Date post: | 05-Feb-2018 |
Category: |
Documents |
Upload: | duongthuan |
View: | 298 times |
Download: | 49 times |
ANG PAAGI. SA PAGSULAT ' .
SA ·SINDANGANG SINUBANUN·
SINDANGAN SUBANUN SPELLING BOOK ·
ANG PAAGI SA PAGSULAT SA SINOANGANG SINUBANUN
SINOANGAN SUB~NU~ -SPELLIN~ BOaK
Alpia Nadela Elma Dagondon.g Melinda Lavina Robert Brichoux Felicia Br.icho·ux
TRANSLATORS COMMITTEE OF THE PHILIPPINES, Inc. PUBLISHERS 1980
Published in cooperati-on with
Bureau of Elementary Education and
Institute of National Language of the
Ministry of Education and Culture Manila, Philippines
Additional copies of this publica~ion are available ·from:
TCP TCP P.O. Box 423 or Greenh1lls, Metro Manila, 2801
Nasuli, -M~laybalay
Bukidnon, 8201
Sindangan Subanun Spelling Book
49.9-880-2.4C 70.20P-805063N Printed in the Philippines
SIL Press
PAUNANG SALITA
Ang - isang katangiang masasabi tungkol sa Pilipirias ay ang pagkakaroon nito ng lba't ibang pangkat: etniko na nag-aangkin ng kani-kann ang wik~ng katutubo. Gayon man, ito'y hindi nagi ng balakid sa -pag-unlad ng bansa, bagkus nagpa-ti-IJay -pa - nga sa pagbubuklod at pagkakaisa ng _ mga mamamayan tungo sa pagkakaroon _ ng -isang di.wang panlahat. _ - -
Ang aklat na ito ay isa sa serye ng ganitong uri ng mga - babasa~ing inihahanda para sa higit na ikalilinang ng mga kaalaman, b .kayahan, kasanayan, pagpapahalaga at pqgmamah~l sa '"_ sari ling wika ng mga mag-aaral.
Sinikap na _ malakipan ang aklat ng mg;1 paksarig inaaakalang magdudul ot ng rna lak i a.t makabuluhang kapakinabangan sa mga gagami t nito. Sa paghahanda ng mga ito_ty isinaalang-alang ang mga pangkalahatang layunin ng bansa. Isinaal angalang din ang mga pangkasalukuyang pangangailangan ng mga mag-aaral sa pagpapalawak at p·agpapayaman ng kanilang talasalitaan, paglinang rig kakayahang gumamit ng wikang gamitin at wastong pagsulat nito. - May inilakip ding J!lga pagsasanay na inaakalang maJ<atutulong sa mabisang pag-aaral \ng wika. Matitiyak na ganap na nilang natutuhan at nauunawaan ang wika kung ito•y- buong - katalinuhan na nil<mg patatalakay sa klase at naiuugnay o -nagagamit sa tunay na buhay.
Buong pagmamalakini inihahandog ng Ministri ng Edukasyon at Kultura ang aklat na ito taglay ang matapat na hangarin . at mithiing lalo - pang mapataas ang uri ng edukasyon para sa di marunong bumasa at sumulat sa pamamagitan ng pag-aaral ng kinagisnang wika. At inaasahan din sa gayon ang madaling pagkatuto ng wikang pambansa.
ONOFRE D. CORPUZ Ministri ng Edukasyon at Kultura
PREFACE
yisulat kining gamay nga hasahon Ang Paa&l sa Pagsulat sa Sindangang Sinubanun alang sa k~ayohan sa mga Subanun nga katawhan nga
. mahibalo nang mobasa : ~a Pilipino o Cehuano o Ininglis. Ang katoyoan ·niini mao ang pagpasabot sa paagi sa pagkasulat sa Subanun nga Pinulongan diin nagamit na s~ mga libro nga human na ikamantala: Aron usab nga
. kadtong mga katawhan nga makabasa na sa ubang pinulongan may kalipay usab sa pagbasa sa mga sugilanon. s_? pinulongang Sinubanun.
