Turkiye de Parti Ici Demokrasi Akp Ve Chp Ornegi Intra Party Democracy in Turkey Examples of Jdp and...

8/7/2019 Turkiye de Parti Ici Demokrasi Akp Ve Chp Ornegi Intra Party Democracy in Turkey Examples of Jdp and Rpp

1/307

T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TARH ANABLM DALI

TRKYE CUMHURYET TARH PROGRAMI

YKSEK LSANS TEZ

TRKYEDE PART DEMOKRAS:

CHP VE AKP RNE

Saime Mjde NAL

Danman

Yrd. Do. Dr. Hakk UYAR

2007


2/307

T.C.

DOKUZ EYLL NVERSTES

SOSYAL BLMLER ENSTTS

TARH ANA BLM DALITRKYE CUMHURYET TARH YKSEK LSANS PROGRAMI

YKSEK LSANS TEZ

TRKYEDE PART DEMOKRAS:

CHP VE AKP RNE

Saime Mjde NAL

DanmanYrd. Do. Dr. Hakk UYAR

2007


3/307

ii

YKSEK LSANS TEZ SINAV TUTANAI

rencininAd ve Soyad :

Anabilim Dal :Program :Tez Konusu :Snav Tarihi ve Saati :

Yukarda kimlik bilgileri belirtilen renci Sosyal Bilimler Enstitsnn.. tarih ve . Sayl toplantsnda oluturulan jrimiztarafndan Lisansst Ynetmeliinin 18.maddesi gereince yksek lisans tezsnavna alnmtr.

Adayn kiisel almaya dayanan tezini . dakikalk sre iindesavunmasndan sonra jri yelerince gerek tez konusu gerekse tezin dayana olanAnabilim dallarndan sorulan sorulara verdii cevaplar deerlendirilerek tezin,

BAARILI OY BRL ile DZELTME * OY OKLUU RED edilmesine ** ile karar verilmitir.

Jri tekil edilmedii iin snav yaplamamtr. ***renci snava gelmemitir. **

* Bu halde adaya 3 ay sre verilir.** Bu halde adayn kayd silinir.*** Bu halde snav iin yeni bir tarih belirlenir

EvetTez burs, dl veya tevik programlarna (Tba, Fullbrightht vb.) aday olabilir. Tez mevcut hali ile baslabilir. Tez gzden geirildikten sonra baslabilir. Tezin basm gereklilii yoktur.

JR YELERMZA

Baarl Dzeltme Red ..

Baarl Dzeltme Red ..........

Baarl Dzeltme Red .


4/307

iii

Yksek Lisans Tezi olarak sunduum ............................................

.......................................................................................................................................

...................................................................................... adl almann, tarafmdan,

bilimsel ahlak ve geleneklere aykr decek bir yardma bavurmakszn yazldn

ve yararlandm eserlerin bibliyografyada gsterilenlerden olutuunu, bunlara atf

yaplarak yararlanlm olduunu belirtir ve bunu onurumla dorularm.

Tarih

..../..../.......

Ad SOYADI

mza


5/307

iv

NSZ

Siyasal Partiler, halkn ynetime katlmasnn ve yneticilerim

belirlenmesinin aracdrlar. Dolaysyla en az rejimin demokratik olmas kadar parti

ii ileyiin de demokratik olmas nemlidir. Nitekim siyasal katlm, sadece genel

ve yerel seimlerde oy kullanmaya indirgenebilecek bir sre deildir.

almamz, parti ii demokrasiyi, Trkiye perspektifinden, AKP ve CHP

rneiyle beraber incelemektedir. Trkiyede parti ii demokrasinin gereklemesini

etkileyen kabaca yedi unsurdan bahsedebiliriz. Bunlar, siyasal kltr, sosyal yap,

ekonomik yap, siyasal rejim ve hkmet sistemi, seim sistemi, parti liderlii ve

yasal mevzuattr. Esasnda ele alnan tm faktrler, birbirlerinden etkilenerek

ekillenmektedir, ancak birincil nitelikte nem arz eden siyasal kltrdr.

Osmanldan ve Cumhuriyetin ilk yllarndan devralnan siyasal miras halen Trk

siyasal hayatna yn vermektedir. Bu adan CHP de siyasal kltrmzde ayr bir

neme haizdir. Nitekim CHP, dier partilerin yapsna da yn veren bir siyaset

okulu olarak kabul edilebilir. CHP Tz, AKP rneine de ekil vermitir. Hatta

Nazifflazolu, AKP, CHPden kopya ekmi demektedir.

AKP ve CHP tzkleri, Siyasi Partiler Kanununun ngrd ekilde

dzenlemeler iermektedirler. Esasnda, zorunlu olarak, Kanunun birer kopyas

grnmndedirler. Bununla beraber, nemli farkllklar da bulunaktadr.

AKP ve CHP tzkleri genel olarak deerlendirildiinde CHP tznn

daha demokratik hkmler ierdii grlmektedir. Ancak, hem AKP ve hem CHPtz iin yaplan deiikliklerle gelinen noktada, eski uygulamalarn, demokrasi

asndan zlenmekte olduu vurgulanmaldr. Nitekim hem AKP, hem de CHP

zaman iinde gerekletirdikleri tzk deiiklikleri ile parti liderinin ve parti

merkezinin gcn artrmlardr.

Parti liderlii konusunda, AKPnin, Milli Gre nazaran getirdii

deiiklik, tek cmle ile zetlenebilir; tek lider hkimiyeti yerine, ynetici bir


6/307

v

kadronun hkimiyeti, parti ii sisteme yerlemitir. Yalnz Erdoan yine de eitler

arasnda birincidir. Ancak, son birka yl ierisinde tek lider hakimiyeti AKP iin

de geerli hale gelmitir. CHPde ise, Deniz Baykal -Altan ymen dnemi hari

olmak zere- 1992den beri deimez genel bakan olmutur ve partinin tek

hakimidir.

Konumuzun iki rnei iin, seimlerde halkn desteini alm olmann parti

ii demokrasiyi olumsuz etkilediini ve oy destei ile parti ii demokrasi arasnda

ters bir korelasyon olutuunu syleyebiliriz.

almamzda, Milletvekillerimizle ile yaplan bir anket almasna da yer

verilmitir. Belirtmek isteriz ki, AKPli milletvekilleri az saydaki istisna dnda,

anket nerimizi reddetmemiler, hatta, bu anketi doldurmayan milletvekili aday

olamayacak espirisiyle anket almasna katlmak istemeyen arkadalarn da

tevik etmiledir. Bu nedenle AKP milletvekillerine teekkr etmek isteriz. Ankete

katlan Milletvekillerimizin byk bir ksm, partilerimizde parti ii demokrasi var

olduunu ve yneticilerinin yetkilerinin olmas gereken dzeyde olduu

sylemektedir. Esasnda kan sonular, AKP ve CHPnin giderek parti ii

muhaliflerden arndnn ve bu anlamda, yaplan tzk deiikliklerinin de

amacna ulatnn gstergesi gibidir.

Trkiyede parti ii demokrasinin gereklemesi iin, gerekli altyap henz

oluamamtr. ki rneimiz olan AKP ve CHPde parti ii demokrasi yoktur.

Bundan daha nemli olarak, parti ii demokrasi iin bir aba da yoktur. Parti ii

muhaliflerse giderek bastrlmaktadr. Parti iinde alnan kararlarn ve yaplanseim sonularnn yksek yzdelerle destekleniyor olmas da bunun kantdr.

Son olarak, almamzn olumasnda yardmlar olan, CHP Eski Genel

Bakan Altan ymene, AKP Antalya Milletvekili Mehmet Dlgere, Erol

Tuncere, Tez Danmanm Yrd. Do. Dr. Hakk Uyara; Anket almamzda

yardmlar olan, AKP Van Milletvekili Malik Ejder Arvasa, CHP zmir

Milletvekili Hakk

lkye, meclis al

anlar

ndan, deerli arkada

m Hatice


7/307

vi

Atara, CHP parti yesi Aziz lkye, AKP ve CHP Milletvekillerine, mecliste

grev yapan tm gvenlik alanlarna; Yazm hatalarnn dzeltilmesinde

yardmc olan deerli arkadalarm, lker Sever ve Neslihan nala; Yetimemde

emei geen aileme, Dokuz Eyll niversitesi, Kamu Ynetimi Ana Bilim Dal ve

Tarih Ana Bilim Dalnda grev yapan tm retim yelerine, teekkr bir bor

bilirim.

Saime Mjde NAL

Haziran, 2007, ZMR


8/307

vii

ZET

Yksek Lisans Tezi

Trkiyede Parti i Demokrasi: AKP ve CHP rnei

Saime Mjde NAL

Dokuz Eyll niversitesiSosyal Bilimleri Enstits

Tarih Anabilim DalTrkiye Cumhuriyeti Tarihi Program

almamzn amac, Parti i Demokrasi kavramn etkileyen

faktrleri Trkiye perspektifinden incelemek, gerekeli alt yapnn oluup

olumadn tartmaktr. Konumuzun iki rneini, 2002 Genel Seimlerinde

parlamentoya girmeye hak kazanm iki parti olan, Adalet ve Kalknma Partisi

ve Cumhuriyet Halk Partisi oluturmaktadr.

Siyasal Partiler, Anayasamzn ve Siyasal Partiler Kanununun

belirttii gibi, demokratik siyasal hayatn vazgeilmez unsurlardr. Halkn

ynetime katlmasnn ve ynetenlerin belirlenmesinin arac siyasal partilerdir.

Dolaysyla en az rejimin demokratik olmas kadar parti ii ileyiin de

demokratik olmas nemlidir.

Parti ii demokrasinin gereklemesini etkileyen kabaca yedi

unsurdan bahsedebiliriz. Bunlar; siyasal kltr, sosyal yap, ekonomik yap,

siyasal rejim ve hkmet sistemi, seim sistemi, parti liderlii ve yasal

mevzuattr. Esasnda ele alnan tm faktrler, birbirlerinden etkilenerekekillenmektedir, ancak birincil nitelikte nem arz edenin siyasal kltr olduu

sonucuna varlmtr.

almamzda, genel faktrlere deinildikten sonra, AKP ve CHPnin

ierisinde parti ii demokrasinin varl ve varsa birbirlerine olan stnlkleri,

parti tzkleri, parti ii uygulamalar ve parti liderlerinden yola klarak

incelenmeye al

lm

t

r.


9/307

viii

Anahtar Kelimeler: 1) TrkiyedeParti i Demokrasi, 2) AKP, 3) CHP, 4) Recep

Tayyip Erdoan, 5) Deniz Baykal


10/307

ix

ABSTRACT

Master Degree Thesis

Intra-party Democracy in Turkey: Examples of JDP and RPP

Saime Mjde NAL

Dokuz Eylul UniversityInstitude of Social Sciences

Departmant of HistoryTurkish Republic History Program

Our works aim is to investigate the factors which effect the concept ofintra-party democracy from Turkeys perpective and to discuss the reqiured

substructure be constituted or not.

Political parties are indispensable components of the democratic

political life, which are means to be determined the adminstrators and to join

the monegement, like our Contitution and Political Parties Law say. And so, it

is important that system of goverment must be democratic as well as intra-party democracys process must be democratic.

We can say that, the seven components effect the realization of intra-

party democracy. These are; political culture, social structure, economical

structure, political regime and goverment system, leadership of politic party

and legal regulations. Actually, all those factors impress each other and get a

form, but, by the way, it can be said that political culture is the primary factor.

In our work, we will try to analyse the possesion of the intra-party

democracy in JDP and RPP and advantages against to each other in party

rules, by examinig intra-party and learships after touch upon the general

factors.

