SESOTHO JULY 2017 - dhet.gov.za Draft Curriculum Statements/Draft NASCA and GETCA... · Bokgoni bo...

GENERAL EDUCATION AND TRAINING CERTIFICATE FOR ADULTS

NQF LEVEL 1

DRAFT SUBJECT STATEMENT

SESOTHO

JULY 2017

CURRICULUM STATEMENT FOR THE GENERAL EDUCATION AND TRAINING

CERTIFICATE FOR ADULTS (GETCA)

Department of Higher Education and Training

123 Francis Baard Street

Private Bag X174

Pretoria 0001

South Africa

Tel: +27 12 312-5911

Fax: +27 12 321-6770

www.dhet.gov.za

© 2017 Department of Higher Education and Training

1

LENANETHUO LA GETCA: SESOTHO TSE FUPERWENG Selelekela 2

Sepheyo 4

Diphetho Tsa Ho Qetela 6

Kabo ya matshwao a Diphetho tsa ho Qetela 7

Sebopeho sa Tekanyetso 9

Sebopeho sa Pampiri ya hlahlobo 9

Tataiso ya Barupelli le ba Ralang Disebediswa 10

Tataiso ya mesebetsi/boikwetliso 12

Kgakanyo ya bokgoni boo moithuti a nang le bona 12

MOOKOTABA WA 1: PUO LE BOIKGODISO 17

Selelekela 17

Mabaka a ho kgetha tse fuperweng 17

Sebopeho sa tse fuperweng 17

MOOKOTABA WA 2: PUO LE LEFATSHE LE RE POTILENG 24

Selelekela 24

Mabaka ho kgetha tse fuperweng 24


MOOKOTABA WA 3: PUO LE MOSEBETSI 34

Selelekela 34


Sesotho le Sebopeho sa Mosebetsi 34

MOOKOTABA WA 4: PUO LE MOSEBETSI 38

Selelekela 38



Dihora tse sisinngwang tsa ho ithuta 43

Tse fuperweng 44

Sebopeho sa puo se tsamaelanang le maemo

Tshisinyo tsa Mesebetsi

Dipotso tsa boitekolo

2

Selelekela

Sepheyo sa Lengolo la Batho ba Baholo la Thuto e Akaretsang le Kwetliso ke ho fana ka

bopaki ba hore baithuti ba batho ba baholo ba na le motheo wa tsebo, boikwetliso, bokgoni le

mekgwa a ananelwang ke setjhaba, tse tsepameng thutong e itseng tsa ho ntshetsa pele

bophelo bo nang le moelelo bakeng tsa hob a le seabo dikamanong le batho ba bang, ho tsa

dipolotiki le tsa moruo, ho beha motheo wa ho ithuta ho tswela pele kapa ho ba setsebi

lekaleng le ikgethang, le ho ntlafatsa maemo a ho ka fumana mosebetsi kapa bohwai. Mokgwa

ona o hlahang thuto ka mawa a mangata o hloka ntshetsopele e phethahetseng bakeng sa

baithuti ba batho ba baholo. Re ananela hore baithuti e ka nna ba ba ile ba tlohela sekolo e ka

ba ntho e ba ferekanyang, ka hona lenanethuto lena le tsitlalla hob a fa mafolofolo a hob a le

seabo ka mokgwa o utlwahalang karolong ya bophelo ba dikamano le batho le ya setso

naheng ya bona esitana le ho ntshetsa pele tsamaiso ya toka le tekanyo. Sepheyo sena se

akaretsang sa baithuti ba batho ba baholo, ka hona hohlokahala mokgwa o fapaneng le wa

sekolo se tlwaelehileng. Ka hona, lenanethuto la Sesotho le nka mokgwa wa leihlo la setjhaba

le setso ho tiisa ntshetsopele ya moithuti wa motho e moholo.

Selelekela sa Lenanethuto

Bokgoni bo ntseng bo ntshetswa pele lenanethutong la GETCA ke bo latelang:

Ho kgona aha ho dikarolo tsa sengolwa se selelele se bontshang monahano o tswelang

pele ka mokgwa o hlakileng esitana le ntshetsopele ya puisano kapa phehisano e

tsepameng;

Ho kgona ho bala sengolwa se selelele, ho se sekaseka ho utolla ntlha tsa bohlokwa, ho

nahana ka tsona le ho bolela kapa ho buisana ka dihopolo le mehopolo e tswang

boinahanong;

Hokahanya popo ya dikgopolo le dikgopolo e tswang mananethutong a fapaneng ho

isa tsebong ya bophelo ya lefatshe ho pota, lapeng le ya morutwana ka boyena.

Ho etsa bonnete ba hore ho ithuta hwa morutwana bo k aba le moelelo jwang hore ho

ntlafatsehe tsebo ya bophelo [life experience] ba hae le ba barutwana ba bang,

mosebetsing le bophelong ba bona.

3

Hore ho tle ho fihlellwe sena, ho ruta le ho hlahloba lenanethutong la GETCA ho hloka hore baithuti ba ntshetse pele ditlhakiso tsa boiteko le ntlha tsa semelo ho ngola dingolwa tse telele mme ba qete nako e ngata ba ikwetlisa. Meralo e nehilwe ho fa baithuti tataiso ha ba ntse ba ntshetsa pele boitlhakiso le bokgoni. Moithuti e mong le e mong o kgothaletswa ho inahana ka ho ithutwa hwa hae e le tsela yah o itlwaetsa popo ya dikgopolo, mehopolo le tlahiso leseding a akareditsweng lenanethutong lena, esitana le ho bopa boitsebiso ba bona. Mooktaba e nkilweng lenathutong lena ke: puo le boikgodiso, puo le lefatshe (bophelo) le re potileng, puo le mosebetsing le meetlo e atileng, dingolwa le boithabiso. Ha di nkuwa mmoho, mookotaba ena e radilwe ho bula tsela ya ho utlwisisa puo e le mokgwa wa boitsebo le ho fumana tsebo bakeng sa moithuti wa motho e moholo. Ke ka baka la eng ho rutwa Sesotho? Ho ithuta dipuo tsa seAforeka ke mooko wa sepheyo sa se fuperweng ke mokgwa wa thuto: ho tseba le ho ba motho. Babui ba dipuo tsa seAforeka nalaneng ya bona ba ile ba bona dipuo tsa bona di kgellwa fatshe mme hona ho bile ho nyatsa ka mokgwa o mobe ka moo ba iponang ka teng. Esitana le dikamano le tjhebo ya bona ya lefatshe mabapi le batho ba bang. Ntle le boitsebo bo matla/tsitsitseng bo ikamahanyang haholo le puo tsa bona, bokgoni ba bona ba ho fihlella tsebo ka ho itshepa bo ile ba hatellwa ka mokgwa o tshwanang mme ba bang ba ba ba lahlehelwa ke tsela, ha ba nahana ka sekolo le ho itjheba ka boinyatso. Ha ba rutilwe hantle ka mekgwa ya ho bopa tsebo, ya ho fumana tsebo le ho tseba hore thuto e boptjwa jwang, puo tsa seAforeka kaofela ke motheo wa ho hodisa boitsebo le ho fihlella tsebo bakeng sa baithuti ba batho ba baholo ha ba betla ditsela hore ba be le seabo se bonahalang moruong le bophelong ba bona le batho ba bang ka mosebetsi kapa ka ho ithuta ho tswela pele. Ho ntshetsa pele boitsebo bo matla ke ntho e lejwe la motheo [milestone] bakeng sa ho ba moahi ya nang le boikarabelo hore a kgone ho phehisa moruong, dipolotiking le bophelong ba naha/setjhaba.

Jwaloka ha ho boletswe ka hodimo, mokgwa wa thuto ena o suthile haholo tsamaisong ya semolao ya lenanethuo la thuto e tlase. Lenanethuto lena le bopilwe ka mokgwa oo le amohelang baithuti bao Sesotho e seng puo ya bona ya mantlha esitana le bao e leng puo ya bona ya mantlha, ba kgonang ho ikutlwahatsa ba ba bua Sesotho. Ha ho shejwa hore baithuti ba batho ba baholo ba fapane haholo, lenanethuto lena le bopilwe ebile le bile le itshetlehile mookong o ka fetolwang ho ya ka maemo ho ntse ho lebeletswe le ho tsamaelana. Ka baka leo, lenanethuto lena le itshetlehile ho ya ka leihlo la setjhaba le setso, le hatellang ho seo babui ba se etsang ka puo bakeng sa ho seo sebopeho sa puo se leng ka teng. Ka mantswe a mang, ho ithuta le ho ruta puo tsa seAforeka ho tshwanetswe ho shebuwa ho ya ka tikoloho ya setjhaba le setso. Hore boitsebo ba moithuti wa motho e moholo bo tle bo ntlafatswe le bokgoni le boitsebo bo tsitsiswe bakeng sa ho phela le batho le kgodiso ya tsa moruo, setso, nalane le boitsebo e tla ba dintlha tsa bohlokwa tsa lenanethuto lena. Mokgwa wa leihlo la setjhaba le setso bakeng sa lenanethuto la puo tsa seAforeka o nkuwa e le mokgwa wa ho fumana moelelo moo ho nka seabo diketsong ho kenyeletsang setjhaba. O sekaseka mokgwa o tsamayang ka motjha o le mong, o hlahlamanyang le ho arohanya mefuta e fapaneng ya bokgoni le tsela tsa ho nahana. E eme ntlheng ya hore moeleleo ke yona karolo ya sehloho ya karolwana e nngwe le e nngwe ya ho ithuta. Mokgwa ona o bontsha phetoho ya mekgwa ya tsebo e ikamahanyang le mekgwa ya setso ya botho, e reng: ‘Motho ke motho ka

4

batho’, moo tikoloho le dikamano tsa batho ka bophara di itshetlehileng. Ha e shebuwa ka tsela ena, karolo ya ho ithuta e tshwanetse ho nehelanwa ka bobatsi ba ho rarahana hohle hwa yona, e seng hore bokgoni le tsebo di nehelanwe e le maqulwananyana a ikemetseng ka bowona. Ha ho rafshwa sesiung sa tsebo seo moithuti eo e leng motho e moholo a se fupereng, ho tla toboketswa seo moithuti a tlang a le sona sebakeng se seng le se seng sa ho ithuta, e le ya nang le seabo ho bopeng moelelo le ho rarolla diqaka. Mokgwa ona o akaretsang tsohle puong o na le karolo ya bohlokwa ho hodiseng hob a tjhatsi horeng batho ba a fapana, ba tshwanetse ho amohelwa, toka ho tsa setjhaba ke tikoloho, ditokelo tsa botho le phetoho. Baithuti bao e leng batho ba baholo ba ithutang ho ya ka lenanethuto lena ba tla sebedisa puo ya bona ho ya ka dipheyo tse fapaneng bophelong ba bona. Dipheyo tsena di kenyeletsa ho fihlella le ho kena ka setotwana mokgahlelong wa thuto e tswelang pele, dikamano le ho ba le seabo mosebetsing, ho tsa meetlo, setjhaba, ho tsa moruo le dipolotiki. Ha ho elwa hloko mokgwa wa leihlo la sejthaba le setso, sepheyo sa lenanethuto lena ke ho sebedisa mehlodi ya mmakgonthe/nnete ho hodisa bokgoni ba dikamahano, ditlwaelo tsa ho nahana le ho sebedisa puo le puo ya dingolwa ka mokgwa o tshwanelang tikoloho. Hape e tla fetofetolwa ho ya ka mekgwa e fapaneng ya ho ruta hore e fihlelle ditlhoko tse fapafapaneng tsa baithuti.

Lenanethuto lena le nka hore bonyane tsebo ya ho ikutlwahatsa/sebedisa puo ya Sesotho.

Sepheyo

1. Ho hlahloba tshebediso ya puo jwaloka mokgwa wa ho bua ho ya ka tse ananelwang ke

setjhaba le setso. Sena se tla etsa hore baithuti ba kgone ho: 1.1. Ho bopa le ho tiiseletsa boitsebo bo tsamaelanang le nalane ya tsa setso. 1.2. Ho hodisa puo tsa bona le ho di sebedisa tikolohong tse fapaneng. 1.3. Ho manolla tlhahiso leseding ka mokgwa o nepahetseng

2. Ho sebedisa puo jwaloka mokgwa wa ho tsebisisa lefatshe (bophelo) ka mokgwa o tebileng le bokgabo;

3. Ho fa baithuti thuto e loketseng hore ba kgone ho: 3.1. Ho tseba bohlokwa ba dipuo bophelong ba bona ba letsatsi le letsatsi.; 3.2. Ho itshepa ha ba sebedisa puo ya Sesotho le ho se sebedisa tikolohong tse fapaneng; 3.3. Ho itokisetsa tikoloho moo dipuo tsa seAforeka e leng tsa bohlokwa le dithutong

tse rutwang ka Sengesemane.

4. Ho ntshetsa pele tshebediso le ditlwaelo tse tla etsa hore baithuti ba kgone ho: 4.1. Ho mamela le ho bua ka mokgwa o hlwahlwa; 4.2. Ho bala, ho buisana le ho utlwisisa dingolwa tse fapaneng; 4.3. Ho bua le ho ngola Sesotho ka boitshepo; 4.4. Ho buisana le ho hlahloba mekgwa e fapaneng ya puo tikolohong tse nepahetseng; 4.5. Ho kena le ho ba le seabo lefatsheng (bophelong) la mosebetsi.

5. Ho hodisa le ho kgothaletsa thuto ya dingolwa, bonono ba molomo, ketsahalo tsa sefala,

dithothokiso le filimi (baesekopo);

5

6. Kgothaletsa bobono le ho hakanya ka leihlo la moya.

7. Ho hidosa bokgoni ba ho manolla dingolwa ka bohlwahlwa le ho utliwsisa kahlamelo eo di nang le yona diqetong tsa bona tsa bophelo ba nnete.

