Ivo Murgia  

Su santu bèciu  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Ivo Murgia, 2013 

 

Sa màgini de sa cobertina est de ‘José’, artista de Cuba. 

 

Su santu bèciu by Ivo Murgia is licensed under a Creative Commons Attribuzione - Non commerciale -

Non opere derivate 3.0 Italia License. 

 

 

 

 

 

 

 

I 

 

 

 

Cumbeniat a si‐ndi pesai. De cussu arrùmbulu  in mesu de  is  lentzorus no ndi podiat 

bessiri nudda de bonu.  E  fiat ora puru.  Sa  tzitadi  fiat  sèmpiri una bella  tzitadi, po 

cussu etanti, su soli no nci amancàt mai.  Iat pigau sa màchina e si‐ndi  fiat andau a 

mari. Cussu gei ddi praxiat, nci podiat passai finas totu sa dii, beni stojau asuta de su 

soli prenendi‐sì  is prumonis de cussa araxi  frisca.  Iat sonau su telèfonu, su cellulari: 

s’ùrtimu cosa  in prus chi no faiat prus a ndi fai de mancu.  ‘Beni torrau piciocheddu, 

seu deu’ e iat serrau. ‘Ma ita seus aìnturu de unu film?’ iat pensau. 

 

Apusti‐pràngiu ddu  iant  circau po una  coja  chi depiat  fai,  si‐ndi  fiat  stantargiau de 

cussa cadira scòmoda, arrimendi su  lìburu chi portàt  in manus.  Iant arrexonau prus 

de un’ora, Don Marigosu no fiat malu comenti a predi, sceti a bortas pariat sganiu. 

Àteras bortas ddi praxiat a frandigai prus de su tanti a  is devotus suus. Apustis    iat 

torrau a pigai in manus cuddu lìburu e ndi iat lìgiu unu bellu tanti, finsas a sa funtzioni 

de mericeddu. A sa bessida ddu iat firmau Arritixedda e ddi iat nau: ‘Don Marigosu mi 

depu cunfessai, nci seu arruta in sa tentatzioni. Su Mincidissu no mi lassat sa conca in 

assèliu. Coixedda  s’est  torrau  a presentai e m’est  cumpartu  torra  in  sa personi de 

fustei Don Marigosu, spollincu po essi spollincu.  Infogau pariat, e deu... no nci apu 

pòtziu  fai  nudda.  Gei  no  apu  a  abruxai  in  s’inferru  chi  nci  arrutzu  torra  in  sa 

tentatzioni?’. 

 

Serrau  su  telèfonu  iat  pigau  a  passillai.  Andendi  andendi  si  fiat  firmau  a  si  bufai 

un’àtera cosa e a si castiai una partida de palloni  in sa televisioni. Su piciocu ddi  iat 

fatu un’acìnnidu e ddi iat nau ca ddu connosciat. Nàssiu fiat; gei fiat duas giòbias! Ddi 

depiat  contai  unu  muntoni  de  cosa  ma  in  su  momentu  no  faiat,  Nàssiu  depiat 

traballai, si iant a èssiri torraus a intendi prus a trigadiu. Fiat bellu a torrai a biri a genti 

connota. 

 

A cambiai bidda no est cosa fàcili, ma a bortas serbit puru. Antzis a Don Marigosu, a 

nai sa beridadi, giai giai ddi faiat praxeri. Pesau in tzitadi, s’idea de si‐ndi andai a bivi 

in bidda, gei parit ca dda agradessiat. E difatis no si‐ddoi  fiat agatau mali. Sa bidda 

fiat ingiriada de su monti, su logu fiat bellu, sa genti bona, a dda sciri pigai, po s’àteru 

no nci  iat nudda de  si depi  chesciai.  Is devotus  fiant  curiosus. Arritixedda  si boliat 

cunfessai  giai  dònnia  dii,  unu  pagheddu  notzenti  ddi  eus  a  nai.  No  fiat  abarrada 

mancu meda a s’apassionai a su stràngiu nou, chi  fessit su predi pagu ddi cambiàt, 

fiat stràngiu e custu ddi abastàt. A Don Marigosu ddi praxiat puru, po cantu  fessit 

curiosedda, no ddi fiat scarèsciu mai ca fiat stètia sa primu a ddu carculai in bidda, e 

po unu stràngiu no est pagu. ’Ita làstima!’ Nci‐ddi fiat bessiu candu ddu iat biu po sa 

primu borta e iat scìpiu ca fiat su predi nou, ‘Unu bellu piciocu’. Don Marigosu si fiat 

fatu totu arrùbiu. ‘Seu sigura ca est durci che meli’ iat aciuntu puru. Don Marigosu si‐

ndi fiat sapiu  luegus ca fiat sa scuredda de sa bidda.  In dònnia bidda prus o mancu 

nci‐ndi est unu. E in is tzitadis aicetotu; prus de unu puru. 

 

Nàssiu fiat togu, de is amigus no si‐ndi scaresciat. Difatis apustis  de unapariga de diis 

iat  tzerriau  e  fiat  passau  a  ndi‐ddu  pigai.  Candu  iant  arregordau  su  tempus  de  sa 

picinnia  e  si  fiant  spassiaus,  Nàssiu  iat  nau  ca  boliat  andai  a  agatai  a  Tziu  Pepi, 

un’àteru amigu, po ddis contai de un’idea chi anca iat tentu. E andaus ddoi fiant. Tziu 

Pepi  fiat  unu  bravu  piciocu,  issu  naràt  ca  fiat  ‘freak’ ma  is  àterus  nci  biiant  unu 

pagheddu  de  caddotzimini  e  mandronia  puru  in  su  frichetonìmini  cosa  sua,  ma 

comenti si bollat chi siat, fiat freak etotu. Iat bòfiu sciri ita si‐ndi iat fatu de s’idea de 

si fai predi:  ‘Storrau’ fiat stètia s’ùnica arrespusta. Nàssiu  iat atacau cun su progetu 

suu: una butega de computer boliat ponni, ma aìnturu, in logu de su sòlitu software 

fiat a ddoi ponni una cosa noa, un’arretza noa, anca  is meris fiant  issus, cumandànt 

issus, boliant  intrai  in is cuscièntzias de sa genti, a fai unu mundu nou... totu prontu 

anca fiat. E ndi iat bogau de sa bussa una spètzia de cosa totu filus e microchips chi 

podiat essi dònnia cosa. Boliat a nci pensai beni e  iat sighiu a contai de unu mundu 

nou, diversu de totu su chi s’agatàt finsas a insandus. Ddus iat giai cumbintus ma no 

ddis iat postu pressi. E si fiant lassaus cun cussu machìmini. Cussa fiat s’idea, comenti 

si bollat chi siat. 

 

Sa crèsia fiat prena prena. Sa novidadi iat fatu acudi sa genti che musca a su meli. Ma 

sa  funtzioni  fiat una  funtzioni etotu, s’ùnica novidadi  fiat  issu. Ddi  fiat partu de biri 

prus  de  un’ogu  sprapaddau  conca  a  issu,  totu  spriculendi‐ddu  beni‐beni.  In  d‐una 

bidda  anca no ddoi  sutzediat nudda, dònnia  sonu pariat  tronu. Acabada  sa missa, 

Arritixedda  si‐ndi  fiat pesada  e  iat  aboxinau:  ‘E  imoi  tzacheus  is manus  a  su predi 

nou!’ e iat incumentzau issa etotu a tzacai, ma nemus ddi iat postu infatu. Sa mama 

de Arritixedda, totu afrigia,  iat nau ca fiat sa disdiciada de bidda, pròpiu aici  iat nau: 

sa disdiciada. Don Marigosu iat fatu ca ei cun sa conca e bessiu nci fut. Is fueddus de 

cussa picioca ddi fiant zumiaus in conca a totu dii, finas in su sonnu. Dda biiat arriendi 

e nendi: ‘Ita bellu chi est Don Marigosu’.  Si‐ndi fiat pesau pensendi a cantu est tontu 

s’òmini. 

 

Iat provau su software in su computer suu e gei parit ca ddi praxiat. No est chi fessit 

una cosa pròpiu noa noa o diversa meda de totu is àteras, ma portàt una fentanedda 

chi  podiast  aberri  e  chi  ti‐nci  lassàt  intrai  a  unu  logu  chi  biiast  sceti  cun  cussu 

software. Totu cussa fiat sa novidadi e s’idea, comenti si bollat chi siat. A s’incras ndi 

iat arrexonau cun is àterus e prus o mancu fiant de acòrdiu totus: boliat fata sa cosa. 

De sa borta a bendi is primus computer fiant dèpius passai unus cantu mesis e primu 

chi  is  clientis  si‐ndi  acatessint  de  cudda  fentana,  un’àtera  pariga  de mesis. Ma  is 

tempus fiant cussus. Apalas de sa fentanedda ddoi fiat sa sotziedadi insoru. Sa primu 

bessida chi  iant  fatu  fiat stètia custa:  in sa  fentanedda  fiat cumparta una scrita chi 

naràt diaici: ‘No nci seus po debadas in custu mundu’, e medas dda iant lìgia. 

 

In crèsia  iat pigau a nci amancai cosa. Una dii a Don Marigosu ddi  fiat amancau su 

prapalissu e  issu no sciiat a cali manu si donai. Po cantu ddu essit circau no ddu  iat 

pòtziu agatai  in  logu perunu ma no  iat tentu stògumu de ndi fueddai cun nemus. E 

nci fiat passada. Po s’àteru is diis suas sighiant asseliadas, in bidda. 

 

Calincunu iat pensau: ‘Eja, est berus no nci seus po debadas in custu mundu’ e ndi iat 

chistionau cun is amigus puru, e totus narànt ‘Est berus, no nci seus po debadas’. Issu 

puru nci  iat pensau:  ‘Ellus po debadas nci  seus?’. Tziu Pepi, Nàssiu e  issu  iant  fatu 

boddeu po detzidi  ita boliat nai cussa  fràsia. Dda  iant pensada  issus etotu ma  imoi 

ddis pariat càrriga càrriga de balimentu:  ‘No nci seus po debadas  in custu mundu’. 

Poita nci seus? Po s’agiudai de pari apari. No  fiat mali pensada sa cosa. Sa scrita e 

s’idea de ‘No nci seus po debadas in custu mundu’ iat sighiu a aparessi in is computer 

de  totu  is  chi  si‐ddu  iant  comporau  anche  issus.  Issu  iat  pensau  ca  sa  cosa  fiat 

andendi beni ma tocàt a fai de prus. S’idea fiat de ponni su software  in  internet de 

manera  chi  totus  ndi‐ddu  podessint  scarrigai  de  s’arretza  po  si‐ddu  ponni  in  su 

computer de domu.  ‘Cussu puru est giustu’,  iant pensau  is àterus duus e postu nci‐

ddu iant: ‘No nci seus po debadas in custu mundu’. Custa cosa a issu ddi praxiat, bai 

circa e poita. 

 

Sa stòria de su prapalissu fatu‐fatu ddi torràt a muinai in conca e po spàssiu si poniat 

a pensai a  is cosas prus macocas.  ‘Mi‐ndi‐ddu at furau Arritixedda po si‐ddu tenni  in 

domu sua asuta de su letu, acanta sua’. E nci‐ddi scapàt s’arrisu. ‘O calincunu pòburu 

apretau?’ ma  custu  no  ddu  faiat  arriri.  ‘Candu mai  a  furai  in  crèsia!  Po  cantu  siat 

pòburu apicigau a terra unu,  in crèsia no ddoi furat!’  iat pensau. A sa funtzioni de a 

mangianu iat provau a castiai a is borrochianus suus, a unus a unus, mancai de atesu. 