Key Words: 1) Intra-party democracy in Turkey, 2) JDP, 3) RPP, 4) Recep Tayyip

Erdoan, 5) Deniz Baykal


11/307

x

TRKYEDE PART DEMOKRAS: AKP VE CHP RNE

NDEKLER

YEMN METN IITUTANAK IIINSZ IVZET VIIABSTRACT IXNDEKLER XKISALTMALAR XIVTABLO LSTES XVIGRAFK LSTES XVIIIEKLER LSTES XIX

GR XX

BRNC BLM

PART DEMOKRAS VE TRKYE

1.1. PART DEMOKRASN N TANIMI 1.2. PART DEMOKRASNN OLUUMUNU

ETKLEYEN FAKTRLER 11.2.1. Siyasal Kltr 21.2.2. Sosyal Yap 181.2.3. Ekonomik Yap 261.2.4. Siyasal Rejim Ve Hkmet Sistemi 301.2.5. Seim Sistemi 341.2.6. Parti Liderlii 411.2.7. Yasal Mevzuat 47

1.2.7.1. Anayasa 471.2.7.2. Siyasal Partiler Kanunu 50

1.2.7.2.1 yelik 511.2.7.2.2. Parti Tekilat 52

1.2.7.2.2.1. Merkez Tekilat 531.2.7.2.2.2. le ve l Tekilat 551.2.7.2.2.3. TBMM Siyasi Parti Gruplar 56

1.2.7.2.3. Parti i Seimlerle lgili Hususlar 571.2.7.2.4. MV Seimleri ve Yerel Seimlerde Aday Belirleme 581.2.7.2.5. Siyasi Partilere Devlet Yardm 601.2.7.2.2. Siyasi Partilerle lgili Yasaklar 61


12/307

xi

KNC BLM

KARILATIRMALI PART TZKLER:CHP VE AKP

2.1 GENEL ESASLAR 632.2.1. CHP 632.2.2. AKP 64

2.2 YELK 652.2.1. CHP 682.2.2. AKP 69

2.3 TEKLAT YAPISI 702.3.1. CHP 71

2.3.1.1. Merkez Tekilat 722.3.1.2. l ve le Tekilat 742.3.1.3. Danma Kurultaylar 77

2.3.2. AKP 772.3.2.1. Merkez Tekilat 772.3.2.2. l ve le Tekilat 792.3.2.3. Yan Kurulular 82

2.3.2.4. Parti i Demokrasi Hakem Kurulu 82

2.4 KADEME BAKAN VE YNETM KURULLARINI GREVDENALMA 83

2.2.1. CHP 852.2.2. AKP 85

2.5 PART SEMLER 862.5.1. CHP 872.5.2. AKP 88

2.6 MV SEMLER VE YEREL SEMLERDE ADAY BELRLEME 892.6.1. CHP 922.6.2. AKP 93


13/307

xii

NC BLM

2002 GENEL SEMLER

VE

AKP VE CHPDE PART DEMOKRAS

3.1. KASIM 2002 GENEL SEMLERNN DEERLENDRMES 95

3.1.1. Kuramsal Adan Deerlendirme 953.1.2. Rakamsal Deerlendirme 973.1.3. AKP ve CHPnin Semen Profilleri 983.1.4. AKPnin Seim Baarsle lgili Yorumlar 101

3.2. AKP VE CHPDE PART DEMOKRAS 1053.2.1.2002 Seimlerinin ktidar Partisi: AKPnin Douu,Muhafazakar Demokrasi ve Recep Tayyip Erdoan 105

3.2.1.1. Fazilet Partisinde Yenilikiler ve Gelenekiler 1053.2.1.2. AKPnin Kurulmas ve Yeni Vizyon 1093.2.1.3. AKP Kongreleri 1233.2.1.4. Recep Tayyip Erdoan 128

3.2.2. 2002 Seimlerinin Ana Muhalefet Partisi: CHPnin YenidenAl, Sosyal Demokrasi ve Deniz Baykal 136

3.2.2.1. 12 Eyll Sonras Gelimeler: DSP ve SHP 1363.2.2.2. CHPnin Yeniden Almas 1433.2.2.3. 2000li Yllarda CHP ve Kurultaylar 1523.2.2.4. Deniz Baykal 167

DRDNC BLM

22. DNEM MLLETVEKLLERNN PART DEMOKRASYE

LKN GRLERNE DAR BR ARATIRMA

4.1. ANKET ALIMASININ AMACI 186

4.2. BULGULAR 187

4.2.1. TBMM 1874.2.2. Adalet ve Kalknma Partisi 1934.2.3. Cumhuriyet Halk Partisi 200


14/307

xiii

SONU VE NERLER 207

KAYNAKLAR 227

EKLER 240


15/307

xiv

KISALTMALAR

AB : Avrupa Birlii

A.g.e. : Ad Geen Eser

A.g.m. : Ad Geen Makale

AKP : Adalet ve Kalknma Partisi

ANAP : Anavatan Partisi

AP : Adalet Partisi

Bkz. : Baknz

ev. : eviren

CHF : Cumhuriyet Halk Frkas

CHP : Cumhuriyet Halk Partisi

DSP : Demokratik Sol Parti

DP : Demokrat Parti

DYP : Doru Yol Partisi

FP : Fazilet Partisi

Haz. : Hazrlayan

KHK : Kanun Hkmnde Kararname

MHP : Milliyeti Hareket Partisi

MGK : Milli Gvenlik Konseyi

MKYK : Merkez Karar ve Yrtme Kurulu

MNP : Milli Nizam Partisi

MSP : Milli Selamet Partisi

MV : Milletvekili

MYK : Merkez Yrtme Kurulus. : Sayfa

SHP : Sosyal Demokrat Halk Parti

SODEP : Sosyal Demokrasi Partisi

SP : Saadet Partisi

SPK : Siyasal Partiler Kanunu

HP : Halk Parti

PDHK : Parti i Demokrasi Hakem Kurulu


16/307

xv

PM : Parti Meclisi

RP : Refah Partisi

TBMM : Trkiye Byk Millet Meclisi

TSAD : Trkiye Sanayicileri ve adamlar Dernei

Y.a.g.e. : Yukarda ad geen eser

Y.a.g.m. : Yukarda ad geen makale


17/307

xvi

TABLO LSTES

Tablo 1 : 1965 Yl Genel Seim Sonular s. 37




Tablo 5 : Yarn Seim Olsa Hangi Partiye Oy Verirsiniz? s. 151

Tablo 6 : Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin lemesine Engel

Olarak Grd Faktrler s. 189

Tablo 7 : Partilerinde Parti i Demokrasinin Bulunmadn Dnen

Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin lemesine Engel


Tablo 8 : Milletvekillerinin Parti Yneticilerinin Sahip Olduu Yetkiler

Hakkndaki Gr s. 192

Tablo 9 : Milletvekillerinin Parti i Seim Yntemleri Arasndaki

Tercihi s. 193

Tablo 10: Milletvekillerinin Aday Belirlemesinde Veto Hakk s. 193

Tablo 11: AKP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin lemesine

Engel Olarak Grd Faktrler s. 195

Tablo 12: Partilerinde Parti i Demokrasinin Bulunmadn Dnen

AKP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin lemesine


Tablo 13: AKP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin Gereklemesini

Denetleyen Yetkili bir Organn Varl Hakkndaki Grleri s. 197Tablo 14: AKP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin Gereklemesinin

Denetlenmesinde PDHK Hakkndaki Grleri s. 198

Tablo 15: AKPli Milletvekillerinin Parti Yneticilerinin Sahip Olduu

Yetkiler Hakknda Grleri s. 198

Tablo 16: AKP Milletvekillerinin Parti i Seim Yntemleri Arasndaki

Tercihi s. 199

Tablo 17: AKP Milletvekillerinin Aday Belirlemesinde Veto Hakk

Konusundaki Gr s. 199


18/307

xvii

Tablo 18: CHP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin lemesine Engel


Tablo 19: Partilerinde Parti i Demokrasinin Bulunmadn Dnen

CHP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin lemesine


Tablo 20: CHP Milletvekillerinin Parti i Demokrasinin Gereklemesini

Denetleyen Yetkili bir Organn Varl Hakkndaki Grleri s. 204

Tablo 21: CHPli Milletvekillerinin Parti Yneticilerinin Sahip Olduu

Yetkiler Hakknda Grleri s. 204

Tablo 22: CHP Milletvekillerinin Parti i Seim Yntemleri Arasndaki

Tercihi s. 205

Tablo 23: CHP Milletvekillerinin Aday Belirlemesinde Veto Hakk

Konusundaki Gr s. 205


19/307

xviii

GRAFK LSTES

Grafik 1: Ankete Katlan Milletvekillerinin Partilere Gre Dalm s. 186

Grafik 2: AKP ve CHP Milletvekillerinin Partilerinde;

Parti i Demokrasinin Varlna Dair Gr s. 188

Grafik 3: Parti i Demokrasiyi Etkileyen Faktrler s. 191

Grafik 4: Partisinde Parti i Demokrasinin Bulunmadn Dnen AKP ve

CHP Milletvekillerine Gre; Parti i Demokrasiyi Etkileyen Faktrler s. 191

Grafik 5: AKPde Parti i Demokrasiyi Etkileyen Faktrler s. 196

Grafik 6: CHPde Parti i Demokrasiyi Etkileyen Faktrler s. 203


20/307

xix

EKLER LSTES

EK 1 : Donanmac Mahallesi rnei s. 240

EK 2 : Aksoy Mahallesi rnei s. 244

EK 3 : Tuna Mahallesi rnei s. 247

EK 4 : tirazlarn Reddi s. 249

EK 5 : ddianame s. 258

EK 6 : I.Asliye Ceza Mahkemesinin Verdii Karar s. 262

EK 7 : Tarhan Erdemle 20 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 266

EK 8 : Erol Tuncerle 23 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 267

EK 9 : Altan ymenle 24 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 270

EK 10: Mehmet Dlgerle 24 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 274

EK 11: Ersnmez Yarbayla 25 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 279

EK 12: Erturul Yalnbayrla 25 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 280

EK 13: Erturul Gnayla 25 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 282

EK 14: Hakk lkyle 25 Haziran 2007 Tarihinde Yaplan Rportaj s. 285


21/307

xx

GR

Siyasal partiler, bilindii gibi, ncelikle siyaset biliminin konusudur.

Duvergere gre siyasetin k noktasndaki sosyal gerek, insanlarn istek ve

gereksinmelerini karlayabilmek iin eitli byklklerde gruplar halinde bir araya

gelmeleridir.1

Gruplar halinde gereksinmelerini karlama amacyla rgtlenen her insan

topluluunda; bu toplumun tamam veya kendisini oluturan alt birimleri arasnda

kt kaynaklarn blmnde odaklaan ilikileri fizik ve meru zora bavurarak

dzenleyen eylemlerin btn, dier bir deyile siyasetin varl kanlmaz bir

olgudur. Bu yaklama gre siyaset aslnda bir sava, bir atmadr; dier bir

yaklamda ise toplumsal uyumu salayan ilikiler btndr.2

Yukarda bahsi geen siyasal atma ya da uzlama sreleri, gnmz

demokrasisinde bireyler deil rgtler arasnda yaanmaktadr. Siyaset biliminde iki

temel siyasal g bulunmaktadr; Siyasal partiler ve Bask Gruplar. Birincisinin

amac iktidar ele geirmek, ikincisinin amac ise; iktidar etkilemektir.

Siyasal gruplamalara ok eski tarihlerden beri tank olmamza karn

siyasal partilerin gemii o kadar eskilere dayanmamaktadr. Siyasal partilerin

bugnk anlamyla 19.yyn ikinci yarsnda ortaya kt kabul edilir. Esat am,

bat demokrasilerinde siyasal partilerin k nedeni olarak siyasal planda demokrasi

mcadelesini; iktisadi, kltrel ve toplumsal planda da sanayi devrimini

gstermektedir.

Siyasi partiler, bir program erevesinde siyasal kararlar etkilemek ve bu

amala siyasal iktidar ele geirmek zere rgtlenmi kurululardr3

1 Esat am, Siyaset Bilimine Giri, Der Yaynlar, stanbul, 1998 s. 232 am, a.g.e., s. 243 Ahmet Taner Klal, Siyaset Bilimi, mge Kitabevi, Ankara, 1999, s. 238


22/307

xxi

Bir siyasal rejimin demokratik olarak ileyebilmesi, ancak, iktidar

mcadelesi veren siyasal partilerin i ileyiinde demokrasiyi benimsemesi ve

demokrasi kurallarn uygulamas ile mmkndr. Nitekim kendi i ileyiinde

demokrasiyi benimsememi, bir partinin, iktidara geldiinde demokrasiyi yaatmas

mmkn gzkmemektedir.

almamz, Trkiyede parti ii demokrasiyi konu olarak almakta, zelde

ise AKP ve CHP rneini incelemektedir. almamz drt blmden olumaktadr.