6

Diphetho tsa ho ithuta

Ha thuto ena e fela baithuti ba tla kgona ho: 1 Ho mamela le ho bua talsa mabaka a fapafapaneng; 2 Ho bala le ho bona dingolwa ho utlwisisa ka kutlwisiso le ho di sekaseka ka tshwanelo le

ho manolla dingolwa tsa mefutafuta. 3 Ho ngola le ho nehela ho ya ka maemo a mangata a fapafapaneng le hore baamohedi ba

sebedise mekgwa e tlwaelehileng ho ya ka tikoloho tse fapaneng. 4 Sebedisa sebopeho sa puo le melao ka mokgwa o utlwahalang.

7

Thaksonomi le hlahlobo ya diphetho tsa ho qetela Mekgwa ya ho tseba, ho nahana le ho ntsha maikutlo bo nyalang le ho nahana ka botebo tikolohong ya setjhaba le setso. Hob a leleihlo (pono) ho tshwanetse hore ho nyalane le dikgato tsa ho ruta puo hoy a ka moo tsebo e rutwang le ka moo e sebediswang setjhabeng. Boemo ba dipuo ke bona bo fang kgatso ts aho nahana. Dipuo tsa seAforeka di na le puisano, ho latela mokgwa wa ho bitsa, ho arabela le ho potoloha taba, tseo mmoho di fang mmadi mosebetsi o mongata wa ho nahana, ka baka la hor eho hlokahala ho nahana ho tebileng, puo le ho lekola molaetsa di hlahella butle ha ho bapiswa le puo tse kang Sengesemane. K abaka leo mmadi o henahenna le melaetsa e mengata e seng pepeneneng. Puo tsa mofuta ona di bitswa ka hore ke dipuo tse fang mmadi boikarabelo (dipuo mmmadiboikarabelo). Bothata ba ho nahana hoy a ka lenane la Bloom le Barrett ke hore lenane la bona le latela mokgwa wa ho totobala athe dipuong tsa seAforeka di hloka ho nahana ka mokgwa o tebileng. Jwale dipuong tsa mmadiboikarabelo, babadi ba fuwa boikarabelo bo boholo a ho utolla molaetsa. Hona ho bolela hore mokgwa ona wa ho utlwisisa le ho nahana o tsamaelana le setso sa babui ba puo. Dipatlisiso di hlahisitse hore Sesotho, jwaloka puo tse ding tsa seAforeka, se latela ho kgabisa puo, tseo hangata di kgonthisisang ho tshela meedi ya puo tse fapaneng se tobe tab aka moo ho nahanwang ka teng (bala Motlhaka le Makalela, 2016). Ntlha ya bohlokwa ke hore o bua puopha ha se ntho e atileng. Ho ala puo ho kenyeletsa kgolo ya puo, leha mmui a leka ho se be pepenene ka moelelo ha a bua. Sena se bolela hore mmadi o tshwanets eha utolla ditaba tsa nnete le tseo a di akanyang. Sena se bile se nyalana le mokgwa wa ho potoloha taba kaha babui ba puo ban a le mokgwa wa bona wa ho dikadika. Dipuo tsa mmadiboikarabelo di qholotsa mahlakore a ho nahana ka tsela tse fapaneng ka nako e le nngwe, a ho tshela meedi ebile ebile a hlahlamana jwaloka ha o bontshitswe setshwantshong sena:

Setshwantsho sa 1: Lenane la Puo tsa Batho

8

Sebopeho sena sa tlhophiso se bontsha hore lenane la Sesotho le puo tsa seAforeka le batalletse mme le a iphetapheta. Ka hona, ho utolla moelelo, ho tlamahanya, ho otloloha, ho hlahloba, ho hlophisa botjha, le ho bopa moloho o momahaneng. Sena ke kgokahano e teteaneng pakeng tsa mekgwa ya ho

nahana e tsamaelanang le botho: ‘Motho ke motho ka batho.’ Hobane ho nahana ho thehilswe hara batho bao motho a phelang le bona, tse ananelwang ke sebui le ho nahana hwa hae hoy a ka setso ho thehilwe hodima puo sena ke ntho ya bohlokwa lenanethutong lena. Maemo a tekanyetso

Ka baka la mekgwa e rarahaneng ya ho ikamahanya le batho dipuong tsa seAforeka, kabo ya dintlha ka ho lekalekana e radilwe jwaloka ha ho hlalositswe ka fatshe. Ka kakaretso, tekanyetso tsohle dithutong tsa dipuo tsa seAforeka di tshetlehilwe hodima karolelo ena ya matshwao: Sebopeho Tlhaloso Dintlha Ho akanya Potso tse hlokang hore

baithuti ba ithute ho utolla melaetsa e sa totobalang sengolweng.

20

Hlophisa botjha

Potso tse hlokang ho hlopha tlhahiso leseding botjha e boletsweng ka ho totobala sengolweng. Sena se kenyeletsa ho qoqa pale le ho kgutsufatsa.

20

Hlahlobo Potso tse hlokang hore baithuti ba hlahlobe dintho ba itshetlehile ka bophelo ba bona, tse lebeletsweng ke setjhaba le tse ananelwang ke sona. Ho ikamahanya le setso ho ananelwa haholo.

20

Ho tlamahanya Potso tse hlokang hore baithuti ba nke boikarabelo ho baleng mme ba sebedise maano a ho kgutsufatsa ho hokahanya tlhahiso leseding le se ka ntle ho sona. Sena se kenyeletsa bokgoni ba moithuti ho fumana dingolwa tse amanang le sena seo ba sebetsang ka sona le ho di kopanya hore di be ntho e le

20

9

nngwe e utlwahalang. Tswelopele Potso tse hlokang hore

baithuti ba qape botjha se ngotsweng mme ba bontshe bonono le ho otloloha ho leng siyo sengolweng sa mantlha.

20

Ela Mokgwa ona wa sedikadikwe o bontsha hore ho utolla le ho kopanya dintlha ho bohlokwa haholo kaha ho hlokahala ho nahana ka mokgwa o tebileng. Keketso le hlahlobo di hloka kgopolo e tebileng ya mongodi. Hwa bohlokwa ke hore nyalano ya mokgwa ona wa ho nahana wa ho dikadika ka mokgwa o bontshang ho dikadika ho bolela hore karolo e le nngwe ya sedikadikwe e keke ya ikemela ka boyona. Diphetho ts aho qetela di hlahlojwa ka mokgwa ona:

Ho mamela le ho bua 20% Ho bala le ho boha 30% Ho ngola le ho nehelana 30% Tshebetso ya puo 20%

SEBOPEHO SA TEKANYETSO

Dintlha tsa tekanyetso ts aho qetela tsa thuto ena di tla abuwa ho ya ka hlahlobo e le nngwe ya semmuso.

Nako e behetsweng: Dihora tse tharo (3)

Matshwao: 300

Tlhaloso Matshwao Kabo ya matshwao

A. Puo le tikoloho

Tekokutlwisiso le Puo

Ho bona le tseb ya setso

Sengolwa sa sebaka se itsen

60

40

40

B. Sengolwa, filimi (baesekopo) le thothokiso 80

C. Ho ngola tsaba tsa hao kapa ho qoqa ka ho ngola 80

Sebopeho sa pampiri ya hlahlobo

Examination papers should include the following:

Teko kutlwisiso e le nngwe ya mantswe a 300 – 400. Dipotso kaofela tsa kutwlisiso di tshwanetse ho ba tsa boinahano bo matla mme di tsamaelane le

10

mefuta ya dipuo tsa seAforeka: ha ho na le dingilwa tse telele, di ka sebediswa ho hlahloba puo le sebopeho sa puo. Athe ho ka nna hwa sebediswa dingilwa tse kgutshwane (mantswe a 150 - 200) ho hlahloba puo le sebopeho sa puo.

Ditshwantsho tsa bonono tse kang ho rala le ho loha, dipapatsi, ditshwansho tse manehwang tsa ho bapatsa filimi (baesekopo) kapa ditshwantsho (difoto) tsa lelapa, mesebetsi ya bonono.

Tse ding tsa dingolwa tse kgutshwane tsa kapa tsa dikamano ke tsena: o Imeili kapa ho botsa, ho tjhaella monwana kapa ho tletleba; o Lengolo le yang ho mohlophisi; o Lengolo le akaretsang ditaba le felehetsang kopo ya mosebetsi; o Puo e hlophisitsweng; o Athekele e ntjha; o Websaete ya ho aneha ditaba.

Karolo ya hlahlobo e hlahlobang palekgutshwe kapa padi, filimi (baesekopo) le thothokiso.

Sengolwa sa boqapi ka sehlooho se kgethilweng, seo e ka bang pale kapa tlhaloso.

Tataiso tsa Barupelli le ho ngola disebediswa

Baithuti ba GETCA Ho bohlokwa hore baithuti ba lenanethuto la GETCA ba latele lenanethuto le tlwalehileng pele ba qala ka lenanethuto lena. Boemo, bolele le boleng ba thuto eo baithuti ba tlang le yona, esitana le maemo a bona bophelong a fapane. Baithuti e ka nna yaba ha ba sebetse, ba sebetsana mosebetsi wa nakwana kapa wa nao tsohe. Sena se ka baka hore ba be le mabaka a mangata ao ba tshwanetseng ho a hlokomela kantle ho dithuto ts abona. Ntho ya bohlokwa ke hore haeba bongata ba baithuti ba bua Sesotho, ba bang bona bona Sesotho e ka nna ba ha se puo ya bona ya mantlha. Mokgwa oo sepheyo sa lenanethuto lena e leng ho thusa ho fihlella ditlhoko tsa moithuti: 1. Boitemoho ba bophelo: Ho amohela ditlhoko tse fapaneng tsa baithuti le ho

kgothaletsa thuto ya bophelo kaofela, lenanethuo lena le sebedisa boitekolo bo tswelang pele ka mokgwa wa hore moithuti a ngole tseo a di nahanang ka mokgwa wa hae wa ho ithuta. Barupelli le bangodi ba disebediswa tsa thuto ba tshwanetse hore ba fadimehele taba yah ore moithuti a ka kgetha ho sebedisa puo tse fapaneng ha a ngola kapa a bua. Mokgweng wa ho ngola o tshela meedi ya dipuo ho nyalana le bosetjhaba ba babui ba dipuo tsa seAforeka. Baithuti ba tshwanetse ho fuwa nako e ngata ya ho arolelana boitemoho ba bona ba bophelo le bomphato le barupelli moo ho kgonehang. Sena se kgothaletswa bauithuti hore ba nahanisise ka mokgwa wa bona wa ho ithuta, le ka mookotaba le dihloho tseo ba ithutang ka tsona le ka moo di amanang le bophelo ba bona ba letsatsi le letsatsi.

Tshebediso ya jenale ya puo tse ngata e sebetsa tjena:

11

a. E fa baithuti monyetla wa ho itlwaetsa ho ngola ka ho itshepa bas a tshabe hore seo ba se ngolang se tla hlahlojwa.

b. E fa baithuti monyetla wa ho ingolla taba ts abona le ho lekola bokgoni ba bona ka nako ya dithuto, e bile e ba thusa ho ipokella mantswe.

c. E thusa hore ba hlophise ntho tsa bona hantle. d. E kgothaletsa tlhokomelo ya ho ithuta le ho ikamahanya le ho ba kelotlhoko ka

ho sekaseka lefatshe (bophelo) le ba potileng.

2. Dingolwa tsa ho ithuta le tshekatsheko: Ho kgothaletswa hore barupelli ba ithute ho sebedisa dingolwa tseo ba kopanang le tsona ka mehla. Hona ho dumela hore baithuti ba ka tlisa dingolwa ts abona hore di sekasekwe ka phaposing ya ho dithuto le ho kgothaletsa baithuti hore ba be le seabo. Mme ba ithute hore ba be le kaorlo ka tsebo ya setso lefatsheng (bophelong) leo ba phelang ho lona. Baithuti ba tshwanetse ho ho thuswa ka dingolwa tse fumanehang ha bonolo tse ka ba fang phephetso hore di be molemo thutong ya bona.

3. Sebopeho sa Lenanethuto

Lenanethuto lena le latela mokgwa wa mookotaba thutomooko moo dikarolo tsa puo

di fumanwang teng. Lenanethuto lena le thehilwe ho ya ka seo babui ba se etsang ka puo

bakeng sa ho ya ka sebopeho sa puo. Sena se bolela hore sebopeho le melao ya puo di rutwa

tikolohong ya tshebediso ya puo. Sena se etsahala hobane sepheyo sa lenanethuto lena ke ho

ntshetsa pele thuto ya GETCA e tshwanetseng ho tsamaelana le bophelo ba baithuti. Thuto

ya sebopeho sa puo le melao ya puo di kenyeletswa mookotabeng hore dikarolo tsa puo, tseo

bongata ba baithuti ba fumanang di le thata, di sebediseha ha bonolo ha di le ka hara

mookotaba ho na le hore ba ithute tsona di ikemetse ka bonngwe.

Tataiso tsa Barupelli

• Barupelli, bakwetlisi le basuwe ba kgothaletswa ka matla ho sebedisa mokgwa wa leihlo la setjhaba le setso, ho shebilwe hore babui ba etsang ka puo empa e seng hore sebopeho sa puo se jwang.

• Ho y aka mokgwa wa setso wa Botho, bohohle, e seng dikotwana, bo tla tla shebuwa e le ho hokahanya mookotaba bakeng sa ditaba tse fuperweng. Mehlala ya ka moo dikgokano le ka moo barupelli ba ka tlohang mookotabeng o mong ho ya ho o mong ka ha bobebebe e filwe tlasa dihlooho tse fapaneng.

• Lenanethuto lena le hatella boitsebo, ho ithutela boitsebo ho ya ho ile, ka mokgwa o ba dumellang ho ithuta ka mokgwa ofe kapa ofe, mme boitsebo le ho ithuta bophelo kaofela ke ditshiya tse tshetlehileng lenanethuto lena. Hona ho bolela hore barupelli ba tshwanets eho kgothalets abaithuti ho bala dingolwa tseo ba kopanang le tsona ka mehla empa e seng ts ekgethilweng ke barupelli. Barupelli ba tshwanets eho leka ka nako tsohle ho kopanya tseob ya ka phaposing ya dithuto le bopehla ba ka ntle ho

12

phaposi • Karolo tse ding tsa lenanethuto lena di ka rutwa di ikemetse ka botsona hanngwe,

etswe tse ding di etseditswe ho sebediswa ka mehla. • Barupelli ba kgothaletswa ho ba le kamano le baithuti ba bon aka mokgwa wa

dipuisano hobane sena se tla ba thusa ho hlokomela ditlhoko tsa baithuti. Ho feta moo ba kgothaletswa hore ba amohele phetoho hobane sena se thuso hore dithuto e be tse lebaneng le tse ka thusang.