Me.l inda Lavina Robert Brichoux Felicia Brichoux
Summer Institute of Linguistics
PAGSULAT SA SINDANGANG SINUBANUN
Ang mga binag-ong paagi sa pagsulat ng~
gigamit sa mga sakop . sa Summe-r Institute oC
~ ~i ngu_-istics (SIL) sa ilang pagsulat s-a mg,:-1·
sin~lBtan nga hinubad, ug mga sinulatan sa
~augalingong pinulongan gipasikad niining
mos~.mod:
1. Ang ABAKADA nga gigamit sa .atong
Nasudnong Pinulongan nga Filipino.
2. R~sult~ sa istudyo (pagtuon) sa
pinu1opgang Sinubanun nga gihimo
niadtong tuig 1968-1971.
3. Resulta sa gihimong pagsulay sa
ortografia nga gihimo sa mga
Subanun nga makamaong mo,basa sa mga
· baryo sa Titik ug Guigang, Sindangan_,
Zamboanga del Norte, ug Deporihan,
Bayog, Zamboanga del Sur :
ALPHABET (Ang ABAKADA) \
Ang pinulongang Srnubanun naggamit niining
nga mga leira. Gibahin kini sa duha ka
Ang unang grupo gitawag ug "consonant~."
•1
Ang mga ' letra sa "consonants" mao ang mosunod:
~' ~' ~' ~' ~' !, ~' ~' ~' ~' ~' ~' ~' !, ~' ug r_. Ang ikaduha nga grupo gitawag ug "vowels."
Ang mga letra sa "vowels" mao kining mosunod:
~' ~' i, ug u. ' Ang paglitok sa mga letrang "vowels~· ~' !_, ug u samara sa paglitok sa
pinulongang Pilipinong ABAKADA. Apan ang
letrang "vowel" e may talagsaong kinaiya
sa paglitok.
Ang 1 ini tokan sa let rang' e sama sa
pagl i tok sa letrang ~ sa pu1ong but nga
Ininglis. Ang maong linitokan- magkaanggid
anggid sa linitokan ~a letrang ~ sa sinultian nga Pangasinan ug Ilokano. Samtang gilitok
ang maong letra ang ' dila ipauk-uk' ug diutay
paingon sa tutUnlan. Ang linitokan dili sama
sa e sa Initiglis ug Kinatsil~. Pan~nglitan:
1. penepeten - "bisti"
2. beleg "kasili"
Ang sunod nga letr~ nga may talagsaong
linitokan mao ang letrang ~-· Daghan ang paagi
sa paglitok sa letrang ~- Kapin kong kulang
sa katunga nga n~ggamit sa ~indangang Sinubanun
2
g~l s~yop
gb~kal sayop
g~ak
sayop
( .. ~-i'J 1 ~4 ~ -, I' '1]' v -~lo
99'»61 sayop
~ ft .. ~-
' . 9 ~~~~
gbjl{kol sayop
-sayop
3
gebel husto ·
gbitekel husto ~
gekbak husto
;;;:. : -_. -
naggamit sa letrang ~ ng~ pinagahi bisag asa.
Sarna pananglitan sa letrang ~sa pulong ~apit,
pa~ang _, "kugon 'II ug misi!l~ep- · "misalop ang adLiw .~ .. Sa ikaduhang grupo s~ - mga Subanun, kong ; ang ~
maki ta _s_a , tunga sa duha ka "vowels" . sama ni ini: ~ .. ' ~ .
~ ~- ~' ang paglitok sa d dili na pinagahi kondi-li sam a na sa let rang £ s_a Binisaya. Panangl i tan
ang pulong padang "kugon" kong litukon mahimong
"parang." Apan aron dil'i mali-bog ang katunga
sa mga Subanun j nga naggamit sa pinagahing ~'
ang letrang ~ lamang ang garniton ug dili ang
letrang!:. b-isan --pa kong maQ_utang siya sa tunga
sa duha ka "vowels."
Ang' le~rang £ gamiton lamang sa pulong nga I .
hinulaman, sama pananglitan sa pulong kuarta -ug
trak. Sa mga · subanun nga naggamit sa pinagahing
~' ang !:. sa mga hinulamang pulong ilang pulihan
ug l. Ang kuarta _ko_ng li tokon mahimong "kual ta." ___ , ..