Birinci blmde, parti ii demokrasiyi etkileyen faktrler olan, siyasal kltr, sosyal

yap, ekonomik yap, siyasal rejim ve hkmet sistemi, seim sistemi, parti liderlii

ve siyasal partilerle ilgili yasal mevzuat Trkiye perspektifinden yorumlanmaya

allmtr

kinci blmde, kurulu yllar gz nnde bulundurularak, ilk srada,

Cumhuriyet Halk Partisine ve ikinci srada Adalet ve Kalknma Partisi tzklerine

yer verilerek, karlatrmal olarak incelenmi, parti ii demokrasi asndan -varsa-

birbirlerine olan stnlkleri ortaya karlmaya allmtr.

nc blmde, 3 Kasm 2002 Genel seimleri, farkl ynleriyle

deerlendirilmi, Adalet ve Kalknma Partisi ile Cumhuriyet Halk Partisinin hangi

blgelerden ve kimlerden oy ald, ksaca semen profilleri tespit edilmeye ve dier

yandan genel seimlerin sonucu yorumlanmaya allmtr. 2002 seimlerinin

parlamentoya yansmas olan, AKP ve CHPnin tarihsel geliimi iinde, parti ii

demokrasi sorgulanmtr. Son olarak AKP ve CHP balklar ierisinde Recep

Tayyip Erdoan ve Deniz Baykal, parti liderleri olarak deerlendirilmitir.

Drdnc blmde ise, 8 Mays 2007 tarihinde Trkiye Byk Millet

Meclisinde 22. Dnem Milletvekilleri ile yaplan anket almasnn bulgular

deerlendirilmitir.


23/307

1

BRNC BLM

PART DEMOKRAS VE TRKYE

1.1. Tanm

Parti ii demokrasi, sadece partilerin bir i sorunu olarak deerlendirilemez.

Nitekim; i ileyiinde demokrasiyi hayata geirememi bir partinin lkeyi ynetirken

demokratik olmasn beklemek fazlaca iyimserlik olur.

Murat Yank, parti ii demokrasiyi ksaca; Partinin i ilerinde demokrasinin

uygulanmas1eklinde tanmlamaktadr.

Suavi Tuncay ise daha geni bir tanmlamaya giderek; Siyasi partilerin rgt

ii dzenlerinin demokrasi esaslarna uygun hukuki dzenlemelerle snrlarnn

izilerek, partilerdeki oligarik eilimlerin ve basklarn ortadan kaldrlmas;

demokratik rgt yapsnn kurularak lider tekilat, organlar ve adaylarn demokratik

yntemlerle belirlenmesi ve karar mekanizmasnn tabandan tepeye oluturulmas

sreci2 olarak tanmlamaktadr.

William Wrighta gre, Aadakilerin fikirlerinin ve kararlarnn ak

sttekiler tarafndan engellenmedii ve parti liderleri aadakilerin fikir ve kararlar

zerinde hakimiyet kurmadklar srece parti ii demokrasi sz konusudur. 3

Bu noktadan hareketle, ncelikle parti ii demokrasinin oluumunu etkileyen

faktrler incelenecek ve Trkiyedeki geliimi deerlendirilmeye allacaktr.

1 Murat Yank, Parti i Demokrasi, Beta Yaynlar, stanbul, 2002, s. 962 Suavi Tuncay, Parti i Demokrasi ve Trkiye, Gndoan Yaynlar, Ankara, s. 523 Aktaran Arsev Bekta, Demokratikleme Srecinde Liderler Oligarisi, CHP ve AP (1961-1980),Balam Yaynlar, stanbul, 1993 s. 109


24/307

2

1.2. Parti i Demokrasinin Oluumunu Etkileyen Faktrler

1. Siyasal Kltr

2. Sosyal Yap

3. Ekonomik Yap

4. Hkmet Sistemi-Siyasal Rejim

5. Seim Sistemi

6. Parti Liderlii

7. Yasal Mevzuat

1.2.1. Siyasal Kltr

erafettin Turan, kltr; bir toplumda geerli olan ve gelenek halinde

devam eden her trl dil, duygu, dnce, inan, sanat ve yaay gelerinin

tmdr4 olarak tanmlamaktadr. Yine Turan, Trkiye kltrn drt kkenin

oluturduunu belirtmektedir; zgn Trk kltr (Orta Asya), slam kltr,

Anadolu Yerli Kltrleri ve Bat (Avrupa) kltr.5

Siyasal Kltr ele almamzn balca nedeni politik sistemin ilemesine

katkda bulunan siyasal kltr zelliklerini belirleyebilmektir. Nitekim, Siyasal

kltr, bir yandan bir toplumun maddi koullar, toplumsal kltrn dier boyutlar,

siyasal sistemi ynetenlerin tercihleri ve toplumsal olaylar ve tecrbeler tarafndan

etkilenirken dier yandan sz konusu alanlardaki deimeler zerinde biimlendirici

olmaktadr.6

4 erafettin Turan, Trk Kltr Tarihi, Bilgi Yaynevi, Ankara, 2002, s. 135 Ayrntl bilgi iin, bkz, erafettin Turan, a.g.e., s. 426 aban Tanyc, Trkiyede Siyasal Kltr ve Demokrasi, Trkiyede Siyasal Hayat, Cilt 1,Aktel Yaynlar, stanbul, 2005, s. 591


25/307

3

Siyasal kltr, Ergun zbudun, genel kltrn, devlet ynetimi ve

devletin amalar gibi sorunlar ilgilendiren kesimi7 olarak tanmlamaktadr. Balca

unsurlarnn deerler, inanlar ve duygusal ynelimler olduunu sylemektedir.

Sar bay da benzerekilde; drt farkl siyasal kltr kavramlatrmasnn

bulunduunu, ancak en ok kabul grenin Almond, Powell ve Verbaya ait olan

psikolojik veya znel kavramlatrma olduunu ifade etmektedir. Buna gre siyasal

kltr, bir politik sistemin yeleri arasnda politikaya kar bireysel tutum ve

ynelimlerin bir rnts olarak tanmlanmaktadr. Bu adan, politik kltrden sz

ettiimizde, esasen bir politik sistemin yelerinin bililerinde (cognitions),

duygularnda ve yarglarndaki iselletirmeye atfta bulunuyoruz demektir.8

Psikolojik kavramlatrma, bir ulusun politik hayatna dair o ulus bireylerinin,

tutum, inan ve duygularnn btn politik kltr olarak tanmlanmaktadr. Bununla

beraber, o ulusun tarihinin mevcut sosyal, ekonomik ve politik kltr

biimlendirmede bir paynn olduunu da kabul etmektedir. Gemi deneyimler

politik davranlar zerinde nemli etkilere sahiptir. Nitekim Hungtington ve

Dominguez, siyasal kltr iin; bir siyasal sistemin kolektif tarihi ile belli bir anda

sistemi oluturan bireylerin hayat tarihelerinin rndr9 demektedirler.

Almonda gre siyasal kltrn yn vardr; siyasal sistem hakknda sahip

olunan bilgilerden oluan tanma yn, nder ve kurumlara ynelen kiisel bir

balla dayanan duygu yn ve siyasal olaylar zerinde varlan deer yarglarn

ieren yarg yn. Bu yn bir araya getirilerek byk kltr tipinden oluan

snflama elde edilir. Bu kltr tipleri;

Yresel; Birey ky veya kabile grubunun dnda politik sistem denen

daha kapsaml bir varln ok az farkndadr veya hi farknda deildir. Birey politik

7 Ergun zbudun, Trkiyede Siyasal Kltr ve Demokrasi, Trkiyede Demokrasi ve DemokrasiKltrnn Geliimi, Trk Demokrasi Vakf Yaynlar, zmir, 1990 s. 608 Ali Yaar Sarbay, Global Bir Bakla Politik Sosyoloji, Alfa Yaynlar, stanbul, 2000 s. 649 Samuel P. Hungtington - Jorge I. Dominguez, Siyasal Gelime, Siyasi limler Dernei Yaynlar,Ankara, 1985 s. 20


26/307

4

sisteme muhtemel etkisinin ve ona kar ykmllklerinin bilincinde deildir.

Dolaysyla, bireyin politik sisteme ve politik aktr olarak kendi kendine ynelik

bilisel, duygusal ve yargsal ynelimleri sfra yakndr. Bu kltr tipi, geleneksel ve

gei toplumlarna zg kalmaktadr.

Uyruk; Birey yaantsnda ulusal politik sistemin etkisini veya

potansiyel etkisini idrak eder ve kendini onun bir paras olarak grr. Fakat rol

pasiftir ve hkmet tarafndan ynlendirilir. Politika tercihlerine gre, ynetime dair

pozitif veya negatif beklentilere, rejim ve otorite hakknda meruluk anlayna veya

ondan yabanclama duygusuna sahip olmakla beraber politik katlmac deildir.

Katlmac; Birey sistemin girdi srecinin farkndadr ve politikaya

katlmaya isteklidir. Birey katlm iin frsatlarn kullanmn deerlendirme

yeteneine ve dolaysyla etkinlik duygusuna sahiptir.

Uyruk ve katlmac kltr tipi gerek anlamda ulusal diyebileceimiz bir

kltrn iki biimidir. Bu kltr tipleri ierisinde demokratik yapya en uygun olan

phesiz katlmac kltrdr. Katlmac siyasal kltr, yurttalk kltrnn yresel

ve uyruk tipine oranla rejim asndan ulusal bir nem tamaktadr. nk siyasal

sistemin iinde olan bu kiiler, inan-duygu-dnce birikimlerini daha ak ve net

deerlendirerek istek ve talepleriyle sisteme girdi, yaplanma ve kararekilleriyle de

kt alarak ve genellikle aktif biimde katlrlar.

Politik kltrn incelenmesi, toplumsal deimeyi, politik sisteme ynelen

destei, bireylerin politik sistemle iliki kurma biimlerini, siyasal yapm ve uygulamayollarn anlamamz iin bize bir anahtar salayacaktr.10 Dier yandan lter Turan,

bir politik demokrasinin kurulmas ve gelimesi iin gerekli n koullar, politik

kltrn kapsamna giren gelerdir11 demektedir. Bu saptama, parti ii demokrasiyi

10 lter Turan, Trkiyede Siyasal Kltrn Oluumu, Trkiyede Politik Deiim veModernleme, Alfa Yaynlar, stanbul, 2000, s. 35911 y.a.g.m., s. 362


27/307

5

incelerken siyasal kltre neden ilk srada yer verdiimizi daha ak olarak ifade

etmektedir.

Bundan sonra incelememiz gereken Trkiyede siyasal kltrn, siyasal

demokrasinin n koullarn salamay destekleyip desteklemediidir.

Politik kre, sosyal krelerden ok nemli zellii ile ayrlmaktadr. Politika

bizatihi deer retmez. retilmi deerleri bltrr. Politika bir iktidar ilikileri

kresidir. Politik iktidar, Weberden bu yana sosyal-politik teorinin tartmasz kabul

ettii zere dier iktidarlardan meru zora bavurma tekeli olarak ayrlr. Politik

iktidar bizatihi totaliter deildir ama onun totalleen zellikleri totalitarizmi her

zaman olduundan daha mmkn hale getirmitir. Nitekim. Thomas Hobbes politik

iktidar mitolojiden devirdii bir canavar figryle (Leviathan) resmetmekteydi.

Ancak, modern politik iktidar ilikileri politik kre karsnda sivil kreye greli

olarak direnebilme ve eletirel olabilme imkanlarn gelitirme frsat vermitir. 12

Modernite, bir anlamda politik toplum ve sivil toplum atmasdr. Modern

devletin kurulmasn zorunluluk haline getiren sosyal koullar, bu politik oluumun

canavarlamasn (leviathan) karsnda onu snrlandrma ve kltme pratiklerini

de ieriyordu. Kabaca politik toplum-sivil toplum gerilimi olarak adlandrlan bu

gerilim modernitenin dinamiklerini oluturmaktadr. Sz konusu gerilim politik

krenin sadece bltrc deil, ayn zamanda, sosyal inisiyatifler dorultusunda

deer art ilkesi etrafnda yeniden blmc bir kltre sahip olmasna yol

amtr.13 Oysa bilindii gibi Osmanl toplumunda modernite bylesi bir

atmadan domamtr. Tek kutupludur ve blmeci, katlmac bir nitelik tamaz.Osmanl politik kltr bu zihniyeti yanstmaktadr.

