Tekst 10.a Jupiter grijpt in
1. ‘Mercuri, videsne Aeneam, ducem Troianorum, in ora Africae?
2. Cur reginae, non Troianis urbem aedificat?
3. Non eo consilio eum e bello servavimus!
4. Iusseramus eum Penates Troiae servare, non Didonem amare!
5. Ideo te nunc iubeo eum monere. In Africam statim vola
6. et consilium meum ei nuntia: naviget.’
7. Mercurius cito paruit et per auras ad Africam volavit.
8. Ut in Africam pervenit, Aeneam vidit. Appropinquavit ei et dixit:
9. ‘Aenea, quid facis? Rex deorum me iubet te monere:
10. tibi non licet vitam in Africa agere: fata obstant.
11. Italiam pete et ibi auxilio deorum Troiam novam conde!
12. Iussis deorum pare et naviga!’
1 Mercuri vocativus
dux, duces leider, aanvoerder
3 eo die
consilium bedoeling
bellum oorlog
4 iussi pf van iubere: bevelen
5 monere waarschuwen
volare vliegen
6 meum mijn
nuntiare berichten
naviget hij moet varen
7 aura lucht
8 perveni pf van pervenire : bereiken, aankomen in
Aenea vocativus
10 licet mihi het staat mij vrij, ik mag
fatum lot, lotsbeschikking
obstare in de weg staan
11 petere 1 zoeken 2 vragen 3 trachten te bereiken, gaan naar
novam nieuw
12 iussum bevel
Tekst 10.b Het afscheid
1. ‘Perfide, cur hieme naves paras? Cur cupis abire? Mene fugis?
2. Postquam in oram Africae pervenisti, nonne te bene accepi?
3. Nonne vos in regiam invitavi, ubi errores Troianorum narravisti?
4. Nonne venatum iimus et in antrum devenimus?
5. Ideo per has lacrimas, per amorem nostrum te oro: ne abeas.
6. Propter te rex Iarbas me odit. Propter te Sychaeum laesi.
7. Dic mihi: cur me relinquere cupis?’
8. Aeneas diu tacuit. Tandem dixit: ‘Regina, me bene accepisti,
9. non nego. Sed numquam tibi conubium promisi.
10. Hodie Mercurius mihi apparuit et me iussit deis parere
11. et in Italia Troiam novam mihi et sociis condere.
12. Tu nunc urbem novam Tyriis aedificas.
13. Sine me in Italia Troiam novam condere.
14. Iussa deorum me cogunt abire.
15. Crede mihi: invitus Italiam peto!’
1 perfidus onbetrouwbare
hieme in de winter
parare klaarmaken, voorbereiden
fugere/io vluchten (voor + acc.)
2 postquam nadat
nonne toch zeker, toch wel?
bene bijw. goed
accepi pf van accipere/io: ontvangen
3 invitare uitnodigen
error, errores zwerftocht
narrare vertellen
4 venatum op jacht
antrum grot
devenire terechtkomen
5 has deze
nostrum onze
orare per + acc. smeken bij
ne abeas ga niet weg
6 propter + acc. wegens
odi pf haten (perf. met praes. betekenis)
laesi pf van laedere: kwetsen, beledigen
8 tacui pf van tacere: zwijgen
9 negare 1 weigeren 2 ontkennen
conubium huwelijk
promisi pf van promittere: beloven
10 hodie bijw. vandaag
apparui pf van apparere: verschijnen
11 novam nieuw
12 Tyrius Carthager
13 sinere toestaan, laten
14 cogere dwingen
15 invitus tegen mijn/jouw/zijn etc. zin
Tekst 11.a Het einde van Dido
1. Dido valde dolebat, postquam Troiani navibus oram reliquerunt.
2. Nocte dormire non poterat, luce per urbem errabat
3. et munera neglegebat. Postremo, quod nihil iram et dolorem
4. sedare poterat, Dido mori cupiebat.
5. Clam rogum sub caelo erexit. Ibi posuit vestes, gladium,
6. effigiem Aeneae et lectum, in quo multas noctes dormiverant.
