www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
1
;'zf;g ;'zf;g ;'zf;g ;'zf;g ----Joj:yfkg tyf ;+rfng_ P]g, @)^$Joj:yfkg tyf ;+rfng_ P]g, @)^$Joj:yfkg tyf ;+rfng_ P]g, @)^$Joj:yfkg tyf ;+rfng_ P]g, @)^$
k|df0fLs/0f / k|sfzg ldlt
@)^$.!).@#
@)^$ ;fnsf] P]g g= #^
;'zf;gsf] k|Tofe"lt ug]{ ;DaGwdf Joj:yf ug{ ag]sf] ;'zf;gsf] k|Tofe"lt ug]{ ;DaGwdf Joj:yf ug{ ag]sf] ;'zf;gsf] k|Tofe"lt ug]{ ;DaGwdf Joj:yf ug{ ag]sf] ;'zf;gsf] k|Tofe"lt ug]{ ;DaGwdf Joj:yf ug{ ag]sf] P]gP]gP]gP]g
k|:tfjgfk|:tfjgfk|:tfjgfk|:tfjgf M d'n'ssf] ;fj{hlgs k|zf;gnfO{ hgd'vL, hjfkmb]xL, kf/bzL{, ;dfj]zL tyf
hg;xeflutfd"ns agfO{ To;sf] k|ltkmn ;j{;fwf/0fnfO{ pknAw u/fpg, sfg"gsf] zf;g,
e|i6frf/d'Qm / r':t k|zf;g, ljs]Gb|Ls/0f, cfly{s cg'zf;g tyf ;fj{hlgs sfo{ / ;|f]tsf] s'zn
Joj:yfkg h:tf c;n zf;gsf cfwf/e"t dfGotfnfO{ cfTd;ft\ u/L ;j{;fwf/0fn] kfpg' kg]{ ;]jf
l56f], 5l/tf] tyf sd vlr{nf] 9Ëaf6 kfpg] cj:yf ;[hgf ug{, ;'zf;g kfpg] gful/ssf] clwsf/nfO{
Jojxf/df ptf/L sfof{Gjogdf Nofpg, / k|zf;g ;+oGqnfO{ ;]jfk|bfos ;+oGq tyf ;xhstf{sf] ?kdf
?kfGt/0f u/L d'n'sdf ;'zf;gsf] k|Tofe"lt lbg] ;DaGwdf sfg"gL Joj:yf ug{ cfjZos ePsf]n],
Joj:yflksf–;+;bn] of] P]g agfPsf] 5 .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––!!!!
k|f/lDesk|f/lDesk|f/lDesk|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/De M;+lIfKt gfd / k|f/De M;+lIfKt gfd / k|f/De M;+lIfKt gfd / k|f/De M -!_ o; P]gsf] gfd æ;'zf;g -Joj:yfkg tyf ;~rfng_ P]g, @)^$Æ
/x]sf] 5 .
-@_ of] P]g t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kl/efiff M ljifo jf k|;Ën] csf]{ cy{ gnfu]df o; P]gdf,–
-s_ æ;+ljwfgÆ eGgfn] g]kfnsf] cGtl/d ;+ljwfg, @)^# ;Demg' k5{ .
-v_ ædGqLÆ eGgfn] k|wfgdGqL, pk–k|wfgdGqL jf dGqL ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] :jtGq
?kdf dGqfnosf] sfo{ef/ ;DxfNg] /fHodGqL ;d]tnfO{ hgfpF5 .
-u_ æ;lrjÆ eGgfn] dGqfnosf] ;lrj ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] g]kfn ;/sf/sf] d'Vo
;lrj / ;lrj ;/xsf] sfo{ ;Dkfbg ug]{ g]kfn ;/sf/sf] ljlzi6 >]0fLsf] cGo clws[t
;d]tnfO{ hgfpF5 .
-3_ ædGqfnoÆ eGgfn] g]kfn ;/sf/sf] dGqfno ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k|wfgdGqL tyf
dlGqkl/ifb\sf] sfof{no jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf sfof{no ;d]tnfO{
hgfpF5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
2
-ª_ æljefuLo k|d'vÆ eGgfn] s'g} dGqfno cGt{utsf] ljefu jf ;f] ;/xsf] cGo
sfof{nosf] k|d'vsf] ?kdf sfd ug{] kbflwsf/L ;Demg' k5{ .
-r_ æsfof{no k|d'vÆ eGgfn] s'g} ;/sf/L sfof{nosf] k|d'v eO{ sfd ug]{ kbflwsf/L
;Demg' k5{ .
-5_ ætf]lsPsf]Æ jf ætf]lsP adf]lhdÆ eGgfn] o; P]g cGtu{t ag]sf] lgoddf tf]lsPsf] jf
tf]lsP adf]lhd ;Demg' k5{ .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––@@@@
k|zf;g ;~rfng ;DaGwL ;fdfGo k|fjwfgxk|zf;g ;~rfng ;DaGwL ;fdfGo k|fjwfgxk|zf;g ;~rfng ;DaGwL ;fdfGo k|fjwfgxk|zf;g ;~rfng ;DaGwL ;fdfGo k|fjwfgx?
#= ljleGg :t/df sfo{ ;Dkfbg x'g]ljleGg :t/df sfo{ ;Dkfbg x'g]ljleGg :t/df sfo{ ;Dkfbg x'g]ljleGg :t/df sfo{ ;Dkfbg x'g] M -!_ g]kfn ;/sf/n] d'n'sdf ;'zf;g sfod ug{sf] nflu
s]Gb|Lo :t/, If]qLo :t/, c~rn :t/, lhNnf :t/ tyf :yfgLo :t/df k|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg
ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf If]q, c~rn / lhNnfsf] ljefhg tyf :yfgLo txsf]
ef}uf]lns Onfsfsf] lgwf{/0f k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
$= ljifout dGqfno tyf ljefu /xg]ljifout dGqfno tyf ljefu /xg]ljifout dGqfno tyf ljefu /xg]ljifout dGqfno tyf ljefu /xg] M -!_ g]kfn ;/sf/sf] s]Gb|Lo :t/sf] sfo{ ;Dkfbg ug{sf
nflu cfjZos ;+Vofdf ljifout dGqfno tyf ljefux? /xg]5g\ .
-@_ dGqfnosf] ;+Vof / ;f]sf] sfo{ljefhg g]kfn ;/sf/sf] sfo{ljefhg lgodfjnL
adf]lhd x'g]5 .
-#_ g]kfn ;/sf/sf] k|d'v k|zf;lgs lgsfosf] ?kdf k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf]
sfof{no /xg]5 .
-$_ dGqfno dftxtdf cfjZos ;+Vofdf ljefu, sfof{no tyf lgsfo /xg ;Sg]5g\ .
%= cfjZos lgsfo u7g ug{ ;Sg]cfjZos lgsfo u7g ug{ ;Sg]cfjZos lgsfo u7g ug{ ;Sg]cfjZos lgsfo u7g ug{ ;Sg] M -!_ k|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg ug{ dGqfno,ljefu tyf
sfof{nosf] cltl/Qm g]kfn ;/sf/n] cfjZostf cg';f/ cGo ;lrjfno, cfof]u, af]8{, s]Gb|,
;ldlt jf cGo To:t} lgsfo u7g ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd u7g ePsf ;lrjfno, cfof]u, af]8{, s]Gb|, ;ldlt jf cGo To:t}
lgsfosf] sfd, st{Jo, clwsf/ tyf cGo sfo{If]qut zt{x? -6D;{ ckm /]k]m/]G;_ g]kfn ;/sf/n]
tf]s] adf]lhd x'g]5 .
^= ^= ^= ^= k|zf;lgsk|zf;lgsk|zf;lgsk|zf;lgs sfo{ ;~rfngsf cfwf/ sfo{ ;~rfngsf cfwf/ sfo{ ;~rfngsf cfwf/ sfo{ ;~rfngsf cfwf/ M M M M d'n'sdf ;'zf;g sfod ug{sf nflu o; P]g jf cGo
k|rlnt sfg"g adf]lhd k|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg ubf{ To:tf] sfo{ ;Dkfbg ug]{ kbflwsf/Ln]
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
3
;+ljwfg tyf cGo k|rlnt sfg"gdf Joj:yf ePsf s'/fx?sf] cltllll/Qm b]xfosf cfwf/df sfo{
;Dkfbg ug'{ kg]{5 M–
-s_ /fi6« / hgtfsf] j[xQ/ lxt,
-v_ ;dGofo / ;dfj]zLs/0f,
-u_ sfg"gsf] zf;g,
-3_ dfgjclwsf/sf] k|Tofe"lt,
-ª_ kf/blz{tf,j:t'lgi7tf,hjfkmb]lxtf tyf OdfGbfl/tf,
-r_ cfly{s cg'zf;g Pj+ e|i6frf/d'Qm, r':t / hgd'vL k|zf;g,
-5_ k|zf;g ;+oGqsf] t6:ytf tyf lgikIftf,
-h_ k|zf;lgs ;+oGqdf / lg0f{odf ;j{;fwf/0fsf] kx'Fr,
-em_ ljs]Gb|Ls/0f tyf clwsf/ lgIf]k0f,
-`_ hg;xeflutf tyf :yfgLo ;|f]tsf] clwstd pkof]u .