Osmanl mparatorluundan Trkiyeye kalan en byk siyasal yap miras

merkeziyeti devlet geleneidir.14 Osmanl siyasal yaps , Bat feodalitesinden ok

12 Sleyman Seyfi n, Trk Politik Kltr, Alfa Yaynlar, stanbul, 2000 s.16-1713 y.a.g.e., s. 2214 Gnmz Trkiyesi de Osmanl miras; merkeziyeti devlet yapsn srdrmektedir. Yerelynetimler merkezin denetimi altndadr, daha da nemli iktisadi olarak bamldr. Siyasal


28/307

6

farkl olarak, btn siyasal iktidarn, padiah tarafndan temsil edilen bir merkezde

topland ve Hegelci anlamda sivil toplum kurumlarnn son derece clz kald bir

brokratik imparatorluk modeli oluturmutur.15 Mutlak bir iktidar sz

konusudur. n, Tarihsel olarak Romann brakt boluu Osmanl doldurdu.

Bu balamda fetih ve ganimetilik, merkezi bir politik-militer yaplanmay ve tm

ekonominin ona gre ekillenmesini emrediyordu16 demektedir. Bilindii gibi

fetihlerin durmasyla bir dizi reform hareketine giriilmitir. Bu reformlarn ortak

noktas devletin beka s kayglarndan hareket etmeleridir. Nitekim, n de,

Osmanl modernlemesi, modernitenin ieriinden yoksun bir modernleme olarak

vasflandrlabilir17 demektedir

Dier yandan, Osmanl sosyal yapsn bilindii gibi iki farkl hayat tarz

oluturmaktadr. Bu kltr ikilii, baarl bir modernleme hareketinin n artn

oluturan, yksek dzeyde bir sosyal btnlemenin gereklemesine engel olmutur.

Bu derin farkllama, Osmanl-Trk siyasal hayatnda izleri gnmze kadar sren

eliti ve vesayeti ynelimlerin ortaya kmasna neden olmutur. Kendisini devletin

ve milli menfaatin temsilcisi ve koruyucusu olarak gren ve kltrel bakmdan da

kitlelerden stnlne inanan kamu brokrasisi, gerek Osmanl devleti gerek

Cumhuriyet dnemlerinde sivil topluma ve onun kurumlarna phe ile bakmtr.18

Modernite ekonomik geliimlerin de rndr. Glenen orta snf, katlmc

ynetim anlaynn gelimesine neden olmutur. Oysa yine Osmanl toplumunda

fetih ekonomisine dayanan ekonomik yap byle bir snfn olumasna olanak veren

koullar hazrlayamamtr. Dier yandan sermaye birikimi Osmanl devlet

anlaynda mmkn olamamtr. Dolaysyla Osmanl siyasal kltrnde hakknarayan ve bunu savamlar sonucu elde etmi bir halktan sz etmek de mmkn

grnmemektedir. Yukarda da bahsedildii gibi tek kutuptan doan modernizasyon

devrin siyasal kltrn anlamaktan ve yakalamaktan uzak kalmtr.

partilerimiz asndan konuyu deerlendirdiimizde ayn merkeziyeti yapnn hakim olduu grlr.Partilerin ocak-bucak rgtlenmelerine gidememeleri siyasal katlm zedelemektedir15 zbudun, a.g.m., s. 6316 n, a.g.e., s. 1817 y.a.g.e., s. 2218 zbudun, a.g.m., s. 68


29/307

7

Ancak modernizasyon almalar ngrlenden farkl sonular da

beraberinde getirmitir. Askeri amalarla yaplan modernite almalar, siyasal da bir

ierik kazanmaya balamtr. Nitekim Cumhuriyetin temellerinin Tanzimat ile

atldn sylemek yanl olmaz.

Cumhuriyetin kuruluuyla birlikte Trkiye parlamenter demokrasiye geii de

gerekletirmitir. 23 yl sren tek parti dnemini, adalaryla karlatrrsak,

onlarn tesinde bir demokrasi inanc beslediini grrz. Tek parti dnemi, iktidar

semenlerin belirlemesi ilkesinin kafalara yerletirilmesi, genel ve eit oy ilkesini

benimsemesiyle siyasal demokrasinin temellerini atmtr. Kendi iinden dourmak

suretiyle de olsa, muhalefet oluturma abalar, gdml muhalefet tartmalarn

bir yana brakrsak, istenen durumun rekabete dayal bir politik sistem olduunu

gstermesi bakmndan nemlidir.

lter Turan Cumhuriyetin ilk yllarnda siyasal kltre bak asn yle

deerlendirmektedir; yeni bir politik sistemin kurulmas sekinler arasndaki bir

mcadelenin sonucu olduundan, Cumhuriyetin ilk kurucular , ilk yllarda, zellikle

kendilerini destekleyen sekinlerin yerini salamlatrmaya aba gstermiler,

toplumun kltrn topyekun deitirme gibi bir yol izlememilerdir19 lter Turan

kurucularn ilk abalarnn CHPnin alt okunun belirledii politik sistemi

merulatran bir politik kltr oluturmaya ynelik olduunu belirtmektedir. Gerekli

kltrel deiimin ise eitim yoluyla gerekletirileceini mit ettiklerini dile

getirmitir.20

Bilindii gibi ok partili siyasal hayata gei iin yaplan ilk iki deneme

baarszlkla sonulanmtr. II. Dnya Savann ardndan yaanan ekonomik

skntlar sonucu iktidarn Varlk Vergisi ve Toprak Reformu uygulamalar, CHPnin

iinden drt ismi harekete geirmi ve CHP, kendi kadrosu iinden Demokrat Partiyi

dourmutur. Demokrat Parti ve ardl Adalet Partisinin sosyal ve ekonomik taban

19 Turan, a.g.m., s. 36320 y.a.g.m., s. 363-364


30/307

8

da, CHPnin sava sonras tedbir amal ekonomik kararlaryla kstrd kyl ve

esnaftr.

Duverger, partiler kkenlerinin etkisinde kalrlar demektedir. Tek parti

dneminin gerek bir muhalefetten yoksun yapsn, en azndan, pratik

zorunluluklarn bir neticesi olarak aklamak mmknken, Demokrat Partinin

muhalefete olan hogrszln ayn nedenlere balamak mmkn

gzkmemektedir. Ancak anlalan, gerek anlamda politik bir rekabetin yaanmad

bir kltrden doup gelen Demokratik Parti, muhalefeti iine hi sindirememitir.

Esasnda siyasal tarihimizde, iktidar ilk kez seim yoluyla el deitirmitir ve politik

rekabetin nasl yrtleceine dair gerek anlamda bir deneyimde o gne kadar

yaanmamtr. O tarihe kadar gerekleen iktidarn snrsz kullanmdr. lter Turan

parti ii muhalefete kar hogrsz ve tahammlsz davranmann da tek parti

dneminden miras alndn sylemektedir. Yeni partinin douunun fitilini

ateleyen, yrrle koyulan ekonomik kararlar olsa da ardndaki asl sebep CHPnin

parti ii muhalefete kar sert tavrdr. lter Turan, bu sert tavrn Trk siyasal

kltrnce de desteklendiini belirtmektedir. Bu tavrn arkasnda da toplumun

blnmesi korkusunun yattn belirtmektedir. Turann grlerine katldmz

belirtmek isteriz. Esasen, blnme-paralanma korkusu Trk siyasal kltrnde

hala nemli bir yer tekil etmektedir.

Dier yandan, 23 yl sren tek parti iktidarnn seim yoluyla bir baka partiye

devredilmi olmas siyasal kltrmz asndan byk nem tamaktadr. Karal,

eyrek asr srm olan bir iktidarn yerine kanuni yollarla yeni bir partinin gelmesi

memleket iinde olduu kadar memleket dnda da bir devrim hareketi olarak kabuledildi ve kansz devrim denildi21 tespitini yapmaktadr.

Siyasal hayatnn ikinci seimlerinde hakim parti konumuna gelen Demokrat

Parti, muhalefeti iktidar olanaklaryla olabildiine ypratmtr22. Esasen, politikann

21 E. Ziya Karaldan aktaran Ergun Aybars, Trkiyede Demokrasi ve Fikri Kayna, TrkiyedeDemokrasi ve Demokrasi Kltrnn Geliimi, Trk Demokrasi Vakf Yaynlar, zmir, 1990

s. 4822 Verilebilecek en gzel rneklerden biri Tahkikat Komisyonudur


31/307

9

z siyasal atma ve uzlamaya dayaldr denilir. Sz konusu dnemde Trk

siyasal hayat atmay tm iddetiyle yaarken, uzlamada snfta kalmtr. stelik

atma sadece siyasal arenada kalmam sokaklara tamtr. Trmanan iddet

olaylar ve antidemokratik uygulamalar askeri mdahale ile son bulmu ve yeni yasal

dzenlemelere gidilmitir.

1960 Anayasas ile birlikte Trk Siyasal Hayatnda o gne dek grlmemi,

zgrlkler ortam sunulmutur. Nitekim 27 Mays hareketi, bunu gerekletirenler

ve destekleyenler tarafndan genel olarak demokrasi ve zgrlk mcadelesi

platformunda yer alan olumlu ve ileri bir eylem eklinde aklanmtr23

Darbenin ardndan Anayasa deiikliine gidilmitir. Yeni anayasann en

byk zellii anayasann stnl ilkesini ve devamnda Anayasa Mahkemesini

getirmek, hukuk devletini gvence altna almaktr. O gne kadar hakim olan meclis

stnl gstermitir ki, iktidar partisi, isteyerek veya istemeyerek halk adna

ynetimle, halk iin ynetimi birbirine kartrabilmektedir.24 Dier yandan 1961

Anayasas egemenliin kullanln da kurumsallatrmtr. Trkiye Byk Millet

Meclisi, millet namna hakk hakimiyeti istismal eder diyen 1924 Anayasasna kar,

1961 Anayasas , millet egemenliini ana-yasann koyduu esaslara gre yetkili

organlar eliyle kullanr demektedir.25 Ancak anayasa oluturulurken Demokrat

Partili temsilcilere yer verilmemesi uzlamay bilmeyen siyasal kltrmzn znt

verici bir rneidir. stelik iktidara gelen Adalet Partisi, Demokrat Partinin ardl

olarak nitelendirilebilir ve olumasnda hibir katks olamayan yeni anayasann

uygulaycs bu parti olmutur. Hi phesiz, ak olarak dillendirse de dillendirmese

de, partinin temsilcileri iinde yeni anayasaya kar tepki olumutur, olumas dadoaldr.

1960 darbesi ve 1961 Anayasas, Trk siyasal hayatnda ve siyasal kltrde

yeni bir dnemin baladn iaret etmektedir. Artk; devrim koullar, devlet partisi,

23 Blent Tanr, ki Anayasa, Beta Yaynlar, stanbul, 1991, s. 924 Nitekim hala kartrabilmektedir25 Aybars, a.g.m., s. 53


32/307

10

meclis stnl dnemi bitmi, rekabete dayal bir politikann oluabilmesi iin

gerekli yasal dzenlemeler yaplm ve halkn ynetime katlabilmesi iin gerekli n

koullar oluturulmutur. 1960-1980 dneminin katlmac bir siyasal kltrn

olumasna temel hazrlamas asndan phesiz ok byk nemi vardr. Ancak ne

var ki; siyasal kltr, siyasal gelimeler kadar hzl deiememektedir.

Dier yandan, 1960 ncesi grlen cephelemeler, 1970lerin sonlarnda daha

da sertleerek ortaya kmtr.26 Siyasal atma bu sefer daha uzlamaz boyutlara

ulam, fiili atmalara dnmtr. Buna neden olarak 1961 ile birlikte koalisyon

hkmetleri dneminin balam olmas da eklenebilir. Varlan nokta yeni bir askeri

darbe ve yeni bir anayasa olmutur. Emre Kongar, tarihin belli zamanlarnda belli

toplumlarda sulular retilir demekte ve Trkiyedeki suluyu(!) u szleri ile iaret

etmektedir. Trkiyenin ok sk yaad gei dnemlerinin ilevleri grnrde iki

tanedir. Biri sulu aramak, teki, Anayasa deitirmek. Kimi zaman bu iki ilev

birlenir : Sulu Anayasa Deitirilir.27 Kimilerine gre; askeri ynetimin sivillere

ynetimi brakmadan nce yaptklar deiiklikler, 12 Eylln 27 Maysn kart

darbesi olduu eklinde alglanmtr.

