Ryczana (ordynariu­sza diecezji kieleckiej), ks. biskupa Andrzeja Dzięgę (ówczesnego ordynariusza diecezji san­domierskiej) oraz Marka Nawarę (ówczesnego marszałka województwa małopolskiego).

Od wiosny 2008 r. członkowie Bractwa św. Jakuba rozpoczęli prace terenowe nad oznakowaniem kolejnych odcinków Drogi św. Jakuba na obszarze województwa mało­polskiego (Pałecznica – Niegardów – Więcła­wice Stare – Kraków). Dzięki finansowemu wsparciu marszałka województwa małopol­skiego wykonano kilkadziesiąt betonowych drogowskazów z muszlami św. Jakuba, wzo­rowanych na drogowskazach istniejących na Drogach św. Jakuba w Hiszpanii, które zostały umieszczone przy świątyniach oraz przy ważniejszych skrzyżowaniach. Ze środ­ków finansowych Urzędu Marszałkowskiego Województwa Małopolskiego wykonano także trzy komplety plansz wystawy fotogra­ficznej „Droga do Santiago – najpiękniejsza droga świata”, która zagościła w parafiach i domach kultury położonych przy Małopol­skiej Drodze św. Jakuba. Sporządzono także kamienne muszle św. Jakuba, które zdobią budynki mieszkalne położone przy szlaku.

Ukoronowaniem tego etapu prac było otwarcie pierwszego odcinka Małopolskiej Drogi św. Jakuba w województwie mało­polskim (Pałecznica – Więcławice Stare – Kraków), które odbyło się w dniu 25 paź­dziernika 2008 r. w Parafii pw. św. Jakuba Apostoła Starszego w Więcławicach Starych (Mróz 2009). Odcinek szlaku w wojewódz­twie świętokrzyskim z Sandomierza przez Kotuszów, Szczaworyż, Probołowice do Pa­łecznicy otwarto w dniach 23–25 lipca 2009 r. w Sandomierzu i parafii pw. św. Jakuba w Kotuszowie.

W latach 2010–2014 członkowie Brac­twa św. Jakuba w Więcławicach Starych, mieszkańcy Parafii św. Jakuba w Kotuszo­wie i Pałecznicy, członkowie Polskiego Towa­rzystwa Tatrzańskiego w Tarnobrzegu oraz pracownicy urzędów gmin, przez które prze­biega szlak, uzupełnili oznakowanie szlaku z Sandomierza do Krakowa, a także ozna­kowali kolejne odcinki Małopolskiej Drogi św. Jakuba – z Krakowa przez Tyniec, Liszki, Mników, Sankę, Palczowice, Zator, Bielany koło Kęt, Wilamowice, Bielsko­Białą do sank­tuarium św. Jakuba w Szczyrku. Tam też Małopolska Droga św. Jakuba łączy się z Beskidzką Drogą św. Jakuba, która z kolei prowadzi do granicy polsko­czeskiej w Cie­szynie, a następnie przez Frydek­Mistek do Ołomuńca. Tym samym małopolski Szlak Jakubowy spełnia zadanie założone na po­czątku znakowania trasy – tj. umożliwia mieszkańcom Krakowa i Małopolski piel­grzymowanie do grobu św. Jakuba w Com­posteli zgodnie ze średniowieczną praktyką, a więc z progu własnego domu. Na odcinku szlaku z Krakowa do Szczyrku zostały rów­nież umieszczone kamienne drogowskazy, a także tablice informacyjne (m.in. w Pieka­rach, w Sance oraz w Bielanach koło Kęt).

Ostatnie prace związane ze znakowaniem Małopolskiej Drogi św. Jakuba zakończyły się jesienią 2013 r. Należy jednak podkre­ślić, że przed każdym sezonem pielgrzym­kowym oznakowanie szlaku jest odnawiane i uzupełniane. Długość Małopolskiej Drogi św. Jakuba od kościoła św. Jakuba w Sando­mierzu do sanktuarium św. Jakuba w Szczyr­ku wynosi 317 km. Na szlaku znajduje się 10 kościołów pw. św. Jakuba – w Sandomie­rzu, Kotuszowie, Szczaworyżu, Probołowi­cach, Pałecznicy, Niegardowie, Więcławicach

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU 2014, 4726 F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

Starych, Sance, Palczowicach oraz Szczyrku. Warto podkreślić, że Małopolski Szlak Ca-mino de Santiago jest jedynym w Polsce szla­kiem łączącym dwa sanktuaria św. Jakuba – w Więcławicach Starych i w Szczyrku.