&= g]kfn ;/sf/n] clVtof/ ug]{ gLltx? Mg]kfn ;/sf/n] clVtof/ ug]{ gLltx? Mg]kfn ;/sf/n] clVtof/ ug]{ gLltx? Mg]kfn ;/sf/n] clVtof/ ug]{ gLltx? M -!_ ;+ljwfg tyf cGo k|rlnt sfg"gdf Joj:yf ePsf
gLlt Pj+ ;do ;dodf clVtof/ ul/Psf gLltsf cltl/Qm d'n'ssf] k|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg
ubf{ g]kfn ;/sf/n] b]xfosf gLlt clVtof/ ug]{5 M–
-s_ cfly{s pbf/Ls/0f,
-v_ u/LaL lgjf/0f,
-u_ ;fdflhs Gofo,
-3_ k|fs[lts tyf cGo ;fj{hlgs ;|f]tsf] bLuf] tyf s'zn Joj:yfkg,
-ª_ dlxnf;zlQms/0f tyf n}lËs Gofosf] ljsf;,
-r_ jftfj/0fLo ;+/If0f,
-5_ hghflt, blnt tyf cfly{s tyf ;fdflhs ?kdf lk5l8Psf ju{sf] pTyfg,
-h_ b'u{d If]qsf] ljsf; tyf ;Gt'lnt If]qLo ljsf; .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd clVtof/ u/]sf gLltnfO{ sfof{Gjog ug{ g]kfn ;/sf/n] ;do
;dodf cfjZos sfo{qmd tyf cfof]hgfx? ;~rfng ug]{5 .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––####
k|zf;lgs sfo{sf] ;~rfng tyf lhDd]jf/Lk|zf;lgs sfo{sf] ;~rfng tyf lhDd]jf/Lk|zf;lgs sfo{sf] ;~rfng tyf lhDd]jf/Lk|zf;lgs sfo{sf] ;~rfng tyf lhDd]jf/L
*= ;'zf;g sfod ug'{ ;DalGwt kbflwsf/Lsf] st{Jo x'g] M;'zf;g sfod ug'{ ;DalGwt kbflwsf/Lsf] st{Jo x'g] M;'zf;g sfod ug'{ ;DalGwt kbflwsf/Lsf] st{Jo x'g] M;'zf;g sfod ug'{ ;DalGwt kbflwsf/Lsf] st{Jo x'g] M d'n'sdf ;'zf;g sfod ug]{ /
;j{;fwf/0fnfO{ ;dodf g} To;sf] k|ltkmn pknAw u/fpg] p2]Zon] o; P]g jf cGo k|rlnt
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
4
sfg"g adf]lhd g]kfn ;/sf/sf] k|zf;lgs sfo{ l56f] 5l/tf] 9Ën] ;~rfng ug'{ u/fpg'
;DalGwt kbflwsf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
(= dGqLsf] lhDd]jf/LdGqLsf] lhDd]jf/LdGqLsf] lhDd]jf/LdGqLsf] lhDd]jf/L M -!_ ;+ljwfg tyf cGo k|rlnt sfg"gdf plNnlvt lhDd]jf/Lsf ;fy} cfk"mn]
;Dxfn]sf] dGqfnoaf6 ;Dkfbg x'g] sfo{ ;DaGwL gLltut ljifo nufot ;Dk"0f{ cfjZos sfo{
;dodf g} ;Dkfbg ug]{ u/fpg] ;du| lhDd]jf/L ;DalGwt dGqLsf] x'g]5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n gx"g] u/L ;DalGwt dGqLn] cfˆgf] dGqfno
/ cGtu{tsf sd{rf/LnfO{ cfjZos lgb]{zg lbg ;Sg]5 / To:tf] lgb]{zgsf] ;doleq} kfngf
ug'{ ;DalGwt sd{rf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
!)= d'Vo ;lrj tyf lghsf] lhDd]jf/L Md'Vo ;lrj tyf lghsf] lhDd]jf/L Md'Vo ;lrj tyf lghsf] lhDd]jf/L Md'Vo ;lrj tyf lghsf] lhDd]jf/L M -!_ d'Vo ;lrj g]kfn ;/sf/sf] k|d'v k|zf;sLo clwsf/L
x'g]5 / ;f]xL x}l;otdf lghn] cfˆgf] lhDd]jf/L jxg ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n gx'g] u/L o; P]g jf cGo k|rlnt
sfg"gdf Joj:yf ePsf sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm d'Vo ;lrjsf] sfd, st{Jo,
clwsf/ / lhDd]jf/L b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ k|wfgdGqLsf] ;'k/Lj]If0f tyf lgb]{zgsf] cwLgdf /xL k|wfgdGqL tyf
dlGqkl/ifb\sf] sfof{nosf] k|zf;sLo k|d'vsf] ?kdf ;f] sfof{nosf] sfo{
;Dkfbg ug]{ jf u/fpg],
-v_ g]kfn ;/sf/sf] ;lrj tyf cGo ljlzi6 >]0fLsf clws[tsf] ;'k/Lj]Ifssf]
x}l;otn] lghx?n] ;Dkfbg u/]sf sfo{sf] ;'k/Lj]If0f ug]{ tyf ;lrjn]
;Dkfbg ug'{ kg]{ k|zf;lgs sfo{sf ;DaGwdf cfjZos lgb]{zg lbg],
-u_ ljleGg dGqfno tyf cGo ;Da4 lgsfox?sf] k|zf;lgs sfd
sf/afxLnfO{ ;dGjo ug]{ jf u/fpg],
-3_ zf;sLo ;'wf/nfO{ d'n'sL k|zf;gsf] cleGg cËsf] ?kdf sfof{Gjog ug{
jf u/fpg ljleGg dGqfno / cGo s]Gb|Lo lgsfoaLr ;dGjo ug]{,
-ª_ dlGqkl/ifb\sf] ;lrjsf] ?kdf sfd ug]{ / ;f]xL x}l;otdf dlGqkl/ifb\sf]
lg0f{o k|dfl0ft ug]{,
-r_ g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb\_ sf lg0f{o sfof{Gjog ug{, u/fpg ;DalGwt
dGqfnox?nfO{ kl/rfng ug]{ jf u/fpg] / tL lg0f{o sfof{Gjog
l:yltsf] ;'k/Lj]If0f ug]{,
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
5
-5_ d'n'ssf] k|zf;gtGqnfO{ r':t / k'mlt{nf] agfpg g]kfn ;/sf/sf
;lrj tyf cGo sd{rf/LnfO{ pTk|]l/t ug]{,
-h_ g]kfn ;/sf/sf] sfd sf/afxLnfO{ k|efjsf/L agfpg ;do ;dodf
;lrj a}7s cfof]hgf ug]{ / ;lrj a}7saf6 ePsf lg0f{o sfof{Gjog
l:yltsf] ;'k/Lj]If0f ug]{ jf u/fpg],
-em_ ljleGg dGqfno tyf s]Gb|Lo txsf sfof{nox?sf] k|zf;lgs sfd
sf/afxLsf] cg'udg, lg/LIf0f tyf ;'k/Lj]If0f ug]{ jf u/fpg],
-`_ g]kfn ;/sf/sf] lg0f{osf] nflu ;lrjn] k]z u/]sf] k|:tfjdf cfjZos
s'/fx? k'u] gk'u]sf] hfFrL] k|:tfjnfO{ g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb\_ ;dIf
k]z ug]{ / cË gk'u]sf] kfOPdf ;DalGwt ;lrjsxfF lkmtf{ k7fpg] jf
k7fpg nufpg],
-6_ g]kfn kIf ePsf låkIfLo tyf ax'kIfLo;lGw ;Demf}tfsf] sfof{Gjog
l:yltsf] cg'udg ug]{ u/fpg],
-7_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfo{ ug]{ jf u/fpg] .
!!= ;lrjsf] lhDd]jf/L M;lrjsf] lhDd]jf/L M;lrjsf] lhDd]jf/L M;lrjsf] lhDd]jf/L M -!_ ;lrj ;DalGwt dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{nosf] k|d'v k|zf;sLo kbflwsf/L x'g]5 / ;f]xL x}l;otdf lghn] lhDd]jf/L lgjf{x ug{
cfjZos sfo{ ;Dkfbg ug]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n gx'g] u/L o; P]g jf cGo k|rlnt
sfg"gdf Joj:yf ePsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf] cltl/Qm ;lrjsf] cGo sfd, st{Jo /
clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ g]kfn ;/sf/n] k|ltkfbg ug'{ kg]{ gLltsf ;DaGwdf ;DalGwt dGqLnfO{
;3fpg],
-v_ ;DalGwt dGqLsf] lgb]{zg tyf k/Lj]If0fsf] cwLgdf /xL cfk"m axfn
/x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf sfof{nosf] sfo{
;Dkfbg ug]{,
-u_ cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{no cGtu{tsf gLltut ljifodf s'g} ;'wf/ ug'{ kg]{ ePdf
;DalGwt dGqL ;dIf ;f]sf] k|:tfj k]z ug]{,
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
6
-3_ cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{nosf] Joj:yfkg, b}lgs sfo{ ;~rfng, sd{rf/Lpk/ lgoGq0f
tyf ;'k/Lj]If0f ug]{,
-ª_ cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{no cGtu{tsf ljefu, sfof{no jf To:tf] dGqfno jf ;+j}wflgs
lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf sfof{no dftxtsf cGo lgsfosf] sfd
sf/afxLpk/ cfjZos ;'k/Lj]If0f jf lgoGq0f ug]{ / cfjZostf
cg';f/ lgb]{zg lbg],
-r_ g]kfn ;/sf/n] :jLs[t u/]sf gLlt / sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ jf
u/fpg],
-5_ cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{no tyf ;f];Fu ;DalGwt cGo lgsfon] k|To]s dlxgf ;Dkfbg
u/]sf] sfdsf] k|ltj]bg tf]lsP adf]lhd k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf]
sfof{no ;dIf k]z ug]{,
-h_ dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf sfof{nosf] jflif{s
sfo{qmd th'{df u/L dGqL ;dIf k]z ug]{ / :jLs[t sfo{qmd
sfo{fGjog, cg'udg / d"NofÍgsf ;fy} k|ult ;dLIff ug]{ u/fpg],
-em_ dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo:t/sf sfof{noaf6 jif{el/df
;Dkfbg ul/Psf k|d'v sfd sf/afxLsf af/]df jflif{s k|ltj]bg tof/
u/L dGqL ;dIf k]z ug]{,
-`_ cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{no jf ;f] cGtu{tsf /fhkqflÍt låtLo >]0fL;Ddsf sd{rf/Lsf]
;?jf jf kb:yfkgf ug]{ jf sfh v6fpg],
t/, Ps dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{no jf cGo lgsfo jf ;f] cGt{utsf ljefu jf sfof{nodf
sfo{/t sd{rf/LnfO{ csf]{ dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo
:t/sf sfof{no jf lgsfo jf ;f] cGtu{tsf ljefu jf sfof{nodf
ul/g] ;?jf ;DaGwL Joj:yf k|rlnt sfg"g adf]lhd x'g]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
7
-6_ j}b]lzs cWoog, tflnd, cWoog e|d0f jf cGo ;/sf/L sfdsf]
l;nl;nfdf ljb]z e|d0fsf nflu g]kfn ;/sf/sf] tk{maf6 /fhkqflÍt
låtLo >]0fL;Ddsf sd{rf/Lsf] dgf]gog ug]{ / j}b]lzs e|d0f sfh
:jLs[t ug]{,
-7_ cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf
sfof{no;Fu ;DalGwt ljifodf g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb\_ af6 ePsf]
lg0f{o sfof{Gjog ug]{ u/fpg] / To:tf] lg0f{osf] sfof{Gjog l:yltsf]
;'kl/j]If0f ug]{,
-8_ ;lrj a}7saf6 ePsf] lg0f{o sfof{Gjog ug]{ jf u/fpg],
-9_ cToGt pTs[i6 Pj+ k|z+;gLo sfo{ ug]{ sd{rf/LnfO{ lghn] u/]sf
sfdsf] lj:t[t ljj/0f pNn]v u/L tf]lsPsf]cfwf/df k'/:sf/:j?k tLg
u|]8;Dd yk lbg] jf Psk6sdf kfFr xhf/ ?k}ofF;Ddsf] Psd'i6
k'/:sf/ lbg],
-0f_ dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf sfof{no jf ;f]
dftxtsf ljefuLo k|d'v jf cfof]hgf k|d'vn] ;~rfng u/]sf
cfof]hgfsf] ;do ;dodf lg/LIf0f u/L cfjZos lgb{]zg lbg],
-t_ v08 -0f_ adf]lhd lg/LIf0f ubf{ ;~rfng ePsf cfof]hgf ;dodf k"/f
x'g g;s]sf] kfOPdf jf k"/f ePsf] cfof]hgfsf] u'0f:t/ Go"g b]lvPdf
To;sf] cfjZos 5fglag u/L bf]ifL b]lvPsf ;DalGwt ljefuLo k|d'v
jf cfof]hgf k|d'vnfO{ cfjZos sf/afxL ug]{,
-y_ tf]lsP adf]lhdsf] sfd, st{Jo / clwsf/ k|of]u ug]{ jf u/fpg] .