‘A arrisu de bosàterus seu?’. ‘A su predi foresu nci‐ddu faeus abarrai mali custa borta’ 

forsis  iat  pensau  calincunu,  po malesa,  sendi  èssiri  Don Marigosu  de  tropu  pagu 

tempus in bidda po strobai a calincunu, a chini si bollat chi siat. ‘Don Marigosu, Don 

Marigosu apu scìpiu, mi dispraxit’  iat nau Arritixedda.  ‘Seus brava genti nosu, cosa 

diaici no ndi faeus, at a essi stètiu calincunu de foras’. Don Marigosu timiat de si depi 

stentai cun sa picioca disdiciada, comenti ddi naràt sa mama.  ‘Abetit pagu‐pagu, mi 

depu  cunfessai:  nci  seu  arruta  torra  in  sa  tentatzioni.  Lutziferru  s’est  torrau  a 

presentai  in forma de coloru, m’at totu trobeddada e mi‐ndi at  liau  is bestiris, agoa, 

apalas de una nui manna manna de fumu, ndi est bessiu fustei Don Marigosu...’. 

II 

 

 

 

Unu piciocu una dii  iat pensau de ponni una mailing  list  in  internet po pinnigai apari 

totu is chi iant lìgiu sa scrita ‘No nci seus po debadas in custu mundu’ in su computer 

insoru. Unus trinta fiant. In cussa mailing list circànt de cumprendi e chini fiat stètiu a 

ponni cussa fentanedda e sa scrita chi faiat pensai. Unu  iat scritu: ‘Calincunu hacker 

tenit  gana  de  giogai’,  un’àteru  ‘No  funt  is  hacker  chi  tenint  gana  de  giogai ma  is 

cumpangias  chi  produsint  computer’,  e  un’àteru:  ‘Is  servìtzius  segretus  si  funt 

spiendi’. Àterus ancora iant aciuntu: ‘Depeus aturai atentus’ o ‘Nci at spiritualidadi in 

cussu messàgiu’ o  ‘Ocasioneris chi no funt àtera cosa’. Nci  iat paricis partidus.  Issu, 

Nàssiu e Tziu Pepi iant scìpiu de sa lista e si‐ddoi fiant assentaus cun d‐unu nick name: 

‘Mac Donald’. Apustis  de una pariga de diis ddu iant dèpiu cambiai, is àterus allistaus 

iant scritu chi fiat su nick name mali‐postu e ca tocàt a ddu cambiai. Unu nau e unu 

fatu,  su  nòmini  ddu  iant  cambiau  e  si  fiant  postus  custu:  ‘Cuba  libre’.  Nemus  iat 

musciau.  Is  computer  sighiant a ddus bendi, de  internet  sighiant a ndi  scarrigai  su 

software e sa mailing list sighiat a s’amanniai. 

 

Custa cosa de sa fura  in crèsia perou no nci‐dda podiat calai.  Po su prapalissu pagu 

mali, ma  in crèsia a bolli fai a malus, cosa de furai gei ndi‐ddoi  iat, calincuna pintura 

antiga, stàtuas, oreria, prendas de prata e aici sighendi. No est chi imoi donniunu nci 

podiat  imbucai a crèsia a ndi pigai totu su chi boliat comenti e chi fessit cosa sua, e 

nou!  custu  no  ddu  podiat  permiti.  Iat  detzìdiu  de  si  studiai  beni  sa  chistioni  e  de 

spriculitai  intra  is devotus e no sceti. Ora  lìbera gei ndi teniat bastanti,  in calincuna 

manera boliat passada e s’idea de su detective ddi agradàt puru, bai e circa. A bortas 

ddi pariat de essi aìnturu de unu telefilm: ‘Su detective Don Marigosu’ o ‘Is aventuras 

de unu predi in d‐una bidda’. Su segundu tìtulu fiat tropu longu po unu telefilm e no 

boliat nai nudda. Comenti si bollat chi siat, cussu merii nci fiat bessiu a monti, no po 

spriculitai ma pròpiu po si fai una passillada o po pensai puru. Is fragus de su monti 

fiant finas tropu forti po unu piciocu pesau in tzitadi, is prumonis no ddus aguantànt. 

E un’àtera cosa puru:  timiat a sirboni. A nai sa beridadi no ddu  iat biu mai ma ddu 

timiat aicetotu, bai circa e poita. Sa televisioni no podiat essi ca si‐ndi biiat tropu pagu 

de sirboni, is lìburus nimancu, su babu no fiat cassadori ma s’ajaja ndi iat tentu unu in 

domu sua,  imbratzimau. Cussu  forsis. Candu su soli nci  fiat  intrau su scuriu ddu  iat 

cassau  in padenti e totinduna si fiat biu  ingiriau de nieddu.  ‘Don Marigosu!’ ddi  iant 

tzerriau de parti de palas. A Don Marigosu agiumai ndi‐ddi calàt guta. ‘E chini est sa 

genti?’  iat  nau mesu    spramau.  Arritixedda  fiat.  No  iat  acutu  a  ddi  pregontai  ita 

dimòniu nci  faiat  ingunis a  cussa ora  chi  issa  iat aciuntu:  ‘Circhendi ambulatza’.  ‘In 

logu  bellu  ti  ponis  a  circai  ambulatza,  sa  giustìtzia...’.  Po  sorti manna  sua  ddu  iat 

pensau sceti, ca no est cosa beni  fata po unu predi a nai cosa diaici.  In s’interis chi 

fiant  furriendi  a  bidda  impari  iat  pensau:  ‘Is  cosas  de  Arritixedda’ ma  no  iat  nau 

nudda. 

 

In  s’interis  chi  sa  lista  si  fiat  amanniendi  si  fiant  formaus  duus  partidus:  unu 

‘spiritualista’ ddi eus a nai e unu ‘militarista’, est a nai ca pensànt ca cussa scrita boliat 

nai cosa fea. Àterus partiteddus gei nci iant puru, ma de pagu contu. Cuba Libre fiat 

in su partidu de sa spiritualidadi, ca ddi andàt diaici. Nisciunus sciiat ca fiant  in tres, 

Nàssiu, Tziu Pepi e issu; a bortas scriiat unu a bortas un’àteru, àteras bortas totu e is 

tres impari. Issu iat pensau ca fiat ora de apariciai unu bellu atòbiu cun totu is scritus 

a sa lista ma candu ddu iat propostu su partidu militarista si fiat tirau agoa. ‘Balla!’ iat 

pensau  ‘Una cosa sèria est’; su partidu suu  iat detzìdiu de si biri aicetotu. Andeus a 

s’atòbiu  spiritualista. Sa  tzitadi  scioberada  fiat  sa nostra,  a  calincunu no ddi  andàt 

beni ma fiat giustu diaici. Iat tocau a pigai a pesoni una sala manna e cun sa scusa ca 

si‐ddoi depiant stentai meda a arrexonai, iant pigau una sala anca faiat a papai puru: 

un’ostaria.  Ddoi  at  sèmpiri  cosa  de  papai  in  custus  cumbènnius,  spiritualistas  o 

militaristas chi siant. In sa primu mesa ddoi fiat su piciocu chi iat postu sa mailing list, 

su nick name suu fiat custu: Jesus, unu pagheddu sonau. In sa pròpiu mesa is primus 

duus allistaus:  Judas e Magdalene. Unu pagheddu  sonaus cussus puru; Magdalene 

fiat òmini. In sa mesa a su costau: Cuba Libre, issu est a nai, custa borta assumancu. 

Iant detzìdiu de no scoviai ancora ca fiant in tres e si iant giogau a dadus s’andada a 

su  cumbènniu;  iat  bintu  Nàssiu ma  nci  iat  lassau  andai  a  issu.  De  coru  bonu  fiat 

Nàssiu.  Totu  aingìriu  de  sa  mesa  de  su  leader,  àteras  mesas  prenas  de  genti 

ascurtendi  e  satzendi,  in  custas  ocasionis  ddu  scint  totus,  pigat  fàmini.  Jesus  iat 

saludau a totus e apustis de un’ora chistiona ca ti chistionu, po dda segai in curtzu, su 

chi iat nau fiat custu: ‘No, no nci seus po debadas in custu mundu’. Totu is presentis 

ddi iant tzacarrau is manus a forti. Totu is àterus prus o mancu,  candu iant chistionau 

iant fatu su pròpiu arrexonamentu. S’emotzioni  iat frigau a calincunu chi a s’ùrtimu 

no  iat bòfiu chistionai prus. Mancu Cuba Libre  iat chistionau. A s’acabada s’idea de 

totus  fiat custa:  ‘No, no nci seus po debadas  in custu mundu’. Candu a noti manna 

iant serrau su cumbènniu, totus fiant de acòrdiu a nai ca po essi su primu atòbiu fiat 

andau beni meda. 

 

In sa lista iant fatu sciri de s’idea chi ndi fiat bessia a pillu in su cumbènniu. Luegus su 

partidu militarista  iat detzìdiu de apariciai  su  cumbènniu  suu. Andeus‐ddoi. Sa  sala 

innoi puru fiat mannita, sa genti fiat meda e si‐ddoi depiant stentai; iat tocau a pigai 

una sala anca faiat a papai. Ddu scieus totus. In sa primu mesa ddoi fiat su leader de 

su partidu militarista,  su nick name  suu  fiat: Gold,  a  costau  suu: Silver e Platinum. 

Platinum  fiat  òmini.  Comenti  a  is  àterus  fiant  unu  pagheddu  sonaus,  bai  circa.  Su 

burdellu in custa sala fiat de prus meda de s’àtera e si fiant dèpius stentai de prus a 

arrexonai. S’idea de su leader fiat custa: ‘No, no nci seus po debadas in custu mundu. 

Calincuna cosa tocat a dda fai’. A  is presentis ddis  iat fatu a schissiadura, si‐ndi fiant 

stantargiaus  totus  e  ddi  iant  tzacau  is  manus  po  mesora,  totus  a  tzèrrius  e 

aboxinendi. Gold fiat acanta de prangi. Una picioca si fiat intèndia mali e nci‐dda iant 

dèpia acumpangiai aforas. Un’àteru nci fiat ampiau apitzus de una mesa, a bratzus a 

celu,  a  ogus  sprapallociaus  e  a  tzèrrius:  boliat  a  decrarai  gherra  a  su  partidu 

spiritualista. Nci‐ddu  iant bogau acumpangendi‐nce‐ddu aforas a cussu puru. S’idea 

chi  ndi  fiat  bessia  a  pillu  de  su  cumbènniu  duncas  fut  custa:  ‘No,  no  nci  seus  po 

debadas in custu mundu. Calincuna cosa tocat a dda fai’. Unu bellu passu ainnantis. 

