Science and Technology Αλληλεπιδρσεις μεαξύ ης κλιμα Rικς … · 2.2...

Science and Technology Options Assessment

Τεχνολογικές επιλογές για τον επισιτισμό 10 δισεκατομμυρίων ανθρώπων

Αλληλεπιδράσεις μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της γεωργίας και μεταξύ της βιοποικιλότητας και της γεωργίας

Σύνοψη

Αξιολόγηση Επιστημονικών και Τεχνολογικών Επιλογών Γενική Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο Σεπτέμβριος 2013 PE 513.514

EL

Τεχνολογικές επιλογές για τον επισιτισμό 10

δισεκατομμυρίων ανθρώπων

Αλληλεπιδράσεις μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της

γεωργίας και μεταξύ της βιοποικιλότητας και της γεωργίας

Σύνοψη

IP/A/STOA/FWC/2008-096/Lot3/C1/SC 5 - SC 9

Σεπτέμβριος 2013

PE 513.514

STOA – Αξιολόγηση Επιστημονικών και Τεχνολογικών Επιλογών

Το έργο της Αξιολόγησης Επιστημονικών και Τεχνολογικών Επιλογών (STOA) με τίτλο «Τεχνολογικές

επιλογές για τον επισιτισμό 10 δισεκατομμυρίων ανθρώπων – Αλληλεπιδράσεις μεταξύ της κλιματικής

αλλαγής και της γεωργίας και μεταξύ της βιοποικιλότητας και της γεωργίας» διενεργήθηκε από το

Ινστιτούτο Ευρωπαϊκής Πολιτικής Περιβάλλοντος (ΙΕΠΠ) σε συνεργασία με την εταιρεία BIO

Intelligence Service, το Ecologic Institute και το Institute for Environmental Studies VU University.

ΣΥΝΤΑΚΤΕΣ

E. Underwood, J. Poláková, B. Kretschmer, A. J. McConville, G. M. Tucker – ΙΕΠΠ

E. Dooley, S. Naumann, A. Frelih-Larsen – Ecologic Institute

S. Berman, M. Sarteel, C. Tostivint – BIO Intelligence Service

N. M. van der Grijp – Institue for Environmental Studies VU University

N. Maxted – School of Biosciences, University of Birmingham

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΤΡΙΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΗΣ STOA

Lieve Van Woensel

Αξιολόγηση Επιστημονικών και Τεχνολογικών Επιλογών (STOA)

Διεύθυνση Εκτίμησης Αντικτύπου και Ευρωπαϊκής Προστιθέμενης Αξίας

ΓΔ Εσωτερικών Πολιτικών, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Rue Wiertz 60 – RMD 00J012

B-1047 Βρυξέλλες

e-mail: [email protected]

ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΕΚΔΟΣΕΙΣ

Πρωτότυπο: EN

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΝ ΕΚΔΟΤΗ

Για να επικοινωνήσετε με τη STOA, στείλτε μήνυμα στο [email protected]

Το παρόν έγγραφο είναι διαθέσιμο στο Διαδίκτυο στην ακόλουθη διεύθυνση:

http://www.europarl.europa.eu/stoa/

Το χειρόγραφο ολοκληρώθηκε τον Ιούλιο του 2013.

Βρυξέλλες, © Ευρωπαϊκή Ένωση, 2013.

ΑΠΟΠΟΙΗΣΗ ΕΥΘΥΝΗΣ

Οι απόψεις που εκφράζονται στο παρόν έγγραφο αποτελούν αποκλειστική ευθύνη των συντακτών και

δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την επίσημη θέση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.

Η αναπαραγωγή και η μετάφραση για μη εμπορικούς σκοπούς επιτρέπεται υπό την προϋπόθεση ότι

γίνεται μνεία της πηγής και ο εκδότης έχει ενημερωθεί και του έχει αποσταλεί αντίγραφο.

PE 513.514

CAT BA-03-13-494-EL-C

ISBN 978-92-823-5091-1

DOI 10.2861/38276

mailto:[email protected]

http://www.europarl.europa.eu/stoa/

Αλληλεπιδράσεις μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της γεωργίας και μεταξύ της βιοποικιλότητας και της

γεωργίας

Σύνοψη

Η παγκόσμια ζήτηση τροφίμων και ενέργειας που λαμβάνονται από τη γη θα αυξηθεί κατά

τις προσεχείς δεκαετίες, λόγω της αύξησης του πληθυσμού και της οικονομικής ανάπτυξης. Η

εξέλιξη αυτή θα συμπέσει με την ανάγκη προσαρμογής της γεωργίας στις εντεινόμενες

απειλές που συνδέονται με το κλίμα (οι οποίες θα υπερισχύσουν των δυνατοτήτων της

Ευρώπης), μειώνοντας ταυτόχρονα τις επιπτώσεις των εκπομπών από τη γεωργία στην

κλιματική αλλαγή. Παράλληλα, αναμένεται η συνέχιση της απώλειας της βιοποικιλότητας

εξαιτίας των πρακτικών εντατικής γεωργίας και της εγκατάλειψης των γεωργικών

εκμεταλλεύσεων με πλούσια βιοποικιλότητα.

Η βιωσιμότητα της γεωργίας σε μακροπρόθεσμο ορίζοντα υπονομεύεται από τάσεις όπως η

υποβάθμιση του εδάφους, η μείωση των επικονιαστών, η απώλεια του φυσικού βιολογικού

ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών και των ασθενειών και η απώλεια της γενετικής

ποικιλότητας των φυτικών και ζωικών ειδών. Στην Ευρώπη απαιτούνται ουσιαστικές

αλλαγές στα γεωργικά συστήματα, ούτως ώστε να διασφαλιστεί η άμεση μείωση των

εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη γεωργία, καθώς και η αποτελεσματική

προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και η δυναμικότερη διατήρηση της βιοποικιλότητας.

Στην παρούσα έκθεση περιγράφεται ευρύ φάσμα πρακτικών και εξελίξεων στη γεωργία που

θα μπορούσαν να αυξήσουν με βιώσιμο τρόπο τη γεωργική παραγωγικότητα, συμβάλλοντας

ταυτόχρονα στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και στην προσαρμογή

σε αυτήν και δημιουργώντας ευνοϊκές συνθήκες για τη βιοποικιλότητα. Η πολιτική θα

μπορούσε να διαδραματίσει μεγαλύτερο ρόλο στη στήριξη της καινοτομίας και της

ανάπτυξης σε ολόκληρο το φάσμα των γεωργικών συστημάτων στην Ευρώπη, καθώς και στη

χρησιμοποίηση ορισμένων αποβλήτων και υπολειμμάτων για ενεργειακούς σκοπούς.

Η έκθεση περιλαμβάνει δέσμη συνιστώμενων επιλογών για την ανάληψη επωφελών

δράσεων παροχής κινήτρων, τον περιορισμό των μη βιώσιμων πρακτικών και την προώθηση

καινοτόμων επιλογών, παρέχοντας διασφαλίσεις στον τομέα του περιβάλλοντος για νέες

τεχνολογίες οι οποίες ενδέχεται να έχουν ανεπιθύμητες αρνητικές επιπτώσεις στη

βιοποικιλότητα.



γεωργίας

Περιεχόμενα

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ .................................................................................................................................................... 1

2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ .................................................................................................. 3

2.1 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ...................................................... 3 2.2 Ο ΑΝΤΙΚΤΥΠΟΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΓΕΩΡΓΙΑΣ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ..................................................... 4 2.3 ΜΕ ΠΟΙΟΝ ΤΡΟΠΟ ΜΠΟΡΕΙ Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΕΙ ΣΤΟΝ ΜΕΤΡΙΑΣΜΟ ΤΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ

ΤΗΣ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΚΑΙ ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗ ΣΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ; .................... 5

3 ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ ....................................................................................................... 9

3.1 ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΕ ......................................................................... 9 3.2 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ............................................................. 9 3.3 ΠΟΙΑ Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΑΠΩΛΕΙΑΣ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΣΤΑ ΓΕΩΡΓΙΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ; ........................... 11 3.4 ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΠΙΘΑΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΑΥΞΗΣΗ ΤΗΣ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ

ΓΕΩΡΓΙΚΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΕΩΝ ΣΤΗΝ ΕΕ; ........................................................................................................... 13

4 ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ: ΓΤ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ .... 15

4.1 ΠΙΘΑΝΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΗ

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΕ ........................................................................................................................ 15 4.1.1 Γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες στην ΕΕ .................................................................... 15 4.1.2 Ποιος μπορεί να είναι ο μελλοντικός αντίκτυπος των ΓΤ καλλιεργειών στη

βιοποικιλότητα στην Ευρώπη; .................................................................................................................. 15 4.2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ........................... 17

4.2.1 Η αγορά βιοκαυσίμων εντός της ΕΕ ........................................................................................ 17 4.2.2 Οι επιπτώσεις της κατανάλωσης βιοκαυσίμων στη βιοποικιλότητα ................................... 18 4.2.3 Πολιτική για πιο βιώσιμα βιοκαύσιμα .................................................................................... 19

5 ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΦΥΤΙΚΟΥΣ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ ............ 20

5.1 ΦΥΤΟΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ....................... 20 5.1.1 Η σημασία των φυτογενετικών πόρων .................................................................................... 20 5.1.2 Διατήρηση και χρήση φυτογενετικών πόρων......................................................................... 20

5.2 ΜΕΛΙΦΟΡΕΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ, ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ........................ 21 5.2.1 Η σημασία των επικονιαστών .................................................................................................. 21 5.2.2 Οι παράγοντες που επηρεάζουν τους πληθυσμούς μελισσών/επικονιαστών στην ΕΕ .... 22 5.2.3 Τι απαιτείται προκειμένου να αντιστραφεί η μείωση του πληθυσμού επικονιαστών στην

Ευρώπη 22

6 ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ ................................................................................................................................................ 24

7 ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ .......................................................................................................................... 29


γεωργίας

1

1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Διαπιστώνεται αυξανόμενη ανάγκη για τη «βιώσιμη εντατικοποίηση»1 της γεωργίας με σκοπό τη

διασφάλιση της επισιτιστικής ασφάλειας βάσει της προβλεπόμενης αύξησης του παγκόσμιου

πληθυσμού σε 10 δισεκατομμύρια ανθρώπους έως τα τέλη του αιώνα. Η παρούσα μελέτη εστιάζει στην

εξέταση της αλληλεπίδρασης μεταξύ της γεωργίας, της κλιματικής αλλαγής και της βιοποικιλότητας

και στην ανάλυση των δυνατοτήτων μιας δέσμης καινοτόμων επιλογών για την ενίσχυση της

βιωσιμότητας, της προσαρμοστικότητας και της αποδοτικότητας της γεωργίας στην ΕΕ, με λιγότερες

αρνητικές επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή, τη βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος2.

Οι δύο καθοριστικοί παράγοντες που επηρεάζουν τη συνολική ζήτηση τροφίμων και γεωργικών

προϊόντων είναι το μέγεθος του πληθυσμού και η οικονομική ανάπτυξη. Στο μεγαλύτερο ποσοστό της,

η Ευρώπη παρουσίαζε, μέχρι προσφάτως, αξιόλογη οικονομική ανάπτυξη, η οποία είχε μείζονα

αντίκτυπο στην κατανάλωση και, κατά συνέπεια, σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις του Οργανισμού Επισιτισμού και Γεωργίας (FAO), η παγκόσμια ζήτηση

τροφίμων θα αυξηθεί τα επόμενα 40 έτη κατά περίπου 70 %, προκειμένου να επισιτιστεί ένας

αυξανόμενος παγκόσμιος πληθυσμός με μεταβαλλόμενες διατροφικές τάσεις.

Δεδομένου ότι οι κοινωνίες έχουν καταστεί περισσότερο πλούσιες, τείνουν να καταναλώνουν

περισσότερα ανακατεργασμένα τρόφιμα και κτηνοτροφικά προϊόντα (κρέας και γαλακτοκομικά

προϊόντα) και χαρακτηρίζονται πλέον από μεγαλύτερες σπατάλες, δημιουργώντας αυξανόμενη

ζήτηση γεωργικών εκτάσεων. Η εν λόγω αυξανόμενη παγκόσμια ζήτηση τροφίμων θα καλυφθεί με τον

συνδυασμό της αλλαγής χρήσης των μη γεωργικών γαιών και της αύξησης της απόδοσης των

καλλιεργειών. Παρότι αναμένεται το μεγαλύτερο ποσοστό αυτής της αυξημένης ζήτησης να προκύψει

και να καλυφθεί εκτός των συνόρων της ΕΕ, ιδίως στην Αφρική, κάποια αύξηση στην παραγωγή θα

παρατηρηθεί πιθανότατα και στο εσωτερικό της ΕΕ, ειδικότερα σε σχέση με τα σιτηρά στην ανατολική

Ευρώπη.

Η απόδοση των καλλιεργειών στις κυριότερες παραγωγικές περιοχές της δυτικής Ευρώπης είναι ήδη

υψηλή και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις της παραγωγής είναι σημαντικές, σε ορισμένες μάλιστα

περιπτώσεις μη βιώσιμες, εγείροντας σοβαρές ανησυχίες για την κατάσταση της βιοποικιλότητας,

καθώς και για τους υδάτινους και εδαφικούς πόρους. Παρά το γεγονός ότι υπάρχουν ενδεχομένως

ορισμένες δυνατότητες αύξησης της απόδοσης των καλλιεργειών στην ΕΕ, ο πιθανός βαθμός

βιωσιμότητας των εν λόγω δυνατοτήτων αύξησης είναι περιορισμένος και θα εξαρτηθεί κατά πάσα

πιθανότητα από τις νέες τεχνολογικές εξελίξεις και την ευρύτερη χρήση τους. Για τον λόγο αυτό, θα

απαιτηθούν ουσιαστικές αλλαγές στα ευρωπαϊκά γεωργικά συστήματα, ούτως ώστε να μειωθούν οι

υφιστάμενες περιβαλλοντικές επιπτώσεις και να αυξηθεί η φυτική παραγωγή, καθώς και η

αντιμετώπιση των νέων πιέσεων, όπως αυτών που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή.

1 Βιώσιμη εντατικοποίηση: αύξηση της παραγωγής που λαμβάνεται από την ίδια έκταση γης, με ταυτόχρονη

μείωση των αρνητικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων και αύξηση της συμβολής στο φυσικό κεφάλαιο και στη ροή

των περιβαλλοντικών υπηρεσιών.

2 Υπηρεσίες οικοσυστήματος: η άμεση και έμμεση συμβολή των οικοσυστημάτων στην ευημερία του ανθρώπου·

κατατάσσονται σε τέσσερις βασικές κατηγορίες: υπηρεσίες εφοδιασμού (π.χ. τρόφιμα, νερό, καύσιμα), υπηρεσίες

ρύθμισης (π.χ. έλεγχος πλημμυρών και νοσημάτων), υπηρεσίες στήριξης/ενδιαιτήματος (π.χ. κύκλος θρεπτικών

στοιχείων, επικονίαση, εδαφογένεση) και πολιτιστικές υπηρεσίες (π.χ. ψυχαγωγία, πολιτισμικές, πνευματικές και

αισθητικές αξίες).