-#_ pkbkmf -@_ sf] v08 -`_ / -6_ adf]lhd eP u/]sf] sfdsf] hfgsf/L ;lrjn]
;DalGwt dGqLnfO{ tTsfn u/fpg' kg]{5 .
-$_ pkbkmf -@_ df pNn]v ePsf sfdsf ;DaGwdf g]kfn ;/sf/k|lt ;lrj lhDd]jf/
/xg]5 / cfk"m axfn /x]sf] dGqfno jf ;+j}wflgs lgsfo jf s]Gb|Lo :t/sf sfof{no;Fu
;DalGwt g]kfn ;/sf/n] dfu]sf] s'g} klg ljifodf cBfjlws hfgsf/L lbg] lghsf] lhDd]jf/L /
st{Jo x'g]5 .
!@= ljefuLo k|d'vsf] lhDd]jf/LljefuLo k|d'vsf] lhDd]jf/LljefuLo k|d'vsf] lhDd]jf/LljefuLo k|d'vsf] lhDd]jf/L M -!_ ljefuLo k|d'v ;DalGwt ljefusf] k|d'v k|zf;sLo
kbflwsf/L x'g]5 / ;f]xL x}l;otdf cfˆgf] lhDd]jf/L lgjf{x ug{ cfjZos sfo{ ;Dkfbg ug]{5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
8
-@_ pkbkmf -!_ sf] ;j{;fdfGotfdf k|lts"n gx'g] u/L ljefuLo k|d'vsf] sfd, st{Jo /
clwsf/ o; P]g jf k|rlnt sfg"gdf Joj:yf ePsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf cltl/Qm b]xfo
adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfk"m axfn /x]sf] ljefusf] sfo{ ;Dkfbg ug]{,
-v_ cfk"m axfn /x]sf] ljefusf] Joj:yfkg,b}lgs sfo{ ;~fng, cfˆgf]
dftxtdf /x]sf sd{rf/Lpk/ ;'k/Lj]If0f / lgoGq0f ug]{,
-u_ cfk"m axfn /x]sf] ljefu tyf ;f] cGtu{tsf sfof{nosf] sfd sf/afxL
/ sfo{ ;Dkfbg ;DaGwL sfo{ljlwnfO{ lg/Gt/ ?kdf ;'wf/ ub}{
;j{;fwf/0fnfO{ l56f], 5l/tf] / u'0f:t/o'Qm ;]jf k|bfg ug]{ Joj:yf ug]{,
-3_ cfk"m axfn /x]sf] ljefu jf ;f] cGtu{tsf sfof{non] sfof{Gjog ug]{
s'g} sfg"g jf gLltdf ;'wf/ ug'{ kg]{ ePdf ;f]sf] sf/0f ;lxt ;lrj
;dIf k]z ug]{,
-ª_ cfk"m axfn /x]sf] ljefu jf ;f] cGtu{tsf sfof{nosf sd{rf/Lsf] sfo{
;Dkfbg tyf bIftfsf] :t/ lg/Gt/ ?kdf clej[l4 ug{ k|lzIf0f tyf
tflnd lbg] Joj:yf ug]{,
-r_ cfk"m axfn /x]sf] ljefu tyf ;f] cGtu{tsf sfof{nosf] tf]lsP
adf]lhdsf] dfl;s, jflif{s jf cGo k|ltj]bg ;lrj ;dIf k]z ug]{,
-5_ cfk"m xfn /x]sf] ljefu cGtu{tsf /fhkqflÍt t[tLo >]0fL;Ddsf
sd{rf/Lsf] ;?jf / kb:yfkg ug]{ tyf sfh v6fpg],
-h_ cfk"m axfn /x]sf] ljefu jf ;f] cGtu{tsf s'g} sd{rf/Ln] cToGt
pTs[i6 / k|z+;gLo sfd u/]df To:tf] sd{rf/LnfO{ lghn] u/]sf sfdsf]
lj:t[t ljj/0f pNn]v u/L tf]lsPsf] cfwf/df k'/:sf/:j?k Ps
u|]8;Dd yk lbg] jf Psk6sdf b'O{ xhf/ ?k}ofF;Ddsf] Psd'i6 k'/:sf/
lbg],
-em_ s'g} sfof{no k|d'vn] sfof{Gjog u/]sf] cfof]hgfsf] ;do ;dodf ug'{
kg]{ lg/LIf0f u/L lbg' kg]{ cfjZos lgb]{zg lbg] / cfof]hgf ;dodf
k"/f x'g g;s]df jf k"/f ePsf] cfof]hgfsf] u'0f:t/ lgwf{l/t :t/sf]
gePdf ;f]sf] 5fglag u/L sfof{no k|d'vsf] nfk/afxL jf uNtLaf6
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
9
To:tf] ePsf] eP lghpk/ ljefuLo sf/afxL k|f/De ug]{ / To;/L
u/]sf] ljefuLo sf/afxLsf] ljj/0f ;DalGwt ;lrj ;dIf k]z ug{],
-`_ tf]lsP adf]lhdsf cGo sfd, st{Jo / clwsf/sf] k|of]u ug]{ jf
u/fpg] .
!#= sfof{no k|d'vsf] lhDd]jf/Lsfof{no k|d'vsf] lhDd]jf/Lsfof{no k|d'vsf] lhDd]jf/Lsfof{no k|d'vsf] lhDd]jf/L M k|rlnt sfg"gdf pNn]v ePsf] sfd, st{Jo / clwsf/sf
cltl/Qm sfof{no k|d'vsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/ b]xfo adf]lhd x'g]5 M–
-s_ cfk"m axfn /x]sf] sfof{nosf] Joj:yfkg, b}lgs sfo{ ;~rfng tyf ;f] sfof{nodf
sfo{/t sd{rf/Lsf] ;'k/Lj]If0f tyf lgoGq0f ug]{,
-v_ cfk"m axfn /x]sf] sfof{no / cGtu{tsf sfof{nosf sd{rf/LnfO{ sfh v6fpg],
-u_ cfk"m axfn /x]sf] sfof{no / cGtu{t sfof{nosf /fhkq cglÍt sd{rf/LnfO{ Ps
sfof{noaf6 csf]{ sfof{nodf ;?jf ug]{,
-3_ Hofb} pTs[i6 / k|z+;gLo sfd ug]{ cfˆgf] sfof{nosf] sd{rf/LnfO{ u|]8 yk jf gub
k'/:sf/sf nflu lghn] u/]sf] sfdsf] lj:t[t ljj/0f pNn]v u/L ljefuLo k|d'v ;dIf
l;kmfl/; ug]{,
-ª_ cfk"m axfn /x]sf] sfof{no cGtu{t ;~rflnt cfof]hgfx?sf] sfd lglZrt ;doleq
;DkGg ug{ nufpg],
-r_ cfk"m axfn /x]sf] sfof{noaf6 hg;fwf/0fnfO{ k|bfg ul/g] ;]jfnfO{ k|efjsf/L agfpg],
-5_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo sfd, st{Jo / clwsf/sf] k|of]u ug]{ jf u/fpg] .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––$$$$
k|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg ubf{ ckgfpg' kg]{ sfo{ljlwk|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg ubf{ ckgfpg' kg]{ sfo{ljlwk|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg ubf{ ckgfpg' kg]{ sfo{ljlwk|zf;lgs sfo{ ;Dkfbg ubf{ ckgfpg' kg]{ sfo{ljlw
!$= lglZrt sfo{ljlw cjnDaglglZrt sfo{ljlw cjnDaglglZrt sfo{ljlw cjnDaglglZrt sfo{ljlw cjnDag ug'{ kg ug'{ kg ug'{ kg ug'{ kg]{]{ ]{]{ M o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd lg0f{o ug{
kfpg] clwsf/Ln] s'g} ljifodf lg0f{o ubf{ k|rlnt sfg"gdf s'g} sfo{ljlwsf] Joj:yf ePsf] /x]5
eg] To:tf] sfo{ljlw / To:tf] Joj:yf gePsf]df lg0f{o ug'{ kg]{ ljifosf] k|s[lt x]l/ pko'Qm
sfo{ljlw ckgfpg' kg]{5 .