1982 Anayasas ile birlikte Blent Tanrn de belirttii gibi otorite ve devlet

glendirilmitir. Halkn siyasal yaama katlma yollar da yasal mevzuat bal

altnda incelenecei gibi daraltlmtr. Gei dneminde Siyasal Partiler Kanunu

kabul edilmi ve 1980 ncesi siyasetilerine 10 yl sre ile siyasetten men yasa

getirilmitir. Esasnda yasaklanan yalnz siyasetiler deildir; rencilere,

retmenlere ve devlet memurlarna parti yelii yasakt. Yeni partilerin kadn ya da

genlik kollar kurmalarna, sendikalarla ilikilerini gelitirmelerine ve kylerdeubeamalarna izin verilmeyerek toplumda kk salmalar olanakszlatrlmt.28

Bylece, 1960 sonras alan yeni dnem, 1980 ile son bulmutur. Bu

dnemden sonra halk siyasetten uzaklam, siyasal grevini yalnz oy vermeye

26 Ancak bu noktada, MSPnin genlik kollarn oluturan Aknclarn atmalardan uzak durduunubelirtmek gerekir.27 Emre Kongar, 12 Eyll Kltr, Remzi Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1995, s. 12928 Erik Jan Zrcher, Modernleen Trkiyenin Tarihi, letiim Kitabevi, stanbul, 2002 s. 410


33/307

11

indirgeyen bir anlay iine girmitir. Bu dnemin en nemli zelliklerinden bir

tanesi, slamn, Trk siyasal hayatnda ve kltrnde aka bir aktr haline geliidir.

Esasnda bu gelime dnyayla paralel olarak domutur. ABD Bakan Cartern

SSCBye ka lml slama dayal Yeil Kuak kalkan oluturmas 12 Eyll

dnemine rastlamaktadr. 12 Eyll felsefesi ile de uyumaktadr.

Bu dnemde Avrupa, 1215 Magna Cartadan beri, bireyi devletten

zgrletirmek anlamn ta yan anayasa kavramnn, 12 Eyll tarafndan,

derneklere, sendikalara ve niversitelere de niforma giydirmek biiminde

alglandnn (ve esas amacn da bu olduunun) anlalmas zerine29 d baskya

balamtr. Sonu, Trkiyenin yalnzlnda tek d destei ABDden almas ve

giderek ona yaknlamas olmutur.

Trkiyede bugn faaliyet gsteren partilerin en eskisinin kurulu tarihi

1983tr.30 1980 sonras kurulan ilk partiler de kurulmasna izin verilen partilerdir.

Doann tanmyla babakanlktaki odadan parti31 domutur. Generallerin

vetosundan geip seime girebilen tek sivil parti ANAP olmutur. Yaln Doan,

zaln vetoya uramaktan son anda ABD destei ile kurtulduunu belirtmektedir.

Buna gre ABD, Dileri Bakanln grleriyle etkileyebildii bilinen Wall Street

Journalda konuya ilikin bir makale yaymlanmtr. Bu makalede; Amerikan

diplomasisinin Trk generallerinden bilmelerini kesinlikle istedikleri nokta udur:

Toplumda bir gerginlik yaratlmadan, seimlerde zaln partisinin kazanmas,

demokrasiye erken dn iin esen bir mit rzgrdr32 denilmektedir. Birka gn

sonra Washington bykelilii, yazy Trkiyeye yollam ve yaznn tmyle

Amerikan ynetiminin grn yansttn belirtmitir. Dier yandan ABD DileriEski Bakan Haigde Almanyada katld bir davette net bir ifade ile ABDnin

zal desteklediini ifade etmitir. Bylece listesindeki birka isim vetoya urasa da

zaln ANAP seimlere katlmtr.

29 Baskn Oran (editr), Trk D Politikas, Cilt II :1980-2001, letiim Kitabevi, stanbul, 2003 s.2830 CHP rneini ayr tutmak gerekir.31 Ayrntl bilgi iin bkz, Yaln Doan, Dar Sokakta Siyaset, Tekin Yaynevi, stanbul, 198532 Doan, a.g.e., s. 15


34/307

12

Rejimin sivillemesi, demokrasiyi de beraberinde getirmemitir. Seimlere

kadar geen sre iinde niversite, sendikalar, dernekler yeniden dzenlenerek

haklar kstlanm ve snrlandrlmtr. Seimlerden sonra, yaplmas gereken bu

kstlanmalarn kaldrlmasyken, kimi durumlarda tam tersi uygulamalar ortaya

kmtr. rnein, Kongar, Polis Vazife ve Selahiyetleri yasas , idareye, basna

kar uygulanabilecek olaanst yetkiler verdi. Vali ve emniyet mdrleri,

kaymakamlar, dorudan doruya gazetelere el koyabileceklerdi33 demektedir.

zal ve ANAP iktidar dnemine damgasn vuran olaylar, meclisteki

sandalye saysn artrmak iin seim sisteminde bolca deiiklie gitmek, rvet,

yolsuzluk, Anayasann ak ihlalleri ve siyasal slamn ykseliidir. Bunlarn

arasnda siyasal slamn, siyasal kltrmz asndan ayr bir neme sahip olduunu

belirtmek gerekir

Siyasal slam kavram Trkiyede laik, demokratik Cumhuriyet dzenine kar

slam dininin siyasal g kayna olarak istismar edilmesi34 eklinde tanmlanabilir.

Siyasal slam bir ideoloji olarak da ele alnmaktadr. rnein, Tlay zerman, Din

geri kalm ya da gelimekte olan toplumlarda sadece bir inan sistemi olarak deil,

sosyo-ekonomik yapdan etkilenen ve etkileyen dolays yla bireyin siyasal

davranlarna kadar ulaabilen kltrel-siyasal bir kurumdur. Hatta toplumu

ynlendiren bir ideolojidir35demektedir. Benzer ekilde, zeyir Tekine gre;

slamiyetin teolojik olarak sosyal ve siyasal yapy nemsemesi ve bu yapnn

meruiyetini kutsal bir gce balamas, slamiyeti adeta bir siyasal ideoloji

dzeyine karmaktadr36

Yavuz, slamn siyasallamasn srece balamaktadr. Buna gre, 1923te

Cumhuriyetin kuruluundan sonra, laikletirici, devlet merkezci sekinler, geleneksel

33 Emre Kongar, a.g.e., s. 3934 Ahmet Taner Klal, Kemalizm, Laiklik ve Din, mge Kitabevi Yaynlar, Ankara, 1997 s. 2935 Tlay zerman, Trkiyenin Batllama ve Demokratikleme Amaz, Dokuz Eyll Yaynlar,zmir, 1998, s. 6236 zeyir Tekin, AK Partinin Muhafazakar Demokrat Kimlii, Orient Yaynlar, Ankara, 2004, s.102


35/307

13

topluma yeterince nfuz edememi ve onu dntrememilerdir. lkenin krsal nfusu

iin alternatif bir deerler sistemi ve toplumsal hayat gelitirmede baar

salayamamlardr. eitli slami sosyal ve siyasal gruplar da bu boluu

doldurmulardr. Son olarak, Cumhuriyeti Sekincilerin sosyoekonomik kalknma

politikalarnn baars ve 1980lerde bunu izleyen siyasal ve ekonomik liberallemeye

yneli, o zamana kadar dlanan sosyal gruplarn siyasal katlmn kanlmaz hale

getirmi, Trkiyedeki slami hareketler de, Cezayir ve Msr rneklerinde olduu gibi,

laik sekinlerin otoriter politikalarnn yol at derin fke ve hayal krklndan

beslenmitir.37

12 Eyll ynetiminin Trk-slam Sentezini benimsemesi, eitim ve kltr

alannda bu politikann uygulanmas phesiz ki uzun vadede slami hareketin

glenmesine ortam hazrlamtr. Trk-slam sentezini kabul edilmesinin nedeni,

kurulmak istenen toplum yapsdr.38 Yavuz, devletin 1980 darbesinden sonra sola kar

yrtt kampanyada, Sunni slam , Trk- slam sentezi ad altnda kulland

demektedir.39 Depolitize olmu, krc, hiyerariye ve otoriteye saygl, dnmeyen

dolaysyla kar kamayan bir toplum yaps, siyasal iktidarn hareket sahasnn

fazlasyla genilemesine neden olmutur. lerleyen dnemler gsterecektir ki, bu yap

yolsuzluun, rantln, ahlaki deformasyonun kapsn daha da aacaktr. Bu haliyle

de temiz toplum taleplerinin artmasna neden olacak ve radikal siyasal slamn

tetikleyicisi olacaktr.

Dier yandan, darbe ile tm siyasal partiler kapatlnca muhta olunan

toplumsal destek din esinde aranmtr. Din ayn zamanda sola kar kullanlan bir

ge de olmutur. 1980 sonras siyasal slamn ykseli sebeplerinden biri olaraktarikatlerin siyasal hayat etkileme gcnn artn da sayabiliriz. Tarikatler, Turgut

zal ile birlikte parti politikalarnda glerini hissettirmeye balamlardr. Sa

partilerin oy tarlas haline gelmeleri de bu dnemde gereklemitir. 1989 seimlerine

37 Hakan Yavuz, Modernleen Mslmanlar; Nurcular, Nakiler, Milli Gr ve AK Parti, KitapYaynevi, stanbul, 2005, s.1438 Doan Duman, Demokrasi Srecinde Trkiyede slamclk, Dokuz Eyll Yaynlar, zmir, 1999,s. 115- 25939 Yavuz, a.g.e., s. 355


36/307

14

kadar ANAP destekleyen Siyasal slam bu tarihten sonra 1980 ncesi izgisine

dnerek, Erbakan desteklemeye balamtr. zaln lmnden sonra ise; ANAPn

barnda besledii ve dolays yla, ANAP hkmetleri srasnda gelimesine ve

serpilmesine yardmc olarak 12 Eyll ynetiminin verdii devlet desteini srdrd

siyasal slam, lkede bir rejim bunalm yaratacak ve demokrasiyi tehdit edecek

boyutlara ulamtr.40

Refah Partisinin iktidara geldii 1995 ylna kadar, yaanan rvet yolsuzluk

olaylar temiz toplum isteinin kafalarda yer etmesine neden olmutur. 1980

dneminde siyasal kltrmzn gl esi siyasal slamn desteini de arkasna

alan RP iktidar, bir anlamda halkn temiz topluma olan zleminin gstergesidir. 1995

yl seimlerinden Refah Partisi %21.3 oy oran ile birinci parti olarak kmtr.

Belirtmek gerekir ki; bu, milli grn Cumhuriyet tarihimizde ulat en yksek oy

orandr.

1997 ylna gelindiinde ise, ordu anayasal snrlar ierisinde siyasal

yaama mdahale etmitir. Baz kesimlerce post-modern darbe, baz kesimlerce ise

yumuak darbe olarak kabul edilen bu mdahale sonucunda hkmet el

deitirmitir. te yandan Refah Partisi hakknda laiklie aykr faaliyetlerin oda

olduu gerekesi ile Anayasa Mahkemesinde kapatma davas alm ve parti 16

Ocak 1998 tarihinde oy okluu ile kapatlmtr. Kapatlan partinin mensuplar daha

nceden 18 Aralk 1997- kurulmu olan Fazilet Partisine (FP) katlmlardr.41

Takip eden ilk seimlerde ipi gsleyen, trmanan terr olaylarnn tetikleyicisi

olduu milliyetilik duygularnn byk etkisiyle DSP ve MHP olmutur. Yavuza

gre, DSP ve MHP bu seimlerde, Trkiyede muhtelif etnik ve dinsel gruplarnadman olan milliyetiliin militan ve zgn biimini42benimsitir.