2

Οι ανωτέρω σοβαρές προκλήσεις για τα παγκόσμια συστήματα παραγωγής τροφίμων συνεπάγονται

την επιτακτική ανάγκη ανάληψης δράσης έναντι των προβλημάτων της κλιματικής αλλαγής, της

υποβάθμισης του περιβάλλοντος και της εξάντλησης των πόρων, αλλά και για την αντιμετώπιση της

επισιτιστικής ασφάλειας. Δεδομένου ότι η γεωργική δραστηριότητα ασκείται στο πλαίσιο της

παγκόσμιας αγοράς, η κορυφαία πρόκληση θα συνίσταται στην αύξηση της γεωργικής

παραγωγικότητας κατά τρόπο που να αποτρέπονται και να αντιστρέφονται οι αρνητικές

περιβαλλοντικές επιπτώσεις των υφιστάμενων συστημάτων γεωργικής παραγωγής. Οι αλλαγές στις

τεχνολογίες και στις πρακτικές διαχείρισης των γαιών που συμβάλλουν στην ενίσχυση της

βιωσιμότητας της παραγωγής τροφίμων θα αποτελέσουν κεντρικό στοιχείο των στρατηγικών για τη

μείωση των πιέσεων στους χερσαίους πόρους στην Ευρώπη και στις χώρες προέλευσης των προϊόντων

που εισάγονται στην ΕΕ. Ως εκ τούτου, το σκεπτικό της παρούσας μελέτης είναι η βαθύτερη

κατανόηση των δυνητικών επιλογών για την ενίσχυση της βιωσιμότητας, της προσαρμοστικότητας και της

αποδοτικότητας της γεωργίας στην ΕΕ, με λιγότερες αρνητικές επιπτώσεις στην κλιματική αλλαγή, τη

βιοποικιλότητα και τις υπηρεσίες οικοσυστήματος.


γεωργίας

3

2 ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ

2.1 Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην ευρωπαϊκή γεωργία

Οι κλιματικές μεταβολές εγείρουν μεγάλο αριθμό προκλήσεων για την αυξανόμενη ευρωπαϊκή

γεωργική παραγωγή, με αποτέλεσμα οι μελλοντικές επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής να είναι

πιθανότατα σύνθετες και δύσκολα προβλέψιμες. Η μεγαλύτερη συχνότητα ακραίων καιρικών

φαινομένων, οι προσβολές από επιβλαβείς οργανισμούς και ασθένειες, καθώς και οι διακυμάνσεις του

κλίματος και οι υψηλότερες συνολικά θερμοκρασίες, μπορεί δυνητικά να υπερισχύσουν έναντι των

θετικών επιπτώσεων που ενδέχεται να έχει η αύξηση της πυκνότητας του CO2 και της θερμοκρασίας

στην απόδοση ορισμένων καλλιεργειών (ΕΟΠ, 2012).

Ο συνδυασμός της αύξησης της θερμοκρασίας και της μεταβαλλόμενης κατανομής των

ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων θα αυξήσει πιθανότητα τη ζήτηση του αρδευτικού ύδατος που

απαιτείται για την ανάπτυξη καλλιεργειών, λόγω της μειωμένης και μεταβαλλόμενης κατανομής των

ατμοσφαιρικών κατακρημνισμάτων. Θα είναι ενδεχομένως δύσκολο να εξασφαλιστεί επαρκής

εφοδιασμός αρδευτικού ύδατος για την κάλυψη αυτής της επιπρόσθετης ζήτησης, ιδίως στη νότια και

τη νοτιοανατολική Ευρώπη. Επιπλέον, η ανάπτυξη καλλιεργειών στη νότια Ευρώπη ενδέχεται να

πληγεί λόγω των αυξημένων θερμοκρασιών, ενώ η ανάπτυξη καλλιεργειών στη βόρεια Ευρώπη

μπορεί να ευνοηθεί λόγω της πιθανής παράτασης της καλλιεργητικής περιόδου και της αύξησης των

δυνητικών ρυθμών ανάπτυξης. Εντούτοις, ορισμένα από τα οφέλη αυτά μπορεί να αντισταθμιστούν

από την προβλεπόμενη αύξηση της συχνότητας εμφάνισης ακραίων καιρικών φαινομένων, όπως οι

πλημμύρες, εξέλιξη που μειώνει ακόμα περισσότερο τη δυνατότητα πρόβλεψης της απόδοσης των

καλλιεργειών. Η αλλαγή της θερμοκρασίας προβλέπεται να οδηγήσει σε μετατόπιση των περιοχών

που ενδείκνυνται για ορισμένες καλλιέργειες προς τον Βορρά, αλλά αυτό δεν συνεπάγεται

κατ’ ανάγκη συνολική αύξηση της παραγωγικότητας. Άλλες μείζονες επιπτώσεις που μπορούν να

προβλεφθούν επί του παρόντος είναι η αλλαγή των σύνθετων εδαφικών αλληλεπιδράσεων, καθώς και

των επιβλαβών οργανισμών και των ασθενειών. Η κλιματική αλλαγή θα επιφέρει κατά πάσα

πιθανότητα νέες δυνατότητες για την εξάπλωσή τους, προκαλώντας συχνότερη εμφάνιση του

κινδύνου υποβάθμισης και σε νέες περιοχές.

Η κλιματική αλλαγή αναμένεται να φέρει τόσο απειλές όσο και ευκαιρίες στην ευρωπαϊκή γεωργία.

Θα απαιτηθούν κατά πάσα πιθανότητα ουσιαστικές αλλαγές για την προσαρμογή της ευρωπαϊκής

Τετραγωνίδιο 1: Επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο κλίμα και τη γεωργία

Άμεση αλλαγή των συνθηκών για την ανάπτυξη καλλιεργειών

Αλλαγή της διαθεσιμότητας υδάτινων πόρων

Τροποποίηση της συχνότητας και της σοβαρότητας ακραίων καιρικών φαινομένων

Επίδραση στο έδαφος και στις εδαφικές διαδικασίες

Μεταβολή των συνθηκών για την εξάπλωση επιβλαβών οργανισμών και ασθενειών

Μεταβολή του κινδύνου πυρκαγιάς

Μεταβολή των συνήθων τρόπων χρησιμοποίησης της ενέργειας


4

γεωργίας στις προκλήσεις που εγείρει η κλιματική αλλαγή, στοιχείο που περιπλέκει ακόμα

περισσότερο το ήδη σύνθετο έργο της εξασφάλισης βιώσιμης εντατικοποίησης.

2.2 Ο αντίκτυπος της ευρωπαϊκής γεωργίας στην κλιματική αλλαγή

Η γεωργία αποτελεί σημαντική καθαρή πηγή εκπομπών αεριών του θερμοκηπίου στην ατμόσφαιρα.

Στις μείζονες πηγές εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου συμπεριλαμβάνονται το διοξείδιο του

άνθρακα από την έκλυση άνθρακα από τα καλλιεργήσιμα εδάφη, το μεθάνιο από το ζωικό κεφάλαιο

και την κοπριά, καθώς και το υποξείδιο του αζώτου από τη χρήση κοπριάς, λιπασμάτων και

εξωτερικών εισροών στο έδαφος. Οι εκπομπές μεθανίου και υποξειδίου του αζώτου είναι ιδιαίτερης

σημασίας, διότι η ανά μονάδα συμβολή τους στην υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πολύ μεγαλύτερη

από εκείνη του διοξειδίου του άνθρακα. Οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις ειδικότερα λειτουργούν ως

καθαρή πηγή εκπομπών, για παράδειγμα μέσω της οξείδωσης του εδαφικού άνθρακα μετά τη

διάβρωση ή την άροση του εδάφους. Οι εκπομπές N2O οφείλονται στην καλλιέργεια οργανικών

εδαφών και τη μετατροπή των οργανικών ουσιών του εδάφους σε ανόργανες, συνεπεία της αλλαγής

χρήσης της γης και της αποστράγγισης (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2009).

Τετραγωνίδιο 2: Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου

Οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου αντιστοιχούν στο 9,8 % των συνολικών εκπομπών της

ΕΕ (εξαιρουμένων των εκπομπών από τη χρήση της γης, την αλλαγή χρήσης της γης και τη

δασοκομία) (ΕΟΠ, 2012). Από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις της ΕΕ των 27 εκπέμπονται περίπου

70 εκατομμύρια τόνοι ισοδύναμου CO2 ετησίως. Η γεωργία ευθύνεται για σημαντικό ποσοστό

των συνολικών εκπομπών υποξειδίου του αζώτου και μεθανίου.

Αντιστρόφως, η μετατροπή καλλιεργήσιμων εκτάσεων σε λειμώνες μπορεί να μειώσει τις καθαρές

εκπομπές με τη δέσμευση σημαντικών ποσοτήτων διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος με τη μορφή

οργανικού άνθρακα. Οι υφιστάμενοι λειμώνες και τυρφώνες περιέχουν επίσης μεγάλα αποθέματα

αποθηκευμένου άνθρακα, τα οποία πρέπει να υποβληθούν σε ορθή διαχείριση ώστε να αποτρέπεται η

ελευθέρωσή τους. Η δάσωση γεωργικών εκτάσεων μπορεί εξίσου να συμβάλει στη δέσμευση του

άνθρακα, τόσο στο έδαφος όσο και στα ίδια τα δένδρα. Οι εκπομπές CO2 από τη γεωργία μπορεί να

προέρχονται επιπροσθέτως από τη χρήση ορυκτών καυσίμων για τα γεωργικά μηχανήματα, τις

μεταφορές, τη θέρμανση και την ξήρανση, καθώς και από δραστηριότητες που προηγούνται του

παραγωγικού σταδίου, συμπεριλαμβανομένης της παραγωγής λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και

της κατασκευής και συντήρησης μηχανημάτων.

Τετραγωνίδιο 3: Αντίκτυπος της καλλιέργειας και της αποστράγγισης στα τυρφώδη εδάφη

Περίπου το 16 % των τυρφώνων της Ευρώπης και έως και το 70 % των τυρφώνων σε ορισμένα

κράτη μέλη χρησιμοποιούνται επί του παρόντος για γεωργικούς σκοπούς και

αποστραγγίζονται, συμπεριλαμβανομένης της συντριπτικής πλειονότητας των τυρφωδών

εδαφών στη βόρεια και τη δυτική Ευρώπη. Από τα καλλιεργούμενα τυρφώδη εδάφη

απελευθερώνεται υποξείδιο του αζώτου επί δεκαετίες μετά την αποστράγγισή τους. Το 2007, οι

εκπομπές της ΕΕ των 27 από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις σε τυρφώδες έδαφος ανήλθαν σε 37,5

εκατομμύρια τόνους ισοδύναμου CO2, ποσότητα που αντιστοιχούσε στο 88 % των συνολικών

εκπομπών από τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2009· Gobin κ.ά., 2011·

Schils κ.ά., 2008).


γεωργίας

5

Η ευπάθεια του γεωργικού τομέα στην κλιματική αλλαγή καταδεικνύει ότι είναι αναγκαίο να

συμβάλει η γεωργία στις παγκόσμιες προσπάθειες για τη μείωση των εκπομπών αερίων του

θερμοκηπίου. Η γεωργία διαθέτει σημαντικές δυνατότητες μείωσης των καθαρών εκπομπών της,

ωστόσο, ορισμένες από τις αλλαγές που απαιτούνται προς τον σκοπό αυτό ενδέχεται να προσκρούουν

στον στόχο για την αύξηση της γεωργικής παραγωγής.

2.3 Με ποιον τρόπο μπορεί η ευρωπαϊκή γεωργία να συμβάλει στον

μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και ταυτόχρονα

στην προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή;

Για τη διασφάλιση του μετριασμού των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και της προσαρμογής σε

αυτήν στο πλαίσιο του γεωργικού τομέα διατίθεται ευρύ φάσμα δράσεων, μεγάλο ποσοστό των

οποίων μπορούν να υλοποιηθούν σε επίπεδο γεωργικών εκμεταλλεύσεων. Ωστόσο, πολλές από αυτές

απαιτούν την ανάληψη συλλογικής δράσης από διάφορα ενδιαφερόμενα μέρη. Τα μέτρα μετριασμού

των επιπτώσεων αποσκοπούν στη μείωση των εκπομπών CO2, CH4 και N2O - από τη χρήση γαιών και

τα εδάφη, μέσω της δέσμευσης του άνθρακα και της αποτροπής της ελευθέρωσής του· από τη χρήση

μηχανημάτων και τη χρησιμοποίηση ενέργειας στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις· από έμμεσες πηγές,

όπως η παραγωγή λιπασμάτων· από την αποθήκευση, κατεργασία και χρήση κοπριάς· από τα εδάφη

και την αποστράγγιση· και από τη διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου. Για τους τομείς που

απαριθμούνται κατωτέρω διατίθενται διάφορα είδη διαχείρισης τα οποία μπορούν να αποφέρουν

παράλληλα ωφελήματα για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής και την

προσαρμογή:

τομείς που συνδέονται με το ζωικό κεφάλαιο, συμπεριλαμβανομένων των αλλαγών στη

διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου και στη διαχείριση των βοσκοτόπων·

διαχείριση καλλιεργήσιμων εκτάσεων·

αλλαγή της χρήσης γης και άλλα μέτρα για το έδαφος·

ενεργειακή απόδοση και χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις

και στις αγροτικές περιοχές·

βιώσιμη χρήση των υδάτων και βελτιωμένη αποδοτικότητα της χρήσης των υδάτων, για

παράδειγμα στην άρδευση·

άλλες βασικές δράσεις προσαρμογής και

εγκάρσιες δράσεις

Ορισμένες από τις σημαντικότερες μορφές διαχείρισης των καλλιεργειών που πρέπει να

υποστηριχθούν και να εφαρμοστούν σε ευρύτερη κλίμακα περιλαμβάνουν τα εξής: διαφοροποίηση

της αμειψισποράς· δευτερεύουσες καλλιέργειες, αύξηση της χειμερινής κάλυψης, αύξηση της χλωρής

λίπανσης και περιορισμό της αγρανάπαυσης· συγκαλλιέργεια με εδαφοκάλυψη και προσθήκη

καλλιεργειών αζωτοδέσμευσης στην αμειψισπορά· αύξηση των εμβόλιμων καλλιεργειών· μείωση της

άροσης· ενίσχυση της διαχείρισης υπολειμμάτων γεωργικής συγκομιδής στους αγρούς· επιβολή

αποτελεσματικών περιορισμών σε γεωργικές δραστηριότητες στα πρανή· μείωση ή βελτιστοποίηση της

χρήσης λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων και γεωργία ακριβείας.

Παράλληλα, μπορούν να σχεδιαστούν δράσεις για την προσαρμογή στη χρήση των εδαφών, των

υδάτων και των εισροών, καθώς και στη διαχείριση του ζωικού κεφαλαίου. Θα καταστεί επίσης

αναγκαία η ελαχιστοποίηση του μελλοντικού αντικτύπου που θα έχει η κλιματική αλλαγή στη

βιοποικιλότητα και η ανταπόκριση στις αλλαγές που απορρέουν από τις προσεγγίσεις για τον

μετριασμό των επιπτώσεων. Οι ενδεδειγμένες δράσεις προσαρμογής παρέχουν δυνατότητες για την

ενίσχυση της προσαρμοστικότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων και των αγροοικοσυστημάτων,


6

καθώς και για τη μείωση της ευπάθειάς τους. Σε επίπεδο γεωργικών εκμεταλλεύσεων, διακρίνονται

τρία βασικά είδη μέτρων προσαρμογής (ΟΟΣΑ, 2010):

μέτρα για τη μείωση της ευπάθειας των πληττόμενων αγροοικοσυστημάτων και των

γεωργικών εδαφών·

μέτρα για τη μείωση της έκθεσης ενός γεωργικού συστήματος στις επιπτώσεις της κλιματικής

αλλαγής, όπως η ξηρασία, οι ισχυρές βροχοπτώσεις και οι καταιγίδες, μέσω της διαχείρισης

κινδύνων και

μέτρα για την ενίσχυση της προσαρμοστικότητας, τόσο των οικοσυστημάτων με τη διατήρηση

των πόρων όσο και του αγροτικού πληθυσμού ώστε να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει

επιτυχώς τις ζημίες που πράγματι υφίσταται.

Σύμφωνα με προβλέψεις, η ευρωπαϊκή γεωργία δύναται να μειώσει τις εκπομπές εκτός του CO2

(συμπεριλαμβανομένων των εκπομπών από τα συστήματα εκτροφής ζώων και από τη χρήση

λιπασμάτων) κατά 42 % έως 49 % έως το 2050, σε σύγκριση με το 1990 (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2011).