7. Postquam rogum conscendit, in lecto procubuit et dixit:
8. ‘O inferi, hanc animam nunc accipite.
9. Vixi et vitae cursum perfeci. Urbem et moenia urbis meae vidi.
10. Felix fui, donec naves Troianorum ad oram Africae appulsae sunt.
11. Ducem Troianorum amavi, sed iste navibus effugit et me deseruit.
12. Perfide, non sine poena me fefelleris! Per sidera iuro:
13. ira mea te semper persequetur, quocumque ibis.
14. In Italia multa bella ét te ét filium ét nepotes manent!’
15. Postquam his verbis Aeneam exsecrata est,
16. pectus gladio transfixit. Sic Dido regina vitam finivit.
2 lux, luces (dag)licht, dag
3 munus, Munera taak
neglegere verwaarlozen
postreMo ten slotte
quod (voegw) omdat
nihil niets
ira woede
dolor, dolores verdriet, pijn
4 sedare bedaren
mori sterven
5 clam stiekem, heimelijk
rogus brandstapel
caelum hemel
erexi pf van erigere: oprichten
posui pf van ponere: plaatsen
vestis, vestes kleding(stuk)
6 effigiem portret
in quo waarop
multas veel
7 conscendi pf van conscendere: beklimmen
procubui pf van procumbere: gaan liggen
8 inferi (mv) goden van de onderwereld
hanc deze
anima ziel
9 vixi pf van vivere: leven
cursus de loop
perfeci pf van perficere/io: voltooien, afmaken
meae mijn
10 felix gelukkig
donec totdat;
appulsae geland
11 iste die man
effugi pf van effugere/io: wegvluchten (voor + acc.)
deserui pf van deserere: in de steek laten, verlaten
12 perfidus onbetrouwbare
poena straf
fefelleris jij zult bedriegen
fallere bedriegen, misleiden
sidus, sidera ster
iurare per +acc. zweren bij
13 mea mijn;
persequetur zal volgen;
quocumque ibis waarheen jij ook gaat
14 multa veel
nepos, nepotes kleinzoon, nakomeling
manere te wachten staan
15 his deze
exsecrata est zij heeft vervloekt
16 pectus, pectora borst
transfixi pf van transfigere: doorboren
Tekst 11.b Aeneas en Dido in de onderwereld
1. Ut umbram Didonis agnovit, Aeneas lacrimare coepit et dixit:
2. ‘Cara Dido, Aeneas sum, dux Troianorum.
3. Cur te inter umbras aspicio? Num ego causa mortis tuae fui?
4. Num te ipsa necavisti, postquam navibus ab Africa navigavi?
5. Mihi crede, regina: invitus te reliqui!
6. Fata me tunc coegerunt urbem tuam relinquere et Italiam petere.
7. Numquam te laedere volui. Semper nomen Didonis in memoria tenui.’
8. Sed Dido oculos avertit et tacuit.
9. Inimica stabat, ut durum saxum, nec se movit.
10. Tum subito se ex oculis avertit et ad silvam myrteam effugit.
11. Aeneas exclamavit: ‘Dido, cur fugis?
12. Mene fugis? Consiste, te oro.’
13. Dido autem nec respondit nec constitit. In silvam myrteam
14. se condidit, ubi coniunx Sychaeus eam amans excepit.
1 agnovi pf van agnoscere: herkennen
coepi (pf) ik begin, ik begon
2 cara lief
3 num toch niet
tuae jouw
4 ipsa zelf
6 tuam jouw
7 nomen, nomina naam
memoria herinnering
tenui pf van tenere: (vast)hebben, -houden
8 averti pf van avertere: afwenden
9 inimica vijandig
ut 1 zodra (+ pf) 2 (zo)als
durum hard
se zich
10 myrteam van myrte (soort kruid)
12 consistere blijven staan
13 constiti pf van consistere
14 amans liefdevol
excepi pf van excipere: opvangen, ontvangen
Tekst 13.a Rhea vertelt
1. ‘Maesta in lecto iacebam, cum subito vir armatus cubiculum
2. intravit. Quamquam galeam et longam hastam gerebat,
3. tamen eum non timebam. Vir ignotus lecto meo appropinquavit et
4. me rogavit: “O virgo pulchra, cur lacrimas? Cur tam maesta es?”