 

Un’àteru personàgiu de bidda  fiat  s’osteri. S’ostaria  fiat pagu  cosa,  ses  aposentus 

sceti, ma po su turismu chi ddoi iat, fiat tropu manna puru. S’osteri comenti in totu is 

biddas, prus o mancu, fiat su gazetinu: unu grandu pidanciuloni. Gazetu ddi narànt e 

comenti eus nau, gei no  fiat po debadas. Gazetu  fiat òmini.  Is ses aposentus de su 

primu pianu fiant sèmpiri beni tentus ca no ddoi corcàt nemus. In bàsciu ddoi iat una 

sala manna e unas  cantu mesas,  calincunu  scannu de  cuddus  artus, e  sa  ziminera; 

custa incapas fiat sa mellus pensada chi Gazetu iat tentu in totu sa vida sua. Prus de 

una borta  in dii de  festa, cussa ziminera  fiat serbia po pichetai. Duus  fitianus de su 

tzilleri fiant Coudu e Umu. A Coudu ddi narànt aici no po ca portessit coa, ma po su 

steddu coudu, ca fiat unu grandu apassionau de astrologia; a Umu ddi narànt aici ca 

fiat unu grandu apassionau de giologia. Po issu meda de is chistionis de s’umanidadi 

si  podiant  arrangiai  gràtzias  a  su  humus,  chi  fiat,  sèmpiri  po  issu,  s’arretzeta  po 

dònnia mali. Segundu Coudu intamus de circai su humus tocàt a castiai prus a susu, a 

celu, sceti  innia si podiant agatai  is arrespustas a  totu  is pregontas. Duas  filosofias 

fortis, po una bidda aici pitica. A Gazetu ddi pariant perrerias foras de contu e candu 

biiat  ca  fiant  incumentzendi  cun  is  arrexonamentus  insoru  s’alluiat  s’arràdiu. 

Is  àterus  de  bidda  intrànt  e  bessiant,  chentza  de  si‐ddoi  stentai  prus  de  su  tanti. 

Cussu  mangianu  in  su  tzilleri  ddoi  fiant:  Gazetu,  Coudu  e  Umu,  sa  crica  sòlita. 

Iant  pigau  un’arrexonu  curiosu,  nou,  anca  in  tzitadi  iat  pigau  tretu  sa  moda  de 

internet e anca fiat sutzedendi cosa de spantu. Anca de celu, iat nau Coudu, ndi fiat 

calada una pregonta, sa pregonta antzis, e a nemus nimancu a is concas mannas de 

tzitadi, ddi  fiat arrennèsciu a agatai  s’arrespusta. Umu  iat nau ca  issu puru ddu  iat 

intèndiu, ma ca a issu si‐dda iant contada diaici: de asuta de terra ndi fiat artziada sa 

pròpiu pregonta e a nemus, nimancu a is concas mannas de tzitadi, ddi arrennesciat a 

nci cumprendi calincuna cosa. Po Umu  tocàt a  torrai a  sa  terra, a  su humus a essi 

pretzisus, po ndi podi bogai pei de cussa chistioni. Coudu no fiat de acòrdiu, candu 

mai a sa terra, a celu tocàt a castiai. Gazetu  iat abasciau su volùmini de s’arràdiu sa 

borta,  e  iat  parau  origa.  Apustis  de  ndi  ai  arrexonau  giai  totu  su merii  e  de  essi 

abarraus donniunu in su suu, iant detzìdiu chi calincunu de bidda si depiat comporai 

unu  computer,  no  certu  issus  ca  no  si‐ddu  podiant  permiti  ma  calincunu  àteru. 

Gazetu iat torrau a artziai su volùmini e fiat torrau a is fainas suas timendi a bortas no 

essint circau a issu; ‘E no m’acomputerist!’ iat pensau. 

 

III 

 

 

 

Don Marigosu  in magasinu no ddoi  abitàt meda, ma  is  cosas, prus o mancu, ddas 

sciiat a su pròpiu. Bai circa.  Is devotus suus sa dii no fiant atentus meda a sa missa. 

Candu ddus iat dèpius comunigai si‐ddus iat torraus a mirai beni, a unus a unus. ‘Ma a 

ita ant a essi pensendi’ si naràt Don Marigosu, si‐ndi fiat sapiu  issu puru ca sa conca 

insoru  fiat  currullendi  in àterus  sartus.  ‘Custa  stòria de  su prapalissu dda  intendint 

comenti a una bregùngia manna, scurixeddus’. Su prus de is borrochianus iant scìpiu 

de su contu de su computer e de sa pregonta de  internet e no si‐ndi fiant pràndius, 

ndi boliant ancora. Ma tocàt a comporai unu computer, calincunu si depiat sacrificai 

po su beni de totus. Nemus sa dii si fiat cunfessau e medas si fiant stentaus in pratza 

a arrexonai. Ainnantis de  totu  tocàt a  sciri, assumancu, e  ita  fiat cussa pregonta e 

agoa iant a essi biu su de fai. No, no, nci boliat unu computer luegus. Ma e chini ddu 

depiat fai su sacrifìtziu? Genti chi si proponessit de spontu suu no ndi iat. S’ùnicu chi 

podiat fai s’ancada fiat Gazetu, chi perou no ndi boliat mancu s’intèndida; sceti candu 

ddi  iant  nau  ca  totus  iant  a  essi  fatu  sa  parti  insoru  pariat  cumbincendi‐sì. 

Don Marigosu sa borta fiat stètiu s’ùrtimu a sciri de sa chistioni noa de sa bidda. Ndi‐

ddi  iat  fueddau Arritixedda,  in cunfessioni,  impari a àterus pecaus cumìtius de  issa 

etotu impari cun issu. Calisisiat sa pregonta, s’arrispusta est in sa fidi, iat a essi dèpiu 

nai de bonu predi, ma a bortas no nci creiat meda mancu  issu.  ‘S’arrespusta est  in 

s’òmini etotu, in sa genti, cudda bera perou’ ddi iat torrau. 

 

Candu  Gazetu  pariat  giai  cumbintu  si‐ndi  fiat  scrètiu.  Coudu  e Umu  insandus  iant 

detzìdiu de nci calai a tzitadi po circai de ndi cumprendi de prus. Iant pigau su postali 

de  is seti e cuartu, a mangianu. Lòmpius a tzitadi apustis de essi  fatu su giru de su 

molenti unas cantu bortas nci fiant imbucaus a un’internet cafè. Aici iant scìpiu: iant 

lìgiu  de  sa  pregonta  ‘No  nci  seus  po  debadas  in  custu mundu’.  Iant  scìpiu  de  sa 

mailing list puru e iant scrucullau in s’arciu insoru a biri ita ndi narànt is de tzitadi de 

cussa chistioni. Cun su postali de is cuàturu e cuartu fiant contoniaus a bidda chi fiat 

giai scurighendi. Sa sala de Gazetu fut prena a stibu, sa genti agiumai no ddoi capiant. 

Totus boliant sciri. Sa pregonta fiat custa: ‘No nci seus po debadas in custu mundu’. A 

nai  sa  beridadi  no  fiat  mancu  una  pregonta,  una  sentèntzia  pariat,  ma  boliat 

un’arrespusta.  Is  concas  mannas  de  tzitadi  iant  giai  cumprèndiu  una  cosa,  de 

importu: ‘No, no nci seus po debadas in custu mundu. Calincuna cosa tocat a dda fai’ 

e chi ddu iant nau cuddus fiat diaici e de ingunis tocàt a movi. Iant contau de is duus 

partidus puru: spiritualista e militarista. Calincunu ndi fiat abarrau delùdiu ma su prus 

ndi fiant abarraus ababalucaus, a nai pagu. Don Marigosu ancora no ndi sciiat nudda. 

In  s’interis  chi  fiant  acadessendi  totu  custas  cosas,  de  crèsia  fiat  sparèssia  una 

statuedda de linna de Santu Nàssiu de su milli e sescentus. 

 

‘No nci seus po debadas in custu mundu. No, no nci seus po debadas in custu mundu. 

Calincuna  cosa  tocat  a  dda  fai’.  Pagu  si  parit  a  bosàterus?  Nci  fiant  bòfius  duus 

cumbènnius  po  dda  cumprendi  custa  cosa.  In  sa  lista  is  duas  weltanschauung, 

bisionis  de  su mundu  ddi  eus  a  nai,   fiant  giai  sèmpiri  batallendi  e  no  faiat prus  a 

agatai unu caminu comunu, ma  iant detzìdiu de abarrai ancora  impari  in  sa pròpiu 

lista. A nai sa beridadi  in privau nci  iat grandu movimentu de email e unu piciocu de 

su  partidu  spiritualista  ndi  iat  bogau  a  pillu  s’idea  de  ponni  una  segundu  lista 

pinnighendi apari  is spiritualistas e  lassendi‐ndi aforas a  is militaristas, chena de ndi 

bessiri  perou  de  su  listoni mannu. Unus  cantu  si‐ddoi  fiant  assentaus. Arrexonànt 

intra  issus de  is chistionis  insoru e de comenti si depiant movi  in su  listoni comunu. 

Nudda de prus. Bai circa e comenti perou sa cosa si fiat scìpia, de custa lista ‘cuada’ 

nareus, e calincunu si fiat ofèndiu pensendi chi ddu essint fatu a crepu suu o po ddi 

fai pigai feli ma no fiat berus. Po custa arrexoni in sa lista comuna po unas cantu cidas 

is email fiant stètias pagus meda e argunus iant tentu fueddus, ma sa cosa iat pigau a 

caminai torra sola‐sola. Mellus aici, po totus. Deu cuncordu de prus cun tui, tui cun 

cussu e cussu cun cuddu àteru. Est po cussu chi nci at paricis partidus e assòtzius in 

su mundu,  forsis. E aici seus. Giai  totus  fiant de acòrdiu perou a nai ca  tocàt a ndi 

bessiri aforas de sa lista. A luxi, in sa vida bera. Su partidu militarista comenti eus nau, 

fiat su prus chi si moviat e difatis fiat stètiu su primu a aprontai una bessida ‘a craru’. 

S’idea  fiat de andai a  s’universidadi o a un’àteru  logu calisisiat basti chi ddoi  fessit 

genti, a presentai s’idea  insoru. O piciocus,  labai ca no nci seus po debadas  in custu 

mundu. Calincuna  cosa  tocat a dda  fai. E  ita?  Iat pregontau  calincunu ocasioneri e 

mandroni  spaciau. Genti  chi no  teniat gana de  studiai  e  si  spassiàt diaici, ponendi 

strobus a chini teniat gana de  fai. Foras chi siant cussus mandronàcius chi eus nau, 

s’idea tocat a nai ca fut pràxia, meda e no pagu. In sa  lista sèmpiri faiant sciri de su 

traballu insoru, ‘inforas’ nareus. E totu su beni chi faiant, po is spiritualistas puru, po 

cantu cuddus a bortas, pariat chi no ddu essint cumprèndiu o no ddu essint pretziau. 

Pensendi‐nci beni perou custa cosa iat postu sa furighedda a is spiritualistas, chi in is 

atòbius insoru, privaus, in internet e foras de   internet puru, iant detzìdiu de si movi 

issus puru. E calincuna cosa dda iant fata diaderus: atòbius, atòbius cun genti. Genti 

chi ndi sciiat prus de  issus, si cumprendit; po cumprendi. E calincuna cosa dda  iant 

cumprèndia etotu. Sèmpiri faiant sciri  in sa  lista comuna de su traballu  insoru foras 

de internet, po su beni de totus, is militaristas puru. Mancai issus a bortas... Aìnturu 

de  is duus partidus mannus nci  iat  finsas diversas maneras de pensai, ma po  imoi 

tocàt a ponni infatu a s’idea comuna, totus a una boxi. Comenti si bollat chi siat. 

 

Cun  macus  e  cun  santus  no  fait  a  nci  brullai  meda  meda;  ddu  scint  totus.  Su 

sdorrobatòriu de sa statuedda de Santu Nàssiu no fiat cosa de pigai a brulla difatis. Ni 

po Don Marigosu ma nimancu po  is devotus  e po  sa bidda. Bella  figura!  ‘In  cussa 

bidda furant finas in crèsia. Deus si‐ndi campit de genti aici!’ iant a ai nau. Bella figura! 

