1

Srednjovekovni manastiri i gradovi Srbije

To help protect your privacy, PowerPoint prevented this external picture from being automatically downloaded. To download and display this picture, click Options in the Message Bar, and then click Enable external content.

2

Vizantijska umetnost - nastajala i razvijala se na prostoru Istočnog rimskog carstva (Vizantije) od V veka do pada Carigrada 1453. Njeno delovanje nije bilo samoograničeno na prostor Vizantije, već ina prostore država koje su bile pod njenim direktnim uticajem (Srpskeoblasti, Bugarska, Ruske države, Mletačka republika, Napuljskakraljevina). Gračanica

Sv.Sofija Ohrid

3

Srpska arhitektura srednjeg veka nije predstavljala puko kopiranje vizantijskog stila gradnje, već jednu originalnu mešavinu stilova i uticaja. Prvenstveni razlog za stvaranje takve vrste stila, odnosno posudivanje najboljih tudih elemenata, leži u samom polozaju tadasnjih srspkih zemalja. Dobro je poznata činjenica da se Balkan nalazi na raskršću puteva, i interesa, Istoka i Zapada. Ali, ipak, da ne bude zavaravanja, Vizantija daje srpskoj arhitekturi najizrazitiju crtu.

a) izdužena, sa ulazom na jednoj strani i oltarom na suprotnojb) centralna, sa središnjim delom pokrivenim kubetom

dva osnovna oblika osnove gradevine:

4

Ovdje cemo se bazirati na tri perioda koja su dala najveća ostvarenja i imaju najveći značaj. Po oblastima na kojima su bila zastupljenja dobijaju i svoje nazive, a to su:

a)Raška škola - Studenica, Žiča, Mileševa, Morača, Sopoćani i Dečani

b) Srpsko-vizantijski stil- Sv. Nauma, Sv. Sofije i Sv. Klimenta. Bogorodice Ljeviška, Gračanica, crkva manastira Hilendara

c) Moravska škola- Lazarica, Ravanica, Ljubostinja, Kalenić, Manasija

5

RAŠKA STILSKA GRUPA ARHITEKTONSKIH SPOMENIKA

•sagrađena je za vreme Stevana Nemanje i naslednika •uticaj vizantijske arhitekture i romanske arhitekture•jednobrodne zasvedene građevine s kubetom na sredini. •Kube je postavljeno na kockastom postolju. •zapadne strane nalazi se pripratabočnih strana dodati su pevački transepti. Fasade su ukrašene u romanskom stilu. •Krovni venac se sastoji iz niza arkadica, a ravne zidne površine oživljene su samo vertikalnim podelama, pilastrima. •Vrata i prozori ukrašeni su dekorativnim ornamentima isklesanim u belom mermeru u visokom reljefu, sa velikim ispadima figura prema pozadini. •Ukrasi na dovratnicima, doprozornicima, arhivoltama iznad vrata i prozora i poljima ispod arhivolti su u obliku stilizovavih biljaka i lozica. •upletene su figure zivotinja, ptica i ljudi. romanskog porekla•bogato je ukrašena freskama koje su građene po vizantijskim tradicijama, sa velikim figurama postavljenim u jednom planu s plavom pozadinom.

6

Studenica

Studenica je glavna Nemanjina zadužbina. Jednobrodna je građevina sa narteksom i oltarskim transeptom i naosima sa strane. Velika kupola na sredini iznutra je kriškastog oblika. Crkva je podignuta od 1183. do 1191. godine. Sagrađena je od uglačanog tesanog mermera (na toskanski način). Spoljna arhitektonska obrada je romanskog stila. Pod krovom se nalaze ukrasi od venaca na konzolama. Četiri portala i trodelni ili dvodelni prozori su bogato ukrašeni.

RADOSLAVLJEVA PRIPRATA

7

8

9

Žiča je sagrađena za vreme Stevana Prvovenčanog od 1208. do 1215. godine. To je jednobrodna građevina s jednim kubetom izdignutim na kockastom postolju, sa dodatim niskim pevačkim transeptima sa strane i polukružnom apsidom. Na zapadnoj strani dozidana je priprata, a ispred je visoka kula. Crkva je omalterisana i obojena crvenom bojom. bez plastičnih ukrasa na fasadi.

10

Mileševu je sagradio kralj Vladislav, sin Stevana Prvovenčanog, od 1234. do 1235. godine. Nalazi se blizu Prijepolja. To je jednobrodna građevina s kubetom, čiji je prečnik manji od širine glavnog broda, pa je kockasto postolje ispod kubeta takođe manje od ove širine. Polukružna apsida priljubljena je uz istočni deo objekta. Priprata, s naknadno podignutim kubetom, sagrađena je sa zapadne strane. Ova građevina je malterisana i ukrašena slepim arkadama na romanski način. Unutrašnjost crkve ukrašena je živopisom koji spada u najlepše iz tog perioda.