40 Tualpden aktaran Emre Kongar, 21. Yzylda Trkiye, Remzi Kitabevi Yaynlar, stanbul, 1995,s. 22541 Erdoan Gnal, Trkiyede Siyasal Partiler ve Gncel Siyaset, Bilimadam Yaynlar, Ankara,2006, s.59 Fazilet Partisi ise Refah Partisinin devam ve laiklik ilkesine aykr eylemlerin oda

gerekesi ile kapatlmtr. Bu kapatma karar Trk siyasal yaamnda yeni araylara neden olmu vebilinenin aksine Milli Gr ekolnden gelen siyasetiler yollarn ayrmlar ve ortaya Saadet

Partisi (SP) ile Adalet ve Kalknma Partisi (Ak Parti) adyla iki parti kmtr Gnal, a.g.e., s. 59-6042 Hakan Yavuz, a.g.e., s. 338


37/307

15

Denilebilir ki; 1990larn sonuna kadar Trk Siyasal hayatna ve

anayasalarna yn veren devrim ve darbeler olmutur. 1990larn sonundan itibaren

ise bu rol Avrupa Birlii stlenmi gibi gzkmektedir.43

Nitekim, DSP-MHP-ANAP koalisyonunun erken seime gitmeden hemen

nceki son icraat Avrupa Birlii Uyum Yasalarn meclisten hzla geirmek

olmutur.44 Avrupa Birlii uyum yasalar dnda, koalisyon ortaklarnn hkmetini

halk gznde desteklemeye devam ettirecek gelimeler olmam, yaanan ekonomik

krizin de etkisiyle erken seim talepleri uyanmtr. Ekonomik alandaki

rahatszlklarn giderilmesi iin Dnya Bankasndan ithal edilen Ekonomi Bakan da

are olamam, hatta iktidar partilerinin daha da oy yitirmesine neden olmutur.

Olumlu gelimeler, Kemal Derviin45 desteklenme orann ykseltirken, onu

bakanla atayan iktidar partileri iin ayn sonucu dourmamtr. 2000lerin banda

beliren gerek, Trkiyenin koalisyon hkmetlerini artk istemediidir. 3 Kasm

2002 Genel Seimlerinde sandktan kan birinci ve ikinci parti, bir nceki seimleri

protesto olarak deerlendirilebilecekekilde, mecliste olmayan iki partidir; AKP ve

CHPdir. Aada incelenecei gibi seim sistemimizin de katksyla parlamentoya

girebilecek baraj aan sadece iki parti olmutur. Seime katlan on sekiz siyasal parti

arasndan, meclise sadece iki parti yollama baars elde eden halkn talebi aktr;

siyasal uzlama46

Trkiyede 1980 sonras seim sonular dikkate alnrsa, halkn, her seimde

yeni partileri denedii gzlemlenebilir. Tekeli, bunu Trkiyede var olan paradoksa

balamaktadr. Buna gre halk demokrasi istemektedir, ancak, dier yandan

siyasetilere ve siyasal partilere de gven duymamaktadr. Tekeli, yaanan

43 Bununla beraber Recep Tayyip Erdoan, eride yaptm z hukuki dzenlemeler Avrupa Birliibizi zorlad iin deil, kendi vatandalarmzn haklarn en st dzeyde kullanmalar iindir.

Hedefimiz, Kopenhag siyasi kriterlerinin karlanmasnn ok daha tesindedir demektedir. Gnal,a.g.e., s. 28244 Hatrlanrsa o gnlerde ulusal gazeteler tam sayfa meclis fotoraflar basarak, bu millet siziunutmayacak seklinde balklar atmlardr.45 Hsamettin zkan ve smail Cemin seim ncesi dnemde kurma hazrlklar yapt parti iinKemal Derviiin de ad gemekteydi. ayet bu oluum iinde olsayd, 2002 genel seim sonularnndaha farkl olaca grleri yaygndr.46 Elbette bu noktada mevcut seim sistemimizin de etkisi gz nnde bulundurulmaldr. Ancak yinede 18 partiden 16snn elenmi olmas tezimizi glendirmektedir.


38/307

16

paradoksun almas iinse yeni bir siyasal kltre geiin zorunlu olduunu ifade

etmektedir.47 Oysa, Trkiyede siyasetilerin yaanan siyasal kriz karsnda bu

konuyla dorudan ilikili olmayan iki farkl tavr aldklar gzlemlenmektedir.

Bunlardan ilki, siyasal kltr hi deitirmeden, kararl iktidarlar olumasn

salayacak kurumsal dzenlemelere gitme araydr. Bu yaklamlar ifadesini en ok

yeni seim yasas araylarnda bulmaktadr. kincisi ise, yeni oluum ya da yeni parti

araylar biiminde ortaya kmaktadr. Kamuoyu yoklamalarnda var olan partilere

gvensizliin yksekliinin ve nmzdeki seimlerde kimlere oy vereceklerini

bilmeyen semenlerin orannn bykl zerine, toplumda yeni siyaseti ve yeni

parti talepleri artmtr. Bu arayn sonucu kurulan partiler ise, genellikle belli bir

ideolojik izgiyi benimseyenlerden deil, daha geni kitlelerden oy almay

amaladklar iin, kamuoyunda genel kabul grd dnlen ya da zerinde

oydama olduu varsaylan elerden oluan bir programa sahip olmaktadrlar.48

Tekeli, yaanan paradoksun almas iin, yeni bir siyaset anlay

gelitirilmesi gerektiini ve bunun, Trkiyede siyasete ve siyasetiye duyulan gveni

artrmak ve Trkiyede katlmc, oulcu, mzakereci, farkllklara olanak veren

demokrasiye geii hzlandrmak amalarna ynelmesi gerektiini belirtmektedir.49

Siyasal kltrn, siyasal gelimeler kadar hzl deiemeyeceini daha nce

belirtmitik. Ancak, hi deimemesi de sz konusu deildir. Hungtinton ve

Dominguez, bir siyasal kltrn, sosyal mobilizasyon sonucu olarak, kendi iinde

deiime urayabileceini belirtmektedirler. Buna gre; Sosyal mobilizasyon, eski

sosyal ekonomik ve psikolojik balarn anmas veya yklmas, insanlarn yeni

sosyalleme ve davran rntlerini kabule hazr hale gelmeleri srecidir. Sosyalmobilizasyon (ve zellikle eitim) uzun vadede siyasal kltrlerde nemli bir

deime kayna olabilir. Sosyal mobilizasyon hzlandka, yresel ve uyruk

niteliklerinin zayflamas; siyasal sistemin tmne, girdilerine, ktlarna ve bireyin

katlmac olarak durumuna ilikin daha gl tanmasal ynelimlere, daha olumlu

47lhan Tekeli, Yeni Bir Siyaset Kltr zerine Dnceler, Sodev Yaynlar, stanbul, 2002, s. 7-1448 Tekeli, a.g.e., s. 15-1649 y.a.g.e., s. 17


39/307

17

duygusal ve deerlendirici ynelimlerin belirmesi olasl da artar. Temel siyasal

deerler yava da olsa deiebilir.50

Sosyal mobilizasyonunun birincil nitelikteki aktr kabul edebileceimiz

eitimin bireysel davranlar zerinde iki etkisi bulunmaktadr. Birinci olarak siyasal

kltrn duygusal ve bilisel ieriini bireye aktararak bireyin inan ve tutumlarn

pekitirebilmektedir. kinci olarak eitim dzeyi ykselen bireyler siyasal olaylarn

gereklerine daha iyi nfuz ederek olaylar denetleyebilecek kapasiteye eriebilmekte,

etkinlik duygular artabilmekte ve kendilerinin siyasal yaamda daha ok etkili

olduklar duygusu edinebilmektedirler. Eitimin ierii, onun kendi bana yaratt

etkiden ok daha fazla nem tamaktadr. Demokratik bir eitimin demokrat insanlar

yaratt bilinmektedir. Dier yandan, eitim bireyin, siyasal davrann ve

ideolojisini kendi bana tayin etmemekle birlikte, eitimle siyasal davran

arasndaki en ak iliki onun siyasal katlma eilimini artrmasdr51

Genel olarak deerlendirecek olursak; Tuncay siyasal kltrn demokratik

bir ilevi ortaya koyabilmesi, ideoloji zenginli pluralizm- ve ounluk kararna sayg

ile mmkndr52 demektedir. Gelinen noktada, ok partili siyasal hayat ve

parlamenter demokrasi Trkiyenin vazgeilmez unsurlardr. Ancak, Almond ve

Verbann kavramlatrmasna dnecek olursak, katlmac siyasal kltrn yerlemesi

iin daha ok yolumuz var gibi gzkmektedir. Boazii niversitesinin 2002 ylnda

yapt bir anket almasnda, kiilerin sivil toplum rgtlerine yelii

sorgulanmtr. Ankete katlanlar arasnda, hibiri diye cevap verenlerin oran

%92.2, bir siyasal partiye ye olduklarn belirtenlerin oran ise %3.5 olup, veriler

dndrcdr.53

Bu adan sivil toplum rgtlerine katlmn artmas ve sivil

50 Hungtinton - Dominguez, a.g.e., s.34-3551aban Sistemblkba, Parti Semenlerinin Siyasal Ynelimlerine Etki Eden SosyoekonomikFaktrler, Nobel Yayn Datm, Ankara, 2001, s. 33-3652 Tuncay, a.g.e., s. 7253 Veriler, aban Tanycnn Trkiyede Siyasal Kltr ve Demokrasi Trkiyede Siyasal Hayat,Cilt I, Aktel Yaynlar, stanbul 2005 s.591, makalesinden alnmtr. Anket almasnn dier siviltoplum kurulularna dair sonular yledir; Dini kurulular %0.6, Kltrel organizasyonlar %1.1,Sendikalar %1.7, nsan Haklar rgtleri %0.2, evre Koruma rgtleri %0.2, Mesleki kurulular%1.2, Genlere ynelik dernekler %0.5, Spor ve rekreasyon dernekleri %0.7, Kadn rgtleri %0.2,Bar hareketi %0.1, Salkla ilgili dernekler %0.3 ve Yallar iin sosyal hizmet kurulular %0.2.Ayrntl bilgi iin bkz, Tanyc, a.g.m. s. 599


40/307

18

toplumun olumasyla, siyasal kltrmzn geliecei inancn tamaktayz.54

Kanmzca, demokrasiyi benimsemi olmak yeterli deildir, nemli olan demokratik

siyasal hayatn aktr olma isteinin uyanmasdr.

1.2.2. Sosyal Yap

Sosyal yapnn siyasal yapya gerek anlamda yansmas iin parti ii

demokrasi yaamsal bir nem arz etmektedir. lkemizde sosyal yapnn, siyasi

partiler ierisinde geree uygun olarak temsil edildiini sylemek mmkn deildir.

zellikle kadnlar, kyller ve iiler siyasal yapda kendilerine ok az yer

bulabilmektedirler. Bunun nedeni hem ekonomik hem de partilerimizde demokratik

ilkelerin uygulanmamasdr.55

Sosyal yapnn parti ii demokrasiye etkisini lkemiz asndan iki ynden

deerlendirmek gerekir. Bunlardan ilki, sosyal tabakalamann varl ve ierii,

ikincisi parlamentomuzun sosyal tabakalar temsil etme yeteneinin bulunup

bulunmaddr. Bu noktada nemli dier husus parlamentoya giden yolda sosyal

tabakalarn parti iinde temsilidir. rnein, Tek parti dneminde Milletvekilleri

adaylarnn tespitinde partinin tm toplumsal kesimleri kapsad iddiasnn bir

gstergesi olarak, ifti nfusun ounlukla olduu yerlerden (Kastamonu, Ankara)

ifti; ii nfusunun ounlukta olduu yerlerden (stanbul, Zonguldak) ii kkenli

milletvekili adaylarnn gsterilmesidir.56 Toplumun tm kesimlerini kapsadn

iddia etmek, gnmz partilerinin neredeyse tamamnn savdr, ancak; hi birisinde

tek parti dneminin, (gemii, ileri diye nitelendirebilmek demokrasi aybmz olsa

da), bu ileri uygulamasn grmek mmkn deildir.

