The city of Aššur and the kingdom of Assyria: historical ...2018... · Assur Kenti ve Assur...

Assurlular Dicle'den Toroslar'a

Tann Assur'un Kralhg1

The Assyrians .hm11.dum uf tltc (;,,._[ l ur

ltm•J T1g1l '' Trmru~

Assur Kenti ve Assur Krall1g1 Tarihine Genel Baki§

The City of Assur and the Kingdom of Assyria: Historical Overview

Assur medeniyetinin arkeolojik ke~fi MS 19. yüz}'ll ortalannda

ba~lamt~tJr (Larsen 1996). 0 zamanlarda Osmanh imparator

lugu topraklarmda görev yapan Franstz ve ingiliz diplomatlar

ile ticari temsilciler bo~ zamanlannda Musul kenti ~evresinde

ke§if gcziler i yaparken; inive, Kalhu ve Dur-~arrukin'deki

k.raliyet kentlerinin k.almulanm ortaya <;tkarmt§lardL Eski

Ahit ile gü~lü bir baglantlSt olan bu kaytp medeniyetin ke~

fi, Paris ve Londra'da bir yandan halk1 egiten bir yandan

da imparatorluklarm dünyayt sarsan gücünü orlaya koyma

Y' ama<;layan büyük müzelerin kurulmaslyla aynt zarnanda

gerc;ekle~mi~ ve hern Louvre'da hem de British Museum'da

Assur galerileri olu§turulmu§tu. Bu müzelerden esinlenerek

189l'de istanbul'da Müze-i Hümayun adtyla kurulan impara

torluk müzesinde de kurulu~undan itibaren Assur eserlerine

aynlmt~ bir bölüm yer almaktadtr.

Assur arkeolojisinin MS 19. yüzytldaki kahramanhk c;agm

dan bu yana, c;ogu Irak, Suriye, israil ve Türkiye'de yer almak

la heraber iran, Lübnan ve Ürdün'de de bulunan birc;ok As

sur yerle~iminin tespit edilmesi ve kaztlmastyla önemli bilgiler

elde edilmi~tir (MacCinnis, Wicke, Creenfield 2016). Ancak

Assur tarihi ve kültürüne dair bu denli <;:ok bilgi sahibi olma

mizm astl nedeni, Assurlularm yaygm olarak kil ve ~ gibi

dayamkh malzemeler üzerine yazmt~ olmalandtr.

Assur Anayurdu ve Cografyast Assur Kralligt'nm anayurdu bugünkü Kuzey Irak'ta yer al

maktadtr (Radner 20lla). Üc;gen bic;imli bu bölgenin stmr

lanm üc; büyük kent belirler: Güneyde modern Tikrit'in he

men kuzeyindeki Kalat Serkat harabelerinin ait oldugu Assur

kenti, kuzeyde üzeri modern Musul kentiyle örtülmü~ Ninive

ve doguda modern Erbil kentinin alunda kalan Arbail. Akde

niz ikliminin ctkisi altmdaki bölgede yagt~ rejimi, tanm i<;in

2

KAREN RADN ER*

Tb.: a1< h.tcologu:al discoven ol A•sH ra brWJn m

tlat mi•ll\1'1' et·tlf1H Y \0 (L1.rsen l!l\11)) >\1 rhat ume,

frcnc h nnd Ar iri~h dip1om m ;md 1 racl.- eh if•galt''i stauotwrl in thc Olll man Emp1re us d theu spare llme

10 c.;xplort' tht• rq~ion .mmnd Iht> < ity ot Mosul :md

tlllcU\ercd the r<:mö&ins nftht' tO):&I cilie' ol ~mt wh,

K .. ll•u nml Dur-~aa rukcn. Thc• cll~ro\• ry ot a lo5t

civ1Ji?~tinu wr1h .1 ~troug Bihlir .tl comwnion com

cidcd w1th thc creation of gr ancl nun. urns in l'.urs

,tnd l.onrlon tlr.•I '"11~h1 to t>dtiCllll' !Iw puhlic \\lalle

simuh.m .. uush clemtHISII.tling 1 h• impt:tl.tl p<mer s' hold OH'r the wotld, and '\ss} aan galletrc 1\"de Cle

ated iu holh tht Lolll~< 31111!111' lhitish l\ln~cum . ln

spit·cd b1 thes• muse11rns tlw llllJlf'l ial Mu<cutn 111

lst;,ubul w:u est lhlisht·d 11 1 11-1()1, sntte u~ lr>undauon

with ·111 \swrion •e• tiun

Sm<.e the hcroi< ag•· of \•~)ridn ;uchteolt g} 10

the l'l' cenLul 1 m.uw mure \")'1"1<111 ~lllemems

hm<' bcen irlelltilio::rlnwl c·xt .. \illcd. 111'"' t:XIt~mil't'i\'

111 Irnq, S) ria, hrn<"l and Turke). Wllh fn1ther 'ites 10

lru n, L··hanon anrl Jor dan p rm ahng llllpurt.nll Ln

fm matiou (MacGmnis \\ id;.e I •I nnhcld ~Olo). llut

II is her. ll'e of the fat I rhm rlnr.ahlc cl, \ und ~lOilC

wen.• 1 h .. ,\ ~') 1 ian §' nt• ''' nullllltlll writtll!l, mnll'l" tals

that wc lmo" su much 3hmu tl ci1 lu>tory and cul

tun:.

Tbe Assyrian Heartland a nd its Ct!ography fhe A S)t ian heattl:md (Radn 1 2111 Ja) hcs m what is

wday ncmhern h-;aq lt 1s 1h.- llr.mgl< rldint:d by tllt'

ciLit:~ I) I Asstn (Qnla'at Shctq,II.Jil'tnortl a of mmlctll

ltkm) in the somh, Nutelch (C< \Cted h1 the modern

cit) ul MO>lliJ 111 lht· norlh .mrl Arb.11l roH·n·tl h}

modern ft bil) 111 dw <'ll't. The 1 t?S(IIlll ofll:rs ex< {')-

• Lwlwig-\laxnmhans Unhasttlt Mllll(hen

k.~t•·n .ratllllt ' 'lrz.lltll·lllltCII< hr tt.tle

ASSURLU LAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Kralltgt

TJJE CITY m' ASSUR AND THE IUNGDOM Or' ASSYlUA: H JS1'0KICAL OVERVIEW

kut t<>ut!niml' lur •'f\1 iuthlll t·, as thc Mcdtlt: l l .mean

!Im tc and rt"suhant gvod rainfall conrl111ons allow

II t" n I .1hle cx pluil .. uon oi the fertile smls.

Th rJVl"Jinc tr.llfl< network fonut•d bv the east-

m tnb ll<Ut[~ uf tlu: Tigns, most nnportamly Llw

t "" Z.th 11\'t't '· link' 1 he rcgion together .tnd con· nl'Cts 11 '' tlll tht' Mcsupotamtan world betv.een Ana

toha .uod tht·l't 1 "an (,uJL Tht• neighbouring regtom

10 thc nonh .m I e.tst .ue dommatcd IJy thc mountam

r wgn of r tut m and Zag1 os that offcr SJII't'r, troll. umbt 1 .uttl sl<Hte ,,_, weil '" pasnHt'5 for cattle and

hone \\estw.u d, he the steppe Iands of th~ jell

lolh, good g1 Mi ug g1oUHd~ I ur shecp. To tht• sout h

., thc f loodpl.uu of thc Euphrates and Ti~ts whosc ptolmse ofp1mpc1il\ "tlmt:l) linkcd 10 thc abiltty

1(1 maunain largt" ~cJk :111d lthour tntt•nsive artifioal trrigallun, .smltht"rclo• e 10 thc pohLKoll 01 g<mJ'i.ltJon

oftht 1egion.

1 hcrc.: i, nut onl) ~xcellcn l etunomtc p01enual

lor I"' ;•I proclut t ion, lmt ,d.,u I ur tr.ttle . Thc Assyt ·

tan htartlaml 1s sinuted .st .1 kt:\ notlt• ol the long·

cl!-to.Ht« ro,ul ll<t\\<" k. Fit stly, the 1 mne that rum

Jluough Nna:\l h, tlong thc snuthe111 frinKC' of lht

T.mru m< unt.•m ran •c tOllliC<ts tht• tegion to tlw

J\!niJI<•t I ollll,IJI l"OilSl t I j(' Ollt tTOSSl SI he 'J\11 t\bdtl\

ran~c • r full w-. tht uplu o~tc' ( f 1g I non hwa1 ds a1 Kiu kl'lllJSh, to An.uniJ,,. St \u,tl l'•"ses at 1 oss lht

i'-t:.:ros Mmunam~ pru\ldc .sct c" to Iran .md fur

ther on, c, 11 Ii \" 1. llUJIIlf.\ th< 11 tltler, thc roull s

tltr<lLigh tht• l'auttJ~ and thc /,,').:"" t.ut~<'' a1e im

pa bh bt"C JUs< of snm,, and tlus offu t:<l good 111 ol< Cl 1011 10 1111 IH'dt l i.IIHI, its ditltill ' IVll 'figt j, 10 tllt'

\\ I Fi • 2)

verimli topraklardan istifade edilmesine olanak tamyan mü

kemmel ko§ullar sunmaklad1r.

Küc;ük ve Büyük Zap Suyu ba~ta gelmek üzere Dicle'n in

dogu kollanmn olu~turdugu nehir ~ebekesi bölgenin bagda~

ttnct unsurudur. Bu nehirler, aym zamanda bölgenin Ana

dolu ile Basra Körfezi arasmda yer alan Mezopotamya dün

yastyla da baglanustm saglar. Kuzey ve dogudaki kom~u böl

gelerde gümü~, dem ir, kereste ve ta§ kaynaklannm yan1 Slfa

stgu ve atlar ir;:in otlaklar da sunan Toroslar ve Zagros Daglan

hakimdir. Battya dogru, koyun otlatmaya uygun topraklanyla:

Cizre bölgesinin bozkm uzamr. Güneyde ise Ftrat ve Dicle'nin

ta~km ovalan yer al1 r ki bu nehirlerin vaat ettigi refah, yogun

emege dayah büyük öl<;ekli yapay sulama sistemleri kurabile

cek ve i~letebi lecek nitelikte bir iktidar gerektirdigindeo böl

genin siyasi örgütlenmesi de bu yönde ~ek.illenmi~tir.

Bölge yalmzca yerel üretim i~in degil ticaret ir;:in de mü

kemmel bir ekonomik potansiyele sahiptir. Assur anayurdu,

uzun mesafeli yol aglanntn kilit noktalanndan birinde yer

almaktad1r. Öncelikle,. inive'den ger;:erek Toros Daglan 'mn

güney eteklerini takip eden yol, bölgeyi Akdeniz ktydanna

baglar. Yine bu yol üzerinde yer alan Tur Ab-

din Daglan gec;ilerek ya da Karkaml§'lan ku

zeye dogru Ftrat (Fig. 1) boyu lakip edilerek

Anadolu'ya ula§Jhr. Zagros Daglart'nda yer

alan ge<;itler iran'a ve ardmdan Orta Asya'ya

eri§me imkäru saglar. K1~ boyunca karla kaplt

olmala n nedeniyle ger;:it vcrmeyen Tarostar ve

Fig. 1: F11·ac Nehri Vadisi, Ata türk Baraj1'm n güneyi (Foto: K. Köroglu) .

"1 ne ~:.uph ... r.._ ·~ I~,,

south ol \laLUrk Uam (l'llotiJ. K. Köroglu).

3 THE ASSYRIANS Kmgdom oi' thc God AUur from Tigns to Taurus

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLICH TARiHiNE GENEL BAKI1;1

TÜRKIYE

AKDENiZ

Fig. 2: Yeni AssurDöncmi'nde Mezopotamya ve ~evresi

(K. Köroglu}.

\lcsupotd.UÜ -•<I I C ~hbonng I"I!'IOIIS

d11111 g the r-:to-As'' nan Pertod K. Köro'{lu .

0

MELIDe

' HAITI 0

ePalmua

\ y E \)~

100 200

9 d 1..

()

300 400 500km

Zagros Daglan , baudaki Diele Nehri gibi, As

sur anayurdunu korunakl1 kllmt~tJr (Fig. 2).

Ass ur Kenti ve Tann Assur Assur tarihi, büyük olasiltkla modern lrak'ln

güneyindeki Sümer kentlerine kuzeyden ge

Ien ticari mallart temin etmek i~in bir tica-

ret merkezi olarak, MÖ 3. binytlm ba~Jarmda

kurulmu~ Assur kentinde ba~lar. Assur hem bu kentin hem

de buraya egemen olan tapmagm adand1g.• tannnm adtdtr.

Tann Assur ve Assur kenti birbirinden aynlamaz; ~ünkü bu

tann, Diele Nehri'nin bu mevkide yer alan büklümünün üs

tünde yükselen yalc;m kayahgm ki~ile~tirilmesidir. Vadiden 40

m yüksekte yer alan ve bir geminin burnunu andtran kabaca

üc;gen bic;imli sarp Assur kayahgt, insanlara korunaklt ve e l

Yeri~li bir yerle~im kurma olanag1 sunmu~tur. Kent geli ~tikc;e,

kuzeyinde ve dogusunda yer alan sarp yama~lar ile asag1da

Dicle'nin sagladtgl dogal savunma, hilal ~eklindeki bir sur ile

tamamlanrm~ ve yakla~1k 65 hektan kapsayan kapalt bir alan

olu§turulmu~tur.

Assur'un yamactn tepesindeki tapwagt, öncelikle kentin

ve daha sonra Assur ülkesinin kalbiydi. Bu tapmak farkh za

manlardafarkh isimlerle LamnmaktaydL MÖ 2. binytlm erken

4

IR AN

T he City of Assur and the God As~ur A~~\ 11,111 lmtcuv hc•gms in the Cll\ ol -\siur whu·h

was ümnrl<•d c· tri) in the 3"1 mlllenuium ßC, 111nst

hkcl} ~" .t 1r.uhng empmmm to suppl} the SunH~•

•an eines m thc: south <•fmodern lra<J with mc•n han

dtse from thc n<•rth The name Assu• rcfcrs as mm h 10 the rlt\ , < to thc deuv of the same name whose

temple rlommatcd th:u Cll} The god AB\11 and the

< ity of AUur arc insepaiable. as the ÖCII} i the )JCI

son i lll':JIIOII of a I oCk) CI ag that IO\\CTS hiqh lhO\ t

a bcnd orthc 11\t;l Ttgrh. Shaped hl.:c the )'IU\Vol a

sht)>. the roughl) trinngular crag of A.s,tll nscs 4 U 111

obove th<' 1 .t lkv. JHnl'iding 'helle1 aud oppcu u uli

ties fot tlw pcopl•• th.u ~uleclthere. As 1 hc cit1 rl< -1eln) 11·d, 1 hc• ll:llut.ll tld'ences pruvidecl i 11 1 hc n eu 1 h

and •• "' h~ I hc 1 '" k diffs and 1 he Tigns heln\\ 1\Crc

complct< d with a crcscent->h:lp"d foruhcauon w.lll,

rest~lting m m cnclo)ed area ol c . b5 hcnare

Assur's ~hdnc :n the top ol the crag wa• thc

h<>art of thc clt) nnd late1 th(" lanrl of AHur. II

was l:.nown u ncll"t SL'\et-al nam("s: a' E.unktukuna

"Thc H"'"' of thc Wild Ru II of tlw L 11cls 111 thc

cad1 2"" 111ill••nllllllll ßC i'lnd as Ehlti';JgkulkUII.I

"llou'< ctf tiiC' 1\lcullllain of th<' Lmth" in t hc latt'l

2"'1 m illt 1111111111 .111<1 ,1, F~arra " llou'<' nl thc lilli

~cr<e"tnlllP I" mill•·nn111m (Gcorgc lflt13 hti, IUI -

1112, 14=i) I he <> n.wws arf' all in the Sume1t:ln bn

guagc LI .11 \\as spokc-n m thf' 'Oltth of Ir. 'I m thc

3•d mlllt nnmm BC when the citv of \Um " 1s l'i rsl

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Kralhg1

THE CITY OF ASSI RAND lHE KINGDOM OF ASSYRIA HlSTORICAL OVERVIEW

foundcd ancl latt 1 continued 10 be lhNI 111 I IttTal

.m<l 6< holar•h1p.

As the si tt: o l tlw OIW anti uni) lt,mplt• ol I hc• god

(F1g. 3), 1he d t) of AUm (Andrnr 1977) \\ 1~ 11tc 11 11·

dem of his re.1lm md for 1m II n ma tht- in! ,1h1tmt•

carccl lor the s.II\Clll 1 until 11 I l\1 mantft tll tun

""~ dtslloy<'clltt • 2 111 AD Intim 1:.!' <t'llltlly RL. a nticl t:a iJed l spiol 1hnngJ11 tu h 1\C Jjyc•d I llll ill'll·

nmm t 1rltcr: was n durd wil l th comt 1 11011 nf

the e. ll•c't \er i n of the hu t I er ple rnmpl :.: t imt

Jl 1 h.11 1 imc on IIJHnl thl' top .. r tlw ' rag t< .r 11 'on

llJ87: IH5). Th1· \s<1 ri 111 rull'n<.,, < nn,idcn·cl \•mr'

hum.m agent im 1 I b1 tht clt ll} \ g r.tre \\ llh thc

po~>cr lO rulc md 1t the 1me 111111' al<n h1s hcad

p••csL, lt nding lum rt hgimt~ -•~ wt ll as poltue tl 11-

lho•ur. l 'spiu anrl hi• ''"c""'"~ h.td 1he pr111kge

a.ud <lul\ 10 care fm the god's ft•tnpiP aliiiiiiiOICnm<

iuscnpuon~ fom d m the ':mclll31) celehr tc b mld

ing wot k unrlet t.da n ii l tlw san 1111r)

Fmm !Iw mul -!1' 1 mi ll< n n i11111 1\C w maJds, tex

til tl source< clnnllll('IJI how thc r 111 W,IS peiJ<ltll~.\1-

1) in1eg• •ted mtn !arge '>l.tt~ Ci'lll ed 111 tht' south

Mi h:.~ loi\Sli <l()ll9) f hl' ei l) ot \Uu1 was pur ol lhe

n ·1lnt o ! the ki ng~ul Akk;ul 1hnnnnrie1 tloc.d tlllt 1,

.111<11 tlt 1 o l tlw ki llJi:' o ! I_ '1. 1101\ 111kd b1 il J lllil h~ 111

go~cr n >r.

evresinde "Ülkenin Yabani Bogasmm Evi"

anJamma geien Eamkurkurra, MÖ 2. bin}'l

lm ge~ evresinde "Ülkenin Daglanmn Evi "

anlamma gelen Ehursagkurkurra ve MÖ l.

binytlda "Evrenin Evi" anlamma geien E~arra

isimleri kullamlm1~tlr (Ceorge 1993: 66, 101-

102, 145). Assur kentinin ilk kuruldugu MÖ

3. biny1lda l rak'm güneyinde konu~ulan Sü

mer dilindeki bu isimler, daha gec; dönemler

de törenscl ve bilimscl metinler kapsammda

kullamlmaya devam etmi~tiT.

Assur tannsmm (Fig. 3) biricik tapmagJ·

Fig. 3: Kanath güne~ sembolü io;inde tann figürü , ll. Assu m asi rpal dön em i (© Trustees of the BriLish Museum).

T 1c ug• " m a ~o)d m •dc tht: "i ng< d snn-rl i<r dauug 10 Iw 1 ei.~n o l A< un .s1rpal II ( f u t(( flhe Brm h MusetUt)

nm mekäm olan Assur kenti (Andrae 1977), tann ya ait top-

rakiarm mcrkezini olu~turuyordu. Binlerce yd boyunca, yak

la~Ik MS 240 yilmda bu mekandaki yap1lann son hali yerle bir

edilene dek, kcnt halk1 bu kutsal alanm baknmnt üstlendi.