4
g')eea' sayop
~g
gseda' husto
kedung sayop husto
me~uy sayop
5
mengaduy . husto
. ~ ..
- ~du
c sayop
~u sayop
g~du sayop
sayop -
~u sayop
~~· gi)p4lu sayop .
·glibru huste
gripu husto
gispuru husto
· Ang letr~ng r gamiton sa pulong -nga hinula~an.
6
Ang ikatulo nga letra mao ang !· Ang
letrang ! litukon samtang ang punuan sa dila
birahon paingon sa tutunlan. Kong ang ~ mak1ta
sa tunga sa duha ka "vowels" sama sa buku
"bang_ag sa kawayan, " · ang 1 in i tokan sa k mal1imong
sama sa i sa Kinatsila.
Ang ika-upat nga letra nga may talagsaong
linitokan mao ang letrang kansa'. Ang simbolo
sa maorig letra mao ang ~ nga gitawag nga
apostrophe sa Ininglis. Makita kini sunod sa
"vowel" o sa tunga sa duha ka mga vowels. Ang
kansa' maoy puli sa "hy~hen" nga makita sa
Pilipinong pulong nga pag-ibig o sa Binisayang
pulong nga bag-o. Pananglitan:
wa'a
gbata'
"hoo"
"bat a"
gina' "inahan"
Minita'en. "Nakit-an niya."
7
--r -. ""' - .. . / .
m~gu sayop
gteb /
say_op
g~an sayop
me;uQu . sayop
g~u sayop
; · gu~n sayop
8
meligu' husto
gteku' husto
guma~an
hu-sto
LONG VOWELS /
Kong atong itandi ang Sindangang Sinuhanun
sa laing Sinubanun ug sa ubang pinulongan sa
Pilipinas, at~ng makit-an nga adunay mga
"c-onsonant" nga m1awala sa Sinubant.Jn, kong. ang
niaong "consonant_" ana a sa ~unga s~a duha · ka
'J.vowels." Panangli tan ang Binisay~ng pulong
nga "gakit," sa Sinubanun mahimong ~it. Ang
duha ka "vowels" nga nagtupad nga resulta sa
pagkawala sa k sa pulong "gakit" gitawag ug
"diphthong." Ang paglitok sa "diphthong" ~l
sa gait · kaanggid-anggid sa Ininglis nga letrang
~sa pulong "bed" o ";;aid."
9
-. .. _ . '·~ ' ..<; • - •
.: - ., .
·;.L
I
w sayop·
~· sayop -
gb~en sayop
c- y;r- ;p--: ~ !q
~s sayop
g~' sayop
gbe~ken sayop
10
gpais husto
gtai' husto
gbaingken husto
-"'
' ··- .. --, . ........ -.. '·
' c
. . ,.
I
. f
Ang ikaduhang pananglit_an sa ''dip-hthong"
ang pulong daun nga pul:l s~ pulong "dahnn"
Binisa)'a. Ang ''diphtb.ong " au nga rcsulta
pagkawala sa 1-etra_ng "h". sa "dahon, "- 1 i tukon
sa o sa In ing 1 is nga pu long "c-aught."
. ::.
11
-g~d sayop
g~n sayop
m~n - sayop
g'#d sayop
g~n sayop
. "'' .. "'
''' .. .. ".• . " ~'~' /.
m~on sayop
12
gdaud -
husto ·
gdaun husto
melaun -
husto
Kung ang -letrang ~ o !:!_- mawala sa tunga _sa -duha ka parehong "vowel" sarna sa saa' nga · pt,lli - - ----
sa Binisayang "saha," ang- resul ta gihj ng_anlan ug "long vowel." Dili tagsatagsaon paglitok ang duha . ka .letrang ~ kondili ipalugway 'ug diutay ang paglitok kay sa kas2:garang l~trang ~ larnang. Sarna usab niini ang rnahitabo sa
- pulong pi id "kaulaw" ug rnetvud "matuod."
j-
13
~-sayop
sayop ~k sayop
~ gaas sayop husto
14
gsi in _.
husto
~ _ gbuuk · husto
-- . . .. THE PART_ICLES AND G.- (OBLIGATORY NOUN l1ARKER) . . . . - ~: : ... _ .
