Std. 10th Perfect Science and Technology - 1 Notes ... · Yeeie - 1 . Printed at: Repro India Ltd.,...

SAMPLE C

ONTENT

SAMPLE C

ONTENT

© Target Publications Pvt. Ltd. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, C.D. ROM/Audio Video Cassettes or electronic, mechanical including photocopying; recording or by any information storage and retrieval system without permission in writing from the Publisher.

F³ellee oneJeer

efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve Yeeie - 1

Printed at: Repro India Ltd., Navi Mumbai

P.O. No. 118029

ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes

³eeb®³eeodJeejs efve³eesefpele veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle

TEID: 12574_JUP

þUkeÀ JewefMe<ìîes • veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle.

• mebHetCe& Heeþîe¬eÀcee®ee HeefjHetCe& Dee{eJee.

• Deeke=Àl³eeb®³ee DeeOeejs GoenjCeebmeefnle efJe<e³ee®eer ceeb[Ceer.

• mejeJeemeeþer HegjsMee meebeqK³ekeÀer³e GoenjCeeb®ee meceeJesMe.

• Heeþe®eer GpeUCeer keÀjCeeN³ee mcejCelekeÌl³eeb®ee meceeJesMe.

• mejeJeemeeþer `Heeþe®eer GpeUCeer' DebleYet&le.

• veJeerve ÒeMveHeef$ekeÀe DeejeKe[îeevegmeej vecegvee ÒeMveHeef$ekesÀ®ee meceeJesMe.

³ee HegmlekeÀeceO³es DeeJeM³ekeÀ efþkeÀeCeer Q. R. Codes ®ee meceeJesMe keÀjC³eele Deeuee Deens. ³ee Q. R. Codes odJeejsÒeMveHeef$ekesÀ®es ÒeeªHe mHe<ì keÀjCeeje, lemes®e HegmlekeÀeleerue `Òe³eesie', `GHe¬eÀce' Je `keÀªve Heene' ³eebJej DeeOeeefjle efJeefJeOeeqJnef[Deespe Deecner GHeueyOe keÀªve efoues Deensle. ³ee efJe<e³ee®³ee megueYe DeekeÀueveekeÀjlee ³ee eqJnef[Deespe®eer legcnbeuee efveeqM®ele®eceole nesF&ue. DeeHeu³ee mceeì&HeÀesveodJeejs ns Q. R. Codes mkeÀ@ve keÀªve legcner ns eqJnef[Deespe menpeiel³ee Heent MekeÀlee.

SAMPLE C

ONTENTÒemleeJevee

vecemkeÀej efJeoîeeLeea efce$eebvees, F³ellee 10 Jeer meeþer ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[Ueves %eevej®eveeJeeoeJej DeeOeeefjle DeefOekeÀ keÀuHekeÀ DeeefCe megmHe<ì DeY³eeme¬eÀce le³eej kesÀuee Deens. ³ee DeY³eeme¬eÀceeodJeejs efJeoîeeL³ee¥®eer efvejer#eCe #ecelee Je leb$e%eeveeefJe<e³eer®eer mecepe Je=odefOebiele JneJeer Demee mlegl³e Òe³elve efMe#eCe ceb[Ueves kesÀuee Deens. veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle ìeiexì ÒekeÀeMevee®es F³ellee oneJeer efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve Yeeie -1 ns HegmlekeÀ ÒekeÀeefMele keÀjleevee Deecnebuee Deevebo nesle Deens. DeO³e³eve Òeef¬eÀ³ee megueYe DeeefCe Deevebooe³eer JneJeer DeMeejerleerves ³ee HegmlekeÀe®eer j®evee DeeefCe ceeb[Ceer keÀjC³eele Deeueer Deens. Heeþe®³ee DeesIeevegmeej ÒeMveeb®eer ¬eÀceJeej ceeb[Ceer ns ìeiexì®³ee HegmlekeÀeb®es JewefMe<ìîe Deens. owvebefove peerJeveeleerue GoenjCes, Deeke=Àl³eeb®³ee DeeOeejs mHe<ìerkeÀjCe DeeefCe mejeJeemeeþer DeefOekeÀ ÒeMveeb®ee meceeJesMe ³ee HegmlekeÀele kesÀuee Deens. Heeþe®es HeefjHetCe& DeekeÀueve JneJes ³eemeeþer JewefJeO³eHetCe& ÒeMveeb®eer ceeb[Ceer kesÀueer Deens. Òel³eskeÀ Heeþeleerue meJe& DeY³eemeIeìkeÀ Jemlegefve<þ ÒeMve, meefJemlej Gllejs efuene, keÀejCes efuene, HeeþeOeeefjle Je mejeJeemeeþer DeefOekeÀ JewefJeO³eHetCe& MeeefyokeÀ GoenjCes, Deeke=ÀleerJej DeeOeeefjle ÒeMve, Heefj®ísoeJej DeeOeeefjle ÒeMve, Òeel³eef#ekeÀ keÀe³e& Je GHe¬eÀceeJej DeeOeeefjle ÒeMve DeMee cegyeuekeÀ ÒeMveÒekeÀejeble efJeYeeietve efouesues Deensle. HeeþîeHegmlekeÀele, `peje [eskesÀ ®eeueJee', `peje efJe®eej keÀje' ³ee Meer<e&keÀebKeeueer efJe®eejuesu³ee ÒeMveeb®³ee, lemes®e Flej Heeþebleie&le ÒeMveeb®³ee GllejebodJeejs efJeoîeeL³ee¥®³ee efJe%eeveefJe<e³ekeÀ mebkeÀuHevee mHe<ì nesC³eeme ceole nesF&ue. ieleJe<eea®³ee DeY³eemee®eer GpeUCeer JneJeer ³eekeÀjlee `meebiee Heent', `Lees[s DeeþJee' ³eebceOeerue ÒeMveeb®eer meefJemlej Gllejs efoueer Deensle. GHe¬eÀce cegodoîeeb®³ee DeeOeejs mHe<ì kesÀues Deensle. Glleje®eer J³eeHleer ue#eele IesTve veJeerve iegCeoeve HeodOeleervegmeej ÒeMveebvee iegCe efoues Deensle. iegCeefJejefnle ÒeMve Hejer#esceO³es mJeªHe yeouetve efJe®eejues peeT MekeÀleerue. Heeþeleerue cenllJee®³ee cegodoîeeb®eer GpeUCeer keÀjC³eemeeþer Òel³eskeÀ HeeþeceO³es mcejCelekeÌl³eeb®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. efJeoîeeL³ee¥vee DeeHeues Heeþe®es DeekeÀueve peesKelee ³eeJes ³eekeÀjlee Òel³eskeÀ Heeþe®³ee MesJeìer `Heeþe®eer GpeUCeer' efoueer Deens. l³ee®eyejesyej HegmlekeÀe®³ee MesJeìer ÒeMveHeef$ekesÀ®³ee veJeerve DeejeKe[îeevegmeej vecegvee ÒeMveHeef$ekesÀ®ee meceeJesMe kesÀuee Deens. l³ee®eyejesyej ¢keÀÞeeJ³e ceeO³eceeletve DeO³e³eve DeefOekeÀ megueYe DeeefCe HeefjCeecekeÀejkeÀ JneJes ³eemeeþer DeeJeM³ekeÀ lesLes GHe¬eÀce, Òe³eesie DeeefCe mebkeÀuHeveeb®es meeojerkeÀjCe keÀjCeeN³ee eqJnef[Deespe®es Q. R. Codes meceeefJe<ì keÀjC³eele Deeues Deensle. ns HegmlekeÀ Jew%eeefvekeÀ mebkeÀuHeveeb®es SkeÀ %eevekeWÀê JneJes ³eemeeþer Deecner kesÀuesues Òe³elve meeLe&keÀer ueeieleerue DeMeer Kee$eer Jeeìles. ³ee HegmlekeÀe®³ee ceeO³eceeletve efJeoîeeL³ee¥®ee efJe%eeve ³ee efJe<e³eeyeeyele®ee ¢ef<ìkeÀesve J³eeHekeÀ nesF&ue, lemes®e ³ee efJe<e³eeleerue ©®eer Jee{sue Demee Deecnebuee efJeMJeeme Jeeìlees. ns HegmlekeÀ Glke=À<ì JneJes ³eemeeþer Deecner meJe&leesHejer Òe³elve kesÀues Deensle, ³ee®eer Glke=À<ìlee DeefOekeÀeefOekeÀ Jee{eJeer ³eekeÀjlee DeeHeu³ee met®evee vesnceer®e mJeeieleen& Deensle. DeeHeuee DeefYeÒee³e Heg{erue F-cesue Hell³eeJej HeeþJeeJee ner efJevebleer: [email protected]

DeefYeveJe DeY³eemeemeeþer efJeoîeeL³ee¥vee KetHe KetHe MegYes®íe! ÒekeÀeMekeÀ DeeJe=lleer: ÒeLece

Disclaimer This reference book is transformative work based on textual contents published by Bureau of Textbook. We the publishers are making this reference book which constitutes as fair use of textual contents which are transformed by adding and elaborating, with a view to simplify the same to enable the students to understand, memorize and reproduce the same in examinations. This work is purely inspired upon the course work as prescribed by the Maharashtra State Bureau of Textbook Production and Curriculum Research, Pune. Every care has been taken in the publication of this reference book by the Authors while creating the contents. The Authors and the Publishers shall not be responsible for any loss or damages caused to any person on account of errors or omissions which might have crept in or disagreement of any third party on the point of view expressed in the reference book. © reserved with the Publisher for all the contents created by our Authors. No copyright is claimed in the textual contents which are presented as part of fair dealing with a view to provide best supplementary study material for the benefit of students.

SAMPLE C

ONTENT

• efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve Yeeie 1 DeeefCe Yeeie 2 meeþer Òel³eskeÀer 40 iegCeeb®³ee oesve mJeleb$e ÒeMveHeef$ekeÀe Demeleerue.

• Òel³eskeÀ ÒeMveHeef$ekeÀe mees[JeC³ee®ee keÀeueeJeOeer 2 leemeeb®ee jenerue.

ÒeMve ¬eÀ. ÒeMveeb®es ÒekeÀej SketÀCe iegCe

1. (De) 1 iegCeeb®es 5 ÒeMve efJe®eejCes (Jemlegefve<þ) 05

(ye) 1 iegCeeb®es 5 ÒeMve efJe®eejCes (Òeel³eef#ekeÀ keÀe³e& / GHe¬eÀceebJej DeeOeeefjle yengHe³ee&³eer ÒeMve) 05

2. 2 iegCeeb®es 7 ÒeMve efJe®eejCes (HewkeÀer 5 ÒeMve mees[JeCes) 10



ÒeMveÒekeÀej Je Godefo<ìevegmeej iegCeefJeYeeieCeer

De.

¬eÀ. ÒeMveÒekeÀej iegCe

efJekeÀuHeemen

iegCe

MeskeÀ[e

iegCe

De.

¬eÀ. Godefo<ìs iegCe

efJekeÀuHeemen

iegCe

MeskeÀ[e

iegCe

1. Jemlegefve<þ 10 10 25 1. %eeve 10 10 25

2. DeefleueIegllejer 10 14 25 2. DeekeÀueve 10 15 25

3. ueIegllejer 15 21 37.5 3. GHe³eespeve 16 25 40

4. oerIeexllejer 5 10 12.5 4. keÀewMeu³e 4 5 10

SketÀCe 40 55 100 SketÀCe 40 55 100

[meboYe&: ceneje<ì^ jep³e HeeþîeHegmlekeÀ efveefce&leer Je DeY³eeme¬eÀce mebMeesOeve ceb[U, HegCes efveefce&le cetu³eceeHeve DeejeKe[e]

[met®evee: veJeerve DeY³eeme¬eÀceeJej DeeOeeefjle ÒeMveHeef$ekesÀ®³ee ÒeeªHee®es meg³eesi³e DeekeÀueve nesC³eekeÀjlee

Mespeejerue Q.R. Code mke@Àve keÀªve efJnef[Dees Heene.]