11

12

Sopoćani su izgrađeni za vreme kralja Uroša I oko 1255. godine. Sa spoljne strane ima izgled trobrodne građevine, iako je unutrašnji prostor jednobrodan. Kube je izdignuto na postolju koje je uže od širine broda. Mase ovog objekta teže za stepenastim pomeranjem uvis. Crkva ima ispred priprate visoku kulu. Malterisana je i ukrašena na romanski način. U unutrašnjosti su dosta oštećene freske koje spadaju u najvrednija umetnička ostvarenja fresko-slikarstva u ovom periodu.

13

Dečani su izgrađeni za vreme kralja Stefana Dečanskog i Cara Dušana, od 1327. do 1335. godine. To je najveći, najbogatije ukrašen i jedan od najlepših spomenika raške stilske grupe. Radio ga je kaluđer Vita iz Kotora. Svi delovi objekta pokriveni su krstasto-rebrastim svodovima. Zidovi su zidani kamenom i opekom, naizmenično. Svodovi i rebra izgrađeni su od opeke

14

Najznačajniji spomenici vizantijske stilske grupe, nastali u Makedoniji od IX do XIII veka, skoncentrisani su u Ohridu, koji je bio značajan verski i prosvetiteljski centar tog vremena, a u kome su radili prvi slovenski prosvetitelji Kliment i Naum (sledbenici Ćirila u Metodija). Poznati objekti su crkva Sv. Nauma, Sv. Sofije i Sv. Klimenta. Najznačajniji spomenici, nastali u periodu u kome ove teritorije pripadaju Srbiji, su crkva Bogorodice Ljeviške, Gračanica, crkva manastira Hilandara.

SRPSKO–VIZANTIJSKA STILSKA GRUPA ARHITEKTONSKIH SPOMENIKA

•Mogu biti rešene kao bazilike sa ili bez kupole, kao trikonhos i kao upisani krst s jednom ili pet kupola. •Većina imaju osnovu upisanog krsta s jednom ili pet kupola. •Oni su svi građeni i ukrašeni na vizantijski način. •Fasade nisu malterisane. •obimni zidovi zidani su naizmenično redovima kamena i opeke. •Kombinacija crvene boje opeke, bele boje maltera i žute boje kamena je glavno sredstvo ukrašavanja fasade.

15

Crkva Sv. Sofije u Ohridu sagrađena je u prvoj polovini XI veka. U obliku je trobrodne bazilike s kubetom na sredini i polukruznim apsidama kojima se završavaju sva tri broda na istočnoj strani, s narteksom, s galerijama na zapadnoj strani. Početkom XIV veka dodata je sa zapadne strane još jedna spoljna priprata sa otvorenim prizemljem i spratom, te masivnim kulama sa obe strane.

16

Gračanica jedan od najznačajnijih spomenika srednjovekovne arhitekture. Sagrađena je 1318. g. kod Prištine. Rešena je u obliku dvaupisana krsta, jedan u drugom. Unutrasnji krst je jako izvučen u vis u odnosu na spoljni. Spoljašnost građevine dobila je stepenasto uzdignutu siluetu završenu visokim središnim kubetom. Na uglovima se uzdižu četiri manja kubeta koja su u harmoničnim proporcionalnim odnosima u odnosu na centralno kube i celokupnu masu objekta.

17

Crkvu manastira Hilandara na Svetoj gori na Atosu sagradio je Kralj Milutin 1303. godine. Oblik osnove je kombinacija upisanog krsta i trikonhosa, (upisanom krstu dodate su tri apside). Središno kube je dvanaestodelno i oslanja se na četiri stuba. Na zapadnoj strani nalazi se priprata sa jednim kubetom. živopisne fasade urađene su od redova opeke u kamena.

18

Manastirski kompleks Pećke Patrijaršije sastoji se od četiri crkve koje su sagrađene u periodu između 13. i 14. veka. Vekovima je ovaj manastir bio središte Srpske Pravoslavne Crkve. Nalazi se u Rugovskoj klisuri pored reke Bistrice. UNESKO je proglasio patrijaršiju za mesto svetske kulturne baštine

19

MORAVSKA STILSKA GRUPA ARHITEKTONSKIH SPOMENIKA

pod pritiskom Turaka, premešta se na sever u dolinu Velike i Zapadne Morave.originalna kombinacija već poznatih arhitektonskih elemenata. različita je i od vizantijske od orijentalne i od

•Karakterističan oblik građevina je oblik trikonhosa, na dva načina: upisani krst s pevačkim apsidama sa strane, koje, zajedno sa oltarskom apsidom, čine oblik trolista, i sažeti upisani krst sa apsidama, koje, takođe, obrazuju trolist.•krovovi različitih visina i s kubetom koje dominiratako da se stepenasto penju prema nebu.•Crkve su ozidane, najčešće, naizmeničnim redovima opeke, maltera i kamena i bogato su ukrašene. •Fasade su vrlo pažljivo komponovane, bogato dekorativno izdeljene, kako po vertikali tako i po horizontali.