54 mer ahaya gre, Trk sivil toplumunun drt temel problemi bulunmaktad r; Trk anayasasnngeni apl demokratik ve zgrlk taleplerini karlayacak bir grnt sergileyememesi, Trk siyasalyaamnda ordunun arl, serbest piyasa ilkelerine tamamen ulalamam olmas ve Trk siyasiyaamnn sol refleksten hareket eden devleti zihniyet ile bu zihniyet karsnda yer alm olan slamikesim ve onun siyasal alandaki yansmas olan siyasi partiler tarafndan ar biimde kutuplamolmasdr. Ayrntl bilgi iin bkz. mer aha, Sivil Toplumun Trkiyedeki Sorunlar, TrkiyedeSiyasal Hayat, Cilt II, Aktel Yaynlar, stanbul, 2005, s. 689-70555 Yank, a.g.e., s. 112-11356 Hakk Uyar, 1923ten Gnmze CHP Tzkleri zerine Genel Bir Deerlendirme, TSESYaynlar, stanbul, 2000, http://kisi.deu.edu.tr/hakki.uyar/I.pdf, (Eriim tarihi : 01.04.2007)


41/307

19

Sosyal demokrasiye, sosyal tabakalarn uzun ve kanl mcadeleleri sonucunda

ulalabilmitir. Nitekim; Klal, Demokrasi, ancak birbirini dengeleyen glerin

varl orannda, gcn tek elde toplanmad, paylald durumlarda olanakldr.

demektedir.

Bilindii gibi gereksinmelere bal olarak nce siyasal (liberal) demokrasi,

sonrasnda ise sosyal demokrasi domutur. Siyasal demokrasi, tarihsel evrim iinde,

byk lde, toprak soylular (aristokrasi) ile kentsoylular (burjuvazi) arasndaki

savamn rndr. Franszca parler (konumak) szcnden kaynaklanan

parlamento k noktasnda, krala danmanlk yapan soylular ve yallardan oluan

bir kuruldur. Magna Carta ile birlikte bu kurul sreklilik ve temsil nitelii kazanarak,

danmanln tesine gemitir. Bir yandan toprak soylularn, te yandan da tccar

ve esnafn temsilcilerini barndrmaya balamtr.57

Klal, aristokrasi-burjuvazi atmasnda ii snf ve aydnlarn burjuvaziyi,

kyl snf ve kilisenin aristokrasiyi desteklediklerini belirtmektedir. Sanayi devrimi

sonrasnda ise atmaya yeni bir snf dahil olmutur; Proleterya. i snfnn

katlmyla birlikte demokrasi anlay yeni boyutlar kazanm gnmzde kabul

gren anlamyla oulcu katlmc, sosyal bir demokrasinin yolu almtr.

Trkiyede ise demokrasiye giden yol benzer sosyal tabakalarn savandan

domamtr. Modern Trkiyenin douundaki atma, bilindii gibi devleti

sekinciler ve geleneki liberaller arasnda yaanmtr. Kongar, Devleti Sekinci ile

Geleneki Liberal cepheyi yle tanmlamaktadr; Devleti-sekinci cephe,

Batllama dncesi ve simgesi evresinde olumutur. mparatorluun aydnkesimini de temsil eden merkezi brokrasi, bu cephenin yaratcs ve nderlii

niteliini tar.58 Geleneki liberal cephe ise devleti sekincilere tepki olarak

domutur. Kiilerin hak ve zgrlkleri kstland iin, devletin baskc bir

tutumla siyasal yaam denetlemesine kar k yordu... te yandan cephenin

gelenekilii Batllama ynnde topluma bask ile benimsetilmek istenen

57 Ahmet Taner Klal, Siyasal atma ve Uzlama, mge Kitabevi, Ankara, 1995, s. 207-20858 Kongar, 21. Yzylda Trkiye; s.131


42/307

20

yeniliklere kar bir direni olarak biimlenmiti.59 Grld gibi her iki grup da

toplumsal bir snf desteinden ve ideolojiden yoksundur. stelik ortaya kmakta

olan snflara kar belirli bir tutumlar da yoktur. Cumhuriyet Trkiyesi de bu

cephelemeye paralel olarak sosyal tabakalamay reddetmitir. Cumhuriyet Halk

Frkasnn bu reddediteki asl sebebi, frkann tek parti olarak btnletirici bir rol

izmesi gerei olduu sylenebilir. Halklk ilkesi, imtiyazs z, snfs z, kaynam

bir kitleyiz dsturu zerinde biimlenmitir. Cumhuriyetin kuruluundan bu yana

iktidara gelebilme olana yakalam hibir partimiz bir snfn temsilcisi olmamtr.

Demokrasimizin douu da Batdaki gibi hak-eitlik-zgrlk atmalarnn rn

deildir. Bu durum demokrasinin geliimine olumsuz ynde katkda bulunmutur

denilebilir.

Cumhuriyetin kuruluundan sonra devlet eliyle giriilen hzl sanayileme

hareketi de sosyal yapda istenilen sonuca ulamay gerekletirememitir. Mbeccel

Kray, sanayilemi ve sanayileememi toplumlar arasndaki farkllklarn temelde

iki farkl yaklamla aklandn belirtmektedir. Buna gre ilk yaklamn

savunduu tez, temel nitelik farkllklardr. Modernleememenin nedeni baar ve

yenilik isteinin olmaydr, yani sorunun kayna deerler ve inan sistemlerindeki

farkllktr. kinci yaklam, artk rnn kontrol sisteminin farkll zerinde

durmaktadr. Buna gre, batda artk rnn kontrol klasik feodalizm denen serf-lord

elikisi halinde iken, Osmanllarda kyl-reaya ile sultan ve brokratlar arasndaki

elikidir. Onun iin biri sanayilemeye ynelmi dieri ise ynelmemitir. Mbeccel

Kray bunlarn tesinde bir nedenin varlndan sz eder ve nc bir yaklam

ortaya koyar; Kraya gre sanayilemenin itici gc deer ve inanlar ya da artk

59 Kongar, 21. Yzylda Trkiye, s. 131 Trk Siyaseti, Mardinin kavramlatrmas erevesinde,bilindii gibi, ou akademisyen tarafndan da merkez-evre ilikileri erevesinde ele alnmaktadr.Ayrntl bilgi iin bkz. erif Mardin, Trk Siyasasn Aklayabilecek Bir Anahtar: Merkez evrelikileri, Trkiyede Politik Deiim ve Modernleme, Alfa Yaynlar, stanbul, 2000. Buna gre,CHPnin de tarihi boyunca bir merkez partisi olduu dile getirilmektedir. Ancak bu noktada, 71muhtarasnn ve takip eden seimlerin CHPyi tarihinde ilk kez bir evre partisi konumuna getirdiini

belirtmek gerekir. Benzer gr iin bkz, Hasan Blent Kahraman, Trk Sa ve AKP, AgoraKitapl, stanbul, 2007, 1965te CHP ortann solunu ortaya koydu ve bununla birlikte merkezin

partisi olmaktan vazgeti, evrenin partisi olmaya balad. CHPnin bence tarihindeki ilk ve sontarihsel dnmdr bu. Bkz, Kahraman, a.g.e., 71


43/307

21

rnn kontrolnden ziyade kapital birikimidir.60 Esasnda yaklam beraber

deerlendirmek gerektii kansndayz. Ancak siyasal kltr bal altnda ele

aldmz gibi ar basan sermaye birikiminin olamaydr.

Emre Kongar, Trkiyede snfl toplumun kendine zg niteliklerine

deinirken, iki zellikten bahsetmektedir. Birincisi kapitalist birikim srecini

tersinden yaamaktr. Trkiye aslnda kendileri kapitalist gelimelerin rn olarak

ortaya km kurumlar Batdan alarak, kapitalist gelimeleri bu kurumlar yoluyla

salamak istemitir.61 kinci zellik olarak ise, devletin toplumsal, ekonomik ve

siyasal yaamdaki egemen roln ele alr. Buna gre devlet kurumlar nce kendi

eliyle kapitalist snf yaratmtr. 1950 ylnda iktidar kapitalist snf devralnca 1960

sonrasnda gcn ii snfnn rgtlenmesine yardmc olmak iin kullanmtr.

Kongar, devlet eliyle yaratlan snflarn snf bilinci tamadklarna ve bu yzden de

kendi karlarn savunmadklarna iaret etmektedir. 1982 ylna gelindiinde ise

devlet merkezi glendirilirken zerk kurulular ve devlet kurumlarnn yetkilerini

merkez lehine kstlamtr.62 Kongara gre nc nitelik, ilk iki nitelikten domu

olan eitli kar gruplar ve snflar aras hogrszlktr. Kendi karlarn

savunmak iin uraa girenler vatann blnmez btnln tehlikeye drmekle

sulanabilmektedir. Drdnc nitelik ise devletin ideoloji alama grevinin siyasal

partiler zerindeki etkisidir.63 Siyasi partiler, bu devlet grevini devralm

gzkmektedir.

Trkiyede sosyal yapy etkileyen nemli faktrlerden birisi de, zellikle

1950li yllarda artan gtr. Toprak mlkiyetinde byk toprak sahipleri lehine olan

deiim, gn en byk tetikleyicisidir. Kentlemeyi dar anlamda, kent saysnnartmas olarak tanmlamak mmkndr. Ancak kentleme, phesiz nicelik

deiiminin tesinde pek ok deiiklii ifade eder. Kentleme geni bir

60 Mbeccel Kray, Toplumsal Yap, Toplumsal Deime, Balam Yaynlar, stanbul, 1999, s. 117-12461 Kongar, 21. Yzylda Trkiye, s. 64562 Gnmzde devlet kurumlarnn merkeziyeti zellii srmektedir. Buna ek olarak devlet emasierisinde nereye yerletirildii ak olarak belli olmayan idari kurullar eliyle denetimine yeni biryn daha vermitir.63 Kongar, 21. Yzylda Trkiye, s.644-650


44/307

22

tanmlamayla; Sanayileme ve ekonomik gelimeye bal olarak kent saysnn

artmas ve bugnk kentlerin bymesi sonucunu douran, toplum yapsnda, artan

oranda rgtlenme, iblm ve uzmanlama yaratan, insan davran ve ilikilerinde

kentlere zg deiikliklere yol aan bir nfus birikim srecidir.64 Buradan da

anlalaca gibi kentleme bir takm sosyal, ekonomik, kltrel deiimleri de ifade

etmektedir. Trkiyede demografik yap incelendiinde nfus younluunun

kentlerde biriktii gzlemlenmektedir. Ancak; kentlileme gerekleememitir.

Kentlerdeki nfusu artran nedenler bir yana braklacak olursa, sorun kentsel nfusun

mahiyetinde dmlenmektedir; gecekondu.

Gecekondu bir yap tipidir. Yasal adan, 1966 tarihli ve 775 sayl

Gecekondu Kanununda tanmlanmtr. Buna gre; Bir yapnn ister dkkan ister

konut olsun, gecekondu tanm iinde yer almas iin iki nemli unsur; bakasnn

arsa ve arazisinin sahibinin rzas olmakszn igali ve hukuka aykrlktr.65 Esasen

II. Dnya Sava sonras dnemde hz kazansa da gecekondu tr yerlemeler

Tekelinin66 belirttii gibi, barakalar adyla 1930lu yllarda ortaya kmtr. Tanm

ve tehis gecikince dolaysyla reete de gecikmitir. Gecekondulara kar alnan ilk

nlemler ykma eklinde olmutur. Ruen Kele, gecekonduyu nlemenin ykmakla

ve nfusu bir yerden baka bir yere tamakla deil, fakat sorunun toplumsal-

ekonomik kkenlerine inmekle glere aklc bir yn vererek, toprak iyeliini toplum

yararna denetlemekle gerekletirilebilecei gr, giderek g kazanmaktadr.