ÒeMveHeef$ekesÀ®es mJeªHe

SAMPLE C

ONTENTDeveg¬eÀceefCekeÀe

¬eÀceebkeÀ Heeþe®es veeJe He=<þ ¬eÀ.

1. iegg©lJeekeÀ<e&Ce 1

2. cetueêJ³eeb®es DeeJeleea JeieeakeÀjCe 26

3. jemee³eefvekeÀ DeefYeef¬eÀ³ee Je meceerkeÀjCes 53

4. efJeoîegleOeejs®es HeefjCeece 87

5. G<Celee 113

6. ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve 134

7. efYebies Je l³eeb®es GHe³eesie 152

8. OeelegefJe%eeve 178

9. keÀeye&veer meb³egies 208

10. DeJekeÀeMe ceesefncee 252

vecegvee ÒeMveHeef$ekeÀe Yeeie - 1 269

DeeOegefvekeÀ DeeJele&meejCeer 273 ìerHe: HeeþeKeeueer efouesues ÒeMve * ³ee ef®evneves oMe&Jeues Deensle. Heeþele mees[Jetve efouesueer GoenjCes + ef®evneves oMe&Jeueer Deensle.

SAMPLE C

ONTENT

134

134

1. Keeueerue efJeOeeves HetCe& keÀje. [Òel³eskeÀer 1 iegCe] i. HeejoMe&keÀ ceeO³eceeletve ÒekeÀeMe _______ js<esle ÒeJeeme

keÀjlees. ii. ÒekeÀeMee®ee ñeesle Je Jemlet ³eeb®³ee meeHes#e _______

yeoueecegUs íe³ee yeoueles. iii. efouesu³ee ceeO³eceeb®³ee pees[erkeÀjlee, DeeHeeleer keÀesve i Je

DeHeJeleea keÀesve r Demeu³eeme sin i Je sin r ³eeb®es iegCeesllej _______ Demeles.

iv. G<Ce nJes®ee DeHeJele&veebkeÀ ne Leb[ nJesHes#ee _______

Demelees. v. ÒekeÀeMeefkeÀjCeeleerue IeìkeÀ jbieeb®³ee Heìdìîeeme _______

Demes cnCeleele. Gllej: i. HeejoMe&keÀ ceeO³eceeletve ÒekeÀeMe mejU js<esle ÒeJeeme keÀjlees. ii. ÒekeÀeMee®ee ñeesle Je Jemlet ³eeb®³ee meeHes#e mLeeveeleerue

yeoueecegUs íe³ee yeoueles. iii. efouesu³ee ceeO³eceeb®³ee pees[erkeÀjlee, DeeHeeleer keÀesve i Je

DeHeJeleea keÀesve r Demeu³eeme sin i Je sin r ³eeb®es iegCeesllej efmLej Demeles.

iv. G<Ce nJes®ee DeHeJele&veebkeÀ ne Leb[ nJesHes#ee keÀceer Demelees. v. ÒekeÀeMeefkeÀjCeeleerue IeìkeÀ jbieeb®³ee Heìdìîeeme JeCe&HebkeÌleer

Demes cnCeleele. 2. kebÀmeele efouesu³ee He³ee&³eebHewkeÀer ³eesi³e He³ee&³e efveJe[tve

Keeueerue Gleeje HetCe& keÀje. [3 iegCe] (JeCe&HebkeÌleer, DeHemkeÀjCe, keÀj[e, efnjJee, meJee&efOekeÀ,

meJee¥le keÀceer, efJeoîegle ®egbyekeÀer³e, DeHeJele&ve, ÒekeÀeMeer³e, leerJe)

ÒekeÀeMe ne _______ ÒeejCe Deens. HeoeLe& ceeO³eceele ÒekeÀeMee®es DeeHeu³ee IeìkeÀ jbieeble He=LekeÌkeÀjCe nesC³ee®³ee Òeef¬eÀ³esuee ÒekeÀeMee®es _______ Demes cnCeleele.

ÒekeÀeMeefkeÀjCeeleerue IeìkeÀ jbieeb®³ee Heìdìîeeme _______ cnCeleele. JeCe&HebkeÌleerleerue JesieJesieUîee jbieeb®ee ¬eÀce leebye[e, veejbieer, efHeJeUe, _______ efveUe, HeejJee, peebYeUe Demee Demelees. DeeHeues [esUs p³ee HeejCeebvee mebJesoveMeerue Deensle, l³ee ÒekeÀeMee®eer lejbie ueebyeer 400nm les 700nm ®³ee ojc³eeve Demeles. leebye[îee jbiee®eer lejbieueebyeer ner _______, lej peebYeUîee jbiee®eer _______ Demeles.

Gllej:

ÒekeÀeMe ne efJeoîegle ®egbyekeÀer³e ÒeejCe Deens. HeoeLe& ceeO³eceele ÒekeÀeMee®es DeeHeu³ee IeìkeÀ jbieeble He=LekeÌkeÀjCe nesC³ee®³ee Òeef¬eÀ³esuee ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe Demes cnCeleele. ÒekeÀeMeefkeÀjCeeleerue IeìkeÀ jbieeb®³ee Heìdìîeeme JeCe&HebkeÌleer cnCeleele. JeCe&HebkeÌleerleerue JesieJesieUîee jbieeb®ee ¬eÀce leebye[e, veejbieer, efHeJeUe, efnjJee efveUe, HeejJee, peebYeUe Demee Demelees. DeeHeues [esUs p³ee HeejCeebvee mebJesoveMeerue Deensle, l³ee ÒekeÀeMee®eer lejbie ueebyeer 400nm les 700nm ®³ee ojc³eeve Demeles. leebye[îee jbiee®eer lejbieueebyeer ner meJee&efOekeÀ, lej peebYeUîee jbiee®eer meJee¥le keÀceer Demeles.

1. ÒekeÀeMee®ee Jesie ne JesieJesieUîee ceeO³eceeble _______

Demelees.

(A) 3 × 108 m/s (B) meejKee

(C) JesieJesieUe (D) Dece³ee&o 2. ÒekeÀeMeefkeÀjCe pesJne keÀe®es®³ee ueeoerletve peelees lessJne

ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve _______ nesles.

(A) SkeÀoe (B) oesve JesUe

(C) leerve JesUe (D) DeveskeÀ JesUe 3. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe keÀe®es®³ee ueeoerJej DeeHeeleer Demeleele,

lesJne DeeHeeleer efkeÀjCe DeeefCe efveie&le efkeÀjCe ns SkeÀceskeÀebme _______ Demeleele.

(A) uebye (B) meceeblej

(C) efJe©odOe (D) meceJeleea

³eesi³e He³ee&³e efveJe[e. [Òel³eskeÀer 1 iegCe]

efjkeÀec³ee peeiee Yeje.

6 ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve

SAMPLE C

ONTENT

135

Heeþ 6: ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve

4. DeeHeeleer efkeÀjCe, DeHeJeleea efkeÀjCe Je DeeHeele efyebotpeJeUerue mlebefYekeÀe ³eebyeodoue®es ³eesi³e efJeOeeve efveJe[e.

(A) ns meJe& SkeÀe®e Òeleueele Demeleele. (B) DeHeJeefle&le efkeÀjCe SkeÀe Òeleueele, lej DeeHeeleer

efkeÀjCe Je mlebefYekeÀe ns ogmeN³ee Òeleueele Demeleele. (C) DeHeJeefle&le efkeÀjCe DeeefCe mlebefYekeÀe ns SkeÀe

Òeleueele, lej DeeHeeleer efkeÀjCe ogmeN³ee Òeleueele Demelees.

(D) DeeHeeleer efkeÀjCe Je DeHeJeefle&le efkeÀjCe ns keÀe³ece SkeÀceskeÀebvee uebye Demeleele.

5. Deceesueves Dee³eleeke=Àleer keÀe®es®³ee ueeoerletve peeCeeN³ee

ÒekeÀeMeefkeÀjCee®³ee ceeie& efveefM®eleermeeþer SkeÀ Òe³eesie kesÀuee. l³ee®³ee efvejer#eCeeme Deeues, keÀer pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe nJesletve keÀe®es®³ee ueeoerle ÒeJesMe keÀjlees, lesJne ∠i = 45°. lej DeHeJeleea keÀesve ne vekeÌkeÀer®e _______ Demesue.

(A) ∠r = 45° (B) ∠r = 45° Hes#ee ceesþe (C) ∠r = 45° Hes#ee keÀceer (D) ∠r = 60° *6. keÀe®es®ee nJes®³ee meboYee&le Demeuesuee DeHeJele&veebkeÀ 3

2 Demesue, lej nJes®ee keÀe®es®³ee meboYee&leerue DeHeJele&veebkeÀ efkeÀleer Demesue?

(A) 12

(B) 3

(C) 13

(D) 23

7. ÒekeÀeMee®ee efkeÀjCe ne keÀe®es®³ee ueeoeruee 50° keÀesveele

ísolees, lej DeeHeeleer keÀesve efkeÀleer? (A) 50° (B) 25° (C) 40° (D) 100° 8. SkeÀe Òe³eesieele, SkeÀe efJeoîeeL³ee&ves keÀe®es®³ee Dee³eleeke=Àleer

ueeoerletve peeCeeN³ee ÒekeÀeMeefkeÀjCee®es efvejer#eCe kesÀues. KeeueerueHewkeÀer keÀesCeleer Deeke=Àleer ner DeeHeeleer keÀesve, DeHeJeleea keÀesve DeeefCe efveie&le keÀesve ³eeb®eer De®etkeÀ ceeHes oeKeJeles?

(A) Deeke=Àleer 1 (B) Deeke=Àleer 2

(C) Deeke=Àleer 3 (D) Deeke=Àleer 4 9. ce=iepeU ne Lees[îee ÒeceeCeeJejerue JeeleeJejCeer³e ______

HeefjCeece Deens.

(A) He=LekeÌkeÀjCee®ee (B) HejeJele&vee®ee

(C) DeHemkeÀjCee®ee (D) DeHeJele&vee®ee 10. leeN³ee®eer cetU efmLeleer ner l³ee®³ee DeeYeemeer efmLeleerHes#ee

efkebÀef®eleMeer _______ Demeles.

(A) Keeueer (B) Gb®eeJej

(C) peJeU (D) otj *11. leeN³eeb®³ee uegkeÀuegkeÀC³ee®es keÀejCe keÀe³e?