20

Lazarica u Kruševcu je sagrađena 1370. godine u obliku sažetog trikonhosa sa jednim kubetom. Sazidao ju je knez Lazar. Priprata na zapadnoj strani ima četvrtastu kulu. Fasada je bogato ukrašena, harmonično podeljena horizontalnim vencima na tri sprata i plitkim nišama na vertikalne zone. Na najvišem spratu su rozete uokvirene šahovskim poljima. U srednjem delu su prozori, a u najnižem delu portali. Prozori, rozete i vrata spadaju u najlepše dekorisane u ovoj stilskoj grupi.

21

Ravanica, sagrađena kod Ćuprije, ima osnovu razvijenog trolista. Srednje kube (spolja dvanaestodelno) oslonjeno je na četiri slobodna stuba. Četiri mala kubeta na uglovima izdignuta su na kockastim postoljima. Ravanica je zidana od naizmeničnih redova opeke i kamena. Sagradio ju je knez Lazar od 1375. do 1377. godine.

22

Crkvu manastira Ljubostinje,kod Trstenika, sagradila je kneginja Milica u obliku slobodno upisanog krsta i trolista s jednim kubetom i s pripratom zasvedenom kalotom. Crkva je ozidana kamenom i malterisana. Rozete i polja oko prozora su bogato ukrašeni.

23

Detalji Ljubostinje

24

Crkva manastira Kalenić, kod Trstenika, sazidana je od 1413. do 1417. godine u obliku sažetog trolista, s jednim kubetom koje dominira izdignuto na kockastom postolju, i s pripratom na zapadnoj strani. Fasade su urađene od naizmeničnih redova opeke i kamena, izdeljene su horizontalnim kordonskim vencima i vertikalnim pilastrima i bogato ukrašene ornamentima u kamenu. Na ovoj građevini javljaju se prozori sa izlomljenim lucima.

25

Crkvu manastira Resave ili Manasiju, kod Despotovca, sagradio je despot Stefan Lazarević od 1407. do 1418. godine. U obliku je razvijenog trolista, s pet kupola; visokih je proporcija. Ozidana je od kamena i nije malterisana.. Prozori su bili ukrašeni dekorativnom plastikom u prepletima koja se nije sačuvala.

26

Utvrdjenjemanastira Manasija

27

Danas u Srbiji postoje ostaci 30-ak srednjevekovnih gradova i utvrdjenja

Bolje su očuvane tvrđave koje su svoju funkciju zadržale i ukasnijim razdobljima, pod vlašću Turaka.

Većina ovih utvrdjenjadograđivana je i prilagođavana razvoju ratne tehnike, pri čemu su gubile izvorne srednjovekovne oblike. Neke od njih su bile preteče današnjih gradova, gde i danas imamo delovestarih bedema i kula(Kruševac, Beograd, Niš...).

1 Beograd -Tvrdjava na Kalemegdanu, 2 Bac, 3 Sabac, 4 Novi Sad -Petrovaradinska Tvrdjava, 5 Vrsac -Kula na Vrsackom Bregu, 6 Smederevo, 7 Veliko Gradiste -Tvrdjava Ram, 8 Golubac, 9 Kladovo -Tvrdjava Fetislam, 10Uzice, 11 Prijepolje -Tvrdjava Milesevac, 12 Borac, 13 Maglic 14 Despotovac -Utvrdjanje Manastira Manasija (Resava), 15 Utvrdjenje Manastira Ravanica, 16 Stalac, 17 Sokograd 18 Krusevac -Lazarev Grad, 19 Koznik, 20 Novi Pazar, 21 Stari Ras, 22 Nis, 23 Doljevac -Tvrdjava Koprijan,24 Prokuplje -Tvrdjava Hisar,25 Pirot

28

Tvrđave, zamkovi i utvrđeni gradovi imali su za srednjovekovne srpske zemlje izuzetan značaj kao KLJUČNA UPORIŠTA ODBRANE

Po pravilu su podizana na STRATEŠKI VAŽNIM MESTIMAili teže pristupačnim položajima na VRHOVIMA BRDA. Manji broj se nalazi u ravničarskim predelima.