De  sa  trona  anca  fiat  Don Marigosu  fiat  acanta  de  incumentzai  a  chistionai  a  is 

devotus  suus.  ‘Mancai  siast  sètziu  in  sa  trona  prus  arta  de  su mundu  ses  sèmpiri 

sètziu asuba de su culu tuu’ naràt su poeta. E Don Marigosu ddu sciiat beni e fiat de 

acòrdiu puru:  ‘Bona po  is chi bolant  in  ‘artus celus’  iat pensau. Calincuna cosa dda 

depiat nai perou. ‘Amigus, fradis, chi no seis cuntentus po calincuna cosa, chistionai!’ 

iat nau ma nemus si fiat trèmiu. ‘Arratza de prèdica!’  iat pensau  luegus su predi. Est 

ca  tocàt  a  nci‐ddis  passai  a  sa  parti  de  s’ogu  malu  po  ddus  fai  chistionai.  Don 

Marigosu puru nci fiat arribau e dda iat serrada ingunis abetendi su momentu giustu 

po torrai a pigai s’arrexonu. A faci apari. Custa borta Lutziferru fut unu crabu mascu 

sèmpiri abramiu, ndi‐ddi calànt  is salias e bogàt fumu de càrigas, ma Don Marigosu 

no ndi teniat gana de scurtai  is bisus de Arritixedda.  ‘Nara Arritixedda no est chi tui 

ndi scìpiast calincuna cosa de su chi megat de acontessi me in bidda? Cun mei no ndi 

bogant  fueddu’  si  fiat  arriscau  a nai. Custa  stòria ddi  iat postu pensamentu  e  cun 

Arritixedda fiant in cunfiantza, comenti si bollat chi siat. ‘Nossi Don Marigosu. Santu 

Nàssiu ddu at a sciri, no deu’. Su marisciallu fiat cresiàsticu meda. Mali no ddi faiat. 

‘Don Marigosu  innoi no ndi bogaus pei. Chi podiat  fustei...  spriculitai pagu pagu... 

cunfessendi mancai... si fait eh... ‘. No fiat stètia una bessida de bonu cristianu cussa. 

De sa stòria de internet e de sa pregonta nemus ndi iat torrau a chistionai. 

 

IV 

 

 

 

Sa sotziedadi de issu cun Nàssiu e Tziu Pepi, iant detzìdiu ca fiat arribau su momentu 

de  fai  bessiri  una  scrita  noa  in  s’arretza.  Sa  scrita  fiat  custa:  ‘Po  s’agiudai  de  pari 

apari’.  Is prus crosidadosus ndi‐dda podiant scarrigai de su situ www.manatzi.com. 

Unu situ curiosu, no ddoi  iat nudda, foras chi siant duas scritas; custas: ‘No nci seus 

po debadas in custu mundu’ e ‘Po s’agiudai de pari apari’. Àtera cosa no ddoi‐ndi iat. 

In duus mesis iat tentu una surra de abisitadoris. Bai e circa. Sa scrita noa fiat su tema 

de sa lista cussas diis. Is email no acudiant a arribai. ‘Allodda s’arrespusta’, ‘Agatada 

dda eus’, ‘Ma ita est custu situ?’ e aici sighendi. Is pregontas fiant medas e no pagu. 

Su partidu spiritualista intendiat custa scrita in is intrànnias, ddi eus a nai. Luegus iant 

aprontau una bessida a craru, in sa vida bera, po podi fai connosci a totus sa nova. O 

a is chi faiat assumancu. Si fiant cuncordaus diaici: no a banghitus e a papereddus de 

donai a sa genti, ma mùsica,  tumbarinus e sulitus po si  fai biri mellus, bistius  totus 

ogualis,  cun  d‐una  spètzia  de  camisoni  birdi  e  tùndius  a  arresenti.  Hare  Krishna 

pariant, ma birdis. Su colori de sa speràntzia nant. ‘In custu mundu si depeus agiudai 

de pari apari’ narànt. No  fiat mali pensada sa cosa. Sa genti ddus pigànt po macus 

pretocaus. Su partidu militarista puru  iant detzìdiu de ndi depi bessiri a  luxi. Totus 

bestius  ogualis,  a  divisa,  arrùbia.  Su  colori  de  sa  passioni  nant.  Issus  puru  a 

tumbarinus girendi peri  is bias de sa tzitadi e a tzèrrius:  ‘No nci seus po debadas  in 

custu mundu. Calincuna cosa tocat a dda fai’. Custa cosa de s’agiudai de pari apari no 

ddus iat cumbintus meda meda e fiant abarraus a sa primu scrita, in s’antigu nareus, 

comenti si bollat chi siat. Sa sotziedadi manatzi.com fiant cuntentus de comenti fiat 

andendi  sa  cosa.  Computer  ndi  bendiant  a  cascionis. Ma  in  sa  lista  sa  cosa  fiat 

ponendi‐sì mali:  is duus partidus fiant a su stèsia‐stèsia.  Is topis ndi fiant bessendi a 

pillu. Ma manatzi.com  fiant  cuntentus,  torreus  a  nai.  Is  giornalis  puru  si‐ndi  fiant 

acataus de is duas sfiladas e ndi iant chistionau. Un’artìculu naràt diaici: ‘Duus partidu 

nous  in  tzitadi.  Tocat  a  si‐ndi movi,  nant’. Un’àteru  fiat  prus  crìticu:  ‘Chi  tochit  a 

s’agiudai de pari apari ddu ant giai nau is religionis de totu su mundu. Innantis meda 

de  custas  protzessionis  chi  no  serbint  a  nudda’. Mancu  custa  fiat  una  cosa mali 

pensada. Calincuna televisioni puru ndi  iat chistionau: ‘Giai  intrau su crannovali est?’ 

si  pregontànt.  E  finas  ‘E  chini  est  su  meri  de  custu  situ  chi  parit  una  brulla  de 

pipieddus?’. Ma manatzi.com fiant cuntentus e no si‐ndi incurànt. Po s’ora s’interessu 

de  is mass mèdia si fiat  firmau  ingunis, ma  in sa  lista  is arrexonadas sighiant a totu 

arrexonai. 

 

‘Beh giai ca no bolint chistionai cun mei pigu is paperis e mi‐ndi andu’ iat pensau Don 

Marigosu.  Unu  momentu  de  disconsolu.  Sa  dii  si  fiat  presentada  sa  mama  de 

Arritixedda po si depi cunfessai. No si cunfessàt mai.  ‘Filla mia est devota meda, su 

predi, màssimu a Santu Nàssiu’ iat nau. Issa a crèsia nci acumpangiàt a sa filla ma no 

pariat  interessada meda,  pariat  ingunis  sceti  po  dda  billai.  Sa  borta  su marisciallu 

puru si fiat ghetau a sa spiritualidadi e si boliat cunfessai.  ‘Don Marigosu stimau chi 

no s’agiudat fustei innoi... est cosa de... ajò! mancu crei ddu bollu chi no apat intèndiu 

nudda...  ita  figura  nci  faeus...  seus mesu  parentis  puru...’.  Don Marigosu  nci  fiat 

bessiu a su sartu a passillai comenti aconstumàt a  fai, po pensai mellus e po si‐ndi 

abarrai a solu.  ‘Santu Nàssiu, Santu Nàssiu, sa Cumpangia de Gesus’. Nudda. Candu 

fiat andau a si corcai iat provau a si ligi sa vida de su santu a bortas no ddi essit ispirau 

calincuna cosa. Nudda mancu cussu. A s’incras nci depiat calai a tzitadi po chistionai a 

Munsennori. In su postali fiat a su pensa‐pensa: Santu Nàssiu, ofitziali spanniolu fertu 

in  Pamplona.  Andendi  ande  Munsennori  iat  biu  custa  piciocalla  totus  bistius  a 

camisonis birdis, cantendi e  sonendi e  iat pensau ca  fiant Hare Krishna o una cosa 

diaici.  Is  religionis  indianas  o  de  cuddas  partis  no  ddi  interessànt.  Bai  circa. 

Munsennori fiat làngiu che canna e fueddàt cun d‐una boxixedda chi pariat cantendi 

a tràgiu froriu. ‘M’ant nau… ita mi naras?’ boliat sciri. ‘E ita ddi nau imoi?’ iat pensau 

Don Marigosu ma ddu iat pensau sceti. Iat circau de nai su pagu chi sciiat e de spricai 

su pagu chi ndi iat cumprèndiu, giai nudda. ‘Sa giustìtzia no s’agiudat’ fiat acanta de 

ddi nai ma ndi‐ddi  fiat partu  làstima de su marisciallu. Candu munsennori si‐ndi  fiat 

stantargiau po ddu saludai, Don Marigosu si‐ddu  iat torrau a mirai: prus  làngiu puru 

ddi  fiat partu e  is ogus bessendi‐ndi.  ‘Gesugristu miu, unu corru parit. Custu si tirat 

bentu meda nci‐ddu bolat a trevessu’ iat pensau. ‘Custu no durat’ iat pensau puru ma 

comenti si‐ndi fiat sapiu de cussu pensamentu malu, luegus iat pediu perdonu e si‐ndi 

fiat  andau.  ‘Benapat  s’andada!’  fiat  arrexonendi  sei‐sei  in  su  postali. A  ita  ddi  fiat 

serbia? Innantis de serrai cussa giorronada perou ddi amancàt ancora una cosa de fai: 

a cunfessai, a Arritixedda. Un’entùrgiu lestru che su bentu ndi calàt de celu prontu a 

dda afracai, candu de apalas de una mata de arroli ndi bessiat issu a spada in manus 

prontu  a  dda  sarvai.  E  fiat  andau  a  si  corcai  duncas.  Si  iat  bisau  de  essi  un’àchili 

bolendi  in  is  àiris  steddadas, ma  calincunu de bàsciu  iat  circau de ddu  sparai. Bisu 

malu balla! A dii infatu fiat de spètzia mala: ellus! bisus de fai fiant? Su marisciallu fiat 

cumpartu a mangianeddu: ‘Gei no ddi at a ai nau nudda a munsennori’ iat printzipiau. 

A Don Marigosu ndi‐ddi pariat  làstima de su marisciallu. Umu e Coudu comenti eus 

nau, giai chi sa cosa no iat pigau tretu in bidda, iant lassau su si interessai a sa stòria 

de  internet e a sa pregonta e a  is àterus machìminis de tzitadi.  ‘Chi s’impichint cun 

computer e cun totu!’  iant pensau, ddu  iant arròsciu. Su contu de su sdorrobatòriu 

perou fiat  incumentzendi a nci‐ddus pigai, bai e circa.  Iant  incumentzau a scrucullai 

unu  pagheddu,  aici  chena  de malesa,  e  finsas  po  nci  passai  s’ora.  Totu  e  is  duus 

traballànt  in  su  sartu,  a  contu  insoru,  is  terrinus  chi  teniant  fiant  a  costau  apari, 

ingunis si fiant connotus in picinnia e de cussus nci campànt a is famìllias insoru. E aici 

fiant.  Su  logu mellus  po  scrucullai, mancu  a  ddu  nai,  fiat  su magasinu  de Gazetu. 

Gazetu perou ancora no si fiat apassionau beni‐beni a su contu de su sdorrobatòriu. 