(A) leeN³eebceO³es JesUesJesUer nesCeejs efJemHeÀesì

(B) leeN³eeb®³ee ÒekeÀeMee®es Jee³egceb[ueeleerue DeJeMees<eCe

(C) leeN³eeb®eer ieleer

(D) Jee³egceb[Ueleerue Jee³et®ee yeouelee DeHeJele&veebkeÀ *12. met³e& ef#eeflepee®³ee Lees[e Keeueer DemeleeveeosKeerue DeeHeu³eeuee

efomelees ³ee®es keÀejCe

(A) ÒekeÀeMee®es HejeJele&ve

(B) ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve

(C) ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe

(D) ÒekeÀeMee®es DeJeMees<eCe

Gllej: 1. (C) 2. (B) 3. (B) 4. (A) 5. (C) 6. (D) 7. (C) 8. (A) 9. (D) 10. (A) 11. (D) 12. (B) 1. JeeleeJejCeer³e DeHeJele&veecegUs meeceev³ele: JeeUJebìele

efomeCeejer ÒekeÀeMeeyeeyele®eer Ieìvee. 2. met³e&ÒekeÀeMeeHeemetve meele jbieeb®eer JeCe&HebkeÌleer efceUJeC³eemeeþer

mej Dee³ePe@keÀ v³etìve ³eebveer JeeHejuesues meeOeve.

veeJes efuene. [Òel³eskeÀer 1 iegCe]

Deeke=Àleer 1

i

r

e

Deeke=Àleer 2

i

e

r

Deeke=Àleer 3

e

r

i

Deeke=Àleer 4

e

r

i

SAMPLE C

ONTENT

136

F³ellee 10 Jeer: efJe%eeve DeeefCe leb$e%eeve Yeeie - 1

136

3. DeHemkeÀjCeeojc³eeve meJee&efOekeÀ JeUCeeje JeCe&HebkeÌleerceOeerue jbie.

Gllej: 1. ce=iepeU 2. keÀe®es®ee ueesuekeÀ 3. peebYeUe 1. ogmeN³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le Heefnu³ee ceeO³ecee®ee

DeHeJele&veebkeÀ Demee efouee peelees.

2n1 = 1

2

vv

[veeWo: HeeþîeHegmlekeÀevegmeej, ogmeN³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le

Heefnu³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ 1n2 Demee metef®ele kesÀuee peelees; Hejbleg ÒeceeCe mebkesÀleevegmeej, ogmeN³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le Heefnu³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ 2n1 Demee oMe&Jeleele.]

2. o=M³e Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele peeCeeN³ee

ÒekeÀeMeefkeÀjCee®ee DeHeJeleea keÀesve ne DeeHeeleer keÀesveeHes#ee vesnceer ceesþe Demelees.

3. leeN³eeb®es uegkeÀuegkeÀCes ns ÒekeÀeMee®³ee DeHemkeÀjCeecegUs nesles. 4. YejHetj met³e&ÒekeÀeMe DemeCeeN³ee efoJeMeer mekeÀeUer

keÀejbp³eemeceesj HeefM®eceskeÀ[s leeW[ keÀªve GYes jeefnu³eeme FbêOeveg<³ee®ee Deevebo Ieslee ³esT MekeÀlees.

Gllej: 1. ®etkeÀ ogmeN³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le Heefnu³ee ceeO³ecee®ee

DeHeJele&veebkeÀ ne 2n1 = 2

1

vv

Demee efouee peelees.

2. yejesyej 3. ®etkeÀ leeN³eeb®es uegkeÀuegkeÀCes ns JeeleeJejCee®³ee DeHeJele&veebkeÀeleerue

yeoueecegUs nesles. 4. ®etkeÀ 1. HejeJele&ve : Jesie meceeve jenlees :: _______ : Jesie yeouelees 2. ÒekeÀeMee®es HejeJele&ve : Deejmee :: _______ : ueesuekeÀ 3. efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele peeCeeje ÒekeÀeMeefkeÀjCe

: i > r :: Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele peeCeeje ÒekeÀeMeefkeÀjCe : _______

Gllej: 1. DeHeJele&ve HejeJele&veele ÒekeÀeMe ne meejK³ee®e ceeO³eceeletve peelees l³eecegUs

Jesie meceeve jenlees. DeHeJele&veele ÒekeÀeMe ne JesieJesieUîee ceeO³eceebletve ÒeJeeme keÀjlees cnCetve Jesie yeouelees.

2. ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe DeejMee®ee JeeHej ne ÒekeÀeMee®es HejeJele&ve DeY³eemeC³eemeeþer

kesÀuee peelees DeeefCe ueesuekeÀ ns ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe DeY³eemeC³eemeeþer JeeHejleele.

3. i < r pesJne ÒekeÀeMe efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele peelees

lesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe mlebefYekesÀkeÀ[s PegkeÀlees, cnCetve i > r. pesJne ÒekeÀeMe Ieve ceeO³eceekeÀ[tve efJejue ceeO³eceekeÀ[s peelees lesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe mlebefYekesÀHeemetve otj peelees cnCetve i < r.

1. `De' ieìeleerue jbieeb®³ee `ye' ieìeleerue l³eeb®³ee

lejbieueebyeerMeer ³eesi³e pees[îee pegUJee.

`De' ieì `ye' ieì i. ueeue a. 7 × 10–7 m ii. peebYeUe b. 4 × 10–7 m c. 5.5 × 10–7 m

Gllej: (i − b), (ii − a) *1. pej SkeÀe keÀe®es®³ee ef®eHesJej He[CeeN³ee

ÒekeÀeMeefkeÀjCee®ee DeeHeeleer keÀesve i Demesue Je ef®eHesletve yeensj He[leevee l³ee®ee efveie&le keÀesve e Demesue, lej i = e ns efmeodOe keÀje. [3 iegCe]

Gllej:

pees[îee pegUJee. [Òel³eskeÀer ½ iegCe]

Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene.

®etkeÀ keÀer yejesyej DeesUKee Je ®egkeÀer®eer efJeOeeves og©mle keÀje. [Òel³eskeÀer 1 iegCe]

menmebyebOe HetCe& keÀje. [Òel³eskeÀer 1 iegCe]

DeeHeeleer efkeÀjCe

P Q

R S M

N

DeHeJeefle&le efkeÀjCe keÀe®es®eer

®eerHe

i

e

r

r

ceeO³ece 2

(n2)

ceeO³ece 1

(n1)

efveie&le efkeÀjCe

SAMPLE C

ONTENT

137


i. Jejerue Deeke=Àleerle, keÀe®es®³ee ueeoerletve ÒekeÀeMee®es oesve JesUe DeHeJele&ve nesles. ÒekeÀeMeefkeÀjCe nJee ³ee ceeO³eceeletve keÀe®e ³ee ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjleevee yeepet PQ Jej N efyebotHeeMeer Heefnues DeHeJele&ve nesles.

ii. ogmejs DeHeJele&ve ÒekeÀeMeefkeÀjCe keÀe®e ³ee ceeO³eceeletve nJee ³ee ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjleevee yeepet SR Jej M ³ee efyebotHeeMeer nesles.

iii. Jejerue Deeke=Àleerle, i = DeeHeeleer keÀesve, r = DeHeJeleea keÀesve, e = efveie&le keÀesve. mvesue®³ee efve³eceevegmeej, N efyebotHeeMeer,

nJeenkeÀe®e = sin isin r

….(1)

mvesue®³ee efve³eceevegmeej, M efyebotHeeMeer,

keÀe®ennJee = sin rsin e

….(2)

Hejbleg, nJee n keÀe®e = 1nkeÀe®e nJee

∴ sin i 1sin r sin r

sin e

=

….[(1) DeeefCe (2) Jeªve]

∴ sin i sin esin r sin r

=

∴ sin i = sin e ∴ ∠i = ∠e iv. cnCetve keÀe®es®³ee ueeoerletve Peeuesu³ee ÒekeÀeMee®³ee

DeHeJele&veeceO³es DeeHeeleer keÀesve ne efveie&le keÀesveeMeer meceeve Deens. cnCepes®e, i = e.

2. peje [eskesÀ ®eeueJee. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 74) i. ÒekeÀeMe p³ee Jesieeves nJesletve peeT MekesÀue l³ee®e Jesieeves

keÀe®es®³ee ueeoerletve peeT MekesÀue keÀe? ii. meJe&®e ceeO³eceebmeeþer ÒekeÀeMee®ee Jesie meejKee®e Demesue

keÀe? [2 iegCe] Gllej: i. veener. ÒekeÀeMee®ee nJesleerue Jesie ne l³ee®³ee

keÀe®esleerue Jesieentve JesieUe Demelees. ii. veener. ÒekeÀeMee®ee Jesie ne JesieJesieUîee ceeO³eceeble

JesieJesieUe Demelees. 3. ÒekeÀeMee®³ee DeHeJele&vee®es efve³ece meebiee Je mHe<ì keÀje.

[3 iegCe] Gllej: i. DeeHeeleer efkeÀjCe Je DeHeJeefle&le efkeÀjCe DeeHeele

efyebotHeeMeer Demeuesu³ee mlebefYekesÀ®³ee efJe©odOe yeepetme Demeleele DeeefCe les leervener cnCepes DeeHeeleer efkeÀjCe,

DeHeJeleea efkeÀjCe DeeefCe mlebefYekeÀe SkeÀe®e Òeleueele Demeleele.

ii. a. efouesu³ee ceeO³eceeb®³ee pees[ermeeþer, i ne DeeHeeleer keÀesve Je r ne DeHeJeleea keÀesve Demeu³eeme, sin i Je sin r ®es iegCeesllej efmLej Demeles.

b. ogmeN³ee efve³eceeme mvesue®ee efve³ece Demesner cnCeleele.

c. pej ‘i’ ne DeeHeeleer keÀesve DeeefCe ‘r’ ne DeHeJeleea keÀesve Demesue, lej

sinsin r

i = efmLejebkeÀ

d. ³ee efmLejebkeÀeme Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&leerue ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ Demes cnCeleele Je ³eeme n Demes mebyeesOeleele.

∴ sin isin r

= n 4. efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ cnCepes keÀe³e? [1 iegCe] Gllej: Heefnues ceeO³ece efveJee&le HeeskeÀUer Demeleevee ogmeN³ee ceeO³ecee®ee

³ee efveJee&le HeeskeÀUer®³ee meboYee&leerue DeHeJele&veebkeÀ cnCepes efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ nes³e.

5. ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve cnCepes keÀe³e? ceeO³ecee®³ee

DeHeJele&veebkeÀe®ee ÒekeÀeMee®³ee JesieeMeer keÀmee mebyebOe Demelees? [3 iegCe]

Gllej: ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve: SkeÀe HeejoMe&keÀ ceeO³eceeletve ogmeN³ee HeejoMe&keÀ ceeO³eceele

peeleevee ÒekeÀeMee®eer ceeie&¬eÀceCee®eer efoMee yeoueles, ³eeme ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve Demes cnCeleele.

DeHeJele&veebkeÀ Je ÒekeÀeMee®ee Jesie ³eeb®ee mebyebOe: i. ÒekeÀeMeefkeÀjCeeb®³ee efoMesleerue yeouee®es ÒeceeCe ns

JesieJesieUîee ceeO³eceeble JesieJesieUs Demeles Je les ceeO³ecee®³ee DeHeJele&veebkeÀeJej DeJeuebyetve Demeles.

ii. JesieJesieUîee ceeO³eceeb®ee DeHeJele&veebkeÀ JesieJesieUe Demelees DeeefCe lees l³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®³ee JesieeJej DeJeuebyetve Demelees.

iii. Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ (1n2) ne Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®³ee Jesiee®³ee (v1) ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®³ee JesieeMeer (v2) DemeCeeN³ee iegCeesllejeves oMe&Jeuee peelees. cnCepes®e,

1n2 = 1

2

(v )(v )

Heenf u³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesieomg eN³ee ceeO³eceeleeur e ÒekeÀeMee®ee Jeis e

SAMPLE C

ONTENT

138


138

iv. ogmeN³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le Heefnu³ee ceeO³ecee®ee

DeHeJele&veebkeÀ ne 2n1 = 2

1

vv

Demee Demelees.

DeMeeÒekeÀejs, ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve ns ceeO³ecee®³ee DeHeJele&veebkeÀeJej DeJeuebyetve Demeles Je ne DeHeJele&veebkeÀ ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®³ee JesieeJej DeJeuebyetve Demelees.