Έχουν προσδιοριστεί εξήντα τέσσερις ξεχωριστές δράσεις οι οποίες θα μπορούσαν να διευκολύνουν

την ανταπόκριση του γεωργικού κλάδου στην εν λόγω πρόκληση. Ορισμένες από τις δράσεις αυτές

αναμένεται να συμβάλουν τόσο στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής όσο και

στην προσαρμογή σε αυτήν, αυξάνοντας παράλληλα την παραγωγικότητα σε μακροπρόθεσμο

ορίζοντα, ενώ κάποιες άλλες είναι θεμελιώδους σημασίας για τον μετριασμό των επιπτώσεων της

κλιματικής αλλαγής ή για την προσαρμογή σε αυτήν, αλλά ενδέχεται να μειώσουν την

παραγωγικότητα σε περιορισμένο ή σε μεγαλύτερο βαθμό. Το στοιχείο αυτό αποτυπώνεται στο

διάγραμμα που ακολουθεί:


γεωργίας

7

Τετραγωνίδιο 4: Δυνητικές συνέργειες και αντισταθμίσεις μεταξύ της προσαρμογής

στην κλιματική αλλαγή, του μετριασμού των επιπτώσεών της και της

παραγωγής τροφίμων (τροποποιημένη γραφική απεικόνιση βάσει της

βιβλιογραφικής αναφοράς Campbell κ.ά., 2011)

Δημιουργίαγεωργικήςπαραγωγικότητας,συχνά μέσωτηςαυξημένηςχρήσης

λιπασμάτωνκαιφυτοφαρμάκων, χρήσηςυβριδίωνκαιφυλών/ποικιλιώνυψηλής

παραγωγικότητας

Παραγωγήτροφίμων

Προσαρμογή Μετριασμός

Βελτιωμένηκαιαποδοτική χρήσητων

υδάτων,ολοκληρωμένη

διαχείρισηεπιβλαβώνοργανισμών,

βελτιστοποίησητωντρόπων

καλλιέργειας

Αλλαγή ημερομηνιώνσποράς,

δημιουργίααντιπυρικώνζωνώνκαι

αντιπλημμυρικήςπροστασίας

Δημιουργίαζωνών

ανάσχεσης, δασικέςεκτάσεις

Διατήρησηκαιαποκατάστασηλειμώνωνμευψηλή περιεκτικότητα

σεάνθρακα, αποκατάστασηυγροτόπωνκαιτυρφώνων, δάσωση,

εκτατικοποίηση

Άροσησυντήρησης, δευτερεύουσεςκαλλιέργειες, διαχείριση

υπολειμμάτων, αμειψισπορά ,

γεωργίαακριβείας

Γεωργοδασοκομία

Για τις κατηγορίες παραγωγής τροφίμων/μετριασμού, η ανεύρεση παραδειγμάτων που να μην αφορούν άμεσα και την

προσαρμογή είναι εξαιρετικά δύσκολη.

Μία από τις στρατηγικές για την αντιμετώπιση των βασικών προκλήσεων της βιώσιμης

εντατικοποίησης συνίσταται στην εστίαση πρωτίστως στις δράσεις που συνδέονται με την τομή και

των τριών κύκλων του ανωτέρω διαγράμματος, δηλαδή τον μετριασμό των αρνητικών

περιβαλλοντικών επιπτώσεων, τη δυνατότητα προσαρμογής και την αύξηση της παραγωγής

τροφίμων. Οι εν λόγω ενέργειες αναμένεται να είναι επωφελείς σε οιοδήποτε πεδίο υλοποιηθούν και,

λόγω των οφελών που αποφέρουν στην παραγωγή τροφίμων, οι γεωργοί μπορούν να προβούν στην

ανάληψή τους για αμιγώς οικονομικούς λόγους. Δυστυχώς, οι δράσεις αυτές δεν θα είναι κατά πάσα

πιθανότητα επαρκείς για την πλήρη αντιμετώπιση της πρόκλησης. Θα απαιτηθεί η ανάληψη

περαιτέρω δράσεων για τη διαχείριση των συνεπακόλουθων αντισταθμίσεων που θα επέλθουν. Από


8

τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν για την παρούσα έκθεση προκύπτουν προς τον σκοπό αυτό οι

ακόλουθες προϋποθέσεις:

υιοθέτηση ολιστικής προσέγγισης

παροχή συμβουλών και στήριξης στους γεωργούς

ανάληψη συντονισμένης και στοχευμένης δράσης σε ευρύτερη κλίμακα συνεργασία και σύμπραξη

περισσότερο επικεντρωμένη έρευνα και ανάπτυξη

ενεργός κυβερνητική συμμετοχή σε όλα τα επίπεδα


γεωργίας

9

3 ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΓΕΩΡΓΙΑ

3.1 Βιοποικιλότητα στα γεωργικά οικοσυστήματα της ΕΕ

Η βιοποικιλότητα και τα γεωργικά συστήματα στην Ευρώπη είναι αλληλένδετα μεταξύ τους. Πρώτον,

η γεωργία εξαρτάται τελικώς από τις διαδικασίες των οικοσυστημάτων που στηρίζουν τη φυτική

παραγωγή, όπως η διατήρηση του εδάφους, η επικονίαση και ο έλεγχος των επιβλαβών οργανισμών

και των ασθενειών, και οι διαδικασίες αυτές βασίζονται στη βιοποικιλότητα. Δεύτερον, η πλειονότητα

των οικοτόπων που υπάρχουν στην Ευρώπη συνιστούν προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας επί

χιλιάδες έτη, με αποτέλεσμα τη δημιουργία μεγάλου αριθμού ημιφυσικών οικοτόπων, η ύπαρξη των

οποίων εξαρτάται από παραδοσιακές πρακτικές εκτατικής καλλιέργειας. Ωστόσο, από τη δεκαετία του

1950 και μετά, η γεωργία σηματοδοτήθηκε από μια αλλαγή όσον αφορά την κυριαρχία εξαιρετικά

τροποποιημένων και απλοποιημένων γεωργικών οικοτόπων και τοπίων σε μεγάλο ποσοστό των

πεδινών περιοχών της ΕΕ, με αποτέλεσμα την απώλεια των ημιφυσικών οικοτόπων των γεωργικών

εκμεταλλεύσεων και την περαιτέρω σημαντική μείωση της βιοποικιλότητας και την απώλεια

εξειδικευμένων γεωργικών ειδών σε μεγάλο ποσοστό της Ευρώπης (Poláková κ.ά., 2011).

Τετραγωνίδιο 5: Μείωση της βιοποικιλότητας

Από το 1980 και μετά, οι πληθυσμοί κοινών πτηνών στις γεωργικές εκμεταλλεύσεις της

Ευρώπης έχουν σημειώσει σημαντική μείωση της τάξης του 51 %, οι πληθυσμοί πεταλούδων

στις χορτολιβαδικές εκτάσεις έχουν μειωθεί κατά σχεδόν 50% σε ολόκληρη την Ευρώπη από

το 1993 και μετά, ενώ παρατηρείται επίσης σημαντική μείωση των άγριων μελισσών και των

αντίστοιχων κτηνοτροφικών φυτικών ειδών.

Κατά συνέπεια, τα συστήματα γεωργικής παραγωγής με την υψηλότερη σημασία από πλευράς

βιοποικιλότητας είναι τα εναπομείναντα παραδοσιακά συστήματα γεωργικής παραγωγής χαμηλής

έντασης που διατηρούν ημιφυσικούς οικοτόπους –συστήματα γεωργικής παραγωγής υψηλής φυσικής

αξίας– τα οποία εξακολουθούν να καλύπτουν περίπου το ένα τρίτο των γεωργικών εκτάσεων της ΕΕ

(Oppermann κ.ά., 2012). Η σοβαρότερη απειλή για τη γεωργική βιοποικιλότητα στο μεγαλύτερο

ποσοστό της ΕΕ είναι η συνεχιζόμενη απώλεια και υποβάθμιση των ημιφυσικών οικοτόπων που

εξαρτώνται από τη γεωργική δραστηριότητα –η ΕΕ έχει απολέσει από το 1990 και μετά το 2,4 % των

ημιφυσικών οικοτόπων της– λόγω της μερικής ή πλήρους εγκατάλειψης της γεωργικής διαχείρισης

συνεπεία της χαμηλής οικονομικής τους βιωσιμότητας και των κοινωνικών και αγρονομικών

αλλαγών (ΕΟΠ, 2010). Η διατήρηση πολλών ημιφυσικών οικοτόπων και των ειδών που συνδέονται με

αυτούς είναι ευρωπαϊκής σημασίας και υπόκειται, συνεπώς, στα μέτρα διατήρησης που προβλέπονται

από τις διατάξεις των οδηγιών της ΕΕ για τους οικοτόπους και τα πτηνά.

3.2 Οι επιπτώσεις των γεωργικών πρακτικών στη βιοποικιλότητα

Οι γεωργικές πρακτικές που συνδέονται με εντατικότερες και περισσότερο εξειδικευμένες

δραστηριότητες γεωργικής παραγωγής μπορεί να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στους οικοτόπους και


10

την βιοποικιλότητα, τόσο εντός όσο και εκτός των συστημάτων γεωργικής παραγωγής. Ορισμένες

γεωργικές παραγωγές, όπως η άροση συντήρησης, η χρήση φυτοφαρμάκων, η αποστράγγιση και η

άρδευση, καθώς και η χρήση χημικών λιπασμάτων, συνεπάγονται σχεδόν πάντοτε απώλεια της

βιοποικιλότητας, ενώ κάποιες άλλες ενδέχεται να έχουν διαφορετικές επιπτώσεις, ανάλογα με το είδος

και την πυκνότητα του οικοσυστήματος, για παράδειγμα, η διατήρηση βέλτιστων επιπέδων

βοσκοτόπων μπορεί να συμβάλει στη διατήρηση των οικοτόπων, αλλά η υπερεκμετάλλευση και η

υποεκμετάλλευση των βοσκοτόπων μπορεί να είναι επιβλαβής. Τα υψηλά ποσοστά χρήσης

λιπασμάτων, το όργωμα λειμώνων και η διάβρωση του εδάφους λόγω της υπερεκμετάλλευσης

βοσκοτόπων είχαν ως αποτέλεσμα αυξημένα ποσοστά ρύπανσης των υδάτων.

Τετραγωνίδιο 7: Το αποτύπωμα της βιοποικιλότητας εκτός των συνόρων της ΕΕ

Η ΕΕ έχει σημαντικό αντίκτυπο στη βιοποικιλία που συνδέεται με τη γεωργία εκτός των

συνόρων της ΕΕ, κυρίως λόγω των εισαγωγών από τρίτες χώρες, οι οποίες καλύπτουν περίπου

το 70 % των αναγκών του εφοδιασμού της με ζωοτροφές. Η καλλιέργεια σόγιας στη Βραζιλία

και την Αργεντινή είχε ως αποτέλεσμα τη μετατροπή ημιφυσικών οικοτόπων με πλούσια

βιοποικιλότητα, ενώ προκάλεσε επίσης την έμμεση αποψίλωση των δασών μέσω της εκτόπισης

της κτηνοτροφίας σε δασικές εκτάσεις. Σύμφωνα με υπολογισμούς, η καθαρή ενσωματωμένη

αποψίλωση των δασών που συνδέθηκε με τις εισαγωγές καλλιεργειών και κτηνοτροφικών

προϊόντων της ΕΕ των 27 κατά την περίοδο 1990-2008 ανήλθε σε 7,4 εκατομμύρια εκτάρια,

έκταση που ισοδυναμεί με το 4 % των δασικών εκτάσεων της ΕΕ (Ευρωπαϊκή Επιτροπή, 2013).

Η εντατική χρήση λιπασμάτων μειώνει την ποικιλότητα των ζιζανίων και έχει ισχυρό αρνητικό

αντίκτυπο στην ποικιλότητα των καλλιεργούμενων φυτών στις ζώνες διαχωρισμού μεταξύ των

καλλιεργειών. Στους λειμώνες, μειώνει τα χαρακτηριστικά φυτικά είδη των φυσικών και ημιφυσικών

οικοτόπων, μετατρέποντας τους λειμώνες με μεγάλο πλούτο ειδών σε φτωχούς σε είδη λειμώνες, με

λιγότερα έντομα και άλλα ασπόνδυλα, λιγότερη τροφή για τα πτηνά των γεωργικών εκμεταλλεύσεων

και, ενίοτε, με μικρότερη περιεκτικότητα του εδάφους σε οργανικές ουσίες και περιορισμένη

βιοποικιλότητα του εδάφους. Οι εκπομπές αζώτου από τα λιπάσματα στα ύδατα και την ατμόσφαιρα

Τετραγωνίδιο 6 Γεωργικές αλλαγές που συνεπάγονται απώλεια της βιοποικιλότητας στις

γεωργικές εκμεταλλεύσεις

Μειώσεις στα συστήματα μεικτής καλλιέργειας

Εξάλειψη των στοιχείων των οικοτόπων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων

Αποστράγγιση λειμώνων

Όργωμα και επανασπορά

Εντατική βόσκηση

Πρώιμη χορτοκοπή για ενσίρωση

Χρήση αβερμεκτινών και άλλων φαρμάκων κατά των ζωικών παρασίτων

Εναλλαγές από καλλιέργειες εαρινής σποράς σε καλλιέργειες χειμερινής σποράς

Όργωμα και άλλες εργασίες άροσης

Άρδευση


γεωργίας

11

θεωρούνται πλέον ένα από τα σημαντικότερα αίτια της απώλειας της βιοποικιλότητας, τόσο των

υδρόβιων όσων και των χερσαίων ειδών.

Τα φυτοφάρμακα έχουν επίσης σοβαρές επιπτώσεις στα είδη των οικοτόπων γλυκών υδάτων· τα

αμφίβια, η πλέον απειλούμενη και υπό ταχεία μείωση ομάδα σπονδυλωτών στην Ευρώπη, είναι

εξαιρετικά ευπαθή στην τοξικότητα των φυτοφαρμάκων. Τα στοιχεία καταδεικνύουν με σαφήνεια ότι

η χρήση φυτοφαρμάκων ευρέος φάσματος1 αποτέλεσε βασικό παράγοντα για τη μείωση των μη

καλλιεργούμενων φυτών, των ομάδων ασπονδύλων και των πτηνών σε οικοτόπους αρόσιμων

γεωργικών εκμεταλλεύσεων σε ολόκληρη σχεδόν την Ευρώπη. Ιδιαίτερη ανησυχία εγείρουν οι

επιπτώσεις των εντομοκτόνων στις μέλισσες και άλλους επικονιαστές. Η χρήση τεσσάρων συστημικών

εντομοκτόνων2 επιτρέπεται πλέον για δύο έτη μόνο σε μη ανθοφόρες καλλιέργειες, καλλιέργειες

θερμοκηπίου και χειμερινών σιτηρών, λόγω των ανησυχιών σχετικά με τις επιπτώσεις τους στις

μελιτοφόρες μέλισσες και τις αγριομέλισσες.

Δύο νέες γεωργικές τεχνικές που ενδέχεται να έχουν στο μέλλον μείζονα επίδραση στη γεωργία της ΕΕ

είναι οι πρώτες ύλες για βιοκαύσιμα προηγμένης γενιάς και γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Οι

πιθανές επιπτώσεις τους περιγράφονται στο κεφάλαιο 5.

3.3 Ποια η σημασία της απώλειας της βιοποικιλότητας στα γεωργικά

συστήματα;

Η απώλεια της βιοποικιλότητας μπορεί να συνιστά απειλή για τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητα της

γεωργικής δραστηριότητας σε ορισμένες περιοχές, λόγω της υποβάθμισης των υπηρεσιών

οικοσυστήματος από τις οποίες εξαρτάται η γεωργία, συμπεριλαμβανομένων των εδαφικών

διαδικασιών, του φυσικού ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών και της επικονίασης.