Tataiso ya Mesebetsi

Mesebetsi kaofela ya dipuo tsa seAforeka e tshwanetse ho tswa kutlwisisong ya setjhaba le setso , boitsebo, le ka moo babui ba sebedisang puo ka teng di tshwanets eho bewa ka sehlohong. Ho ya ka moo dipuo tsa seAforeka di nyenyefaditsweng ka teng, ho hlokahala lewa la tsosoloso bakeng sa dipuo le babui ba tsona ho ya ka tokelo tsa botho, tekanelo setjhabeng le ho amohela hore thutong ya batho ba baholo batho ke ba mefuta e fapaneng. Ho bohlokwa hore ho latelwe tsela ya thuto ya dipuo ho ya ka moo e hlaloswang mona:

MEKGWA YA HO RUTA PUO Mekgwa ya ho ruta e tsamaelanang le lenanethuto lena ke wa mofuta wa dingolwa le ho tshela meedi

ya puo.

Mofuta wa dingolwa le dikgato

Mofuta wa dingolwa ke mokgwa wa ho ruta puo o kopanyang dintlha tsa dingolwa le tsa mehato ka

bobedi. Sebopeho sa puo le tlotlontswe di behelwa morao. Di behelwa morao hobane di rutwa e le

karolo e momahaneng le tsebo tsa ho una moelelo ho tse balwang le tse bohuwang, ho kenyeletswa le

ho bala, ho ngola le ho bua, esitana le ho mamela. Mokgwa ona o nyalana hantle le mohopolo wa leano

la leihlo la sejthaba le setso le sebediswang lenanethutong lena. O qala motheong wa hore sengolwa

se amahana le setjhaba mme se na le sepheyo se itseng mabapi le babadi ba itseng, mmoho le

sebopeho sa puo se itseng, se tsamaelanang le mofuta wa sengolwa. Sengolwa se tswalwa ke tikoloho

ya setjhaba le setso se itseng, e akgang babadi / babohi, sepheyo le melao. Mohopolo wa motheo wa

mofuta wa dingolwa ke popo (sengolwa sa nnete), tshekatsheko ya sengolwa (sebopeho, puo,

sepheyo le babadi), kaho mmoho, le qapo botjha ya sengolwa ke motho a le mong mofuteng wa

sengolwa o rutwang (o sebediswang). Mokgweng ona wa mofuta wa dingolwa, tsebo e tsepamisitswe

haholoholo sepheyong sa sengolwa setjhabeng le tjhebong ya mmadi. Puo tse behang boikarabelo ho

mmadi jwalo Sesotho le puo tse ding tsa seAforeka di sekamela ho mmadi/momamedi ho hatella ho

nahana ho ya ka tswalano ya dintlha e leng ka ntle ho sengolwa. Ka baka la hore mmadi o tshwanetse

ho sheba ka ntle ho sengolwa ho fumana moelelo le ho una mehopolo e hlwahlwa. Mokgwa ona wa ho

13

akanya o hloka botebo ho nahaneng hwa mmadi. Ka hoo ho bohlokwa hore baithuti ba hlahisetswe

mehlala e mengata ya sengolwa se le seng hore ba kgone ho hodisa bokgoni ba bona ba ho ngola

mofuta wa sengolwa se itseng.

Mokgwa wa kgato ya ho bala le ho ngola o thehilwe mohopolong o reng ho bala le ho ngola ha se

ketsahalo, empa ke tlhophiso e tshwanetseng ho salwa morao pele mosebetsi o phetahetseng o fella.

Leihlo mokgweng ona le behilwe ho ithuteng puo bakeng sa hodima seo moithuti a se phethang. Ka

tlwaelo, morupelli o ye a tshwaye mme a hlahise maikutlo mosebetsing o seng o phethahetse fela.

Empa he mokgweng ona wa mehato morupelli o nka dikgato kaofela, hore mosebetsi wa ho o

phethahetseng o be bonolo haholo. Ha ho le jwalo moithuti a ithute ho haholwanyane ka mokgwa wa

ho ithuta hwa hae puo. Mokgwa ona o ka sebediswa ha baithuti ba bala mme ba qapa mosebetsi wa

molomo kapa o ngotsweng. Baithuti ba ba le seabo dikgatong tse fapaneng tsa ho mamela, ho bua, ho

bala, le mehatong ya ho ngola. Mohlala: ka nako ya ho ngola, baithuti ba rutwa ho qapa dikgopolo tse

ntjha, ho nahana ka sepheyo le babadi/babohi, ho rala mosebetsi wa bona, ho kgwaritsa, ho hlalola

diphoso, le ho nehelana ka sengolwa se hlahisang mehopolo ya bona. Hape o beha mongodi ka

hodima babadi, maemo a mang mmoho le bamamedi. Sesotho se sekametse mokgweng wa bobedi

mme ha se tsamaelane le mokgwa wa tlhophiso ya mosebetsi ya moithuti a le mong.

Ha ho uwa ka mokgwa wa leihlo la setjhaba le setso o latelwang ke lenanethuto lena, mokgwa o

kopanyang metjha e mengata o nepahetse ho ya ka motheo wa setso o fuwangweng Sesothong le

puong tse ding tsa seAforeka. Mona tshiya ya setso le mokgwa wa ho nahana wa puo, ka bobedi di

sekamela ho mmadi ho feta ho mongodi. Di hatella mokgwa wa ho nahana motho a le ka ntle ho

sengolwa. Ka hoo ho kwekwetla taba le ho potoloha taba di a ananelwa mme di hlaha dipuong tsena.

Ho qala ka mofuta wa dingolwa le ho qetella ka mokgwa wa mehato ho bonahala e le mokgwa o

nepahetseng wa ho ruta Sesotho le puo tsa seAforeka. Mokgwa wa mehato ya tshebediso ya mefuta

wa dingolwa o dumella moithuti ho ithuta a le hara batho ba sebedisang puo, le morupelli e le

motataisi wa tsebo le baithuti ka bomong, ho latela mekgwa ya boqapi. Barupelli ba ka nna ba latela

mekgwa ena:

1. Mohlala wa sengolwa (tsebo ya dingolwa tse fetang bonngwe tsa mofuta o le mong).

2. Tshekatsheko ya maikemisetso, bamamedi le melao ya sengolwa.

3. Hore baithuti ba sebetse e le sehlopha ho ngoleng.

4. Ho nahana o le mong.

5. Ho loha mano/ho rala.

6. Mokgwaritso.

14

7. Poeletso .

8. Ho hlaola diphoso.

9. Mosebetsi o phethahetseng.

Dikgato tsa pele tse tharo di akaretsa mokgwa wa ho ruta dingolwa, kgatong tsa 4–8 ho kgutlelwe sengolweng se fetotsweng sa ba sa qapjwa botjha. Sedikadikwe sena se tsamaelana le mokgwa wa leihlo la setjhaba le setso moo mokgwa wa ho nahana o leng hara setjhaba. Sedikadikwe sa mofutwa wa dingolwa se bontshiswe sethswantshong sa 2.

Figure 2: Model for genre-process approach

Sedkadkwe sa mokgwa wa dingolwa le bokgono I ba seAforeka ba setso: ‘motho ke motho ka batho’ Mokgwa wa dingolwa o na le kgato tse tharo tse momahanang: wa pele, modele (moralo) wa mokgwa wa dingolwa, o tsetesweng setjhabeng; mokgwa wa ho hlahisa o kenyeletsang ho ngola ho tikolohong e itseng; le sengolwa se bopilweng botjha se hlahiswang ke moithutia a le mong (Sheba setshwantsho sa 3 3). Mosebetsi o phethahetseng o arolelanwa le babohi, ba akgang bomphato la basuwe. Mosebetsi ona wa ka mora ho ngola o itshetlehile tjhebong ya hore ho ngola jwaloka ha ho emetse puisano ho tshwanets eho arolelanwa le bamamedi. Mokgwa ona wa ho ruta ho bala le ho ngola o dumellana hantle le leihlo la setjhaba le setso wa dikamano tsa puisano ya mahlakore a mabedi o bitswang ka hore Mokgwa wa Botho wa ho ruta puo.: ‘motho ke motho a batho.’ Mona kgato ya pele ke ho kopanela sengolwa ho se qhaqha; kgato ya bobedi e qala ka sehlopha mme e felle ka motho a le mong; mme qetellong mosebetsi o phethahetseng o arolelanw ale sehlopha. Sedikadikwe sena se bontsha dikarolo tsa bohlokwa tsa ho ruta puo tse tswang tjhebong ya Botho moo ho nangle dikamano tsa bosafeleng tsa tshehetsano. Mekgwa yohle e batsi yaho puisano, e leng ho bua, ho bala, ho ngola le ho mamela esitana le tshebediso ya puo mme melao e kenyeleditswe sebakeng le

15

mokgweng o le mong wa ho ruta. Jwaloka ka mokgwa wa ho ruta o thefulang mekgwa ya kgale, ho yona ho hlokahalaho ruta mmoho moo barupelli ba fapaneng ba rutang karolo tse fapaneng tsa puo ka nako e le nngwe ho ya ka mekgwa ya kgale ya sekolo moo bomphato ba rutwang ke batho ba fapaneng thutong e le nngwe. Ka mokgwa ona boleng ho phethahala ka nako tsohle tsa dkamano, hore ba thuto bo tiiswe ka nako tsohle tsa dikamano jwaloka ketsahalo ya ho se tsebe ts epele le ho ithuta tse ntjha. Ka hoo puisano ka phaposing ya ho ithuta, morupelli mmoho le baituti ho ithutwa mmoho. Figure 3: Ubuntu flow from genre to genre

Puisano ka phaposing ya ho ithuta di ka rarahana ha hokenyeletswa puo tse fapaneng ts eleng teng moo mesebetsi e phathahatswang ho sebediswa puo tse mmalwa. Ho bopa moelelo ho tloha puong e le nngw eho ya ho e nngwe, ho tshela meediya dipuo e leng ntho eo e leng karolo setsong sa maaforeka, ho hlalositswe ka fatshe. Mokgwa wa ho tshela meedi ya puo Mokgwa wa ho tshela moedi wa puo e le nngwe o nyatsa ntho tse ngata mabapi le ho bopa meedi

pakeng tsa dipuo tse fapaneng le mekgwa ya ho bala. Ka baka la ho kopana hwa batho ba puo tse

ngata ngwakgolong wa 21, ho tseba puo tse mmalwa ho ananelwa haholo ditjhabeng tsa kajeno, ho

feta ho tseba puo e le nngwe ka botebo. Kaha tsebo ya puo tse mmalwa ke ntho e atileng hara batho

ba buang Sesotho le dipuo tse ding tsa seAforeka, kamahano e teng puong tsena ke ntho e atisang ho

se kgothaletswe maemong a ho ithuta (dikolong kapa ka phaposing ya ho ituta). Bakeng sa bokgoni ba

ho nahana, le molemong wa baithuti ba batho ba baholo hara setjhaba, ba ithutang Sesotho, ho tla

rafshwa sesiung sa tsebo ya puo tse mmalwa ka phaposing ya ho ithuta. Ho tshela meedi ya puo tse

ngata, ho sa tshwaneng le ho kopakopanya dipuo motho ha a bua, ke mokgwa wa thupello oo ho wona

seo motho a se antseng le seo a se ntshang, di thusa ho tjhorisa kutlwisiso le ho tsitsisa boitsebo ba

baithuti bao e leng batho ba baholo. Sena se tla thusa baithuti bao e leng batho ba baholo ho

hlokomela kamano ya setso pakeng tsa puo ya bona (Sesotho) le puo tse ding tsa seAforeka le hore ba

itokisetse bophelo ba ka moso ka ho otloloha. Diphuputso di pakile hore mokgwa ona o eketsa thuto

16

ya puo le ho nahana boemong bo hodimodimo le tsebo e tebileng ya Sesotho. Motheo wa botho o reng

“motho ke motho ka batho,” mona, o tjhaella monwana mokgwa ona wa tsamaiso wa seAforeka wa

tjhebo ya lefatshe (bophelo) moo ho tseba ho bua le ho sebedisa puo tse mmalwa e leng ntho e

ananelwang ke setso.

Ho akanya thuto le bokgoni ba mantlha

Ho nkuwa hore baithuti ba Sesotho ke puo ya bona ya matlha kapa ba tseba ho sebedisa puo ena. Batshwanets eho utlwisisa puo ena hor eba ka kgona ho ngola mefuta e fapaneng ya dingolwa le ho rafa ho seo ba ithutileng sona setjhabeng le setsong ka puo le tshebediso ya puo. Ka hoo ho bua le ho mamela ho k eke hwa hatellwa hakalo jwaloka ka ho bala le ho ngola. Ho tshwanetse hore ho hlokomelwe le hore baithuti ba tshwanetse ebe ba ile ba hlaha boemong ba kereiti ya 7 Sesothong. Ba bang ba baithuti e ka nna ba ha b aka ba fihla boemong boo thutong tsa sekolo. Hore o kgone ho kena ho nkuwa hore boemo ba ho ken abo tla kgwehliswa ho ya ka tho tsamaelana hwa thuto ena bakeng sa sehlopha sena sa baithuti ba fapaneng. Ha tsohle di ananelwa kaofela, mokgwa wa setjhaba le setso ke wona o napahetseng haholoholo lenanethutong lena moo tse fuperweng ke tsamaiso ya lenanethuto e leng e batsi hore e dumelle baithuti ho tla le tsebo ya bona ya matlha phaposing ya ho ithuta puisanong ka mokgweng ofe kapa ofe wa hi ithuta. Phaposing ya ho ithuta ya kgato tse ngata, tsebo e hlokahalang ya morupelli ho ruteng e tla bay a bohlokwa kaho fetisisa hore katleho ya diphetho tsa ho ithuta tsa baithuti di tle di phathahale.