*6. Keeueerue efJeOeeveebceOeerue efjkeÌle peeiee Yeje. HetCe&

Peeuesu³ee efJeOeevee®es mHe<ìerkeÀjCe efuene. [5 iegCe] i. ÒekeÀeMe SkeÀe HeejoMe&keÀ ceeO³eceeletve ogmeN³ee HeejoMe&keÀ

ceeO³eceele peeleevee _______ yeoueC³ee®³ee vewmeefie&keÀ Ieìvesme DeHeJele&ve cnCeleele.

ii. ÒekeÀeMee®³ee Heg{s peeC³ee®³ee _______ Jej DeHeJele&veebkeÀ DeJeuebyetve Demelees.

Gllej: i. ÒekeÀeMe SkeÀe HeejoMe&keÀ ceeO³eceeletve ogmeN³ee HeejoMe&keÀ ceeO³eceele peeleevee efoMee yeoueC³ee®³ee vewmeefie&keÀ Ieìvesme DeHeJele&ve cnCeleele.

ii. ÒekeÀeMee®³ee Heg{s peeC³ee®³ee JesieeJej DeHeJele&veebkeÀ DeJeuebyetve Demelees.

mHe<ìerkeÀjCe: `Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 5 DeY³eemee.

7. meebiee Heent! (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 75) pej Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le ogmeN³ee ceeO³ecee®ee

DeHeJele&veebkeÀ 1n2 Demesue Je ogmeN³ee®³ee meboYee&le eflemeN³ee ceeO³ecee®ee 2n3 Demesue, lej 1n3 ³ee®ee DeLe& keÀe³e? nîee®es cetu³e efkeÀleer Demesue? [2 iegCe]

Gllej: i. 1n3 cnCepes®e Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le eflemeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ nes³e.

ii. Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le eflemeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ ne Heg{erueÒeceeCes efouee peelees.

1n3 = 1

3

vv

Jejerue meceerkeÀjCee®³ee GpeJ³ee yeepetuee v2 ves iegCetve DeeefCe Yeeietve,

1n3 = 1 2

2 3

v vv v

×

Deelee, 1n2 = 1

2

vv

DeeefCe 2n3 = 2

3

vv

∴ 1n3 = 1n2 × 2n3 8. Keeueerue Ieìveeb®ee ÒekeÀeMee®³ee ceeiee&Jej keÀe³e

HeefjCeece neslees les ³eesi³e Deeke=Àleermen mHe<ì keÀje. i. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele

peelees.

ii. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele peelees.

iii. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe ne oesvner ceeO³eceeb®³ee meercesJej uebyeªHe DeeHeeleer Demelees. [3 iegCe]

Gllej: i. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele peelees lesJne lees mlebefYekesÀkeÀ[s PegkeÀlees.

ii. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe Ieve ceeO³eceeletve efJejue

ceeO³eceele peelees lesJne lees mlebefYekesÀHeemetve otj peelees. iii. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe ne oesvner ceeO³eceeb®³ee meercesJej

uebyeªHe DeeHeeleer Demelees, cnCepes, i = 0, lesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe l³ee®eer efoMee yeouele veener DeeefCe cnCetve®e l³ee®es DeHeJele&ve nesle veener. cnCepes, r = 0.

9. ce=iepeUe®eer efveefce&leer keÀMeer nesles les mHe<ì keÀje.

[3 iegCe] Gllej: i. GvneUîeele leHle jml³eepeJeUerue efkebÀJee

JeeUJebìe®³ee He=<þYeeieeJejerue nJes®es leeHeceeve ns peemle Demeles DeeefCe cnCetve®e ner nJee efle®³eeJejerue Leb[ nJes®³ee leguevesves efJejue Demeles.

ii. Gb®eerÒeceeCes nJes®eer efJejuelee keÀceer nesle Demeu³eeves nJes®ee DeHeJele&veebkeÀ Jee{lees.

iii. cnCetve®e, DeHeJele&vee®³ee efve³eceevegmeej otj®³ee JemletkeÀ[tve ³esCeeN³ee ÒekeÀeMeefkeÀjCeeb®eer efoMee yeouele jenles.

i

r

efJejue ceeO³ece

Ieve ceeO³ece

mlebefYekeÀe

i

r efJejue ceeO³ece

Ieve ceeO³ece

mlebefYekeÀe

efJejue ceeO³ece

Ieve ceeO³ece

SAMPLE C

ONTENT

139


iv. ³eecegUs®e, Deeke=Àleerle oeKeJeu³eeÒeceeCes, otjJejerue JemletkeÀ[tve ³esCeejs ÒekeÀeMeefkeÀjCe l³ee Jemlet®³ee peefceveerle Demeuesu³ee ÒeefleceskeÀ[tve Deeu³eemeejKes Jeeìleele.

v. DeMeeÒekeÀejs, JeeleeJejCeeleerue yeoueCeeN³ee

DeHeJele&veebkeÀe®ee HeefjCeece cnCepes ce=iepeUe®eer

efveefce&leer nes³e.

vi. leeHeuesu³ee jml³eeJej efkebÀJee JeeUJebìele HeeCeer mee®eu³ee®ee Yeeme nesCes ns ce=iepeUe®es GoenjCe Deens.

10. JeeleeJejCeer³e DeHeJele&vee®ee keÀceer ÒeceeCeeJejerue

HeefjCeece GoenjCee®³ee meene³³eeves mHe<ì keÀje.

[2 iegCe]

Gllej: JeeleeJejCeer³e DeHeJele&vee®ee keÀceer ÒeceeCeeJejerue

HeefjCeece:

i. nesUer®³ee JesUsme pJeeueeb®³ee HeueerkeÀ[erue efkebÀJee

Jejerue Jemlet nueleevee efomeleele.

ii. pJeeueebueiele®eer nJee ner l³eeJejerue nJesHes#ee peemle

iejce nesles. ner G<Ce nJee l³eeJejerue Leb[ nJes®³ee

leguevesves DeefOekeÀ efJejue Demeles.

iii. cnCetve, iejce nJes®ee DeHeJele&veebkeÀ ne l³ee Leb[

nJes®³ee DeHeJele&veebkeÀentve keÀceer Demelees.

iv. nJes®eer YeeweflekeÀ efmLeleer ner efmLej vemeu³eeves Jemlet®eer

DeeYeemeer efmLeleer ner ÒekeÀeMee®³ee JeeleeJejCeer³e

DeHeJele&veeves yeoueles. 11. leeN³eeb®es uegkeÀuegkeÀCes ne JeeleeJejCee®ee ÒekeÀeMee®³ee

DeHeJele&veeJej nesCeeje HeefjCeece keÀmee Deens, les mHe<ì keÀje. [3 iegCe]

Gllej: i. leejs DeeHeu³eeHeemetve HeÀej otj Demeu³eeves les

ÒekeÀeMee®es efyebotªHe ñeesle Deensle.

ii. leeN³ee®³ee ÒekeÀeMee®³ee JeeleeJejCeer³e DeHeJele&veecegUs

leeN³ee®eer DeeYeemeer efmLeleer ner l³ee®³ee cetU

mLeeveeHes#ee efkebÀef®eleMeer Gb®eeJej Demeles. leeN³ee®ee

ÒekeÀeMe ne efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele ÒeJeeme

keÀjle Demeu³eeves meelel³eeves mlebefYekesÀkeÀ[s PegkeÀlees.

iii. nJes®eer melele nesCeejer neue®eeue DeeefCe nJes®³ee

Ievelesleerue Je leeHeceeveeleerue yeoueecegUs JeeleeJejCe

efmLej vemeles. HeefjCeeceer, l³ee Yeeieeleerue nJes®ee

DeHeJele&veebkeÀ ne meelel³eeves Je Deefve³eefceleHeCes yeouele

jenlees.

iv. cnCetve, leeN³ee®eer DeeYeemeer efmLeleer DeeefCe l³ee®eer

ÒeKejlee efmLej vemeles, lej efkebÀef®eleMeer yeoueles.

v. DeMeeÒekeÀejs, JeeleeJejCee®³ee DeHeJele&veebkeÀeleerue

yeoueecegUs je$eer leejs uegkeÀuegkeÀleevee efomeleele. 12. ueJekeÀj nesCeeje met³eexo³e Je GefMeje nesCeeje met³ee&mle

³ee Ieìvee JeeleeJejCeer³e DeHeJele&vee®³ee DeeOeejs mHe<ì

keÀje. [2 iegCe]

Gllej: i. mekeÀeUer, met³e& ef#eeflepeeJej Deeu³eeJej efvejer#ekeÀeuee

efomeuee Heeefnpes; Hejbleg lees 2 efceefveìs DeeOeer®e

efomelees.

ii. ÒekeÀeMeefkeÀjCee®es He=LJeer®³ee Jee³egceb[Uele ³esleevee

DeHeJele&ve Peeu³eecegUs ÒekeÀeMe ne efvejer#ekeÀemeceesj

Je¬eÀ ceeiee&ves ³eslees.

iii. ³eecegUs, met³ee&®eer DeeYeemeer efmLeleer ner l³ee®³ee

JeemleJe efmLeleerHes#ee efkeÀbef®eleMeer Gb®eeJej efomeles,

cnCetve®e met³e& ef#eeflepeeJej ³esC³eeDeeOeer®e efomelees.

iv. met³e&ÒekeÀeMee®es JeeleeJejCeer³e DeHeJele&ve ns

met³ee&mlee®³ee JesUsmener Ie[les. ³ee HeefjefmLeleerle, met³e&

ceeJeUu³eeveblejner 2 efceefveìebHe³e¥le He=LJeerJejerue

efvejer#ekeÀeme efomele jenlees. cnCepes®e, met³ee&mle

GefMeje neslees.

JeeleeJejCeer³e DeHeJele&veecegUs efomeCeejer

leeN³ee®eer DeeYeemeer efmLeleer

ÒekeÀeMeefkeÀjCee®ee ceeie&

leeN³ee®eer DeeYeemeer efmLeleer

leeje

Jee{Ceeje DeHeJele&veebkeÀ

He=<þYeeie

Òeeflecee

Leb[ nJee

efvejer#ekeÀ Jemlet

G<Ce nJee

SAMPLE C

ONTENT

140


140

13. megyekeÀ veeceefveoxefMele Deeke=Àleer®³ee meene³³eeves DeebefMekeÀ HejeJele&ve, ¬eÀebeflekeÀ keÀesve Je HetCe& DeebleefjkeÀ HejeJele&ve mHe<ì keÀje.

[5 iegCe]

Gllej: i. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjlees lesJne l³ee®es DeebefMekeÀ ªHeele HejeJele&ve nesles.

cnCepes®e, ÒekeÀeMee®ee keÀener Yeeie ne HejeJele&vee®³ee efve³eceeÒeceeCes Heefnu³ee ceeO³eceele Hejlelees. ³eeuee DeebefMekeÀ HejeJele&ve

cnCeleele.

ii. GJe&efjle ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve nesTve lees efJejue ceeO³eceele peelees. ÒekeÀeMe ne Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele peele Demeu³eeves lees

mlebefYekesÀHeemetve otj PegkeÀlees. cnCepes, DeeHeeleer keÀesve (i) ne DeHeJeefle&le keÀesve (r) Hes#ee ueneve Deens.

iii. mvesue®³ee efve³eceeÒeceeCes, ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ ne efmLej Demelees, cnCetve DeeHeeleer keÀesve (i) Jee{Jeuee Demelee DeHeJeleea keÀesvener (r)

Jee{lees.

iv. i ®³ee p³ee efJeefMe<ì cetu³eemeeþer r ®es cetu³e 90° nesles, l³eeuee ¬eÀebeflekeÀ keÀesve cnCeleele.

i = ¬eÀebeflekeÀ keÀesve = ic, r = 90°

1n2 = csin isin90°

= sin ic ....( sin 90° = 1)

v. ³eentve DeefOekeÀ DeeHeeleer keÀesve DemeCeeN³ee efkeÀjCeebmeeþer DeHeJeleea keÀesvee®es cetu³e 90° Hes#ee DeefOekeÀ nesles. Demes efkeÀjCe Deeke=Àleerle

oeKeJeu³eeÒeceeCes Ieve ceeO³eceele Hejle ³esleele. DeMeeÒekeÀejs, meJe& ÒekeÀeMee®es Ieve ceeO³eceele HejeJele&ve nesles. ³eeme HetCe& DeebleefjkeÀ

HejeJele&ve cnCeleele.