Τα εδάφη αποτελούν εξαιρετικά σύνθετα συστήματα με υψηλότατο επίπεδο βιοποικιλότητας, το

μεγαλύτερο μέρος της οποίας παραμένει άγνωστο. Η χλωρίδα και πανίδα του εδάφους στηρίζει τη

γεωργική παραγωγή με την αποσύνθεση των υπολειμμάτων των φυτικών ειδών και τη λειτουργία του

κύκλου των θρεπτικών στοιχείων, καθώς και με τη συμβολή της στη σταθεροποίηση της δομής του

εδάφους, την αποικοδόμηση (διάσπαση) των ρύπων και τον έλεγχο των εδαφικών επιβλαβών

οργανισμών και ασθενειών. Ωστόσο, από πρόσφατη μελέτη εμπειρογνωμόνων προκύπτει ότι η

βιοποικιλότητα του εδάφους υπόκειται ενδεχομένως σε ισχυρές πιέσεις σχεδόν στο ένα τέταρτο της

ΕΕ (Gardi κ.ά., 2013). Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στη σημαντικότατη μείωση των οργανικών

ουσιών του εδάφους στην πλειονότητα των αρόσιμων γαιών της Ευρώπης.

Στοιχεία καταδεικνύουν επίσης ότι ο φυσικός βιολογικός έλεγχος των παρασίτων, των ασθενειών και

των ζιζανίων στο σύνολο των αρόσιμων γεωργικών εκμεταλλεύσεων της Ευρώπης διακυβεύεται λόγω

της χρήσης εντομοκτόνων και της έλλειψης οικοτόπων καταφυγίων και ανθοφόρων πόρων για τη

διατήρηση των ασπόνδυλων πληθυσμών (Geiger κ.ά., 2010).

1 Τα φυτοφάρμακα ευρέος φάσματος είναι φυτοφάρμακα που εξοντώνουν ή πλήττουν πολλά διαφορετικά είδη και όχι μόνο

τους συγκεκριμένους επιβλαβείς οργανισμούς για την εξόντωση των οποίων προορίζονται.

2 Πρόκειται για τα νεονικοτοειδή φυτοφάρμακα που περιέχουν τις δραστικές ουσίες imidachloprid, chlothianidin και

thiamethoxam και για το φυτοφάρμακο με βάση τις φαινυλοπυραζόλες που περιέχει τη δραστική ουσία fipronil.


12

Η επικονίαση μέσω των ζωικών ειδών είναι θεμελιώδης ή σημαντική για την παραγωγή πολλών

καλλιεργειών. Οι οικόσιτες μελιτοφόρες μέλισσες είναι σημαντικοί επικονιαστές οπουδήποτε

δραστηριοποιούνται μελισσοκόμοι, αλλά εξίσου σημαντικοί είναι και οι άγριοι επικονιαστές, μεταξύ

των οποίων οι αγριομέλισσες, οι μύγες, οι πεταλούδες και οι σκόροι. Πλην όμως, οι επικονιαστές στην

ΕΕ παρουσιάζουν μείωση, όπως περιγράφεται και στο κεφάλαιο 6. Στο ίδιο κεφάλαιο περιγράφεται

επίσης η κατάσταση ενός άλλου βασικού σκέλους της γεωργικής βιοποικιλότητας στην ΕΕ, ήτοι οι

γενετικοί πόροι φυτικών και ζωικών ειδών για τα τρόφιμα και τη γεωργία.

Η αναχαίτιση και η αντιστροφή της απώλειας της βιοποικιλότητας και των υπηρεσιών

οικοσυστήματος στους γεωργικούς οικοτόπους της ΕΕ, καθώς και στους οικοτόπους που επηρεάζονται

από τις γεωργικές δραστηριότητες, είναι καίριας σημασίας, εφόσον η ΕΕ επιθυμεί να εκπληρώσει τους

Τετραγωνίδιο 8: Παράσιτα, ασθένειες, ζιζάνια και οι φυσικοί εχθροί τους

Ένα ευρύ φάσμα παρασίτων, ασθενειών και ζιζανίων εγείρουν προκλήσεις για τη γεωργική

παραγωγή στην Ευρώπη και μπορούν να καταστρέψουν την απόδοση των καλλιεργειών, εάν

δεν τεθούν υπό έλεγχο. Για παράδειγμα, ο τρυπητής στελέχους, ο οποίος είναι παράσιτο του

αραβόσιτου, αποδυναμώνει το φυτό, μειώνοντας την ποιότητα του σπόρου και ευνοώντας τις

μυκητιάσεις. Ασθένειες μπορεί να προκληθούν από μύκητες, ιούς, βακτήρια ή/και άλλους

παθογόνους μικροοργανισμούς και να μεταδοθούν με το νερό, τον αέρα, το έδαφος, μέσω του

φυτικού υλικού, των εντόμων ή άλλων ζώων. Προβλέπεται ότι η κλιματική αλλαγή και οι

διακυμάνσεις του κλίματος θα αυξήσουν τις επιβλαβείς επιπτώσεις των παρασίτων και των

ασθενειών στη γεωργία, ιδίως στη νότια Ευρώπη.

Τα ζιζάνια εγείρουν προκλήσεις διαχείρισης σε όλες σχεδόν τις καλλιέργειες και ενδέχεται να

προκαλέσουν σημαντικές απώλειες στη συγκομιδή. Σε κάθε καλλιέργεια, τα περισσότερα

προβλήματα προκαλούνται από μερικά ανθεκτικά είδη ζιζανίων και τα ολοκληρωμένα

συστήματα διαχείρισης των ζιζανίων αποσκοπούν επί του παρόντος στην αύξηση της

ποικιλομορφίας των ζιζανίων για την εξόντωση των επικρατούντων ζιζανίων. Ορισμένα

κοινά ζιζάνια των βοσκοτόπων είναι δηλητηριώδη για το ζωικό κεφάλαιο.

Ευτυχώς, η πλειονότητα των ιθαγενών παρασίτων, των παθογόνων μικροοργανισμών και των

ζιζανίων αποτελούν την τροφή, τους ξενιστές παρασιτισμού και μόλυνσης ευρέος φάσματος

αρπακτικών, παρασιτοειδών, παρασίτων και παθογόνων οργανισμών, περιλαμβανομένων

βακτηρίων και ιών, εντόμων, άλλων ασπονδύλων, αμφιβίων, ερπετών, πτηνών και

θηλαστικών. Οι οργανισμοί αυτοί είναι ευρέως γνωστοί ως «φυσικοί εχθροί» και ο σκοπός

που εξυπηρετούν στο πλαίσιο του ελέγχου των επιβλαβών οργανισμών αναφέρεται ως

φυσικός βιολογικός έλεγχος. Σε οικολογικά ακέραιες κοινότητες, οι φυσικοί εχθροί μπορούν

να διατηρήσουν τους πληθυσμούς των επιβλαβών οργανισμών σε χαμηλό επίπεδο. Στις

μονοκαλλιέργειες, οι πληθυσμοί των επιβλαβών οργανισμών μπορούν να αυξηθούν με

ταχύτερο ρυθμό από τους φυσικούς εχθρούς τους, εκτός εάν οι εν λόγω φυσικοί εχθροί είναι

ικανοί να επιβιώσουν με εναλλακτική τροφή ή σε εναλλακτικούς ξενιστές στον ίδιο αγρό ή

κοντά σε αυτόν και να μεταφερθούν κατόπιν στην καλλιέργεια αρκετά γρήγορα ώστε να

διατηρήσουν υπό έλεγχο τον πληθυσμό των επιβλαβών οργανισμών. Οι φυσικοί εχθροί

χρειάζονται οικοτόπους καταφύγια και εναλλακτικά θηράματα ζιζανίων και στις ζώνες

διαχωρισμού μεταξύ καλλιεργειών· ιδιαίτερης σημασίας είναι τα άνθη με υψηλή

περιεκτικότητα σε νέκταρ και γύρη ως εναλλακτική ή συμπληρωματική τροφή.


γεωργίας

13

στόχους για την προστασία της φύσης στο πλαίσιο της στρατηγικής της ΕΕ για τη βιοποικιλότητα με

ορίζοντα το 2020 και της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για τη βιολογική ποικιλότητα.

3.4 Ποιες είναι οι πιθανές λύσεις για τη διατήρηση και την αύξηση της

βιοποικιλότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην ΕΕ;

Έχει καταδειχθεί ότι ευρύ φάσμα γεωργικών πρακτικών και μέτρων αυξάνουν τη βιοποικιλότητα σε

επίπεδο γεωργικών εκμεταλλεύσεων και σε ευρύτερο επίπεδο στην Ευρώπη. Πολλές από τις εν λόγω

χρήσιμες πρακτικές λαμβάνουν στήριξη από γεωργοπεριβαλλοντικά καθεστώτα1 στο πλαίσιο των

προγραμμάτων αγροτικής ανάπτυξης των κρατών μελών. Στις φιλικές προς τη βιοποικιλότητα

γεωργικές πρακτικές περιλαμβάνονται οι εξής:

Προστασία και διατήρηση των ημιφυσικών γεωργικών οικοτόπων, όπως οι λειμώνες, και των

στοιχείων των γεωργικών εκμεταλλεύσεων που παρέχουν οικοτόπους, όπως μεγάλες

θαμνοστοιχίες, τοιχία από ξερολιθιά και αναβαθμίδες, τάφροι και μικρές λίμνες

Δημιουργία και διαχείριση διαχωριστικών ζωνών μεταξύ των καλλιεργειών, αμειψισποράς,

αγροτεμαχίων και αγρών υπό αγρανάπαυση και καλλιεργειών σε καλαμιά για την παροχή

ενδιαιτήματος αναπαραγωγής και τροφής (π.χ. άνθη και σπόροι) για τα άγρια είδη

Μειωμένη και στοχευμένη χρήση των λιπασμάτων, των φυτοφαρμάκων και της άρδευσης για

τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεών τους στα άγρια είδη

Παράδειγμα αποτελεί η δημιουργία ζωνών διαχωρισμού μεταξύ των καλλιεργειών και ζωνών

ανάσχεσης. Οι ζώνες ανάσχεσης προστατεύουν τα υδάτινα ρεύματα από την απορροή φυτοφαρμάκων

και τη μετατόπιση αερολυμάτων, μπορούν να μειώσουν τη διάβρωση του εδάφους και να βελτιώσουν

την κατακράτηση ύδατος και, εφόσον τεθούν υπό διαχείριση για τους σκοπούς της βιοποικιλότητας,

δύνανται να αυξήσουν την ποικιλότητα των φυτικών ειδών και τους πόρους διατροφής των

επικονιαστών, άλλων εντόμων και πτηνών, διατηρώντας παράλληλα τους πληθυσμούς των πτηνών

και των επικονιαστών. Επιπροσθέτως, οι ζώνες ανάσχεσης μπορούν να περιορίσουν την ευαισθησία σε

επιβλαβείς οργανισμούς και ασθένειες μέσω του φυσικού βιολογικού ελέγχου και της μείωσης των

εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από τη μειωμένη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων, εφόσον

ενισχυθεί ο φυσικός βιολογικός έλεγχος, ενώ τα δυτικά είδη των διαχωριστικών ζωνών μπορούν να

αποθηκεύουν άνθρακα.

Από έρευνες καταδεικνύεται σαφώς ότι τα γεωργοπεριβαλλοντικά καθεστώτα ευνοούν τον πλούτο και

την αφθονία των ειδών τόσο στις αρόσιμες περιοχές όσο και στους λειμώνες ολόκληρης της Ευρώπης

(Bátary κ.ά., 2010), αλλά δεν επαρκούν επί του παρόντος για την αντιστροφή της απώλειας της

βιοποικιλότητας των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στην Ευρώπη, λόγω του περιορισμένου πεδίου και

της πλημμελούς στοχευμένης εφαρμογής τους (Merckx κ.ά., 2009). Τα γεωργοπεριβαλλοντικά

καθεστώτα πρέπει να στοχεύουν καλύτερα στη φύση των τοπίων των περιοχών στις οποίες

εφαρμόζονται, καθώς και στον τύπο των ομάδων των ειδών που θα πρέπει να ευνοούν, ούτως ώστε να

αποφέρουν σημαντικά οφέλη για τη βιοποικιλότητα.

Απαιτείται σημαντική διεύρυνση της χωροταξικής κλίμακας επί της οποίας αναπτύσσεται η γεωργική

βιοποικιλότητα και βελτίωση της αποδοτικότητας και της αποτελεσματικότητας προκειμένου να

διασφαλιστεί η εξάπλωση της βιοποικιλότητας τόσο στην ευρύτερη περιοχή της υπαίθρου όσο και στις

1 Τα γεωργοπεριβαλλοντικά καθεστώτα είναι καθεστώτα ενισχύσεων με σκοπό την ενθάρρυνση των γεωργών για την υιοθέτηση

περισσότερο φιλικών προς το περιβάλλον και βιώσιμων πρακτικών γεωργικής παραγωγής, συμπεριλαμβανομένης της

διατήρησης της βιοποικιλότητας, του τοπίου και άλλων φυσικών πόρων.


14

προστατευόμενες περιοχές (Poláková κ.ά, 2011). Για παράδειγμα, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μιας

μελέτης, στη Γερμανία θα απαιτηθούν δράσεις δυναμικής διαχείρισης τουλάχιστον στο 15 % των

χρησιμοποιούμενων γεωργικών της εκτάσεων για να αντιστραφεί η μείωση των ειδών των γεωργικών

εκμεταλλεύσεων και να διασφαλιστεί η παρουσία χρήσιμων οικοτόπων στις καλλιεργούμενες

περιοχές. Προς τον σκοπό αυτό, αναμένεται να χρειαστεί η αποκατάσταση και διατήρηση ημιφυσικών

τοπίων, η εκτατικοποίηση του 10 % των λειμώνων εντατικής εκμετάλλευσης και η μετατροπή του 7 %

των αρόσιμων γαιών και των λειμώνων σε γεωργικές εκμεταλλεύσεις (Hampicke, 2010).


γεωργίας

15

4 ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΑΣ: ΓΤ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ

ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΩΝ

Δύο τεχνολογικές καινοτομίες με πιθανώς σημαντικό αντίκτυπο στην ευρωπαϊκή αγροτική παραγωγή

στο μέλλον, περιλαμβανομένου του αποτυπώματός της στον υπόλοιπο κόσμο, είναι οι καλλιέργειες

για την παραγωγή βιοκαυσίμων και οι γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες. Υπάρχουν ορισμένα

στοιχεία που επιτρέπουν την εκτίμηση του τρέχοντος και του πιθανού μελλοντικού αντικτύπου των εν

λόγω συστημάτων καλλιέργειας καθώς και των επιλογών για τον μετριασμό των αρνητικών

συνεπειών, αλλά υπάρχει επίσης και μεγάλος βαθμός αβεβαιότητας όσον αφορά την πρόβλεψη των

συνεπειών.

4.1 ΠΙΘΑΝΕΣ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΤΩΝ ΓΕΝΕΤΙΚΑ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΚΑΛΛΙΕΡΓΕΙΩΝ ΣΤΗ

ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΕ

4.1.1 Γενετικά τροποποιημένες καλλιέργειες στην ΕΕ

Οι γενετικά τροποποιημένοι οργανισμοί (ΓΤΟ) είναι ζωικές ή φυτικές ποικιλίες που περιέχουν ένα ή

περισσότερα γονίδια ενσωματωμένα στο γονιδίωμά τους μέσω αναπαραγωγικής τεχνολογίας που

επιτρέπει την ενσωμάτωση γονιδίων με επιθυμητά χαρακτηριστικά από εντελώς ασυσχέτιστα είδη. Οι

ΓΤ καλλιέργειες μπορεί να είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού για την αποκόμιση αγρονομικών,

οικονομικών, διατροφικών ή περιβαλλοντικών οφελών. Εντούτοις, υφίστανται και πιθανοί

περιβαλλοντικοί κίνδυνοι. Στην Ευρώπη μόνο δύο ΓΤ καλλιέργειες έχουν λάβει έγκριση καλλιέργειας

—ο ανθεκτικός στα έντομα αραβόσιτος Bt (MON810) και τα γεώμηλα τροποποιημένου αμύλου

Amflora. Καλλιεργούνται δε σε σχετικά μικρές εκτάσεις. Μεταξύ των νέων χαρακτηριστικών,

γονιδίων και καλλιεργειών που είναι αποτέλεσμα γενετικής τροποποίησης και έχουν εξελιχθεί σε

δοκιμές μικρής κλίμακας, αλλά δεν έχουν λάβει ακόμη έγκριση για την εμπορική εκμετάλλευσή τους,

περιλαμβάνονται ποικιλίες που παρέχουν διαφορετικές διατροφικές ή βιομηχανικές ιδιότητες, όπως η

ευκολότερη μετατροπή σε βιοκαύσιμα ή η αυξημένη ανθεκτικότητα σε περιβαλλοντικούς παράγοντες

καταπόνησης, όπως ο παγετός, η ξηρασία ή η αλατότητα. Εντούτοις, φαίνεται απίθανο να εγκριθούν

νέες εφαρμογές ΓΤ ποικιλιών στην ΕΕ εντός της επόμενης δεκαετίας λόγω της έλλειψης συναίνεσης

μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ.