MÖ 12. yüzyr la tarihlenen kaynaklarda, o dönemde yamacm

üstünü kaplayan devasa tapmak kompleksinin öncüsü olan

ilk yapllar bütününü, bin yü önce ya~am1§ oldugu dü~ünü

len U§pia adtnda bir yöneticinin in~a ettirdiginden bahsedil

mektedir (Grayson 1987: 185). Assur hükümdan, Assur'un

yeryüzündeki vekili olarak kabul edilir ve yönetme gücünün

kendisine tannmn inayetiyle bah~edildigine inamhrd1. Aym

5 THE ASSYRIANS: Kingdom of t lw Gnd As~ur frum Tignm tu 'l'aurus

ASS UR KENTi VE ASS UR KRALLIG I TARiHili.TE GENEL BAKI$

zamanda Assur'un b~rahibi de olan hükümdar, böylece hem

dini hem de siyasi otoriteye sahipti. Hem bir ayncahk hcm de

bir görev olarak tannmn tapmagmm bak1m1 U~pia ve halefle

rine aitti. Bu kutsal alanda, alan i~inde ger~ekle§tirilen in~aat

~ah§malannm övüldügü ~ok say1da yaz1t bulunmu~tur.

Ya21li kaynaklar, kemin MÖ 3. binyilm ortalarmdan iti

baren dcfalarca merkezi güneyde yer alan büyük devletlerin

himayesine girdigini onaya koymaktadtr (Michalowski 2009).

ilk olarak Akkad krallannm yönetim alanma giren Assur

kentinde daha sonra yerel bir yönetici hüküm sürmü~ ve ar

dl ndan kent Ur Hanedam tarafmdan atanan güneyli bir vali

tarafmdan yönetilmi~tir.

Eski Assur Dönemi: Kolektif H ükümet Gelenegi Olan Bir Ken t Devleti MÖ 2000 yillannda Ur Kralhgt'nm par<;alanmasmdan sonra

Assur yinc bagims•z bir kent devleti haline gelmi~tir. Hallun

konustugu dil Assurcayd1. Assurca, modern Arap~a. i brani

ce ya da Süryanice (Aramice) gibi Semitik bir dildir. Assurca,

Assur'un güneyindeki bölgelerde kullamlan Babilcc ile yakm

dan ili~kili olmakla heraber Babilceden farkhdu. Eski ~aglarda

yalnrzca Babilce ·~kadca" olarak amlrnaktayd1. Günümüzde

ise hem Assurea hem de Babilce, ~ogunlukla Akkad dilinin

leh~eleri olarak tarumlanmaktad1r; ancak, modern terminolo

ji bu dillerin eski kullammma uygun degildir. Her iki dil de

~;iviyaz1st kullantlarak yazilm1~ olmakla beraber, bu dilleri yaz

makta kullamlan ~iv iyaztst i~aretleri birbirlerinden farkhdn· ve

nzmanlar bu fark lan kolayhkla aytrt edebilmektedir.

Bagtms1zhktan sonra kentin yönetimi yerel hanedanlara

ge~mi~; ancak bu yerel beyler, Akkad ve Ur hükümdarlannm

aksine, kendilerini kral olarak tasavvur etmemi~lerdir. Bunun

yerine, yönetici ki~inin, esas egemcn olan Tann Assur'un adma

hükümdarhk euigini ileri sürmü~lerdir ki bu egemenlik anla

yt~Jm MÖ 2. binydm b~lanna tarihlenen bir yaz1tta ge~en "As

sur krald1r ve Silulu Assur'un temsilcisidir" ifadesi ac;tkc;a orta

ya koyrnaktadu (Grayson 1987: 12-13). Siyasi iktidar, Assur hü

kümdan ile halkm toplu iradesini temsil eden kem meclisinin

yam s1ra, her yd sec;imle atanan ve se~ildigi y1la ismini veren

limum unvanh bir yetkili arasmda payla~tlrnak.tayd t (Dercksen

2004). Bu uygulama eski c;aglarda dünyanm farkh bölgelerin

de, genellikle Atina ve Roma gibi gü~lü bir kolekti f hükümet

gelenegine sahip topluluklarda kar~JffilZa ~1kmaktadlr. Limurn

yetkilisi, her yil dönü~ümlü olarak ileri geien Assurlu ailelerin

reisleri arasmdan se~ilmekte ve cn azmdan ba~langt~ta kura

(ya da oylama) ile belirlenmekteydi. MÖ 19. yüzytla carihle

nen mevcut kaynaklardan, Assur Devleti'nin siyasi kurumlan

nispeten a~1k bir ~ekilde ortaya ~tkmaktadlf. Mario Liverani

(2011: 263) yakm zamandaki bir degerlendirmesinde, Assur

Devleti'nin yönetim bic;imini, "[hükümdann] temsil ettigi bir

monaqi, kent meclisinin temsil ettigi bir demokratik iktidar

ve limum'un temsil ettigi bir aristokratik iktidardan" olu!jan bir

"karma hükümet" olarak nitelendirmi~tir. Bütün bu kurumlar

6

The Old Assyrian Period: A City State with a Tradition of Collective Government After the diSintegmtton ofthc kmgd0111 uf Ur ,uound

20011 BL. AB 11 '1\.\s .tg;~in an tildependent dly-~tale.

h ~inhnht lll lts~pokc!\s,yriau. l l isaSe111i1it bnguage,

like modern Arabic, Hl'l>rC\1' nt S) riar ( \1 am.tk). As

syrian i5 tltstHh t from, alhdt clnselr rrlatcd tu ßah) lo-

111.111, whtll t w.t.~ ust·d 111 1hc n;J:.(ion~ wudt ol Ass111.ln

anttqUII) onl) thc l;utcr w-as c.•ll~d "Aid .. udiau~. Totlay

both AsS} nau and Babvlon1a11 at e usuall) de,cuhcd

olS rlialctl s nt tht' ,\1-;k,td i.lll l.tll!(ll<lk(t', IHII thi' mml

cn1 Let mmo1og) clucs not COlt • spoml tu th<.' aucient

u.~.1gc- I'h cuneJ!orm script was used to ll"lOHI both

l au)!'uagcs ,tlthough 1 he respenne si~11' Iook lJUitt dif~

fl'rent and .trc easv I•> dhtiugtmh f01 expcrt<-

Afler tntlcpendence hcredlt.IIY hxa1 rnlcrs gmr;mcd ~IH nl\', b111 thcy tlid IIIH ~tyk themsdH:• .1s

kmgs, as thc ove1lords from Akk.tcl and l'r had <lonc.

lns1cad, thc\ as:.e1tcd that "M!ur ., kmg .md Silulu

•~ 1 ~pt C'><'lll·ilii'C ol Ass ur,'' .t~ olle insc 1 i(JllOn ol thl:

carly 2' nulknmum BC pu1s 1 (G• illson 1987: 12-

15)- The gocl A!sur wa~ comc1Vl'd .u; 1hc smerctgn in

'~lw.,e natnl 1he h umatl l lllt:'t ~uvcrn< <I. \ssm's t\.~

gent shatcd JWWcr v.ith Lhe (ollt-cuw rili1cn b<•<h 111

the c.ny asscmhl\ anti an offt(l.tl chosen ycarl) rnllcd

lwmrn OkH k~en :!Ort I) whl.)"' n.tme ...,,,~ u5ed to da tc

th~ \Ca!, m ,, pr.lttiet allc>Letl.tho ehcwhc1 c in thc a11

C-tent '•Otld, for example in Athensand R•>mc, I) ptrnl-

1) 111 COill ll liiiÜitt'~ wilh a ' l1o11~ tradllion of collc< U\c

gtJ\Ctlllll tll Tht ufhte wa> hclrl itt annu.tl wtnlion

h) the hcad of uuc of the maJor A__,, nan frumhes and,

Ul le,\SI <" IHin,dly, 1lt lt't mined l1}" 101 (<>l po5sihl} \'OlCJ.

During thc 19'1' U'llllll ~ BC, lh< Assn t.m poliU•.•Itll

utuuon cmet e rdau'cl clearl; C: m th l\\-aJitblc >< llltCI'' · J\ldrto LIH: t.llli {~11 11 ~fi1) hns tcctnlly d o•

S<7ibt·d the A'')rian "mixnl constituti•'ll" '" ,-ornpo o5-

mg "a n ouucl.tllc power n:ptcs ntcd bl thc [rultrl.

ol ll ari~lllll .tlk jlVlHI I eprc•cnll·cl h\ th<" /mwm .tllcl a

•lenwn.tll< powet ICJJI<."entcd Iw ll ll ei l) a'scuthh ".

All thc~e msmutiom werc m.:untnin~d unulthe end of

t l1 e A,.,, 1 i,111 l::ntp tt t 111 1hc latc 7'1' n·nllll} BC.

HmH H I, C\ II bt·ttcr diiCSI< cl Lh:tll the polllic-al

11 stitmi ms ;ue thc famtl}-nmmcr hnm fim1s ba~ed

111 A,S,tll lit.tl e 1.1hlishcd a tlCIWork lll prolltahle

lla<ling < ulo tjc, iu Anatolia in thc c.u h 2" nullcn

llltmt BC ( F1g 1)- 1'he A~S) n 111 trader operared 111 a

\',ISt I',COKJ i!phu.: . .J dl < d anti lllllllll<ll llCd ho.~ C' 111 o\Cf

.t dutt'll Atntlolinn t< .llnb "~ l<~t •to11h ,t~ th<· 1\I Jtk

Sea and s !. r west ,,s thc A yon ,-cgJOn (BatjamO\ ic

2011). T1amport ""b .. nd t xc>. bltlnotlim< utd

tltslalllt', drlt nnincd wh<.rc IHt~mc's w l' gning Iu hc

prof1t.tbl lf the pncc ..,.., ~ 11ght tht A sHian mcr

t h.ull~ IHtl' willing '" lt·avcl \Cl'} f.u . A Jur's llll<>hc

IIH'llllll Amilolia • t.twd whcn 1 h,, loc.t 1 t mergen(C of

lar ~e tel morial ~~ tc5 mbhcd thc tradcr collecll\c of

lht legal .ual P"hloc_al bag1~ th.•l mad< l"ng-di tauce

u adt· lwa .ttn c

Thc bcst docmncnt d of the A sp ian 11 ad111~

< olonics ''a' $illtalcd m thc I{ wer lo,Ht of dw a n< ienl

'it~ o l ICtnc~. mod, 111 Küh<'PC ({lzgiic; 2(111~).1 h•• ar

< hue~ of 1hc Assyraan merch.mts nt K. nc• allow Lhe

ICCOII~ltlllll011 ol tlt< ir 0\lSlliCSS dlHl prh.llC ;t(ti\IIIC'

i11 am.tdug detai l Thcu < l.t\ 11blt·ts, in<ctih• d in

the As.s}J &an langttage and ctnletfonn <I ipt d• • I·

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tanrt ~sur'un Kralhip

TH 1•: C'f'rY fW ASSUR A:.\1 D THE KINGDOM OF ASSYRIA: H ISTORICAL OVERV lEW

IIICIItilw ll Mlc1 s' lives 11 "Thc ll,trbolll" (/uuum the

u ual Ass)nan \\ord for a tradmg post) ofKanc~. and

<''Jlt.'<'i.tiiY the organiz,uaon nf t hcia hu~illess t:lllt'l

prises. ßut thcsc documcnts also gl\e lllstghtmto thc

onteJnporary Cll) of r\Um, whc•~ uulr \CI'V Junited

1 tdl'nrt• for thh pcrio•l h01.s hc:cn uncovcred due to

he fact th<~t massn-e latcr occupauonal le1cls CQ\Cf

dw reit·\ ,am arl' haeologi< .ol lap·• s. Fuotll uart II 101 u"

the A!>sHians b.ucd abr<r.td 1 1c keen to stav clu~elv

onlornwd ;1boutncws l 11>11l hutlll anrltooTC>jllllldcd

cxtcnsnd) witl familv mcmbers and bu inc~s ,1 SOCI

illts in \Bur, ,imply c:allnl "Th• \.ol\" (Cllllm. I hete-1 1re. mmt of "lt.t t wc km•11 a hout AHur's pohucal

nd sooal cuullllstanccs dcd\(~ from the K,m, ~ ma

lert.lf. Dut ing th.t l 1i111c tloe de~JJ.{llllinll ··A,\H ian"

rdertccl onlv 1o the < ity of t\ilur and 1 s mhabtlanl,.

Thc oldc'l 11.11 L> uf 1lw Asl111 Tr·ntplc· that r<•ll lr\lw

rc.tch( d dunng 1h•• at < hacological exca\allon! ol the

1ta~'1ve mud IJI ck 'trucHtre m lloc:: eath ~{J"' n ntun

\ D dJtc to this 1 irne w hcn in< <Jme !rotlt the hooming

t ade wlrJnit·s mAn uuha o\\ell·cl tlw < Ollcrs of the

<ill . 1hc earli~~~ recmcoc·c1 hw ltlmg llt,cnptlotl' Iw

Iot g to the pcriod ofth founddiiOn of thcsc fotonies

·•• •tl W<lt' Wt illt:JI in 1he o<lllJ~ o l l.nhun I. I IH'} rlc

" ribe how tlt i~ ruler <lcdKated a ncw 1 hrone ror the

god As~ur :md ho\1' pr11a1e hnuses \1f'r<' • '""" rl tw.•y 111 Ull\t'l 10 i111 fCiHC the llca rcsc'l'lt"d fo1 thc ~ IIIClll·

,, ' Abollt the A~lur shr ne, I::u 11m wr llr<:

"1 he name of thal Iernpie is \\ Iid B I! I' tht

u,ame o( I he door IS ' P lflic•rtilt ( ot>rldt ,s', lflt'

name of th< lock ts ßt· Su ong •nd the n une ol th<: thrc•hold 1s ße >,Je 111 • ,r., }"'n 1!187. 20)

The 'anctuar> and 1!5 comlllucnt parts '"''c on ,jdcn·cl .mimale, ~ven ~c 111ienr Thev .1 tul .111 ••hjects

U'ed tn the temple 1\erc creat< d and m inta ncd b

'xpert <J,Jftsnwn: hmltlt·r~. ••••p•·ntul ~. <mitlJs,guld

smiths, scribes and 01hc 1 s Tht'o;e temple craftsmen 1\CH' aho 1t ~JIOJ1St hlt' frn I hr l 1shiuning .md il\,,Ü.t n

llll( ol tht• sta lU<'S t)f AHu1 .mcl Llu~ 0 1 htt godsJC\'ered

BoOazköy .::• AlacahöyOk Hattu~ '•, HATTI ...

'

~ .. ----·--- ··-~~~:~p:~~:~~-- -- --•• Äcemhöyük •

TÜRKiYE

MÖ 7. yüzytlln ge<; safhalan nda Assur imparatorlugu'nun ytkt

h~ma dek muhafaza edilmi~tir.

Ancak Assurlulann siyasi kur:-umlarmdan t;ok daha iyi

bilinen yönü, MÖ 2. binyllm ba~Jannda Assur kentinde aile

~irketi olarak örgütlenmi~ tüccarla nn kurdugu ve bol kazant;

sagladtklan, Anadolu'ya bir ag gibi yaytl mt.~ ticaret kolonileri

dir (Fig. 4). Assurlu tüccarlar, kuzeyde Karadeniz'e, baudaysa

Afyon bölgesine kadar uzanan geni~ bir cografi bölgede faa

liyet göstermi~ ve Anadolu topraklannda bir düzineyi a~km

ticaret merkezi kurmu~lardtr (Barjamovic 2011). Ticareün ne

rede karh olacagm t zaman ve mesafe degil, ula~tm maliyetleri

ve vergiler belirlemi~tir. Kar pay1 yük.sek oldugu takdirde As

surlu tüccarlann t;ok uzak d iyarlara dahi seyahat etmekten ka

t;mmadtklan anla~1Jmaktadtr. Assur kentinin Anadolu' daki

giri~imleri, yerel merkezlcrden ge l i~erek dogan bölgesel dev

letlerin ortaya Ctkmastyla sekteye ugramt~ ve ticari kolektifin

evvelce ticareti kärh ktlan hukuki ve siyasi temelden yoksun

kalmastyla bu giri~im sona ermi~tir.

Assur ticaret kolonileri arasmda en iyi belgelenmi~ olant ,

bugünkü ismiyle Kültepe olarak bilinen ören yerinde tespit

edilmi~ Kani~' in a§agt kentinde yer ahyordu (Özgüc 2003).

Assurlu tüccarlann Kani~'te bulunan a r§ivleri, onlann tica

ri ve ki~isel etkinlikkrini hayret verici derecede ayrmtJ.h bi

cimde tan1mlamrumza olanak saglar. <;iviyaztstyla ve Assurea

yaz1lmt§ bu kil tabletler, tüccarlann Kani~; Kannn'undaki ya

$amlanm ve özellikle de ticari i ~letmelerinin

örgütlenme bit;imini belgeler. "Liman" anla-

mma geien kanun sözcügü Assurcada ah~Ila

geldigi üzere ticaret merkezleri i<;i n kullanl

lan bir tabirdir. Diger taraftan bu belgeler,

Assur toplumuna dair de bilgi vermektedir.

Kentin erken dönemlerine ait tabakalar daha

gc<; caglarda in§a edilm~ amtsal yapllann al-

• Hasantu

Fig. 4: MÖ 2. binytlda Ass ur ile Anadolu arasmdaki yollar (K. Köroglu).

J.\ lU \.VIII 'Ct. II g A.'\SYl la

a nrl An.H'lh~ du1 ing tht' · 2' 1 nullt-nmulll II< (K Köro Iu)

iRAN

SURiYE

AKDENiZ Ana yoUar

0 100 200 300 400 500km

7 THE ASSYRIANS· Kingdom ofthe God Al<Sur from Ttgns to T 1uru1

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLIG! TARiHiNE GENEL BAKI$

unda kaldtgl i.;:in, bu döneme ait arkeolojik kamllar smuhdtr.

Neyse ki uzak ü lkelerde ya~ayan Assu rlulann a nayurtlannda

olup bitenlerden haberdar o lma konusundaki hassasiyctleri

sayesinde bilgi dagafCJgtmtz zengindir; .;:ünkü ktsaca "Kent"

(alum) olarak bahsettikleri Assur'da ya§ayan akrabalan ve

i~ ortaklan ile stkhkla mektupla~mt~lardir. Bu nedenle, As

sur'da ki siyasi ve sosyal ~artlar hakktnda bildiklcrimizin ~ogu

Kani§1te ele ge.;:en kaynaklara dayanmaktadtr. Bu dönemde

"Assurlu" stfau yalmzca Assur kenti ve bu kentin halk1 i~in

kullan Il ffi l§tlr.

20. yüzytlm ba~lannda ger~eklqtirilen arkeo lojik kaztlarda

at;tga .;1kanlan Assur Tapmagt'nm heybetli kerpit; yaptsmm

korunabilmi§ en erkerr kahnttlan, kcntin hazinesinin Anado

lu'daki ticaxet kolonilerinden edinilen gelir sayesinde dolup

ta~ngt döneme tarihlenmekledir. Eie gc~en en erken yap1 kita

beleri ticaret kolon ilerinin ku rulu§ dönem i ne aittir ve I. Eri~um

tarafm dan yazdmlrm~ttr. Bu yaz1tlar, hükümdann Tann Assur

it;in yeni bir taht yapurd1gm• ve kutsal alana aynlacak araziyi

geni§letmck ü;in buradaki özcl konutlan y1kt1rdt/ipm aktarmak

tadJr. Eri~um, Assur Tapm agt hakkmda ~unlan yazdu·mt~Ur:

0 tapmagm adt "Yabani Boga", kapin tn ad1 "Koruyucu

Tannc;a", kilidin ad1 "Güc;lü Oll " ve e~igin ad1 "Dikkatli

01!" (Crayson 1987: 20).