. · ... ·-
"Ang siri~banun, sama sa /kadagha~an ~ga p:lnulongan sa Pilipinas, adunay mga "particles" • -'J --; • • . • • . • ~ -
'_' nga :_ puli sa _Ininglis n&a the ug - ~ sama : ._-.. · panafiglitari. sa mga pulong ·nu ug su. Ang -t . ;. :. ~. • ; ' ~ _- -
Sinubanun naggamit ug pulong nga nga puli sa _. '
Pilip.ino o Binisayang pulong "mga" nga ·· ~ag~ahulugan nga daghan ang gih i sgutan. A~an
adunay kalainan ang Sinubanun s a uba ng p_inulongan. Ang matag ngalan "noun" butangan gayud ug letrang g_ sa .unahan. Kining "noun" nagsunod sa part i cl e s o kong adunay pulong nga nga nagasunod k i ni s a ~· Sarna panangli tan: kong imong pangutan-on ang Subanun kong unsa img Sinubanun sa "babaye ," ang itubag niya gl~bun. Ang & niining pulunga dili apil sa Sinubanun £a babaye nga libun kondili gibutang ang & sa unahan tungod kay ang libun _ngalan o "iwun" man. Ang letrang & niining bahina gi tawag ug "obligatory noun marker." Kining "noun marker" nga i gilitok sama sa atong n~andan nga letrang & kong kini makita sa unahan sa mga pulong nga nagsugod sa letrang
15
.-~, ~' _!:, !:_, ~, y ug sa tan~ rig ~ "vow~}s ," Ang·
,maong letrang g_ litukon sama sa ~ kon gisundan.
kini sa pulong nga nagsugod sa " letran~ ~' ~' I ' ~ .;.
ug !· KQng mag-una kini ?a letrang ~ o ~, : an~
paglitok sama sa Binisayahg ~· kung ang pulong
nagsugod .sa g_, ~' ug ~' dili na ·kinahanglan
nga isulat ang g_ ·ingon nga "obligatory nouri
marker." Usa lamang ka Sinubanun nga pulong
nga kanunay nga gamitori ang nagsugod •sa letrang " "h", ang pulong "himan." Kadaghanan sa mga
Subanun dili mogamit ug "g" sa unahan sa himarr
apan ang uban naggamit ug g i man- puli sa himan
nga puli sa Binisayang "himan."
16
)( ·: sayop
l~t .sayop
su ng)4.asa sayop ~
; -. ~
~-sayop
l~t . v
· sayop
~u ng~gtasa sayop
-
gbuu husto
glanut husto
su _nga· gtasa husto
Sa matag "noun" butangan gayud ug letrang , 9. sa unahano -
17
--· ..
· siNGLE SYLLABLE PRONO~S AND I
(TAG-USA KA "SYLLABLE" NGA "PRONOUNS" UG ' AL~G _ I)
Ang niga "pronouns" nga tag-usa lang ka
"syllable" · nga gigami t sa Sinubanun mao ang. ~'
sa Binisaya "ako" ug "ko",: ug ang ~' sa
Binisaya "ka" o "ikaw." P.ananglitan:
u: Mpanawu. "Molakaw ako."
a: Mpana\ra. "Mo 1 akaw ka."
Ang mga tags.a ka "syllable" nga "pronouns." -
nga gigamit nga "possessor or actor" mao ang ,•
letrang ~ug mga "syllables" nga mu, en, lig ta.
Ang ~ puli sa Binisayang "pronoun" nga "ko."