Należy także zaznaczyć, że Małopolska Droga św. Jakuba łączy się w Krakowie z Drogą św. Jakuba Via Regia, która prowadzi z Korczowej i Medyki (od granicy polsko­­ukraińskiej) przez Przemyśl, Jarosław, Prze­

worsk, Rzeszów, Pilzno, Tuchów, Tarnów, Brzesko, Kraków, Olkusz, Będzin, Piekary Śląskie, Górę Świętej Anny, Opole, Skoro­goszcz, Brzeg, Wrocław, Legnicę do Zgorzelca (957 km). Przedłużeniem Małopolskiej Drogi św. Jakuba w kierunku wschodnim jest Lu­belska Droga św. Jakuba – szlak prowadzący z Lublina przez Kraśnik, Annopol, Zawi­chost do Sandomierza (136 km) (ryc. 1 i 2).

Ryc. 2. Istniejące i projektowane Drogi św. Jakuba Apostoła w południowo-wschodniej Polsce (stan na 1 listopada 2014 r.). Opracowanie: F. Mróz i Ł. Mróz

ROZPRAWY NAUKOWE 2014, 47 AWF WE WROCŁAWIU 27F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

PIELGRZYMOWANIE I TURYSTYKA RELIGIJNA NA MAŁOPOLSKIEJ

DRODZE ŚW. JAKUBA

Małopolska Droga św. Jakuba należy do naj­chętniej wybieranych przez caminowiczów odcinków Camino de Santiago w Polsce. Do­tyczy to pielgrzymów i turystów zarówno z Polski, jak i z zagranicy. W Księdze piel­grzymów prowadzonej w sanktuarium św. Jakuba w Więcławicach Starych od momentu otwarcia małopolskiego Szlaku Jakubowe­go zarejestrowano caminowiczów z ponad 20 krajów świata (m.in. z Austrii, Chorwacji, Czech, Danii, Francji, Hiszpanii, Holandii, Irlandii, Japonii, Kanady, Litwy, Niemiec, Peru, Słowacji, Słowenii, Stanów Zjednoczo­nych, Ukrainy, Wielkiej Brytanii, Węgier oraz Włoch) (Księga pielgrzymów...). Na suk­ces małopolskiego szlaku muszli św. Jakuba składa się wiele czynników – renesans Drogi św. Jakuba i pielgrzymowania pieszego w Europie, rozwój turystyki religijnej w Mało­polsce, położenie komunikacyjne Krakowa i Małopolski, walory kulturowe i historyczne Krakowa, walory kulturowe i przyrodnicze Małopolski, działalność Bractwa św. Jakuba przy sanktuarium św. Jakuba w Więcławi­cach Starych, a także promocja Małopolskiej Drogi św. Jakuba w środkach masowego prze­kazu, na targach turystycznych i pielgrzym­kowych oraz na konferencjach i sympozjach naukowych.

W badaniach ruchu pielgrzymkowego i turystycznego na Drodze św. Jakuba istot­nym utrudnieniem jest indywidualny cha­rakter samego pielgrzymowania poszcze­gólnych osób. Camino de Santiago nie ma bowiem masowego charakteru, takiego jak pielgrzymki na Jasną Górę czy też do sank­tuariów maryjno­pasyjnych. Na Drodze św. Jakuba spotyka się zazwyczaj samotnych pielgrzymów lub niewielkie grupy camino­wiczów. Camino de Santtiago nazywane jest często drogą życia – drogą, na której wiele osób poszukuje odpowiedzi na nurtujące pytania dotyczące wiary i życia. Camino de Santiago to – jak podkreślają caminowicze – droga do Boga, droga do bliźniego, ale przede wszystkim droga do siebie samego.