!%= lglZrt ;dofjlwleq lg0f{o ug'{ kglglZrt ;dofjlwleq lg0f{o ug'{ kglglZrt ;dofjlwleq lg0f{o ug'{ kglglZrt ;dofjlwleq lg0f{o ug'{ kg]{ M -!_ o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd lg0f{o ug{
kfpg] clwsf/Ln] s'g} ljifodf lg0f{o ubf{ k|rlnt sfg"g adf]lhd s'g} lglZrt cjlwleq lg0f{o
ug'{ kg]{ /x]5 eg] ;f]xL ;dofjlwleq / To:tf] Joj:yf gePsf]df lg0f{o ug'{ kg]{ ljifosf] k|s[lt
x]/L lg0f{o ug{ kfpg] clwsf/Ln] pko'St 7x¥ofPsf] ;dofjlwleq lg0f{o ug'{ kg]{5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
10
-@_ cfjZos tYo, ;"rgf jf k|df0f pknAw gePsf] sf/0fn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf]
cjlwleq lg0f{o ug{ g;lsg] /x]5 eg] lg0f{o ug{ kfpg] clwsf/Ln] ;f]sf] sf/0f v'nfO{ lg0f{o
ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd sf/0f v'nfO{ lg0f{o ePsf]df lg0f{o ug{ kfpg] clwsf/Ln]
;f]sf] hfgsf/L cfk"meGbf Ps tx dflysf] kbflwsf/LnfO{ oyflz3| lbg' kg]{5 .
!^= lg0f{o ubf{ kf/blz{tf sfod ug'{ kglg0f{o ubf{ kf/blz{tf sfod ug'{ kglg0f{o ubf{ kf/blz{tf sfod ug'{ kglg0f{o ubf{ kf/blz{tf sfod ug'{ kg]{ M -!_ o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd lg0f{o ug{
kfpg] clwsf/Ln] s'g} ljifodf lg0f{o ubf{ kf/bzL{ 9Ëaf6 ug'{ kg]{5 .
:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f M o; P]gsf] k|of]hgsf] nflu ækf/blz{tfÆ eGgfn] lglZrt dfkb08sf]
cfwf/df lg0f{o ug'{ kg]{ k|lqmof ;Demg' k5{ / ;f] zAbn] k|rlnt sfg"g adf]lhd uf]Ko
/fVg' kg]{ s'/fnfO{ k|lts"n c;/ kfg]{ 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kf/blz{tf sfod ug{ lg0f{o ug]{ clwsf/Ln] lg0f{o ug'{ kg]{
ljifodf cfˆgf dftxtsf sd{rf/Lsf] /fo tyf k/fdz{nfO{ Wofg lbg ;Sg]5 .
-#_ lg0f{o ug'{ kg]{ ljifosf] sf/afxL Ps txaf6 k|f/De eO{ csf]{ txaf6 lg0f{o ug'{ kg]{
/x]5 eg] k|To]s txdf ;+nUg /xg] kbflwsf/Ln] ;f] ljifodf cfˆgf] :ki6 /fo 7x/ ;lxt lg0f{o
ug'{ kg]{ ljifo lg0f{o ug]{ clwsf/L ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd lg0f{o ug]{ k|lqmofdf ;+nUg /x]sf k|To]s txsf kbflwsf/Ln]
k]z u/]sf] /fodf s'g} k|Zg p7]sf] b]lvPdf lg0f{o ug]{ clwsf/Ln] lg0f{o ubf{ To:tf] k|Zgsf] klg
;Daf]wg ug'{ kg]{5 .
-%_ s'g} lg0f{o ubf{ sfg"gL jf k|fljlws k|Zgsf] klg lg?k0f ug'{ kg]{ /x]5 / To:tf]
ljifodf s'g} sfg"glj1 jf k|fljlwssf] /fo lng lg0f{o ug]{ clwsf/Ln] dgfl;a 7fg]df To:tf]
/fo lng ;Sg]5 .
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd /fo lnPsf]df To:tf] /fonfO{ ;d]t cfwf/ dfgL lg0f{o ug{
;lsg]5 / To:tf] /fonfO{ dfGg' gkg]{ b]v]df ;f]sf] sf/0f v'nfO{ lg0f{o ug'{ kg]{5 .
-&_ kf/blz{tf ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
!&= lg0f{o ubf{ cfwf/ / sf/0f v'nfpg' kglg0f{o ubf{ cfwf/ / sf/0f v'nfpg' kglg0f{o ubf{ cfwf/ / sf/0f v'nfpg' kglg0f{o ubf{ cfwf/ / sf/0f v'nfpg' kg]{ M o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd lg0f{o ubf{
;DalGwt kbflwsf/Ln] u/]sf] lg0f{o s'g s'g s'/fdf cfwfl/t 5 / To:tf] lg0f{o lsg ug'{ k/]sf]
xf] ;f]sf] :ki6 cfwf/ / sf/0f v'nfO{ lg0f{o ug'{ kg]{5 .
!*= :jfy{ af:jfy{ af:jfy{ af:jfy{ aflemPdf lg0f{o ug{ gx'glemPdf lg0f{o ug{ gx'glemPdf lg0f{o ug{ gx'glemPdf lg0f{o ug{ gx'g] M -!_ o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"g adf]lhd lg0f{o ug{ kfpg]
kbflwsf/Ln] lg0f{o ug'{ kg]{ ljifodf k|ToIf ?kdf cfˆgf] s'g} lxt, ;/f]sf/ jf :jfy{ /x]sf] ePdf
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
11
jf lghn] u/]sf] lg0f{oaf6 lghsf] xsdf ck'tfnL vfg kfpg] JolQm jf glhssf] cGo gft]bf/
k|ToIf k|efljt x'g] ePdf jf lghsf] Psf;uf]nsf] JolQmn] ;~rfng u/]sf] Jofkf/, Joj;fodf
k|ToIf kmfObf k'Ug] u/L :jfy{ aflemg] ePdf To:tf] kbflwsf/Ln] To:tf] ljifodf lg0f{o ug{ ;Sg]
5}g .
:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f M o; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu lg0f{o ug{ kfpg] kbflwsf/Ln] j[xt\
;fj{hlgs lxtsf] nflu u/]sf] lg0f{onfO{ :jfy{ aflemPsf] dflgg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf k/L lg0f{o ug]{ clwsf/Ln] lg0f{o ug{ gx'g] ePdf
;f]sf] sf/0f v'nfO{ cfk"m ;/xsf] kbflwsf/L ;f]xL sfof{nodf ePdf lghnfO{ / gePdf
cfk"meGbf Ps tx dflysf] kbflwsf/LnfO{ ;f] ljifodf lg0f{o ug{ lbg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf] kbflwsf/L ;DalGwt sfof{nodf gePdf jf ePdf klg
pkbkmf -!_ adf]lhdsf] cj:yf k/L lg0f{o ug{ gx'g] ePdf lg0f{o ug]{ clwsf/L ;lrj ePsf]df
d'Vo ;lrj ;dIf / cGo kbflwsf/L ePdf Ps tx dflysf] kbflwsf/L ;dIf k]z u/L lgsf;f
eP adf]lhd lg0f{o ug'{ u/fpg' kg]{5 .
t/ d'Vo ;lrj lg0f{o ug]{ clwsf/L ePsf]df ;f] ljifo g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb\_
;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-$_ s'g} If]q jf pkIf]q -;]S6/–;a;]S6/_ sf] gLlt lgdf{0f ug]{ jf sfg"g sfof{Gjog ug]{
lgsfodf jf s'g} If]q jf pkIf]q lgodg ug]{ lgodgsf/L lgsfodf sfo{/t clws[tn] cfk"m
kbdf axfn /xFbf u/]sf] lg0f{o;Fu ;DalGwt s'g} u}/;/sf/L jf lghL :t/sf] ;f]xL If]q jf
pkIf]q cGtu{t s'g} j:t' jf ;]jf pTkfbg ug]{, s'g} Joj;fo ug]{ jf To:tf] j:t' jf ;]jf
pTkfbg ug]{ kmd{, sDkgL jf cGo s'g} k|lti7fgsf] Joj:yfkgdf cfk"m kbdf axfn /xFbf;Dd /
h'g;'s} sf/0fn] To:tf] kbaf6 cjsfz k|fKt u/]kl5 klg sDtLdf Ps jif{;Dd k|ToIf jf k/f]If
?kdf ;+nUg x'g ;Sg] 5}g .
:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f M o; pkbkmfsf] k|of]hgsf] nflu PseGbf a9L lgsfodf axfn /x]sf]
JolQmsf] xsdf ;]jfaf6 cjsfz k|fKt ug'{ cl3sf] kl5Nnf b'O{ jif{;Ddsf] cjlwnfO{
hgfpg]5 .
-%_ o; bkmfsf] k|lts"n x'g] u/L s'g} sfd ug]{ JolQm cfˆgf] ;]jfdf axfn /x]sf] JolQm
eP lghnfO{ ;f]xL cfwf/df sfg"g adf]lhd ljefuLo sf/afxL ug{ / ;]jfaf6 cjsfz
kfO;s]sf] JolQm eP ;DalGwt dGqfnosf] ;lrjn] bz xhf/ ?k}ofF;Dd hl/afgf ug]{ cfb]z
lbg ;Sg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
12
-^_ pkbkmf -%_ adf]lhd lbPsf] cfb]zpk/ lrQ ga'‰g] JolQmn] k}+tL; lbgleq
;DalGwt k'g/fj]bg cbfntdf k'g/fj]bg ug{ ;Sg]5 .
-&_ o; bkmfsf] k|lts"n x'g]u/L ;]jfdf axfn /x]sf] kbflwsf/Ln] u/]sf sfd :jtM ab/
x'g]5 .