5. Ego respondi: “Maesta sum, quia patruus Amulius patrem fugavit
6. et fratrem necavit. Me virginem Vestalem esse coegit.
7. Ideo numquam liberos habebo, sed semper sola ero.”
8. Tum vir dixit. “Noli lacrimare, Rhea cara. Deus Mars sum.
9. Te consolabor: non semper sola eris.”
10. Postquam deus arma deposuit, mihi multa oscula dabat et ...’
11. Rhea Silvia subito conticuit et rubuit. Amica territa dixit:
12. ‘O Rhea, num deus te amavit? Nonne somniavisti?’
13. Rhea nihil dixit. Pro certo scivit:
14. vir ignotus Mars fuerat. Deus eam amaverat.
1 maestus bedroefd
armatus gewapend
cubiculum slaapkamer
2 quamquam hoewel
galea helm
longus lang
hasta lans
gerere dragen, voeren
3 tamen toch
ignotus onbekend
meus mijn
4 virgo, virgines meisje, maagd
pulcher, pulchra, um mooi
tam zo
5 quia omdat
patruus oom
fugare verjagen
6 Vestalem Vestaals
coegi pf van cogere: dwingen
7 habebo ik zal hebben
solus alleen
ero ik zal zijn
8 carus lief
Mars, Martem. Mars
9 consolabor ik zal troosten
eris jij zult zijn
10 deposui pf van deponere: neerzetten, afleggen
multus veel
osculum kus
11 rubuit ze bloosde
conticuit ze zweeg
territus verschrikt, geschrokken
12 somniare dromen
13 pro certo zeker
sci(v)i pf van scire: weten
14 fui pf van esse: zijn
Tekst 13.b Romulus en Remus gered
1. Amulius in regia obscura sedebat. Rex nunc erat, sed potestate
2. non gaudebat. Anxiae curae perpetuo eum vexabant,
3. quod fratrem e regno pepulerat et fratris filium necaverat.
4. Subito duo servi territi regiam intraverunt et Amulio nuntiaverunt:
5. ‘O rex, miraculum vidimus!
6. Rhea Silvia, virgo Vestalis, geminos peperit!’
7. Amulius iratus de sede exsiluit et magna voce exclamavit:
8. ‘Quid dixistis? Quomodo virgo Vestalis pueros parere potest?
9. Quis pater puerorum est? Vos iubeo: statim redite,
10. pueros interficite, corpora eorum in Tiberim flumen mittite!’
11. Servi autem impiis iussis non paruerunt: pueros in corbe posuerunt
12. et eam in Tiberim miserunt. Auxilio Martis corbis
13. in ripam fluminis appulsa est, ubi lupa eam invenit.
14. Lupa pueros nutrivit et eos ita servavit.
15. Postea pastor eos vidit et secum in casam parvam portavit.
16. Ibi pastor et uxor filios Rheae cum liberis suis educaverunt.
1 potestas, potestates macht
2 anxius bang, anstig
cura zorg
perpetuo aan een stuk door
vexare kwellen
3 regnum 1 (konink)rijk 2 macht, heerschappij
pepuli pf van pellere: verdrijven
servus slaaf
5 miraculum wonder;
6 Vestalis Vestaals
gemini (mv) een tweeling
peperi pf van parere/io: voortbrengen, baren
7 iratus woedend
sedes, sedes zetel
exsiluit (hij) sprong op
magnus groot, luid
vox, voces stem
8 quomodo hoe
puer (groep 2) jongen
10 interficere/io doden
flumen, flumina rivier
Tiberim acc. de Tiber
11 impius schurkachtig, goddeloos
corbis, corbis mandje
12 misi pf van mittere: zenden
13 ripa oever
appulsa geland
lupa wolvin
14 nutrire voeden
15 pastor, pastores herder
secum met zich mee
casa hut
parvus klein
portare dragen
16 suis hun eigen
educare groot brengen
Tekst 14.a Het teken van de goden
1. Itaque gemini deos consulere statuerunt et signum exspectare:
2. uterque in uno septem montium Romae consedit
3. et aves Iovis exspectabat.