*14. FbêOeveg<³e ns ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe, DeHeJele&ve DeeefCe DeebleefjkeÀ HejeJele&ve nîee leervener vewmeefie&keÀ Ieìveeb®es SkeÀ$eerkeÀjCe Deens.

³ee efJeOeevee®eer efmeodOelee efuene. [3 iegCe]

Gllej: i. HeeTme He[tve iesu³eeJej FbêOeveg<³e efomeles.

ii. JeeleeJejCeeleerue HeeC³ee®es LeWye ns ueneveMee ueesuekeÀeÒeceeCes keÀe³e&

keÀjleele.

iii. pesJne met³e&ÒekeÀeMe ³ee LeWyeeble ÒeJesMe keÀjlees lesJne l³ee®es DeHeJele&ve Je

DeHemkeÀjCe nesles.

iv. ne DeHemkeÀjCe Peeuesuee ÒekeÀeMe HeeC³ee®³ee LeWyeele HetCe&HeCes HejeJeefle&le

neslees DeeefCe LeWyeeletve yeensj ³esleevee Hegvne DeHeJeefle&le neslees.

v. DeMeeÒekeÀejs, ³ee leervener IeìkeÀeb®ee HeefjCeece cnCetve meele jbieeb®es

FbêOeveg<³e efomeles.

HeeC³ee®ee LeWye

leebbye[e peebYeUe

FbêOeveg<³e efveefce&leer

ÒekeÀeMeefkeÀjCe DeebleefjkeÀ

HejeJele&ve

O

DeebefMekeÀ HejeJele&ve

DeebefMekeÀ HejeJele&ve, ¬eÀebeflekeÀ keÀesve DeeefCe HetCe& DeebleefjkeÀ HejeJele&ve

HetCe& DeebleefjkeÀ HejeJele&ve ceeO³ece 1

ceeO³ece 2 r = 90° r r′

i i′ ic i > ic

DeHeJeefle&le efkeÀjCe

HeeCeer

ÒekeÀeMeñeesle

nJee

SAMPLE C

ONTENT

141


1. ûen uegkeÀuegkeÀle veenerle.

Gllej: i. ûenebkeÀ[tve ³esCeejs ÒekeÀeMeefkeÀjCe He=LJeer®³ee Jee³egceb[Ueletve ceeie&¬eÀceCe keÀjleele.

ii. leeN³eeb®³ee leguevesle ûen ns He=LJeer®³ee peJeU Demeleele.

iii. ³eecegUs, ûenebvee DeveskeÀ efyebotñeesleeb®ee mecetn cnCelee ³esT MekeÀles.

iv. pej SkeÀe efyebotHeemetve ³esCeeN³ee ÒekeÀeMee®eer leerJelee keÀceer Peeueer, lej ogmeN³ee efyebotñeesleeMeer leer Jee{les, cnCetve mejemejer ÒeKejlee ner efmLej jenles.

cnCetve, ûen uegkeÀuegkeÀle veenerle. 2. ueesuekeÀeletve peeleevee peebYeUîee jbiee®es efkeÀjCe

meJee&efOekeÀ JeUleele, lej ueeue jbiee®es efkeÀjCe meJee¥le keÀceer JeUleele.

Gllej: i. ueesuekeÀeletve JesieJesieUs jbie JesieJesieUîee Jesieeves ÒeJeeme keÀjleele.

ii. cnCetve, ueesuekeÀe®ee DeHeJele&veebkeÀ ne JesieJesieUîee jbieebmeeþer JesieJesieUe Demelees. peebYeUîee jbieemeeþer lees meJee&efOekeÀ, lej ueeue jbieemeeþer meJee¥le keÀceer Demelees.

iii. ueesuekeÀeletve peeCeeN³ee ÒekeÀeMeefkeÀjCee®³ee efJe®euevee®ee keÀesve ne ueesuekeÀe®³ee ceeO³ecee®³ee DeHeJele&veebkeÀebJej DeJeuebyetve Demelees.

cnCetve, ueesuekeÀeletve peeleevee peebYeUîee jbiee®es efkeÀjCe meJee¥le DeefOekeÀ JeUleele Je ueeue jbiee®es efkeÀjCe meJee¥le keÀceer JeUleele.

1. Dee³eleeke=Àleer keÀe®es®³ee ueeoerJej Òe³eesie kesÀuee Demelee

SkeÀe efJeoîeeL³ee&®³ee Demes efvejer#eCeeme Deeues, keÀer ueeoer®³ee SkeÀe yeepetme mlebefYekesÀMeer 55° ®³ee keÀesveele DeeHeeleer nesCeeje ÒekeÀeMeefkeÀjCe DeHeJele&veeveblej ueeoer®³ee ogmeN³ee yeepetJej He[leevee mlebefYekesÀMeer 40° ®ee keÀesve keÀªve efveie&le neslees.

i. ³ee ÒekeÀeMeefkeÀjCee®ee ceeie& oeKeJeCeejer veeceefveoxefMele Deeke=Àleer keÀe{e.

ii DeHeJeleea keÀesveeme legcner keÀesCeles cetu³e oîeeue?

iii. efveie&le keÀesveeme legcner keÀesCeles cetu³e oîeeue?

Gllej: i. ii. A efyebotHeeMeer DeHeJeleea keÀesve 40° Deens. iii. B efyebotHeeMeer efveie&le keÀesve 55° Deens. 2. efouesueer Deeke=Àleer, DeekeÀeMeeleerue FbêOeveg<³e efveefce&leer

oMe&Jeles. i. efouesu³ee Deeke=Àleerleerue A Je B ³eeme veeJes oîee. ii. HeeC³ee®³ee LeWyeeletve keÀesCel³ee jbiee®es meJee¥le peemle

efJe®eueve nesles? iii. efyebot C keÀesCeleer iees<ì oMe&Jelees?

Gllej: i. efyebot A : ueeue jbiee®es ÒekeÀeMeefkeÀjCe efyebot B : peebYeUîee jbiee®es ÒekeÀeMeefkeÀjCe ii. peebYeUe jbie cnCepes B ³ee®es HeeC³ee®³ee LeWyeeletve

meJee¥le peemle efJe®eueve nesles. iii. efyebot C ne HetCe& DeebleefjkeÀ HejeJele&ve oMe&Jelees. 3. Keeueerue Deeke=Àleer Heentve l³eeKeeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs

efuene. i. A Je B keÀe³e oMe&Jeleele? ii. C Je D keÀe³e oMe&Jeleele?

A

B

C

D

He=LJeer

B

55° A

40°

DeeHeeleer efkeÀjCe

efveie&le efkeÀjCe

DeHeJeefle&le efkeÀjCe

Meem$eer³e keÀejCes efuene. [Òel³eskeÀer 2 iegCe]

Deeke=ÀleerJej DeeOeeefjle ÒeMve. [Òel³eskeÀer 3 iegCe]

HeeC³ee®ee Lesbye

FbêOeveg<³ee®eer efveefce&leer

A

B C

SAMPLE C

ONTENT

142


142

iii. Jejerue Deeke=Àleer keÀe³e oMe&Jeles? Gllej: i. efyebot A : leeN³ee®eer DeeYeemeer efmLeleer efyebot B : leeN³ee®eer JeemleJe efmLeleer ii. efyebot C : ef#eeflepe efyebot D : JeeleeJejCee®es Lej iii. Jejerue Deeke=Àleer JeeleeJejCeer³e DeHeJele&vee®ee HeefjCeece

oMe&Jeles. 1. SkeÀlee DeeefCe JewYeJe ³eebveer SkeÀ Òe³eesie kesÀuee DeeefCe efJeefJeOe

ceeO³eceeb®es DeHeJele&veebkeÀ Keeueer efouesu³ee lekeÌl³eeÒeceeCes Demeu³ee®es l³eebvee Dee{Uues.

Keeueerue lekeÌl³ee®es efvejer#eCe keÀje Je l³eeJej DeeOeeefjle Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene.

ceeO³ece DeHeJele&veebkeÀ ceeO³ece DeHeJele&veebkeÀ

nJee 1.0003 ¬eÀeTve keÀe®e 1.52 HeeCeer 1.33 Keefvepe ceerþ 1.54

DeukeÀesnesue 1.36 Ieve eqHeÌuebì keÀe®e

1.66

kesÀjesmeerve 1.39 ceeefCekeÀ (ueeue jlves)

1.76

ìHeXìeF&ve lesue

1.47 veeruece jlve 1.76

yeWefPeve 1.50 efnje 2.42 i. Keeueerue IeìkeÀ Ieve les efJejue ceeO³ece ³ee ¬eÀceeves ueeJee. yeWefPeve, DeukeÀesnesue, HeeCeer, ìHeXìeF&ve lesue, Keefvepe ceerþ ii. Jejerue lekeÌl³eeletve meJee¥le efJejue Je meJee¥le Ieve ceeO³ece

keÀesCeles les efuene. iii. pej ÒekeÀeMeefkeÀjCeeves ¬eÀeTve keÀe®esletve Ieve eqHeÌuebì keÀe®esle

ÒeJeeme kesÀuee, lej ÒekeÀeMee®³ee ceeiee&Jej l³ee®ee keÀe³e HeefjCeece neF&ue?

iv. pesJne ÒekeÀeMe veeruece jlveeletve ceeefCekeÀ jlveele ÒeJesMe keÀjsue

lesJne ÒekeÀeMee®³ee ceeiee&Jej keÀe³e HeefjCeece nesF&ue? v. HeeC³ee®³ee meboYee&le Keefvepe efceþe®ee DeHeJele&veebkeÀ keÀe³e Deens? Gllej: i. Keefvepe ceerþ, yeWefPeve, ìHeXìeF&ve lesue, DeukeÀesnesue, HeeCeer ii. meJee¥le efJejue ceeO³ece : nJee meJee¥le Ieve ceeO³ece : efnje iii. ÒekeÀeMeefkeÀjCe mlebefYekesÀpeJeU PegkesÀue. iv. oesvner ceeO³eceeb®ee DeHeJele&veebkeÀ meejKee Demeu³eeves

ÒekeÀeMeefkeÀjCe DeHeJele&ve ve neslee peeF&ue.

v. HeeC³ee®³ee meboYee&le Keefvepe efceþe®ee DeHeJele&veebkeÀ

= 1.541.33

= 1.16

1. DeHeJele&veebkeÀ

i. 2n1 = 2

1

vv

ii. 1n2 = 1

2

vv

iii. 2n1 = 1 2

1n

³esLes, 2n1 = ogmeN³ee ceeOecee®³ee meboYee&le Heefnu³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ,

1n2 = Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ,

v1 = Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie, v2 = ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie. 2. efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ: n = 1

2

vv

³esLes, v1 = efveJee&le HeeskeÀUerceOeerue ÒekeÀeMee®ee Jesie, v2 = ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie. 3. DeHeJele&vee®ee ogmeje efve³ece/ mvesue®ee efve³ece:

1n2 = sin isin r

³esLes, 1n2 = Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&le ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ,

i = DeeHeeleer keÀesve, r = DeHeJeleea keÀesve. +1. HeeC³ee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ 1.36 Demeu³eeme

ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie efkeÀleer? (ÒekeÀeMee®ee efveJee&leeleerue Jesie = 3 × 108 m/s)

[2 iegCe] GkeÀue: efouesues: HeeC³ee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ (n) = 1.36, ÒekeÀeMee®ee efveJee&leeleerue Jesie(v1) = 3 × 108 m/s MeesOee: ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie (v2)

Heefj®ísoeJej DeeOeeefjle ÒeMve. [5 iegCe]

met$es

Keeueerue GoenjCes mees[Jee.