Tapmagm ve kutsal alan1 olu~turan unsurlann canll o ldugu

na ve hatta hissedebilme yctisine sahip olduguna inantlmak

taydJ. Tapmak yap1s1 ve burada kullamlan nesneler, in~aat

ustalan , marangozlar, metal e~ya yaptmcuan, kuyumcular,

katipler gibi uzman zanaatkarlar tarafmdan üretilmi~ ve ba

klmlan yapllmJ~tt r. Bu tapmak zanaatkarlar1, Tann Assur'un

ve kentte tapm1lan diger tannlan n heykellerinin bi~imlen

dirilmesi ve ayaga kaldmlmasmdan da sorumludur. Kentin

esas hi.ikümdan olan Tann Assur, tarihin hi<;:bir döneminde

Assurlular tarafmdan ibadet edilen tek tann olmamasm a rag

men halk i<: in her zaman özel bir yere sahip olmu~tur.

MÖ 18. yüzy.ldan itibaren, Assur kenti yine büyük böige

sei devletleri n egcmenligi alttna girmi§, ancak kendine özgü

kültü rel kimligini gü<;lü bir bic;imde korumaya devam e t

mi~tir. Kentin en tanmmt~ iki yabanct hükümdanndan bui,

cgemen lik sürdügü dönemde yerilen (Calter 2002-5), ancak

daha sonraki Assur kraUan tarafmdan kurgusal bir ata o la

rak kabul edilen (Yamada 1994) Sam~i-Adad ve ününü Co

dex l-Iammurabi olarak bilinen yasalanna bor~lu olan Babilli

Hammurabi'dir (Charpin 2012).

O rta Assur Dönemi: Assur Kralhgt'nm Ortaya <;tkt~t

Assur'un büyük siyasi ol~umlarm bünyesinde bir kent devleti

olarak ya$amt, kentin üzerinde en son egemenlik kuran vc As

surlularca Hanigalbat olarak bilinen Mittani Devleti'nin MÖ 14. yüzyuda d~ü$e ge.;:mesiylc sona errni§tir. Bu sürec;ten do-

8

at thc Cll) At nn pouu " s '\Bur II e onl) dCII) wor

sluppcd b1 the A"}f'111S nldmugh as 1hen twe 0\<'f

lord, lw Jlw.tv' heltl .1\ 1) ·'Jlt"l'i •lpo,ilinn lllclet•rl

From lh J, ccn1111 1 RC om1 m'ls. thc CJl\ of

AHur camc ngain t m ler the dircrt (untrol of l.trge1

u f: I<.ll1al ,t;uc., hut 1 c1.1111ed a >.ll cm g ' ulllu a l 1rlt:n t it).

Iu mo>t famou' fntcign 111ler~ \\er .S llll'i Acldu, 11 ho

l\1\S re\ll·d at the ume l<, ltf'.r 2002-;.>) but alter"ards

adnpted as an nn.tgmary anrc 101 b) the Inter \•,VI

ian k.ings t Yamacb 19114\, .md I hlllllllltrabl nf ß;1h\

lon hcst known for 1lw lt>gr•llll\C c.olle< 11011 of tlte

Codex Hanunur:tbr ll hnrpin 2012

The Middle Assyrian Period: The Emergencc of thc Kingdom of Assyria Thc ag•• of lltc cirr-~1:ue' mberlcf d 10 I arg• r p •llllcal

• tr urtun•s ended wltt'n Assm· s 1,1,1 .,ovet e1~11 pnwer

Mntanr (Han1galha1 10 the A~l!)Tians \\elll tnto rk

clme mth II cemmy BC.1 hc ulers of A' u t u<ed

thc pm" r vatuum ro' 'tablitih tllt 11 ~iLY as tht• r!'nu·c

of:J tenit<llt tl 'talr 11111 "1011 <.11111' to i 1111llJIOr<ll<:

rnost of wh.t as tuda' nonhern Jraq. As 111-ub.tlli

I "•~' tht fil'la 1ulu w anopt 1h• t1tic of l.tng (fai,t

2010: li>·IX). Smn' t lun. As'\IT1, ot the 1.111<1 ol

\burw. o~s 11 wa, kno" n then. ''· s couceiH:d as ,, terri

torial 'tal<' an I a h rechtan mon rchy. But .ts beforc.

1!1( A.-1rt ur 1 ulet \\,ts constde~t <I Assur·~ hum<tn

••H•'nt in\f'•t• ·d hv tht• dea}x gntu 1\i1l1 1 he puwcJ 1 • r 1le .111d .tl thc s:unc time al o hbi he.1d p1 iest,

l!'nrhng h11ll relt~lOIIS olS '1\f'tl J.S polllit al olllhOI ity.

\II t\SS\'11, 11 k111gs WJth•lll1 CXCt' IHhlll WCI< lllclllllt·t,

of o11f' partllulal launh (lltgmal lv from thc Cll) tJl A ur, n g.ndless ol 1d1ethe1 Lhcy h td bct:n .tppoilll

t·tl rn>llll ptmte .tn<luthclited 1hc t town 01 whtJthcr

1h1 l h,td Iaken tht• t luom• a., lt\UI)It'I' (R.Hint•r21ll(l;

!!u-27). II <' reahn bcc. me .;oon thc dtllll111 111 1-'owcr

ol notthc n 1\tc,opotamta, as A&\\ na dcftl) pl.m:d

lhc g anlt' '' llllcrn,J II011oll diphun,1C}. u11dullt ll•tYi

gatlng II l <Uons \.\i ll ~l.llf'S likt n.thrlrmi.1.mtl Eulpl

to f 1nh r lU own end:;.

Th U1.mgle bt'IIHCn \shu , '-'me~ch <llltl Arbd,t

1 <JIIStHUitd the ht'.11liJJHI of ,t S1.tJt• that Slll"t !JIIt:Jlll\

governed rnuch of th<' 1\hddle l::<tst Whlm\cr 1e

g1ons 11erc lntcgr:~Hrl a< pro,inu~ , tht'i mh tblt.lnt~

l~l'lt" C<Hlllled .. s "A~SV 11.Hl>• , JUStJ [u d llkolt >~ll.dl) b)

tl1t::i1 umlrlhuuon 111 tlu worsh1p ,,fgod A>nu. Uy tl1e

I ue 13 ccmm \ BC, Ass}na wntwlltd mo~t uf Mlt

t.uu ~ fotm r holthngs ( fenn .!1 0~ and hc bordera

ul 1 he k1ugc lurn n:u< hell in 1he west the Fuplu·,ttn

and llllll<' north the l pflCI Tigns. \ cadnlu u vfth<

r< •l"31 famll} was gncn the hcu:d11 1n offi~.e uf King

of H« tlll{·tlh\1 (C. 111< 1k KirS< ttt •• ucm 199!1. 2.!0-221).

1he A•~y11.111 rle~i!l"l <,lllnn l•ll M11t.1111, and !Uicd rht

\\cHeln part of tht ktngdom. <fUHc po•stbh t c 1din~

m the c lly ol Uur-K.1tltmmu 011 thc 1\.habu 1 ilc1.

ln 1l1c ~nuth anti l!llrthwt•st , A>,)·ria ·' "'·Jted i t

~el r poltUt o~ll) and <•n thc battl• lldu u\et 11' main

compemors 1hc ß.1b lmian a td llittile kmgdoms_

ln the I 1e ~~~ Ct'lllliiY, Lhc \~))li,w kt1114 lukuhi

Ninulla I tJIL~hcd 1h• llittitc 11 <HlfJ> i n llte ßatdt·

of !\ihi1 i\a (po-sihh Ko~zane Ho) uk.) on du 8al1kh

11\t'r tnd hrt liRCd 1 II • politit al b tl.mre irre>-ocahly

111 Assv1 1.1\ hl\·our (( .a111 1k-Ki1"' hh;cunl 'i!Ullti). La tel,

hc:- dde<tlr <I thc Bah1 loui.tll k1ng K.thili.Hu in hallte

anrt h10ught huu a11d Iu~ <-Ourt "' hostagci to Ass) na

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar·a Tann Assur'un Kralhg1

THE CITY OF ASSUH ANn 'rliE KINGD0:\1 OF ASSYRIA· IUSTORICAL OVERVIBW

\\Iu I( he hirnself woL. on the t•tle o f Kinc: of ßab) Ion

\ m.~<l' 200~) . Af er the agcd· Tukuhi-Ntnlll La \ >

llllll dc1 < d h\ h1~ sons, thc m.1in lme of thc As~) 1 i,cu

hou,t < ,,u,ed its owu cxtinctirm 111 thc tOIII ".: ol .1

lrngt h struggk lor power that sa\\ 1 Iu ee of thr o~J-

1 mated ruler' sons taL.e the throne fot bt u f pc·

no<l or ume. Stil dc pnc t.hcsc IJlllCf prohlel115, thc J..•n~;dcun "I AsS)••~• p1cvailcrl. now unde1 Ihr. 111lc• ,,f

thc wc tt•rn cadc.:t hnt of thc ro)"l huusc (C~ntti.:.

Kir chbaum 1999 . Tlu officc of King o l Hanagalhat

'' hol"hcd \·\ hu1 Babylonia .utd Hatti Wl!.JLeut'rl :tnd, 111 the

[_.,,, r, ,, c, compktc h· riismtc~t •t< rl dunug thc tune

of th great mtg1 t1ons markmg thc end ofthc L.ttC

Brenze A~;e hom o1hnut 1200 ß( o nwards,the pohu

r.d .111d M>CJal organisation ofthur Jnnnc:~ tt·•rilnllC'

c h.lll~··d cllaslic.JIIv \ ssj•na, Jou mc 111 red g1c.JC l ,_

ntona o~'es lll the 11"' ccntun 8< n lhot g h the

kmgdom at fiJst w,s nbic 10 hold off lUldCh fo a

"rtJIII cxtellt, rigiJth pilcscr I ( 1114-!0ih B(.) w • .Jhlc to t·x ploit the W{ .Jkuess ol' Iu~ 1 ;, ,tls in llnbYlt "' ia

md A 1 .uoha as hc 1mp·li(\"no:d fiU< ces5tulh m thc c

reg ons but also ~ s~na wa, bc c 1gt ercd. \ cmdmg

to Jus Jmtnpuons, 11gl.1lh-plle~rr lo_pcl cd .m lllhl

'ln" ol the MushJ,, pcople (~A ltll' ,\S')''"ns •. tllr·d

t!11 l'lu )'glans), who h.1d comc do" n front tlt< Upp<

T1~ 1s teg1on into th Mesopotanuan lo\\lands 111 hu

;•~c< ~"oll ye:u, Rnd Iu er on nossc d thc Euplu te~ 28

ttlll< ~ to cngagc lht ,\1 am~ean~ 111 IJ.Ht le, p1 <'Yt'llllng

rJ lllll lrnm enterin~ \s~y rian tl'rrllOr) (Ftg. > Bill

sornc 1\cJe already s u Ce ful, as chrolllcle wxt~ hrn

Wlllt h lßt'lllJOO fillßlllC ,md LhC tlt p I sa) of \ flßn

":-ulc11lt'nt~ (Bake• 2011: 20). l ncl< r I •gl;;~.rh-pilc- <t 's

'utte"m~ thc Upp ' 'I i.;ris \Jih 1, the regu"' c .tsl

nl rlu f t phrate' :md altmg thc uppe1 1eache of the

l.o"' r Zab in lra<J• Kw distan \H:re lost l'l~t • loss ol du<'lllt·

ur c h.lllgr~ in the rcgwnal pohuc. I setup re~ulrc Im 'P c 1fu local responses which on the basts or t < xtu.tl

""'" c • :-~nd archacc.log1cal cxplor.Hnm can h< hc s t

,tnalvsc•rl for the Khnh111 lt'gion lllllt>tlhea'it r11 S1 1 ia

(1':11luu 2009, Pnng1:~tz-l ciw~u 21111 :-.Jo, •k ~(113)

Rt~t·nt discmeues hrlp to brmg thts period ortransi

llllll to ltght abo in lltc l ppl!r f1g1 is 1:1llc) (Ra lt~e•.

Srh;~chnrr 2001: 115 118; \I.Jl ltc'l 2013) .illd "" lhe

I owrr z,,h (Pappi ''012· 601-hllll; Soldt r/ ol. 201~).

But .1hsolute conrrol was mamt:uncd O\er 11s weil

prntr• rNI hearrland wuhuut an~ ~tgnific:-~nt thrcat

to tlw \"ynan mm•;ll< h) anrltiH· ktn~:~dum\ l(ltuiu

t,tt.ICt\'1' ancl irlrolo • 11 d ~I nKC urc

I hlOnghoUt thll llln<' a ll A~"ll.tß <llbjC(U ho~d

to partl lp:ue JOint!) lll lhe carc rOI the god A ~ur.

ln tim Wil}. thc rc ahn was lellued ,,s tlH' c<tlllmu

nitr nl A.~sur's wc"'"'PPN'. lt ~>.ts the prhtlq.~~ .1ucl

rltrty of the <rrv:~nts o f A~'ur tn prmirle th••r god

1111h •egular san 1hccs that \H' c prcsented to Jnm rn

thc form nl "da1h f, ''' (Maul · 11!1\) Shcep c.ulle and puult1 v and n~ht'l •ngr!'dit•IIJ~ lcll tlwsc· nH•als,

naanclv ha1 l~·y. \\h<',ll c mmer (hullt rl whc.1t) "samc,

hone\ and seasonal f rmt indudmg applc' and figs,

1\'l'I C(HllOdlcall\ drl '' Jcdfrom •II• gwnsoflusdo

n ltl tnl1 to the sa11f 111:1n. Tlwsl' tngrf•rllt'nt., '" 1e 11'11

espcr.1all\ !'are awl toulll ca"l) h,l\., ht'cn p<oc tued

bv othcr means I hat 1hey hart to he prondt cl m 1 elt·

gan iktidar bo~iugundan yararlanan Assur bükümdarlan, ktsa

sürede kenti bugünkü Kuzey Irak toprakiannw büyük ktsmmt

kapsayan bir bälgesei devietin merkez.i hal1ne getirirler. I. As

sur-uballit, kral unvamna kullanan iik yöneticidir (Faist 2010:

16-18). Bu dönemden itibaren Assur Krallt8J, ya da metinlerde

amldtgi ~ekliyie "Assur Üikesi", bir böigesei dcviet halini ahr

ve yönetirn bit;imi verasete dayanan kralhga dönü~ür. Fakat

daha önce oldugu gibi, Tann Assur'un yeryüzündeki temsilci

si olduguna inamlan ve yönetme gücünü tannntn inayetinden

alan Assur hükümdan, aym zamanda Assur'un ba~rahibi de

oidugundan hem dini hem de siyasi otoriteyi eiinde buiundu

ruyordu. ister veliaht prens olup miras yoluyla tahta hak kazan

ffil~ olsun, ister zorla yönetime e l koysun istisnast7. bütün Assu r

krallan kökeni Assur kentine dayanan tek bir ailenin üyesi

say1hru~lardu (Radner 2010: 26-27). Assur krallannm uiusia

rarast diplomasi oyununu ustahkla oynaytp Babil ve Mtstr gibi

büyük devletierle ili~kilerini kendi emelleri dogruitusuna t;e

virmeyi ba~armalan sayesinde Assur Devleti, ktsa süre ic;inde

Kuzey Mezopotamya'nm baskm gücü haline gelmi~tir.

Assur, Nin ive ve Arbail arasmdaki üc;:gen, daha sonra

Onadogu'nun büyük k1smm1 yönetecek olan bu devietin ana

yurdunu olu~turuyordu. Egemenlik altma ahnan bölgeier,

devletin yeni eyaletlerine dönü~türüldügünde bu bölgelerin

yerle~ik halkt da Assurlu say1llyordu ki bu tantmlama idco

lojik olarak devletin yeni mensuplannm da Tann Assur'un

ibadetine katktda bulunmalanna dayandmlarak me~rula~u

n imt§tl. MÖ 13. yüzytltn sonlanna dogru Assuriular, Hani

galbat olarak adlandtrdtklan Mittani'ye ait toprakiarm büyük

ktsmtru ele get;irmi~ (Tenu 2009) ve kralbgm stmrlan bauda

Ftrat boylanndan kuzeyde Yukan Dicle'ye dek ula~mt~tl. Bu

dönemde, kraliyet sülalesinin bir koluna, kalttSai bir makam

olan Hanigaibat Krall unvaru verilmi~ (Cancik-Kirschbaum

1999: 220-221) ve kralltg t n baust büyük olast!tkla Habur Neh

ri üzerinde yer alan Dur-Katlimmu kentinde ikamet eden bu

yöneticinin sorumlulugu aluna girmi§li.

Assur Kralltgt, güneyde ve kuzeybaudaki ba~hca rakipleri

olan Babil ve Hitit kralhklart kar-~uHnda siyasi ve askeri alanda

üstünlük sagiamt~ttr. MÖ 13_ yüzythn sonianna dogru Assur

krah I. Tukuiti-Ninw-ta, Balih Nehri üzerinde, muhtemelen

Kazane Höyük 'te meydana gelen Nih iriya Sava~1'nda Hitit or

dulanm bozguna ugratmt~ ve böigen in siyasi dcngesi geri dö

nüiemeyecek bit;imde Assurlulann lehine degi~mi~ti (Cancik

K.irschbaum 2008). Daha sonra, Babil krah Ka~tii ia$u'yu da sa

va~ta yenilgiye ugratan Assur kralt, Ka~tilia§u'yu ve maiyetini

rchin ahp Assur toprakianna sürmÜ§, kendisini de Babil Kra

lt ilan etmisti (Yamada 2003). Ya~ianan Tukuiti- inurta'nrn

kendi ogullan taraftndan öldürülmesinin ardtndan, suikasta

ugrayan hükümdann üc; oglu da ktsa süreligine tahta c;tkmt~

ve karde§ler arasrndaki uzun süreli taht mücadelesi Assur

Hanedam'nm astl soyunun kendi neslini tüketmesiyie so

nu~lanml~tl. Ancak, bu i~ sorunlara ragmen, Assur K.ralltg t

bölgedeki siyasi gücünü bu kez kraliyet ailesinin bau kolunun

9 THE ASSYRIANS. Kmgdom oftht God Ai<§ur fl'mn Tigris to Tauru:;

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLIG I TAR1HtNE GENEL BAKI$

egemenligi a ltJnda sürdürmü~tü (Cancik-Kirschbaum 1999).

Bu dönernde Hanigalbat Kralt makrum da feshedilmi~t.i.

MÖ 1200 ytllanndan itibaren, Son Tunt; <;aß!'mn sonunu

belirleyen büyük göt;lerle heraber Babil ve Hatti ü lkelerinde

siyasi otorite zaytf1amt~ ve hatta Hitit imparatorlugu tarna

rneo pan;:alanmt~, sonut; olarak bu bölgelerin siyasi ve sosyal

organizasyonu büyük ölt;üde degi§mi~ti. Ba~langtt;ta saldm

lan savu~lUrmakta ba~anh olunsa da MÖ 11. yüzyt!da Assur

Kralhgt'nda da büyük ölc;:ckli toprak kaytplan meydana gel

mi~ti. MÖ 1114-1076 ytllan araswda hüküm süren I. Tiglat

pileser, düzen ledigi askeri scferler sayesjnde Babil ve Anado

lu'daki rakiplerinin zay1fhklarmdan bir nebze yararlanmayt

ba~arm1~ olsa dahi, sonunda Assur topraklan da ku§aUlmt~tl.

Yazulannda aktardtgma göre, Tiglat-pileser, tahta t;•kt•gi ytl

Yukan Diele bölgesindcn Mezopotamya'ya inerek aktn cden

Mu~ki kabilelerini geri püskürtmeyi ba~arm•~. ardmdan da

Fig. 5: Blrkleyn <;:aya, I. Tiglatpileser kabarunasmm yap1ldtgt kaya cephesi

(Kabaruna ic;in bkz. Schachner, Orta Assur

Fig. 6).