Danych o strukturze ruchu pielgrzymko­wego na Drodze św. Jakuba w Polsce mogą jednak dostarczyć listy uczestników inicja­

tyw podejmowanych przez poszczególne Bractwa św. Jakuba, parafie pw. św. Jakuba i stowarzyszenia jakubowe (np. Niedzielne pielgrzymowanie, weekendowe przejścia) oraz księgi pielgrzymkowe prowadzone w wybranych sanktuariach i parafiach św. Ja­kuba Apostoła. W przypadku Małopolskiej Drogi św. Jakuba rejestracja pielgrzymów prowadzona jest m.in. w parafiach św. Jakuba w Kotuszowie, Szczaworyżu oraz Więcła­wicach Starych. Dokładną statystykę osób biorących udział w Niedzielnym pielgrzy­mowaniu Małopolską Drogą św. Jakuba pro­wadzi od początku zainicjowania tej piel­grzymki główny organizator, tj. Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych.

Z analizy danych zawartych w „Księdze pielgrzymów do grobu św. Jakuba Starszego Apostoła z parafii w Kotuszowie” można wnioskować, że ruch pielgrzymkowy na Małopolskiej Drodze św. Jakuba od początku jej powstania wyraźnie wzrasta. W 2010 r. zarejestrowano 105 osób pielgrzymujących Małopolskim Szlakiem Jakubowym (58 osób pieszo, 47 osób rowerem), natomiast w 2012 r. było już 384 pątników (257 osób pielgrzy­mowało pieszo, 25 osób rowerem, 102 osoby odbyły pielgrzymkę autokarem). W 2013 r. zarejestrowano nieco mniejszy ruch – piel­grzymowało 256 osób (164 pieszo, 44 rowe­rem, 48 autokarem) (ryc. 3) (Księga pielgrzy­mów...). Łącznie w „Księdze pielgrzymów” w parafii św. Jakuba w Kotuszowie w latach 2009–2013 zarejestrowano w sumie 899 ca­minowiczów.

Ryc. 3. Ruch pielgrzymkowy na Małopolskiej Drodze św. Jakuba do kościoła pw. św. Jakuba

w Kotuszowie w latach 2009–2013

źródło: opracowanie własne na postawie: Księga pielgrzymów...

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU 2014, 4728 F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

Na szczególne podkreślenie zasługują nowe inicjatywy wędrówek Małopolskim Szlakiem Jakubowym, których inicjatora­mi są nie tylko członkowie Bractw św. Ja­kuba i miłośnicy Drogi św. Jakuba, ale tak­że studenci, harcerze i młodzież szkolna. Przykładów takich inicjatyw jest wiele – warto jednak wspomnieć o wędrówkach młodzieży przygotowującej się do wyjazdu na Światowe Dni Młodzieży w Madrycie w 2011 r. i w Rio de Janeiro w 2013 r., a także o Ekstremalnej Drodze Krzyżowej Mało­polską Drogą św. Jakuba (ze Skalbmierza do Zielenic), zorganizowanej po raz pierwszy w nocy z 11 na 12 kwietnia 2014 r., w której wzięło udział blisko 300 osób.

W kwietniu 2014 r. 40­osobowa grupa młodzieży z gimnazjum w Wiślicy i w Złotej oraz z Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Chrobrzu uczestniczyła w I Pie­szym Rajdzie „Śladami żółtej muszli”. Trasa rajdu prowadziła świętokrzyskim odcinkiem Małopolskiej Drogi św. Jakuba z Wiślicy przez Pełczyska do kościoła św. Jakuba w Probołowicach.

Małopolski szlak muszli św. Jakuba jest miejscem rekolekcji w drodze, organizowa­nych przez parafie, grupy duszpasterskie, grupy studentów oraz stowarzyszenia reli­gijne. Najlepszy przykład to wspomniana już inicjatywa Bractwa św. Jakuba w Wię­