MeeefyokeÀ GoenjCes

SAMPLE C

ONTENT

143


met$e: n = 1

2

vv

DeekeÀ[scees[: met$eeJeªve,

v2 = 1vn

= 83 10

1.36×

= 2.21 × 108 m/s Gllej: ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie 2.21 × 108 m/s Deens. *2. SkeÀe ceeO³eceele ÒekeÀeMee®ee Jesie 1.5 × 108 m/s,

Demeu³eeme l³ee ceeO³ecee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ efkeÀleer Demesue? [2 iegCe]

GkeÀue: efouesues: ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2) = 1.5 × 108 m/s MeesOee: ceeO³ecee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ (n)

met$e: n = 1

2

vv

DeekeÀ[scees[: met$eevegmeej,

n = 8

8

3 10 1.5 10

××

.…( ÒekeÀeMee®ee efveJee&leeleerue

Jesie = 3 × 108 m/s) = 2 Gllej: ceeO³ecee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ 2 Deens. 3. pej ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Je keÀe®esleerue Jesie ne

Deveg¬eÀces 2.2 × 108 m/s Je 2 × 108 m/s Demesue, lej keÀe®es®³ee meboYee&leerue HeeC³ee®ee DeHeJele&veebkeÀ Je HeeC³ee®³ee meboYee&leerue keÀe®es®ee DeHeJele&veebkeÀ keÀe{e.

[3 iegCe] GkeÀue: efouesues: ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie (vw)

= 2.2 × 108 m/s, ÒekeÀeMee®ee keÀe®es®eerue Jesie (vg)

= 2 × 108 m/s MeesOee: i. HeeC³ee®³ee meboYee&leerue keÀe®es®ee

DeHeJele&veebkeÀ (wng) ii. keÀe®es®³ee meboYee&leerue HeeC³ee®ee

DeHeJele&veebkeÀ (gnw)

met$e: i. 1n2 = 1

2

vv

ii. gnw = w g

1n

DeekeÀ[scees[: met$e (i) vegmeej,

wng = w

g

vv

= 8

8

2.2 102 10

××

= 1.1

met$e (ii) vegmeej,

gnw = w g

1n

= 11.1

= 0.909

Gllej: i. HeeC³ee®³ee meboYee&leerue keÀe®es®ee DeHeJele&veebkeÀ 1.1 Deens.

ii. keÀe®es®³ee meboYee&leerue HeeC³ee®ee DeHeJele&veebkeÀ 0.909.

+4. SkeÀe ceeO³eceeletve 1.5 × 108 m/s Jesieeves peeCeeje

ÒekeÀeMe ogmeN³ee ceeO³eceele iesu³eeme l³ee®ee Jesie 0.75 × 108 m/s nesle Demeu³eeme Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&leerue ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ efkeÀleer Demesue? [2 iegCe]

GkeÀue:

efouesues: Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v1)

= 1.5 × 108 m/s, ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2)

= 0.75 × 108 m/s MeesOee: Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&leerue ogmeN³ee

ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ (1n2)

met$e: 1n2 = 1

2

vv


1n2 = 8

8

1.5 100.75 10

××

= 2

Gllej: Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&leerue ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ 2 Deens.

5. nJes®³ee meboYee&leerue HeeC³ee®ee DeHeJele&veebkeÀ 4

3 Je

ÒekeÀeMee®ee nJesleerue Jesie 3 × 108 m/s Deens. lej ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie keÀe{e. [2 iegCe]

GkeÀue:

efouesues: HeeC³ee®ee nJes®³ee meboYee&leerue DeHeJele&veebkeÀ (1n2)

= 43

,

ÒekeÀeMee®ee nJesleerue Jesie (v1) = 3 × 108 m/s

MeesOee: ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie (v2)

met$e: 1n2 = 1

2

vv

SAMPLE C

ONTENT

144


144


1n2 = 1

2

vv

∴ v2 = 8 33 104

× ×

= 89 10

4×

= 2.25 × 108 m/s Gllej: ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie 2.25 × 108 m/s Deens. *6. pej keÀe®es®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ 3/2 Demeuee Je

HeeC³ee®ee 4/3 Demeuee, lej keÀe®es®ee HeeC³ee®³ee meboYee&leerue DeHeJele&veebkeÀ efkeÀleer? [3 iegCe]

GkeÀue:

pej v1 ne ÒekeÀeMee®ee efveJee&leeleerue Jesie, v2 ne ÒekeÀeMee®ee keÀe®esleerue Jesie Demesue DeeefCe v3 ne ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Jesie Demesue, lej keÀe®es®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ cnCepes, efveJee&lee®³ee meboYee&leerue keÀe®es®ee DeHeJele&veebkeÀ,

ng = 1

2

v 3v 2

= ….(i)

HeeC³ee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ

cnCepes, efveJee&lee®³ee meboYee&leerue HeeC³ee®ee DeHeJele&veebkeÀ,

nw = 1

3

v 4v 3

= ….(ii)

∴ HeeC³ee®³ee meboYee&leerue keÀe®es®ee DeHeJele&veebkeÀ

wng = 3

2

vv

= 1 3

2 1

v vv v

×

….(meceerkeÀjCee®³ee GpeJ³ee yeepetuee v1 ves iegCetve Je Yeeietve )

= 3 32 4

× […meceerkeÀjCe (i) Je (ii) Jeªve]

= 98

Gllej: keÀe®es®ee HeeC³ee®³ee meboYee&leerue DeHeJele&veebkeÀ 98

Deens. 7. SkeÀe JemletJej ÒekeÀeMeefkeÀjCe 60° ®ee DeeHeeleer keÀesve

keÀªve He[lees Je 30° ®³ee keÀesveele DeHeJeefle&le neslees.

i. ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ efkeÀleer?

ii. efveie&le keÀesve ‘e’ ®es ceeHe efkeÀleer? [2 iegCe]

Gllej: i. ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ

= sin isin r

= sin 60sin30

°°

= 3 / 21/ 2

= 3

ii. efveie&le keÀesve ne mebK³eelcekeÀjerl³ee DeeHeeleer keÀesveeSJe{e Demelees.

∴ e = i = 60° 1. HeejoMe&keÀ ceeO³eceele ÒekeÀeMee®ee Jesie 2.6 × 108 m/s

Deens, lej ceeO³ecee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ keÀe{e.

[2 iegCe] 2. ÒekeÀeMee®ee HeeC³eeleerue Je efnN³eeleerue Jesie ne Deveg¬eÀces

2.2 × 108 m/s Je 1.25 × 108 m/s Deens, lej Keeueerue DeHeJele&veebkeÀ keÀe{e.

i. efnN³ee®³ee meboYee&leerue HeeC³ee®ee.

ii. HeeC³ee®³ee meboYee&leerue efnN³ee®ee. [3 iegCe] 3. ceeefCekeÀe®ee DeHeJele&veebkeÀ 1.71 Je ÒekeÀeMee®ee nJesleerue Jesie

3 × 108 m/s Deens, lej ÒekeÀeMee®ee ceeefCekeÀeceOeerue Jesie keÀe{e. [2 iegCe]

4. Heefnu³ee ceeO³eceeletve peeCeeje ÒekeÀeMeefkeÀjCe ne ogmeN³ee

ceeO³eceeletve 30° keÀesveele DeeHeeleer Demetve 45° keÀesveele DeHeJeefle&le neslees, lej Heefnu³ee ceeO³ecee®³ee meboYee&leerue ogmeN³ee ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ Je efveie&le keÀesve MeesOee.

[3 iegCe]

Gllejs: 1. 1.15 2. i. 0.57 ii. 1.76 3. 1.75 × 108 m/s 4. 0.707, 30° 1. Lees[s DeeþJee. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 73)

i. ÒekeÀeMee®es HejeJele&ve cnCepes keÀe³e?

Gllej: pesJne met³e&efkeÀjCe keÀesCel³eener DeHeejoMe&keÀ JemletJej He[leele lesJne les ceeies JeUleele. ³eeuee ÒekeÀeMee®es HejeJele&ve Demes cnCeleele.

ii. ÒekeÀeMee®³ee HejeJele&vee®es efve³ece keÀesCeles?

Gllej: ÒekeÀeMee®³ee HejeJele&vee®es efve³ece:

a. HejeJele&ve keÀesve ne DeeHeeleer keÀesveeSJe{e Demelees.

b. DeeHeeleer efkeÀjCe, HejeJeefle&le efkeÀjCe Je mlebefYekeÀe ns SkeÀe®e Òeleueele Demeleele.

c. DeeHeeleer efkeÀjCe Je HejeJeefle&le efkeÀjCe ns vesnceer mlebefYekesÀ®³ee efJe©odOe yeepetbvee Demeleele.

mejeJeemeeþer GoenjCes

%eevee®es GHe³eespeve keÀje.

SAMPLE C

ONTENT

145


2. keÀªve Heene. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 73)

meeefnl³e: keÀe®es®ee iueeme, 5 ©He³eeb®es veeCes, Heseqvmeue, Oeelet®es Yeeb[s Fl³eeoer.

legce®³ee HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀceebkeÀ 73 Jej efouesu³ee ke=ÀleerJej DeeOeeefjle Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene.

i. ke=Àleer 1 ceO³es, HeeC³eeleerue Heseqvmeue®eer pee[er Jee{uesu³ee®ee Je HeeC³ee®³ee He=<þYeeieeueiele Heseqvmeue legìu³ee®ee Yeeme keÀe efvecee&Ce neslees?

Gllej: pesJne DeeHeCe Heseqvmeue®ee HeeC³eeleerue Yeeie Heenlees lesJne ÒekeÀeMe ne keÀe®es®³ee ceeO³eceeletve HeeC³eeletve nJeskeÀ[s ÒeJeeme keÀjlees. ne ÒekeÀeMeefkeÀjCe ceeO³ece yeouelees Je DeHeJeefle&le neslees. HeefjCeeceer, HeeC³eeleerue Heseqvmeue®eer pee[er Jee{u³eemeejKeer Je Heseqvmeue He=<þYeeieeueiele legìu³eemeejKeer Yeemeles.

[ìerHe: ner mebkeÀuHevee mecepetve IesC³eekeÀjlee efJeoîeeL³ee¥veer meesyele efouesuee Q. R. Code mke@Àve keÀªve eqJnef[Dees HeeneJee.]

ii. ke=Àleer 2 ceO³es, HeeC³ee®eer HeeleUer SkeÀe efJeefMe<ì

mlejeHe³e¥le Deeu³eeJej veeCes Hejle keÀMeecegUs efomet ueeieles?