17

MOOKOTABA WA 1: PUO LE KGOLO YA HAO

Selelekela

Mookotaba wa pele wa lenanethuto lena ke boikgodio. Ho ruta ho tshwantse ho qala ka karolo ena. E tshwanetse ho ba selelekela sa karolo ena ya thuto hobane e jere disebediswa tse tla sebediswa ho ya ho ile thutong ena kaofela mme ebile e beha notheo wa mookotaba e latelang.

Lebaka la ho kgetha tse fuperweng

Ka baka la ho hlokahala hwa hore ho akaretswe mookotaba e fapaneng le tsepamo lenanethutong la GETCA, moithuti wa motho e moholo ya sa leng mathomong hloka disebediswa tse tla mo thusa ho ikwetlisa ka puo ka mehla hore a ahe boitsebo bo matla le tsebediso ya puo boemong bo phahameng. E theha tlwaelo ya ho ikwetlisa ka puo e tla etsa bonnete bah ore baithuti ba fumana mala a ho inkela dikgato thutong ya bona. Mookotaba ona ho bopa tlwaelo ya ho ngola kgafetsa, ho kgona hoitshebedisetsa mehlodi ke boithuti, kgolo ya tlotlontswe ka nako tsohle le kutwlisiso, esitana le bokgoni ba ho qhaqholla le ho sekaseka le mefuta yohle ya dikamano. Ho feta mona, e bopa tlwaelo ya boitekolo le ho bopa boitsebo. Hore ho tle ho rutehe baithuti ba tla qetella ba le ba boemo bo phahameng ba kgonang ho nahana ka botebo, ho ngola ka nako tsohle ho tsejwa e le ntho e qholotsang ho nahana e le bokgoni ba bophelo, boinahano ke ntho ya bohlokwa bakeng sa ho ikgodisa.

Sebopeho sa tse fuperweng

Topic Heading Topic (with Approximate Instructional Time – 85 hours)

1. Boitekolo 1.1. Boitekolo bo ngotsweng: jenale (Dihora tse 30) 1.2. Boitekolo ba puo: puisano (Dihora tse 20)

2. Ho bopa dipolelwana le mantswe

2.1. Mosebetsi wa bukantswe; moelelo o totobetseng le o sa totobalang (Dihora tse 10)

2.2. Dikamaele le maele (Dihora tse 5)

3. Mokgwa wa puisano 3.1. Basic principles of communication and cultural relevance

(dohora tse 2)

4. Diphuputso, ho ngola dinoutshu, kgutsufatso le ho otloloha

4.1 Ho ngola dinoutshu (dihora tse 10 4.2 Kgutsufatso le tlamahanyo (dihora tse 5) 4.3 Bokgoni ba ho etsa diphuputso (dihora tse 3)

* Nako e lekanyeditsweng e akaretsa nako ya ho rutwa le ya ho ithuta ka karolelano ya 2:1 (2 ho rutwa le 1 ho ithuta).

18

Karolo ya 1. Boinahano ka bowena

Selelekela

Boinahanbo ka bowena ke ntho ya mantlha ho bopeng boitsebo. Ho na le mekgwa e mmedi ya boinahano: boinahano ka bowena le ka moo o ithutileng ka teng. Karolo ya pele ya boinahano e tshwanetse ho tsamaelana le hore o mang le hore mesebetsi ya ho ithuta e tiisa ka moo o itjhebang ka teng. Baithuti ba nkaleeto lena jwalo ka karolo ya boitekolo kgodisong ya boitsebo ba bona. Karolo ya bobedi yona ke ho utlwisisa tse fuperweng ke thuto ho eketsa bohlale. Sena se tsamaelana le mokgwa wa leihlo la setjhaba, hore yena ka boyena le le leeto la ho ithuta ke karolo ya thuto e nngwe le e nngwe. Barupelli b aka thusa ho ntshetsa pele mokgwa ona wa tsela tse pedi boitekolong ka ho botsa potso tse susumetsang le ho kgothaletsa hore sen ke boikwetliso bo tswelang pele ka nako tsohle mookotabeng kaofela. Dipotso di tshwanetse ho ba tse fanang ka monyetla wa ho otloloha ha o di araba mme di tshwanetse ho behuwa ka mokgwa o tla kgothaletsa baithuti ho nahana ka botebo ka lefatshe le ba potileng, kaha di filwe ka sengolwa le puo, ka mokgwa oo thuto ya ka pahposing e otlolohela ka ntle lefatsheng le ba potileng bophelong ba bona b aka mehla.

1.1. Jenale ya ho ngola dikarabelo

Tse ka fuperweng:

Ho ba le jenale moo ho yon aba ngolang dikarabelo tsa bona ho tse builweng kapa dipotsong tse tsamaelanang le ho ithuta, moho le mehopolo efe kapa efe eo baithuti ba ka bang le yona;

Ho ba le buka (jenale) eo o ngolang ho yona diketsahalo tsa ka mehla moo ho ngola e leng mokgwa wa fatisisa.

Boinahano ka puo le tse fuperweng tsa dingolwa; le

Boinahano ka dikamahano tsa ho ngola, ho boha, ho bala le ho mamela.

Diphetho tsa thuto

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho:

1.1.1. Ho hlahisa boitsebo ba bna ba setso le ho bo hlalosa hore ba kgone ho ikgodisa;

1.1.2. Ho hlahisa tseo ba di nahanang, mehopolo le maikutlo ka bohlwahlwa ho ngoleng;

1.1.3. Ho inahana ka mekgwa ya ho ithuta, mesebetsi le kgatelo pele, lefatsheng le re potileng;

1.1.4. Ho bopa polelo tse felletseng. 1.1.5. Ho sebedisa dirapa hantle le ka tshwanelo. 1.1.6. Ho sebedisa makgathe a leetsi hantle le ka nepo. 1.1.7. Ho balla ho hlaola diphoso tsa mopeleto tseo ba di ngotseng

GETCA Sesotho Page 19

1.2. Puo ya molomo, puisano le ho qoqa

Tse fuperweng:

Baithuti ba bolellana menahano ya bona

Baithuti ba ba le seabo puisanong ka dihlopha

Diphetho tsa ho ithuta:


1.2.1 Arolelana menahano ya kae kapa ya sehlopha sa hae ka ho itshepa;

1.2.2 Ho buella le ho emela menahano ya bona

1.2.3 Mamela ka mamello le ho mamedidisa ho hlompha maikulto a baithuti ba bang;

1.2.4 Ho phehisa dipuisanong le ho arabela ka nepo.

Karolo ya 2. Ho bopa dipolelwana le mantswe

Selelekela

Ho bohlokwa hore baithuti ba hodise tsebo ya bona ya setso e jerweng ke puo ya bona. Sena se tshwanetse hgo qala ka ho tseba hore morupelli ha se sesiu sa tsebo, le hor ebaithuti ba batho ba baholo ban a le mekotla ya tsebo e tswang setjhabeng seo ba phelang ho sona. Ha ho dumellwa baithuti hore ba rafe tsebong ya selehae ya ka moo puo ya bona e sebetsasng ka teng le boqhetsepe boo ba tlang le bona, boitsebo ba bona bot la tiiswa. Etla ba baithuti ba itshepang le tjhebo e ntle ya sekolo e ntlafatsang boitemoho ba bona ho tswela pele le ka nako tsohle.

2.1. Mnatswe a hlahang ka meelelo e mengata/Mantswe a bopang dipolelwana Tse fuperweng:

Sebedisa Sesohto ho batla moelelo wa mantswe le dipolelwana;

Sebedisa bukantswe ya puo tse mmalwa hore ba thusehe ho hlokomela hore ditso ts efapaneng di a tswalana le ho hlokomela puo le ditso tse amanang;

Utlwisisa tlhaho (nalane) ya mantswe mme ba sebedise kgopolo ena ho eketsa kutlwisiso ya bona ya puo ya bona;

Utlwisisa tshebediso ya moelelo o tebileng le kgakanyo.




2.1.1. Fumana le ho sebedisa mantswe a fapaneng hore ba ntlafatse kutlwisiso ya bona ya puo;

2.1.2. Fumana le ho batla tsebo ya setso setjhabeng sa habo bona; 2.1.3. Ipolokela tlotlontswe (tsebontswe) ya mantswe hore ba kgone ho bona

kgolo ya ho ithuta hw abona; 2.1.4. Sebbedisa mantswe le dipolelwana tseo ba ithutileng tsna ka nepo; 2.1.5. Kgetha lentswe le nepahetseng tikolohong.

2.2. Ditsebi tsa Tsebo ya Setso

Tse fuperweng

Dikamaele le maele

Ho ba le phadimeho ka nalane le setso

Mekgwa ya Tsebo ya Setso



2.2.1. Utlwisisa hore mantswe a moelelonngwee le mahanyetsi ke eng;

2.2.2. Tseba phapano pakeng tsa kgodiso ya puo le setso

2.2.3. Tseba bonono ba setjhaa sa bona se leng ka hara puo;

2.2.4. Sebedisa puo bakeng sa ho ipolela setso sa bona le bakeng sa menyetla ya tsa moruo.


Section 3. Modele (moralo) wa puisano

Slelekela

Moralo ona wa puisano o dumela hore puo ha se sesebediswa se ntho fela ya ho buisana. E emere mekgwa ya talo ya setjhaba seo e buuwang ho sona. Empa ho bohlokwa haholoholo puo ke sesebediswa sa dikamano tsa nehano, ke hore, tsa ho etsa hore ntho tse itseng di phathahale. Karolo ena ya thuto e tla fa baithuti ba batho ba baholo monyetla wa hore ba ithute mekgwa eo puo ya bona e ka sebediswang ho phethahatsa dintho, dipolotiking, thutong le setjhabeng. Baithuti ba tshwanetse ho hlokomela hore neheletsano ka dipuo tsa seAforeka e ile ya qhelelwa thoko nalaneng ya puo tsena ka baka la tlhoko ya ditlhapiso ya setjhaba ka bophara. Ho bohlokwa he hore barupelli la baithuti ba ikgwantlelle moo ho haellang dingolwa tsa neheletsano.

3.1. Modele (moralo) wa puisano Tsefuperweng:

Mefuta ya dingolwa e fapaneng;

Modele (moralo) wa tshebedisano dikamanong – dingolwa kaofela di bopilwe ka dikarolo tse tshwanang: moromedi wa molaetsa, tse fuperweng ke molaetsa, seheyo sa molaetsa, kamano pakeng tsa moromedi le moamohedi, maemo le tikoloho ya ka moo molaetsa o romelwang ho yona;

Puo e tshwanetseng sebaka se itseng le sehalo;

Puo ya semolao le eo e seng ya semolao;

Babohi/bamamedi, melao le sepheyo.



3.1.1. Hlwaya dikarolo tsohle tsa sengolwa hore bat le ba kgone ho se utlwisisa le ho se sekaseka;

3.1.2. Hlwaya sepheyo se otlolohileng le se tebileng sa sengolwa; 3.1.3. Utlwisisa phapano pakeng tsa mekgwa ya semoalo le eo e seng ya

semolao ya dikamahano; 3.1.4. Sebedisa mongolo o nepahetseng le maikutlo ho ya ka tikologo le

sepheyo s tshebediso.


Karolo ya 4. Dipatlisiso, ho ngola dinoutshu le kgutsufatso

Kakaretso

Dipatlisiso ke tshiya ya bohlokwa ya ho ntshetsa pele thuto. Jwaloka ha baithuti ba batho ba baholo ba tshwanets eho itbuta ho ya ho ile, mekgwa ya ho bokela tlhahiso leseding is an essential, ho sekaseka, le ho leka ho fetola bonnete ba maemo e tla ba ntho ya bohlokwa ho baituti ba batho ba baholo. Ka lebaka leo, baithuti ba batho ba baholo ba tshwanets eho bokella tlhahiso leseding ho tswa mahlakoreng a mmalwa mme ba akaretse mookotaba oo ba o fumaneng. Yona e fa baithuti monyetla wa ho mamela le ho bua esitana le botsebi ba tsa setso.

4.1. Ho ngola dinoutshu Tse fuperweng

Ho mamedisisa

Ho ngola dinoutshu le ho rala mmapa wa kelello

Ho ngola ditlha le ho tlatseletsa dinoutshu tse seng di le teng.

Dikgutsufatso le ho honyetsa



4.1.1. Ho mamela se buuwang le ho hlahloba tlhahiso leseding e nepahetseng;

4.1.2. Ho ngola dinoutshu tse hlakileng nakongya ho rutwa kapa eo ba fuwang tlhahiso leseding ha ho nka seo ba se utlwang mme ba ngole dinoutshu ts ekgutshwane tse tshwanetseng;

4.1.3. Ho Kenya mekgwaritso ya bona dinoutshung tse seng di ngotswenkapa dinoutshu tseo ba di filweng;

4.1.4. Ho elellwa mekgwa ya tshebediso ya matshwao a puo.

4.2. Kgutsufatso, ho otloloha le ho bokella ho kopanya ho tswa mehlding e fapaneng, Tse fuperweng:

Phokoyso ya sengolwa se tebileng e be sengolwa e se kgutshwane;

Kotlollo ya sengolwa se sekgutshwane e be sengolwa se tebileng;

Manollo ya sengolwa se tebileng;

Ho tlamahanya dingolwa tse mmalwa e be sengolwa se le seng;



4.2.1. Hlwaya moaletsa o ka sehlohong wa sengolwa se itseng;


4.2.2. Sebedisa mantswe a bona ho ngololla sengolwa ba ntse ba tshwere botsitso ba sengolwa sa mantlha;

4.2.3. Ho kopanya ntlha tse ka sehlohong tsa dingolwa tse fapaneng e be sengolweng se le seng;

4.2.4. Ho atolosa dingolwa tse kgutshwane tse kang dikamaele kapa maele e be sengolwa se nang le moelelo (mohlala, pale).