!(= sfo{ ;Dkfbg s/f/ ug{ ;lsg]sfo{ ;Dkfbg s/f/ ug{ ;lsg]sfo{ ;Dkfbg s/f/ ug{ ;lsg]sfo{ ;Dkfbg s/f/ ug{ ;lsg] M -!_ g]kfn ;/sf/n] ;Dkfbg ug'{ kg]{ s'g} sfd lglZrt
cjlwleq ;Dkfbg -k/km/d]G; sG6«fS6_ ul/;Sg' kg]{ jf lglZrt kl/df0fsf] pknlA w x'g] u/L
;Dkfbg ug'{ kg]{ ePdf jf g]kfn ;/sf/sf] /fli6«o b[li6sf]0fn] k|fyldstfk|fKt s'g} sfo{qmd jf
cfof]hgf sfof{Gjog ug'{ kg]{ ePdf s'g} kbflwsf/L;Fu sfo{ ;Dkfbg s/f/ u/L To:tf] sfo{
;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L lghnfO{ lbg ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] s/f/df cGo s'/fsf] cltl/Qm lhDd]jf/L kfPsf] kbflwsf/Ln]
ug'{ kg]{ sfdsf] ljj/0f, sfo{ ;Dkfbg ul/;Sg' kg]{ ;dofjlw / sfo{ ;Dkfbgsf] u'0f:t/ jf
kl/df0f ;d]t pNn]v ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd s/f/ ePsf]df ;f] s/f/ adf]lhd lhDd]jf/L kfPsf] JolQmn]
To:tf] s/f/ adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ug'{ kg]{5 .
-$_ sfa"aflx/sf] s'g} kl/l:ylt pTkGg eO{ pkbkmf -#_ adf]lhd ;Dkfbg ug'{ kg]{ sfo{
;f] sfo{ ;Dkfbg ug'{ kg]{ cjlwleq k"/f ug{ g;lsg] ePdf ;f]sf] sf/0f ;lxtsf] ljj/0f
v'nfO{ ;DalGwt dGqfnosf] ;lrj ;dIf k]z ug'{ kg]{5 .
-%_ pkbkmf -$_ adf]lhd k]z ePsf] ljj/0f dgfl;a b]lvPdf sfa"aflx/sf] kl/l:ylt
pTkGg eO{ hlt cjlw sfd ug{ g;lsPsf] xf] ;f] cjlw s6fO{ yk cjlwleq sfo{ ;Dkfbg ug{
sfo{ ;Dkfbg s/f/ ;+zf]wg ug{ ;lsg]5 .
-^_ dgfl;a sf/0flagf pkbkmf -#_ jf -%_ adf]lhdsf] cjlwleq sfo{ ;Dkfbg ug{ g;Sg]
kbflwsf/Lpk/ ljefuLo sf/afxL ug'{ kg]{5 .
-&_ o; bkmf adf]lhd lhDd]jf/L kfPsf] JolQmn] abgLot lrtfO{ jf nfk/afxL jf
x]nr]q\mofOF u/L sfo{ ;Dkfbg gu/]sf] sf/0fn] g]kfn ;/sf/nfO{ xflg gf]S;fgL ePdf jf
cfof]hgfsf] nfut j[l4 x'g] ePdf To:tf] xflg gf]S;fgL jf j[l4 ePhltsf] nfutsf] Ifltk"lt{
lghaf6 tf]lsP adf]lhd e/fpg ;lsg]5 .
-*_ sfo{ ;Dkfbg s/f/ ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
13
@)= ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo sfof{Gjog ubf{ ;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfh;Fu;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo sfof{Gjog ubf{ ;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfh;Fu;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo sfof{Gjog ubf{ ;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfh;Fu;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo sfof{Gjog ubf{ ;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfh;Fu k/fdz{ ug{ k/fdz{ ug{ k/fdz{ ug{ k/fdz{ ug{
;lsg];lsg];lsg];lsg] M -!_ g]kfn ;/sf/n] cfjZostf cg';f/ ;fj{hlgs rf;f]sf s'g} ljifo sfof{Gjog
ug'{cl3 ;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfh;Fu cfjZos k/fdz{ ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k/fdz{ ubf{ sfof{Gjog ug{ k|:tfj ul/Psf] ljifosf]
;sf/fTds tyf gsf/fTds kIfx?sf] ;du| ljZn]if0f u/L To;af6 k|fKt x'g ;Sg] ;+efljt
k|efjsf] d"NofÍg ug'{ kg]{5 .
-#_ g]kfn ;/sf/n] ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifo sfof{Gjog ubf{ pkbkmf -!_ jf -@_
adf]lhd ;/f]sf/jfnf tyf gful/s ;dfh;Fu u/]sf] k/fdz{af6 k|fKt ;'emfjnfO{ plrt Wofg
lbg]5 .
:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f:ki6Ls/0f M o; bkmfsf] k|of]hgsf nflu æ;fj{hlgs rf;f]sf] ljifoÆ eGgfn] b]xfosf
s'g} ljifo ;Demg' kg]{5 M–
-s_ cfwf/e"t ?kdf gofF k4lt :yfkgf ug]{ jf eO/x]sf] k4ltnfO{
cfwf/e"t ?kdf vf/]h ug]{ s'g} ljifo,
-v_ ;fj{hlgs dxTjsf] s'g} ljsf; sfo{qmd jf cfof]hgf ;~rfng ug]{
ljifo, jf
-u_ tf]lsP adf]lhdsf] cGo ljifo .
@!= cf̂ gf] lhDd]jf/L kG5fpg gx'g]cf̂ gf] lhDd]jf/L kG5fpg gx'g]cf̂ gf] lhDd]jf/L kG5fpg gx'g]cf̂ gf] lhDd]jf/L kG5fpg gx'g] M -!_ o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd sfo{;Dkfbg ug'{ kg]{
kbflsf/Ln] cfk"mnfO{ ;'lDkPsf] jf o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd cfk"mn] ;Dkfbg ug'{ kg]{
sfd lgwf{l/t zt{ tyf lgwf{l/t cjlwleq ;Dkfbg ug'{ kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ug'{ kg]{ kbflwsf/Ln] bkmf @@ sf] cj:yfdf
afx]s cfˆgf] lhDd]jf/L kG5fpg jf cfk"mn] ug'{ kg]{ sfd c? s;}nfO{ ug{ nufpg x'Fb}g .
-#_ pkbkmf -@_ sf] k|lts"n x'g]u/L c?nfO{ sfd nufpg] jf cGo s'g} lsl;dn]
lhDd]jf/L kG5fpg] jf lhDd]jf/L kG5fpg] abgLotn] lgwf{l/t cjlwleq sfo{ ;Dkfbg gug]{ jf
sfo{ ;Dkfbg ;"rs adf]lhd pknlAw xfl;n gug]{ kbflwsf/LnfO{ d'Vo ;lrj eP g]kfn
;/sf/ -dlGqkl/ifb\_, ;lrj eP ;DalGwt dGqL, dGqfno cGtu{tsf kbflwsf/L jf ljefuLo
k|d'v eP ;DalGwt ;lrj / ljefu cGtu{tsf cGo kbflwsf/L eP ;DalGwt ljefuLo k|d'vn]
r]tfjgL lbg ;Sg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
14
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd r]tfjgL lbFbf klg To:tf] kbflwsf/Lsf] cfr/0f tyf sfd
sf/afxLdf ;'wf/ gcfPdf To:tf] kbflwsf/Lpk/ sfo{Ifdtfsf] cefjsf] cfwf/df k|rlnt sfg"g
adf]lhd ljefuLo sf/afxL ug'{ kg]{5 .
@@= clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg]clwsf/ k|Tofof]hg ug{ ;Sg] M -!_ o; P]gdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g}
kbflwsf/Ln] o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd cfk"mn] ;Dkfbg ug'{ kg]{ sfd cfk"m ;/xsf] jf
cf̂ gf] dftxtsf] cGo s'g} kbflwsf/Ln] ;Dkfbg ug{ ;Sg] u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd clwsf/
k|Tofof]hg ug{ ;Sg]5 .
t/ clwsf/ k|Tofof]hg u/]sf] sf/0fn] dfq lghn] cfˆgf] kbLo lhDd]jf/Laf6 5"6
kfPsf] dflgg] 5}g .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k|Tofof]hg ePsf] clwsf/ h'g;'s} avt lkmtf{ ug{ ;lsg]5 .
-#_ pkbkmf -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Goflos /f]xdf lg0f{o ug'{ kg]{
clwsf/ k|Tofof]hg x'g ;Sg] 5}g .
@#= kbLo jf k]zfut cfr/0f ;DaGwL Joj:yfkbLo jf k]zfut cfr/0f ;DaGwL Joj:yfkbLo jf k]zfut cfr/0f ;DaGwL Joj:yfkbLo jf k]zfut cfr/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;fj{hlgs kb wf/0f u/]sf] JolQmn] cfk'm kbdf
axfn /xFbf jf h'g;'s} sf/0fn] cjsfz k|fKt u/]sf] ldltn] tf]lsP adf]lhdsf] cjlw;Ddsf
nflu tf]lsP adf]lhdsf] kbLo jf k]zfut cfr/0f kfngf ug'{ kg{]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd kfngf ug'{ kg]{ kbLo jf k]zfut cfr/0f b]xfosf
kbflwsf/Lsf] nflu b]xfo adf]lhdsf lgsfo jf clwsf/Ln] agfpg]5 M–
-s_ GofowLzsf nflu Gofo kl/ifb\n],
-v_ ;+j}wflgs lgsfosf kbflwsf/L tyf To:tf] lgsfosf sd{rf/Lsf nflu
;DalGwt ;+j}wflgs lgsfon],
-u_ lghfdtL ;]jfsf sd{rf/Lsf nflu g]kfn ;/sf/, dlGqkl/ifb\n],
-3_ cbfntdf sfo{/t lghfdtL sd{rf/Lsf nflu ;jf]{Rr cbfntn],
-ª_ ;/sf/L jlsn tyf ;/sf/L jlsnsf] sfof{nodf sfo{/t sd{rf/Lsf
nflu dxfGofoflwjQmfn],
-r_ k|rlnt sfg"g adf]lhd u7g ePsf ;Ël7t ;+:yfsf k|d'vsf nflu
;DalGwt dGqfnon] / cGo sd{rf/Lsf nflu ;DalGwt ;Ël7t ;+:yfn],
-5_ Joj:yflksf–;+;b ;lrjfnosf sd{rf/Lsf nflu Joj:yflksf ;+;b
;lrjfno ;~rfng tyf Joj:yfkg ;ldltn],
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
15
-h_ dflysf v08x?df n]lvP b]lv afx]s cGo ;fj{hlgs kb wf/0f u/]sf
JolQmsf] nflu tf]lsPsf] clwsf/Ln] .