Gllej: veeC³eeHeemetve ³esCeejs ÒekeÀeMeefkeÀjCe ns HeeC³eeletve yeensj ³esleele Je ÒekeÀeMee®³ee DeHeJele&veeves l³eeb®eer efoMee yeoueles. l³eecegUs, HeeC³eeves efJeefMe<ì mlej ieeþu³eeJej veeCes Hegvne efomet ueeieues.

[ìerHe: ner mebkeÀuHevee mecepetve IesC³eekeÀjlee efJeoîeeL³ee¥veer meesyele efouesuee Q. R. Code mke@Àve keÀªve eqJnef[Dees HeeneJee.]

iii. ke=Àleer 3 ceOeerue DeeHeeleer efkeÀjCe AN Je efveie&le efkeÀjCe

MD ³eeb®es efvejer#eCe keÀje.

[ìerHe: ³ee ke=Àleer®³ee Òeel³eef#ekeÀekeÀjlee efJeoîeeL³ee¥veer meesyele efouesuee Q. R. Code mke@Àve keÀªve eqJnef[Dees HeeneJee Je DeeHeeleer efkeÀjCe Je efveie&le efkeÀjCe ³eeb®es efvejer#eCe keÀjeJes.]

3. meebiee Heent! (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 76)

i. GvneÈîeele jml³eeJej efkebÀJee JeeUJebìele HeeCeer mee®eu³ee®ee DeeYeeme (ce=iepeU) legcnebuee Peeuee Deens keÀe?

ii. nesUer®³ee JesUer nesUer®³ee pJeeueeb®³ee HeueerkeÀ[erue

keÀener Jemlet nueleevee legcner Heeefnu³ee Deensle keÀe? Demes

keÀe Ie[le Demesue?

Gllej: i. nes³e. GvneUîeele jml³eeJej efkebÀJee JeeUJebìele HeeCeer

mee®eu³ee®ee DeeYeeme (ce=iepeU) ceuee Peeuee Deens.

ii. nes³e. nesUer®³ee JesUsme pJeeueeb®³ee HeueerkeÀ[erue

keÀener Jemlet nueleevee ceer Heeefnu³ee Deensle.

[keÀejCeebmeeþer `Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene' ceOeerue Òe.9

Je 10 DeY³eemee.] 4. peje [eskesÀ ®eeueJee! (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 77)

i. oesve ueesuekeÀeb®³ee meene³³eeves Heeb{N³ee DeeHeeleer

ÒekeÀeMeeHeemetve Heeb{je efveie&le ÒekeÀeMe keÀmee efceUJelee

³esF&ue?

Gllej: oesve ueesuekeÀebHeemetve Heeb{je efveie&le ÒekeÀeMe efceUJeC³eemeeþer

Deeke=Àleerle oeKeJeu³eeÒeceeCes, ogmeje ueesuekeÀ ne Heefnu³ee

ueesuekeÀeme meceeblej; Hejbleg Gueìîee (J³emle) efmLeleerle

þsJeeJee.

ii. keÀe®es®es ueesuekeÀ Demeuesueer Pegbyejs legcner Heeefnueer

Demeleerue. l³eele ueeJeuesu³ee ìbiemìve yeuye®ee ÒekeÀeMe

ueesuekeÀeletve peeleevee l³ee®es DeHemkeÀjCe nesles Je

DeeHeu³eeuee jbieeryesjbieer jbieHebkeÌleer efomeles. ìbiemìve

yeuyeSsJepeer Sue F& [er yeuye ueeJeuee, lej ³ee HeodOeleerves

jbieHebkeÌleer efomeleerue keÀe?

Gllej: pej Sue F& [er yeuye Heeb{je vemesue, lej ÒekeÀeMee®es

DeHemkeÀjCe nesCeej veener. Sue F& [er yeuye Heeb{je Deens

Demes ie=nerle Oejues, lej ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe nesF&ue;

Hejbleg ns DeHemkeÀjCe ÒekeÀeMeceeve ìbiemìve yeuyeSJe{s ÒeYeeJeer

vemeles.

Heefnuee ueesuekeÀ

Heeb{je ÒekeÀeMe

R R

V V

(P1)

ogmeje ueesuekeÀ (P2)

Heeb{je ÒekeÀeMe

SAMPLE C

ONTENT

146


146

5. HegmlekeÀ ceePes efce$e (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 78) i. Why the sky is blue – Dr. C.V. Raman talks

about science: C.V. Raman and Chandralekha ii. Optics: Principles and Applications:

K.K. Sharma iii. Theoretical concepts in Physics:

M. S. Longair. [mebkeÀuHevee Gllecejerl³ee mecepetve IesC³eemeeþer efJeoîeeL³ee¥veer

Jejerue HegmlekesÀ Jee®eCes DeHesef#ele Deens.] 6. Lees[er iebcele. (HeeþîeHegmlekeÀ He=<þ ¬eÀ. 78)

HueeefmìkeÀ®ee [yee, Deejmee DeeefCe HeeCeer JeeHeªve ÒekeÀeMee®es

DeHemkeÀjCe nesles keÀe les Heene.

Gllej: HueeefmìkeÀ®ee [yee HeeC³eeves Yeje. Deejmee l³ee

HueeefmìkeÀ®³ee [y³eeleerue HeeC³eele keÀesve keÀªve þsJee.

met³e&ÒekeÀeMe Lesì l³ee DeejMeeJej He[sue DeMee efmLeleerle [yee

þsJee. lemes®e, efYebleerJej FbêOeveg<³e efomesHe³e¥le DeejMee®ee

keÀesve pegUJetve I³ee.

(Keesueerle DebOeej Demeu³eeme FbêOeveg<³e HeenCes meesHes peeF&ue.)

[ìerHe: ³ee ke=Àleer®³ee

Òeel³eef#ekeÀekeÀjlee efJeoîeeL³ee¥veer meesyele efouesuee Q. R. Code mke@Àve keÀªve eqJnef[Dees HeeneJee.]

7. meebiee Heent?

ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe ns keÀe®es®³ee ueeoerletve efomele

veener; cee$e ueesuekeÀeceO³es les efomeles. Demes keÀe?

Gllej: i. pesJne ÒekeÀeMe SkeÀe ceeO³eceeletve ogmeN³ee ceeO³eceele

ÒeJesMe keÀjlees lesJne l³ee®ee Jesie yeouelees.

ii. keÀe®es®eer ueeoer Je ueesuekeÀ ³ee oesIeebveener oesve

DeeblejHe=<þ Demeleele, cnCetve oesvneRceO³es ÒekeÀeMee®es

DeHeJele&ve oesve JesUe nesles.

iii. pesJne oesve DeeblejHe=<þ SkeÀceskeÀebme meceeblej Demeleele

lesJne Heefnu³ee DeeblejHe=<þeJeªve pejer jbie JesieJesieUs

Peeues, lejer ogmeN³ee DeeblejHe=<þekeÀ[tve nesCeeN³ee

DeHeJele&veeveblej les meJe& SkeÀe®e ceeiee&ves ÒeJeeme

keÀjleele.

iv. Hejbleg, ueesuekeÀeleerue oesve DeeblejHe=<þs meceeblej

vemeleele, cnCetve Heefnu³ee DeeblejHe=<þeJej JesieJesieUs

Peeuesues jbie ogmeN³ee DeHeJele&veeveblej SkeÀe®e ceeiee&ves

ceeie&¬eÀceCe keÀjle veenerle.

³eecegUs®e, keÀe®es®³ee ueeoerletve ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe efomele

veener; cee$e ueesuekeÀeceO³es les efomeles. *8. GHe¬eÀce: legce®³ee efMe#ekeÀeb®³ee ceeie&oMe&veeKeeueer uesPej®es

GHekeÀjCe Je meeyeCee®es HeeCeer JeeHeªve ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve DeY³eemee.

[ìerHe: uesPej®es GHekeÀjCe Je meeyeCee®es HeeCeer JeeHeªve ÒekeÀeMee®es DeHeJele&ve DeY³eemeC³eemeeþer efJeoîeeL³ee¥veer meesyele efouesuee Q. R. Code mke@Àve keÀªve eqJnef[Dees HeeneJee.]

Deejmee

HeeCeer HueeefmìkeÀ [yee

SAMPLE C

ONTENT

147


mcejCelekeÌlee

SkeÀef$ele HeefjCeece

• pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe keÀesCel³eener oesve ceeO³eceeb®³ee meerceejs<esJej uebyeªHe DeeHeeleer neslees lesJne SkeÀe ceeO³eceeletve ogmeN³ee ceeO³eceele peeleevee ÒekeÀeMee®es efJe®eueve nesle veener.

• ∠i = ∠r = 0

• pesJne ÒekeÀeMe Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele ³esleevee nesCeeje keÀesve ne ¬eÀebeflekeÀ keÀesveeHes#ee ceesþe Demelees lesJne ÒekeÀeMe ne Hegvne Ieve ceeO³eceele HejeJeefle&le neslees.

• ÒekeÀeMee®es IeìkeÀ jbieebceO³es efJeYeepeve.

• ÒekeÀeMee®³ee Peesleeleerue jbieerle IeìkeÀeb®³ee Heìdìîeeme JeCe&HebkeÌleer cnCeleele.

DeHeJele&veebkeÀ

• 1n2 = sin isin r

• 1n2 = 1

2

(v )(v )

Heefnu³ee ceeO³eceeleeur e ÒekeÀeMee®ee Jeis eogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jeis e

ÒekeÀeMeeyeeyele®³ee keÀener vewmeefie&keÀ Ieìvee

• pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe eflejH³ee HeodOeleerves efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele peelees lesJne lees DeHeJele&veeveblej mlebefYekesÀkeÀ[s PegkeÀlees.

• n1 < n2 • ∠i > ∠r

• pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe eflejH³ee HeodOeleerves Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele peelees lesJne lees DeHeJele&veeveblej mlebefYekesÀHeemetve otj neslees.

• n1 > n2 • ∠i < ∠r

FbêOeveg<³e

• SkeÀe HeejoMe&keÀ ceeO³eceeletve ogmeN³ee ceeO³eceele peeleevee ÒekeÀeMee®eer efoMee yeoueles.

• leeN³eeb®es uegkeÀuegkeÀCes, ueJekeÀj nesCeeje met³eexo³e ns JeeleeJejCeer³e DeHeJele&vee®es HeefjCeece efkebÀJee GoenjCes Deensle.

DeHeJele&ve HetCe& DeebleefjkeÀ HejeJele&ve DeHemkeÀjCe

SAMPLE C

ONTENT

148


148

[SketÀCe iegCe: 25] Òe.1. (A) Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. [5] i. ieìele ve yemeCeeje Meyo DeesUKee. ueeue jbie, efHeJeUe jbie, peebYeUe jbie, Heeb{je jbie ii. menmebyebOe DeesUKee. iii. ³eesi³e pees[îee pegUJee.