cławicach Starych – Niedzielne pielgrzy­mowanie Małopolską Drogą św. Jakuba. Uczestnicy tej pielgrzymki raz w miesiącu pokonują kolejny etap Małopolskiego Szlaku Jakubowego. W 2012 r. w siedmiu etapach Niedzielnego pielgrzymowania (z kościoła św. Jakuba w Pałecznicy do sanktuarium Pana Jezusa Cierpiącego w Bielanach koło Kęt) uczestniczyło w sumie 266 osób. W tej samej inicjatywie zorganizowanej w 2013 r., tym razem w ośmiu etapach (od 17 marca do 20 października 2013 r.), na odcinku San­domierz – Więcławice Stare – Kraków pielgrzy­mowało już znacznie więcej caminowiczów: w sumie 465 osób. W 2014 r. Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych zorganizo­wało 11 etapów Niedzielnego pielgrzymo­wania (od 23 lutego do 11–12 października), w których uczestniczyło 545 osób. Trasa pielgrzymki prowadziła z Więcławic Starych przez Kraków, Tyniec, Piekary, Liszki, Sankę, Zator, Bielany koło Kęt, Wilamowice, Biel­sko­Białą, Szczyrk, Simoradz, Cieszyn, Ropice (Republika Czeska), Frydek­Mistek, Nowy Jiczyn i Stary Jiczyn do kościoła pw. św. Ja­kuba w Lipníku nad Bečvou. Zamiarem piel­grzymów jest dotarcie (etapami) w 2021 r. (tj. w Świętym Roku Jakubowym) do San­tiago de Compostela (ryc. 4).

Warto podkreślić, że w 2013 r. inicjatywa Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych

Ryc. 4. Liczba pielgrzymów biorąca udział w Niedzielnym pielgrzymowaniu Małopolską Drogą św. Jakuba w latach 2012–2014

źródło: opracowanie własne

ROZPRAWY NAUKOWE 2014, 47 AWF WE WROCŁAWIU 29F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

nabrała charakteru ogólnopolskiego jako Pielgrzymka Gwiaździsta Drogą św. Jakuba w Roku Wiary i zakończyła się 20 paździer­nika 2013 r. pod „oknem papieskim” w Kra­kowie. W tym dniu do Krakowa przybyli pielgrzymi, którzy od marca raz w miesiącu pielgrzymowali odcinkami Camino de San-tiago w Polsce: Małopolską Drogą św. Jakuba (odcinek z Sandomierza do Krakowa), Drogą św. Jakuba Via Regia (odcinek z Przemyśla do Krakowa), Warszawską Drogą św. Jakuba (odcinek z Warszawy do Piotrkowa Trybunal­skiego) i Beskidzką Drogą św. Jakuba (odci­nek z Simoradza do Krakowa). W sumie w ogólnopolskiej Pielgrzymce Gwiaździstej Drogą św. Jakuba w Roku Wiary na wszyst­kich odcinkach Drogi św. Jakuba w Polsce uczestniczyło ponad 1000 osób.

Na podkreślenie zasługują także nowe inicjatywy związane z dalszym ożywieniem ruchu pielgrzymkowego na Małopolskiej Drodze św. Jakuba, których inicjatorem jest Bractwo św. Jakuba. Można do nich zaliczyć choćby Małopolski Bieg Drogą św. Jakuba. W pierwszym biegu, zorganizowanym 14 września 2013 r., uczestniczyło 64 biegaczy – 23 osoby na dystansie 7,5 km i 41 osób na dystansie 12,5 km. Najmłodszy uczestnik biegu miał 9, a najstarszy 63 lata. Druga edycja tej imprezy (13 września 2014 r.) cieszyła się znacznie większą frekwencją. Na starcie sta­nęło w sumie 314 biegaczy z całej Polski – 214 zawodników biegu głównego i 100 uczest­ników biegu sztafetowego.

MAŁOPOLSKA DROGA ŚW. JAKUBA – OCENA STANU OBECNEGO I PERSPEKTYWY ROZWOJU

Małopolska Droga św. Jakuba na trwałe wpi­sała się już zarówno w polską, jak i w euro­pejską sieć Camino de Santiago. Od momentu otwarcia pierwszych odcinków w wojewódz­twach małopolskim i świętokrzyskim obser­wuje się stale rosnące zainteresowanie wę­drówkami tym szlakiem.