Buklnnl, 1~1 reh l•••t,.dut" (For r I cf of figl;uh

pl lt rr I s • Schachn<'o \ ltddlt As•\ot.m fig. G)

10

Aramilerle sava~mak it;in F• rat'• 28 kez gec;:erek

Assur topraklanna girmelerini engellemi$ti

(Fig. 5). Diger taraftan, kroniklerde k•thktan

ve Assur yerle§imlerinin dagt lmasmdan bahse

dilmesinc bakilacak olursa, bu akmlann krall a

ga verdigi zararlar ortadadn (Baker 2014: 20).

Tiglat-pilescr'in halcflerinin yönetimi altanda,

Yukan D iele Vadisi, F1rat'10 dogusundaki böl

geler ve Kuzcy Irak'taki Rüt;ük Zap Suyu'nun

yukan boylan kaybedilmi~tir.

t i1• h ,;m<tllyu.uutcw~ IJ••t o e~:~ul.•olv. l rom a ll auo'' IJtc I• a\m, S'III IC lllll<' Oll'l V.l'l da~l<llllCS, 111:\V ha\·c

matlr· I ttl.: Iogtstil st·n se but \\ ' of p.u.unount adco-

1 1J;Ical •mporL;UH t l )nn· the mgredicms n 1\ed .u

A 111 the temple s ball• I en, hakcrs, bt< tlt! l·s .uul otlJ'H'S"'I'- .111 o l ll ll'lll mcn - {)I'Oo t's"·d ehe malt ata ls .llld !'lt'i'OIH'd I hc c Ji,IJC~ lh;tl Wt'l C Ii II' II '>erl't'C I 111

\ su1 Cuhnarv splC;i t lists ma) pea h.ps not 1mmt d

a1d match conunonl} held Cflnnowuons ol puc t

hood hut m a contcx1 ''here the mual prepar.1110n

.anti celehc.IIH111 o[ ,a tl.uh 1ca-t 111 ltonour ol tht dt'll\

\1 as .t l I h.: n>n· n l temple wor,lup, 1 he1 11 t'l • • 11 .ttur.t l h

.unong th .. p1 1cM I) pt tsonnd. A god~ weae thought ' '' c.on tmc thci m<>nls

h\ smellm~. the " I fto\cr,· of ABtu'~ feast (Parpola 200 I. J •annr 5 ..!OIJ1, .as t lu· tli<hl"s \\('t~ mllerl mwc•

11 W\ had bec-n ~t· nu >lt cl IIom t lll' olll1 ing IJhlc•, • nu ld

ht lurther <lt,uahuttd A stn t p rot•Hnl gov('tlll'flo\ers "1th 111~

of m• tt bemg constdeot>d tht• mnst JliCSltf:IJOUS T h

AU\ tllll ru let, r• g tnlt•rl a> the e.orl hlv fCJHCSCttl'ct'

ot Ihr gml A'''~~ ' · 11 ,oturallv t opp~~<l tht· Iist nf lf•r itH

t ltlS ! Ia 11 indudPd tt'lnpl<' RlaiT uul <lignicnrio•s fao111

,u ross the 1cal1'1 anchu.ling l<>ral gu .II' cl. lt waR not

.111 h'l l<' t h.tl t lu.· I uu l was 110 lung< I r .... h, .ts ln c ll

rrom alte dl\ inc fca t I\3S Cl ble,slltg r IUlCJ than a Cll

Iman expericnc . 1'.1r1ak.ing in A iur's meal in tlus maune1 was a lmg•· pnv1le~e nrl ht und the \ ~) r

1.111 oliuial, loHclhc t ,111d I<J thc gnd, ttn matter hnw

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Kralltgt

THE CITY OF ASSUR AND THE KINGDOM OF ASSYRIA: HTSTORJCAL OVERVIEW

L11 .1wa1 I 1om his tt'lllple thcy wcre based. Evcm once

.lh~nrlmlt'd :ts tlw political ccnu-e in UlC w• celltttn

1\( thl' ritv nf Assnr newr lml its Jnndamcntal tdeolo~H al i mp01 t a nre.

The Neo-Assyrian Period: The Creation ofanEmpire ln tiH' polttical dJ.scourse of the Hl'" tent\u·y BC, thc

\l.tlllac•ans. one of the populations auestcd <m thc

mnlt' 111 the Sources of. lllh cemurv BC. were ca~l in

1 ht· rolc· ot 1 ht dcstrucuve mtruders, who'e unlaw

Julh 'nal< hed territones must be absorbed back in10

1lw kin~dmn ot Assvria, thcir rightful nwnet. lts m

net stabtlitv and the realm's comparattvely latge

extent. grea tlv exceeclm~ thc new neig-hbour st<ltC~.

gave the kmgdmn .1n adl·atnagc in the snbsequelll

wan ol conquest. Dedtcatcd military campaigns be·

~.111 in Lhe 10'" cenmry under Assur-dan II 193·Hll2

BL) and cspectally bis son Adad-neran l1 (911-891

1:\Cl when contemporary Assyrian sources prOJm·

nrntl\ ctte the duty Lo rtcreate lhc lost realm and to

tt·scue those As~'}'Tians wlto harl bccn !eh bchind the

rtuc::aling borclt'rs (Gt·ay~on 1991: 131-162\.

1:1\ thc mid-9'1 centur} RC, Assyria's fnrmer max

lnlttm extem had been re-~stahlished. But "hereas

\.~S\ na·s extenl mirrored tts bnundnric> m thc 1:!"' n nmn I:IC, its role in the wiclet r<'!fion "a' marl..

edlv chtlercnt (Radner 2014: 103-108). ;\sm ia was

no longe t surrounded bv state' of tOttlpat ;~hk ,jze

and manpower but by much smallt:r pnncipalitit•s.

Tht: nugt ations at the end of the Bntnte t\)(t' rh.u

had lt·d to a tcmporary rednction uf A~~1 ria'~ ,iz.c

had >een the end of its former peers, mcludiu~ the

Hllllte stnte, the New Kingdom o! Egj pt aud the

kmgdom ol Bahylonia. Once Assvria IJ,td reclnimecl

the ten ito1 ies it bad lost, pnmarilv 111 the IH'-'' ,wd

north of the corc arca, it exceerlcd in t'XIt>T1l .lntl

ma11powe1 its ncighbours manv time.> m·~:t . lu 1 ht·

tcrriWr\' of modern ·1 urkev. the lollt>winl{ proviure~ wen: cstahli~hcd (Radner 200ön: nos. 1:!, I} IR, 2~.

24, 26 28. 32):

89lj ßC: Raqauuttu. probablv tht: ll:)oliOII '" ouod

Vinm,clnr.

8Yö BC: Nasibtn:t mmlcru Nusavlutt. aucl thc

surroundmg- ref.(10fl.

885 ßC: Sahuppa, the re){inu weM ol C'it.n•.

88:.! BC: Tusbiln, modern Z1yafl·t Tq>c rH.:at Bis·

0111. and Lhe :;urroundm~~; reg-tnn

856 ßC: Amedr. modern Diyari>aku, aml tht

SUITOUJ.ldiJlg .lCt; ittlt.

85u BC: !Im rau ne,u ~<1nh1nb :md 1 he sur·

roundiug tt:l\iun, fil>l ,,s thc r10nlH1111 pan nl

the ßurtl!'r :\la1 d1 oft ltc (,cnet.ll {rw·u,nu), l,llrr

in 1 he H"• centul\ BC a~ aseparate prm itHc (r'ig.

(i)

850s BC: tltc· smuhcru po.u 1 of ~llnak [JW\'iucc

arututd Silopi ,uullllll<lere . ..ts ll1t: ßunl~r M,t, eh

oflhe Tl,,.hiiH'I (1/UI.w:mwl.

The milit<uy stu:H·s.' ol 1 ht· 1 c·UIIHJUC.~t .J.Ilu\\ed the

Assyt ian king 10 asMIIIlt' 1 he tolf: (J[ lreg<'mun ovn the

neip;hbouring ~ l ;ue,. 1\!nn•cwt·'- t.hc Ut'ation of a ncw

capital eiL}' at Kallltt l1nttde1 n Nim1 ncl) dur in~ the

reign of Assut nasirpalll (HH:~-H5\J llCj rcconfi!!uned

Kralhgm, batt ve dogu kesimleri üzerindeki dogrudan

kontrolünün kaybt ve böigesei siyasi düzende meydana gelen

degi~ikl.ik lerin sonu~lan, her bölgede kendine özgü tepkiler

dogurmu~tur. Bu bölgeler arasmda, yazi11 kaynaklara ve ar

keolojik ara~urmalara dayanarak en iyi incelenebilecek o.lant,

Kuzeydogu Suriye'deki Habur bölgesiclir (Kühne 2009; Pong

ratz-Leisten 2011; Novak 2013). Aynca, yeni ara~tumalar bu

ger;i§ döneminin Yukan Diele Vadisi'nde (Radner, Schachner

2004: 115-118, Matney 2013) ve A~agt Zap boylanndaki (Pap

pi 2012: 601-608; Soldt vd 2013) yansunalanna da 1~1k tutar.

Diger taraftan, Assur monar~i.si ve kral!JgJn ida.ri ve ideoloj ik

yaptst kayda deger bir zarar görmemi~, kralhgm mazbut ana

yurdunda mutlak kontrol sürekliligini korumu~tur.

Bütün bu zaman boyunca, tüm Assur halkl Tann Assur'un

baktmma beraberce katllmak zorundaydt. Bu minvalde, kra

liyetle yönetilen ülkeler ve toplurnlar Assur'a ibadet eden

ler toplulugu olarak tammlanmaktayd1. Tann Assur'un

hizmetkärlan i~in, her gün düzenli bir bi~imde Assur'a ada

nan ~ölenlerde kurbanlar sunmak bir ayncahk ve görevd.i

(Maul 2013). Koyun, stgtr ve kümes hayvanlannm yam stra,

tannya sunulan bu ziyafetlerde yer alan arpa, bugday, kabuk

suz bugday (emmer), susam, bal, elma ve incir gibi mevsim

meyveleri ve diger besin maddeleri kralhgm egemenlik ala

mndaki bölgelerin hepsinclen düzenli olarak tapmaga gön

derilmekteydi. Bu sunulan n pek de end er rastlanmayan ve

kolayh kla ba~ka yollardan da tedarik edilebilecek besin mad

deleri olmalan dikkat c;ekicidir. Nispeten küc;uk miktarlarda

ama düzenli olarak, kralhgm dört bir yanmclan ve bazen <;:ok

uzak mesafelerden saglanrnt§ olmalan lojistik olarak manttga

aykmdn·; ancak, bu uygulamanm ideolojik önemi son derece

büyüktür. Besin maddeleri Assur'a ula§tlktan sonra kasaplar,

fumcllar, bira ve yag üreticileri gibi tümü erkek olan tapmak

görevlileri malzemeleri i~ler ve daha sonra Tann Assur'a su

nulacak yemekleri haztrlardL Belki ilk bakt§ta, mutfak gö

revlile.rinin rahiplik makammm all~tlageldik ~agn§tmlanyla

bagda~tmlmasmm gür; oldugu dü~ünulebilir; ancak, tann

nm adma yapllacak günlük ~ölenlerin törensel hazt rhgm m ve

bu kutlamalann tapmaktaki ibadetin özünü olu~turdugu göz

önünde bulundurulursa, bu yetkililerin dogal olarak ruhban

stmfma mensup oldugu anla§tlabilir.

Tanr1larm yemeklerini koklayarak tükettiklerine inamldJ

gmdan, §Ölen bittiginde sunak masasmdan kaldmlan yiyecek

ler Assur'un ziyafetinden "artan yemekler" olarak addediliyor

ve tekrar dagtt.J.labiliyordu (Parpola 2004;Joannes 2013). Artan

yemeklerden hangilerinin kimlere dagnllacagt katt bir proto

kole göre belirlenmi§ti ki et par<;:alan en se~kin payda olarak

kabul edil mekteydi. En ba§ta dogal olarak Tann Assur'un yer

yüzündeki temsilcisi kabul edilen Ass ur hükümdan olmak üze

re, ziyafetten pay alanlar arasmda tapmak görevlileri ve eyalet

valileri gibi yüksek rütbeli memurlar yer ahyordu. Yemeklerin

bu memurlara ula~tmlabilmesi ic;in, daha önce hazJrlanma

lannda kullantlan besin maddeleri gibi, uzak mesafelere ta-

11 THE ASSYRIANS: Kin,:{dom ofthe God A~ur frum Tlgri11 to Taurus

ASS UR KENTi VE ASSUR KRALLICH TARiHiNE GENEL BAKI!;i

~mmalan gerekiyordu. Bu tannsal ~ölenden nasiplenmek bir

nimet addedildiginden yiyecek lerin arttk tazeliklerini yitirmi§

olmalan sorun te~kil etmiyordu. Assur'un yemegini bu ~ekilde

payla~mak büyük bir ayncahkt.J ve bu uygulama tapmaktan ne

kadar uzakta olurlarsa olsunlar Assurlu yetkilileri birbirlerine

ve tannya baghyordu. MÖ 9. yüzyllda bir süreligine siyasi mer

kez olmaktan <;1kmasma ragmcn Assur kenti , hic;bir zaman asli

ideolojik önemini kaybetmedi.

Yeni Assur Dönemi: Bir imparatorlugun Yarattlma Süreci MÖ 11. yüzythn yaz1h kaynaklannda göc;ebe toplulukJardan

biri olarak anllan Aramiler, MÖ 10. yüzy1hn siyasi söylemin

de kar~umza tahripkar istiläcilar olarak <;1kar. Dönemin yaz1h

kaynaklannda, Aramilerin haks1zca ele gec;irdikleri toprak

Iarm onlardan geri ahn1p bu toprakiarm hakh sahibi Assur

Kralhg1'na geri kazandmlmas1 gercktigi vurgulamm~ur.

Krall1gm ic; istikran ve yeni kom~usu oldugu devletlerin bo

yutlanm ka tbekat a~an s1m rlanmn geni~ligi, daha sonraki

fetihlerde de kralhga üstünlük saglami~tJr. MÖ 10. yüzytlda,

bir yandan Il. Assur-dan'm (MÖ 931-912) hükümdarhg1 za

manmda ba~Jayan azimli askeri seferler, oglu Adad-nirari 'nin

(MÖ 911-891) yönetimi altmda da tüm h1Z1yla devam elmi§,

diger taraftan dönemin yaz1h kaynaklannda da s1 kllkla kay

bedilen toprak lan geri kazantp Assur'un kralhguu ba~tan

yaratmanm ve gerilemi~ smlflann ötesinde mahsur kalan As

surlulan l<urtarmanm gereklilig inin bir görev oldugu vurgu

lanmt~ur (Grayson 1991: 131-162).

MÖ 9. yüzy11In ortalannda Assur Kralhg1 , daha önceki en

geni~ stmrlanna tekrar kavu~mu~tu. Fakat Assur ülkesinin

boyutu MÖ 12. yüzylldaki Sm1rlaruu yans1tsa da kralhgm bu

smulann ötesindcki geni~ cografyada üstlenecegi rol belirgin

bi~imde degi~mi~ti (Radner 2014: 103-108). Assur aruk kendi

siyle ktyaslanabilir boyutlar a ve insan gücüne sahip devletler

rarafmdan degil, daha kü.;ük beylikler tarafmdan c;evrcle

niyordu. Tun( <;::ag1'mn sonunda Assur'un smJilanmn gec;:i

ci olarak daralmasma yol ac;an göc;Ier, Hitit imparatorlugu,

MlSlr'm Yeni KraliJk sülalesi ve Babil Kralhgt da dahil olmak

üzere eskiden dengi olan siyasi güc;lerin sonunu gerirmi~ti.

Assur Devleti, özellikle c;ekirdek bölgesinin bausmda ve kuze

yinde kaybettigi topraklan geri ald1gmda, smrrlanrun gcni§

ligi ve insan gücü ac;tsmdan kom~ulanndan fersah fersah ileri

duruma gelmi~Li. Bugün Türkiye smtrlan ic;inde kalan top

raklarda s•ras1yla a~ag1daki eyaletler kuruldu (Radner 2006a:

no. 12, 14, 18, 23, 24, 26, 28, 32):

- MÖ 898: Rakamatu, olasll1kla Viran$ehir civanndaki

böige.

- MÖ 896: Nasibina, bugünkü Nusaybin ve c;:evresi.

- MÖ 885: $ahuppa, Cizre il.;e!>inin bausmdaki bölge.

- MÖ 882: Tushan, Bismil yakmmdaki Ziyaret Tepe ve c;:ev-

resi.

12

also Ass} n 1' inru r pohrical 01 gam~atlon dr asuc<Jil)

,lfld m rh 1-.mg, t;,,our . Tlu m•>ll' a"'•'\ lrom Assm

lU Kal1111 l\il' a clchheralc act ol emandparion from

litt gor! AHur whose telllple 1 rnnincd the mtdem

<•I rhe \"vrian ~IJie. ßut .11 K1lhu t!H kutg hacl no

rJ\·al in 1111porr. nce an<l prommence. mirrorcrl b)

1 ht.' (,,,I I h.ll Ihr• o •1val pul.u.e j, h) far I:Hger th.111 the sutroundlng 1 mplesll<hrle atAl ur the od'st rnplc

1~ of LOII~Sl" 1lw rlc 1111 in;u tl ,, nu 1111,. in the enll t <' city

llc)'Dnu ll!.ll, .1 !öl l~l tinecl .tnd cxten,iH• progr unme

or rcloc,tlmg 1ts popul:tuon' to hest 3< ne st 1e ru

lnc·~t.s b•m'lt•d rlu' t•nt i 1·~ ''·" 1 i.1n h~:,t rtbnd ·~ cco

nomtc and •ultnrnl po aion 111 thc wtdl'rrcgwn. Thc

s1,11e 111 tltc ,-e•11hant f1•tltt h ln<LI)' c:JIIc·d rhe "\ssy1._

i 111 Empu e".