Utvrđenje je ograđivano BEDEMOM sa stazom na vrhu i zupcima koji su štitili branioce. Ispred bedema je kopan DUBOK ROV, koji je kod ravničarskih utvrđenja obično bio ispunjen vodom. Na pojedinim mestimabedemi su ojačavani visokim KULAMA.

Dunavska utvrdjenja

29

Svi srednjovekovni gradovi su slično građeni, po modelu i na iskustvima vizantijske i srpske odbrambene arhitekture prethodnog perioda, i čine ih:

’’Gornji grad’’ili ’’Mali grad’’(dvor vladara sa pratećim sadržajima, opasan odbrambenim zidom sa kulama i rovom).

’’Donji grad’’ili ’’Veliki grad’’,u podnožju Gornjeg grada, namenjen stanovništvu (takodje opasan odbrambenim zidom sa kulama i rovom).

30

Golubac / Golubački gradMonumentalna tvrđava na desnoj obali Dunava, na samom ulazu u Đerdapsku klisuru.Ne zna se tačno ko i kada ga je podigao, a prvi put se pominje 1335.godine.Spomenik kulture od izuzetnog značaja

31

32

Smederevodespot Djurdje Brankovic sagradio novu prestonicu u Smederevu. Mesto je izabrao što dalje od Turaka, a sa osloncem na Dunav i granicu Ugarske. U ravničarskom predelu sagradjen je „vodeni grad―,opkoljen Dunavom i Jezavom, a sa treće strane prokopan je širok rov sa vodom. Smederevski grad bio je jedna od najvećih srednjevekovnih ravničarskih tvrdjava u Evropi (jedna strana njegove trougaone osnove iznosi oko 550 metara). Jezgro je predstavljao trougaoni tzv. MALI GRAD, u vrh VELIKOG GRADA. Mali grad je služio Despotu Djurdju kao utvrdjen zamak,a prostranstvo Velikoga grada bilo je potrebno za smeštaj mnogobrojne posade

33

Smederevska tvrđava je kroz istoriju prošla kroz sledeće periode:I. period Despotovine (od 1428. do turskog osvajanja 1459. godine)kada se ubrzano razvija i dostiže najveći uspon i značaj;II. period turskog širenja ka zapadu (od 1459. do 1683.)sa prekretnicom 1521. godine, kada je padom Beograda, a potom i pomeranjem turske granice na severIII. period austrijskog širenja ka istoku (od 1683. do 1791. godine)IV. period obnavljanja srpske državnosti (od 1804. do 1914.)1807. godine bila sedište nove države;V. period razaranja (od 1914. do 1944. godine)velika eksplozija 5. juna 1941.godine;VI. period obnavljanja i pretvaranja u spomeničku celinu (od 1944.)

To help protect your privacy, PowerPoint prevented this external picture from being automatically downloaded. To download and display this picture, click Options in the Message Bar, and then click Enable external content.

34

Maglič je bio značajno uporište za odbranu manastira Žiče i Studenice.Nakon pada pod tursku upravu postaje sedište nahije šireg područja. Smešten je na vrhu brda , oko koga Ibar pravi oštru okuku čime podnožje brda okružuje sa tri strane.

35

Petrovaradinska tvrdjava

Kamen temeljac je položio austrijski princ Kroj. Izgradnja tvrđave, po projektu francuskog vojnog arhitekte Sebastijana Vobana

Tvrđava se sastojala iz dva dela - spoljašnjeg i unutrašnjeg. Glavna kapija spoljašnjeg zida koja je imala mali pokretni drveni most sagrađena je tokom XV veka

36

37

Početkom poslednjeg veka stare ere područje Petrovaradinanastanjuju Kelti, da bi ih dva veka kasnije smenili Rimljani, kojipodižu svoje utvrđenje Kusum na području između sadašnjegPetrovaradina i Sremske Kamenice. Tada je na Petrovaradinskojsteni bila osmatračnica za utvrđenu Rimsku granicu Limes, koja jeodolevala napadima raznih osvajača.

38

To help protect your privacy, PowerPoint prevented this external picture from being automatically downloaded. To download and display this picture, click Options in the Message Bar, and then click Enable external content.

39

Na mestu današnje Niške tvrđave, postajalo je utvrđenje Naisus i u okviru njega se nalazio čitav grad sa administracijom i vojskom. sagrađena je na ovom mestu oko polovine 2.vekaSrednjovekovnatvrđava podignuta je na temeljima ranijeg antičkog i vizantijskog utvrđenja. Krajem 11. veka u njemu se nalazila jaka vizantijska posada. Veliki srpski župan StefanNemanja osvaja grad 1183. godine, a 1189. godine sreće se u Nišu sa nemačkim caromFridrihom IBarbarosom.

Niška tvrđava

40

Glavna kapija tvrđave Stambol kapija

Beogradska kapija