Należy zaznaczyć, że Bractwo św. Jakuba w Więcławicach Starych1, opiekujące się

1 Zasługi Bractwa św. Jakuba w Więcła wi­cach Starych dla rozwoju kultu św. Jakuba zo­

Małopolską Drogą św. Jakuba we współ­pracy z duszpasterzami parafii i władzami samorządowymi gmin, przez które prze­biega szlak, a także miłośnikami Camino de Santiago w Małopolsce, wykonało wiele zadań koniecznych do funkcjonowania drogi. Małopolski Szlak Jakubowy został w pełni oznakowany na całej trasie z Sandomierza do Szczyrku. Ogromnie ważne w wytycza­niu szlaku było uzyskanie wsparcia dusz­pasterzy, starostów, burmistrzów, wójtów, sołtysów i lokalnych przedsiębiorców, a także bardzo przychylne podejście do tej inicja­tywy mieszkańców poszczególnych gmin. Zaangażowanie lokalnych społeczności, pa­rafii i samorządów w idee compostelańskie stanowi ogromny potencjał do dalszego funk­cjonowania tego szlaku.

Ogromnie ważne dla funkcjonowania małopolskiego szlaku muszli św. Jakuba było powołanie (podczas trzech spotkań: w Wiślicy 27.02.2014 r., w Kryspinowie 26.03.2014 r. oraz w Szczyrku 19.07.2014 r.) Rady do spraw Rozwoju Małopolskiej Drogi św. Jakuba. Do udziału w pracach Rady zaproszeni zo­stali m.in. przedstawiciele wszystkich po­wiatów, gmin i parafii, przez które przebiega Szlak Jakubowy, reprezentanci świata nauki oraz członkowie Kapituły Bractwa św. Jakuba w Więcławicach Starych. Zdaniem autora prezentowanego opracowania tylko taka Rada we współpracy z innymi podmiotami, dzięki pozyskaniu odpowiednich środków finansowych z różnego rodzaju projektów jest w stanie podjąć działania niezbędne do przygotowania bazy noclegowej, żywieniowej i informacyjnej w danym regionie. Głównym bowiem problemem związanym z funkcjo­nowaniem Małopolskiej Drogi św. Jakuba jest słabo rozwinięta infrastruktura tury­styczna, która mogłaby zaspokoić potrzeby zarówno indywidualnego pielgrzyma, jak

stały zauważone także za granicą, czego rezulta­tem była złożona przez Zarząd Ogólnoświatowego Arcybractwa św. Jakuba w Santiago de Compo­stela (Archicofradía Universal del Apóstol San­tiago) propozycja agregacji – tj. włączenia Bractwa do Arcybractwa w Composteli. Uroczystość agre­gacji odbyła się w trakcie mszy św. odprawionej przez ks. bpa Grzegorza Rysia w dniu 5 września 2013 r. w diecezjalnym sanktuarium św. Jakuba w Więcławicach Starych.

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU 2014, 4730 F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

i kilkunastoosobowej grupy pątników. Do­tyczy to przede wszystkim bazy noclegowej. Obecnie caminowicze wędrujący Małopol­skim Szlakiem Jakubowym korzystają głów­nie z bazy noclegowej udostępnianej przez duszpasterzy parafii, przez które przebiega szlak. Stworzenie sieci schronisk dla camino­wiczów – albergue – jest w polskich warun­kach w ciągu najbliższych lat raczej mało prawdopodobne, choć warto podkreślić, że pierwsze tego typu obiekty powstały już w Polsce (m.in. w Sączowie i w Olsztynie, zaś przy małopolskim Camino de Santiago – w Pałecznicy). Dlatego należy wykorzysty­wać istniejącą w danym regionie bazę nocle­gową – zwłaszcza gospodarstwa agrotury­styczne, kwatery prywatne, pokoje gościnne, pensjonaty oraz funkcjonujące przy sank­tuariach domy pielgrzyma.

Istotnym problemem dla pątników na szlaku jest także brak miejsc do odpoczynku (ławek, stołów, koszy na śmieci) i schronie­nia przed niekorzystnymi warunkami pogo­dowymi (schronów i wiat turystycznych). Stan ten na szczęście w ciągu najbliższych miesięcy poprawi się dzięki projektom re­alizowanym przez wybrane urzędy gmin. Przy budowie infrastruktury turystycznej należy pamiętać, że Droga św. Jakuba cieszy się dużą popularnością wśród rowerzystów, dlatego przy szlaku nie powinno również zabraknąć zadaszonych stojaków na rowery.