\ centrOll >11 lieg~ lor :~c h1e' ong- thc <toll' s cohc

•lon ';m, , !Jet .1 (t~riotl of tran tlion 111 Ute !l ceu

tur \ BC, thc tol.d .thohshmcnt of loc.ll dvnast1cs i11

Lht• ncwlv tnlegr.llerl pwviml•, aud theit u pl.u,

mcnt \\llh gmcrm:. s wu hnut h red1tnry clauns from

Lhl' COI• H ywu IRadttc r 2011h· ~r•9 -'lh l). \\' lwue\et•

a new Jung scu ded 1c1 thc tinorte hc a~signcd all

st.tle oflrr cs aucw, tn< lndmg P"''' '" !!" en1ors .1ncl

.uflh.lS,arlors llc rould •·i her t e.tppoint ht~ ptede

c s ors' offletals or ma ke nt.'\\ d OKcs The offiCla ls .tlltecet\Nl a rop1 of ,, '1gne1 nng eng• 11erl wrth tlw

un 'ersaH~ rr. ognrSfld 1mpeu. I <mhlem· th kmg

siJI tng a ollllfl.llll lr<lll (R •• rhlc I ~OOH ; 187--Wil). I hi~o

ring ~ened .~s 1 \)lllhol ol1hei nfil<e antl as a toc I to

an m lhl king·~ ste.td. lt enohlc d thl'm to tsw com

m,mds 111 tlle kmg\ ~!t.H I whilo 'lre' tllg thll t thc1

" IC ht men. 1\ound b} lnyaltv o th lhc olfi uls'

dlegianu· 111 rltc• ku1g w.t~ tml hc r pt Ptccred b~ 1 ht

ltt lh.lt frorn the q tcntur. B\ onwards, man) of

tl t m W( c eunuch,.,. ~>ho~c fnm1h linl.s h.tcl he< 11 sev

c'l ed <HHI rcpl..tet d b1 tlw patron '6"' of 1 hc· roval ium

tlv. Eunuchs \\erc the pr !'lerred t hrnre fm t he hrghe<;t

.ulmituslt-atill' .mrlmdital 1 appouttm<llots, a1 tlw ex

ponse of the rncmbers ot the olcl urban eli1c~ 1 hcu

Ml'l Jlitl· .tlso t'ftt•t lht•l\ (llt'I'CIIlt rJ thC' t'llli"Tj:(CIICI' ul

nc \\ lo I d~ nas1ic and moremt r OIOiclerl compeli

uon wr•h tltc roval rlan No Halt o!fice hnt (h.u of the

kiug Wa5 lot:rt·rHt H~

Thc hellt sJates. sue1chmg trom modern Israel

ru we~tcl l l [rau . cnnti mll'd to ht• rult rl hv l111 .. 1 tlv

na~rs "h 1 \H!re bound to llu Ass) r ian king h) oath

mul ll<oll) (Radllt·r :JII(lhh: J:ii -.IM!) , whi< h nlu•n

IIH.;lw.h 11ft a1 K;~lhu

h 111 aho b\ .Uiflttal 1 ,lJJl(l o l ign~ ol tlte \s.~vria11 foiTt''

tnl<> thc borllt•r n•g ons. Allhough Assvria's control

o11'1 iL' J'1mi111 r.s \\a' 11 Yer 111 .my d.,ngl'r, i1s hc

gctnorr) o\t::t l ht• Muldle East c.1mc to lor '"' ~nmlv

lhre<tterrcd br lWo ri\al po11t'rS m·c1 llo couo r of

1lu li rstlo,tlf.,l tlw 8"' n•nttll·) IIC. U1.1rt11 was hn.,cd

JUSt auo•~ thc mount.un barr1er of r.urru' nnd Za-

1-\"'"·' ill t"otslt::Jfl rurke~, .'\ffUllllOl a nti llr> r!llll'<'\fC'lll

lr.m '1\hll Kusl "·" muc:h furthct .-;way. ccntrl'cl on

')ud.ln ·'"" Uppt·t Eglpl, lml 111th a l"onrmnn·cl.tppcllte !"' .~<quirru~ cnnu·ol OHr thc l•.ulct n Mcdi

tcarant.lll . lntht pn•stnce oflhcscMrong.ulclpu

su.tsi•·c ,ollt rtt.Hi\0·.,, Lloc lnralty ot tlw < Iien! J..:urgs tn

thc1r \ss)l ia11 merlord was not ahl'a\S gu.1r.mreecl

ASSURLULAR: Dicle'den Toroslar'a Tann Assur'un Kralltgt

THE ClTY OF ASSUR A~D TH~ KINGDOM 01<' ASSYRIA: HI:>TORICAL OVERVIEW

l>onrai'Jlllo(l ht•m;elves as tlw ht•i 1' of tht• New Ktng·

dom ol Eg1 pt. the rukrs ol' Knsh (lohw.t,s••• 211 14)

aucmptt clto gam conu ol 0\t'r all rt>gtons JH Cl iously

und• r Ne\' Kmgdom don 1111on, "Iuch had i nclnded

lht• 'onlht'J n Lerant. l l.lftu ( ~a\1'1111 .l014), on 1lw

mht'l h;uJd, ,JchiCVCfl (O ll I rol OVCI lht ( .,llJC;IS\1\ p.lS•

~ tge' tntu \natoha anti lt .m. and ir~ ~llong gt·opo·

lnical po,ttton gave nmuch mflm nce OH 1 the sraws

111 thc:'t Jt'g10ns. U1 arru >ta1tcd '" • xpl111 t' wa)~ lt~

n llll tdl 1 ,liJd d! plom,ltlt mcath, lo lio1ninah' tlu•

Euphr.ttes p~ssage ftolll \natolta 11111) Syrn anrltlu

mountaln pass es 1t nkmg \\ csret n lt an "1th Mt!~O·

pot,unl.l , unst•uhng \s.~Hta s hold (!\Cl thc long· tli\tdlll C: lll'l WO! k.

ln 7!\ ~ ßC, lh~ ) ' '" ol h1s :at u!sston. AUttl

nerdn V (7:H·i15 lost a kc) conlr•Jntatton "ich

t rartu m a pncht•d baute fought 111 nonhern S) na Cfuch< .!012: 140, 153 J!J t). most hkl'l) 111 th t• lt'J

nwrv ol A~snia's Jung ,,,mdin~ t\Jt'lll sute :\1p.ul.

There was no ür:tnian mvaSIOJJ and \ss> na drd not

lose any ch rectl} controllcd terntorv bur the nefeal

'eems to h:llt' paral)Sl'CI AS5)n<• fm .t d..:L.tde. t\'Mtr

nerari w;1S t•vemuall} nu•lt'cl in a pULsch 1 h.ll •talled

J.l Ka lhu (Z 11adzk1 11t')4), the stat ol ro1al pow 1,

'' 1th 1 he suppon of somc ol Lhc lughcst 5tatc cadlt:S, inclnchng Lhe go1crnors of A~s11r .md 1-.allm.

f\IJJ IV otlu:t govenwn .Htd higlH .JIIkmg s talt' olh·

ci ds w~Jc •cplaced, 111 .111 likehhowl hec u-. lhC)

had bccn cxecuted aftcr thc succcssful usurpntwn. ln sh.trp conuast 10 ehe 1s 1la iomsl lorcign pohcy

of pre1 ltHIS lt'ar~. thc nc1v le,ltlc r~hlp l t llllt 1 km~;

T•glath·pih'~t'l 01 (7-14-7::!7), a so11 ul A§Jur·ncl Jtl,

cmbarked 011 a decadcs-long war on all lronucrs of

thc A'SY• t.ln state ag.unst formet chem kmgdoms

rha1 h.ttl p10ven to h• Joo Jccepll\1 111 L!raruan o1

Kuslllle o1 t•nurcs, o1 pol\'t'r~ likc Dam.t.,, u~ and 1111·

YakiliJIIIhc somh oll\ •bvlonia that h.ul g10wn pm1·

l'rlul thcmsehes. Afler an miual clash 11tth Crartu

in 743 B< •• tg-ain in lllt I< rrituq of Arp.td, tllrc11

tullliOnl<llions wi1h 1 ht• 11or1 hern nval \ICrt: ,1\tllcl<'d

but thcrt· 1\C:I e mam w.u ~-by-prox\

- MÖ 856: Arnedi, bugünkü Diyarbaktr

ve c;:evresi.

- YlÖ 856: Harran, $anlturfa yakmm

daki Harran ve c;:evresi; önce Gene·

ralin (lurtanu) stntr bölgesinin kuzey

kesimi o larak, ardrndan MÖ 8. yüz·

ytlda ayn bir eyalet olarak (Fig. 6).

Fig. 6: Günümüzde Harran {Foto: K. Köroglu).

ntnnn in Lvtud 1fJ<llaf)

lllllt"S (Photu· I,, Knrnglu).

- MÖ 850'li y1llar: .Su·nak ilinin güney kesiminde Silopi ve

Uludere civarlan, Hazncdann (masennu) smtr bölgesi

olarak.

Kaybedilmi~ tOprakiarm yeniden fethiyle ortaya konulan as

ker i ba~anlar Assur krahm kom§U devle tler üzerinde egemcn

konuma ta~Jdt. Dahas1, II. Assurnasirpal (MÖ 883-859) döne

rninde Kalhu'da (bugünkü Nimrucl) yeni bir ba~kent kuru

larak krallagm siyasi ic;: örgüllenmesi de kralm lehine b~tan

a~ag1 yeniden yapllandanldt. Ba.§kentin Assur'dan Kalhu'ya

ta~mrnast, tap1naga Assur Devleti'nin ~,;ekirdegini olu~turan

Tann Assur' dan kurtulu~ yönünde at1lmt§ bilinc;:li bir adamd1.

Assur kentinde Tann Assur'un tapmagt tüm ~ehre egemen

konumda iken, Kalhu'da in§a edilen saray, adeta kralm önc

mini ve öncelig ini yansalarcasma, c;:evredeki tapma klardan

c;:ok daha büyüktü. Bunun ötesinde, devlet c;:1karlan gözetile·

rek planlanan uz.un süreli ve kapsamll bir yenide n yerle$tirme

program1 c;:erc;:evesinde, kralhk topraklarmda ya§ayan haiklar

tehcir edilerek esas Assur anayurdunun bu geni~ cografyada

ki e konomik ve kültürel konumu güc;:lendirildi. Bu sürec;: sonu·

cunda ortaya 1,;1ka n devlet yaptsl bugün "Assur imparatorlu

gu" o larak adlandmlmaktad1r.

MÖ 9. yüzyt!da ya~anan bir gec;:i~ döneminin ardmdan,

devletin bütünlügünü saglamayt öngören merkezi strateji so·

nucunda, yeni ele ger;irilen eyaletlerin yerel hanedanlan ta·

m a men ortada n kalduilmi§ ve devlet merkezi tarafmdan bu

13 THE ASSYRIANS: Kinl!'dom ofthe God AMur from 'rigris to 'I'uurus

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLICH TARiHiNE GENEL BAKI$

eyaletlere hic;bir kalttsal yönetim hakkma sahip olmayan vali

Ier atanmt~ttr (Radner 20llb: 359-361). Tahta pkan her yeni

kral, valiler ve el<;:iier de dahil olmak üzere tüm devlet makam

lanna yeni memuriar atamt§tlr. Krallar zaman zaman ken

dilerinden önce görevde olan yetkiliieri tekrar atamt§ ya da

yeni memuriar sec;mi§lerdir. Tüm devlet yetkiliierine göreve

getiriidikleri zaman imparatorlugun ambierni olan ~ah lanmJ~

bir aslaru öidüren kral motifinin i~lendigi bir mühüryüzügün

verildigi anla§JlmaktadJr (Radner 2008: 487-490). Bu yüzük,

yetkililerin makamlannm bir simgesi ve kral adma hareket

etmelerini saglayan bir ara<;:tlr. Devlet memurlart bu mühür

sayesinde, kraltn yetkilileri oldukianm vurgulayarak kral adt

na emir verme hakkm1 elde etmi§lerdir. Sadakat yeminierinin

yam stra, devlet memurlanmn kraia baghhklan, MÖ 9. yüz

yddan ilibaren <;:ogunun hadm1 edilerek aile bagianmn kopa

nlmast ve kraltn himayesi ainna girmeleri sayesinde güvence

altma ahnrm~t1r. Özellikle en yüksek idari ve askeri rnakamlar

ic;in, kentlerin kadim soylu ailelerine mensup bireylerden ise

hadtmlar tercih edilmi§tir. Ktstrhklan nederriyie soyianm de

vam ettiremeyecek hadtmlann tercih edilmesinin en önem

li nedeni, bu sayede kraliyet sülalesine rakip olabilecek yeni

yerel hanedanlann yükselmesinin önlenmi~ olmastdtr. Sonuc;

oiarak, kralhk haricinde kahtsal olarak babadan ogula gec;:en

tek bir devlet makamt bile b1raktlmamt~tu.

Bugünkü i srail 'den Batt iran'a dek uzanan cografyadaki

vasal devletler, Assur krahna yemin, siyasi antla~malar ve bir

c;ok durumda oldugu gibi evliiik yoiuyia bagh yerel hanedanlar

tarafmdan yönetilmeye devam etmi~tir (Radner 2006b: 351-

358). Assur imparatorlugu'nun cgemenligi, MÖ 9. ve 8. yüz

yJUar boyunca müttefiklerin yöneticiJet; ve elc;ileri tarafmdan

Kalhu'daki imparatorluk sarayma yapllan düzenli resmi ziya

retlerin yam s1ra, Assur ordusumm smu böigeiere düzenledigi

seferlerle de güc;Iendirilmi§tir. Assur'un eyaletleri üzerindeki

otoritesi hü;bir zaman tehlike altmda olmamakla beraber, MÖ

8. yüzy1lm ilk yansmda Ortadogu üzerindeki häkimiycti iki

büyük rakip gü<;: tarafmdan ciddi bi<;:imde tehdit edilmi~tir. Bu

iki siyasi güc;ten biri olan Urartu, Toros ve Zagros Daglan'nm

oiu~turdugu doga1 sm mn hemen ardmdaki Dogu Anadolu,

Ermenistan ve Kuzeybatt iran topraklannda yer almaktayd1.

Dig·er gü<;: Ku~ Kralltgt ise <;:ok daha uzaklardaki Yukan Mt

str ve Sudan'da bulunmakla heraber Dogu Akdeniz havza

st üzerinde tsraro häkimiyet kurma emelleri nedeniyle bir

tehlike te§kil etmi~tir. Bu gü<;:lü ve ikna edici alternatiflcrin

varltgt nedeniyie, vasa1larm Assur hükümdanna sadakatle

r inin güvencesi zaman zaman tehdit alunda sagianmt~Ur.

Kendilerini M1s1r'm Yeni Kralligt'nm miras<;:tsl olarak gören

Ku~ hükümdarlan (Lohwasser 2014), evvelce Yeni Kralltk yö

netimi alundaki tüm bölgeler üzerinde egemenlik kurrnaya

c;alt§mt§lardtr ki Güney Levant bu böigeierden biridir. Diger

taraftan Urartu, Anadolu'ya ve iran'a ge<;:i~i saglayan Kafkaslar

üzerindeki gec;itleri kontrolü altma almt§ ve güt;lü jeopolitik

konumu sayesinde bölgedeki devletier üzerinde hann sayllu

14

The t'nmiug period of expunsion tool;. up most of

the ~"'' hall of Lhe 8" ccntury BC. durln!{ thc 1 etgm

of kings Til{lath-pilest!r 111 and hü, ~ons Shuhnaneser

V (726-722) <)nd Sargon li (721-70!i). and saw tl1e an·

nexalion of many former dient srmes a~ provmces.

fhe i ncorporation of these terrilm ies doubled the

<Ii rt:ctly comrnlled holdings oJ the Assyrian state,

11ow hj f•u· the g<Jographicallv most extensive polit'

of thc:: Middle East and thc i\kditnraneau. Bv 700

BC, As~yria·s provincial svstem iuclucled most ot the

cliem states of thc ninth CCIIllliY ,md 5tn:tched from

1he Mediterranean shorc 10 1-lamadan in Iran. from

Cappadocia w thc:: Peniau Gulf. ln the territories

ta ken up t,y modcr11 1\1rkev ( Fig-. 7) the loUowi ng

fuS)fiau !JI'UI'inn'~ were est<tblished (Radner 2tl01ia.

IIUS. 13, -f!J, 52. 55, 57, 58, 62):

738 SC: Kuflan 1a, modern Ta\'inat in the sonth

t'nt H:mw. and the wrrounding rc!(ion.

c. 7:!5 BC: Sam'alla, modern Zincirli in rht' west

rrn (,aziamep, and the surrounding rewon.

r. /2[1 ßC: Que, the tegion .twuud Aduna.

717 ßC: liarKcmi•;tl .<nd th!! >~uruunctin~~: 1e·

g-iun.

71~-1 BC: Tabal in thc 1 C)!iun ol Kavseli, :-.le1sthlr

,u1u Nigdc; tllis pru,iuee was lost ::tgain alre,;d'

111 711 ßC- tlu: uul\ arnwxen t·egion LO regaill

imlt:pcndc:m:c so l)Uid.iy after its intcgradon

mto thc: ptul'indal svstern.

711 DC: .MarCJ;t>u. 111ud.,lll K.1hnunamuaras,

,utd thc sm ruundiu)l regi1>11.

708 UC: Sanual anrlthe .mt anundiug regiou, a..

thc Burdc1 M.trth ur th.- <•<'ll<'lal ol the Ltfl·

haud Stdt: (lurltl/111 S1t111dul.

\\'hilc thc ucwh nTatcrl provinc.,s of the 8'1' ccntut)

ßC wcrc on thc samL l"vel a.~ the old province~. aH

wa1·e cclip:.cd in imponance by the [mpellal .:cntw,

with thc dt>parity herweeu tlte se,\l u1 t01.al puwt:1

and thc t-est olth< "mJlire ever-inClcasin.q. 1 he ')Julh

ot war pa1d lor th" creatiuu ol t"o cajJital ciLit's,

litst Uur-Sarn1ken "San~on's forta:ss" (Kiwnalmdl

(Fig. S) rhn ing ::t briet pt'"riod untlcr Sargon Tl and

tlu•n Ninew h from th.: rci~n ui Ins sun Senllach

crib (704-681 ßC) otll\"anls !Rcade 2011). S•tq:t;oll'l>

uncxpccrcd aud i<kulugically pmblematic de<lth oll

riH' h<1ttlefidd iu Tabal. smnh~.~~t of rhe GreaL Salt

Lai-e, mcant that thc city ~o i ntunatdv con11uctcu Lu

hiS pc1 M)J<.t (111 n.utle but also clc~i~n, ev.:u it> mc.t'·

Lu·cmclllß \HJc' mcant to encock tht· 1-ing"s n.unc)

wa~ abaudom:rl lw his ,lii'Tt'S~m Scnnachcrih who re

piaccd Dur-Sam1kon :1s the scat of royal power wi!l1

tlw pn1gmat1c choice ofN inc1·eh. ßascd pnmarily on

lucation andlong-dbtance tralfic linh. this city W:l<

aftcr the inrorporarion ol tlac wcst intu rhc pr<wincinl

sptcm thc olwious choic<· for t.lw :\ssyrin n F.mpi1 e's

politkal ccntrc. Nincvch wa.~ ma$sivel~ l'Xpandctl

in tu,, cit) uf giganlic dimcmivus, wi1 ho\lt t·qual arl}

whcre in rhc t•mpirc: with 7.i0 hectaR·~ endosed b)

foltii'it.ltH>Il walls tl bo<lstcd dn11hlc the '"''•I of thc

alrt·adv cnormuu' ciues ol Kaltn1 (1RO lwttarcs) .md

Dur-Sa< mJ..cu (:H5 hccl<tre~}. Tkspitc adding 110 nt•w pmvinrc., tot ht• .\ssv1 iau

~taLe, :S~u1mcherih hud lll<>rc p•·oplt· muwd anoss

tiLe empire lhun an) of hi~ pt<dt'Ccs~ors (m any of

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Krall!J;p

THE CITY OF ASSUR A.ND THE KtNGDOl\! OF ASSYRIA: IDSTORICAL OVERVIEW

h" ' ucn;,wrs, fo• tha t malle!) . On the basis of his

um1 ip1iom, hc reseulcd close lo halfa million peo

pl< . • 111d .dmo~t half o t thcm camc from Babylama

(Üd((l i!l79: 20-21). Many dcporlcc~ (Fig. Y) wen

d,.,, inert for Ninc:veh whose new SI7C called tor ad

riltinn.Jl ,, cttlc rs. The tnOI'C to Nineveh a nd its c>n

l.ugunt·m wa~ accompanied by the construction oi

nn cx !en ~ll'e network ot watcr rcservoirs , cannl.~ and

, f [ll< ducts (tl1 ~005 ) dcsigned to releasc thc wate r

r, om somc scasonal tributaries of the T igris, wlnch

onl1 carn watt:r after thc spring mowmclt. gradu, lh and .111 vcar round to Nineveh, guarameemp,

, uff•ucnt watu supp lies for the ncw megacity a nd

n' 111h.tbllauts.

lnth<: 7'" centurv BC, thc Assyrian Empi•·c was thc

uum~lled politieal cconomie and cultural pow<'T oi iht· :.J,ddlc bm and thc 1V1der Eastern Mcditcnanean

lcgiuu. ßut th1s pcriod did nm witness m uch tt:J ri to

' i.1l gam, as tlw political focu.s ltad again .shiftcd ba<.k

to es< rusm~ indin:t:t control m•e1 a llicd 8tatcs. Thc

\s,\Tmn Emp1rc influcnced, and oftcn domiuated,

poliucal cu lmral anrl economic atfairs hetween Su

d.tn in llt'r ,\natolia aud cemral !rau. Even Lydia in

\\ t·st<·rn Turke)' wns a clie11l state under hs kiog Gyg-cs

Fig. 7: Yeni Assu1 Dönemi 'nde Güneydogu Anadolu (K. Köroglu, H. Dam§maz, A. Tan).