4.1.2 Ποιος μπορεί να είναι ο μελλοντικός αντίκτυπος των ΓΤ καλλιεργειών στη

βιοποικιλότητα στην Ευρώπη;

Δεν είναι δυνατή η διατύπωση γενικευμένων δηλώσεων σχετικά με τις συνέπειες στη βιοποικιλότητα,

δεδομένου ότι οι ΓΤΟ καλύπτουν ιδιαίτερα ευρύ φάσμα ποικιλιών με χαρακτηριστικά και πιθανές

συνέπειες που εμφανίζουν μεγάλη διαφοροποίηση. Τα στοιχεία που συνηγορούν υπέρ των οφελών

για τη βιοποικιλότητα χάρη στις ΓΤ καλλιέργειες που ενδιαφέρουν την ΕΕ, όπως είναι η μειωμένη

χρήση ορισμένων εντομοκτόνων ευρέος φάσματος και η αυξημένη χρήση συστημάτων σποράς χωρίς

όργωμα, προέρχονται κυρίως από τη Βόρειο και τη Νότιο Αμερική, και ενδέχεται να μην ισχύουν

στην περίπτωση της ΕΕ. Υπάρχουν επίσης στοιχεία ότι ορισμένες τρέχουσες ΓΤ καλλιέργειες έχουν

δυσμενείς επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα, όπως η υβριδοποίηση με άγριες συγγενικές ποικιλίες, η

ανάπτυξη ανθεκτικότητας σε παράσιτα και ζιζάνια και η απώλεια βιοποικιλότητας λόγω

εντατικότερων καλλιεργητικών πρακτικών. Τα στοιχεία από τις ΗΠΑ και άλλα μέρη του κόσμου

μπορούν να αξιοποιηθούν για εκτιμήσεις κινδύνου και αναλύσεις στην Ευρώπη, αλλά κάθε ΓΤ


16

ποικιλία πρέπει να αξιολογείται σε συγκεκριμένες τοπικές συνθήκες των Ευρωπαϊκών συστημάτων

καλλιέργειας (EFSA 2010). Ορισμένες κυβερνήσεις της ΕΕ έχουν επιλέξει να εφαρμόσουν την αρχή της

πρόληψης και τάσσονται ενεργά κατά της χρήσης ΓΤΟ, οκτώ κράτη μέλη δε εφαρμόζουν απαγόρευση

των καλλιεργειών ΓΤ ειδών στην επικράτειά τους λόγω προβληματισμών σχετικά με τον αντίκτυπο

αυτών στη βιοποικιλότητα.

Στις περισσότερες χώρες της ΕΕ, η εμπορική καλλιέργεια ΓΤΟ μέχρι σήμερα είναι πολύ περιορισμένη.

Εάν επεκταθεί η καλλιέργεια ΓΤ ειδών στην Ευρώπη, είναι πολύ πιθανόν να αφορά ευρύτερο φάσμα

ΓΤ χαρακτηριστικών νέας γενιάς σε σύγκριση με ό,τι καλλιεργείται σήμερα σε συγκρίσιμες περιοχές,

άρα επί του παρόντος είναι πολύ περιορισμένη η βάση τεκμηρίωσης για αυτά. Επομένως είναι

δύσκολο να προβλεφθεί η ισοστάθμιση κινδύνων και οφελών για τη βιοποικιλότητα από τη χρήση

ΓΤΟ σε ευρύτερη κλίμακα στην Ευρώπη.

Πιο μακροπρόθεσμα, εάν αποδειχθεί ότι τα καλλιεργητικά συστήματα που βασίζονται σε ΓΤΟ είναι

αφενός σταθερά σε βάθος χρόνου και αφετέρου ικανά να διατηρούν υψηλότερο επίπεδο απόδοσης

από ό,τι οι συμβατικές καλλιέργειες, χωρίς όμως δυσμενή αντίκτυπο στο περιβάλλον, τότε υπάρχει η

προοπτική περιορισμού των πιέσεων για επέκταση των αγροτικών γαιών, άρα να διατίθενται

μεγαλύτερες εκτάσεις για τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Επί του παρόντος, ωστόσο, δεν είναι

σαφές εάν τα καλλιεργητικά συστήματα που βασίζονται σε ΓΤΟ στην Ευρώπη μπορούν να

διαδραματίσουν έναν τέτοιο ρόλο και θα ήταν πρόωρο το συμπέρασμα ότι με αυτόν τον τρόπο θα

αποκομιστεί όφελος για τη βιοποικιλότητα. Μεταξύ των βασικών προβληματισμών ως προς τη

βιοποικιλότητα είναι η πιθανότητα και οι συνέπειες της υβριδοποίησης, καθώς και ο κίνδυνος

χωροκατακτητικών άγριων πληθυσμών1 με χαρακτηριστικά ανθεκτικότητας στις καταπονήσεις.

1 Άγριος πληθυσμός: πληθυσμός φυτών που αυτοαναπαράγεται εκτός του ίδιου του αγρού (δηλαδή στις παρυφές

του αγρού, στην άκρη του δρόμου ή σε χέρσα γη)

Τετραγωνίδιο 9: Πιθανές διαδρομές της ροής γονιδίων από ΓΤ καλλιέργειες στην

Ευρώπη στο μέλλον

Ένας από τους βασικούς περιβαλλοντικούς κινδύνους των ΓΤ καλλιεργειών είναι ότι η ροή

γονιδίων προς άγριους πληθυσμούς ή άγρια συγγενικά είδη θα επιφέρει είτε προβλήματα με

χωροκατακτητικά φυτά ή την απώλεια πολύτιμης άγριας γενετικής ποικιλότητας. Είναι

γνωστό ότι η ροή γονιδίων από πολλά από τα είδη που καλλιεργούνται στην Ευρώπη έχει ήδη

αντίκτυπο στα άγρια συγγενικά είδη αυτών. Εάν η ΓΤ ελαιοκράμβη καλλιεργούνταν εκτενώς

στην ΕΕ είναι πιθανόν να προκαλούσε την εμφάνιση ΓΤ άγριων πληθυσμών ελαιοκράμβης

και υβριδίων, αλλά δεν είναι σαφές εάν αυτό θα έθιγε τη βιοποικιλότητα, διότι ο αντίκτυπος

ποικίλλει ανάλογα με το εκάστοτε ΓΤ χαρακτηριστικό και μπορεί να καταστεί εμφανής μόνο

έπειτα από χρόνια. Είναι επίσης πιθανή η ροή γονιδίων από είδη σίτου, ζαχαρότευτλου, χλόης

και δένδρων.


γεωργίας

17

4.2 ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΩΝ ΠΡΩΤΩΝ ΥΛΩΝ ΒΙΟΚΑΥΣΙΜΟΥ ΣΤΗ ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΟΤΗΤΑ

4.2.1 Η αγορά βιοκαυσίμων εντός της ΕΕ

Βασική κινητήριος δύναμη για τη χρήση βιοκαυσίμων στην ΕΕ είναι ο στόχος της οδηγίας για τις

ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (οδηγία ΑΠΕ) για αύξηση του μεριδίου των ανανεώσιμων πηγών

ενέργειας στον τομέα των μεταφορών στο 10% σε κάθε κράτος μέλος έως το 2020. Επί του παρόντος, η

κυρίαρχη επιλογή για την επίτευξη του στόχου είναι τα υγρά βιοκαύσιμα, δηλαδή η βιοαιθανόλη και

το βιοντίζελ που παράγονται από την επεξεργασία φυτικής πρώτης ύλης ή διατροφικών

απορριμμάτων.

Στην αγορά βιοκαυσίμων στην ΕΕ σήμερα κυριαρχούν τα συμβατικά βιοκαύσιμα που παράγονται

από καλλιέργειες διατροφικών ειδών και ζωοτροφών. Στην αγορά βιοντίζελ κυριαρχεί η

ελαιοκράμβη, που αναλογεί σε περίπου το ήμισυ της συνολικής κατανάλωσης, ενώ το ζαχαρότευτλο, ο

σίτος, ο αραβόσιτος και το ζαχαροκάλαμο κυριαρχούν στην αγορά αιθανόλης. Πρόσφατα έχουν

εμφανιστεί προηγμένα βιοκαύσιμα ή βιοκαύσιμα «δεύτερης γενιάς»· μολονότι δεν έχουν

χρησιμοποιηθεί ακόμη για εμπορικούς σκοπούς, εν γένει αναμένεται ότι έως το 2020 θα έχουν

καταστεί οικονομικά αποδοτικά.

Βιοκαύσιμο Πρώτες ύλες

Βιοαιθανόλη ΕΕ: σίτος, ζαχαρότευτλο ή αραβόσιτος

Εκτός EΕ: ζαχαροκάλαμο, αραβόσιτος

Προηγμένα βιοκαύσιμα: Υψηλή χλόη (π.χ. ευλαλία, φαλαρίς, panicum virgatum)·

πρεμνοφυή δάση βραχυχρόνιας αμειψισποράς (π.χ. ιτιά, λεύκα)· και υπολείμματα

συγκομιδής (π.χ. άχυρο)

Βιοντίζελ ΕΕ: ελαιοκράμβη, ηλίανθος, προϊόντα αποβλήτων (π.χ. αναλωμένα έλαια

μαγειρέματος και στέαρ)

Εκτός EΕ: σόγια, jatropha και φοινικέλαιο

Τετραγωνίδιο 10: Συνολική κατανάλωση βιοκαυσίμων στην ΕΕ

Η συνολική κατανάλωση βιοκαυσίμων στην ΕΕ το 2010 ανήλθε σε περίπου 13 εκατομμύρια

τόνους ισοδυνάμου πετρελαίου (ΤΙΠ)· αυτό αντιστοιχεί στο 4,27 % της συνολικής ενέργειας

στον τομέα των μεταφορών.


18

4.2.2 Οι επιπτώσεις της κατανάλωσης βιοκαυσίμων στη βιοποικιλότητα

Η ζήτηση ειδών που προορίζονται για την παραγωγή τροφίμων και ζωοτροφών για την παραγωγή

συμβατικών βιοκαυσίμων για κατανάλωση στην ΕΕ θα απαιτήσει μεγάλες πρόσθετες εκτάσεις. Ένας

μείζων προβληματισμός που σχετίζεται με την κατανάλωση βιοκαυσίμων είναι η μετατροπή φυσικών

ή ημιφυσικών οικοσυστημάτων σε εκτάσεις είτε για την καλλιέργεια των ίδιων των πρώτων υλών

βιοκαυσίμων (άμεση αλλαγή χρήσης γης) είτε για την καλλιέργεια άλλων ειδών που έχουν εκτοπιστεί

από τα βιοκαύσιμα (έμμεση αλλαγή χρήσης γης). Πρόσθετες εκτάσεις γης θα μπορούσαν να

προέλθουν από τη μετατροπή ημιφυσικών περιοχών, από γεωργικές γαίες που ήδη

χρησιμοποιούνται για την παραγωγή (μέσω εκτόπισης των σημερινών μορφών παραγωγής) ή μέσω

της χρήσης εκτάσεων οριακής απόδοσης ή υποβαθμισμένων εκτάσεων.

Κατά μία εκτίμηση, προβλέπεται απώλεια κατά 3-8 % της ημιφυσικής βλάστησης στην ΕΕ έως το 2020

σε σύγκριση με το 2000, λόγω της εκτόπισης βοσκοτόπων και αροτραίας γης (Hellmann & Verburg

2010). Εντούτοις, υπολογίζεται ότι το 50 % της παραγωγής βιοκαυσίμων θα πραγματοποιείται εκτός

της ΕΕ. Σε παγκόσμιο επίπεδο, η μετατροπή φυσικών ή ημιφυσικών εκτάσεων σε γεωργικές γαίες

εξακολουθεί να είναι μία από τις σημαντικότερες πιέσεις που δέχεται η βιοποκιλότητα και η οποία

ολοένα και εντείνεται –εκτιμάται ότι ο στόχος της ΕΕ για τα βιοκαύσιμα θα μπορούσε να επιφέρει

αύξηση των αροτραίων γαιών παγκοσμίως από 1,73 εκατομμύρια εκτάρια σε 1,87 εκατομμύρια

εκτάρια (Laborde 2011). Οι εκτιμήσεις ποικίλλουν ανάλογα με την εκάστοτε προσέγγιση μοντέλου,

ειδικότερα όσον αφορά τη χρήση συμπαραγόμενων προϊόντων βιοκαυσίμων1 και τις εξελίξεις ως προς

την απόδοση. Το βέβαιο είναι, ωστόσο, ότι οι έμμεσες αλλαγές χρήσης γης λόγω της ζήτησης

βιοκαυσίμων στην ΕΕ αποτελούν πραγματικό και απτό πρόβλημα που επηρεάζει σε παγκόσμιο

επίπεδο τη βιοποικιλότητα, τις τιμές των τροφίμων, την πρόσβαση στη γη και έχει και άλλες

κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες.

Οι προηγμένες πρώτες ύλες βιοκαυσίμων, όπως τα πρεμνοφυή δάση ιτιάς ή η χλόη ευλαλία θα

μπορούσαν να αποφέρουν οφέλη στη βιοποικιλότητα σε σύγκριση με τις αρόσιμες καλλιέργειες.

Εντούτοις, είναι πολύ πρόωρη μια αξιολόγηση των συνολικών επιπτώσεων στη βιοποικιλότητα της

παραγωγής σε εμπορική κλίμακα προηγμένων καλλιεργειών πρώτων υλών βιοκαυσίμων, καθώς θα

είναι καθοριστικής σημασίας το ποιοι οικότοποι θα αντικατασταθούν, καθώς και η διαχείριση, η

κλίμακα και η χωροθέτηση των φυτειών. Επιπλέον, οι μελέτες σχετικά με τις επιπτώσεις στη

βιοποικιλότητα δεν έχουν ακόμη εξετάσει τις σωρευτικές επιπτώσεις των μεγάλων εκμεταλλεύσεων

1 όπως πλακούντας ελαιούχων σπόρων από την παραγωγή βιοκαυσίμων και αποξηραμένα κατάλοιπα απόσταξης από την παραγωγή

βιοαιθανόλης

Τετραγωνίδιο 11: Διεθνείς επιπτώσεις

Οι φυτείες φοινικόδεντρων στη Νοτιοανατολική Ασία συχνά θεωρούνται κατ’ εξοχήν

υπεύθυνες για την αποψίλωση και την απώλεια βιοποικιλότητας. Εκτιμάται ότι το 27 % των

εκχωρούμενων εκτάσεων για την παραγωγή φοινικέλαιου εκτοπίζει τα τυρφώδη

βροχοδάση στη Μαλαισία και το 56 % των αντίστοιχων εκτάσεων στην Ινδονησία

καλλιεργείται εις βάρος των αειθαλών πεδινών τροπικών δασών υψηλής βιοποικιλότητας

(Campbell and Doswald 2009). Στη Βραζιλία, η παραγωγή της βιοαιθανόλης αποτελεί έναν

από τους βασικούς οικονομικούς μοχλούς επέκτασης του ζαχαροκάλαμου, το οποίο

εισβάλλει στη σαβάνα Cerrado, που έχει τη μεγαλύτερη βιοποικιλότητα παγκοσμίως.


γεωργίας

19

και της περιφερειακής συγκέντρωσης ενεργειακών μονοκαλλιεργειών που θα απαιτηθούν για τον

εφοδιασμό μεγάλων μονάδων παραγωγής ενέργειας.