Bai circa. Dònnia àtera ocasioni perou fiat bona, po sa circa cosa insoru. S’idea fiat de 

passai anche Capitanu primu‐primu. Capitanu no  iat connotu ni gherra e ni disterru, 

ma fiat unu malassortau aicetotu, prus pagu de Arritixedda ma no fiat pròpiu giustu 

giustu nareus. A bortas, in is biddas si‐ndi agatat prus de unu de malassortau. Cosas 

chi tocant a Deus funt, no a is òminis, aici nant assumancu. S’allomìngiu nasciat diaici: 

biviat  in d‐una barraca  in sa bessida de sa bidda, giai  in su sartu, custa fiat stètia sa 

barraca de is barracellus unu tempus. Issu in conca sua pensàt de essi su capitanu de 

is barracellus, no ddu  fiat mai  stètiu,  si  cumprendit. E  s’allomìngiu ddi  fiat abarrau 

apicigau:  cuntentu  issu  e  cuntentus  totus.  Capitanu  fiat  pascendi  unu  tallitu  de 

crabas: de  cussu  si  campàt. Comenti  iat biu genti  arribendi  fiat  giai pensendi  a  sa 

manera de nci‐ddus bogai de pressi. Capitanu timiat s’umbra sua etotu e si boliat a 

solu;  bai  circa.  Iant  arrexonau  de  una  cosa  calisisiat  e  nci  iant  ghetau  un’oghiada 

afùrriu‐afùrriu, a biri si agatànt calincuna cosa chi ddus podessit interessai. Comenti a 

sèmpiri Capitanu no teniat gana de fueddai e iat segau su preguntai insoru narendi ca 

depiat atendi  su  tallu e de  tenni passièntzia. E giai  chi no  iant agatau nudda  si‐ndi 

fiant andaus ma iant detzìdiu de ddoi torrai a scusi, a biri ita fiat totu cussa pressi de 

nci‐ddus bogai. 

 

Is  duus  partidus  teniant  ideas  diversas. A  custu puntu  ddu  depeus nai. Circànt  de 

andai de acòrdiu, de no certai, ma is ideas fiant diversas etotu. Aici fiant. In su partidu 

militarista fiat pighendi tretu s’idea de si movi a contu insoru, lassendi a perdi is ideas 

spiritualistas chi  fiant  tropu brandas po  issus.  ‘Ponendi  infatu a  is  ideas  insoru totu 

abarrat comenti est. A sola sa cosa no si fait’ pensànt prus o mancu. ‘Nant, nant e no 

faint mai nudda’ puru.  Iant detzìdiu de si movi duncas. Un’idea dda teniant, forti;  is 

spiritualistas no fiant de acòrdiu, passièntzia. Tocàt a si movi e no iant a essi abetau is 

còmudus  de  nisciunus,  a  custu  puntu.  A murrungiai  no  serbit  a  nudda,  ddu  scint 

totus. A fai est. Abisongiàt un’ofìtziu, unu furriadòrgiu anca totus depiant furriai po 

ndi sciri de prus, po aberri is ogus. E ddi iant postu pròpiu aici: Furriadòrgiu nùmeru 1. 

Andendi‐andendi s’acònciat su càrrigu. De  ingunis totu depiat movi e a  ingunis totu 

depiat  furriai. Sa primu cosa de  fai  fiat a ndi bessiri a  luxi, comenti eus nau, a si  fai 

connosci. A scriri puru e meda, in is arrugas e in dònnia logu, apetotu. E a s’amanniai, 

prus e prus. Issus nci fiant e totus ddu depiant sciri, e teniant un’idea forti. Is àterus 

fiant  bonus  a  prangi  sceti,  e  a murrungiai.  A  fai  tocàt.  A  ndi  preni  su  logu  de  sa 

presèntzia  insoru. Si unu  teniat gana de  si movi, nci  fiant  issus prontus e  is àterus 

ancora  prangendi  e  perdendi  tempus.  In  su mundu  nci  est  a  chini  fait  e  a  chini 

prangit. Aici narànt. Meda de is spiritualistas no fiant de acòrdiu cun custa manera de 

fai  sa  cosa. Ellus  aici  si  fait?  Lassendi de ndi  arrexonai  totus  impari e movendi‐sì  a 

solus, innantis de tenni una lìnia comuna, bona po totus o po sa majoria assumancu? 

Aprimu s’acòrdiu e agoa moveus. ‘Chi si boleis movi primu de s’ora baxei, ma no eis a 

lompi a logu perunu’ ddis iant nau amonestendi‐ddus. ‘Labai ca est perigolosu’ puru. 

Ma  nudda,  is  ideas  fiant  diversas.  ‘E  baxei  insandus’.  A  primìtziu  sa  cosa  si  fiat 

incarrerendi  beni  e  is militaristas  si  cumentzànt  a  biri  in  is mass mèdia  e  si  faiant 

intendi. Antzis sa cosa pariat ca depiat durai puru. Iant finas imbovau a calincunu cani 

mannu e  si  fiat biu dinai puru currendi a  is buciacas  insoru. Calincunu  iat allutau  is 

origas. Àterus  fiant giai prontus a  lingi  su  culu, de  chinisisiat.  In  cussus momentus 

calincunu prontu,  impostau, s’agatat sèmpiri. Aici fiant  is cosas. A nai sa beridadi  is 

spiritualistas  forsis no  teniant ancora un’idea  crara mancu  cussus, ma a bortas est 

mellus a abetai s’idea bona  intamus de movi cun d‐un’idea sballiada o perigulosa o 

chi podit fai dannu. O no? A donniunu is tempus suus. S’idea depit essi bona e a unu 

certu puntu tocat a dda fai girai, a dda fai connosci, su mellus chi fait, si cumprendit. 

Custu ddu sciiant is spiritualistas puru. In s’interis in sa lista fiant printzipiaus is certus 

mannus. Apustis  iant a essi sighius is contus de forredda. 

 

 

 

V 

 

 

 

Passaus  chi nci  fiant  ses mesis de  s’arribu de Don Marigosu, po afestai  comenti  si 

depit,  iant pensau beni de  fai sparessi de crèsia un’àtera statuedda de  linna: Santa 

Arrita. Aici  fiant  in cussa bidda. A su marisciallu no nci‐ddi capiat  in conca: un’àteru 

sdorrobatòriu! In d‐una bidda aici pitichedda! Bella figura po issu e po sa cumpangia 

sua! Ma ita si‐ndi faiant de totu cussas statueddas? No faiat nimancu a si‐ddas torrai a 

bendi ca  fiant bessias  in sa  televisioni e ddas  iant bias  totus. Duas oras apustis  fiat 

arribau su fax de su cumandu centrali: su marisciallu puru nci depiat calai a tzitadi. E 

de pressi puru. Iat pigau una màchina de servìtziu po fai prus a  lestru ma  in  logu de 

nci ponni duas oras, nci iat postu giai tres oras e mesu. Dònnia mesora si depiat firmai 

o po andai a su còmudu o po si bufai una tassa de cosa  in calincunu barrixeddu. A 

pamporis  fiat,  totu  sudau  sciustu  cola‐cola.  ‘Gei ant a essi prexaus  in  su  cumandu! 

Custa borta mi nci bogant diaderus e a sonu de corru puru, bella figura!’ iat pensau. E 

no  si  fiat  sballiau  meda.  Is  arrugas  fiant  prenas  de  piciocalla  bistia  de  arrùbiu, 

cantendi  e  sonendi  ca  pariant  in  festa:  ‘Ma  nci‐ndi  at  de  genti  stròllica  in  tzitadi. 

Sonaus’. Su cumandanti  fiat arrennegau  forti. No po  is statueddas de  linna no, ma 

pròpiu cun su marisciallu. Nci‐ddu iant mandau a cussa bidda po no fai àteru dannu, e 

po cumbinai calincuna cosa de bonu, chi ddi arrennesciat. Aillargu de sa tzitadi e de is 

ogus suus. Ma no ddi arrennesciat etotu, a su chi pariat. Su pagu chi su marisciallu iat 

nau, totu comenti iat pòtziu, fiat stètiu: ‘Eus a circai de fai totu su chi podeus po ddas 

torrai  a  agatai’.  Po  nai  custus  pagus  fueddus  nci  fiant  bòfius  coranta minutus.  Is 

fueddus  iant  dèpiu  annadai  in  mesu  de  milli  ‘Pedu  perdonu  su  capitanu’,  ‘Tenit 

arrexoni  su  capitanu’  e  ‘Est  totu  curpa mia  su  capitanu’  e  aici  sighendi.  Candu  su 

capitanu  nci‐ddu  iat  bogau,  iat  sperau  in  coru  suu  de  no  ddu  torrai  a  biri  prus. 

Comenti su marisciallu fiat bessendi‐nci,  iat sonau su telèfonu: unu de cuddus canis 

mannus de sa polìtica fiat. Ddi fiat arrecumandendi de fai de totu po torrai a agatai 

cussas statueddas, ca ddi  iat  telefonau munsennori e  issu ddi  iat  impromìtiu ca gei 

ddas  torrànt a agatai  in pagu  tempus, donendi‐ddi  su  fueddu  suu personali. De  su 

prapalissu  no  si‐ndi  incuràt.  ‘Totu  custu  trumbullu  po  duas  statueddas  bècias  e 

papadas de su brèmini’ iat serrau pensamentosu su capitanu. Su marisciallu iat acutu 

a  intendi cussus fueddus:  ‘Gei andaus beni! Chi si‐nci ponit  in mesu sa polìtica puru! 

Totu  asuba mia!’.  Is òminis  de  sa  cumpangia  no  si  fiant  impressionaus meda  a  su 

contu de su capitanu e de sa  telefonada. Su marisciallu no  iat pòtziu serrai  is ogus 

mancu unu momentu, tropus pensamentus malus. Santu Nàssiu e Santa Arrita fiant 

inchietus  cun  issu,  Santa  Arritia  iat  pèrdiu  sa  passièntzia  puru  sa  borta.  A  Don 

Marigosu ndi‐ddi pariat làstima de su marisciallu. 