-#_ pkbkmf -@_ sf] v08 -u_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} dGqfno jf
s]Gb|Lo lgsfo jf ;f] cGtu{tsf lgsfodf axfn /x]sf sd{rf/Ln] kfngf ug'{ kg]{ st{Josf]
k|s[ltnfO{ ljrf/ u/L To:tf sd{rf/Ln] kfngf ug'{ kg]{ kbLo jf k]zfut cfr/0f To:tf] dGqfno
jf s]Gb|Lo lgsfon] g} agfpg ;Sg] u/L g]kfn ;/sf/n] clVtof/L lbg ;Sg]5 .
-$_ o; bkmf adf]lhd agfPsf] kbLo jf k]zfut cfr/0f kfngf ug'{ ;DalGwt
JolQmsf] st{Jo x'g]5 / To:tf] cfr/0f pNn+3g ug]{ JolQmnfO{ pNn+3gsf] dfqf cg';f/
lghpk/ sd{rf/L eP ljefuLo sf/afxL eO{ clen]v /flvg]5 / cGo kbflwsf/L eP lghsf]
nflu kbLo jf k]zfut cfr/0f agfpg] clwsf/Ln] lghsf] To:tf] clen]v /fVg]5 .
-%_ pkbkmf -$_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg s'g} ;jf{hlgs kb wf/0f u/]sf]
JolQmn] cf̂ gf] kbLo jf k]zfut cfr/0f kfngf gu/]sf] jf pNn+3g u/]sf] s'g} s'/f k|rlnt
sfg"g adf]lhd s;"/ dflgg] /x]5 eg] ;f] ;DaGwdf lghpk/ sfg"g adf]lhd sf/afxL ug{ afwf
kg]{] 5}g .
kl/R5]bkl/R5]bkl/R5]bkl/R5]b––––%%%%
ljljwljljwljljwljljw
@$= kbLo pQ/bfloTjsf] lgjf{x MkbLo pQ/bfloTjsf] lgjf{x MkbLo pQ/bfloTjsf] lgjf{x MkbLo pQ/bfloTjsf] lgjf{x M o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ug]{ lhDd]jf/L
ePsf] kbflwsf/Ln] cfˆgf] clwsf/sf] k|of]u ubf{ jf st{Jo kfngf ubf{ b]xfosf] ljifodf Wofg
lbg' kg]{5 M–
-s_ cfk"mn] ;Dkfbg ug]{ sfd lgwf{l/t ;dodf g} ;Dkfbg ug{ cfkm}+n] kxn ug]{,
-v_ ;/sf/L jf ;fj{hlgs ;|f]tsf] k|of]u ubf{ ldtJooL 9Ëaf6 clwstd ;b'kof]u /
pTkfbgzLn x'g] u/L k|of]u ug]{,
-u_ ;/sf/L jf ;fj{hlgs sfof{nonfO{ ;]jf k|bfos ;+:yf, ;DalGwt kbflwsf/L d'n'ssf]
;]js tyf ;j{;fwf/0f ;]jfu|fxL ;]jf kfpg] clwsf/ ePsf] JolQm xf] eGg] s'/fdf Wofg
lbg],
-3_ sfo{ ;Dkfbgdf l9nf;':tL / ljnDa x'g' eg]sf] ;|f]t / ;fwgsf] b'?kof]u x'g' xf] /
d'n'ssf] yk ;|f]t / ;fwg vr{ x'g' xf] eGg] efjgf /fVg],
-ª_ sfo{ ;Dkfbg ubf{ s'g} ckl/xfo{ sf/0f k/L tTsfn sfo{ ;Dkfbg ug{ g;lsg] ePdf
To;sf] hfgsf/L dflyNnf] lgsfonfO{ lbg] .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
16
t/ ;fj{hlgs ;]jfsf] ljifodf jf ;]jfu|fxL;Fu ;DalGwt ljifo ePdf To:tf]
ljifo ;DalGwt sfof{nosf] ;"rgfkf6Ldf 6fF;L cfjZostf cg';f/ k|rf/ k|;f/ ;d]t
u/L u/fO{ ;j{;fwf/0fnfO{ hfgsf/L u/fpg' kg]{5 .
-r_ cf̂ gf] clwsf/If]qleq kg]{ ljifodf lhDd]jf/ kbflwsf/L :jo+n] lg0f{o ug'{ kg]{ / s'g}
lsl;dsf] sfg"gL hl6ntf jf låljwf gePsf] ;fdfGo ljifodf dflyNnf] lgsfosf]
lgb]{zg dfu gug]{ .
-5_ ;/sf/L jf ;fj{hlgs sfdsf] l;nl;nfdf ;fj{hlgs kb wf/0f u/]sf] JolQmn]
;]jfu|fxL;Fu k|rlnt d"No, dfGotf / ;+:s[lt cg'?k lzi6 Jojxf/ ug]{ .
@%= gful/s a8fkq /fVg' kg]{ M -!_ ;j{;fwf/0fnfO{ ;]jf k|bfg ug]{ jf hg;Dks{ sfod ug]{ k|To]s
;/sf/L sfof{non] ;a}n] b]Vg] 7fpFdf tf]lsP adf]lhd gful/s a8fkq /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] gful/s a8fkqdf cGo s'/fsf] cltl/Qm b]xfosf s'/fx?
pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 M–
-s_ ;DalGwt sfof{non] lbg] ;]jf / To;sf] k|s[lt,
-v_ ;]jfu|fxLn] ;]jf k|fKt ug{ k"/f ug'{ kg]{ sfo{ljlw,
-u_ ;]jf k|bfg ug{ nfUg] ;dofjlw,
-3_ ;]jf k|bfg ug]{ kbflwsf/L / lghsf] sfo{sIfsf] ljj/0f,
-ª_ ;]jf k|fKt ug{ s'g} b:t'/ tyf cGo /sd nfUg] eP ;f]sf] ljj/0f,
-r_ tf]lsP adf]lhdsf cGo s'/fx? .
-#_ pkbkmf -!_ df pNn]v ePsf s'/fx? ;DalGwt sfof{nonfO{ afWofTds x'g]5g\ / ;f]
adf]lhd sfo{ ;Dkfbg u/L ;j{;fwf/0fnfO{ ;]jf k|bfg ug'{ ;DalGwt sfof{no k|d'v tyf cGo
sd{rf/Lsf] st{Jo x'g]5 .
-$_ dgfl;a sf/0flagf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] gful/s a8fkq adf]lhd sfo{ ;Dkfbg
geO{ ;]jfu|fxLn] ;]jf k|fKt ug{ g;s]df ;DalGwt sfof{nosf] k|d'v tyf ;f]sf] lhDd]jf/
sd{rf/Lpk/ ljefuLo sf/afxL x'g ;Sg]5 .
-%_ dgfl;a sf/0flagf pkbkmf -!_ adf]lhdsf] gful/s a8fkq adf]lhd sfo{ ;Dkfbg
geO{ ;]jfu|fxLn] ;]jf k|fKt ug{ g;sL ;]jfu|fxLnfO{ s'g} xflg gf]S;fgL x'g uPsf]df ;f] xflg
gf]S;fgL afktsf] IftLk"lt{ ;DaGwL Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-^_ gful/s a8fkq ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
17
@^= 3'DtL ;]jf ;~rfng ug{ ;lsg]3'DtL ;]jf ;~rfng ug{ ;lsg]3'DtL ;]jf ;~rfng ug{ ;lsg]3'DtL ;]jf ;~rfng ug{ ;lsg] M ;j{;fwf/0fsf] ;fd"lxs jf j}olQmut ;/f]sf/ /xg] s'g}
;]jfnfO{ ;DalGwt ;]jfu|fxL /x] a;]sf] Onfsfdf g} ;]jf pknAw u/fpg' kg{] u/L g]kfn ;/sf/n]
;do ;dodf tf]s]sf sfof{non] tf]lsP adf]lhd 3'DtL ;]jf ;~rfng ug]{ Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
@&= Gofof]lrt ;]jf z'Ns lgwf{/0f ;DaGwL Joj:yfGofof]lrt ;]jf z'Ns lgwf{/0f ;DaGwL Joj:yfGofof]lrt ;]jf z'Ns lgwf{/0f ;DaGwL Joj:yfGofof]lrt ;]jf z'Ns lgwf{/0f ;DaGwL Joj:yf M -!_ ;/sf/L ;]jf pknAw u/fP afkt g]kfn
;/sf/ jf cGo ;/sf/L lgsfonfO{ ;]jfu|fxLn] a'emfpg' kg]{ ;]jf z'Ns lgwf{/0f ubf{ ;fdflhs
Gofosf] cfwf/df km/s km/s ;]jf z'Ns lgwf{/0f ug{ ;lsg]5 .
-@_ pkbkm -!_ adf]lhd ;]jf z'Ns lgwf{/0f ubf{ b'u{d jf lk5l8Psf If]qsf afl;GbfnfO{
cGo Onfsfsf afl;GbfnfO{eGbf ;x'lnot x'g] u/L tf]lsP adf]lhd ;]jf z'Ns lgwf{/0f ul/g]5 .
@*= hgtfsf] ;xeflutf / :jfldTj ;DaGwL Joj:yfhgtfsf] ;xeflutf / :jfldTj ;DaGwL Joj:yfhgtfsf] ;xeflutf / :jfldTj ;DaGwL Joj:yfhgtfsf] ;xeflutf / :jfldTj ;DaGwL Joj:yf M -!_ g]kfn ;/sf/n] s'g}
kl/of]hgf jf cfof]hgf hgtfsf] k|ToIf ;xeflutf / :jfldTjdf ;~rfng x'g] Joj:yf ldnfpg
;Sg]5 .