4.2.3 Πολιτική για πιο βιώσιμα βιοκαύσιμα

Τα κριτήρια βιωσιμότητας για τα βιοκαύσιμα στην ΕΕ θεσπίστηκαν στο πλαίσιο της οδηγίας της ΕΕ

για την ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές προκειμένου να αποτραπεί η μετατροπή οικοτόπων

υψηλής βιοποικιλότητας και περιοχών υψηλής αποθήκευσης άνθρακα σε αροτραία γη για την

καλλιέργεια πρώτων υλών βιοκαυσίμων. Μολονότι τα εν λόγω κριτήρια είναι ένα πολύ σημαντικό

πρώτο βήμα για τον μετριασμό του αντικτύπου της βιομηχανίας βιοκαυσίμων, οι εν λόγω κανονισμοί

δεν αποσοβούν τους κινδύνους της έμμεσης αλλαγής χρήσης γης. Οι έμμεσες επιπτώσεις, που

απορρέουν από μια αλυσίδα συνεπειών λόγω εκτόπισης δεν υπόκεινται σε παρακολούθηση, πόσο

μάλλον σε έλεγχο, στο πλαίσιο του καθεστώτος βιωσιμότητας που θεσπίζει η οδηγία και θεωρείται ότι

συνιστούν αξιόλογο κίνδυνο. Είναι πιθανόν τα κριτήρια για τη βιωσιμότητα στην οδηγία να έχουν

ελάχιστο ή μηδενικό αντίκτυπο στα γεωργικά συστήματα παγκοσμίως, λόγω της εκτόπισης

καλλιεργειών τροφίμων και ζωοτροφών σε περιοχές υψηλής βιοποικιλότητας και/ή αποθήκευσης

άνθρακα και στον τομέα των βιοκαυσίμων εκτός της Ευρώπης. Προκειμένου να αποβεί

αποτελεσματική, η εν λόγω πολιτική θα πρέπει να εστιάσει σε ευρύτερο φάσμα γεωργικών αγαθών και

σε μια ευρύτερη ομάδα χωρών.

Μια ξεκάθαρη εννοιολογικά, αν όχι πολιτικά, λύση θα ήταν η σταδιακή κατάργηση των στόχων

όγκου παραγωγής για τα συμβατικά βιοκαύσιμα εντός της ΕΕ. Μολονότι οι στόχοι περί όγκων

παραγωγής επέτυχαν να επιφέρουν σημαντική κλιμάκωση της παραγωγής βιοκαυσίμων πρώτης

γενιάς, αποδεικνύονται δύσκαμπτοι υπό το πρίσμα της ανάγκης ανταπόκρισης σε τεκμηριωμένες

προκλήσεις, όπως η έμμεση αλλαγή χρήσης γης και όλες οι συνδεόμενες με αυτήν επιπτώσεις.

Επομένως, οι εν λόγω στόχοι θα πρέπει να αντικατασταθούν από στόχους περί μείωσης των εκπομπών

για τους παρόχους καυσίμων και από ολοένα και αυστηρότερα πρότυπα ως προς τις εκπομπές CO2

των οχημάτων μακροπρόθεσμα.


20

5 ΕΣΤΙΑΣΗ ΣΤΟΥΣ ΦΥΤΙΚΟΥΣ ΓΕΝΕΤΙΚΟΥΣ ΠΟΡΟΥΣ ΚΑΙ ΤΟΥΣ

ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ

Δύο ζωτικής σημασίας συνιστώσες της βιοποικιλότητας που στηρίζουν τη βιώσιμη γεωργία είναι οι

επικονιαστές –τόσο οι μελιφόρες μέλισσες όσο και οι άγριοι επικονιαστές– καθώς και οι φυτογενετικοί

πόροι για τη διατροφή και τη γεωργία. Αμφότεροι απειλούνται στην Ευρώπη για πολλούς λόγους,

όπως περιγράφεται κατωτέρω.

5.1 ΦΥΤΟΓΕΝΕΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΚΑΙ ΤΗ ΓΕΩΡΓΙΑ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

5.1.1 Η σημασία των φυτογενετικών πόρων

Η γενετική ποικιλία εντός των καλλιεργειών και των συγγενών ειδών διαδραματίζει σημαντικό ρόλο

στην ικανότητα της γεωργίας να προσαρμόζεται σε κλιματικές μεταβολές, να ανθίσταται σε νέα

παράσιτα και παθογόνα, και να εξασφαλίζει ποικιλίες υψηλής απόδοσης κάτω από ποικίλες συνθήκες.

Εντούτοις, η συνεχιζόμενη διάβρωση ή εξαφάνιση της γενετικής ποικιλότητας των φυτών μειώνει τις

επιλογές φυτικής αναπαραγωγής και τις επιλογές των μελλοντικών γενεών να χρησιμοποιούν ευρεία

ποικιλία καλλιεργειών, ώστε να προσαρμοστούν στην κλιματική αλλαγή και να εξασφαλίσουν

επαρκείς ποσότητες τροφίμων υψηλής διατροφικής αξίας για όλους. Ο Οργανισμός Επισιτισμού και

Γεωργίας των Ηνωμένων Εθνών (FAO) προειδοποιεί ότι η παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια

κινδυνεύει από την ανικανότητά μας να διατηρήσουμε τη γενετική ποικιλότητα των καλλιεργειών και

τις άγριες συγγενικές ποικιλίες, εκτιμώντας ότι από το 1900 έχουμε απολέσει τα τρία τέταρτα της

ποικιλότητας καλλιεργούμενων ειδών (FAO 2010).

Οι φυτογενετικοί πόροι για τη διατροφή και τη γεωργία (ΦΠΔΓ) περιλαμβάνουν ευρύ φάσμα

διαφορετικών καλλιεργητικών ειδών και άγριων φυτών, συμπεριλαμβάνοντας σύγχρονες

καλλιεργητικές ποικιλίες, φυλογενετικές γραμμές και γενετική κληρονομιά, παλαιές ποικιλίες,

οικοτύπους, εγχώριες ποικιλίες και άγρια συγγενικά είδη, καθώς και ποικιλίες ανεπτυγμένης

βλάστησης και πρωτόγονες μορφές καλλιεργητικών ειδών.

5.1.2 Διατήρηση και χρήση φυτογενετικών πόρων

Είναι ζωτικής σημασίας οι πολιτικές σε επίπεδο ΕΕ και κρατών μελών να αναγνωρίζουν την

υφιστάμενη απειλή για τους ευρωπαϊκούς ΦΠΔΓ και την καίρια συνεισφορά της συναφούς πολιτικής

στην αντιμετώπιση των προκλήσεων που σχετίζονται με τη βιώσιμη εντατικοποίηση της παραγωγής

τροφίμων. Η ποικιλότητα των φυτογενετικών πόρων θα πρέπει να αναγνωρίζεται ως αναγκαιότητα

και να δίδεται μεγαλύτερη προτεραιότητα στην εξασφάλιση της διατήρησης αυτών. Μολονότι στην

Ευρώπη υπάρχουν περίπου 500 τράπεζες γονιδίων που διατηρούν 2 εκατομμύρια προσχωρήσεις ex

situ1, δεν συντηρούν αποτελεσματικά το εύρος της ποικιλότητας που απαιτείται από τη σύγχρονη

δημιουργία νέων ποικιλιών φυτών, τουλάχιστον το 11,5 % των ευρωπαϊκών άγριων συγγενικών ειδών

κινδυνεύει (Bilz et al 2011), δεν υπάρχει κάποια εκτίμηση σχετικά με το ποσοστό των τοπικών

1 διατήρηση ex situ σημαίνει τη διατήρηση των στοιχείων της βιολογικής ποικιλότητας εκτός του φυσικού τους

οικοτόπου, για παράδειγμα σε τράπεζες γονδίων ή σε βοτανικούς κήπους


γεωργίας

21

ποικιλιών που παράγονται στο πλαίσιο της παραδοσιακής γεωργίας1 και δεν υπάρχει βιώσιμη

διατήρηση in situ2 ή στη γεωργική εκμετάλλευση της βιοποικιλότητας που σχετίζεται με τις

καλλιέργειες στην Ευρώπη (Maxted et al 2012). Ως εκ τούτου, θα πρέπει να διασφαλιστεί ότι

υπάρχουν οι πολιτικές που θα στηρίξουν τη βελτιωμένη διατήρηση και χρήση των φυτογενετικών

πόρων.

Το δεύτερο παγκόσμιο σχέδιο δράσης της διεθνούς συνθήκης για τους φυτογενετικούς πόρους για τη

διατροφή και τη γεωργία (ITPGRFA) παραθέτει τα συμφωνηθέντα σχέδια προτεραιότητας και τις

δράσεις για την προστασία της ποικιλότητας των γενετικών πόρων και τη διασφάλιση της βιώσιμης

δημιουργίας βελτιωμένων ποικιλιών μέσω της δημιουργίας νέων ποικιλιών. Οι σημερινές προκλήσεις

για τη διατήρηση και τη χρήση των ΦΠΔΓ και οι ανάγκες των μελλοντικών γενεών απαιτούν μια

ολοκληρωμένη, πολύπλευρη προσέγγιση που θα δίνει συνέχεια στις πρωτοβουλίες όλων των

εμπλεκομένων ενδιαφερομένων μερών και θα βασίζεται στην αυξημένη συνεργασία και αμοιβαία

μάθηση.

5.2 ΜΕΛΙΦΟΡΕΣ ΜΕΛΙΣΣΕΣ, ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ

5.2.1 Η σημασία των επικονιαστών

Οι επικονιαστές εξασφαλίζουν την αναπαραγωγή και καρπόδεση πολλών καλλιεργητικών ειδών και

άγριων φυτών, μεταφέροντας γύρη από το ένα άνθος στο άλλο, διασφαλίζοντας την απόδοση της

καλλιέργειας και τη μεταφορά γονιδίων εντός και μεταξύ πληθυσμών φυτικών ειδών, διατηρώντας

έτσι τη γενετική ποικιλότητα. Στην Ευρώπη, περισσότερα από 150 καλλιεργούμενα είδη και το 80 %

των ευρωπαϊκών άγριων φυτικών ειδών επηρεάζονται άμεσα από την επικονίαση των εντόμων για

την καρπόδεση και τη σπορόδεση, μεταξύ των οποίων μια ποικιλία οπωροκηπευτικών,

βιομηχανικών καλλιεργειών, σπόρων και κάρυων, βοτάνων και φυτών χορτονομής. Οι μέλισσες είναι

οι κύριοι επικονιαστές για τις περισσότερες καλλιέργειες που απαιτούν ζωική επικονίαση,

συμπεριλαμβανομένων των οικόσιτων μελιφόρων μελισσών και των άγριων ειδών όπως η μέλισσα

χωρίς κεντρί, ο βόμβυξ ο κηφήν και η μονήρης μέλισσα.

Εδώ και κάποιες δεκαετίες παρατηρείται σε όλον τον κόσμο μια αφύσικη μείωση του αριθμού τόσο

των μελιφόρων όσο και των άγριων μελισσών. Υπάρχουν επιστημονικά στοιχεία ότι η απώλεια

επικονιαστών στην Ευρώπη έχει οικονομικό αντίκτυπο στην παραγωγή τροφίμων και οικολογικό

αντίκτυπο στα άγρια φυτικά είδη. Επιπροσθέτως, έχουμε υψηλή εξάρτηση τόσο από τις μελιφόρες

μέλισσες όσο και από τους άγριους επικονιαστές για έναν διατροφικά ποικίλο και ισορροπημένο

εφοδιασμό με τρόφιμα, γεγονός που σημαίνει ότι η μείωση του αριθμού των επικονιαστών μπορεί να

επιφέρει στο μέλλον ανισορροπία και ελλείψεις στην ανθρώπινη διατροφή.

1 Οι τοπικές ποικιλίες είναι μοναδικές ποικιλίες που έχουν προσαρμοστεί στις εντόπιες συνθήκες μέσω μιας

διαδικασίας επιλογής από τον γεωργό

2 in situ διατήρηση είναι η διατήρηση οικοσυστημάτων και φυσικών οικοτόπων και η διατήρηση και ανάκτηση

βιώσιμων πληθυσμών ειδών στο φυσικό τους περιβάλλον και, στην περίπτωση εξημερωμένων ή καλλιεργούμενων

ειδών, στον περιβάλλοντα χώρο όπου έχουν αναπτύξει τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους


22

5.2.2 Οι παράγοντες που επηρεάζουν τους πληθυσμούς μελισσών/επικονιαστών

στην ΕΕ

Σύμφωνα με τις γνώσεις που υπάρχουν σήμερα, η μείωση του αριθμού των επικονιαστών οφείλεται σε

πληθώρα παραγόντων και η συχνότητα, η έκταση και η ταχύτητα της θνησιμότητας των αποικιών

μελισσών εξαρτώνται από τις συνθήκες. Μεταξύ των βασικών παραγόντων που οξύνουν την πίεση και

προκαλούν την κατάρρευση των αποικιών, βάσει ουσιαστικής επιστημονικής τεκμηρίωσης,

συμπεριλαμβάνονται: παράσιτα και παθογόνα, ειδικότερα το Varroa destructor (το οποίο, σε

συνδυασμό με ασθένειες, είναι η βασικότερη αιτία χειμερινής θνησιμότητας αποικιών στην Ευρώπη)·

γεωργικές πρακτικές, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης φυτοφαρμάκων, αυξανόμενος

κατακερματισμός και απώλεια οικοτόπων, επιδείνωση της ποιότητας της γύρης και έλλειψη θρεπτικών

ουσιών, ποικιλίας και ποιότητας, λόγω της εντατικοποίησης της επέκτασης βοσκοτόπων και

αροτραίας γης· και ανεπαρκείς μελισσοκομικές πρακτικές, όπως η ελλιπής γενετική ποικιλότητα των

μελιφόρων μελισσών (AFSSA 2008, European Parliament 2011). Τα αίτια της μείωσης των πληθυσμών

άγριων μελισσών δεν έχουν διερευνηθεί στον ίδιο βαθμό, αλλά εικάζεται ότι είναι παρόμοια.

Τετραγωνίδιο 12: Η οικονομική σημασία των επικονιαστών

Έχει υπολογιστεί ότι οι επικονιαστές επηρεάζουν την απόδοση του 35% της παραγωγής

τροφίμων στην Ευρώπη (κατά βάρος) και η οικονομική αξία της παραγωγής τροφίμων από

καλλιέργειες που χρειάζονται ζωική επικονίαση εκτιμάται στα 15 εκατομμύρια ευρώ ετησίως

(Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2011).

Πολλοί από τους παράγοντες αυτούς αλληλοσυνδέονται ή αλληλεπιδρούν, γεγονός που καθιστά

ακόμη πιο περίπλοκη την κατανόηση των ακριβών αιτιών της μείωσης των πληθυσμών μελισσών. Για

παράδειγμα, σύμφωνα με υφιστάμενα στοιχεία, τα νεονικοτινοειδή φυτοφάρμακα δεν έχουν

απαραίτητα σημαντικό αντίκτυπο από μόνα τους, αλλά μειώνουν την αντίσταση στα παράσιτα, και ο

συνδυασμός αυτών των δύο παραγόντων συνεπάγεται σημαντική απειλή για τις μέλισσες (π.χ. Alaux

et al 2010). Οι επιπτώσεις των αλληλεπιδράσεων παραγόντων θα μπορούσαν να είναι σχεδόν εξίσου

σημαντικές με τις επιπτώσεις κάθε μεμονωμένου παράγοντα.

Η παρακολούθηση και η κοινοποίηση των δεδομένων, καθώς και η διερεύνηση αιτιών και λύσεων,

δυσχεραίνονται λόγω του έντονου κατακερματισμού του κλάδου της μελισσοκομίας και λόγω του

γεγονότος ότι οι περισσότεροι μελισσοκόμοι δεν είναι επαγγελματίες. Ωστόσο, στα περισσότερα κράτη

μέλη εφαρμόζονται πλέον συστήματα παρακολούθησης και δρομολογούνται σημαντικά νέα

ερευνητικά προγράμματα.