4.3. Bokgoni ba diphuputso Tse fuperweng:

Ho buisana le ditsebi tsa tsebo ya setso;

Ho sebedisa batla Online search tools;

Ho ngola mehlodi le ho tshehetsa taba;



4.3.1. Utlwisisa mokgwa wa ho bokella dintlha tsa tlhahiso leseding ho ditsebi tsa tsebo ya setso;

4.3.2. Ho tsheba ho etsa dipatlisiso ka khompyutha online; 4.3.3. How tseba ho ngola mehlodi ya bona dingolweng tsa bona;


MOOKOTABA WA 2: PUO LE SETJHABA SEO RE PHELANG HARA SONA

Selelekela

Mookotaba ona o maelana le moithuti fela empa e akarets ale tikoloho mo potileng moo puo e sebediswang dikamahanong ka mehla. E fa moithuti bokgoni ba ho hlahloba ka mnoo puo e sebediswang ho hlahisa leseding esitana le hona ho hapa maikutlo, ho nganga le ho qobella. Ho ka ho tadima tikoloho ka mokgwa ona, baithuti bat la kgona ho utlwisisa ho se lekane setjhabeng ho ya ka boleng, moruo le botjhaba tse itshetlehileng tshebedisong ya puo.


Ho kgetha tse fuperweng ke mookotaba ona ho entswe ho hlokomelwa hore ho na le maikutlo a hore puo ha e a fella ntle le bokgoni ba ho hlwaya sepheyo le lebaka la tshebediso ya yona. Ka hona thuto ya puo e fetile boemo boo ho bona puo e neng e bonwa e le sesebediswa sa dikamano fela ho ya moo e nkuwang e le sesebediswa sa ho nahana ka bohlwahlwa, ka boqapi le ho sekaseka. Karolo ena ha e fella fela ka hore re itutha ‘eng’ ka puo empa e tswel apele ho botsa hore re ithuta puo ‘hobaneng’. Jwaloka ha reboletse pele, puo tse ngata tsa habo rona ha di a ka tsa ba le monyetla wa ho sebediswa ka semolao dikoranteng le dipapatsong. Mohlala, ho hapa maikutlo a setjhaba. Ka hona ho tla ba le kgaello ya dimodele (mehlala) eo ka sebediswang hohlahisa tikoloho ya dipapatso. Karole ena e tla ruta baithuti hore e be fela babadi ba dingolwa, empa ka nqe nngwe ebe bangodi ba dingolwa ka puo tsa bona.


Sehloho Sehloho (le dinako tse lekanngwang tsa ho rutwa)

5. Ho bua ka ho kgaba dipuong tsa mmadiboikarabelo

5.1. Nnete, maikutlo, ho kwekwetla taba (Dihora tse itseng) 5.2. Ho potoloha taba (Dihora tse itseng) 5.3. Puo a qholtsang le ho hapa maikutlo (Dihora tse itseng)

5.4. 5.5.

6. Dipapatso le bonono ba ditshwantsho

6.1. Puo le dipapatso (Dihora tse itseng) 6.2. Karolo tsa bonono ba ditshwantsho dipapatsong (Dihora

tse itseng) 6.3. Tshekamelo e nyedisang ditshwantshong tsa bonono (hora

e le)

7. Ditaba, tlhahiso leseding le tsebo ka kakaretso

7.1. Mehlodi e metjha e fapaneng (Dihora tse itseng) 7.2. Ditaba tse hwasang tsa setjhaba (Dihora tse itseng) 7.3. Dipale tsa lehae

8. Qabolo 8.1. Ho bitsa le karabelo 8.2. Metlae ya motho a le mong Sesotho le dipuong tsa

seAforeka



Karolo ya 5. Bokgeleke le puo ho ya ka boikarabelo ba mmadi

Kakaretso

Karolo ena e hodisa tlhokomelo mawa le melao ya tshebediso ya puo Sesothong. E thusa baituti ho manolla botshepehi ba tlhahiso leseding. Baithuti bat la hlokomediswa mawa le melao ya tshebedios ya Sesotho. Ho ithuta hore puo ya bona e beha boikarabelo ho mmadei kapa momamedi ho tla ba thusa bona boikarabelo bo jariswang mmadi kapa momamedi le bokgoni ba hae ho etsa qeto ka tlahahiso leseding eo a e nehelwang kapa e ngotsweng.

5.1. Nnete, maikutlo le ho kwekwetla taba Tse fuperweng:

Melao ya tshebediso ya puo ka bokgeleke;

Dipuo tse behang boikarabelo ho mmadi

Kabo ya dintlha /Molemo wa tlahison leseding

Phapano pakeng tsa nnete le maikutlo;

Ho kwekwetla taba


Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 5.1.1. Hlwaya mawa a ho tshetleha puo a Sesotho; 5.1.2. Utlwisisa mefuta ya puo tse behang boikarabelo ho mmadi: 5.1.3. Hlwaya molemo wa tlhahiso leseding ho ya ka mohlodi wa yona le

bonnete ba yona; 5.1.4. Utlwisisa le ho sala taba e kwekwetlawang morao o be o utlwisise

tlahlamano ya dintlha; 5.1.5. Hlwaya phapano pakeng tsa nnete le boiqapelo; 5.1.6. Ngola sengolwa se fupuditsweng hantle ka bonnee ba sona; 5.1.7. Sebedisa mawa a puo e hapang maikutlo ho ngoleng le ho bueng.

5.2. Ho hlahlamanya dilha le ho fihlella qeto

Tse fuperweng:

Ntlha ya mathomo le qeto;

Ho fihlella qeto tlhahlamanong ya dintlha;

Ho atolosa taba ka kgato tsa tlhahlamano ya dintlha le ho potoloha taba;

Ho kwekwetla taba le ka moo setso se kgethang ho beha taba ka teng;

Kaho ya diratswana le mahokedi (mahokelo).



Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 5.2.1. Utlwisisa moo taba e qalang ka moo e fihlang qetong teng; 5.2.2. Tseba ho hlahlamanya dintlha ka mehato ho fihlela di fihla diqetong; 5.2.3. Hlwaya moelelo wa motheo le ho tshetleha ntlhakemo; 5.2.4. Hlwaya tshebediso yahoo kwekwetla taba dingolweng le puong; 5.2.5. Ho tshehetsa puo ka dintlha phehisanong ya molomo; 5.2.6. Use appropriate conjunctions to link ideas and paragraphs.


5.3. Puo e hapang maikutlo le e hlalosang Tse fuperweng:

Ho sebedisa mawa a ho hapa maikutlo le ho hlalosa;

Puo ya maikutlo;

Ho ngola tlhaloso.



5.3.1. Hlwaya le ho sebedisa puo ya maikutlo; 5.3.2. Ho hlwaya le ho sebedisa puo e susumetsang. 5.3.3. Ho ngola sengolwa se fupuditsweng le seo ntlha tsa sona di

tshetlehilweng


Karolo ya 6. Bonono ba Ditshwantsho le Papatso Selelekela

Dipapatso ke karolo ya dingolwa tseo baithuti ba hahlamelwang ke tsona ka mehla. Empa dipuo tsa seAforeka di sebedisw ahaholo radiyong, mme thelevisheneng le dikgatisong di leqeme.. Ho na le kgatiso tse ngata tsa bonono ba ditshwantsho tse ka bang le thuso ho eketsa kelotlhoko ya baithuti ka bohlokwa ba bonono ba ditshwantsho. Ho manolla ka bohlwahlwa e tla ba karolo ena ho fa baithuti monyetla wa ho henahenana le dingolwa le ho hlokomela ka moo di haellang ka teng.

6.1. Puo le papatso Tsefuperweng:

Batho ba tobilweng, mesebetsi ya bonono; mapetjo, matshwao a kgwebo, dihatiswa le mesebetsi ya bonono;;

Mefuta e fapaneng ya dipapatsao le tsela tse ding tse fapaneng;

Tshebediso ya ho mawa a ho hapa maikutlo;

Mawa a papatso tsa setso



10.2.1. Hlwaya karolo tsohle tsa papatso tsa molomo le tsa dithswantsho. 10.2.2. Hlwaya hore sehlahiswa se itseng se bapatsetswa bomang; 10.2.3. Hlwaya le ho hlalosa mawa a sebedisitsweng ho hohela batho ba

tobilweng hore ba reke.

6.2. Ho Sekaseka Ditshwantsho dipapatsong

Tse fuperweng:

Tshekatsheko ya ditshwantsho;

Tshebediso ya ho nka ditshwatntsho le filimi (baesekopo) – mefuta e fapaneng ya ka moo khamera e kukang ditshwanytsho;

Sekaseka Ditshwantsho le ho manolla;

Nalane, bonono le mekgabo ya tsa matsoho tsa seAforeka.



6.2.1. Kutlwisisa le manollo ya bonono ba ditshwantsho le tsebo ya mmakgonthe;

6.2.2. Ho tadima, ho bona hantle le ho hlalosa setshwantsho hantle o sebedisa puo a kgabileng;


6.2.3. Hlwaya le ho hlalosa mefuta e fapaneng ya ditshwantsho le difilimi (baesekopo) le ka moo ditshwantsho di nkuwang ka teng le ho sebedisa mareo a nepahetseng;

6.2.4. Utlwisisa le ho hlahis amaikutlo ka mokgwa wa ho nka ditshwantsho o fapaneng le kaho ya tsona;

6.2.5. Hlwaya, bala le ho utlwisisa ditshwantsho dipapatsong le kae kapa kae.

6.3. Papatso tse bopang tshekamelo e nyedisang le papatso le bonono ba ditshwantshoo Tse fuperweng:

Tshekamelo e nyedisang ke eng?

Ka moo tshekamelo e nyedisang e bopjwang ka teng dipapatsong le dintho tse boptjwang ka matsoho;

Ka moo tshekamelo e nyedisange ka thusang kapa ya senya ka teng;

Ntshetsopele ya tshekamelo e nyedisang, dipapatsong le dongolweng tse haswang tsa setjhaba.

Diphetho tsa ho ithuta::

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 6.3.1. Ho hlokomela ka tshekamelo e nydisang e boptjwang le ho

ntshetswang pele ho ya ka leeme la setso le kgetholla ka botjhaba;

6.3.2. Utlwisisa le ho hlwaya ka moo tshebediso ya tshekamelo e ka bang ntle kapa mpe ka teng ditshwantshong;

6.2.6. Utlwisisa phapano pakeng tsa ho bontsha phapano le ho kgetholla; 6.2.7. Ho hlwaya le ho hlahisa maikutlo moo dipapatso le ditshwantsho di

ntshetsang pele tshekamelo a nyedisang.


Karolo ya 7. Ditaba le Tlhahiso Leseding

Kakaretso

Mehla ena ya thlahiso leseding e hloka hore batho ba be le bokgoni le mawa a ho fumana tlhahiso leseding le ho e boloka kapa ho e sebedisa ka tshwanelo. Karolo ena e sheba mehlodi ya tlhahiso leseding le ka moo oo tlhahiso leseding e hlahlojwang. Barutwana bat la tataiswa hore ba ka sebedisana jwang le ditaba tse haswang o tloha puong ya molomo ho ya ho dingolwa tse haswang tsa setjhaba.

7.1. Mehlodi ya tlhahiso leseding Tse fuperweng:

Mefuta e fapaneng ya ditaba le mehlodi ya tlhahiso leseding.

Ho fumana moelelo ho tshepahala hwa tlhahiso leseding.

Ho sekaseka taba tsa molomo.

Ho bopa tlhahiso leseding ho tswa setjhabeng se re potileng.


Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 7.1.1. Utlwisisa mokgwa wa ho bokella tlhahiso leseding setjhabeng sa

bona;

7.1.2. Bokgoni ba ho hlahisa dikarolo tse fapaneng tsa ditaba tse fumananwang ditabeng tsa setjhaba.

7.1.3. Utlwisisa mokgwa wa ho bopa tlhahiso leseding le ho e amohela. 7.1.4. Critical verification of reliability of received information 7.1.5. Bokgoni ba ho aha disiu (polokelo) tsa tlhahiso leseding.

7.2. Dingolwa tse haswang tsa setjhaba

Tse fuperweng:

Mefuta e fapaneng ya dingolwa tse haswang tsa setjhaba

dingolwa tse haswang tsa setjhaba ka puo tse fapaneng;

Blogging in African languages as a source of information and opinion; Websaete ya ho aneha tlahiso leseding le phadimehiso ka puo tsa seAforeka jwaloka mehlodi. Ya tlhahiso leseding le tlahiso ya maikutlo.

Dibaka tse hasang tsa setjhaba jwaloka ka mohlodi wa tlhahiso leseding le ho tshepahala hwa tlhahiso leseding eo;

Mokgwa wa boitshwaro wa dingolweng tse haswang tsa setjhaba.

Dingolwa tse haswang tsa setjhaba le kamano oakeng tsa batho le boitshwaro ba semolao kapa seporofeshenale.




7.2.1. Sebedisa Sesotho bakeng sa dikamahano dingolweng tse haswang tsa setjhaba;

7.2.2. Sebedisa Sesotho ho hlahisa maikutlo dibakeng tsa dikamahano tse haswang tsa setjhaba;

7.2.3. Sebedisa puo e nepahetseng ha ba ikamahanya le batho ba bang; 7.2.4. Itshwara ka mokgwa wa semolao (seporefeshenale) dikamanong tse

lepatlelong la setjhaba; 7.2.5. Sebedisa mehlodi e fapaneng ho netefatsa ditaba ka tlhahiso

leseding e hlahang dibakeng tse haswang tse setjhaba; 7.2.6. Hlokomele mme ba kgone ho hlahlobisisa taba tse ngata tse hlahang

dibakeng tse haswang tsa setjhaba, ditaba le dipapatso.