Apan kong kini nagsun9d s~ · letrang ~' ku _ang
gamiton -puli sa ~· Ang ikaduha mao ang "pronoun"
nga mu sa Bini say a "imo o "n imo." Ang "pronoun"
nga ni'a usahay gamiton aron sa paghatag ug
gibug-aton sa gisulti. Ang ikatulo nga "pronoun''
nga en maoy puli sa Binisayang "niya." Usahay
_gamiton ang niin sa paghatag ug gibug-aton ·sa
gisul ti. - A~g ta nga "pronoun" pul i sa ~inisayang
"nato." Kining tanang mga "pronouns" litukon
ingon nga bahin sa pulong nga ilang gisundan
. sama niining mga pananglitan:
18
. - -I . .. --
. -' . •. --~ *
-Bini saya
"Wala ko- mocidto d fclto .-! L
'-'Molakaw -ka -=ba'- · ugm-a?:· ~ --
-"· :,_;i~ al:~ta~ · -ka _?a ni.y-a ---
·:"'_ ug :tambal'?'L
' ' Balay nako"
''Balay n irno"
''Balay niya"
- ~'-Bal(ly nato"
_.
1_9
-":"-<-
1-
b~la sayop
ku~mo sayop
gb~ta sayop
kut}n(mu ' sayop
gbabuyta hu_sto
kutingmu husto
M~ao sayop
Minumao husto
/
•20
. ·. .· .
..
- -Adunay tulo ka buok nKa o"subject particles"
sa Sinubanun. K1ni mao ang su, ~i, ug i·
Ang su ug ki maki ta sa tmahan o · sa tung a
sa "sentence." Dili S?ma niini ang particle
nga i· Ang i makita sa tumoy sa pulo~g ug
litukon sama nga bahin nianang pulonga. Apan
ang iyang paggamit sa "sentenc:e" sama sa paggamit
sa Binisayang "subject particle" nga "ang."
Pananglitan:
1. Gembagel! gbalaf. "Ang , ·balay daku." ,.
2. Duuni gtubig. "Adunay tubig."
21
-
su~k sayop
su~nuk su gmanuk -husto sayop
ki m~manuk kig g~kmanuk - ki gmanukmanuk sayop sayop husto
Mesai }>-( gsuunguo · sayop
2J
Mesaiti gsuunguo husto
. . ~~- .
THE USE OF Y A.I.'\JD W {,ANG PAGGAMIT SA Y UG W)
Sumala sa nahisgutan sa una han adunay
·"diphthong" sa Sinubanun sama sa ai ug au, ug
"long vowels" nga aa, ee, uu, ug ii. A ron dili
malibog ang mobas a , ang pagsulat sa "vowel
clusters" dili gamitan ug letrang r. o w.
Pananglitan, ang pulong gniug "lubi," megbualbual
''nagbukal (sama sa tubod)", ug gbu id "bukid";
dili gamitan ug r. o ~· .
23
gb~wit sayop
g~pan
sayop
g~ya sayop
gbenggui t husto
gliupan husto
gbuaya husto
Hibaloan mo ba pagsulat kining mga pulonga sa Sinubanun? lsulat sa papel. Dayun ablihi sa sunod ·nga panid ug ihapa kung p-ila ka mga pulong ang husto nimo nga ~agkasul~to
4
25
Pila ka mga pulong ang hu s to- nimo nga pagkasulat?
1. gtrak
2. gma' is
3. -gniug 4 . paat
" 5. gitu'
6. gdaun
7. gait R"" ·~;' •• -8. gsa bun
9 . kela'
26
"<··
Nakabas a ka na ba niining mga hasahona
ug libro nga g i sulat sa pinulonga nR Sinubanu~?
SU .GULIPEN NU GADI' GTETALU KI GMENENAGAT NGA GUKITEN GS INU-BANEN SU KEGULIUG NAMI DITU
GNASULI' GPAAT BUUK GUKITEN
MIGBINENGI'AN GBETAD PENILUNGENTA SU GBEGU
GTITULU' NGA GSINUGILEN
KI GMILAGRO KAMET KI GTELU BULUS GUKITEN NGA MILABETLABET SINUGILEN DENGANTU SAMPAY
DI GNANDAW SU GEMPIA PETENDAY NI JUAN SU GEMPIA PETENDAY NI LUKAS
SU NGA GPENGGULAULA NU NGA GSESUGU'EN NI !SUS
Pangitaa kinin~mga libro diha sa rnga
tindahan sa inyong lunsod o baryo. Mahirno
usab nga rno-order ka sa:
TtP P.O. Box 423
Greenhills, _.Metro
Manila, . 2801 -
0
27
TCP Nasuli, Malaybalay
Bukidnon, ·· 8201