5.2.3 Τι απαιτείται προκειμένου να αντιστραφεί η μείωση του πληθυσμού

επικονιαστών στην Ευρώπη

Η μείωση του αριθμού των μελιφόρων μελισσών είναι αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης πολλών

παραγόντων, γεγονός που σημαίνει ότι απαιτείται ένα φάσμα μέτρων, που προϋποθέτουν τη

συντονισμένη δράση μεταξύ δημόσιων αρχών, μελισσοκόμων, γεωργών, της φαρμακευτικής

βιομηχανίας και των ερευνητών. Μολονότι κατά γενική παραδοχή απαιτείται δράση σε πολλαπλά

επίπεδα, δύο συγκεκριμένες δράσεις είναι (1) η εξέλιξη τοπικών ειδών με ανθεκτικότητα στο


γεωργίας

23

παθογόνο Varroa, απαραίτητη λόγω της αποτυχίας των υφιστάμενων μεθόδων ελέγχου της βαρόασης

εξαιτίας της ανθεκτικότητας και του υψηλού κόστους και (2) η αύξηση των παρεχόμενων ανθέων για

τους επικονιαστές στα γεωργικά περιβάλλοντα. Οι πηγές γύρης και νέκταρ στα γεωργικά

περιβάλλοντα έχουν μειωθεί σημαντικά και αυτός είναι ο κύριος λόγος για τον περιορισμό των

πληθυσμών άγριων επικονιαστών. Μέσω αγροπεριβαλλοντικών μέτρων θα μπορούσαν να

παροτρυνθούν οι γεωργοί να προστατεύσουν τα τμήματα ημιφυσικών οικοτόπων εν μέσω γεωργικών

γαιών και να δημιουργούν παρυφές αγρών με αφθονία ανθέων για τις μέλισσες σε μεγαλύτερη

κλίμακα.


24

6 ΣΥΣΤΑΣΕΙΣ

Οι αλληλοσχετιζόμενες προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής και της απώλειας βιοποικιλότητας

οδηγούν στο συμπέρασμα ότι η αύξηση της γεωργικής παραγωγής μέσω της εντατικοποίησης θα

επιτευχθεί μόνο με βιώσιμο τρόπο, λαμβάνοντας υπόψη το κλίμα και τις ανάγκες σε βιοποικιλότητα

στην ΕΕ και αλλού. Ο όρος «βιώσιμη εντατικοποίηση» δημιουργήθηκε για να περιγράψει αυτή τη

διπλή πρόκληση αφενός για αύξηση της παραγωγικότητας των γεωργικών γαιών για την παραγωγή

μεγαλύτερων ποσοτήτων τροφίμων και αφετέρου για καλύτερη προστασία του περιβάλλοντος

δεδομένης της αλλαγής του κλίματος. Στην Ευρώπη απαιτούνται ουσιαστικές αλλαγές στα γεωργικά

συστήματα προκειμένου να μειωθεί το υφιστάμενο περιβαλλοντικό έλλειμμα και να

αντιμετωπιστούν οι νέες πιέσεις, όπως αυτές που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Επίσης

απαιτούνται αλλαγές στα πρότυπα κατανάλωσης (ειδικότερα μείωση της κατανάλωσης κρέατος) και

μεγαλύτερη προσπάθεια σε βάθος χρόνου για τη μείωση των απορριμμάτων τροφίμων. Οι ενωσιακές

πολιτικές, συμπεριλαμβανομένης της ΚΓΠ και της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας (ΕΣΚ) για τη

γεωργική παραγωγικότητα και βιωσιμότητα, έχουν καίριο ρόλο να διαδραματίσουν για την αύξηση

του πεδίου εφαρμογής, του ρυθμού και της αποτελεσματικότητας των δράσεων. Μεταξύ των δράσεων

αυτών θα πρέπει να περιλαμβάνονται κίνητρα για διαχείριση γεωργικών γαιών που θα είναι

ανθεκτικές στο κλίμα και φιλικές προς τη βιοποικιλότητα, η αποτελεσματική χρήση εργαλείων

πολιτικής όπως οι κανονισμοί για την αποφυγή μη βιώσιμων πρακτικών και για την προστασία

σημαντικών οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας αυτών και η χρηματοδότηση για την τόνωση

της έρευνας και της υιοθέτησης καινοτόμων επιλογών διαχείρισης.

Ακολουθούν προτεινόμενες επιλογές προτεραιότητας για τη βιώσιμη αύξηση της γεωργικής

παραγωγικότητας με παράλληλη στήριξη δράσεων για τη διευκόλυνση της προσαρμογής στην

κλιματική αλλαγή που σχετίζεται με τη γεωργία και της αποσόβησης αυτής, καθώς και τη διατήρηση

της βιοποικιλότητας. Βασίζονται σε μια επισκόπηση των επιπτώσεων των αλληλοσυσχετισμών μεταξύ

της κλιματικής αλλαγής και της γεωργίας και μεταξύ της γεωργίας και της βιοποικιλότητας, και

λαμβάνουν υπόψη το ενδεχόμενο χρήσης μιας σειράς καινοτόμων επιλογών για αύξηση της

γεωργικής παραγωγικότητας με βιώσιμο τρόπο.

1. Επιλογές που παρέχουν τα κατάλληλα κίνητρα για διαχείριση γεωργικών γαιών

ανθεκτικών στο κλίμα και φιλικών προς τη βιοποικιλότητα

Προαγωγή δράσεων που ευνοούν την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή και την αποσόβηση αυτής και την

αποφυγή σημαντικής επιβάρυνσης της βιοποικιλότητας και που επίσης ευνοούν οικονομικά τους γεωργούς στην

ΕΕ

Καλύτερη ενσωμάτωση της διάστασης του κλίματος στην ΚΓΠ τόσο από το 2014 και εξής όσο

και σε μελλοντικές μεταρρυθμίσεις, συμπεριλαμβανομένων προγραμμάτων για την ανάπτυξη

της υπαίθρου. Πρέπει να ενθαρρύνονται οι γεωργοί να εντοπίζουν και να εφαρμόζουν τις

κατάλληλες δράσεις για την αποδοτικότερη χρήση των υδάτων, του εδάφους, της ενέργειας

και των αποβλήτων.

Τα αγροπεριβαλλοντικά καθεστώτα που είναι αποτέλεσμα άρτιου σχεδιασμού και θέτουν

τους κατάλληλους στόχους και υπάγονται στη δέουσα παρακολούθηση, καθώς και άλλα μέτρα

παροχής κινήτρων, μπορούν να αποφέρουν οφέλη για τη βιοποικιλότητα και την

προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή. Για παράδειγμα: βελτιωμένα συστήματα αμειψισποράς,

ολοκληρωμένη διαχείριση ζιζανίων και παρασίτων, εμβόλιμες καλλιέργειες, καλύτερη


γεωργίας

25

διαχείριση θρεπτικών ουσιών, άροση συντήρησης, μη αρόσιμες ζώνες ανάσχεσης πλούσιες σε

άνθη και μειωμένη πυκνότητα ζωικού κεφαλαίου.

Με δημόσια χρηματοδότηση θα πρέπει να ξεπεραστούν οι φραγμοί που δεν επιτρέπουν στους

γεωργούς να αναλάβουν δράση και να εφαρμοστούν μέτρα αποσόβησης της κλιματικής αλλαγής και

προσαρμογής σε αυτή, μέσω ήπιας στήριξης των αρχικών δαπανών επένδυσης και έναρξης κατά

περίπτωση, ειδικότερα στον κτηνοτροφικό τομέα όπου τα άμεσα οφέλη παραγωγικότητας είναι

λιγότερα. Πολλές από τις απαιτούμενες δράσεις αποδίδουν περισσότερο εάν σχεδιάζονται και θέτουν

στόχους σε κλίμακα μεγαλύτερη της επιμέρους γεωργικής εκμετάλλευσης. Ο κανονισμός για την

ανάπτυξη της υπαίθρου περιέχει μέτρα που μπορούν να ενθαρρύνουν και να καλύψουν οικονομικά

τον απαραίτητο σχεδιασμό και τη στοχοθέτηση μακροπρόθεσμων δράσεων σε μεγαλύτερη κλίμακα,

μέσω χρηματοδότησης τοπικών εταιρικών σχέσεων, παροχής διαμεσολαβητών και υπηρεσιών

παροχής συμβουλών.

Ενίσχυση της προστασίας και της διαχείρισης ημιφυσικών γεωργικών οικοτόπων και οικονομική βιωσιμότητα των

συστημάτων γεωργίας που τους συντηρούν

Τούτο απαιτεί έναν συνδυασμό μεγαλύτερης ενίσχυσης και αυξημένων επενδύσεων στην

παραδοσιακή διαχείριση με παράλληλη ανάπτυξη νέων προσεγγίσεων και προσαρμογή στις

μεταβαλλόμενες κοινωνικοοικονομικές συνθήκες.

Η παροχή στήριξης και συμβουλών θα πρέπει να απευθύνεται σε γεωργικά συστήματα που

συντηρούν και αποκαθιστούν οικοτόπους και είδη του δικτύου Natura 20001 , τόσο εντός

όσο και εκτός των τοποθεσιών Natura 2000, ειδικότερα όταν περιέχουν ζώνες ανάσχεσης ή

σύνδεσης με τοποθεσίες Natura 2000.

Η αποτελεσματική αποσόβηση της κλιματικής αλλαγής και η διατήρηση της βιοποικιλότητας

θα απαιτήσουν την εξαίρεση ορισμένων περιορισμένων περιοχών από τη χρήση για υψηλή

παραγωγικότητα, καθώς και την επανύγρανση τυρφώνων και την εκτατικοποίηση

χορτονομών.

Τα κράτη μέλη μπορούν να χρησιμοποιούν το πλαίσιο της Κοινής Γεωργικής Πολιτικής για την

ανάπτυξη μέτρων που υποβοηθούν τη γεωργία υψηλής φυσικής αξίας στηρίζοντας την ορθή

διαχείριση πολύτιμων ημιφυσικών οικοτόπων σε γεωργικές γαίες και μέσω λιγότερο άμεσων μέτρων

που προσθέτουν αξία στη γεωργική παραγωγή υψηλής φυσικής αξίας για μεγαλύτερη οικονομική και

κοινωνική βιωσιμότητα και μείωση των ποσοστών εγκατάλειψης. Οι δράσεις για την αποκατάσταση

και την ανασύσταση ημιφυσικών γεωργικών συστημάτων θα πρέπει να στηρίζονται από μέτρα

πολιτικής που αναγνωρίζουν τις ουσιαστικές βιώσιμες υπηρεσίες οικοσυστημάτων που παρέχουν

αυτά τα συστήματα, συνδέοντας σαφέστερα τη δημόσια στήριξη με την παροχή υπηρεσιών

οικοσυστημάτων, μέσω αξιολογήσεων οικοσυστημάτων, στρατηγικού σχεδιασμού και διαχείρισης

πολυλειτουργικών χρήσεων γης, οικονομικής κάλυψης των καθεστώτων υπηρεσιών οικοσυστημάτων

και καλύτερης παρακολούθησης.

1 Το Natura 2000 είναι ένα δίκτυο που συστάθηκε δυνάμει ενωσιακής νομοθεσίας για τη διατήρηση του

περιβάλλοντος (μεταξύ άλλων δυνάμει των οδηγιών για τα άγρια πτηνά και για τους φυσικούς οικοτόπους), το

οποίο προστατεύει σημαντικούς οικοτόπους και είδη και περιλαμβάνει δίκτυο προστατευόμενων περιοχών σε

ολόκληρη την ΕΕ


26

2. Επιλογές που περιορίζουν τις μη βιώσιμες πρακτικές στην Ευρώπη

Εξασφάλιση της συμμόρφωσης προς την οδηγία για τη νιτρορρύπανση και λοιπή ενωσιακή νομοθεσία που

αποσκοπεί στη μείωση της επιβάρυνσης για το περιβάλλον

Η καλύτερη διαχείριση του κύκλου του αζώτου στις γεωργικές γαίες θα συνεπαγόταν

ουσιαστικά οφέλη για τη βιοποικιλότητα, τη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και τη

βελτίωση της ποιότητας των υδάτων. Τούτο απαιτεί συνεκτικότερη και αυστηρότερη δράση σε

ολόκληρη την ΕΕ για ισορροπημένη χρήση λιπασμάτων1 και βελτιωμένη διαχείριση

καλλιεργειών και κοπριάς· ζωοτροφές με χαμηλή περιεκτικότητα σε πρωτεΐνες· και καλύτερη

αποθήκευση κοπριάς. Μπορεί να διατηρηθεί υψηλή απόδοση με παράλληλη μείωση της

ρύπανσης.

Πίεση υπέρ φιλόδοξων στόχων για τη μείωση της χρήσης φυτοφαρμάκων και πλήρης εφαρμογή ολοκληρωμένης

διαχείρισης παρασίτων

Τα κράτη μέλη επί του παρόντος δεν θέτουν φιλόδοξους στόχους για τη μείωση της χρήσης

φυτοφαρμάκων στο πλαίσιο της οδηγίας για τη βιώσιμη χρήση των φυτοφαρμάκων.

Εντούτοις, στο πλαίσιο της νέας ΚΓΠ, οι υπηρεσίες παροχής συμβουλών σε εκμεταλλεύσεις

υποχρεούνται να παρέχουν στους γεωργούς συμβουλές σχετικά με την ολοκληρωμένη

διαχείριση παρασίτων, μέσω της οποίας θα μπορούσαν να αποκομιστούν ουσιαστικά οφέλη

για τη βιοποικιλότητα.

Επιβολή απαιτήσεων πολλαπλής συμμόρφωσης προς την ΚΓΠ2 για την εξασφάλιση της προστασίας και της

διαχείρισης στοιχείων των γεωργικών γαιών που ωφελούν τη βιοποικιλότητα και την προσαρμογή στην κλιματική

αλλαγή

Διασφάλιση ότι τα κράτη μέλη αξιοποιούν τη μεγαλύτερη ευελιξία που παρέχεται για τη

θέσπιση απαιτήσεων ΚΓΠΚ (καλής γεωργικής και περιβαλλοντικής κατάστασης) και στο

νέο καθεστώς πολλαπλής συμμόρφωσης της ΚΓΠ για βελτίωση της προστασίας και της

διαχείρισης μόνιμων χορτονομών, ποτάμιων ζωνών ανάσχεσης και χαρακτηριστικών

γεωργικών γαιών, καθώς και της αποδοτικής χρήσης υδάτινων πόρων και αζώτου.

3. Προαγωγή καινοτομικών επιλογών για παραγωγική γεωργία ανθεκτική στο κλίμα που

θα ωφελεί τη βιοποικιλότητα, παρέχοντας παράλληλα περιβαλλοντικές διασφαλίσεις

για τις νέες τεχνολογίες

Διασφάλιση ότι οι επενδύσεις στην καινοτομία στοχοθετούν τομείς με ύψιστο δυναμικό και κενά γνώσεων,

συνδυάζοντας τη βελτίωση της απόδοσης με στόχους βιωσιμότητας

Οι υφιστάμενες τάσεις βελτίωσης της απόδοσης πρέπει να ενοποιηθούν καλύτερα με

καινοτόμες πρακτικές που μειώνουν τις επιβλαβείς επιπτώσεις για το περιβάλλον της

γεωργίας υψηλών αποδόσεων. Η Ευρωπαϊκή Σύμπραξη Καινοτομίας για τη γεωργική

παραγωγικότητα και βιωσιμότητα παρέχει μια ευκαιρία δραστηριοποίησης και διοχέτευσης

1 δηλαδή χρήση λιπασμάτων που δεν μειώνει την απόδοση των καλλιεργειών, αλλά μειώνει τις απώλειες αζώτου

σε λιγότερα από 50 mg NO3-l-1

2 Η πολλαπλή συμμόρφωση είναι ένα σύνολο προτύπων που ορίζουν τις ορθές γεωργικές και περιβαλλοντικές

πρακτικές στις γεωργικές γαίες της ΕΕ


γεωργίας

27

περισσότερων πόρων στην εν λόγω προτεραιότητα. Η έρευνα θα πρέπει να εστιάσει επίσης σε

περισσότερο εκτατικά συστήματα, μεταξύ άλλων η έρευνα σχετικά με μεθόδους αύξησης της

απόδοσης σε συστήματα βιολογικής γεωργίας.