-@_ kl/of]hgf jf cfof]hgfdf hgtfsf] k|ToIf ;xeflutf / :jfldTj ;DaGwL Joj:yf
tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
@(= zf;sLo ;'wf/ OsfO{sf] :yfkgf ;DaGwL Joj:yfzf;sLo ;'wf/ OsfO{sf] :yfkgf ;DaGwL Joj:yfzf;sLo ;'wf/ OsfO{sf] :yfkgf ;DaGwL Joj:yfzf;sLo ;'wf/ OsfO{sf] :yfkgf ;DaGwL Joj:yf M -!_ k|To]s dGqfnodf zf;sLo ;'wf/
OsfO{sf] u7g ul/g]5 . pkbkmf -!_ adf]lhd ul7t zf;sLo ;'wf/ OsfO{sf] sfd st{Jo /
clwsf/ tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
#)= ;fj{hlgs ;'g'jfO u/fpg' kg]{;fj{hlgs ;'g'jfO u/fpg' kg]{;fj{hlgs ;'g'jfO u/fpg' kg]{;fj{hlgs ;'g'jfO u/fpg' kg]{ M -!_ ;j{;fwf/0fnfO{ ;]jf k|bfg ug]{ If]qLo,
c~rn, lhNnf jf :yfgLo :t/df sfo{ ;Dkfbg ug]{ sfof{no k|d'vn] cfk"m axfn /x]sf]
sfof{nosf] sfd, sf/afxLnfO{ :jR5, kf/bzL{ / j:t'lgi7 agfpg / ;j{;fwf/0f tyf
;/f]sf/jfnfsf] sfg"g;Ddt ;/f]sf/nfO{ ;Daf]wg ug{ tf]lsP adf]lhd ;fj{hlgs ;'g'jfO
u/fpg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf --!_ adf]lhd u/fpg' kg]{ ;fj{hlgs ;'g'jfO ubf{ ljifo;Fu ;DalGwt
ljz]if1, ;/f]sf/jfnf, gful/s ;dfhsf k|ltlglw tyf :yfgLo lgsfosf kbflwsf/L ;d]tnfO{
cfdGq0f ug'{ kg]{5 .
-#_ o; bkmfdf cGoGq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg Goflos /f]xdf lg0f{o ug'{ kg]{
ljifodf ;fj{hlgs ;'g'jfO ug{ cfjZos x'g] 5}g .
#!= u'gf;f] Joj:yfu'gf;f] Joj:yfu'gf;f] Joj:yfu'gf;f] Joj:yfkgkgkgkg M -!_ k|To]s dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{nodf ;f]
dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{non] ;Dkfbg u/]sf] sfd sf/afxLsf] u'0f:t/,
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
18
k|efjsfl/tf tyf To;df x'g ;Sg] clgoldttfsf] ;DaGwdf u'gf;f] ;'Gg ;a}n] b]Vg] 7fpFdf
u'gf;f] k]l6sf /fVg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd k]z ePsf u'gf;f] k]l6sfdf hf];'s}n] u'gf;f] k]z ug{
;Sg]5g\ .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd k]z ePsf u'gf;f] Joj:yfkg ug{sf nflu ;DalGwt dGqfno,
ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{nosf lhDd]jf/ clws[tn] k|To]s tLg lbgdf Psk6s cGo
sd{rf/Lsf] /f]xj/df u'gf;f] k]l6sf vf]Ng' kg]{5 / ;f] k]l6sfdf k|fKt ePsf u'gf;f] tyf ;'emfj
dgfl;a /x]sf] kfOPdf To;sf] ;d'lrt Joj:yfkg ug{ cfjZos sf/afxL ug'{ kg]{5 .
-$_ pkbkmf -#_ adf]lhd k|fKt ePsf u'gf;f] ;DalGwt dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L
lgsfo Pj+ sfof{nosf] sfo{;Fu ;DalGwt geO{ To:tf] dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+
sfof{nosf] k|d'vsf] j}olQms cfr/0f;Fu ;DalGwt /x]5g\ eg] ;f]sf] ljj/0f dflyNnf] lgsfodf
k7fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -#_ jf -$_ adf]lhd ul/Psf] sf/afxLsf] hfgsf/L ;DalGwt ;"rgf kf6Ldf
6fF:g' kg]{5 .
-^_ o; bkmfdf cGoq h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg ;DalGwt dGqfno, ljefu tyf
;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{nosf] sfd sf/afxL;Fu c;DalGwt ljifosf] u'gf;f] k|fKt ePdf u'gf;f]
lbg] ;DalGwt JolQm klxrfg ePsf] /x]5 eg] lghnfO{ ;f] hfgsf/L lbO{ lkmtf{ ug]{ / klxrfg
ePsf] /x]g5 eg] ;f] ljj/0f ;DalGwt dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{nosf]
;"rgf kf6Ldf 6fF:g' kg]{5 .
-&_ u'gf;f] Joj:yfkg ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
#@= ljb]zl:yt a}Ídf vftf vf]Nbf :jLs[lt lng' kg]{ljb]zl:yt a}Ídf vftf vf]Nbf :jLs[lt lng' kg]{ljb]zl:yt a}Ídf vftf vf]Nbf :jLs[lt lng' kg]{ljb]zl:yt a}Ídf vftf vf]Nbf :jLs[lt lng' kg]{ M -!_ s'g} klg kbflwsf/L jf g]kfn ;/sf/sf]
;]jfdf sfo{/t sd{rf/Ln] tf]lsP adf]lhdsf] cj:yfdf
afx]s cGo cj:yfdf ljb]zl:yt a}Ídf vftf vf]Ng' kbf{ g]kfn ;/sf/sf] k"j{:jLs[lt lng' kg]{5 .
-@_ ljb]zl:yt a}Ídf vftf vf]Ng' kbf{ g]kfn ;/sf/sf] k"j{:jLs[lt lng] ;DaGwL
sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
##= c?sf] clwsf/df x:tIf]k ug{ gx'g]c?sf] clwsf/df x:tIf]k ug{ gx'g]c?sf] clwsf/df x:tIf]k ug{ gx'g]c?sf] clwsf/df x:tIf]k ug{ gx'g] M -!_ o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ubf{
Ps kbflwsf/Ln] csf]{ kbflwsf/Lsf] clwsf/, lhDd]jf/L jf st{Jopk/ x:tIf]k ug'{ x'Fb}g .
-@_ pkbkmf -!_ sf] k|lts"n sfd ug]{ kbflwsf/LnfO{ k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxL
x'g ;Sg]5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
19
#$= ;Nnfxsf/ lgo'Qm ug{ ;Sg];Nnfxsf/ lgo'Qm ug{ ;Sg];Nnfxsf/ lgo'Qm ug{ ;Sg];Nnfxsf/ lgo'Qm ug{ ;Sg] M -!_ lghfdtL ;]jfsf] kbaf6 sfo{ ;Dkfbg x'g g;Sg] ;DalGwt
ljifodf ljz]if1tf xfl;n u/]sf] ljz]if1 ;]jf k|fKt ug'{ kbf{ g]kfn ;/sf/n] s'g} JolQmnfO{
ljifout ;Nnfxsf/sf] ?kdf lgo'Qm ug{ ;Sg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgo'lQm x'g] ;Nnfxsf/sf] ;+Vof, lghsf] of]Uotf / lgo'lQmsf]
sfo{ljlw tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgo'lQm x'g] ;Nnfxsf/n] ;Dkfbg ug]{ sfd, lghsf] kbfjlw
tyf lghsf] clwsf/, st{Jo / lhDd]jf/L tyf lghn] kfpg] kfl/>lds tyf cGo ;'ljwf
lghnfO{ lgo'Qm ubf{sf avt g]kfn ;/sf/n] :jLs[t u/]sf] sfo{ If]qut zt{x?df pNn]v eP
adf]lhd x'g]5 .
-$_ ;Nnfxsf/n] ;f] x}l;otdf sfo{ ;Dkfbg ubf{ kfngf ug'{ kg]{ cfr/0f tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
#%= k|jQmf tf]Sg' kg]{k|jQmf tf]Sg' kg]{k|jQmf tf]Sg' kg]{k|jQmf tf]Sg' kg]{ M -!_ k|To]s dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{non] cfˆgf]
dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{nosf] sfd sf/afxLsf] ljifodf ;/f]sf/jfnfnfO{
jf ;fj{hlgs ?kdf hfgsf/L lbg dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+ sfof{nosf] s'g}
clws[tnfO{ k|jQmf tf]Sg' kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tf]lsPsf] k|jQmfsf] sfd st{Jo / clwsf/ tf]lsP adf]lhd
x'g]5 .
#^= ;+j}wflgs lgsfo tyf :yfgLo lgsfon] P]g kfngf ug'{ kg;+j}wflgs lgsfo tyf :yfgLo lgsfon] P]g kfngf ug'{ kg;+j}wflgs lgsfo tyf :yfgLo lgsfon] P]g kfngf ug'{ kg;+j}wflgs lgsfo tyf :yfgLo lgsfon] P]g kfngf ug'{ kg]{ M ;+ljwfg jf k|rlnt sfg"g
adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ug'{ kg]{ ;+j}wflgs lgsfo, :yfgLo lgsfo lgodgsf/L lgsfo -/]u'n]6/L
a8L_ jf g]kfn ;/sf/sf] k"0f{ jf cf+lzs :jfldTj jf lgoGq0f ePsf] ;fj{hlgs ;+:yfn] tyf
To:tf] lgsfo jf ;+:yfdf axfn /x]sf kbflwsf/Ln cfˆgf] sfo{ ;Dkfbg ubf{ bkmf ^, &, !#,
!$, !%, !^, !&, !*, !(, @), @!, @@, @#, @$, @%, @^, @* / #) df pNn]v ePsf
Joj:yfx? cfjZos x]/k]m/ ;lxt -d'6fl6; d'6fl08;_ nfu" ug'{ u/fpg' kg]{5 .