7.3.1. Ho hlwaya tsehebediso ya puo ka ho tshela meediya puo e le nngwe; 7.3.2. Qapa dikamano tsa setjhaba tse haswang ka metjha ya komphyuths

e hkelang setjhaba le metjha e meng; 7.3.3. Ho itshepa tshebedisong ya puo y amatlha ho hapa maikutlo a

setjhaba; 7.3.4. Hlahisa maikutlo tshebediso e nepahetseng ya puo dikamanong tsa

sejthaba tse haswang;


Karolo ya 8. Qabolo Kakaretso

Leha qabolo e le karolo ya dikamano Sesothong le puong tsa seAforeka, e nnile ya qhelelwa thoko mananethutong a tlwaelehileng a sekolo. Ka baka leo ha e a natswa e le bonono ba setso sa setjhaba sa Maaforeka. Karolong ena baithuti ba tla hlahiswa leseding ka karolo tsa qabolo mme ba fuwe monyetla wa ho batla qabolo dipuong tsa bona. Ho tla shebuwa qabolo ya mehla ya jwale le ya boholoholo e tswang setsong sa bona sa nehanotabaya molomo (pale tsa molomo), ditshomo le ditshomo tsa diphoofolo.

8.1. Mefuta ya qabolo Tse fuperweng:

Tshebediso ya mantswe ka bokgeleke;

Qabolo ya metlae ya diketso;

Qabolo ya sefala ka motho a le mong



8.1.1. Explain how the humour works Ho hlalosa hore ka moo qabolo e sebetsang ka teng

8.1.2. Sekaseka ho bapala sthebediso ya mantswe ka bokgeleke; 8.1.3. Hlwaya le ho hlalosa qabolo dingolweng rse fapaneng tsa qabolo. 8.1.4. Hlwaya qabolo hara setjhaba sa bona.

8.2. Qabolo diponong

Tse fuperweng:

Qalo e nyatsang;

Bonono le tsa matshoho

Seabo sa qabolo setjhabeng.



8.2.1. Understand the principles of satire; 8.2.2. Hlwaya le ho manolla karolo tsa dipono (ditshwantsho) dingolweng 8.2.3. Ba ntshe maikutlo ka tshebediso ya qabolohara setjhaba.


MOOKOTABA WA 3: PUO LE MOSEBETSI

Selelekela

Ho tshwanetse ho hopolwe hore Sesotho le puo tse ding tsa seAforeka di ne di qheletswe thoko sebakeng sa mosebetsi. E nngwe ya dikgopolo tsa lenanethuto lena ke hore ho ka nna hwa etsahala hore moithuti wa GETCA a se tswele pele ka thuto tsa hae ts sekolo empa a tlohele dithuto boemong bona a yo batla mosebetsi. Ka hona ho bohlokwa hore GETCA e mo fe bokgoni bo lekaneng ba hore a be le tsebo ya dipuo tsa seAforeka hore a di sebedise ka ho itshepa lefatsheng (bophelong) ba mosebetsi. Tsebo ya puo e nepahetseng sebakeng se itseng e nkuwa e le qalo ya kgolo ya tshebediso Sesotho le puo tsena mosebetsing. Ha moithuti a ka tswela pele ka dithuto tsa hae,bokgoni bo rutwang mookotabeng e tla ba motheo wa tshebediso ya puo tsa seAforeka mosebetsing onadi tla theha tshebediso , haholoholo moo di tla fan aka monyetla wa ho kgona ho fumana thepa le ditshebeletso bophelong ba moruo ba babui ba puo tsena.


Lebaka la bohlokwa la ho kgetha tse fuperweng ke ho fa babui ba Sesotho le puo tse ding tsa seAforeka dibetsa tsa ho ikamahanya tsa tla etsa hor eba kgone ho phethahatsa bkgoni ba bona ka botlalo, tikolohong ya mosebetsi le ho tsa bohwai. Mookotaba taba pnao tla itshetelha mesebetsing ya boikwetliso ba puo tikolohong ya mosebetsing, o akaretsa mesebetsi ya thuso ya tsamaiso, kutlwisiso e tjhatsi ya sehalo le puo e nepahetseng sebakeng sa mosebetsi ka ho ngola le ho bua, le puo ya ho sebedisana le ba bang ka Sesotho.

Tse fuperweng ke sebopeho Sesothong

Sehloho Sehloho (nako e lekanyeditsweng (Dihora tse 85)

9. Puo ya kgwebo le mosebetsing

9.1. Ho beha ka tatelano ya ditlhaku tsa mongolo le ka mefuta ya puo e nepahetseng sebakeng se itseng (hora e le 1)

9.2. Ho hlophisa (difaele) ho ya ka bohlokolotsi ba sehloho (dihora tse 3) 9.3. Giving and receiving instructions and directions (4 hours) Ho fana ka

ditaelo

10. Dikamano mosebetsing

10.1. Telephone etiquette and professionalism (dihora tse 9) 10.2. Ho ngola ka semolao kapa seporofeshenale (dihora tse 5) 10.3. Ho bua semolao kapa seporofeshenale ka Sesotho (dihora tse 8)



Karolo ya 9. Puo e sebediswang dibakeng tsa mosebetsi le kgwebo

Kakaretso Karolo ena e akaretsa tshebediso ya Sesotho tikolohong ya mosebetsi mme e tsebisa baithuti kaho ya puo e ikgethang, e sebediswang , mosebetsing kapa kgwebong.

9.1. Alphabetisation and Filing Content:

Ho beha ka tatelano ya ditlhaku tsa mongolo;

Dikarolo le dikarolwana;



9.1.1. Sebedisa dipolelwana tsa Sesotho ho hlophisa manane ho hlahlamana ho ya ka tlhaku tsa mongolo;

9.1.2. Sebedisa Sesotho ho beha dintho ka dihlopha ho ya ka ho tshwana hw atsona;

9.1.3. Apply Sepedi in the use of alphabetization techniques to organise categories;

9.2. Ho beha ka manane le ho beha ho ya ka bohlokolotsi

Tse fuperweng:

Utlwisisa puo ya bohlokwa e sebediswang bakeng sa mosebetsi le ho beha ditokomane ka manane (difaele);

To-do lists, diarisation and other methods of prioritization through the medium of Sepedi. Ho ngola manane, ditaba tse etsuwang ka letsatsi le letsatsi ka Sesotho.



9.3.1. Sebedisa puo e nepahetseng ho ya ka sebaka sa mosebetsi;

9.3.2. Ikamahanya ka ho itshepa ka tsa khomyutha;

9.3.3. Sebdisa mantswe a nepahetseng ho beha ditaba ho ya ka bohlokolotsi.

9.3. Ditaelo le ho supisa tsela

Tse fuperweng

Puo ya ho ruta

Dipolelwana tse sebediswang ho laela mosebetsing;

Mebapa le ditaelo tsa tsela.



9.3.1. Ho fana ka latatamo la ditaelo ka Sesotho

9.3.2. Ho fana le ho latela latatamo la ditaelo ho fihla sebakeng se itseng

9.3.3. Ho sebedisa mebepe, ditlha tsa khamphase le dibaka ho fauna moo o yang.

Karolo ya 10. Ho ikamahanya Mosebetsing

Kakaretso

Dikamahano ka dipuo Sesothong le puo tse ding tsa seAforeka ke tshiya ya ho fetolwa hwa tsa moruo di thusa ka bokgoni ba hore babui ba tsona ba be le seabo mosebetsing le kgwebong. Karolo ena e rut aka tshebediso ya puo e nepahetseng mosebetsing le tlasa maemo a fapaneng, ho ya ka puo e nepahetseng maemong ao, esitana le sehalo se nepahetseng ho bua le ho ithlahisa le ho hlahisa ba bang tikolohong ya semolao kapa seporofeshenale.

10.1. Mekgwa ya semolao/seporofeshenale Tse fuperweng:

Ditumediso, ditsebiso le ho itshwara ka mokgwa wa semolao/seporofeshenale;

Mohala le bokgoni ba bokgoni selefounung.

Diphetho tsa Thuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 10.2.1. Itsebisa motho e mong ka mokgwa o nepahetseng maemong a

semolao kapa a tshwanetseng; 10.2.2. Tsebisa motho e mong ka mokgwa o tshwanetseng; 10.2.3. Araba mohala/founu hantle ka mokgw wa semolao kapa

seporofeshenale; 10.2.4. Ho ngola molaetsa o fihlileng ka mohala;

Page 37

10.2.5. Ho rekota molaetsa wa wa semolao kapa seporfeshenale mohaleng; 10.2.6. Ho romela SMS ya semolao / seporofeshenale.

10.2. Ho ngola semolao kapa seporofeshenale

Tse fuperweng:

Puommotwana, puo e sebdiswang sebakeng se itseng kapa ke batho ba itseng le puo eo e seng ya semolao;

Pebofatso;

Email communications;

Ho ngola ditokomane ka semolao;

CV/boitsebiso le lengolo la kopo ya mosebetsi.

Ela hloko: Hlokomela hor emosebetsing dipuo tsa seAforeka ha di a ka tsa fuwa sebaka hore di sebediswe, ka hoo tutong tsena re tla sebedisa maemo a boiqapelo).

Diphetho tsa Thuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 10.2.1. Bua kapa ho ngola ka puo ya semolao kamanong tsa semolao kapa

seporofeshenale; 10.2.2. Tseba phapano pakeng tsa puommotwana le puo a sebediswang

mosebetsing; 10.2.3. Utlwisisa ho akanya moelelo tlahiso leseding; 10.2.4. Tseba ho sebedisa imeili hantle 10.2.5. Utlwisisa bohlokwa ditokomane tse hlophisitsweng semolao kap

seporofeshenale; 10.2.6. Ho ngola CV le lengolo le akaretsang kapa la kopo ya mosebetsi.

10.3. Ho bua semolao Tse fuperweng:

Ho bua semolao;

Bokgoni ba ho nehelan le disebediswa tsa pono.

Diphetho tsa Thuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 10.3.1. Ho lokisa le ho tshetleha puo e lokisitsweng, ba sebedisa

disebediswa tse k aba thusang tse kang dikaretenyana tsa dintlha tsa ho ikgopotsa tse ka ba thusang ha ba tshetleha puo;

10.3.2. Tshetleha puo e kgutshwane eo sa hlophiswang, ba sebedisa puo e loketseng bamamedi ba itseng;

10.3.3. Sebedisa disebeditswa tsa pono tse tshwanetseng.

Page 38

MOOKOTABA WA 4: MEKGWA E TSEBAHALANF YA SETSO, DINGOLWA LE BOITHABISO

Selelekela

Mookotaba ona o bulela baithuti ba Sesotho tsela thutong ya dingolwa ka ho ba fa sebaka sa ho ikamahanya le dingolwa ka tsela ya boithabiso le ho roba monakedi ebule e ba fa motheo w aka moso wa ho sekaseka dingolwa ka boemo bo phahameng. Mookotaba ona o akaretsa thuto ya filimi (baesekopo), tshwantshiso, mefuta e fapaneng ya dingolwa tse kenyeletsang dingolwa ts aboqapi le dipalekgutshwe (palekgutshwanyane) le dithothokiso.


In order to make the study of Sepedi literature more relevant to the GETCA student the academic spheres of literature are linked to film and music. While the principles remain the same, the content of this theme must be flexible to be relevant to a diverse cohort of adult learners. Overall, the students will be exposed to the aesthetics of their language and utility in the contemporary world.


Topic Heading Sehloho (Nako ya ho rutwa ya hora tse ka bang 95

11. Ho qoqa dipale 11.1. Kaho ya dipaleThe components of stories (hora tse 5) 11.2. Mefuta e fapaneng ya dipale (hora tse10) 11.3. Ho ngola tsa boiqapelo (hora tse 30 hours)

12. Thuto tsa filimi (baesekopo)

12.1. Ho boptjwa hwa ditshwantsho tsa baesekopo (hora tse 5) 12.2. Ho tloha padding ho isa filiming (baesekopo) (hora tse

10) 12.3. Mekgwa ya kaho ya dingolwa (hora tse 10)

13. Dipina le dithothokiso

13.1. Kaho ya dingolwa (hora tse 10) 13.2. Kaho ya thothokiso (hora tse 5) 13.3. Thothokiso kajeno ((hora tse 10)

13.4. 13.5. ditshwantsho di


Karolo ya 11. Ho qoqa pale

Kakaretso

Maaforeka a na le lefa la nalane e telele la ho qoqa dipale, eo le kajeno e leng motheo wa

Page 39

boitsebo ba bona mehleng ena. Karolo ena e sekaseka ho qoqa dipale Sesothong le mareo a tla fa baithuti dibetsa tsa ho sekaseka.

11.1. Kaho ya dipale Tse fuperweng:

Tikoloho le phuthollelo;

Kaho ya pale;

Mefuta ya dipale;

Puo ya mmui le e buuwang ka yena

Diphetho tsa Thuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 11.1.1. Utlwisisa tlhaloso ya mareo a dingolwa a kang poloto, kgohlano,

mothipolohe w diketsahalo, sehlohlolo le tharollo; 11.1.2. Tsbea le ho kgonaho hlwata kaho ya motheo ya poloto padding kapa

palekgutshweng; 11.1.3. Ho tseba ka moo baphetwa ba bopilweng ka teng le ho ntsha

maikutlo ka kgolo ya baphetwa padding kapa palekgutshweng; 11.1.4. Ho ngola puisano ya pale pakeng tsa baphetwa ba babedi o sebedisa

matshwao a puo a nepahetseng; 11.1.5. Ngola puisano botjha ho tloha puong ya sebui ho ya ho eo ho

buuwelwang ebui kapa ho tloha ho moo sebui sebuellwang ho ya puong ya sebui.

11.2. Mekgwa e fapaneng ya ho qoqa pale: Tse fuperweng:

Sepheyo sa ho qoqa pale : ditshomo tsa diphoofolo le dipale tsa bahale;

Ho fetoha hwa mekgwa ya ho qoqa pale ho tloha ho qoqeng ka molomo ho isa dingolweng tse hatisitsweng ho is ho baesekopo;

Mefuta ya dingolwa.