 

In  bidda  iant  detzìdiu  de  ndi  arrexonai  totus  impari:  una  spètzia  de  boddeu  po 

cumprendi ita totu fiat sutzedendi. Cosa aici in bidda no ndi iant connotu mai, no ndi 

iat cagau baca, comenti nant. Una fura in crèsia! Su sìndigu iat dèpiu ponni infatu: sa 

bidda  iat  detzìdiu.  Cambedda  ddi  narànt  ca  fiat  tzopu. Ma  no  fut  nàsciu  aici,  a 

piciocheddu  piticu  unu  carru  armau  ddu  iat  prenciau.  Ddoi  iat  una  basi  militari 

stràngia  in  sa bidda,  fatu‐fatu  is  stràngius,  chi  si‐ndi  fiant postus meris de  su  logu, 

giogànt a fai sa gherra e unu pipiu nci‐dda iat acabada asuta de unu carru armau. Sa 

cosa dda  iat arrangiada  comenti  iant bòfiu, a  fortza de dinai. Su  sìndigu  iat pòtziu 

studiai e  sa  famìllia  si  fiant  fatus una bella domu manna e  si  fiant  comporaus unu 

bellu  ortu  in  su  sartu, mannu  cussu  puru.  E  issu  sèmpiri  atzòpia‐atzòpia.  Aici  fiat 

andada sa cosa, comenti si bollat chi siat. Sa sala fiat prena e sa genti fiat a cracu, no 

nci  amancàt  nisciunus,  finsas  Capitanu  ddoi  fiat  andau,  e mi’  ca  cussu  fiat malu  a 

movi.  Su  sìndigu  iat  saludau  a  totus  ma  fiat  passau  inderetura  a  chistionai  de 

s’acontèssiu chentza de si perdi in ciaciarras. ‘Faina de genti de foras est custa’ fiant 

totus de acòrdiu, ‘Cosa aici in bidda no ndi eus connotu mai’ narànt puru. A su sìndigu 

ddi pariat ca sighendi‐dda diaici sa cosa, no iant a essi arribaus a nudda de bonu. Don 

Marigosu puru dda pensàt diaici. E cosa chi no  faiat mai,  iat pediu  su permissu de 

chistionai.  Cudda  mala  figura  in  sa  trona  ancora  no  nci‐dda  iat  calada.  ‘Sa 

patologizatzioni de su nemigu est unu mecanismu de defensa’ iat nau. Nemus si fiat 

cìnniu.  A  Don Marigosu  nci‐ddi  fiat  intrau  su  frius.  ‘De  sa  cantidadi  ndi  bessit  sa 

calidadi’  iat pensau su predi ‘Chi sigu a nai, gei at a andai mellus’. ‘Si depeus agiudai 

de  pari  apari’  iat  provau  a  nai  duncas. Unu  in  fundu  a  sa  sala  nci  iat  ghetau  unu 

sturrudu, un’àteru si‐ndi fiat pesau e fiat andau a pisciai. Cussa pesada ddi  iat postu 

sa tzudda a Don Marigosu. Iat torrau su micròfunu a su sìndigu e si fiat torrau a setzi. 

Iat  giurau  de  no  torrai  a  fueddai  in  pùbricu mai  prus.  Foras  chi  siat  in  crèsia,  si 

cumprendit. De totu cussa genti pinnigada apari perou, no ndi fiat bessendi nudda de 

bonu diaderus, su sìndigu chi no fiat tontu si‐ndi fiat sapiu. No boliat serrai s’atòbiu 

de cussa manera. Iat mirau a su marisciallu e cuddu nci iat abasciau is ogus, ‘E ita bolit 

custu  imoi?’  iat pensau sa giustìtzia.   Su sìndigu Cambedda  iat cumprèndiu.  Induna 

fiat  lòmpiu unu  tzèrriu  lègiu de aforas:  ‘Currei, currei Arritixedda nci est artziada a 

cobertura e  si‐nci bolit ghetai  a bàsciu!’  iat nau  su  chi  si‐ndi  fiat pesau po  andai  a 

pisciai.  Totus  si‐ndi  fiant  stantargiaus  de  pressi  e  fiant  curtus  aforas.  S’ùrtimu  fiat 

stètiu su marisciallu, candu depiat acontessi custa cosa, issu fiat in s’aposentu de su 

còmudu, si iat sbutonau is cartzonis, no ddi beniat prus cudda divisa, si fut ingrassau 

tropu. ‘Gesugristu miu ita est totu custu carràrgiu?’ iat nau e si fiat incarau in s’enna a 

cartzonis a mesu culu. Totus ddu iant castiau ma no ddu iant biu, ddoi fiat Arritixedda 

in sa scena e fiant torraus ande issa. In cobertura diaderus fiat e fiat cosa de timi. No 

si scit mai. Totus a ogus a celu fiant, ‘Custa sceti mi nci amancàt’ iat nau su marisciallu 

comenti  fiat arribau.  ‘Torrai  sa cosa a  crèsia!’  iat  tzerriau  sa  scedada,  sa disdiciada 

antzis, comenti ddi naràt sa mama ‘Ita ndi iat a essi de nosu! Scomunigaus!’. Totu sa 

bidda fiat asuta de su palàtziu comunali. A Don Marigosu ddi fut tocau a provai a nai 

calincuna cosa mancai essit giurau:  ‘S’òmini prus connoscit  is debilesas suas e prus 

lìberu est’ iat nau, ma no dda iat cumbinta. Sa mama si fiat dismajada. Su marisciallu 

no  podiat  parai  in  logu:  ‘Gei  sutzedit  calincunu  sciacu  innoi  e  nci  passu  deu’  iat 

pensau. ‘A giogai cun santus... ‘. Una funi fiat cumparta in su chintzu de sa picioca e 

dda  iat  strinta  acapiendi‐dda.  Capitanu  fiat  e  dda  iat  insogada.  Nci  fiat  artziau  a 

cobertura de parti de palas, a scusi de totus. A tipu craba dda iat trobeddada, gei no 

fiat crabàrgiu po debadas, e nci‐dda iat torrada a terra. Imoi ddoi fiat issu in sa scena. 

Sa picioca fiat muda, sa mama fiat torrada in trassa, Capitanu fiat furriau a barraca e 

totus si‐ndi fiant andaus a domu. Pensamentosus e mesu atzicaus puru si intendiant. 

‘E un’àtera cosa est fata’ iat nau su marisciallu. 

 

Is certus fiant mannus diaderus. Sa lista si fiat sperrada, a una parti is spiritualistas e a 

s’àtera is militaristas. Gold e Jesus iant tentu fueddus, si fiant pigaus a fueddus malus 

a dda contai giusta. Medas si fiant agataus in mesu e no sciiant a cali manu si donai. 

Su  prus  de  is  militaristas  no  scriiat  prus,  giai  ca  no  ddis  interessàt  sa  polìtica 

spiritualista, e is spiritualistas puru agiumai no scriiant prus. Sa lista fiat morta. Is chi 

fiant  in mesu  provànt  a mandai  una mail  fatu‐fatu ma  nudda,  no  si moviat  prus 

nudda. Sa  lista  fiat morta. Sa  listixedda spiritualista gei  fiat  funtzionendi e nci  fiant 

arrennèscius a apariciai calincuna cositedda bellixedda puru. Ma tocàt a traballai po 

s’idea comuna, a tretu de mesu, cun is militaristas o chentza de is militaristas, un’idea 

bona po sa majoria. Sa cosa bolit fata po su 80% de sa genti e no po su 20%, ddu scint 

totus,  custu  est  su  màssimu  chi  podit  fai  sa  democratzia.  Sa  mellus  manera  de 

guvernai nant. At a essi aici  insandus.  Is  chi  fiant  in mesu narànt:  ‘S’arrealidadi no 

podit essi partzia  in duas perras. Una bisioni  tropu manichea est custa’. Comenti si 

fait a ddis torrai ca nou? Cussu puru est giustu, ma a sa democratzia prus de su 80% 

no est a ddi pediri. Calincunu no at a essi cuntentu, si scit, ma sa democratzia est su 

mellus. Aici nant assumancu. Is militaristas fiant caminendi a totu caminai. Iant postu 

su furriadòrgiu nùmuru 2 e si fiant movendi po su 3 e po su 4 puru. Su partidu insoru 

si  fiat amanniau, a calincunu ddi praxiat  sa manera de  fai  insoru e  issus circànt de 

s’amanniai prus e prus. Cun is spiritualistas fiant a sa gherra, s’unu contras a s’àteru. 

Sa  faina de  is  spiritualistas  fiat a  si movi contras a  is militaristas e a circai de ddus 

firmai. Apariciànt atòbius in tzitadi e foras de tzitadi po fai sciri de su machìmini de is 

militaristas,  totus  depiant  sciri,  unu machiori  fiat,  una  locura  totu,  chi  noxiat.  In 

medas de custus atòbius nci‐dda iant acabada a tzèrrius. Sa genti si chesciàt. ‘Ma ita 

ndi bolint benni a  innoi a si nai comenti depeus fueddai e pensai?’ narànt  inchietus. 

‘Cosa  de  macus,  ma  càstia  una  bella  scena  de  custus,  un’àtera  passada  de 

colonizatzioni!’ totu cosa aici si intendiat. Su sànguni ddis buddiat in benas, comenti 

nant. Cuba  Libre puru ddoi  andàt  fatu‐fatu, ma no  chistionàt mai,  ascurtàt.  ‘Custu 

partzimentu no  andat beni’ pensàt perou.  ‘Tropu  fàcili’  eis  a nai. A  fai  sa  cosa po 

s’amarolla no fait, ddu scint totus. Abellu‐abellu abisòngiat a si movi, po sa majoria, 

no po s’amarolla. A fortza de girai, medas si fiant cumbintus e dda pensànt giai giai 

comenti a is spiritualistas, assumancu tocàt a firmai su machiori militarista. Ma cussus 

no  ndi  boliant  intendi, mancu  a  pensamentu.  Aici  fiant,  a  solus  contras  a  totus. 

Cuntentus  issus.  Sa  polìtica  a  printzìpius  iat  pensau  de  agiudai  a  is militaristas  ca 

pariat su partidu  forti e calincuna cosa gei dda  iat  fata puru,  tocat a ddu nai, ma a 

cussu  puntu  si  fiat  pèrdiu  e  no  cumbeniat  prus  a  nisciunus  a  ddi  ponni  infatu.  Is 

polìticus no funt tontus, no podint certu andai contras a  is  interessus de sa genti, si 

cumprendit, sa democratzia. Fiant  incumentzendi a si tirai agoa e a timi puru forsis. 

‘Deus si‐ndi campit de tontu  in mesu’ naràt ajaju. Su partidu spiritualista puru si fiat 

amanniau e  fiat  traballendi po ndi bessiri a  luxi cun sa  idea comuna, po sa majoria 

assumancu. Fiant giai prontus. Un’òmini nci iat traballau prus de totus, a solu, prima 

de dda fai girai e connosci. Su nick name suu fiat: Chicken. Totus ddi narànt Caboni 

difatis,  a  allomìngiu.  Sa  sotziedadi  de  Cuba  Libre  fiant  sèmpiri  stètius  de  sa  parti 

spiritualista  e  imoi  de  prus  puru.  Aici  ddis  pariat  assumancu.  Is militaristas  fiant 

arrennegaus forti. Unu de  is òminis de Gold una borta  iat scritu ca su  leader  insoru 

fiat comenti a s’ùrtimu gherreri de una tribù indiana chi gherràt contras a is invasoris. 

Calincunu teniat su gustu de s’èpica. 

 

Giai  dexi  annus  nci  fiant  passaus  de  sa  dispidida  de  Venutu,  un’amigu  de  Don 

Marigosu. Giai dexi annus chi si‐ndi  fut andau ma calincuna cosa de  issu gei aturàt 

sèmpiri.  In  su  coru  de  chini  ddu  iat  connotu.  S’onorèvoli  Trunfa  fiat  abetendi 

un’abisita cussu merii. Unu cani mannu fiat Trunfa.  Is duus stràngius  iant spacau su 

segundu  e  iant  atacau  luegus  a  arrexonai  de  su  chi  ddis  interessàt:  is  duas 

statueddas. Cincuxentus milla  francus nous si baliant, castiai a biri, e boliant sciri e 

chini iat fatu s’aconcada de ddas fai sparessi. Una bella faina chi podiat fai fastìdiu a 

calincunu o interessai a calincunu àteru, segundu. Po mala sorti sua mancu Trunfa ndi 

sciiat meda,  antzis  s’abetàt  de  ndi  sciri  de  prus  de  is  duus  òspitis ma  sceti  in  su 

momentu  iat  cumprèndiu  chi  cussus  ndi  sciiant  cantu  a  issu:  nudda  etotu.  Su 

pensamentu de totu e is tres fiat curtu a s’ùnica personi, foras chi siant issus etotu si 

cumprendit, chi podiat essi  interessau a cussas òperas. Unu specialista, una spètzia 

assumancu: Schidoni. E  iant detzìdiu de si torrai a biri a s’incras, cun Schidoni puru. 