4. Interea Romulus, qui in Palatino sedebat, Iovem orabat:
5. ‘Iupiter magne, cui semper multa sacra feci, me nunc iuva.’
6. Sed ét Remus, qui in Aventino sedebat, orabat:
7. ‘Iupiter, quem semper colui, te oro: mihi nunc signum mitte.’
8. Dum fratres orant, ecce sex aves Aventinum versus volant.
9. Remus iam gaudebat, cum subito duodecim aves Romulo se ostendunt.
10. Uter eorum nunc rex erat? Remusne, qui prior sex aves viderat,
11. an Romulus, cui postea duplex numerus se ostenderat?
12. In pugna, quae tum inter fratres orta est, Remus cecidit.
13. Ita Romulus rex Romae factus est.
14. Romani et aliam fabulam de morte Remi narrant: quondam fratres
15. muros urbi novae aedificabant. Muri, quos Romulus aedificabat,
16. nondum alti erant, cum Remus fratrem deridens eos transiluit.
17. Deinde Romulus Remum, qui muros transiluerat, iratus necavit.
1 itaque dus
gemini (mv gr. 2) tweeling
consulere raadplegen
signum teken
2 uterque ieder
mons, montes berg, heuvel
Roma Rome
consedi pf van considere: gaan zitten
3 avis, aves vogel
4 qui, quae, quod die, dat
Palatinus de Palatijn (heuvel in Rome)
5 feci pf van facere/io: doen, maken
6 Aventinus de Aventijn (heuvel in Rome)
7 colui pf van colere: vereren, verzorgen
8 versus richting
volare vliegen
9 cum (voegw) wanneer, toen
duodecim twaalf
se zich
10 uter wie
prior als eerste
11 an of (in vraag)
duplex numerus dubbel aantal
ostendi pf van ostendere : (ver)tonen
12 pugna strijd
orta ontstaan
cecidi pf van cadere: vallen, dood neervallen
13 factus geworden
14 et ook
alius ander
fabula verhaal
quondam eens, ooit
15 novus nieuw
16 nondum nog niet
altus 1 hoog 2 diep
fratrem deridens om zijn broer te bespotten
17 transilui pf van tansilire,
Tekst 14.b De Sabijnse maagdenroof
1. ‘O rex, cum post labores domum redimus, semper soli sumus.
2. Quis nos exspectat? Quis nobis cenam parat? Quae femina nobis
3. liberos dare potest? Romae feminae non sunt. Sine uxoribus
4. ét vita misera est ét magnitudo urbis non diu durabit.’
5. Romulus, ut audivit, statim legatos ad gentes finitimas misit,
6. ut conubium peterent. Gentes autem, quae potestatem Romae
7. valde timebant, legatos deriserunt et filias dare noluerunt.
8. Romulus valde iratus erat, sed iram celavit et dolum finxit:
9. magnum spectaculum paravit et gentes finitimas Romam invitavit.
10. Mox multae gentes, quae urbem videre cupiebant, Romam convenerunt.
11. Sabinorum quoque magna multitudo cum liberis et coniugibus venit.
12. Dum Sabini animum ad spectaculum attendunt, Romani iuvenes
13. subito virgines Sabinas rapiunt et secum domos ducunt.
14. Nunc Romani feminas habebant. Sed dolor virginum Sabinarum
15. et parentum ira magna erat.
1 labor, labores werk, inspanning, moeite
domum acc. naar huis
2 cena maaltijd
qui, quae, quod welke
3 Romae. in Rome, te Rome
4 miser, misera, miserum ongelukkig
magnitudo, magnitudines grootte, grootheid
durabit zal duren
5 legatus gezant
finitimus naburig
6 ut t/m peterent om huwelijksrecht te vragen
7 deriserunt (zij) lachten uit
8 celare verbergen
finxi pf van fingere: 1 vormen 2 verzinnen
9 spectaculum schouwspel
Romam. naar Rome
10 conveni pf van convenire: samenkomen
11 Sabini (mv) Sabijnen (buren vd Romeinen)
multitudo, multitudines menigte
12 animum attendere de aandacht richten
Romanus 1 Romein 2 Romeins
iuvenis, iuvenes jongeman
13 Sabinus Sabijns;
secum met zich mee
Tekst 15.a Tanaquil grijpt in
1. ‘O Servi, pastores, quos filii Anci Martii miserant,
2. Tarquinium graviter vulneraverunt. Mox rex morietur.
3. Tuum est regnum, si vir es et mea consilia sequeris,
4. non eorum, qui regem necare voluerunt.’