Bardzo ważnym krokiem Kapituły Brac­twa św. Jakuba w Więcławicach Starych było powołanie kilkunastoosobowej grupy Straż­ników Małopolskiej Drogi św. Jakuba, opieku­jących się poszczególnymi odcinkami szlaku. Zadaniem Strażników jest systematyczny przegląd stanu oznakowania drogi, zwłaszcza w okresie pielgrzymkowym, a także uzupeł­nianie drogowskazów. Z przykrością bowiem należy stwierdzić, że część oznakowania jest systematycznie niszczona, uszkadzana lub usuwana przez lokalnych wandali.

Pozytywnie należy także ocenić promo­cję Małopolskiej Drogi św. Jakuba w środ­kach masowego przekazu – w prasie (lokalnej, regionalnej, jak i ogólnopolskiej), w radiu (częste audycje w Radio Kraków oraz w Radio Plus Kraków), w telewizji (TVP Kraków) i oczywiście w Internecie (m.in. na stronach www.caminogalicja.pl i www.malopolska­

droga.swjakub.pl/index.php oraz na Face­booku).

Do dalszej popularyzacji Małopolskiej Drogi św. Jakuba przyczyni się zapewne do­łączenie do szlaku nowych odcinków Camino de Santiago. Do maja 2015 r. zakończone zo­stanie bowiem znakowanie Miechowskiej Drogi św. Jakuba, prowadzącej z sanktu­arium Bożego Grobu w Miechowie przez sanktuarium św. Jakuba w Więcławicach Starych do Krakowa, a także Kalwaryjsko­­Lanckorońskiej Drogi św. Jakuba, której szlak znakowany jest już obecnie na odcinku Kra­ków – Lanckorona. Podkreślić należy, że prze­dłużeniem Miechowskiej Drogi św. Jakuba będzie tzw. Jurajska Droga św. Jakuba, pro­wadząca z Częstochowy przez Leśniów, Ogro­dzieniec, Giebło, Pilicę, Żarnowiec do Miecho­wa. Co ciekawe, szlak ten zostanie oznakowany także w kierunku przeciwnym, tzn. z Mie­chowa do Częstochowy, i będzie pełnił funk­cję maryjnego szlaku pielgrzymkowego.

Jednym z kluczowych zadań do wyko­nania jest opublikowanie nowego, aktual­nego przewodnika oraz mapy, obejmujących cały szlak Małopolskiej Drogi św. Jakuba. Dotychczasowe dwa przewodniki zostały opracowane w 2009 i 2010 r. i dotyczyły tylko odcinka z Krakowa do Sandomierza (Zimny 2009, Łygas i wsp. 2010). Bardzo ważne jest wzmocnienie działań informa­cyjnych w regionalnych i lokalnych punk­tach informacji turystycznej, urzędach gmin, parafiach oraz lokalnych organizacjach zaj­mujących się m.in. obsługą ruchu turystycz­nego. W ośrodkach tych nie powinno zabrak­nąć przewodników, folderów, map, paszportów pielgrzyma i modlitewników pielgrzyma, ani też różnego rodzaju pamiątek – np. muszli, kapeluszy, peleryn, koszulek czy kijów piel­grzymich. Konieczna w tym kontekście jest rozbudowa sieci punktów informacyjnych Małopolskiej Drogi św. Jakuba – zwłaszcza na odcinku z Krakowa do Szczyrku. Obecnie punkty takie funkcjonują w Sandomierzu, Kotuszowie, Szczaworyżu, Wiślicy, Złotej, Pałecznicy, Więcławicach Starych, Krako­wie i Liszkach. W dalszym ciągu powinna być także prowadzona akcja informacyjna i promocyjna dotycząca Małopolskiego Szlaku Jakubowego w parafiach, przez które przebiega szlak. Konieczna jest organizacja

ROZPRAWY NAUKOWE 2014, 47 AWF WE WROCŁAWIU 31F. MRóZ

Małopolska Droga św. Jakuba

Praca wpłynęła do Redakcji: 04.09.2014Praca została przyjęta do druku: 31.10.2014

Adres do korespondencji:Franciszek MrózInstytut GeografiiUniwersytet Pedagogiczny im. Komisji Edukacji Narodowejul. Podchorążych 230­084 Krakówe­mail: fmroz@up.krakow.pl

warsztatów, prelekcji, wykładów i wystaw na temat najpiękniejszej drogi świata (Mróz i Mróz 2013).