Schidoni fiat portau a nòmini po impresas de cussu tipu ma si boliat pregau, iat tocau 

a ddi impromiti de ndi arrexonai papendi pisci, sa passioni cosa sua, càmbara prus de 

totu, a safatas prenas ndi papàt. E aicetotu  iat tocau a  fai. Candu a s’incras si  fiant 

bius  in  domu  de  s’onorèvoli  fiat  giai  ora  de  prandi  e  Schidoni  fiat  arribau  famiu. 

Nimancu  iat saludau a su meri de domu e  iat punnau  inderetura a sa mesa: ddoi  iat 

càmbara chi pariant  in festa de coja. Si fiat sètziu e  iat  inghitzau a papai,  ‘Sterrei sa 

chistioni’  iat  nau  e  in  s’interis  chi  si  fiat  satzendi,  Trunfa  e  is  àterus  duus  ddi  iant 

contau su contu de  is statueddas sparèssias de una cresiedda de bidda. Cosa de no 

crei, fiant arrimadas  ingunis bai circa de candu e  imoi chi  iant scobertu ca si baliant 

cincuxentus milla  francus  nous  fiant  sparèssias!  Candu  Schidoni  nci  iat  papau  sa 

càmbara e bufau su binu biancu, in cudda mesa ddoi iat trexi muntoneddus de còrgiu 

de càmbara. Su trexi  fiat su nùmeru màgicu de Schidoni, un’àteru de  is machìminis 

suus. Aici fiat. ‘Deu no ndi sciu nudda custa borta, ma si potzu agiudai a ddas agatai’ 

iat  nau  a  scàrgiu  prenu.  Po  cantu  papessit  che  un’entùrgiu  fiat marriu marriu,  po 

cussu ddu  iant allomingiau Schidoni.  ‘Andat beni’ ddi  iant torrau  is àterus, e si fiant 

lassaus. Candu fiat abarrau a solu s’onorèvoli Trunfa iat torrau a pensai a totu cussa 

stòria, duas statueddas sparèssias de una biddixedda,  is duus stràngius, Schidoni e 

totu s’àteru. No ddu sciiat mancu  issu su poita ma ddi pariat una cosa de romanzu. 

Bai circa. Comenti si bollat chi siat, si fiat corcau ma si‐ndi fiat torrau a pesai  luegus. 

Iat  aciapau  su  telèfonu e  iat  tzerriau  a  su marisciallu. Comenti ddu  iat  connotu  su 

marisciallu si fiat trèmiu che folla. S’onorèvoli boliat sciri a ita puntu fiat su traballu de 

is carabineris, si calincuna cosa dda  iant scoberta o ndi fiat bessia a pillu de sa circa 

insoru.  ‘Nudda po  imoi ma  su mori  est  cuddu giustu’ ddi  iat  torrau  su marisciallu. 

‘Spereus’ iat nau s’onorèvoli, ‘Spereus etotu’ iat pensau su marisciallu. ‘Innoi tocat a 

si‐ndi  movi  diaderus,  a  fai  cosa  e  manna  puru,  assumancu  po  fai  a  biri  ca  seus 

afateriendi’  aici  fiat  pensendi,  andendi  e  torrendi  in  s’aposentu,  ‘E  totu  po  duas 

statueddas  imbremigadas,  totu  asuba mia!’.  Don Marigosu  puru  fiat  andendi  a  si 

corcai, ddi amancàt sceti de serrai su portali.  ‘Uau! Uau!’ ddi  iat tzaulau Cantzoni su 

cani chena de meri chi corcàt  in su  liminàrgiu de s’enna. Don Marigosu ddi  iat tocau 

sa conca carinniendi‐ddu abellu‐abellu. 

 

VI 

 

 

 

A lugori de luna Schidoni iat detzìdiu de andai a si fai unu giru in sa bidda, totu fraga‐

fraga. Sa primu cosa chi  iat biu fiat sa pinneta de Capitanu. Issu no ddoi fiat, cun su 

tallu  fiat. Nci  iat  ghetau  un'oghiada  innoi  e  innia, ma  fiat  sceti  sa  barraca  de  unu 

pastori. Insandus nci fiat bessiu a su sartu e ddu  iat biu de atesu, pascendi  is crabas 

suas. ‘Una bèstia geniosa sa craba, totus diversas funt’ iat pensau Schidoni de sa tupa 

anca fiat cuau. Ma Capitanu tontu no fiat. E in su sartu iat imparau a ascurtai totu. Ndi 

iat boddiu unu  trebutzu de  terra  e nci‐ddu  iat  tirau  conca  a  sa  tupa. Cussa  aina  a 

Schidoni ddi  iat petonau sa braba e stampau su mallioni a s'artària de sa pala. Duus 

stìddius de sànguni ddi iant striddicau sa camba. Nci iat passau sa manu asuba e ddu 

iat  tastau  cun  sa  punta  de  sa  lìngua.  Callenti  fiat.  Iat  furriau  de  palas  e  si‐ndi  fiat 

andau. Andendi‐si‐ndi totu a s'acua iat intèndiu a duus cassadoris arrexonendi, Coudu 

e Umu fiant ma  issu no ddus connosciat. Iat provau a ddus ascurtai de atesu ma no 

fiant  unu  spetàculu  interessanti  e  sa  pala  ddi  doliat.  Aici  fiat.  Su mangianu  Don 

Marigosu e Arritixedda fiant passillendi in sa bia, issa ddi fiat contendi s’ùrtimu bisu. 

‘Gesù Maria!’  iat  tzerriau  sa  picioca  candu  iat  biu  unu  stìddiu  de  sànguni  in  terra 

‘Calincunu s'est fertu in cassa e tocat a ddu curai!’  iat nau a tzèrrius e si fiat posta a 

curri conca a domu sua. Don Marigosu si fiat incrubau po biri mellus cussas màncias 

arrùbias in s’arruga. 

 

‘No nci seus po debadas in custu mundu: si depeus agiudai de pari apari’. Ma no ndi 

pariat  abarrau meda  de  s’idea  de manatzi.com,  a  cussu  puntu.  E  issus  ndi  fiant 

delùdius. S’idea  insoru  fiat stètia bona, ma posta  in  internet pariat una chistioni de 

partidus o de crèsias, una scusa calisisiat tanti po podi certai. Cuba Libre fiat sèmpiri 

in sa lista e de s’idea spiritualista ma no scriiat meda. S’idea fiat bona ma no fiat prus 

s’idea  insoru, un’idea polìtica  fiat  imoi, giusta  forsis ma dda biiant de atesu,  sbuia, 

muda. Unu momentu de amargura. Chicken traballàt, lampu! Giai totu su traballu ddu 

iat  fatu  issu,  comenti eus nau.  Innantis de ndi bogai  sa  cosa a  craru  iant apariciau 

unus cantu atòbius po presentai s’idea noa, atòbius privaus, cun dònnia calidadi de 

genti,  intra  is  interessaus a sa chistioni, si cumprendit. A unu ddoi  fiat andau Cuba 

puru. Si fiat cumbintu issu puru, impari a medas de is concas mannas chi iant intèndiu 

e pretziau sa proposta  in àterus atòbius. Po certas cosas fiat abarrau  in sa duda ma 

‘Proveus’ iat pensau e aicetotu iant pensau genti meda. Calincunu no fiat de acòrdiu, 

custu puru  si  cumprendit. Ma  sa proposta nasciat giai  forti,  su  terrinu  fiat prontu, 

tocàt  sceti  a  nci  ghetai  su  pisu  po  chi  podessit  pillonai.  E  aicetotu  iant  fatu.  Is 

militaristas no ndi sciiant nudda, forsis. Iant sceberau una dii po sa presentada, sa dii 

tanti nomenada fiat duncas lòmpia. S’àula manna de s’universidadi fiat prena a stibu: 

totu  is  spiritualistas,  calincunu  militarista,  crosidadosus,  mass  mèdia,  amigus 

apaxiaus e àterus ancora, neutralis eus a nai. Ma genti meda, comenti si bollat chi 

siat.  In  sa  mesa  ddoi  fiat  Chicken  e  àterus  chi  iant  agiudau:  concas  mannas  e 

professoris, scridoris, literaus, studentis, intelletualis, poetas, cantadoris, sonadoris e 

aici sighendi. Sa polìtica no podiat amancai e calincunu prapalissu si fiat bistu puru. E 

aici fiant. Cuba Libre in is ùrtimus postus. Chicken iat printzipiau, spieghendi beni totu 

sa  proposta,  narendi  e  torrendi  a  nai,  sprichendi  e  torrendi  a  spricai,  acrarendi  e 

torrendi a acrarai. E is àterus a su pròpiu. Unu biaxi de pregontas ddi iant fatu, totus 

ndi boliant sciri de prus, comenti funtzionàt, comenti tocàt a dda  imperai e candu e 

chini  e poita. Chicken  teniat prus passièntzia de  Santa Arrita, Deus  si‐dda  torrit  in 

saludi!  E  arrespundiat  a  totus.  Sa  cosa  si  fiat  ponendi  beni,  Cuba  puru  ndi  fiat 

cuntentu, totus ndi fiant cuntentus. No totus totus, si cumprendit. Is mass mèdia iant 

fatu  arratza  de  servìtzius,  in  is  televisionis  e  in  is  giornalis. A  totus  ddis  iat  fatu  a 

schissiadura  cussa  idea,  chi  no  fiat  nimancu  noa  noa  a  dda  contai  giusta.  Ma 

passièntzia, no est chi depaus nai amarolla cosa noa po essi originalis, a perìgulu de 

ndi  sciusciai  s’òmini  de  cuaddu  cun  is  tontesas  nostas.  Candu  una  cosa  est  beni 

narada fait a dda torrai a nai puru, antzis est pretzisu a dda torrai a nai. Comenti si 

bollat chi siat s’idea iat pigau tretu diaderus custa borta, e Cuba si‐ndi fiat prexau. In 

sa scola e in sa sotziedadi iat fatu una intrada de spantu, in su mundu de sa cultura e 

in  s’universidadi,  in  is  lìburus  e  in  sa  vida  de  dònnia  dii  e  apetotu.  Totus  emus 

printzipiau mellus  vida  cun  s’idea  noa.  Fillus  nostus  ant  a  nasci  cun  cussa  idea.  E 

nebodeddus nostus puru. Bellu chi sa cosa podiat andai diaici diaderus, in logu nostu 

assumancu. ‘No nci seus po debadas in custu mundu: si depeus agiudai de pari apari’. 

E po gosai puru forsis nci seus. 