5. Interea multi homines, qui audiverant regem mortuum esse,
6. ante regiam convenerant. Clamantes regem videre cupiebant.
7. Ut Tanaquil clamores populi audivit, eum placare temptavit.
8. Per fenestram regiae populo dixit pastores Tarquinium necare
9. temptavisse, sed regem modo vulneravisse. ‘Vulnus inspexi,’
10. inquit, ‘et curavi. Rex iam ad se rediit, sed valde affectus est.
11. Ideo Servius, quem omnes novistis, interea munera regis obibit.
12. Nunc animo este bono et domos redite!’
13. Deinde, postquam Tarquinius mortuus est, Tanaquil mortem diu
14. celavit, ut Servius Tullius opes firmaret.
15. Ita Servius Tullius feminae dolo rex Romae factus est.
2 vulnerare (ver)wonden
graviter ernstig
morietur hij zal sterven
3 tuus van jou
si als
sequeris jij volgt
4 non eorum niet van hen
5 homo, homines mens, man
mortuus gestorven
6 clamantes schreeuwend
7 populus volk
placare kalmeren
8 fenestra venster
9 vulnus, vulnera wond
inspexi pf van inspicere bekijken
10 inquit hij/zij zegt, zei
ad se redire bijkomen;
affectus verzwakt
11 omnes allen
novi pf van noscere: kennen, leren kennen
obibit hij zal op zich nemen
12 animus moed
bonus goed
14 ut firmaret opdat hij kon versterken
opes (mv groep 3) 1 rijkdom 2 macht
15 factus est (hij) is geworden
Tekst 15.b Het einde van Servius Tullius
1. Servius, ut curiam intravit, iratus magna voce clamavit: ‘Quid est,
2. Tarquini! Quomodo audes, dum ego vivo, in sede mea considere?
3. Num putas te posse regnare, dum ego nondum mortuus sum!’
4. Tarquinius respondit patrem suum Tarquinium Priscum esse;
5. patrem suum regem Romae fuisse, matrem Servii servam;
6. Tanaquil mortem Tarquinii regis diu celavisse;
7. Servium interea munera regis explevisse et opes firmavisse.
8. ‘Tanaquil ergo’, inquit, ‘te regem fecit, non senatores aut
9. populus Romanus. Ideo ego iure nunc rex Romae sum, non tu’.
10. Tum arripuit Servium et eum e curia deiecit.
11. Deinde in curiam rediit ad senatum cogendum.
12. Senatores, qui vim timebant, statim eum regem salutant.
13. Servius senex, dum anxius domum se recipit, in via a militibus
14. Tarquinii necatus est.
1 curia curia (senaatsgebouw)
2 considere gaan zitten
3 putare denken, menen
regnare koning zijn
nondum nog niet
4 suum zíjn
5 serva slavin
servam vul aan : fuisse
6 Tanaquil subjectsaccusativus
celare verbergen
7 explere vervullen
firmare versterken
8 ergo dus
facere/io maken (tot + dubb. acc.)
senator, senatores senator
9 Romanus 1 Romein 2 Romeins
ius, iura (het) recht
iure terecht, met recht
10 arripuit hij greep
deieci pf van deicere/io: naar beneden gooien
11 ad t/m cogendum om de senaat bij elkaar te houden
12 vis; acc. vim; abl. vi geweld
salutare (be)groeten (als + dubb. acc.)
13 se recipere/io zich terugtrekken
a + abl. door
miles, milites soldaat
necatus gedood
Tekst 16.a Sextus Tarquinius verliefd
1. Dum omnes nocte dormiunt, Sextus e lecto surrexit et gladium
2. cepit. Clam cubiculum Lucretiae intravit, lecto appropinquavit,
3. dixit: ‘Tace, Lucretia. Sextus Tarquinius sum. Te amo.