Η ανάπτυξη συστημάτων παραγωγής που παρέχουν τα μέγιστα παράλληλα ωφελήματα για

την παραγωγή τροφίμων, την αποσόβηση της κλιματικής αλλαγής και την προσαρμογή σε

αυτή, την υψηλότερη ενεργειακή απόδοση και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας, όπως είναι

η γεωργία ακριβείας, η καλλιέργεια ελωδών γαιών1 σε τυρφώνες που έχουν υποστεί

επανύγρανση και ορισμένες μορφές γεωργοδασοκομίας.

Η στοχευμένη δημιουργία πράσινων υποδομών για την αποκατάσταση της συνδεσιμότητας

και των υπηρεσιών οικοσυστημάτων σε γεωργικά τοπία.

Περιβαλλοντικές διασφαλίσεις, έρευνα και αξιολόγηση των πιθανών αρνητικών επιπτώσεων νέων τεχνολογιών

Είναι ιδιαίτερα ευρύ το πεδίο εφαρμογής για την παραγωγή προηγμένων βιοκαυσίμων

από απόβλητα και υπολείμματα στην Ευρώπη, αλλά προκειμένου να αξιοποιηθεί

απαιτείται ένα νέο πλαίσιο πολιτικής. Θα χρειαστούν οι δέουσες περιβαλλοντικές

διασφαλίσεις για την πρόληψη επιβλαβών έμμεσων επιπτώσεων, όπως αυτές που

σχετίζονται με την απομάκρυνση άχυρου και άλλων υπολειμμάτων καλλιεργειών που

απαιτούνται για τη διατήρηση του άνθρακα στο έδαφος.

Νέες βιολογικά νεωτεριστικές καλλιέργειες, που παράγονται τόσο μέσω γενετικής

τροποποίησης όσο και μέσω νέων τεχνικών δημιουργίας νέων φυτικών ποικιλιών θα πρέπει

να τύχουν προσεκτικής αξιολόγησης ώστε να προσδιοριστούν πιθανές περιβαλλοντικές και

αγρονομικές επιπτώσεις. Ευρύ φάσμα χαρακτηριστικών και καλλιεργειών νέας γενιάς θα

διατίθενται προς χρήση στο εγγύς μέλλον. Οι εν λόγω καλλιέργειες μπορούν να αποβούν

ωφέλιμες ή επιβλαβείς για τη βιοποικιλότητα, ανάλογα με τα χαρακτηριστικά και τη

διαχείρισή τους.

Διασφάλιση της καλύτερης χρήσης και διατήρησης των φυτογενετικών πόρων για τη διατροφή και τη γεωργία

στην Ευρώπη

Συστηματική προαγωγή της ποικιλότητας των φυτογενετικών πόρων σε κάθε κρίκο της

αλυσίδας φυτικής αναπαραγωγής. Μεγαλύτερη εστίαση του προγράμματος «Ορίζοντας 2020»

στην έρευνα σχετικά με τους φυτογενετικούς πόρους για καλλιέργειες με μεγαλύτερη

βιοποικιλότητα και καλύτερη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή.

Σύσταση ενός ευρωπαϊκού δικτύου γενετικών αποθεμάτων in situ για άγρια συγγενικά είδη

και σε τοποθεσίες συντήρησης στις εκμεταλλεύσεις για τοπικές ποικιλίες, με την υποστήριξη

ενός ευρωπαϊκού σχεδίου δράσης για τη διατήρηση άγριων συγγενικών ειδών.

Εδραίωση καλύτερου συντονισμού του ολοκληρωμένου συστήματος ευρωπαϊκής τράπεζας

γονιδίων AEGIS που παρέχει στους βελτιωτές ποικιλιών βελτιωμένους πραγματικούς ή

προληπτικούς χαρακτηρισμούς και αξιολόγηση των διατηρούμενων φυτογενετικών πόρων

και μεγαλύτερους όγκους πληροφοριών διαθέσιμων στο διαδίκτυο, σε συνδυασμό με

καλύτερη αμοιβαία συνεργασία μεταξύ των τραπεζών γονιδίων.

1 Βιώσιμη γεωργική παραγωγή σε τυρφώνες που έχουν υποστεί επανύγρανση


28

Παροχή αυξημένης άμεσης χρηματοδότησης για την έρευνα σχετικά με την αντιμετώπιση των πολλαπλών

παραγόντων που ευθύνονται για τις απώλειες μελιφόρων μελισσών και τη μείωση του αριθμού άγριων

επικονιαστών

Απαιτείται επειγόντως δημόσια χρηματοδότηση για την αντιμετώπιση των πολλαπλών

παραγόντων που προκαλούν τις απώλειες μελιφόρων μελισσών και άγριων πληθυσμών

επικονιαστών. Το γεγονός ότι κανένας μεμονωμένος παράγοντας δεν φαίνεται να είναι η

αιτία της μείωσης του αριθμού των μελισσών δεν θα πρέπει να είναι δικαιολογία για μη

ανάληψη δράσης.

Απαιτείται μια ολοκληρωμένη αντίδραση με συντονισμένες δράσεις των δημόσιων αρχών,

των μελισσοκόμων, των γεωργών, της βιομηχανίας αγροχημικών και των ερευνητών.

Οι ειδικές δράσεις προτεραιότητας περιλαμβάνουν: μεγαλύτερη γνώση των κινδύνων που

συνεπάγονται τα νεονικοτινοειδή και άλλα συστημικά φυτοφάρμακα· μέτρα για την αύξηση

της ανθεκτικότητας στο παθογόνο Varroa και ευρύτερη διάθεση των καλύτερων μεθόδων

αγωγής· και δράσεις για αύξηση των διαθέσιμων ανθέων για τους επικονιαστές στα γεωργικά

τοπία.

4. Επιλογές για τη μείωση των αρνητικών εξωτερικών επιπτώσεων των εισαγωγών

στην Ευρώπη γεωργικών προϊόντων και βιοκαυσίμων

Εντατικοποίηση των προσπαθειών της ΕΕ να μειώσει το παγκόσμιο περιβαλλοντικό της αποτύπωμα σε βάθος

χρόνου στον τομέα των τροφίμων, των ζωοτροφών και της βιοενέργειας, προωθώντας την καταναλωτική ζήτηση

για περιβαλλοντικά βιώσιμα τρόφιμα

Η ΕΕ οφείλει να διαδραματίσει καίριο ρόλο στο πλαίσιο διακυβερνητικών πρωτοβουλιών

για τη θέσπιση παγκόσμιων περιβαλλοντικών αρχών και τη σύναψη συμφωνιών για την

παραγωγή τροφίμων, ινών και ενέργειας, ενθαρρύνοντας παράλληλα τα αποτελεσματικά

εθελοντικά και ιδιωτικά καθεστώτα και προϊόντα περιβαλλοντικής πιστοποίησης.

Στην περίπτωση των βιοκαυσίμων, απαιτείται δράση για την αντιμετώπιση των έμμεσων

επιπτώσεων της αλλαγής χρήσης γης που συνδέεται με τα βιοκαύσιμα, ενώ παράλληλα

απαιτούνται κατάλληλα πρότυπα βιωσιμότητας για τις πρώτες ύλες βιοκαυσίμων. Η

προαγωγή προηγμένων βιοκαυσίμων από απόβλητα και υπολείμματα, συνοδευόμενη από

περιβαλλοντικές διασφαλίσεις για την πρόληψη των επιβλαβών έμμεσων επιπτώσεων, θα

μπορούσε να συμβάλει στην αντιμετώπιση των αρνητικών συνεπειών της υπέρμετρης

εξάρτησης της ΕΕ από τα συμβατικά βιοκαύσιμα.

Προαγωγή της παραγωγής ζωοτροφών για οικόσιτα ζώα που αποφέρει οφέλη για τη

βιοποικιλότητα και την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, όπως τα συστήματα

καλλιέργειας ελλοβόκαρπων που δεν απαιτούν εκτεταμένη χρήση φυτοφαρμάκων, καθώς και

αποφυγή του περιβαλλοντικού κόστους που σχετίζεται με την εισαγωγή ζωοτροφών.

Στρατηγικές διαχωρισμού των γαιών για γεωργική χρήση και των γαιών για προστασία της

βιοποικιλότητας (land sparing) έναντι στρατηγικών συνύπαρξης γεωργικών καλλιεργειών και

φυσικών οικοτόπων (land sharing) και περαιτέρω έρευνα ώστε να γίνουν καλύτερα κατανοητοί οι

συμβιβασμοί μεταξύ βιοποικιλότητας και γεωργικής παραγωγής σε παγκόσμιο και σε ενωσιακό

επίπεδο και να προσαρμοστούν αναλόγως οι πολιτικές.


γεωργίας

29

7 ΕΓΓΡΑΦΑ ΑΝΑΦΟΡΑΣ

Alaux,C., Brunet,J.-L., Dussaubat,C., Mondet,F., Tchamitchan,S., Cousin,M., Brillard,J.,

Baldy,A., Belzunces,L.P. & Le Conte,Y. (2010) Interactions between I microspores and a

neonicotinoid weaken honeybees (Apis mellifera). Environmental Microbiology, No 12, pp774-

782.

Batáry, P, Báldi, A, Kleijn, D and Tscharntke, T (2010) Landscape-moderated biodiversity

effects of agri-environmental management: a meta-analysis. Proceedings of the Royal Society B

Biological Sciences, No 278, (1713) pp1894-1902.

Bilz, M, Kell, S P, Maxted, N and Lansdown, R V (2011) European Red List of Vascular Plants.

IUCN Regional Office for Europe. Publications Office of the European Union, Luxembourg.

Campbell, A and Doswald, N (2009) The impacts of biofuel production on biodiversity: A review of

the current literature. UNEP-WCMC, Cambridge, UK.

EEA (2010) EU 2010 Biodiversity Baseline. EEA Technical Report No 12/2010, European

Environment Agency, Copenhagen.

EEA (2012) Climate change, impacts and vulnerability in Europe 2012. An indicator-based report.

EEA Report No12/2012, European Environment Agency, Copenhagen.

EFSA (2010) EFSA Guidance on the environmental risk assessment of genetically modified

plants. EFSA Journal, No 8, (11) 1879.

European Commission (2009) The role of European agriculture in climate change mitigation.

Commission Staff Working Document, SEC(2009) 1093 final, 23.7.2009b, European

Commission, Brussels.

European Commission (2011) Roadmap to a resource efficient Europe. Communication from the

Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social

Committee and the Committee of the Regions, COM(2011) 571, 20.9.2011a, European


European Commission (2013) The impact of EU consumption on deforestation: Comprehensive

analysis of the impact of EU consumption on deforestation. Study funded by the European

Commission DG ENV and undertaken by VITO, IIASA, HIVA and IUCN NL. Views or

opinions expressed in this report do not necessarily represent those of IIASA or its National

Member Organizations, European Commission DG Environment,

http://ec.europa.eu/environment/forests/impact_deforestation.htm.

European Parliament (2011) Report on honeybee health and the challenges of the beekeeping sector.

Committee on Agriculture and Rural Development Report. Rapporteur: Csaba Sándor

Tabajdi. 2001/2108(INI), European Parliament, Brussels.

FAO (2010) The State of the World's Plant Genetic Resources for Food and Agriculture. Food and

Agriculture Organisation of the United Nations, Rome.

Gardi, C, Jeffery, S and Saltelli, A (2013) An estimate of potential threats levels to soil

biodiversity in EU. Global Change Biology, No 19, (5) pp1538-1548.

Geiger, F, Bengtsson, J, Berendse, F, Weisser, W W, Emmerson, M, Morales, M B, Ceryngier, P,

Liira, J, Tscharntke, T, Winqvist, C, Eggers, S, Bommarco, R, Pärt, T, Bretagnolle, V,

Plantegenest, M, Clement, L W, Dennis, C, Palmer, C, Oñate, J J, Guerrero, I, Hawro, V, Aavik,

T, Thies, C, Flohre, A, Hänke, S, Fischer, C, Goedhart, P W and Inchausti, P (2010b) Persistent

negative effects of pesticides on biodiversity and biological control potential on European

farmland. Basic and Applied Ecology, No 11, (2) pp97-105.

Gobin, A, Campling, P, Janssen, L, Desmet, N, van Delden, H, Hurkens, J, Lavelle, P and

Berman, S (2011) Soil organic matter management across the EU - best practices, constraints and

http://ec.europa.eu/environment/forests/impact_deforestation.htm


30

trade-offs. Final Report for the European Commission, DG Environment. Technical Report -

2011 - 051, European Communities, Luxembourg.

Hampicke, U (2010) Expert Report on the Level of Compensation Payments for the Near-Natural

Exploitation of Agricultural Land in Germany.

Hellmann, F and Verburg, P H (2010) Impact assessment of the European biofuel directive on

land use and biodiversity. Journal of Environmental Management, No 91, (6) pp1389-1396.

Laborde, D (2011) Assessing the Land Use Change Consequences of European Biofuel Policies.

Report for the European Commission, DG Trade, International Food Policy Institute (IFPRI),

Washington DC, USA.

http://www.ifpri.org/sites/default/files/publications/biofuelsreportec2011.pdf.

Maxted,N., Iriondo,J., Dulloo,E. & Lane,A. (2008) Introduction: The integration of PGR

conservation with protected area management. In: Conserving Plant Genetic Diversity in

Protected Areas: Population Management of Crop Wild Relatives (eds J. Iriondo, N. Maxted & E.

Dulloo), pp. 1-22. CABI Publishing, Wallingford, UK.

Maxted, N, Dulloo, M E, Ford-Lloyd, B V, Frese, L, Iriondo, J M and Pinheiro de Carvalho, M

(2012) Agrobiodiversity Conservation: Securing the Diversity of Crop Wild Relatives and Landraces.

CABI Publishing, Wallingford, UK.

Merckx, T, Feber, R E, Riordan, P, Townsend, M C, Bourn, N A D, Parsons, M S and

Macdonald, D W (2009) Optimizing the biodiversity gain from agri-environment schemes.

Agriculture, Ecosystems and Environment, No 130, (3-4) pp177-182.

OECD (2010) Climate Change and Agriculture: impacts, adaptation and mitigation. OECD, Paris.

Oppermann, R, Beaufoy, G and Jones, G (eds) (2012) High Nature Value Farming in Europe. 35

European Countries - Experiences and Perspectives. verlag regionalkultur, Ubstadt-Weiher.

Poláková, J, Tucker, G M, Hart, K, Dwyer, J and Rayment, M (2011) Addressing biodiversity and

habitat preservation through Measures applied under the Common Agricultural Policy. Report

prepared for DG Agriculture and Rural Development, Contract No. 30-CE-0388497/00-44,

Institute for European Environmental Policy, London.

Schils, R, Kuikman, P, Liski, J, Van Oijen, M, Smith, P, Webb, J, Alm, J, Somogyi, Z, Van der

Akker, J, Billett, M, Emmett, B, Evans, C, Lindner, M, Palosuo, T, Bellamy, P, Jandl, R and

Hiederer, R (2008) Review of Existing Information on the Interrelations between Soil and Climate

Change. CLIMSOIL final report. Contract number 070307/2007/486157/SER/B1, European


http://www.ifpri.org/sites/default/files/publications/biofuelsreportec2011.pdf

PE 513.514

CAT BA-03-13-494-EL-C

ISBN 978-92-823-5091-1

DOI 10.2861/38276

Πρόκειται για δημοσίευση της Διεύθυνσης Αξιολόγησης Αντικτύπου, και Ευρωπαϊκής Προστιθέμενης Αξίας Γενική Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο

Date post:	12-Aug-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	1 times
Download:	0 times

Science and Technology Αλληλεπιδρσεις μεαξύ ης κλιμα Rικς … · 2.2...

Documents