Smuii~<IS l AlhtLUiia du1 ing tl II' l'wu-A'') 1 i;u l Pt· I iod (K 1\.üroglu. H Dam~maz, A. Tan)

.•

bir etkiye sahip olmu~tur (Salvini 2014). Urartu, Anadolu'dan

Suriye'ye ge(:i~i saglayan Fuat i.izerindeki ger;itleri ve Bat1 iran'I

Mezopotamya'ya baglayan dag ge-;;itlerini komrol altma almak

adma diplomatik ve askeri yollara ba§vurmu~ ve Assur'un uzun

mesafeli ticaret aglan üzerindeki kontrolünü zorla§Urmi~Ur.

V. Assur-nirari (MÖ 754-745) tahta <;tktif'p yll, Assur ordu

lan Urartularla tarihi önemi büyük bir t;ati~mada kar§J kar

~Iya gelir (Fuchs 2012: 140, 153-154). MÖ 754 ytlmda Kuzey

Suriye'de ve büyük olaslltkla uz.un zamand1r Assur'a bagnnh

bir vasal devlet olan Arpad'm topraklannda gen;ekle~en bu

meydan sava~mda Assur bir toprak kaybma ugramaz. Ancak,

Urartular Assur topraklanm i§gal etmemi§ olsalar da bu sa

va~ta ugramlan yenilgi on )'ll boyunca Assur'u felce ugratmi§

gibi görünmektedir. Bu sava§l takiben, kraliyet merkezi olan

Kalhu' da ba~layan ve Assur ile Kalhu valilerinin de aralannda

bulundugu bir(:ok yüksek rütbeli devlet görevlisinin kauldtgt

bix komplo sonucunda Assur-nirari tahttan dü~ürülür (Za

wadzki 1994). Ba~anya ulal}an bu darbenin ardmdan, büyük

olasiltkla idam edilmi~ birc;ok yüksek rütbeli devlet görevlisi

ve valinin yerlerini yeni bir kadro almt§tlr. Assur-nirari 'nin

ogullanndan biri olan III. Tiglat-pileser'in (MÖ 744-727) hü

kümdarhgi boyunca, önceki ytllarm izolasyon taraftan d1~ po

litikasma tarn tezat te~kil edecek ~ekilde, imparatorlugun tüm

stmrlannda hem evvelce Assur 'a bag1m1J olup Urartu veya Ku~

ile yakmla§maya meyleden vasallar hem de $am ve Babil'in

güneyinde yer alan Bit.-Yakin gibi kendileri gü(:lenmeye ba~

lamt§ devletlere kar!}I onlarca yll si.iren sava~lara giri§ilir. MÖ

743 yllmda yine Arpad topraklannda Urartu ile y~anan bir

~att§manm ardmdan kuzeydeki bu rakip ile dogrudan bir sa-

!-., .. ... · H..... I .~ .... " I ~

ßh ..... A~~ I

. 1'

••-;-

" .r.~ , . ... .. ,

.. :::~~~~~-~.,., ·•.•· ' ~AI. l, /1 b .qAll G\.-\ a\ o.-!J..- •

' ~ ·:!, ,~, ..• ,• • I "'"''" ~.:-· ;--....... ~ - '· •'-'""'

"et:., .... -. t • ''''ll' ·

"~"'*"' ... ~.!:·.·.:~ ~*' lllr ·~MRl~l

' •""etl

_., ..... ~,..., ...... 0 ....... ...4•01 . ....... ~

0 l-~ .. _...... ......... _ .. ., .. , .... Yeni Assur Krallig• ve Anadolu I Neo-Assyrian Kingdom and Anatolia

t ,,".,.,~b..od>IAin 'Wooi .,......__~,.,"-CIQ

' "'--~~ ..... ...,..\,o;J .. ~""-'"' .. l"''• •Aoeri,..odolf .. !~~o<~t-lll•

0 (HI!IIHtlo-lioql,..l•-o....MIIU 'A_.,...... ~ \llll"lloti"-'-"'~..__,"..,...,_ .At•-.. ., .. ..-ur

(.wTol.lillt"'-flJr( ....... ,....C lfoiJ,.iu;o,~loo~o\-·~"

~ .. ,._..,~._.,. l""' ' "'"'t.nt>o.""'to...,, .. ,.,. ....

THE ASSYRIANS: Kingdom ofthe God Assur from Tigris to Taurus

l lMo!f;oy:l!!lv.>PI'q.wl'dbr

I\CIIlll~lli11 KÖ!tO("ol,l ·11;111111 DA~I~IA/, · 1\mcoP,. TAN

15

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLIG I TARiH1NE GENEL BAKI$

va~a girmekten ka<;milml~ olsa da birc;:ok vekä1et mücadelesi

ya§anmt§ttr.

Sanraki y1llarda, III. Tiglat-pileser ile ogullan V. Salmanas

sar (MÖ 726-722) ve II. Sargon'un (MÖ 721-705) hükümdarhg1

boyunca süren geni~leme dönemi, MÖ 8. yüzyllm ikinci yarlSl

nm büyük bölümünü kapsar ve bu dönemde önceden impara

torluga bagh vasal devletlerin c;ogu birer eyalet haline gelir. Bu

yeni bölgelerin imparatorluga katilmasiyla Assur Devleti'nin

dogrudan egemen oldugu topraklar ikiye katlamr ve böylece

Assur imparatorlugu Ortadogu'nun ve Akdeniz'in en etkili

siyasi gücüne dönü~ür. MÖ 700'e gelindiginde, 9. yüzy1lm va

sal devletlerinin <;ogu Assur'un eyalet sistemine dahil edilmi§,

Assur'un egemenligi alundaki cografya Akdeniz k1yllanndan

iran' da Hamadan'a ve Kapadokya' dan Basra Körfezi 'ne uza

nan ropraklan kapsar hale gelmi§tir. Bugün Türkiye sm1rlan

i<;inde kalan toprak1arda (Fig. 7) strastyla §U eyaletler kurul

mu~tur; (Radner 2006a: no. 13, 49, 52, 55, 57, 58, 62):

- MÖ 738: Kullania, Hatay'm güneyinde yer alan Tayinat

yerle§imi ve c;evresi.

- MÖ 725 (yak.): Sam'al, Gaziantep ilinin bausmda yer

alan Zincirli Höyügü ve c;evresi.

- MÖ 725 (yak.): Que, Adana ili civanndaki böige.

- MÖ 717: Karkamt~ ve c;evresi.

- MÖ 713: Tabal, Kayseri, Nev~ehir ve Nigde illerini kap-

sayan böige. MÖ 711 ytlmda kaybedilen bu böige, eyalet

sistemine dahil edildikten sonra bu denli ktsa sürede

tekrar bagtmstzhgma kavu~an tek bölgedir.

- MÖ 711: Marqasu, Kahramanmara§ ili ve civan.

- MÖ 708: Samsat ve c;evresi, Sol Taraftn Generalinin (tur-

Lanu s·umelu) smtr böJgesi olarak.

MÖ 8. yüzydda imparatorluga kat.tlan yeni eyaletler eski eya

letlerle e~ seviyede olmakla beraber, sürekli geni§lemekte olan

imparatorlugun tüm bu bölgeleri deger apsmdan, kraliyet

gücünü bartndtran imparatorluk merkezinin gölgesindeydi .

Sava~ ganimetleri, iki yeni ba~kentin in~a edilmesi i<;in har

canmJ§t•: Önce TI. Sargon'un hükümdarhg1 s1rasmda klsa sü

religine kullamlan ve "Sargon'un Kalesi" anlamma geien Dur

Sarrukin (Horsabad) (Fig. 8) ve ardmdan oglu Sanherib' in

(MÖ 704-681) hükümdarllgmdan itibaren kullamlan Ninive

(Reade 2011). Sargon'un, Büyük Tuz Gölü'nün güneydogu

sundaki Tabal'da, sava~ alanmda, beklenmedik bir anda ve

ideolojik ac;tdan ku~ku uyandtran ölümü, isminden tasanm •n

daki öl.-,;ülere kadar her a<;tdan kralm ki!iiligiyle bagda§Ik ba~

kentinin terk edilmesiyle sonw;lat1ffil$tL Krahn oglu ve ardl11

olan Sanherib kraliyet merkezini Dur-Sarrukin' den <;ok daha

pragmatik bir sec;im olan Ninive'ye ta~1d1. Asien konumu ve

uzak mesafeli yollarla baglantiSI nedeniyle tercih edilen bu

kent, bat1 bölgelerinin eyalet sisternine katllmasmm ardm

dan Assur imparatorlugu'nun merkezi olmak i<;in en elveri§li

sec;imdi. Ninive geni~letilerek imparatorluk i<;inde e$i benzeri

16

rFm h' 2010). Onlv ran:l), if therc \\as graw umccm

fm A ~sy1 ia's •·cnnomk ,l!ld pl}litical S< ·utrlt~, wete nt'W

JlfoJ\ illet'~ i'Slah!lsht>d, 111 add1tion (\I thf' C l"t'artoll or lhf• pf(>vincf' uf Sldcm in mmler 11 l.dnnon, Sennarh

nib\ soa .Uld sut:ct'~sm E~arhadrlnu (tiXfl·l1o~IJ au

next·d Jh(' J..ingrlom of Suhria. ,1 hufle1 ~f,lft' on tltt

b<Jr<kl wil h llr:u tu, .lllct spltt il i11te1 t Iw 11\0 tiual ,\s

svti;lll Jll·muwe' to he f'Siithlislwd onnHHlc•nt Tn1kish

len itol}' (Ra!lner !!OOii.l; llf>>. (i4, li!i):

67~ ßC: Uppnmu.rhl" n•gion ew of lhl' R~llll:lll

(..,w ;~round Lice.

ii7:1 Bt: Kullimeri, the rcginu w<:> l of tht l.lat

nr.m ("\t)' ;unund 13aunau.

Generally speakin!l,. the A~srrian mPnan:hy was

most ntlucrahh' at thc momcnt whfln tht· 1\mg clit>cl

111 wheu h.- 1\as COJhic1erecl too Fnlil nr olherwi'e un

fit lor 1 u le (nhclicatiutt wa~ ncll an optinnl. helure

wpre111e power had form;t ll} beo:n passccl un 10 his

MICC e~sur on t he on a~iun uf thc Nc1' Year <t·lehratic•ns (itt Marllt April) at thc Ass ur temple in Assur. Pan·icide .md frau·ü:iuc did not d isqualify from

king~llip. ,md rltert'fi >re ~ucces~ion wars are not in·

freqm:ntly .tttcstt·d. The obvious ~olmion wab ro pre

venl such cunfltcts I rom happening altogethcr by

cememing the suct:t!ssion bclore tht: 1 ulcr\ death.

At least bv the 7°' c.:emury ßC, succession oaths im

P~•MHI on the impt'rial subjcus wert· dt·sJgncd w guacantee that the appoimed cro\\ n prince would t:'\'erttually Mtccct:d <lS kin~ Wtthout OJtposirion.

Wht!e callict exatl\ple' arc k.nown on ly lnHn 1 t' l >' fragmt'nlan m1umscnpts (Frahnl ~OO!J 1 ::!'J-1:\.'1),

thc I'IUr.:c.:l's'ion l t eaty i mpo~efl t>y E~a1 haddoo 111 G72

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Kralhgt

'l'H F. f' lTY OF ASSUR AND THE KINGDOM OP ASSYRIA. HIS'fORICI\L OVERVIEW

Fig. 8: Dur-Sarrukin keminin Ü<; boyutlu ~;izimi.

11111 t' <111111' 11 1on.ll nndcring of ihr < il ) ol D 1 rr al.. n (Ltud G. Allman C B Kl bad II I ( , I"'"''"~ Toa.11, Cluc.;gu 1 9~1), Clucago

l " " "i" I'"'" PI I)

ß( tarva ~~ 111 at lc<t'l IIIIH l OJll fp IIHi 10 KaJIIu. ,, '"I') llon1 Rullnna.1 (T,I)inat in l ht• llattl) a ud ,1

f m cnt fro m AUur. Thc c manu 1 ipts how I 0\~

d11 .1111~ tll,Jty "'''' used I<> h 11H.llw1h M·ll<' n ffitt.tls

o~ppomt< I by thc k111g in L11t A-.yJJtll pr v nce , nd

rh 111 rul< rs 111 tlll adjoinwg 1t ~Iom anti inlt:tJUI

pl 1ph~n< • (Lau111gc• ~lll :.!). llu; tableis "' Iu 11

s<akd \\llh th< 5co1h vf utl \~~tn, \\t're p111 nn

cJe ,pl.i) m ln<.il sh1 iucs (hk" Lht tl llc cxc 1\<ltnl in

T.111 •·H whcrc tl cy wcrc 1 r•mt l• bc lltaled ltke

,, gocl • ;1s llic tcxt ol tlie 11 c .11 y .\(1\'ll l H''· ltt rl11~ "'''~'.

th< god :U ur m 1nifcsted 1tself lat "'a rrom Iu

t mplc 111 \ ~ur ,m I we h.o1 lO ulll) cmphdSI'' llll

unp<HtaJh'< of lli(S< Solt.:rcd Utukt fot \ S} ri.tn st lle

tdc log) nd thc coheston o f tht> " mpi.-ro. \ key Sll;ltCgy in as;<r iJng ,\~,,Ji,1JI pto\\l'l HICI

Lll chent ta tcs "~ s th< l'lempt tu comhtne fr tg

llHllled polllical J,t Jll.l>< ·' I" s wl" l.tiW'' regiona l

<t ues, as ucstcd c g. m Bab lom<t ( ft .une 1992

111 F.l.1m (\\aters 2000), .md 111 E!..)P whe1c F:~·

arh t<ldon 's ,md •h5urb.mil al's IJ. ddn~ or the loo al

d11 ts of Sa1s rc~ulted m the r c .uion of thc 211 h

D\11.\>l)" ( Pt·n lu :wo:l) . llu~ pol iC) '' •" u1" loultlt ol l)

olmayan devasa bir kenl haline getirildi. Sur duvarlan i<;in·

de kalan kesimi 750 hektara ula~an bu kent, dönemin muaz

zam büyüldükteki kentlcri olan Kalhu (380 hektar) ve Dur

~arruki.n'in (315 hektar) iki kau büyüklügündeydi.

Assur Devleti 'ne yeni eyaletler kazand1rmamJ~ olsa da San

herib kendisinden önce ya da sonra gelen krallara nazaran

imparatorluk i<;inde <;ok daha fazla insant yurtlanndan etti.

Yaznlannda anlaulanlara göre, hemen hemen yans1 Babil

topraklanndan geien yakla~tk yanm milyon ki~iyi tehcir ede

rek ba~ka böigeiere yerle~tirdi (Oded 1979: 20-21). Sürgünle

rin <;ogu, geni~leyen boyutlan nedeniyle yeni yerle~imcilere

ihtiya<; duyulan Ninive kentine getirilmi~ti (Fig. 9). Ninive'nin

aldtgt gö<;ler ve kentin geni~letilmesiyle e~zamanlt olarak, su

depolama havuzlan, kanallar ve kemerli su yollan m i~;eren

geni~ kap amll bir ~ebeke tasadanarak (Ur 2005), Dicle'nin

yalnazca karlann eridigi bahar aylannda akan mevsimsel kol

lan, bu mega kentin nüfusunun su ihtiyactm tüm ytl boyunca

dengeli olarak saglayabilccek bi<;imde LS!ah edildi.

MÖ 7. yüzyllda Assur imparatorlugu, Ortadogu ve geni~

anlamtyla Dogu Akdeniz havzasmda rakip tammayan en bü·

yük; politik, ekonomik ve kültürel gü~ haline ge lmi~ti. Ancak

bu dönemde imparatorlugun stmrlan pek de geni§lemedi;

<;ünkü bir kez daha müttefiklcr üzerinde dolayh yollarla bas

kl kurmaya yönelik siyasi stratejilere dönüldü. Assur impara

torlugu Sudan, I<; Anadolu ve iran'daki devletler arasmdaki

politik, kültürel vc ekonomik ili~kiler üzerinde etkili oldu ve

hatta baskt kurdu . Türkiye'nin batlSJnda yer alan Lidyahlar

bile krallan Gygcs döneminde Assur'un vasal devleti haline

gelmi~ti (Fuchs 2010). <;ok ender olarak, ancak Assur'un po·

litik ya da ekonomik güvencesini ciddi bic;imde tehdit edecek

bir du rum ortaya <;tkugmda, yeni eyaletlerin olu~turulmasana

ba~vuruldu. Bugünkü Lübnan'da kurulan Sidon eyaleti hari·

cinde, Sanherib'in oglu ve ardilt Esarhaddon (MÖ 680-669)

Urartu smmnda yer alan ~ubria Kralhgt'nt imparatorluga

baglt bir tampon kralhga dönü~türdü . .Subria topraklan bö

lünerek iki eyalet halinc getirildi ki bunlar imparatorlugun

bugünkü Türkiye smtrlan i<;inde kalan topraklarda kurdugu

son iki eyalettir (Radncr 2006a: no. 64, 66):

- MÖ 673: Uppumu, Batman <;;ay dogusunda Lice civarlan.

- MÖ 673: Kullimeri, Batman <;;ay bausmda Batman ci-

varlan.

Bir genelleme yapacak olursak, Assu.- monar~isinin en sa

vunmaslz oldugu zamanlartn, A sur'daki Tann Assur

Tapmagt'nda mart/nisan aylannda yapJ!an Yeni Ytl kutlama

lart sarasmda kraltn yüce yönetim gücünün resmi olarak dev

redilmesinden önce, kraltn öldügü ya da kralhk yapamayacak

denli zay1f dü~tügü anlar oldugunu görürüz. Tahu terk etme

nin bir se~enek olmad1gt bu kralhk ideolojisinde, baba ya da

karde~ k.at li de tahta hak kazanmanm önünde bir enge! te~

kil et·medigi i<;in, veraset sava~larmm hi<; de seyrek olmac.llgJ

17 THE ASSYRIANS Kingdom or lhc God Aßur ft1lm Tigris to Taurus

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLICH TARiHiNE GENEL BAICI$

görülür. DolayiSiyla kral ölmeden önce tahun varisini kesin

le~tirmek, olas1 taht kavgalanm önlemek ivin geli~tirilen bir

vözüm olmu~tur. En azmdan MÖ 7. yüz)'l ldan itibaren tüm

imparatorluk tebaasmm veliaht prensinin verasetini kabul et

tigine dair ant ivmcsi zorunlu ktlmarak olas1 bir muhalefetin

önüne ge<;ilmesi hedeflenmi~tir. Daha erken örnekler ancak

bölük pörvük metinterden bilinmekle beraber (Frahm 2009:

129-135), MÖ 672'de Esarhaddon taraf1ndan dayattlan vera

set antla~masmm en az dokuz kopyast Kalhu'da, bir kopyas1

Kullania'da (Hatay'da Tayinat) ve bu metnin bir par<;as1 da

Assur'da bulunmu~tur. Bu metinler, aynt amla~manm hem

kral tarafmdan eyaletlere atanan devlet memurlarma hem de

k1rsal kesimlerde ve kom§U bölgclerdeki vasal krallara dayatll

dJgmt gösrermektedir (Lauinger 2012). Tann Assur'un müh

rü ile mühürlenen bu tabletler, Tayinat kaz1larmda bulunan

örnegin de ortaya koydugu gibi, yerel tapmaklarda sergileni

yor ve antl~ma metninde belirtildigi üzere bu tablellerin "bir

tann gibi" muamele görmesi bekleniyordu. Bu sayede uzak

diyarlarda Tann Assur, Assur'daki tapmag1ndan kendini gös

termi$ oluyordu ki Assur devlet ideolojisini n yay1lmas• ve im

paratorlugun bütünlügünün saglanmas• a<;1smdan bu kutsal

tabletlerin önemi son derece büyüktü.