Diphetho tsa Thuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 11.2.1 Utlwisisa karolo ya ho qoqa pale bakeng sa ho ikutlwisisa,, le ho

tiiseng boitsebo ba bona jwaloka Maaforeka; 11.2.2 Ho tseba kaho ya dipale tsa diphoofolo le dipale tsa bahale le ho

utwlsisa sepheyo sa tsona; 11.2.3 Utliwasisa ka moo ho qoqa pale ho fetohileng kaha mekgwa ya ho

qoqa pale e fetohile; 11.2.4 Utlwisisa mareo a mefuta ya dingolwa, ho hlwaya kaho ya mefuta

ya dingolwa le ho kgona ho tseba mefuta ya dipale.

11.3. Ho ngola ka boqapi

Ho qoqa pale ya hao le boingolo ba bokgutshwane;

Page 40

Puo e hlalosang;

Mekgabiso ya puo.

Dipale tse sqoqwang setjhabeng

Diphetho tsa Thuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 11.3.1. boingolo ba bokgutshwane; 11.3.2. Sengolwa se sekgutshwane se hlalosang; 11.3.3. Ho tseba phapano pakeng tsa sengolwa sa nnete le seo e seng sa

nnete le ho tea mehlala; 11.3.4. Know how to use grammatical and rhetorical conventions

effectively; 11.3.5. Sebedisa mekgabiso ya puo e itshetlehileng ka maikutlo ho

tlatseletsa ka moo ba qoqang taba ts abona ka teng. 11.3.6. Sebedisa seo ba ithutileng son aka kaho ya sengolwa le ho hlalosa ka

mokgwa wa sengolwa ho iqapela palekgetshwe (palekgutshwanyane) ts bona.

Karolo ya 12. Thuto ya filimi (baesekopo)

Kakaretso

Ho hlokomelw ahore ditshwantsho tsa baesekopo hase ntho e atileng sipuong tsa

seAforeka mona Afoerka Borwa, thuto ya tsona e tla kenyeletswa ditshwantsho tsa

baesekopo tsa taba tsa nnete tse ngotsweng ka ho tswaka puo tse mmalwa. Karolo

ena e akaretsa karolo tsa thuto ka pono le kaho ya dingolwa le ho qoqa pale. Karolo

ena e ka nna ya sebediswa ho bontshwa mokgwa oo ditshwantsho tsa baesekopo tsa

Sengesemane di hatelang le ho ahlamela ditshwantsho tsa baesekopo tsa puo tsa

seAforeka naheng ya Aforeka Borwa. Boiphihlello ba morupelli ka pale tsa lehae ke

ntho e hlokolotsi.

12.1 Baesekopo, tshwantshiso le Medumo Tse fuperweng:

Puo e sebediswanf tshantshisong basekopong le medumo e tsamalelanang le tsona;

Ho hlalosa mekgwa ya ho tshwantsha le ka moo khamera e emeng ka teng ha e thswantsha;

Puo le medumo.

Diphetho tsa Thuto:

Students should be able to:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 12.1.1 Hlwaya tlotlontswe (tsebontswe) ho bua ka moo setshwantshi

(khamera) se emeng ka teng ha se nka ketsahalao e itseng;

Page 41

12.1.2 Utlwisisa melaetsa a hlahiswang ka dintho tse hlahang tikolong ya diketsahala; 12.1.3 Sebedisa puo e nepahetseng bakeng sa kganya ya setshwantshong;

12.1.4 Utlwisisa le ho ntsha maikutlo ka tshebediso ya mekgwa ya ho tshwantsha;

12.1.5 Ho sebedisa mantswe (mareo) a ikgethang bakeng sa phapano pakeng tsa medumo e leng setshwantsthong le e leng ka morao;

12.2 Tshwantshiso tsa thelevishene tse tswelang pele

Tshwatshiso e tswelang pele ya thelevishene;

Dipuo tse fapafapaneng le ho tshela meedi ya dipuo.

Diphetho tsa dithuto:

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 10.2.1. Sekaseka tshebediso ya Sesotho ditshwantshisong tsa thelevishene

tse tswelang pele; 10.2.2. Sekaseka tshebediso ya puo tse fapaneng tse kenyeletsang Sesotho e

le puo ya dikamano tshwantshisong ya mofuta ona; 10.2.3. Understand language techniques and strategies used by

contemporary soapie writers;

12.3 Kaho ya filimi (baesekopo) le tshwantsho sa ditaba tsa nnete

Tshwantshanyo le seemahale filiming (setshwantshong sa baesekopo)

Ho bua ka ntho o sa e tobe;

Ho bidietsa ntho e tla etsahala;

Kobiso eo mophetwa a sa e hlokomeleng tshwnatshisong



12.3.1 Hlwaya diemahale le mekgabiso ya puo tshwantshisong ya baesekopo e tswelang pele le ka moo di sebedisitsweng ka teng;

12.3.2 Utliwsiss hore ho bua ka ntho o sa e thonye ho sebetsa jwang; 12.3.3 Sebedisa ltotlontswe (tsebontswe) e nepahetseng. 12.3.4 Utlwisisa hore kobiso eo mophetwa a sa e boning ke e jwang.

Karolo ya 13. Dipina le dithothokosi

Kakaretso

Dipina le dithothokiso di a amana mme di hlaha haholo puong ya ka mehla puong tsa seAforeka. Karolo ena e hlahisetsa baithuti lesedi ka dithothokiso le dipina hore ba tle ba kgone ho tseba makgetha a tsona lefatsheng (bophelong) ba bona; ho tiisa boitsebo ba bona e ho utlwisisa lefatshe (bophelo) ba bona. Dikaho tsa thothokiso, haholoholo mekgabiso ya puo di a sekaseka, ho sebediswa puong ya mehleng ena le ka moo puo e sebediswang e

Page 42

holang ke teng.

13.1. Kaho ya dingolwa

Moekgabiso ya puo: tshwantshanyo (thehello), tshwantshiso (papiso), mothofatso, ketsisamodumo, phetapheto ya medumo e tshwanang, phetapheto ya didumammoho, pheteletso;

Maikutlo le sehalo

Mokgabiso wa puo

Mookotaba


Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 13.2.1 Hlwaya kaho ya thothokiso mme ba arabele hore na mekgwa ya kaho

e tsamaelana jwang le moelelo wa thothokiso; 13.2.2 Ba hlalose ka maikutlo, sehalo le kgabiso ya puo thothokisong 13.2.3 Hlwaya mookotaba wa thothokiso.

13.2. Sebopeho sa thothokiso

dirapa tsa thothokiso

Morethetho;

Sebopeho sa mela.

Diphetho tsa dithuto::

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 10.2.1. Understand and comment on how a poem is structured; 10.2.2. Describe the rhyme-scheme of a poem; 10.2.3. Understand how structure relates to meaning.

13.3. Dithothokiso tsa sejwalejwale

Dithothokiso le dipina;

Dithothokiso tsa molomo;

Ho arabela dithothokiso.

Diphetho tsa dithuto::

Baithuti ba tshwanetse ho kgona ho: 13.3.1. Hlalosa ka moo dithothokiso di amang bophelo ba tsona; 13.3.2. Tseba makgetha a thothokiso ho mantswe a pina; 13.3.3. reneketsa le ho hlalosa, ba sebedisa kutlwisiso ya bona ya kaho ya

thothokiso, ka thothokiso eo ba ikgetehtseng yona; 13.3.4. Ngola jenale ya karabelo ya bona ya thothokiso kapa pina; 13.3.5. Ngola thothokiso kapa pina.

Page 43

Dihora tsa ho ithuta tse sisinngwang

Jwaloka ha thuto ena e nka selemo, ho na le beke tse 30 tsa ho ithuta

lenanethutong la Sesotho, ho sa kenyeletsw enako ya ho ets apoeletso le ya

ho ngola hlahlobo. Ha ho le jwalo baithuti ba tshwanets eho sebetsa hora ts

epedi ka beke le hora e le nngwe ya ho ngola.

Ntho ya pele e tshwanetseng ho rutwa ke puo le boitsebo mme e ka fetofetolwa neng kapa neng nakong ya lenanethuto lena hobane e tshwere ntlha tsa bohlokwa ho tataiseng baithuti ba batho ba baholo bao e ka nnang yaba ba ile ba teana le ntho ts enyahamisang thutong tsa sekolo sa mehleng. Nako e sisinngwang thutong e bontshitswe setshwantshong se ka fatshe. Kaha

lenanethuto lena le kgothaletsa bokgoni le boemo bo fapaneng ba thuto ba baithuti,

dihlopha di ka hloka hore nako ena e fetofetolw eho ya ka ditlhoko ts amoithutwana

ka mong.

Mookotaba Nako ya ho ithuta le morupelli

Nako ya ho ituta o le mong

Polelo le ho hola

hwa boitsebo Dihora tse 2,5 hour ka beke × beke tse 10

1 hour per week × 30 weeks

Puo le lefatshe (bophelo) le re potileng

Dihora tse 3,5 hour ka beke × beke tse 10

3 hour per week x 30 weeks

Language and the workplace

Dihora tse 4 hour ka beke × beke tse 10

Popular culture, literature and Entertainment MekgwaMekgw ale boitshwaro bo ratehang

Dihora tse 4 hour ka beke × beke tse 9

Dintlha kaofela tsa thuto

Dihora tse 300

Page 44

TLOTLONTSWE (TSEBONTSWE) YA GETCA

ahlamela –sefutho seo ketsahalao kapa tlhaloso a bang le sona ho baka

tshekamelo e itseng ya maikutlo kapa monahano.

akanya – ho amohela seo motho a se nahanang kapa maikutlo aoo bang le ona ka

seo a se badileng kapa a se utlwileng/boning. Leha a se na bopaki ba seo a

se nahanang.

akeronime – lentswe le bopilweng ka tlhaku/ditlhaku tse qalang lentswe la

sehloho kapa mantswe a sehloho polelwaneng. Mohlala, ‘Puo ya ho ithuta

le ho Ruta’; PIR, ‘Thuto le Thupello’; TLT)

ananela – ho kgahliswa ke sengolwa kapa ke ntho e itseng / ho ananela

sengolwa, le kutlwisiso ya moelelo wa sona.

boetsi – polelo eo ho yona moetsi a tlang pele ho leetsi le leetsuwa. Mohlala,

‘Mokganni o robile koloi.’ [tadima boetsuwa]

boinahano – ho nahana ka ntho kapa taba e itseng ka botebo, kapa ho hlahise maikutlo ka seo o nse nahanisitseng.

bokgabane – ho sebedisa puo ka mokgwa wa bonono o kgahilsang, haholoholo dingolweng.

bokgoni ba ho nahana boemong bo phahameng – bokgoni bo kang ba ho hakanya, ho tlamahanya le ho lekanya.

botho – mokgwa wa hob a motho ka setso sa seAforeka - ‘motho ka moetho ka batho.’

finyetsa – ho ngola lentswe ka mokgwa o sa fellang/o ponngweng. Mohlala; ‘Mong.’ Bakeng sa ‘Monghadi.’

Hlakothisa – ho bua ka motho kapa ntho e itseng ntle le ho totobatsa mothot kapa ntho eo. Mohlala, ho hlalosa diketso ts amotho hore ba mametseng ba tsebe hore o bua ka mang ntle le ho thonya lebitso la hae.

kgohlano – qhwebeshano e pakeng tsa baphetwa, pakeng tsa baphetwa le

tikoloko/sebaka kapa qhwebehsano ya ditakatso tse fapaneng.

kgutsufatso – ho akaretsa ntlha tsa bohlokwa tsa taba kapa sengolwa.

kgutsufatso ya mantswe – lentswe le ngotsweng ka ho kgutsufatswa, mohlala

ke Mong. bakeng sa Monghadi, mohl. bakeng sa mohlala.

kobiso – tshebediso ya lentswe kapa polelo empa moelelo e le o hanyetsanang le polelo eo. kwekwetlo – ho bua taba o sa e tobe phatlantjhotjho. Mohlala: ‘Re tlile ho tla

kopa mohope wa metsi’ bakeng sa hore ‘Re tlile ho tla nyala moradi wa

lona.’

Page 45

lebitso/ lereo – lentswe le sebediswang ho thonya ntho e itseng kapa motho ya

itseng.

lebitsobitso – lentswe le sebediswang ho thonya motho ka boemo bo itseng,

mokgatlo, sebaka, mokga kapa sehlopa (mohl. Thabiso, Monghadi, Gauteng,

Yunivesithi ya lejweleputswa j.j.)

Lebitsokgopolo/lereokgopolo – lebitsoa le sebediswang bakeng sa ntho tse se

nang boamo. Mohlala: ‘Kelello’, ‘bophelo’, ‘ho lla./sello.’

leeme – tshekamelo horeng ntho e ntle kapa e mpe, e lokile kapa ha e a loka, jj.

leemedi – lentswe le emelang lebisto, nohlala, pronoun – ‘yena’ bakeng sa

‘motho’, ‘sona’ bakeng sa ‘seeta.’

leetsi – karolo ya puo kapa lentswe le hlalosang ketso e etswang ke moetsi,

mohlala ke, O matha ka sekaja se seholo.

leetsisa/boetsi – medumo ya mantswe a kgwephetsa meelelo ya wona, kapa ka

modumo wa lentswe, re kgona ho akanya hore lentswe leo le bolelang/

Polelo eo ho yona moetsi a tlang pele ho moetsuwa.

leetsuwa/boetsuwa – polelo e oho yona moetsi a tlang ka mora moetuswa.

lehlalosi (karolo ya puo) lentswe le hlalosang leetsi, mohlala ke, O matha haholo.

lehlalosonngwe – lentswe le nang le mohopolo o tshwanang kapa o batlang o

tshwana le wa lentswe le leng puong e le nngwe. Mohlala, nonne, hakotse;

shahlile, sefonthwane, jj.

lehlaso – karolo ya pina e iphetaphetang.

lehokanyi / lehokedi/ lehokelo – mantswe a sebediswang ho kopanya

dipolelo, mohlala ke ‘le’, ‘empa’ ‘leha ho le jwalo,.

leihlo la moqoqi – ke tjhebo eo moqoqi a shebang ditaba ka yona, mohlala, motho ya buang ka taba tsa hae o sebedisa “nna”, ya buang ka tsa ba bang o sebedisa ‘yena’, ‘bona.’ Leihlo la moya – ho nahana ka ntho kapa motho o bile o e setshwantsho sa yona kapa sa hae kellelong. leihlo la setjhaba le setso – mokgwa wa ho sheba ditaba hoy a ka setso sa sejtaba se itseng. lekgathe/bonako – nako e bolelwang ke leemedi. Mohlala, ‘Ba ya toropong’

(lekgathe la jwale); ‘Hosane ke tla ya toropong, (lekgathe e tlang);

‘maobane ba ile toropong’ (lekgathe le fetleng).

lekgethi – (karolo ya puo) lentswe le hlaslosang lebitso, mohlala ke: Motho e

molelele.