Niezbędna jest także stała współpraca osób opiekujących się szlakiem z duszpaste­rzami w celu sprawowania opieki duszpa­sterskiej nad pielgrzymami. Jest to niezwykle ważne, choćby w perspektywie przygotowań do organizacji Światowych Dni Młodzieży w Krakowie w 2016 r. Zdaniem autora Ma­łopolska Droga św. Jakuba może po raz ko­lejny stać się szlakiem modlitwy dla młodzie­ży przygotowującej się do tego wydarzenia, podobnie jak to było przed Światowymi Dniami Młodzieży w Madrycie i w Rio de Janeiro. Małopolski Szlak św. Jakuba może być także ważnym miejscem spotkań mło­dzieży podczas tego wydarzenia.

PODSUMOWANIE

Prezentacja Małopolskiej Drogi św. Jakuba oraz analiza ruchu pielgrzymkowego i tu­rystycznego na tym szlaku pozwoliły wy­kazać, że małopolski szlak muszli św. Ja­kuba odgrywa bardzo ważną rolę zarówno w sieci polskich odcinków Camino de San-tiago, jak i wśród wszystkich szlaków piel­grzymkowych w naszym kraju. Zrealizowane w ostatnim pięcioleciu projekty i zadania związane z rozwojem tego szlaku skutkują stałym wzrostem natężenia ruchu pielgrzym­kowego i turystycznego. Przy realizacji no­wych inicjatyw należy jednak pamiętać, że Camino de Santiago jest przede wszystkim szlakiem pielgrzymkowym o ponad 1200­let­niej tradycji. Jest to szlak pielgrzyma do Boga, do bliźniego, ale przede wszystkim do samego siebie. Bowiem z camino wraca się lepszym – jak mówią szczęśliwcy, którym dane było dotrzeć do Composteli – a w Santiago umiera stary człowiek i rodzi się nowy.

BIBLIOGRAFIA

Hodorowicz I., Mróz F. (2008), Małopolska Dro­ga św. Jakuba (odcinek Sandomierz – Pałecz­nica – Więcławice Stare – Kraków), [w:] Jac­kowski A., Mróz F., Hodorowicz I. (red.), Drogi św. Jakuba w Polsce – stan badań i organizacja, Czuwajmy, Kraków, 79–93.

Księga pielgrzymów do grobu św. Jakuba Star­szego Apostoła z parafii w Kotuszowie, archi­wum Parafii św. Jakuba Starszego Apostoła w Kotuszowie.

Łygas M., Grdeń W., Winiarski M. (2010), Mało­polska Droga św. Jakuba. Przewodnik, Rewasz, Pruszków.

Mróz F. (2009), Otwarcie Małopolskiej Drogi św. Jakuba, Alma Mater. Miesięcznik Uniwer-sytetu Jagiellońskiego, 110–111, 60–61.

Mróz F., Mróz Ł. (2013), Camino de Santiago – Droga św. Jakuba w Polsce, [w:] Studzieniec­ki T. (red.), Szlaki Kulturowe w Europie. Orga­nizacja. Promocja. Zarządzanie, Bernardinum, Pelplin, 93–111.

Roszak P. (2012), Homo peregrinus. Kim jest prawdziwy pielgrzym?, [w:] Roszak P. (red.), Camino de Santiago – nie tylko droga. Historia i współczesność Szlaku św. Jakuba, UMK, Toruń, 21–41.

Witkowska A. (2002), Wezwania św. Jakuba Więk­szego Apostoła w diecezji krakowskiej w średniowieczu, [w:] Knapiński R. (red.), Kult św. Jakuba Większego Apostoła w Europie Środkowo­Wschodniej, Towarzystwo Nauko­we KUL, Lublin, 107–123.

www.caminogalicja.pl [dostęp: 01.10.2014].www.malopolskadroga.swjakub.pl/index.php

[dostęp: 01.10.2014].Zimny U. (2009), Małopolska Droga św. Jakuba

Apostoła: Sandomierz – Kraków. Przewodnik pielgrzyma, Czuwajmy, Kraków.