Assur Devleti'nin vasal devletler üzerinde egemenlik kur

mak i<;in kulland1g1 en etkili stratejilerden biri, Babil (Frame

1992), Elam (Waters 2000) ve MlSlr'da oldugu gibi küc;ük

siyasi olu§umlara bölünmü~ arazileri büyük böigesei devlet

lere dönü~türme c;abas1ydJ. Örnegin MJstr'da, Esarhaddon

ve Assurbanipal 'm destegi sayesinde yerel Sais beyleri 26.

Hanedan'a dönü~tü (Perdu 2003). Ku~kusuz bu stratcji, yerel

güt; dengelerini sadele~tirerek Assur emclleri dogru ltusunda

kolayca yönetilebi lecek liderleri belirlemck i<;in geli~tirilmi~ti.

Ancak, bu bölgelerde birligin te~viki ve hatta zorla kabul etti

rilmesi, sonunda bu yerel güc;lerin Assur imparatorlugu'nun

vökü~ sürecine katk1da bulunmasma ya da en azmdan impa

ratorlugun c;ökü~ünden fayda saglamalarma da önayak oldu.

MÖ 670'1i ydlarda Esarhaddon'un, krala ihanetle suc;lanan

veya ~üphelenilen devlet görevlilerinin iki kez toplu infazmt

emretmesi, As:>ur imparatorlugu'nun yava~ yava~ ilerleyen, sü

rüncemeli c;ökü~ sürecinin ilk belirtiler idir (Radner 2003). Bu

dönemde, siyasi ve ekonomik güc; büyük öl<;üde kral!n maiye

tindeki gözdelerinin eline gec;mi§, eyalet valileriyse dl~lanmt~

tlr. MÖ 640'l! yillardan itibaren Mlstr gibi vasal devletlerin As

sur hükümdarhgmm ellerinden sessizce kay1p gitmesine göz

yurnulmu§tur. Assurbanipal'm (MÖ 668-627) uzun hüküm

darlr{p bitmek üzereyken meydana geien bir verasct sava§l,

imparatorlugu 620'li y1llarda felce ugratml~ (Radner 20llb:

375) ve sonuc; oiarak Assur'un kendi topraklan üzcrindeki

egemcnligi o kadar zaylflam · ~ur ki, imparatorluk merkezine

bu denli yakm olan Babil bile bagunSIZ.ltgmt ilan edebilmi§tir.

MÖ 616' dan itibaren, güneyden Nabopolassar yönetiminde

ki Rabi l ordulan ve dogudan Kyaksares liderligindeki Med bir

liklcri tarafmdan geien iki yönlü saldmlar, Assur'un c;ekirdek

18

<k,igned to ~erve ASS} nan mtcrl'<ts h) cla1 ifyrng and simplif) mg thc pm,er rda11nnships and thcir

managcn1t'nt. \n p 1 omoung .uul <'\'1'11 impnswg

nnification also m <'IJ!(Lhenecl llu·sl" areas ancl allm,·cll t hem to conutlmtc to. 01 • t h a 't pro fit Ii o m, lhe collapse of lhc Assvnan Empm·

Symp10ms ol a cJ<·cpmg aud p1orractcd d<·cltne ot thc i\swnan E111pite are 1'\'tdcnt ~inrc !Iw 1>70~

RC 11 hc11 Rs.lrhachlon 1\\lcc ordcrcd mass t'Jwr llll<liJS

among state offiuals gUJit} or suspccted nl trr.asnn

against thc ClOWn (Raducr 2003 Mnch pnlttir tl and t'c <>Jlllmic powcJ t,tmc 10 bc conrt·IIIJ;llt'clln 1111'

hunds of 1he king: ~ 1,11 Hllile cnUJIII'I s \\hil" tllc gcw

Cillursoftht• prmmccS'I\t rc >Idchned. Smce thc h4()s

DC, c:.hcmstates >Uch as f~)pl \\Cl c allo\\ed to quil'l ·}

~lip out ol Aswria·~ cont 1 ol. Afl<'J .1 w.tr of surn·~s11111

i11 lhc wak•• uf the V<'l) Jong t-ctgn o l Assutl>or111pal

(66R-o27 BC) h<td pa1 a h,t•d the 1 ealm m the h~ft§ IIC:

(Radner 201lh: 375), As,)na's g11p 01er lb h<tldings

we.tkeJt< d to the eXHIH thal ncöl l l>) Uabykmi,1 1 onlcl g'ain mclt-pendenc<'.

F1om 616 BC otmard>, a tl~o-pron!o!:ccl auack, frum the south by the Bab' lom.m auny undt r

Na. )ljpul.tssar anrl ft <•m tht: 1 ast h) 1 he ~ INir.m

troups und er C) <1 x,lt es, cnmph•wl) ckstabili~c:d tl1e

As~' tJ.ttatore rcgion ( loannes ~flOH; l\Iel,illc> !ltJll'l).

Thc 'onquest anti acking of AU ur m 614 HL dc.-

~>llo)t:d the empiu:'s ideologic.tl mtclcu~, the temple (Jf th< goc l ,\s§ur, 11 h ilc• t hc fal l an f

::\int:\l'h\ tll\ 1-{atcs ~howetl th.ll 1111 hudie~> ol tlw

la ll< 11 dt:h:11de r~ lmcl nn er hecn r ((-,u,·d a\\ a1 ( l'l< k

\IOJlh 200'•). At K llhu b< ches of ltiO rxtcutecl m• n werc dumped in 1 \\dl pro\ idmg tht citadcl Wl lh

d1 tnk111K ,,,,t('l (O.ttr.-s, Oat~'' :!001: 1011, 10:~) amltl

luHialt .,.,,,.,ire ll>tlt·• lt•l\ and spoil, r.lthcrlh ittl ap

prop1 iote, thc As~\ rr •n hranhuul. Thc colt' 1 gwn

loH, thc rcmn.u1l~ uf the A~s\ nan ,um} \\ tthdrcl\ to

the '\HSII:JII ot!ld IJUith<lll part <Jflhe Empur whttc

11ghti111; tomiuut:d l<ll ~C\'t'J al H'.lfS. Amon..: ttlht•r

soU1u ~ , t rcu:lllh • xc.o\atcd le!lm frum T 1t!h,111 (7..1-

varet Trpe in thc Uppe1 Tigns '• llc\) tllu trates lhe

i noc mgh despt:l a tc light fnl survl\-:tl \\eil (l'aJ rola :!OOH l{h·!l!i). With 1 ht• invohCillllll of Bab)lotll.\,

thc: .\ f t dn Eg1 p1 <tJJ< I tlic Non h c 111 I1.HJiau ,1,\lf' ol

Mannca, the conflu t \\o.tS ,111 inlll ngional "•II that destdhilrM·d tht• l idfllt- East fot '"'' decades bcforc th< BüL)'ItJnian Eu1pir• emctgt:d ·" the dumin.tnt

pCJwc r illld t\5S\I iJ's l11 i1,

Fig. 9: Laki~ (Lachish) kentinden sürgün

edilen leri gösteren kabartma (0 Trustees of the ßriti.sh Museum).

Rl'liefslum ing the dcpo1tel's Jrom Lacllllh Trustces o llli< ßmi•h ~luscuu1)

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Kralltg1

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLIC:I TARtHiNE GENEL BAKI$

bölgesinde istikrann bozulmastyla sonuc;Iamr Uoannes 2008;

Melville 2009). MÖ 614'te Assur kenti i§gal edilip yagmalamr

ken imparatorluk ideolojisinin c;ekirdegini olu~turan Assur

Tapmag1'mn da ytkllmasmm ardmdan, MÖ 612'de imparator

Iugun idari ve siyasi merkezi olan Ninive de dü~er ve yakthp yt

kthr. Ninive kaz1lan bu ytkumn dch§et verici boyutlanm onaya

koymu~tur; öylc ki, kentin baz1 kaptlannda yap• l ::~ n kazdarda

kenti savunurken dü§mÜ§ askerlcrin cesetlcrinin bile kaldml

madtgt anl~llmt~tlr (Pickworth 2005). Kalhu k::~ztlannda ise

infaz edilmi§ 180 erkegin cesetlcrinin sitadelin ic;me suyu ku

yustma auldtgt saptanrni~tlr (Oates, Oates 2001: 100, 103). Bu

bulgular istilactlann amacmm Assur anayurdunu cle gec;i rmek

degil, y-ciktp ytkmak oldugunu göstermektedir. Anayurtlan

kaybedildikten sonra, Assur ordusundan geriye kalan kuvvet

ler imparatorlugun bau ve kuzey bölgelerine c;;ekilir ve sava~

birkar,; ytl daha devam eder. Diger kaynaklann yam stra, Assur

Dönerni'nde Tu~han kenti olarak bilinen Yukan Diele Vadi

si'ndeki Ziyaret Tepe kaztlannda bulunan bir mektup, giderek

artan r,;aresizlik ic;;inde hayatta kalma mücadelesini gözler önü

ne sermektedir (Parpola 2008: 86-95). Kuzey iran'da yer alan

Manna Krall tg t, Medler, MlSlr ve Babil 'in de dahi l oldugu c;atJ§

malar tüm Ortadogu'yu yirmi p l boyunca sarsan uluslararast

bir sava~a dönü~ür; ta ki Assur'un miras~1S1 ve bölgenin häkim

gücü olarak Babil i mparatorlugu'nun ortaya c;;tk t~ma kadar.

imparatorlugun Ardmdan Assur Tarihi imparatorlugun .;ökü:jünün ardmdan Assur anayurdundaki

nüfusun büyük ktsm1 Babil topraklanna yerle~tirilir. Nabo

polassar ve halefi Nebukadnezzar, ba~kent olan Babil kentini,

Kalhu, Dur-Sarrukin ve 'inive gibi Assur'da yaraulan ilk ör

neklerlc ktyaslanabilecek bir imparawrluk merkezine dönü§

türürler. Bund an sonra geni~ c;aph ve masraflt sulama sistem

leriyle ta!iman i<;me suyu sayesinde ya~anabilecek muazzam

Assur kentlerinin baktrnLDJ kimse üstlenmez. Böylece, bakum

yaptlmayan kanallar ve kemerli su yollan harap olur ve bir

daha kullantlamayacak hale gelir. Assur Devleti'ni tekrar can

landJrma yolunda da hic;;bir adtm aulmaz. Fakat bir "impara

torluk" modeli ortaya koyan Assur imparatorlugu'nun idari

teknikleri, ilerlcyen <;aglarda geni§ bir cografyada ortaya <;1-

kan bir~ok devlet tarafmdan benimsenir ve kendiler ine uyar

lamr.

Ancak yine de Assur tarihi sona ermez (Radner 2017). Bir

yandan Assur tarihi sürgünde devam eder. Güney Babil tap

raklanndaki Uruk kentinde yapyan küc;;ük bir grup Assurlu

mülteci, MÖ 6. yüzytlda Tann Assur'a adamru~ kür,;ük bir tapl

nakta ibadetlerini sürdürürler. Hatta MÖ 2. yüzytlda kent Se

leukos imparatorlugu'nun egemenligi altmdayken Assurlula

ra özgü baz1 ayinlerin ve bilim dallanntn ya~att ld1gt görülür.

Diger yandan, Assur kentinde Tann Assur'un tapmag1 da MÖ

539 yllmdan sonra, c;;ok kü<;ük ölc;;ekli o lmakla beraber, tekrar

kurulur. Kyros Silindiri'ne göre, bu tapmagm kurulmasma

Babil'i ele geciren Pers krall ßüyük Kyros izin verrrri~tir:

20

Assyrinn His toryafter the Empire Mos1 of the A'wda11 ht ,lltl..uu\ ~ JlOpulallllll was

re5ettlrd in B11J lw1i,, wh 1c Nabopola"ar .md hi~

.succ.c5sor l\'ebu!.hadnc.>zuJ 11 ,u •formed thcJr capi ral

Bai>J lHn uuo au oonpe1 ial <t-ll lre tu t ll'al hs \") 1 i.tn

pwtot~pes m K.tlhu Dlli · Satl uken ,tnd Nme1eh No

one took m·er tl tc maultcuancc of thcse cmes wh()'c

cnoJIU<>tlS sJzl· ,nui popul.uinn cuuhl onlv loe uphc:ld

with xrensi1 c .md exp<·n,hc: tcKiona\ in ig.llion

s ~t<:ms supporung the f1csh \~atcl supph. Wnhom

upk~cp, .an,tl~ and a ttuuhtllS ~110 11 fell into tlcray,

ue1cJ to bc llled aga111. No attelllf.ll was e1co made

to J<:.-establish an h>)Tidll sr,tte. 1101\t"ler. tht A '' r

ian F.mpu c prmtded d hlncpt ll ll of 'Fmpin'' f o1 thc

succe o o 'tatcs m thc w•d•·• re!pon, whkh lldopted

and ~daptcd mam of Ass}l ia\ adnunbu atl\ tech·

nologws.

Ass1nan luswrv wa~ not 0\ll, thougil (R dner

~017\ On rhc one hand , Jt conuHut d lll ex1le In the

soloth• 1 n Bab)·ltuJi,tn ril) of Crnk, .1 KHH LJI u[ AsS)I·

ian cxpa1ria1es n oaimained in tho.: 1• 1 ccllllll V ßC a

srnall I n ne dcvotcd to god Assur, and m uch l.tteJ in thc 2 renllll} BC. "''hell 1lw ril) "''~ Jlilll uf tl1c

Sdeluiu Empu•·. t)'pk, I \s,yrian u.uli t io11' 111 u1 lt

a nd dmlnrsh•l' "erc sull pracuccd. Anu 111 A~>ur,

the tc:lllJlle nl its gnrl Wnia,

D•1 11"' 1 h~ Gs e,, , , kin~ ul I'< r~i,1 , g1 a nte rl pesmi,,iun

10 do <o

Fs om Bab1 Ion 1 '>Cnt back to their placcs, to the santtuurws lf'Toss thc 1 i1cr II I<( I" \1 ho'c • l11 i11cs

l1ad " •1licr bt•c o lllc tlibpichucd, the go •d' n ho lhttl

thercin: to A ur Susa \kkad J::Jnunna, Z.1rnhan,

Menu,on Der. ns las a~ thc b01ch 1 of G utiuon (i.e.

Zag1os otoount.un o.tHjl;c] . I malle p •mancut s.onctu·

ane• f01 tltem I colle~tc:>rl tagether ,,II of rhc1 r peo

p l<" .nt<ls<tlllJH rl Jh,•m tutloCH 'K!ll lc·nwut," ~C)t'"'

Cylincleo , II. !\0 3:!. Edirmn· finkcl 20I3a: 0-7, Fiut.d 2013b. 1 ~)

l n th!• sm:tll s lninc, cluntUICIIIS pc:1 tain1ng Iu tht

!{Od .tJirl hi• s l llctcuu·y 11 ono tht c,ul\ ~ • 1 millenniuuJ

Rl Unlll 11< dcstruction in 614 RC •Cre us cmblcd

and demonstr<Jtc ·' keen m"'oreness wd ll(ljli<'L'latinn

ofthc• c ll\·'~glollou•p;!'l . llllhe I' r cmun \ll , 1•hen

thc c1ty As~ur had found weahh • n I pt·onunence as

• u-admg cenll m tlw ktngtlom of ll.ttra, thc •hrinc

~>as ll~.oi n rebtult o n" lllOllllmcnllll cnlc. 1 h< names of tlS mlubHants sull unol..cd th god Assur, al· thouglt the) l•crt•lmglll 11calh As,ohlc, thru m'crip·

tiullSI\CJe Ullll'\llitlell in \t.tlll<IIL

At thal umc, there" 1 lread) a well·esttbhd!ed

Ch11s11 11 co mmunit1 ;u llau a, .md pcrhap Chru

tt.mil\ wa' .ol~o pt.tclice• l itt ABou. In ,1111 ca•t,

whilc the new temple :md A~sm·~ cult feil \Ktun tu the Sa.ssanian conqttest of the kmgdom of Ho11 ,, in

ahour 2411 \D, the Ea~lctn Churchc.' tlo uri•ht•tl mh

seqHetllh and local Chrr rian uodrtions found ncw

role~ fm pt<HilllH mllgtuc a nd Sllt •I A S)IJan htfi·

101 v t }ll i t~ 'epat tlc ft< Hll thc infl,rmatiou rcc ordcll

m th< ßtble Heuce, th ein ol AU111 and Kmg Sen ·

nar h• t ib apptat in rhc legend of the fo11rth c< ntun

A D mnriH S.oinl Rehu.uu (1"\m.tl , YcmmHl~.oorlarml<l

~Oll~) who cc>mcrtct! Lo Chn,ll.llllt afwr local hol

man c;:lt nt \ l.•nhe11 in A11unaic. ~111 Matta had n11

ASSURLULA R: Diele' den Toroslar'a Tann Assur\on Kralhgt

'fHE CITY OF ARSUR AND THE KINGDOM m ASSI ItiA' HISTOHICAL 0\'EF!VIEW

)Hhh healcd l11s ,1ster. Sennarhenh \\as e<lst "

H lllltll1 ~ Jo\al lathe1 who onlt'll'rl the princc\ cx-

111 on h wrn. the 1>111g Y."lls srntrk b} a rllsea~e and

nl 1 <1 \\ht 11 he . g1et>d 10 lu hapu" rl b1• SJmt \1 tthttl llllllt' cm ol Assur. CJ.IIf'ful, """"achcrih I 1 oundulthe mon.JMery of Ot•il Mar Maua near

\1 rl one ol tlw ccntre~ uf thc M,lphnan ''" ot thc I 1 11 c 1111 S111:tc Ol'lhodox Lhurche' <' 1\1 o t !Iw

'I 1 ·tl~

Toda '11 n 1c C.hrrsuan gmup~ ot tlu Eastc• n

( lt111 t h f1 11111 thi.' [OI'I IIl'r Assy1 1:1 11 lf'Hi"ll l t'S (Nl'•

llls ,md J JCObJtcs) ldelllllY them•ehes os • \s yr-

1 1 The ong111~ ol t l11s v1ew 11 mam a m 1111 r of dc

lo ur llu1 t hn p1 eclatr lhe s pcr l ant lar at c hm·••logir tl

I , I >f thr mid-' 9'" century thnt pm Assvn. on thc:' 111 p f r tht· est of lhe world and tntllat• cl thl' ongo-

11 g 1cd"tnll1 l of Aswna's mtlleun1a long J,i,ton

Babil 'den kcndi ülkelerine, Diele Nehri'nin ötesindeki

kutsal mekänlarma gönderdim, tapmaklan yerle bir edil

mi~ olan, daha öuce oralarda ya§ayan tannlan: Assur'a,

Susa'ya, Akkad'a, E~nunna'ya, Zamban'a, Meturan'a,

Der'c, Gutium'un stmrlanna (yani Zagros Daglan'na)

dek. Onlar ic;in kaltc1 tapmaklar yaptJrdtm. Onlann tüm

halklanm topladtm ve yerle~imlerine geri gönderdim

(Kyros Silindiri, 30.-32. dizeler. Edition: Finkel 2013a: 6-7;

Finkcl2013b: 132).