4. Videsne hunc gladium? Eo te interficiam, si exclamaveris!’
5. Lucretia cito cogitabat: ‘Quid faciam?
6. Nec fugere nec repugnare possum: gladium habet.’
7. Nusquam ullam opem vidit. Tamen nec mortem timuit nec tacuit.
8. Deinde Sextus Tarquinius dedecus minis addidit et dixit:
9. ‘Nisi concedes, ét te interficiam ét unum e servis tuis.
10. Dicam me vos ambo nudos in lecto tuo deprehendisse et ideo
11. interfecisse. Pater, coniunx, amici, omnes te despicient.’
12. Tum Lucretia, quae tantum dedecus perferre non potuit,
13. se dededit. Postquam Sextus Tarquinius eam vicit, victor abiit.
14. O ‘victor’, cur gaudes? Haec victoria te mox perdet.
1 omnes allen
surrexit hij stond op
2 cubiculum slaapkamer
4 hic, haec, hoc deze, dit
interficiam ik zal doden
si als
exclamaveris je schreeuwt
5 faciam moet ik doen
6 repugnare weerstand bieden
7 ullus enige
ops, opem hulp
timui pf van timere: bang zijn
8 dedecus, dedecora schande
mina bedreiging
addidi pf van addere: toevoegen
9 nisi als niet
concedes jij geeft toe
interficiam ik zal doden
tuus jouw
10 dicam ik zal zeggen
ambo beiden
nudus naakt
deprehendi pf van deprehendere: betrappen, grijpen
11 interfeci pf van interficere: doden
omnes despicient allen zullen minachten
12 tantus zo groot
perferre verdragen
13 se dedidi pf van se dedere: zich overgeven
vici pf van vincere: overwinnen
victor, victores overwinnaar
14 victoria overwinning
Tekst 16.b De dood van Lucretia
1. Lucretia, ut eos vidit, lacrimare coepit et viro dixit:
2. ‘Vestigia viri alieni, Collatine, in lecto tuo sunt.
3. Sextus Tarquinius est, qui me priore nocte vi violavit.
4. Iste autem corpus meum modo violavit, animus meus insons est.
5. Omnis culpa mihi abest, sed tamen diutius vivere nolo.’
6. Territi omnes affirmaverunt eam non peccavisse,
7. sed animum Lucretiae mutare non potuerunt.
8. Illa subito cepit cultrum, quem sub veste condiderat, et dixit:
9. ‘Omnes feminae pudicae hoc exemplum meum sequantur.’
10. Deinde cultrum in corde defixit et moribunda cecidit.
11. Dum vir paterque de morte eius dolent, Brutus cultrum
12. cruentum e vulnere extraxit et dixit:
13. ‘Per hunc castum sanguinem iuro me regem Tarquinium Superbum
14. et coniugem et scelestos liberos Roma expulsurum esse.’
15. Cultrum deinde Collatino, deinde patri Lucretiae tradidit.
16. Iuraverunt, ut praeceptum erat.
2 alienus vreemd, andermans
3 est het is
priore vorige
violare schenden, verkrachten
4 iste, ista, istud die, dat
animus 1 hart 2 geest
insons onschuldig
5 omnis elke
abesse afwezig zijn
diutius langer
6 omnes allen
affirmare met klem beweren, verzekeren
peccare verkeerd handelen, zondigen
8 ille, illa, illud die, dat; hij, zij, het
culter (groep 2) mes
9 omnes alle
pudicus kuis
hic, haec, hoc deze, dit
exemplum voorbeeld
sequantur mogen zij volgen
10 cor, corda hart
defixit zij stak
moribundus stervend
11 -que en ...
12 cruentus bloedig
extraxi pf van extrahere: eruit trekken
13 castus kuis
sanguis, sanguinem bloed
14 scelestus misdadig, schurkachtig
expulsurum esse zullen verdrijven
15 tradidi pf van tradere: 1 overhandigen 2 overleveren
praeceptum voorgeschreven