Theo Kocken,
Hoogleraar Risk Management VU,
CEO, Cardano
17 april 2014
Overgang naar stelsel van 2020-2120:
Metamorfose vereist! (Geen knutsel-aanpassingen aan
een onhoudbaar systeem)
Opbouwen annuïteiten:
Omzetten “waarde” (premiebetaling/inleg) in
“inkomensstroom gedurende pensioen”
..............
Projectie = Toezegging annuïteitInleg door
deelnemer
2
..............
Projectie = Toezegging annuïteit
Premie Inleg door deelnemer
Dus je koopt een annuïteitVoor iedere premie-inlegEn die verandert in prijs als de rente verandert .... => Rentegevoeligheid hoog (CF’s tot wel 70 jaar in de toekomst)
Discontering met
“rentecurve”
Waarde na rentedaling(annuïteit duurder)
3
Opbouwen annuïteiten, in 1 grote pot .....
Toezeggingen gepensioneerden
Toezeggingen actieven
Gemiddelde rentegevoeligheid
pensioenfondsRentegevoeligheidgepensioneerden
Rentegevoeligheid actieven
4
OUDEREN TE VEEL RISICO
JONGEREN TE W
EINIG
RIS
ICO
Probleem “zachte aanspraken” in collectief pensioenfonds:
.............
.
Projectie = Toezegging variabele annuïteit[obv subjectieve parameters]
Discontering = Waardering variabele annuïteit[obv subjectieve parameters]
Inleg door deelnemer
Waarde na parameter aanpassing
• Complex tot zeer complex Waarde van inleg kan veranderen door verandering parameters via commissies =
herverdeling vermogen via pensioenfondsen tot > 30%
Verwachte inflatie ?
Inflatierisico premie??
Verwachte aandelen risicopremie?
Ultiem Foute Regelgeving(UFR)
Verwachte macro-stabiele risicopremie??
BNW-curve
5
Complexiteit leidt tot rijk-reken-illusie
“Geen gezeik, iedereen rijk”:
Pensioenakkoord 2011:• Met anders rekenen krijgt iedereen meer indexatie
(zie plaatjes appendix en zoek de grap!)
Henk Krol, Henk Brouwer e.a. 2014 :• Beetje anders rekenen en we zijn uit de problemen
Bernard Wientjes 2014:• Macro stabiele discontering nodig; we kunnen niet uit de
voeten met systeem waar de pensioenuitkering afhangt van de stand van de markt
6
• Voordeel intergenerationele risicodeling CPB (2012, 2014) :– Grofweg een paar procent welvaartsvoordeel
• Onder ideale aannames van continuïteit etc.
• Nadelen:– Geen maatgesneden leeftijdsdifferentiatie mogelijk– Onnodig veel “onnatuurlijk” renterisico– Enorme ondoorzichtigheid en complexiteit– Generatieconflicten en wantrouwen
SOLIDARITEIT? WAAR DEZE WAARDE TOEVOEGT!
8
Wat willen we wel?
• Risiconemen om pensioen betaalbaar te houden• Zekerheid .... Maar niet meer dan gegeven kan worden• Complexiteit naar laagst mogelijke niveau brengen• Politiek risico naar laagst mogelijke niveau brengen• Win-lose situaties vermijden• Voldoende leeftijdsdifferentiatie • En misschien keuzevrijheid• Solidariteit waar dit welvaartswinst oplevert zonder
andere criteria sterk aan te tasten• Overdracht opgebouwd vermogen mogelijk
9
De psychologie van “reference levels”[Lees: Nominaal pensioeninkomen]
Under-promise, Over-deliver
Prof. Laurie Santos, Yale University
Wat willen we wel? ZEKERHEID ...
Maar het gaat er vooral om wat je belooft versus wat je denkt te leveren
10
Twee-componenten ontwerpGeleidelijke verschuiving naarmate Human Capital afneemt
.............
.
Annuïteit
Kapitaal:Conversie geleidelijk
in de tijd
Participaties Risky assets
Collectief belegd, individueel eigendom
Collectief belegd, collectief eigendom maar
duidelijke individuele waarde
(risk sharing: micro langleven)
Betaalbaarheid Zekerheid
12
Inkomensstroom:
Geleidelijk gegarandeerde NOMINALE annuïteit kopen…
€
€
50 jaar
50 jaar
.....