Bu kü-;ük mabette, tannya ve kutsal alamna dair MÖ 2. bin

ythn ba§lang1cmdan MÖ 6 14'te tapmagm ytkumna kadarki

sürede yaztlrnl~ mctinle r bir araya getirilmi~tir ki bu ar~iv,

kentin görkemli ge~mWnden ne clenli haberdar olundugunu

ve bu gec;mi~e duyulan hayran..ltg t da gözler önüne serer. MS

I. yüzy1lda Hatra Kralhgt'nm bir parc;as1 olan kent bir ticaret

merkezi olarak zenginle§ip önem kazandtgtnda, taptnak ann

sal boyutlarda tek.rar in~a edilir. lZonu~tukl an dil Arap-;a ve

yaz1tlarda kullandtklan dil Aramice olmakla beraber Tann

Assur'un adt kem halkmm isim lerinde an 1lmaya devam eder.

Hatra'da bir süredir büyük bir llrristiyan toplulugun ya~a

d tg• bu dönemde, H u·istiyanltk'tn Assur'a da ula~mt§ olmast

mümkündür. Her halükärda, Sasanilerin Hatra Kralhgt'm

MÖ 240 ytllannda ele gec;irmesiyle yeni tapwak y1klhr ve

Assur kültü son bulur. Akabinde, Dogu Ki liseleri geli~meye

ba$lar ve yerel H1ristiyanltk geleneklerinde Assur tarihinin

önde geien ki~iliklerine ve yerle~imlerine, Eski Ahit'te yer alan

hikäyele rden tamamen farkh yen i roller bic;i lmeye ba~lanJr.

Bu ~ekilde, örnegin Assur kentine ve Kral Sanhcrib'e MS 4.

yüzy1la ai t ~ehil Aziz Behnam efsanesinde rastlan•r (Noväk,

Younansardaroud 2002). Aramice Mar Matta olarak tauman

yerli ermi~ Aziz Matthew tarafindan k1z karde$i bir mucize

eseri iyile~tirilince H1rist1yanhk'1 kabul edcn Aziz Behnam'a

dair bu hikäyede Sanherib, Behnam'm babas1 olarak kar~t

mtza c;tkar. Prens Behn am'm idam edilmesini emreden Kral

Sanherib, bunun üzerine amans1z bir hasLahga yakalamr vc

ancak Assur kentinde Aziz Matthew tara6.ndan vaftiz edilme

yi kabul edince iyile§ir. Minnetrar olan Sanherib, Musul ya

kmlanndaki Deir Mar Matta Manastm 'm kurar ki bu manas

ur Fuat'111 dogusundaki Süryani Ortodoks Kiliseler ine bagll

Dogu Mafriyanlann önemli dini merkezlerinden biridir.

Günümüzde hälä, eski ~aglarda Assur imparatorlugu'na

a it topraklarda ya~ayan Nasturile r ve Yakubiler gibi Dog u

Kilisesi'ne baglt Süryani Htristiyan gruplar, kendilerini "As

su rlu" olarak tammlamaktadu. Bu görü§ün kökeni halihaZJr

da tart1~malt bir konudur. Ancak yine de bu Assurlu tan tm

lamasmm, 19. yüzy1hn ortalannda Assur'u dünyaca me~hur

cden ve Assur'un binlcrce )'llhk tarihinin süregiden ke§fini

ba~latan olaganüstü arkeolojik bulgulardan önceye tarihlen

d igi a<;1kt1r.

<;eviren: G. Bike Yaztcwglu

21 THE ASSYIUANS: Kmgdom of the God Aüur f)'()m Tigris to 'l'aurus

ASSUR KENTi VE ASSUR KRALLIG! TARiHiNE GENEL BAKI$

22

KAYNAKLAR REFfRENCES

Andrae, W. (1977} Das wiedererstandene Assur, Muni eh. Beck (2nd edltlon).

Baker. H. D. (2014} "Tiglatpileser 1", Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie 14/1·2: 19-21.

Barjamovic, G. (2011) A H!slorica/ Geography of Anatolia in lhe 0/d Assyrian Co/ony Period, Carsten Niebuhr Institute of Near Eastern Studles 38, Copenhagen: Museum Tusculanum Press.

Cancik·Kirschbaum, E. (1999) "Nebenlinien des assyrischen Königshauses in der 2. Hallte des 2. Jl. v. Chr.', AltorientaliSche Forschungen26: 210·222

Cancik-Knschbaum. E. (2008) "Assur und Hatti: zwischen Allianz und Konflikt', G. Wilhelm (ed.), Hattusa-Bogazk(jy: das Hethiterreich tm Spannungsfeld des Allen Orients: 6. Internationales Colloquium der Deutschen Orient-Gesellschaft, 22. ·24. März 2006, WOrzburg, Colloqu len der Deutschen Orient-Gesel lschafl6, Wiesbaden· Harrassowitz: 205-222.

Charpin, 0. (2012) Harnmurabi of Baby/on, london & New Vor~: I. 8. Tauris.

Dercksen, J. G. (2004) 0/d Assyrian lnstitulions, MDS Studies 4, Ultgaven van het Nederlands lnstituut voor het Nabije Dosten te Leiden 98, lstanbuf: Nederlands lnstituut voor het Nabije Ooslen.

Faist, B. (2D10) "Kingship and lnstitutional Oevelopment in the Middle Assyrian Period", G. B. Lanfranchi, R. Holtinger (eds.}, Concepts of Kingship in Antiqul/y: Proceedings oflhe European Science Foundation Exp/oratory Workshop, held in Padova, November 28/hDecember 1st. 2001. History of the Ancrenl Near East11, Padova: S.A.RG.O N· 15-24.

Finkel,l. (2013a) ' The Cyrus Cylinder: the Babylonian Perspective·, I. Finkel (ed.), The Cyrus Gy/inder: The King of Persla's Proclamation from Ancient Baby/on, London: I. B Tauris: 4-34.

Finkel, I. (20 13b} "Transliteration of the Cyrus Cylinder Text•. I Finkel (ed.}, The Cyrus Cyfinder: the King of Persia's Proctamalion from Ancient Babylon.london: I. B. Tauris: 129-135.

Frahm, E. (2009) Historische und historisch-literarische Texte, Keilschrilltexte aus Assur li terarischen Inhalts 3, Wissenschallliehe Veröllentlichungen der Deutschen Orient-Gesellschaft 121. Wiesbaden: Harrassowilz.

Frame, G. (1992) Babyfonia 689-627 B.C: a Polttical Hislory, Uitgaven van het Neder'ands Historisch·Archaeologisch lnstiluul te ls1anbul69, lslanbul: Nederlands lnstituut voor het Nabije Dosten.

Fuchs, A. (2010} "Gyges, Assurbanipal und Dugdamme/Lygdamis: Absurde Kontakte zwischen Analollen und Ninive·. R. Rol linger. B. Gufler, M. lang, I. Madreiter (eds.), lnlerkulturalität in der Alten Welt Vorderasien, Hellas, Ägypten und die vielfältigen Ebenen des Kontakts. Philippika 34, Wiesbaden Harrassowitz: 409-428.

Fuchs, A. (2012) 'Urartu in der Zeit", S. Krol l, C. Gruber, U. Hellwag, M. Roal, P Zimansky (eds.) Biainili-Urartu: The Proceedings of the Symposium Held io Munich 12·14 October 2007 I Tagungsbericht des Milnchner Symposiums 12-14. Oktober 2007, Acta lranica, 51, leuven· Peeters: 135·161.

George, A. R. (1993) Hause Most Htoh: The Temptes of Ancient Mesopotamia, Mesopotamian Civilizations. 5. Winona Lake IN: Eisenbrauns.

Galter, H. (2002-5) "Textanalyse assyrischer Königsinschriften: der Aufstand des Puzur-Sin", S/ate Archivesol Assyr/a Bulletin 14: 1-21.

Grayson, A. K. (1987) Assyrlan Ruters of the Thlrd and Second Mtllennia BC (lo 1115 BC), The Royallnscriptions or Mesopotamia, Assyrlan Periods 1, Toronto, Buffalo, London: Unlversity of Toronto Press.

Grayson. A K (1991} Assynan Rulers of the Early Rrst Millennium BC I (1114-859 BC), The Royallnscriplions ol Mesopotamia, Assyrian Periods 2, Toronto, Buffalo, London: Univers1ty of Toronto Press.

Joannes, F. (2008) "La strat~gie des rois neo-babyloniens contre I'Assyrie, de 616 ä 606 av. J.-c.·. P. Abrahami, L. Battlnl (eds.). Les armees du Proche-Orient ancien (1/f<-!' mill. av. J. -C.): Actes du colloque international organisd a Lyons /es I er e/2 decembre 2006, Maisande /'Orient et de Ia Mediterranee, Brilish Archaeological Reports, international Series 1855, Oxford. John and Erica Hedges Ud: 207·218.

Joannes, F. (2013) "Quand le roi mange comrne un dieu ... Les Iransterts en tre table d1vine et table royale en Assyrie et en Babylonie au t• millenaire av. J.-C.", C. Grandjean, C. Hugoniot, B. Lion (eds.), Le banquet du monarque dans le mondeantique: actes du colloque tenu a I'Universite'UniTours du 25 au 27 mars 2010, Rennes: Presses universitaires de Rennes: 327·342.

KOhne, H (2009) "Interaction ol Aramaeans and Assyrians on the lower Khabur·. Syria 86: 43-54.

Larsen, M. T. (1996) The Conquesr of Assyria: Excavations in an Antique Land, 1840·1860,london, New York: Routledge.

Lauinger, J. (2012) "Esarhaddon's Succession Treaty al Tell Tayinat: Text and Commentary", Journal of Guneiform Studies64: 87-123.

Ltverani. M (2011} "From Cily-Stale to Empire The Case of Assyra·. J. P. Arnason, K A. Raallaub (eds.) The Roman Empire in Context: Htstorical and Comparative Perspectives. Oxlord: Wiley-B.ackwell. 251-269.

lohwasser, A. (2014) "Das Reich von Kusch,' M. Gehler, R. Rol lioger (eds.), lmpetien und Reiche in der Wellgeschichle: Epochenübergreifende und globalhistorische Vergleiche, Wiesbaden: Harrassowitz: 273-298.

MacGinnis, J Wicke, 0., Greenfield, T., (eds.) (2016) The Provinciat Archaeology ot the Assyrian Empire, McDonald Institute Monographs, Cambridge: McDonald lnslilule.

Maul. S. M. (2013) ' Die tägliche Speisung des Assur (gina'u) und deren polilischo Bedeutung", L. Fcliu, J.llop, A. Mil le! Alba, J. Sanmarlrn (eds.). Time and History in the Ancient Near East: Proceedings of /he 56th Rencontre assyriologique internationale at Barcelona 26·30 Juty 2010. Winona Lake IN Eisenbrauns: 561-574.

Matney, T. (2013) "The Laie Bronze Age to Early lron Age Transition: A Perspective lrom the Upper Tigris River". K. A. Yener (ed.) Across the Border: Late Bronze-lron Age Relations between Syria and Anatolia: Proceedings of a Symposium Held at 1/le Research Center of Anatolian S/udies, Kof University, lstanbul, May 31-June 1, 2010, Ancient Near Eastern Studies, Supplement 42, Leuven, Paris, Wal pole, MA Peeters: 329-348

ASSURLULAR: Diele' den Toroslar'a Tann Assur'un Krall•g•

THE CITY OF ASSlTR AND THE KINGDOM OF ASSYRIA: HISTORICAL OVERVIEW

Melville, S. C. (2009) "A NewLook at lhe End of the Assyrian Empire", G. Gali l, M. Geiler, A. Millard (eds.), Homeland and ExUe: Biblical and Ancienl Near Eastem Studies in Honour of Bustenay Oded, Vetus Testamentum, Supplements 130, Leiden, Boston: Bri ll: 179-201.

Michalowski, P. (2009) "Assur du ring the Ur 111 Period", 0. Drewnowska (ed.), Here & There Across the Ancient Near East. Studies in Honour of Krystynalyczkowska, Warsaw: Agade: 149-156.

Nov~k. M. (2013) "Between the Musku and the Aramaeans: The Earty History of Guzana/Tell Halaf". K. A. Yener (ed.), Across the Border: Laie Bronze-fron Age Relations between Syria aod Anatolla: Proceedings of a Symposium Held at the Research Center of Anatolian Studies, KOf Universlty, lstanbu/, May 31-June 1, 2010, Ancient Near Eastern Studies. Supplement 42, Leuven, Paris, Walpole, MA: Peeters, 293-310.

Novak. M., Younansardaroud. H. (2002) ' Mar Behnam. Sohn des Sanherib von Nimrud: Tradition und Rezeption assyrischer Gestalten im iraqischen Christentum und die Frage nach dem Fortleben der Assyrer', Altorientalische Forschungen29: 166-194.

Oates, J., Oates. 0. (2001) Nimrud: An Assyrian Imperial City Revealed,london: British School of Archaeology in lraq.

Oded, B. (1979) Mass Deportationsand Deportees in the Neo-Assyrian Empire, Wiesbaden: Harrassowitz.

özgo~. l (2003) Küllepe Kanil-Nesa: the Earllest International Trade Center and lhe 0/dest Capitaf City of /he Hillites, lstanbul: Middle Eastern Culture Center in Japan.

Pappi, C. (2012) "Assyrians at the Lower Zab", G.B. lanfranchi, 0. M. Bonacossi, C. Pappi, S. Ponchia (eds.), Leggof Studies Presented to Frededck Mario Fa/es on the Occasion of His 65th Birthday, Leipziger altorientalische Studien 2, Wiesbaden: Harrassowitz: 597-612.

Parpola, S. (2004) "The Leilovers of God and King: On the Distribution of Meat at the Assyrian and Acha.emenid Imperial Courts". L. Milano, G. Grottanelli (eds.), Food and ldentity in the Ancient Wor/d, History of the Ancient Near East, Studies 9, Padova: S.A.R.G.O.N: 281-312.

Parpola, S. (2008) "Cunei form Texts from Ziyaret Tepe (Tuihan), 2002-2003', State Archives of Assyria Bulletin 17: 1-113.

Perdu, 0. (2003) "Psammetique l", restaurateur de l'unite nationale et initiateur de renouveau sa'ite", Egypre: Afriqueet Orienl 28:3-12.

Pickworth, D. (2005) ·Excavations at Nineveh: TheHalzi Gate", 0. Collon, A.R. George (eds.), Nineveh. PapersoftheXLIXeRencontreAssyriologique Internationale. London. 7-71 July2003. Part livo, lraq67: 295-316.

Pongratz-Leisten, B. {2011) "Assyrian Royal Discourse Between Local and Imperial Traditions at the Habür", Revue d'assyriologie et d'archBologie orientale 105: 109-128.

Radner, K. (2003) 'The Trials of Esarhaddon: The Conspiracy of 670 BC", P. Miglus. J.M. Cordoba (eds.), Assur und sein Umtaod· im Andenken an die ersten Ausgräber von Assur I Ass ur y su entorno,lsimu: Revista sobre Oriente Proximo y Egipto en Ia antiguedad 6: 165-184.

Radner, K., Schachner, A. (2004) "Schlußbetrachtung", K. Radner, Das mitletassyrische Tontafelarchiv von Giricano/Dunnu-sa-Uzibi,Ausgrabungen ln Giricano 1, Subartu 14, Turnhou t: Brepols: 113-119.

Radner, K. (2006a) "Provinz. C. Assyrien", Reallexikon der Assyriologie und Vorderasiatischen Archäologie 11/1 -2: 42-6B.

Radner, K. (2006b) 'Assyrische (uppi adeals Vorbild für Deuteronomium 28, 22-44?", J. C. Gertz, D. Prechel, K. Schmid, M. Witte (eds.), Die deuteronamisfischen Geschichtswerke. Redaktions- und religionsgeschichtliche Perspektiven zur "Deuteronomismus"-Diskussion in Tora und Vorderen Propheten. Beihefte zur Zeitschrift fOr die alttestamentliche Wissenschaft 365, Berlin: de Gruyter: 351-378

Radner, K. (2008) ' The Delegation of Power: Neo-Assyrian Bureau Seals", P. Briant, W. F. M. Henkel man. M. W. Stolper (eds.), L'archive des Fortificalions de Persepolis: Etat des ques/ions et perspeclives de recherches: ac/es du colfoque arganiserau College de France par Ia 'Chaire d'histoire et civi/isation du monde acnemtinlde el de l'empire d'Aiexandre· etle 'Reseau international d't!tudes et de recherches achemenides" (GDR 2538 CNRS), 3-4 novembre 2006, Persika 12, Paris: de Boccard: 481-515.

Radner, K. (2010) 'Assyrian and Non-Assyrian Kingship in the First Millennium BC", G. B. lanfranchi, R. Rollioger (eds.), Concepts of Kingship in AntiQuity: Proceedings ot the European Science Foundafion Exploratory Workshop. held in Padova, November 2Bfh-December Ist. 200~ History of the Ancient Near East. Monographs, 11, Padova: S.A.R.G.O.N: 25-34.

Radner, K. (2011a) 'The Assur-Nineveh-Arbela Triangle: Centrat Assyria in the Neo-Assyrian Period', P. Miglus, S. MUht (eds.), Between the Cu/tures: The Central Tigris Region in Mesopotamia from lhe 3rd Ia the 1st Millennium BC. Conference at Heide/berg January 2C" - 24m, 2009, Heidelberger Studien zum Alten Orient 14, Heidelberg: Heidelberger Orient-Verlag: 321-329.

Radner, K. (2011b) "Royal Oecision-Making: Kings, Magnates. and Schofars", K. Radner, E. Robson (eds.), The Oxford Handbook of Guneiform Cu/lure, Oxford: OUP: 358-379.

Radner, K. (2014) ·rhe Neo-Assyrian Empire", M. Geh ler, R. Rollioger (eds.). fmperien und Reiche in der Weltgeschichte· Epochenübergreifende und globalhistorische Vergleiche. Wiesbaden: Harrassowltz: 101-120.

Radner, K. (2017) •Assur's 'Second Temple Period': the Restoralion of the Cult of ASs ur, c. 538 BC', C.levin, R. Müller (eds.), Herrschaftslegitimation in vorderorientalischen Reichen der Eisenzeit, Tübingen: Mohr· 77-96.

Reade; J. E. (2011) "The Evolution of Assyrian Imperial Architecture: Political lmptications and Uncertainties", Mesopotamia46: 109-1 25.

Salvlni, M. (2014) "Urartu: ein Imperium", M. Gehler, R. Rollioger (eds.) Imperien und Reiche in der Weflgeschichte· EpochenObergreifende und globalhistorische Vergleiche, Wiesbaden: Harrassowilz: 299-328.

Sold!, W. H. van, Pappi, C., Wossink, A., Hess, c.w., Ahmed, K.M. (2013) ·satu Qala: A Preliminary Repor1 on the Seasons 2010-201 1', Anatolica 39: 197-239.

Tenu, A. (2009}, Lexpansion mtidio-assyrienne. approche arch&ologique, British Archaeological Reports, International Se1ies 1906, Oxford John and Erica Hedges.

Ur, J. (2005) ·sennacherib's Northern Assyrian Canals: New lnsights trom Satellite tmagery and Aerial Photography", lraq67: 317-345.

Waters, M. W. (2000) A Survey of Neo-Efamite History, State Archivesol Assyria Studies 12, Helsinki: Neo-Assyrian Text Corpus Project.

Yamada, S. (1994) "The Editorial History of lhe Assyrian King List', Zeitschrill für Assyriologie und vorderasiatische Archäologie84: 11-37.

Yamada, S. (2003) "Tukulti-Ninurta l's Rute over Babylonia and its Aftermath A Historical Reconstruction·, Orient38: 153-1 77.

Zawadzki, S. (1994) "The Revolt of 746 BC and the Coming of Tiglath-pileser 111 to the Throne·. State Archhes of Assyria Bul/etin8: 53-54.

THE ASSYRIANS: Kingdom ofthe God Ailsur from Tigris to Tulll'us 23

Date post:	15-Aug-2019
Category:	Documents
Upload:	phungbao
View:	214 times
Download:	0 times

The city of Aššur and the kingdom of Assyria: historical ...2018... · Assur Kenti ve Assur...

Documents