`De' ieì `ye' ieì a. HejeJele&ve 1. ÒekeÀeMee®³ee efoMesle yeoue b. DeHeJele&ve 2. ÒekeÀeMeefkeÀjCee®es ceeies JeUCes 3. ÒekeÀeMeefkeÀjCee®es DeveskeÀ jbieeble efJeYeepeve

iv. efjkeÀec³ee peeiee Yeje. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjlees lesJne DeeHeleer keÀesvee®³ee p³ee efJeefMe<ì cetu³eemeeþer

DeHeJeleea keÀesvee®es cetu³e 90° nesles, l³ee efJeefMe<ì cetu³eeuee _______ Demes cnCeleele. v. veeJes efuene. DeHemkeÀjCeeojc³eeve meJee¥le keÀceer efJe®eueve nesCeeje JeCe&HebkeÌleerceOeerue jbie. (B) ³eesi³e He³ee&³e efveJe[e. [3] i. pej oesve ueesuekeÀ SkeÀceskeÀebvee meceeblej Demetve ogmeje ueesuekeÀ Gueìîee cnCepes®e J³emle efmLeleerle þsJeuesuee Demesue DeeefCe ³ee oesve

ueesuekeÀebletve ÒekeÀeMeefkeÀjCe ÒeJeeme keÀjle Demesue, lej ogmeN³ee ueesuekeÀeletve yeensj ³esCeeje ÒekeÀeMe _______ (A) HeÀkeÌle ueeue Je peebYeUe Demesue. (B) meele jbieeb®ee Heìdìe Demesue. (C) Heeb{je Demesue. (D) HeÀkeÌle efveUe Demesue. ii. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe nJesletve keÀe®es®³ee ueeoerle ÒeJeeme keÀjlees Je He=<þYeeieeme 90° keÀesveele ísolees lesJne lees _______ (A) mlebefYekesÀkeÀ[s PegkeÀlees. (B) mlebefYekesÀHeemetve otj peelees. (C) efJe®eueve ve neslee Heej neslees. (D) veeiecees[er JeUCeebveer peelees. iii. nJesle Òemeeefjle nesCeeje met³e&efkeÀjCe pesJne keÀe®es®³ee ueeoeruee ísoleevee efle®³ee He=<þYeeieeMeer 30° keÀesve keÀjle ísolees lesJne

DeHeJeleea keÀesve ne _______ Demelees. (A) 90° (B) 60° Hes#ee keÀceer (C) 60° (D) 60° Hes#ee peemle Òe.2. Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. (keÀesCelesner leerve): [6] i. ÒekeÀeMee®³ee DeHeJele&vee®es efve³ece efuene. ii. HeejoMe&keÀ ceeO³eceele ÒekeÀeMee®ee Jesie 2.4 × 108 m/s Deens, lej l³ee ceeO³ecee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ keÀe{e. iii. efMe#ekeÀ Jeiee&le ueJekeÀj nesCeeje met³eexo³e Je GefMeje nesCeeje met³ee&mle ³ee Ieìvee efJeMeo keÀjle nesles. l³eebveer ³ee Ieìveebmeeþer

keÀesCeleer keÀejCes efoueer Demeleerue? iv. efvemeiee&le Dee{UCeejer ÒekeÀeMee®³ee DeHeJele&vee®eer keÀesCeleerner oesve GoenjCes oîee Je l³eeb®es Lees[keÌ³eele mHe<ìerkeÀjCe keÀje.

Heeþe®eer GpeUCee r

i

r : efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele

peeCeeje ÒekeÀeMe

: Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele

peeCeeje ÒekeÀeMe ::

_______

SAMPLE C

ONTENT

149


Òe.3. Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. (keÀesCelesner oesve): [6] i. A Je B ³ee oesve ceeO³eceebceO³es ÒekeÀeMee®ee Jesie ne Deveg¬eÀces v1 DeeefCe v2 Deens. a. pej vB = 1.5vA, lej keÀesCeles ceeO³ece Ieve Deens? b. B ®³ee meboYee&leerue A ®ee DeHeJele&veebkeÀ keÀe³e Deens? c. A ®³ee meboYee&leerue B ®ee DeHeJele&veebkeÀ keÀe³e Deens? ii. ueesuekeÀeodJeejs JeCe&HebkeÌleer keÀMee le³eej nesleele les Deeke=Àleer®³ee meene³³eeves mHe<ì keÀje. iii. ÒekeÀeMee®³ee DeHeJele&vee®eer J³eeK³ee efuene Je ceeO³ecee®ee DeHeJele&veebkeÀ Je ÒekeÀeMee®ee Jesie ³eeb®³eeleerue mebyebOe mHe<ì keÀje. Òe.4. Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene. (keÀesCeleener SkeÀ): [5] i. lekeÌlee HetCe& keÀje.

Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v1)

ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2)

DeHeJele&veebkeÀ

1n2 DeHeJele&veebkeÀ

2n1 a. 3 × 108 m/s 1.2 × 108 m/s -------------- --------------

b. -------------- 2.25×108 m/s -------------- 4/3

c. 2 × 108 m/s -------------- 1.5 0.67 ii. megyekeÀ veeceefveoxefMele Deeke=Àleer®³ee meene³³eeves DeebefMekeÀ HejeJele&ve, ¬eÀebeflekeÀ keÀesve Je HetCe& DeebleefjkeÀ HejeJele&ve mHe<ì keÀje. Òe.1. (A) i. Heeb{je jbie Flej jbie ns JeCe&HebkeÌleerleerue jbie Deensle. ii. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe efJejue ceeO³eceeletve Ieve ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjleele, lesJne i > r. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe Ieve ceeO³eceeletve

efJejue ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjleele, lesJne i < r. iii. (a – 2), (b – 1) iv. pesJne ÒekeÀeMeefkeÀjCe Ieve ceeO³eceeletve efJejue ceeO³eceele ÒeJesMe keÀjlees lesJne DeeHeeleer keÀesvee®³ee p³ee efJeefMe<ì cetu³eemeeþer

DeHeJeleea keÀesvee®es cetu³e 90° nesles, l³ee efJeefMe<ì cetu³eeuee ¬eÀebeflekeÀ keÀesve Demes cnCeleele. v. ueeue. (B) i. (C) ii. (C) iii. (B) Òe.2. i. a. DeeHeeleer efkeÀjCe Je DeHeJeefle&le efkeÀjCe ns DeeHeele efyebotHeeMeer DemeCeeN³ee mlebefYekesÀ®³ee efJe©odOe yeepetme Demeleele

DeeefCe ns leervener SkeÀe®e Òeleueele Demeleele.

b. efouesu³ee ceeO³eceeb®³ee pees[erkeÀjlee, DeeHeeleer keÀesvee®es sine Je DeHeJeleea keÀesvee®es sine ³eeb®es iegCeesllej efmLej

Demeles.

i

r

Gllejs:

SAMPLE C

ONTENT

150


150

ii. GkeÀue: efouesues: ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2) = 2.4 × 108 m/s MeesOee: efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ (n)

met$e: n = 1

2

vv


n = 1

2

vv

=

8

8

3 102.4 10

××

….( efveJee&leeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie = 3 × 108 m/s)

= 1.25

Gllej: ceeO³ecee®ee efvejHes#e DeHeJele&veebkeÀ 1.25 Deens. iii. `Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 12 DeY³eemee. iv. a. ce=iepeU: otjJejerue JemletkeÀ[tve ³esCeejs ÒekeÀeMeefkeÀjCe ns l³ee Jemlet®³ee peefceveerle Demeuesu³ee ÒeefleceskeÀ[tve

Deeu³eemeejKes Yeemeleele. ³eeme ce=iepeU Demes cnCeleele. b. leeN³eeb®es uegkeÀuegkeÀCes: nJes®eer melele®eer neue®eeue Je Ievelesleerue DeeefCe leeHeceeveeleerue yeoue ³eebcegUs JeeleeJejCe

efmLej vemeles. l³eecegUs, SKeeoîee Yeeieeleerue nJes®ee DeHeJele&veebkeÀ melele Je Deefve³eefceleHeCes yeouele jenlees, cnCetve leeN³eeb®eer DeeYeemeer efmLeleer Je l³eeb®eer ÒeKejlee ner keÀe³ece meejKeer vemeles, lej efkebÀef®eleMeer yeoueles. ³eecegUs, leejs uegkeÀuegkeÀleele.

Òe.3. i. a. ceeO³ece ‘A’ peemle Ieve Deens. b. ‘B’ ®³ee meboYee&leerue ‘A’ ®ee DeHeJele&veebkeÀ

= BnA = B

A

vv

= A

A

1.5vv

= 1.5 = 32

c. ‘A’ ®³ee meboYee&leerue ‘B’ ®ee DeHeJele&veebkeÀ

= AnB = B A

1 2n 3

= ii. ueesuekeÀeodJeejs JeCe&HebkeÌleer®³ee efJeefJeOe jbieeb®eer efveefce&leer: a. met³e&ÒekeÀeMe ueesuekeÀeceO³es efMejlee®e Òel³eskeÀ jbie efJeefJeOe keÀesveebletve DeHeJeefle&le neslees. b. cnCetve Heeb{N³ee ÒekeÀeMee®es meele jbieebceO³es DeHemkeÀjCe nesles. c. ³ee meele jbieebHewkeÀer ueeue jbie meJee¥le keÀceer JeUlees, cnCetve lees JeCe&HebkeÌleerle meJee¥le Jej®³ee mLeeveeJej Deens. d. peebYeUe jbie meJee¥le DeefOekeÀ JeUlees, l³eecegUs lees JeCe&HebkeÌleerle meJee¥le Keeue®³ee yeepetme Deens. e. Òel³eskeÀ jbie ne JesieUîee ceeiee&ves yeensj Deeu³eeves megmHe<ì neslees. f. cnCetve meele efJeefJeOe jbieeb®eer JeCe&HebkeÌleer efceUles. iii. `Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 5 DeY³eemee.

He[oe

ÒekeÀeMee®es DeHemkeÀjCe

SAMPLE C

ONTENT

151


Òe.4. i. GkeÀue: a. efouesues: Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v1) = 3 × 108 m/s, ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2) = 1.2 × 108 m/s. MeesOee: DeHeJele&veebkeÀ (2n1), DeHeJele&veebkeÀ (1n2)

met$es: i. 2n1 = 2

1

vv

ii. 1n2 = 2 1

1n


2n1 = 2

1

vv

= 8

8

1.2 103 10

××

= 0.4

met$e (ii) vegmeej,

1n2 = 10.4

= 2.5 b. efouesues: ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2) = 2.25 × 108 m/s, DeHeJele&veebkeÀ (2n1) = 4/3 MeesOee: Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v1), DeHeJele&veebkeÀ (1n2)

met$es: i. 2n1 = 2

1

vv

ii. 1n2 = 2 1

1n


v1 = 2

2 1

vn

=82.25 10 3

4× × = 1.69× 108 m/s

met$e (ii) vegmeej,

1n2 = 1 34 / 3 4

= = 0.75

c. efouesues: Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v1) = 2 × 108 m/s, DeHeJele&veebkeÀ (1n2) = 1.5, DeHeJele&veebkeÀ (2n1) = 0.67. MeesOee: ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie (v2)

met$es: 2n1 = 2

1

vv

DeekeÀ[scees[: met$eebvegmeej, v2 = 2n1 × v1

= 0.67× 2 × 108 = 1.34 × 108 m/s Gllej:

Heefnu³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie

(v1)

ogmeN³ee ceeO³eceeleerue ÒekeÀeMee®ee Jesie

(v2)

DeHeJele&veebkeÀ

1n2 DeHeJele&veebkeÀ

2n1

a. 3 × 108 m/s 1.2 × 108 m/s 2.5 0.4 b. 1.69 × 108 m/s 2.25 × 108 m/s 0.75 4/3 c. 2 × 108 m/s 1.34 × 108 m/s 1.5 0.67

ii. `Keeueerue ÒeMveeb®eer Gllejs efuene' ceOeerue ÒeMve ¬eÀ. 13 DeY³eemee.

SAMPLE C

ONTENT

https://www.targetpublications.org/std-10th-perfect-science-and-technology-1-notes-marathi-medium-mh-board.html

Date post:	03-Jan-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	2 times
Download:	0 times

Std. 10th Perfect Science and Technology - 1 Notes ... · Yeeie - 1 . Printed at: Repro India Ltd.,...

Documents