#&= ;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg ;lsg;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg ;lsg;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg ;lsg;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg ;lsg] M -!_ k|To]s dGqfno, ljefu tyf ;/sf/L lgsfo Pj+
sfof{non] cfˆgf] ;|f]t / ;fwgsf] pknAwtfsf] cfwf/df sDKo"6/Ls[t ;"rgf k|ljlwnfO{
Jojxf/df Nofpg ;Sg]5g\ .
-@_ ;"rgf k|ljlwnfO{ Jojxf/df Nofpg] ;DaGwL cGo s'/f tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
#*= cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltcg'udg tyf d"NofÍg ;ldltcg'udg tyf d"NofÍg ;ldltcg'udg tyf d"NofÍg ;ldlt M -!_ ;/sf/L ;]jf / ;'ljwfnfO{ k|efjsf/L agfO{ k|zf;g
tGqnfO{ ;]jfk|bfossf] ?kdf ?kfGt/0f ug{ tyf k|rlnt sfg"g adf]lhd clwsf/k|fKt
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
20
clwsf/Ln] ;Dkfbg ug'{ kg]{ sfd sf/afxLnfO{ k|efjsf/L tyf u'0f:t/Lo 9Ëaf6 ;Dkfbg eP jf
gePsf] s'/fsf] cg'udg tyf d"NofÍg ug{ d'Vo ;lrjsf] ;+of]hsTjdf tf]lsP adf]lhdsf] Ps
s]Gb|Lo cg'udg tyf d"NofÍg ;ldlt u7g x'g]5 .
-@_ If]qLo, c~rn tyf lhNnf :t/df cg'udg tyf d"NofÍg ;ldlt tf]lsP adf]lhd
u7g ug{ ;lsg]5 .
-#_ s]Gb|Lo cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltnfO{ ;xof]u ug{ k|To]s dGqfnodf tf]lsP
adf]lhdsf] d"NofÍg tyf cg'udg ;+oGq /xg]5 .
-$_ s]Gb|Lo cg'udg tyf d"NofÍg ;ldltsf] ;lrjfno k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf]
sfof{nodf /xg]5 .
#(= ;/sf/L sfo{;/sf/L sfo{;/sf/L sfo{;/sf/L sfo{ km5 km5 km5 km5\\ \\of}{6 / ;/sf/L sfo{nosf] lg/LIf0fof}{6 / ;/sf/L sfo{nosf] lg/LIf0fof}{6 / ;/sf/L sfo{nosf] lg/LIf0fof}{6 / ;/sf/L sfo{nosf] lg/LIf0f M o; P]g jf cGo k|rlnt sfg"gdf
plNnlvt Joj:yfsf cltl/Qm ;/sf/L sfo{ km5\of}{6 tyf lg/LIf0f ;DaGwL cGo Joj:yf tf]lsP
adf]lhd x'g]5 .
$)= ;'ljwf tf]s] adf]lhd x'g] M;'ljwf tf]s] adf]lhd x'g] M;'ljwf tf]s] adf]lhd x'g] M;'ljwf tf]s] adf]lhd x'g] M k|rlnt sfg"gdf Joj:yf ePsf] ;'ljwfsf cltl/Qm d'Vo ;lrj,
;lrj, ljefuLo k|d'v jf sfo{fno k|d'vn] ;f] x}l;otdf pkef]u ug{ kfpg] ;'ljwf tyf ;f]
x}l;otn] sfo{ ;Dkfbg u/] afkt kfpg] cGo ;'ljwf g]kfn ;/sf/n] tf]s] adf]lhd x'g]5 .
$!= jflif{s k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{jflif{s k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{jflif{s k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{jflif{s k|ltj]bg k]z ug'{ kg]{ M -!_ dGqfno tyf ljefu / cGo s]Gb|Lo:t/sf ;/sf/L lgsfon]
k|To]s cfly{s jif{ ;dfKt ePsf] ldltn] tf]lsP adf]lhdsf] cjlwleq cfk"mn] ;f] cfly{s jif{el/
;~rfng u/]sf] sfo{qmd, ;Dkfbg u/]sf] sfd / To:tf] sfdsf] cjl:ylt tyf k|ult / nfut
nufotsf cGo cfjZos s'/fx? ;d]t ;dfj]z u/L jflif{s k|ltj]bg tof/ u/L dGqfno jf
s]Gb|Lo :t/sf lgsfon] eP k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifb\sf] sfof{nodf, ljefun] eP ;DalGwt
dGqfnodf / cGo sfof{no tyf lgsfon] eP tfn's sfo{fnodf k]z ug'{ kg]{5 . To:tf]
k|ltj]bg cfk"meGbf dflyNnf] lgsfosf] :jLs[lt lnO{ cfjZostf cg';f/ ;fj{hlgs ?kdf
k|sfzg ug{ ;d]t ;lsg]5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgdf ;f] pkbkmfdf n]lvPsf] s'/fsf] cltl/Qm
;DalGwt dGqfno jf lgsfon] To:tf] dGqfno jf lgsfo jf ;f] cGtu{tsf sfof{nox?df
;'zf;g sfod ug{ u/]sf ;'wf/ sfo{qmd / To;af6 k|fKt kl/0ffdsf] ljj/0f pNn]v ug'{ kg]{5 .
-#_ k|wfgdGqLn] pkbkmf -!_ adf]lhdsf] k|ltj]bgsf] cfwf/df k|To]s jif{ zf;sLo ;'wf/
/ ;'zf;g ;DaGwdf eP u/]sf pNn]vgLo k|ult ;DaGwL k|ltj]bg Joj:yflksf ;+;b ;dIf k]z
ug]{5 .
www.lawcommission.gov.np
www.lawcommission.gov.np
21
$@= sfo{ ;Dkfbg ;"rssfo{ ;Dkfbg ;"rssfo{ ;Dkfbg ;"rssfo{ ;Dkfbg ;"rs M o; P]g adf]lhd s'g} kbflwsf/Ln] ;Dkfbg ug'{ kg]{ sfdsf] sfo{ ;Dkfbg
;"rs tf]lsP adf]lhd x'g]5 .
$#= c;n lgotn] u/]sf] sfdsf] arfpc;n lgotn] u/]sf] sfdsf] arfpc;n lgotn] u/]sf] sfdsf] arfpc;n lgotn] u/]sf] sfdsf] arfp M o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd sfo{ ;Dkfbg ug{]
kbflwsf/Ln] o; P]g jf k|rlnt sfg"g adf]lhd cfˆgf] sfo{ ;Dkfbg ubf{ jf k|zf;lgs sfo{
;~rfng ubf{ lghn] c;n lgotn] u/]sf] sfd sf/afxLsf] ljifonfO{ lnP/ lghpk/ s'g}
sf/afxL x'g] 5}g .
$$= lgod agfpg] clwsf/lgod agfpg] clwsf/lgod agfpg] clwsf/lgod agfpg] clwsf/ M g]kfn ;/sf/n] o; P]gsf] p2]Zo sfof{Gjog ug{ cfjZos lgodx?
agfpg ;Sg]5 .
$%= lgb]{lzsf jf lbUbz{g agfpg ;Sglgb]{lzsf jf lbUbz{g agfpg ;Sglgb]{lzsf jf lbUbz{g agfpg ;Sglgb]{lzsf jf lbUbz{g agfpg ;Sg] M g]kfn ;/sf/n] ;/sf/L sfof{nosf] sfd sf/afxL{nfO{
k|lqmofut 9Ëaf6 l56f], 5l/tf] / ldtJooL ?kdf ;~rfng ug{ jf sfo{ ;Dkfbg ug{ cfjZos
lgb]{lzsf jf lbUbz{g agfO{ nfu" ug{ ;Sg]5 .
$^= P]g adf]lhd x'gP]g adf]lhd x'gP]g adf]lhd x'gP]g adf]lhd x'g] M o; P]gdf n]lvP hlt s'/fdf o;} P]g adf]lhd / c?df k|rlnt sfg"g
adf]lhd x'g]5 .
$&= ;'zf;g ;'zf;g ;'zf;g ;'zf;g ----Joj:yfkg tyf ;~rfng_ cWofb]z, @)^@ lglJoj:yfkg tyf ;~rfng_ cWofb]z, @)^@ lglJoj:yfkg tyf ;~rfng_ cWofb]z, @)^@ lglJoj:yfkg tyf ;~rfng_ cWofb]z, @)^@ lgliqmo ePkl5 To;sf]iqmo ePkl5 To;sf]iqmo ePkl5 To;sf]iqmo ePkl5 To;sf] kl/0ffdkl/0ffdkl/0ffdkl/0ffd M ;'zf;g
-Joj:yfkg tyf ;~rfng_ cWofb]z, @)^@ lgliqmo ePkl5 csf]{ clek|fo gb]lvPdf ;f]
lgis[otfn],–
-s_ ;f] cWofb]z lgliqmo x'Fbfsf avt rNtL gePsf] jf sfod g/x]sf] s'g} s'/f klg
hufpg] 5}g .
-v_ ;f] cWofb]z adf]lhd rfn" ePsf] s'/f jf ;f] adf]lhd /Lt k'/\ofO{ cl3 g} ul/Psf] s'g}
sfd jf ef]lu;s]sf] s'g} s'/fnfO{ c;/ kfg]{ 5}g .
-u_ ;f] cWofb]z adf]lhd kfPsf], xfl;n u/]sf] jf ef]u]sf] s'g} xs, ;'ljwf, st{Jo jf
bfloTjdf c;/ kfg]{ 5}g .
-3_ ;f] cWofb]z adf]lhd ul/Psf] s'g} b08 ;hfo jf hkmtnfO{ c;/ kfg]{ 5}g .
-ª_ dfly n]lvPsf] s'g} To:tf] xs, ;'ljwf, st{Jo, bfloTj jf b08 ;hfosf ;DaGwdf
ul/Psf] s'g} sfd sf/afxL jf pkfonfO{ c;/ kfg]{ 5}g / pQm cWofb]z sfod /x] ;/x
To:tf] s'g} sfg"gL sf/afxL jf pkfonfO{ klg z'? ug{, rfn" /fVg jf nfu" ug{
;lsg]5 .