 

Su  marisciallu  fiat  impensamentau,  comenti  eus  nau,  su  cumandu  centrali, 

s’onorèvoli, sa crèsia, sa bidda,  totus si abetànt calincuna cosa de  issu,  totu asuba 

sua! A si‐ndi movi fiat, a fai a biri e a fai etotu! Ma ita? Pensa ca ti pensu su marisciallu 

iat detzìdiu de  si movi diaderus e de  fai cosa manna,  finas  is giornalis ndi  iant a ai 

fueddau. Iat pinnigau apari totu is òminis suus e ndi iat pediu àterus a is cumpangias 

de  is  biddas  de  acanta  chi  si‐ddus  iant  donaus. Ma  sa  cosa  de  spantu  chi  ddi  fiat 

acucada, fiat de imperai po sa primu borta in vida sua un’aina chi no imperànt mai, ca 

fiat lòmpiu su momentu de dda amostai a totus: un’elicòteru. Cosa chi ddi imbidiànt 

totu is cumpangias de sa cussòrgia e chi fiat sèmpiri stugiau, ma imoi tocàt a ndi‐ddu 

bogai a  campu, gei nci  fiat  su  tanti puru. Tocàt a  issu a arriri  imoi, de  impitzus de 

un’elicòteru. Custu, a nai sa beridadi, depiat serbiri po  is fogus  in s’istadi ma a s’ora 

fiant  in  s’ierru  forti.  Aici  fiant.  Iant  totu  beni  preparau.  A  chitzi mannu  iat  a  essi 

printzipiada s’operatzioni, totu is òminis in is intradas de sa bidda, chi moviant conca 

a  su  tzentru,  po  podi  scrucullai  in  totu  is  domus,  po  podi mirai  in  cara  a  totus, 

calincuna cosa ndi depiat bessiri a pillu, amarolla ndi depiat bessiri! Ma su momentu 

màgicu iat a essi stètiu candu issu de apalas de monti nci iat a essi stupau a elicòteru, 

cosa chi mancu in is telefilm americanus! Monti Forraxi si naràt su monti de bidda, po 

sa basca chi ddoi  iat. Si‐ndi fiat scidau a tanti oras de noti, si  iat fatu sa braba, si fut 

petonau; mudau a festa pariat. Forsis calincuna televisioni ddu iat scìpiu, mellus a essi 

prontus a totu. Fiat andau a sa statzioni, is òminis fiant aproillendi, is canis puru fiant 

prontus. ‘Andeus a callentai su motori a s’aina’ pròpiu aici iat nau. Issu e su pilota iant 

pigau una  jeep e nci  fiant artziaus a monti, anche s’aina, comenti ddi naràt  issu.  Is 

àterus  fiant  abetendi  unu  fueddu  de  su  marisciallu  po  nci  bessiri  e  printzipiai 

s’operatzioni. ‘Movei’  iat nau. Su tzaulai de  is canis ndi  iat scidau a totu sa bidda, sa 

dii fut ancora orbesci no orbesci. Medas si fiant incaraus in sa fentana, àterus nci fiant 

calaus a pratza, ‘Ita dimòniu megat de acontessi?’ si narànt cun d‐un’acìnnidu de ogu. 

‘E  ita  ndi  sciu  deu’  si  torrànt  cun  d‐un’arrunzada  de  coddus.  Sa  giustìtzia  fiant 

sighendi a caminai, tirendi conca a pratza de crèsia, su tzentru de sa bidda. Fiant giai 

arribendi candu in celu si fiant intèndius tronus e lampus, ‘Ojamomia ita arrori! Gei si‐

ndi arruit su celu a conca custa borta!’. Su marisciallu fiat, sètziu in d‐unu stori chena 

de pinna, unu stori fatu totu de ferru chi fiat castiendi a totus de  impitzus de Monti 

Forraxi.  Cosa  chi  mancu  in  is  telefilm  americanus.  ‘No  seus  agatendi  nudda  su 

marisciallu. In custas barracas de bidda no nci at nudda’ ddi iant comunicau. Comenti 

fiat lassendi su monti po nci imbucai a bidda sa fortza de su stori chena de pinna ndi 

iat  sciusciau  sa pinneta de Capitanu, cussu de bàsciu ddi  iat ameletzau a  trebutzu, 

‘Spereus  chi  no m’apat  connotu’  iat  pensau  su marisciallu  e  iat  ordinau  de  sighiri 

conca  a  pratza  de  crèsia.  Biiat  giai  su  campanili,  e  sa  genti  in  bàsciu  andendi  e 

torrendi  pitichedda  pitichedda.  ‘S’elicòteru  est  tropu mannu  su marisciallu,  depit 

torrai  agoa’  fiant  circhendi  de  ddi  nai  is  òminis  suus  de  in  bàsciu,  ‘Ma  cali  tropu 

mannu e  tropu mannu!’ ddis  iat  torrau  issu  totu  infogau.  ‘Cala pagu pagu  imoi’  iat 

ordinau  ‘In mesu pratza si firmaus, e agoa ndi calu deu, arratza de americanada’  iat 

pensau. Su pilota iat circau de ddi fai a cumprendi ca fiat tropu perigulosu ma cussu 

nudda, po sa primu borta in vida sua si boliat intendi un’eroi. Prus o mancu. Andendi‐

andendi,  sa  pàlia  de  s’elicòteru,  su  stori  chena  de  pinna,  iat  cassau  beni‐beni  sa 

campana de  campanili e  cussa nci  fiat  arruta  a  terra  cun grandu  stragatzu,  ‘Poh!’. 

Totu is chi ddoi fiant, aingìriu de sa pratza, totu sa bidda est a nai, ndi fiant abarraus 

arrentronaus  po  una  pariga  de  diis.  In  su  sartu  nci  fiat  aterrau  s’elicòteru,  no  in 

pratza, comenti si  fiat bisau su marisciallu. Totu sa cumpangia  fiat curta ande  issu, 

totu  scrabionau  fiat  e  unu  pagheddu  assustrau, ma  de  s’àteru  gei  fiat  biatzu.  Su 

pilota puru gei staiat beni; su stori perou si  fiat  totu spinniau, de mala manera. Su 

marisciallu comenti e chi mai, si fut petonau e fut curtu conca a pratza, totu sa bidda 

ddoi fiat, ancora  insurdaus de cudda sonada de campana. Nisciunus scapàt fueddu, 

arrembambius pariant.  ‘Gesugristu miu, no  si‐ddu nau  ca no mi  creeis’  iat pispisau 

Arritixedda. Sa mama si fiat dismajada, torra, ma no si‐ndi fiat acatau nemus. ‘No est 

nudda, no est nudda, baxei‐si‐ndi a domu’  fiat tzerriendi su marisciallu a dereta e a 

manca, ma nisciunus si cinniat. ‘Gei nci seus nosu, no si pongais pensamentu, gei nci 

pensaus nosu’ fiat aboxinendi.  ‘Gei ddu eus biu comenti nci pensais bosàterus!’ ddi 

iat  torrau  calincunu  e  si  fiant  incumentzaus  a  incarrerai  comenti  e  alluaus.  Don 

Marigosu  iat mirau cussa campana  in mesu pratza, e giai‐giai ddi praxiat, un’òpera 

moderna  ddi  pariat.  S’ùnicu  chi  no  si  fiat mòviu  fiat.  ‘Gei  dda  apu  fata  bella!’  iat 

pensau su marisciallu sciustu cola‐cola. 

 

Po mala sorti calincuna  televisioni ddu  iat scìpiu etotu. Su cumandu centrali aici  iat 

intèndiu sa nova prima de sa televisioni chi no de is fueddus de su protagonista. ‘Unu 

machiori  perigulosu  e  unu manìgiu  sconcau  e  locu  de  is  fortzas  pùbricas’  iat  nau  su 

giornalista. Comenti iat intèndiu su telèfonu sonendi a su marisciallu ndi‐ddi fiat calau 

guta,  forsis pensendi ca  fiat su cumandu centrali po ddi comunicai sa statzioni noa 

anca depiat movi, calincunu  logu atesu, atesu meda, anca no ddoi acontessiat mai 

nudda,  ma  nudda‐nudda  perou.  S’onorèvoli  Trunfa  puru  iat  biu  sa  televisioni  e 

Schidoni puru. ’Uau! Uau!’ ddi  iat tzaulau Cantzoni, chi pariat cumprendendi totu de 

cussu acadessimentu. Don Marigosu si fut girau,  in buca portàt un’ossu curiosu, bai 

circa.  ‘Uau!  Uau!’  iat  tzaulau  torra  su  cani  chena  de  meri.  Don  Marigosu  si  fut 

incrubau e iat castiau mellus cussu ossu. Cantzoni iat abertu sa buca e s’ossu ndi‐ddi 

fiat arrutu. Su predi ddu  iat pigau  in manus: Santu Nàssiu  fiat. Cantzoni  iat pigau a 

caminai e Don Marigosu ddu  iat postu  infatu. Ananti de sa domita sua su cani si fiat 

firmau e iat torrau a tzaulai. Su predi si fiat incrubau e nci iat stichiu sa manu aìnturu 

de sa domita.  ‘O su meri si podit?!’  iat nau brullendi e castiendi sa bèstia. Un’àteru 

ossu  ddoi  fiat  aìnturu:  Santa  Arrita  fiat.  ‘Bravu  Cantzoni.  Venutu  si‐ndi  iat  a  essi 

prexau de  tui’ ddi  iat nau carìnnia‐carìnnia.  ‘Torradas a agatai  is duas statueddas de 

linnas  chi  fiant  sparèssias’  iat nau  sa  televisioni, de pressi de pressi. Totus ddu  iant 

intèndiu. ‘Totu po unu santu bèciu de linna. Antzis duus.’ iat nau Don Marigosu. 

Ivo Murgia est nàsciu  in Casteddu  in su 1974 e est bivendi  in Pirri. S’est  laureau  in 

psicologia e  at  fatu unu master de  lìngua  sarda  in  s’Universidadi de Casteddu. De 

unus  dexi  annus  est  traballendi  cun  comunus,  scolas,  universidadis,  editoris,  entis 

pùbricus e privaus. At scritu  in  is giornalis ´Sardinna´, ´Sa Republica Sarda´, ´Superga 

Cinema´  e  ´La  Patrie  dal  Friûl´.  Tenit  unu  blog  totu  in  sardu  de  su  2006 

(http://logga.me/ivomurgia/) e at traballau in Radio Press po duus annus presentendi 

su programa de mùsica sarda  ´Su primu tocu´cun Paolo Zedda e Riccardo Pittau. At 

pubricau:  ´Contus  Africanus´,  ´Giuanni  Batista  Tuveri´,  ´Egidio  Pilia´,  ´Storie  di 

Comunità´,  ‘Arrègulas po ortografia,  fonetica, morfologia e  fueddáriu de  sa Norma 

Campidanesa  de  sa  Lingua  Sarda’  cun  sa  Alfa  Editrice,  ´Crònaca  de  una  morti 

annuntziada´  e  ‘Is Gnognosaurs’  cun  sa Condaghes,  ´Su pòpulu  de  brunzu´  cun  sa 

Provìntzia  de  Casteddu,  ´Micro‐contus´  cun  Lastura,  ´Carta  Costitutzionali  Italiana´ 

cun sa Cuec, ´S'annu chi no apu fatu nudda´ cun Mitza. Po Alfa Editrice at curau unus 

cantu  lìburus de cantadoris e de  imparu de su sardu:  ´Su cantu de sei  in Sardìnnia´, 

´Ainas po su sardu´e ´Atòbius in poesia´ e po su comunu de Crabonaxa ‘A Campu’ cun 

Paolo Bravi  e Daniela Mereu  . Àterus  traballus  suus  s’agatant  in  lìburus  de  àterus 

autoris. At scritu contus originalis  in sardu chi ant premiau  in  is cuncursus  literàrius 

prus  importantis  de  s’ìsula.  Unus  cantu  ddus  ant  tradùsius  in  italianu,  galegu  e 

tedescu e de àterus ndi ant fatu spetàculus tiatralis. De ‘Micro‐contus’ ndi at fatu unu 

reading‐cuntzertu  impari  a  su  Dj  electro‐dub  Frantziscu Medda  ‘Arrogalla’  e  funt 

presentendi‐ddu in paricis tiatrus de s’ìsula.