Geïnvesteerd bedrag in beleggingenbijv. aandelen
Pensioendatum
Jaarlijkse pensioenpremie
51 jaar
Etcetera
Jaarlijkse pensioenuitkering
Pensioendatum
Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten
13
Kapitaal:
Inkomensstroom:
Geleidelijk gegarandeerde annuïteit kopen…
€
€
.....
Etcetera
50 jaar
50 jaar
Geïnvesteerd bedrag in beleggingenbijv. aandelen
Pensioendatum
51 jaar Pensioendatum
Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten
Jaarlijkse pensioenuitkering
14
Kapitaal:
Inkomensstroom:
Geleidelijk annuïteit kopen…
€
€ ….
.....
Etcetera
50 jaar
50 jaar
Geïnvesteerd bedrag in beleggingenbijv. aandelen
Pensioendatum
51 jaar Pensioendatum
Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse
pensioenuitkering
15
Kapitaal:
Inkomensstroom:
Geleidelijk annuïteit kopen…
€
€ ….
.....
Etcetera
50 jaar
50 jaar
Geïnvesteerd bedrag in beleggingenbijv. aandelen
Pensioendatum
51 jaar Pensioendatum
Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten
Jaarlijkse pensioenuitkering
16
Kapitaal:
Inkomensstroom:
Geleidelijk annuïteit kopen…
€
€ ….
.....
Etcetera
..... .....
50 jaar
50 jaar
Geïnvesteerd bedrag in beleggingenbijv. aandelen
Pensioendatum
51 jaar Pensioendatum
Beleggingen geïnvesteerd voor aankopen annuïteiten Jaarlijkse
pensioenuitkering
Risky assets na pensionering
17
Kapitaal:
Inkomensstroom:
Impliciete asset allocatie “Huidige 10 jaars uitsmeer-FTK”
versus “life cycle aanpak met risky assets in uitbetalingsfase”
1830 40 50 60 70 80
0%
50%
100%
150%
200%
250%
leeftijd
perc
enta
ge in
ris
ky a
sset
s
nFTK met max. 10 jaar uitsmerendefensieve life cycle duaal contractoffensieve life cycle duaal contract
Huidige contract per 2015(10 jaar uitsmeren)
Lifecycle contract met deel risky assets pensionering
Heterogene langleven pools
• Zelfde prijs voor 1 euro levenslange annuïteit • Ongeachte levensverwachting• Kan tot 25% subsidiëren rijk door arm leiden
19
Lastige oplossingen ter voorkoming ex-ante waarde-overdracht
arm => rijk:
• Homogene groepen verzekerden (beroepen etc?) • Prijsdifferentiatie bij toetreding• Indirecte prijsdifferentiatie via verevening
20
Complex en gevoelig onderwerp... Maar het nu niet meenemen in discussie
omwille complexiteitis niet te rechtvaardigen
Nederland is “annuïteitenland nr 1”
Voorbeeld discussie met een Belg:“Annuïteit kopen? Haha, ik ben gek,
als ik volgend jaar overlijd ben ik de schlemiel”
UK vorige maand: “Annuïteiten mogen ook als Lump Sum worden opgenomen”
Cultuur en tijdsgeest bepalen wat we normaal vinden!22
Pensions minister Steve Webb (cynisch): "If people do buy a Lamborghini but know that they'll end up just living on the state pension, that becomes their choice"
Uitbetalingsfase:Denken over verschillende soorten annuïteiten....
Vaste annuïteit
(geen risicovolle assets meer
gedurende pensionering)
Annuïteit niet-dalend
inkomen plus deel
risicovolle assets voor
indexering (en opvangen
macro-langleven)
Variabele annuïteit
(met mimimaal “floor”?)
23
Leeftijdsdifferentiatie
Actuariële solidariteit
Politiek risico
Betaalbaarheid
Transparantie
Simplicity !!!!
Duidelijkheid over zekerheid
Keuzevrijheid indien gewenst
Overdracht opgebouwd vermogen
Intergenerationele solidariteit
Behoud:
Verbeter: Afscheid van:
24
INDIEN mogelijk in homogene solidariteitskringen