Page 46

lelatodi – lentswe le nang le moelelo o fapaneng le lentswe le itseng le

tobilweng, (mohl. ‘botle’ le ‘bobe’).

lentswe le phefa – ho phahamisa le ho hlakisa lentswe hore le utlwahale hantle.

Lentswemookotaba – lentswe kapa mantswe a jereng mookotaba wa pale,

tlaloso kapa tlhahiso leseding. Ha o ngotse ka khomyutha o ka fumana

mantswemookotaba ka ho sebedisa tsela ya ho ‘fumana’ mantswe a itseng

sengolweng.

lepata – ke puo e utlwisiswang ke batho kapa sehlopha se itseng. Mohlala, puo e

sebediswang ke makolwane ha a tswa mophatong kapa ha a le moo, e sa

utlwisisweng ke batho ba sa bollang.

lewa – mokgwa wa tshebetso o latelang kgato tse itseng.

lewa/mawa – tshebetso tse itseng tse latelwang, kapa ketso se itseng se

sebediswang ho thulana le qaka

mantswe a amanang – sehlopha sa mantswe a nang le kutu e le nngwe, ao ho ona

ho hlomathisitsweng sehlongwapele kapa sehlongwanthao, mohlala ke

dumela, modumedi, bodumedi, tumelo, tumellano.

moelelo o tebileng – moelelo o ipatileng, o batlang ho sekasekwa.

moelelo o totobetseng – moelelo o sa hlokeng hore ho ka sekasekwa hore o

utlwisiswe.

mofuta wa sengolwa – sebopeho seo ditaba di ngotsweng ka sona. Mohlala,

thothotkiso, thoko, tshwantshiso, palekgutshwe/palekgutshwanyane le

padi.

mokgwa – tsela e tsepameng e latelwang ho etsa ntho tse itseng ka lenane.

mokgwapeho – mokgwa oo nthoa kapa taba e hlahiswang kapa e behwang ka

wona; mkgwa wa kamano. Mohlala, ka ho ngola, ho bua kapa ka

ditshwantsho kapa ka ho bontsha ka mmele (ho supa, ho tlola, ho matha, ho

dula j.j.). Dingolwa tse ding di kopanya mekgwa e fapaneng, mme di ka

bistwa dingolwamararane.

mokgwa wa dingolwa – mokgwa ona o kopantse mokgwa wa dingolwa le

mokgwa o itshetlehileng ka sebopeho sa dingolwa ho phethahatso tsebo ya

dintho ho itshetlehilwe ka leihlo la setjhaba le setso. O akaretsa tshebetso

ka bomong le dikamano le ba bang.

Page 47

mookotaba – molaetsa wa bohlokwa sengolweng. Mohlala; lerato, bobe, botle,

setswalle.

mopeletonngwe – ke mantswe a ngiolwang ka ho tshwana empa a qapodiswa

ka ho fapana. Mohlala, ‘nama’ (ho otlolla maoto); ‘nama’ maleo a phoofolo,

nku kapa kgomo.

mophetwa – motho wa pale kapa tshwantshiso kapa

palekgutshwe/palekgutshwanyane; mokgwa oo motho enwa a bopilweng

ka teng.

moqoqi – motho ya qoqang ditaba moqoqi/mopheti – motho ya phetang taba kapa pale.

moqoqo – sengolwa se se kgutshwane sebuang ka sehloho se itseng.

moqoqo wa nthakemo – o hlahisang ntlhakemo le ho sekamela hlakoreng le

itseng, o bile o fana ka mabaka le bopaki bo tsehetsang ntlhekemo eo.

moqoqo o hlalosang – o halosang mookotaba ka ho bontsha mahlakore a

mabedi a lwantshanang.

morethetho – ho hlophisa medumo thothokisong, hore e tsamaye ka ho hlahlamana ha sehalo se tla le sehalo se hodimo, e be le morethetho o kang wa pina. motheo – moo taba tsa tshwantshiso di qetang ho feta sehlohlolong.

mothipoloho – ho nyoloha hwa kgohlano tshwantshisong ka baka la ho tota hwa ditaba. nepahahlo – puo e tshwanetseng kapa e nepahetseng sebakeng se itseng kapa

ha o bua le batho ba itseng, ba ikgethang.

ngolotshwano – mantswe a ngolwang ka ho tshwana empa a fapane ka moelelo. Mohl: ‘nama’; e tswang phoofolo le ‘nama’ ya ho otlolla maoto. ntlhakemo – tsela e itseng ya ho nahana, kapa tjhebo ka ntho kapa maemo a

itseng a bophelo, mohlala, ‘Nna ke dumela hor ebadimo ba teng leha wena o

hana le seo.’

okola – ho bala tema o e okola feela ka hodimo o sa kene botebong ba yona

(mohl. ho okola lehlasedinyana

palenyana – taba tse phetang taba tseo motho a kileng a tena le tsona kapa a di bona kapa tsa mo hlahela. papiso – ho sbediswa mantswe a ka ‘jwaloka’ kapa ‘sa’ ho bapisa ntho tse pedi.

Mohlala, ‘O matha sa phatakalle’ kapa ‘O matha jwaloka phatakalle.’ [sheba

tshwantshiso]

papiso/tshwantshiso - ho tshwantsha ka ho bapisa ntho e itseng le e nngwe;

Page 48

papisong ena ho sebediswa mantswe a kang ‘ba’, ‘sa’, ‘jwaloka’

pebofatso – ho bolela ntho e bohloko ka mokgwa o e nolofatsang. Mohlala, ‘O ile

boyabatho’ baleng sa hore ‘o shwele.’

pehopotso - ho beha taba e sekaong sa peho ka potso. Mohlala; ‘Batho bana ba

tlile, jwaloka ha o ne o tjho?’ o bolela hore ‘Batho bana ha ba a tla,leha o ne

o re ba tla tla.'

phadimeho –tshekatsheko ya ka moo moelelo o boptjwang ka teng ke ba

okametseng ba bang hore ba tsetse kokamelong eo kapa ditulong tsa bona.

Tshekatsehko ya sebopeho sa puo ke yona e senolang sebopeho sa matla

ana a ho okamela ba bang. E fa baithuti bokgoni ba ho ho itseka le ho

sebedisa puo ka mokgwa a hlokolotsi.

phetamodumo – ke polelo e oho yona ho phetilweng modumo o itseng,

haholoholo thothokisong.

pheteletso – ho hlalosa ntho ka mokgwa oo e utlwahalang e le kgolo kapa e le

mpe kapa e le ntle ho feta ka moo ehlileng e le ka teng. Mohlala, ‘Ke ile ka ja

nama ka qeta nku kaofela.’

phoqo – ho ngola kapa ho bua ka mokgwa wa ho phoqa, o nyatsa empa o bua eka

o a ananela. Mohlala: ‘Wa tla wa apara hantle,’ o bolela hore ‘o apere

hampe.’

poeletsadumammoho - ke ha ho phethwa dumammoho (tumammoho) e le

nngwe moleng wa thothokiso.

poeletsadumannotshi - ke ha ho phethwa dumannotshi (tumammoho) e le

nngwe moleng wa thothokiso.

poeletsamodumo - Bonono bo sebediswang dingolweng, haholoholo dithokong

le dithothokisong; Poeletsamodumo ke ha modumo o le mong o sebediswa

o latelane kapa salane morao.

polelopehelo – ha mantswe a motho a bolelwa ke e mong: ‘O itse o tla fihla’

bakeng sa: ‘Ke tla fihla.’

polelopha – polelo e tswang ho monga yona. ‘Ke tla fihla,’ bakeng sa ‘O itse o tla

fihla.’ Mokgwa ona ho sebediswa haholo tshwantshiso, moo re ikutlwelang

baphetwa ba bua mantswe a bona, a sa hlaloswe ke moqoqi.

polelotekano – e felletseng mme e ka ikemelang ka boyona, empa e kopantswe

le nngwe ka lehonayi/lehokedi. Mohlala: ‘moshemane o ile a tsoha mme a

Page 49

ya sekolong.’

poloto – ka moo ditaba di hlahlamanang ka teng sengolweng. Mohlala, ‘Masilo o

ile a bolaya Masilonyana, ha a qeta moo a nka diphoofolo tsa hae’; ‘Masilo o

ile a nka diphoofolo tsa Masilonyana ka mora hoba a mmolaye.’

popelomararane/polelomarara – e nang le polelo ya matkha e ka ikemelang

ka boyona, empa polelong e le nngwe hlahlangwa ke polelwana. Mohlala:

‘Mohwebi ya dulang Gauteng ya rekisang moo, o ntse a batla thepa yah ae e

utswitsweng.’

puo e nonyang ka maikutlo – puo e qobellang kapa e kgodisang motho ka ntho

e itseng, e kang pheteletso le kobiso. Puo ena hangata e sebediswa

dipapatsong le puo tsa dipolotiki. Mohlala, ‘E ntle hona hoo o kekeng wa

phela ntle ho yona.’; ‘Ha o sa kgethe mokgwa wa rona dikgethong tsena, o

sa tla sotleha o be o ikwahlaye.’

puo tse behang boikarabeko ho momamedi/mmadi – Ke puo tse hlokang

hore pele momamedi/mmadi a fumana moelelo wa se

buuwang/ngotsweng a rafe setsong sa puo.

puommotwana – puo e sebediswang ke lemulwana la batho ba itseng,

mohlomoh batjha ba ikentseng bana ba kgwale

puotsehakemelo/rejistara – puo e sekametseng le ho sebedisa mantswe a

ikgathang bakeng sa sehlooho. Mohlala, sengolwa sa mahlale se tla sebedisa

manatswe a sebediswang thutong eo. Kapa batho ba etsang mosebetsi o

ikgethang bat la sebedisa puo ya mosebetsi oo.

qabolo – puo kapa ketsahalao a tsehisang/qabolang. seemahale – ntho e emelang e nngwe. Mohla: ‘Ke palesa ya ka’ bakeng sa ‘ke moratuwa wa ka.’. sehalo – ho nyoloha kapa ho teho hwa lentswe ha motho a bala kapa a bua e le

ha a hatella moelelo. Mohlala, ‘Ke mmone maobane’ (kgatello e ketsong);

‘Ke mmone maobane’ (kgatello e nakong).

sehalo - boleng le tlhahiso ya lentswe/ tema ka mokgwa o bontshang maikutlo a

matla. Temeng e ngotsweng sehalo se hlahiswa ke mantswe a bontshang

tjhadimo ya mongodi. Filimi / ditshwantsho tsa baesekopong sehalo se ka

hlahiswa ke mmino kapa ntho tse bonwang.

sehlohlolo - ke seng sa matshwao a moralo dingolweng. Ke ketsahalo e

hodimodimo ho diketsahalo tsohle, e hohelang, e thabisa ebile e na le

Page 50

tshusumetso e matla maikutlong a mmadi. Hangata ke moo kgohlano e

fihlang tsullung, ho senyehile, ho dubehile ho le mahleke ruri.

sehlongwanthao – senoko se hlomathiswang qetellong ya lebitso. Mohlala,

‘Sekolo’ / ‘sekolong’/ ‘sekolonyana’; sehlongwanthao ke ‘–ng’, le ‘–nyana.’

sehlongwapele – senoko se hlomathiswang qalong ya lebitso.

sekaja – lebelo leo ntho e etsahalang ka lona. Sesothong ho atiswa ho sebedisa

lelahlelwa: ‘A re pote!’, ‘A re thoso!’ ‘Ya re kgekgenene.’

Sengolwamofuta/ mofuta wa sengolwa – sengolwa se nang le makgetha a itseng a ona re tsebang hore ke sa mofuta ofe. Mohlala: thothokosi, padi le palekgutshwa/palekgutshwanyane ke mefuta ya dingolwa. Sengolwa se utlwahalang – seo taba tsa sona di momahaneng ka tshebediso sa mantswe a tsamaelanang le matshwao a puo a thantshang moelelo. temepedi – lentswe le nan gle meelelo e mmedi, leo moelelo o le mong o sa

hlakang hantle.

tharollo – ha qaka e raroloha qetellong ya padikapa tshwantshiso .

tlamahanya – ke ho kopanya mehopolo kapa dintlha tse tswang mehloding e

fapaneng; kgutsufatso e hlakileng ya mehopolo ena e kopantsweng.

tlodisa mahlo – ho bala ka pele o sa tebe hore o fumane moelelo ka bophara.

tshekamelo – mokgwa o hlahisang batho ba bang ka hlakore le le leng, ka leeme.

Mohlala: ‘Batho ba sa duleng metseng ya ditoropo / makeisheneng ha ba

bohlale.’

tshwantshanyo – ho bitsa ntho ka eo o e bapisang le yona. Mohlala: ‘Ke tau’

bakeng sa hore ‘o jwalo ka tau.’

tshwantshiso –ho sbediswa mantswe a ka ‘jwaloka’ kapa ‘sa’ ho bapisa ntho tse

pedi. Mohlala, ‘O matha sa phatakalle’ kapa ‘O matha jwaloka phatakalle.’

[sheba papiso]

Date post:	26-Sep-2019
Category:	Documents
Upload:	others
View:	96 times
Download:	0 times

SESOTHO JULY 2017 - dhet.gov.za Draft Curriculum Statements/Draft NASCA and GETCA... · Bokgoni bo...

Documents