Gelir dalmn , gsz i siz kitleler lehine dzeltmeksizin, gecekondu ailesinin

gelecee bakn gvence altna almakszn, onun gvencesini, gecekondusunda

bulmasna frsat verilmi olur67 demektedir. lk nceleri uygulanan reete ykma

iken zamanla sorunun byle zlemeyecei kavranmtr. E zamanl olarak, Trksiyasal hayat asndan daha da nemli bir kavray daha gereklemitir; giderek

artan nfusuyla gecekondu blgelerinin yksek derecede oy potansiyeli tadnn

farkna varlmtr. Bu farkna var tek tarafl deildir, gecekondulu da ayn gerein

64 Metin Erten, Nasl Bir Yerel Ynetim, Anahtar Kitaplar Yaynevi, stanbul, 1999, s. 3065 Zerrin Toprak, Kent Ynetimi ve Politikas, Dokuz Eyll Yaynlar,zmir, 2001, s. 26566 Ayrntl bilgi iin bkz, lhan Tekeli, Modernite Alrken Kent Planlamas, mge KitabeviYaynlar, Ankara, 200167 Ruen Kele, Kentleme Politikas, mge Ktabevi Yaynlar, Ankara, 2002, s. 548


45/307

23

farkndadr. Emre Kongar, kent hukuku dnda gelimi alanlarda yaayan halk,

zmlerini, yerel ve ulusal siyaseti etkileyerek, kamu alannda elde etmeye

almaktadr68 demektedir.69 Erder, siyasetimize gecekondu etkisini yle

aklamaktadr. Bu grubun nce yerel siyaseti, daha sonra da delege sistemi ile

eklemlendii ulusal siyaseti etkilemesi, sahip olduklar yoz deerler sisteminin tm

lkeye egemen olmasna yol amaktadr. Son yllarda ykselen deerler terimiyle

ifade edilen bu yoz deer sistemi iinde en yce deer para, tek ama her ne

pahasna olursa olsun iktidardr.70

Gecekondu olgusunu bu denli uzun ele almamzn nedeni sosyal yapmzda

yeni bir toplumsal g olarak, ellerinde bulundurduklar oy potansiyelidir. Sz

konusu g, lke siyasetini biimlendirmede byk rol oynamaktadr. Ancak

gecekondu halknn oy verme eilimini sosyal bir tabaka olma gds deil, daha ok

nasl kar salayaca dncesi belirlemektedir.71 Ayn rantlk, delege sistemi

vastasyla parti ii seimlere de yansmaktadr. Siyasal partiler asndan

deerlendirdiimizde sz konusu grup veya gruplar, her an yn deitirebilen kaygan

bir zemin oluturmaktadrlar. rnein, parti ii seimlerde birikmi faturalarnn

denmesine gre oy tercihini belirleyebilmektedirler. Bu durum genelde ulusal

siyaseti, zelde ise parti ii demokrasiyi olumsuz etkilemektedir.

Kray, toplumsal deiimin, toplumun tm zellikleriyle beraber deiimi

olduunu sylemektedir. Bunlarn birbirini zincirleme olarak deitirdiini ifade

etmektedir; Doay ileme tarznz deiirse, nfusunuz deiir, nfusunuzdeiirse,

yerleme tarznz deiir, yerleme tarznz deiirse sosyal rgtlenme veya bunlarla

ilgili olarak deerler inan sistemi deiir.72

Grld gibi toplumsal deiimzincirleme ve topyekun bir hadisedir, son tahlilde nitelii deitirir. Kentsel alanlarda

byle bir deiimin gereklemedii yukarda belirtilmitir. Krsal alanda da ayn

68 Kongar, 21. Yzylda Trkiye, s. 56569 Emre Kongar, gecekondu blgelerinde yaayanlarn kamusal alana etki derecesini anlatrkenlkenin yazgsn gecekondu blgeleri belirleyecek demektedir.70 Erderden aktaran Kongar, 21.Yzylda Trkiye, s. 57471 Nitekim Erder, bir gecede tamamlad konutuyla hakkn yasad ve ske ske alm gecekonduhalknn deerler sistemini, yasad olma ve daha fazlasn istemenin oluturduu belirtmektedir.72 Kray, a.g.e., s. 312


46/307

24

ekilde nitelik deiimi gerekleememitir. Nitekim, kyllkten, iftilie

evrimleme henz gerekleememitir. Dier bir anlatmla, tarm halen meslek olma,

kurumsallama ve profesyonel uzmanlama dzeyinden olduka uzaktr. Ancak eski

aalk sisteminin eskisi kadar yaygn olmad da bilinmektedir. Bu durum kyllerin

sorunlarn giderme yntemlerinin de deimesine neden olmutur. Baka bir

ifadeyle patronaj aralar deimitir.

Sar bay, parti patronajn u ekilde tanmlamaktadr: politik partilerin

yandalarnn desteini harekete geirmek zere, onlara belirli yardmlar ve eitli

arac hizmetler salamaya ynelik giriimleridir.73 lkemiz asndan konuyu ele

alrsak, Trkiyede otoriter tek parti ynetiminden ok partili politik hayata geile

beraber, patronajn modern tr olarak parti patronaj, zellikle Demokrat Parti

(DP)nin iktidara gelmesinden sonra etkinlik kazanmtr. DPnin krsal alanda

makine ilevini etkili ekilde grmesi, kyl semenlerin oylarnn byk ounluu

alarak iktidara gelmesini de salamtr. nk, DPnin zellikle yerel kadrolar,

yrenin tccarlarndan, iadam-esnaf ve zanaatkarndan olumaktadr ve bunlar rakip

Cumhuriyet Halk Partisinin sekin ve brokrat kadrolarndan arac roln daha iyi

birekilde ifa edebilmilerdir.74 Parti patronaj bir tek krsalla kalmam, kente g ile

birlikte artarak kentlerde de devam etmitir. Burada altnn izilmesi gereken dier bir

noktada, partilerin ocak-bucak rgtlenmelerinin zayf olmasnn da etkisiyle baka

bir patronaj aracnn daha ortaya km olmasdr. Siyasal kltr konusunda ele

alnd gibi, dinsel rgtlenmeler de birer patronaj arac haline gelmilerdir.

Gnmzdeki parlamento grnmne uygun bir rnek olarak Barbara

Geddesin almasna yer vermek yerinde olacaktr. Barbara Geddes (1994) in patronaj modelinin aslnda oyun teorisinde nemli bir yer tutan bir mahkumlar

kmaz (prisoners dilemma) oyunu olduu eklinde aklamas ilgintir. Bu oyunun

ana fikri yle zetlenebilir; Birbiriyle rekabet halindeki iki parti (biri mecliste

ounlua sahip dieri ise aznlkta olan) patronaj sistemine devam etmek yada

etmemek zerine karar verme aamasndadrlar. Byk olan parti iktidarda

73 Sarbay, a.g.e., s. 15774 y.a.g.e., s. 159


47/307

25

dolaysyla daha ok patronaj datma imkanna sahip ancak dier partinin de

patronaj imkanlar vardr. Her iki parti de birbirlerinin patronaja devam ya da

patronaj kullanmama eklindeki iki kararn ikisine de verebilecekleri en iyi cevabn

patronaja devam olduunu grmektedirler. Eer partilerden biri patronaj datmay

tek tarafl olarak kesse kar tarafn patronaj datmas durumunda nemli semen

destei kaybna uramakta ve doal olarak tek tarafl bir patronaj kart reformhi

bir zaman olmamaktadr. Bylece denge ortamnda iki parti de patronaj datmndan

vazgeme drtsne sahip deildir. Ta ki patronaj datmn kesmenin semen

tarafndan belli bir seviyenin zerinde oy getirdii bir durum ortaya kana kadar.75

Bununla beraber Sar bay, gnmzde parti patronajnn ilevini giderek yitirdiini

sylemektedir.

Sosyal ve siyasal bir sistemin devam ve baars iin yelerinin ve gruplarn

bir arada kalarak, istikrar ve dayanma iinde olmalar, parti-rgt iindeki

etkileimle mmkndr. Sosyal tabakalama bireysel yetenekleri ortaya karp, parti

iinde byle bir yaplanma sz konusu ise, siyasal btnleme fonksiyonu yerine

getirilmi olur.76

Trkiyede sosyal tabakalarn siyasal kararlara etki ettii zor grlmektedir.

Bu tabakalarn siyasal partiler dnda rgtlenmesi de snrl olduundan toplumsal

hareketlilik de zayf kalmakta, toplumsal davran kalplar tartlmadan karara

uyma eklinde olmaktadr. Trkiyede snf bilincinin olduunu sylemek de

olduka gtr. Hatta bu bilincin olumasn nleyici politikalar baskndr. Bu

nedenle rgtlenme olana bulan sosyal gler, lider sultas altnda kitlesel

glerini yitirerek lider sultasna malzeme olmaktan teye gidememektedirler.Sonu olarak ayn sosyal tabaka iinde bulunan bireylerin farkl partilerde kendilerine

yer bulmas, farkl ideolojilerin benimsenmesi, farkl bir siyasal dzeni ortaya

karmakta; parti ii demokrasinin rejimi ilevsel hale getirmesine olanak

vermemektedir. nk farkl gruplarn ayn at altnda toplanmas ideolojik

75Geddesden aktaran, Ali arkolu - Tarhan Erdem - mer Faruk Genkaya - Mehmet Kabasakal,Trkiye'de Yeni Bir Parti Sistemine Doru, 2000, TESEV Yaynlar, stanbul, 2001,http://www.tesev.org.tr/dosyalar/dl_siyasi_parti.php (Eriim Tarihi: 18.05.2005)76 Tuncay, a.g.e. s.109


48/307

26

birliktelikten ziyade, kar ilikilerine dayal oligarik bir parti i yapsn gndeme

getirmektedir. Ulusal boyutta sosyal tabakalama batda olduu gibi ayn grup

yelerinin toplumsal kar ynnde olmay p, bireysel beklentilere uygun kara

ynelik parti yapsyla zdelemektedir. Siyasi partilerin farkl sosyal tabakalardan

gelen gruplarn taleplerini birletirerek, toplumsal yarar gzetmeleri gerekir. Bylece

partilerin, toplumsal btnlemesi parti ii demokrasi ile mmkn olacaktr. Bu

durumda program partileri ilerlik kazanacak, rejim demokratik bir sreten ziyade

demokratik bir yap kazanacaktr.77

1.2.3. Ekonomik Yap

Demokrasiye en uygun ekonomik sistemin serbest piyasa ekonomisi olduu

kabul edilir. Nitekim ikisinde de anahtar kelime rekabettir. Tuncay, btn meselenin

siyasal iktidarn deiebilirliini ynetilenlerin de yneten olabilmesinin salanmas

asndan egemenliin bir snfa zmreye veya gruba ait olmadnn, iktisadi gcn

de rekabete dayal olarak tm ulusa ait olduunun kabul edilmesi78 olduunu

sylemektedir.

Yukarda da belirtildii gibi toplumsal deiimin dinamii, ekonomik

gelimedir. Nitekim, Cumhuriyet Trkiyesinin ilk atlm da bu ynde olmutur.

Devletilik ilkesi, erevesinde zel giriim devlet eliyle desteklenmitir. Sonraki

yllarda da ekonomik bunalmlar ve II. Dnya Savann sebep olduu skntlar

devleti ekonomik uygulamalarn devam etmesini salamtr. 1936da Yasas

yrrle girmitir; Yasa, sendikalamay nler, grevleri yasa d sayarken

sanayide kartelleme ve dikey btnleme devlet politikas yla tevik ediliyordu.79

Milli Koruma Kanunu ve Varlk Vergisi ile devletin piyasaya mdahalesi ar bir hal

almtr. Devlet, bir yandan ekonomiyi milliletirirken dier yandan iktisadi

kaynaklar diledii gibi msadere edebilme yetkisine kavumutur. i cretlerinin

gerilemesi, tarmsal fiyatlarn dmesi, Milli Koruma Kanunu, Varlk Vergisine ve

77 Tuncay a.g.e., s. 110-11378 y.a.g.e., s. 9979 alar Keyder, Trkiye Demokrasisinin Ekonomi Politii, Gei Srecinde Trkiye, BilimDizisi Yaynlar, stanbul, 1998, s. 50


49/307

27

son olarak Toprak Reformu CHPnin kan kaybetmesine neden olmu ve bilindii gibi

Demokrat Parti iktidarn dourmutur. Keyder, Trkiye 1930larn devleti

politikalarna karn az gelimi olarak kalm , 1950lerde ise tipik bir evre

ekonomisinin iktisadi ilikileri kalbna teslim olmak zorunda kalmt80 demektedir.

1950lerin sonlarna doru bte aklar, borlanmayla giderilmeye allm ancak

geri deme sorunu ortaya kmtr. 1958 ylndaki develasyonla bunalm daha da

artmtr. Uluslararas kurulular da devreye girmi ve hkmetin bor geri demesini

mmkn hale getirebilmek iin kendilerince hazrlanan istikrar programnn

izlemesini istemitir. 1961 Anayasas ile birlikte Devlet Planlama Tekilat

kurulmutur. Bundan beklenen, iktisadi kalknmann makro dengelerini kurmas,

ynetmesi ve denetlemesiydi.81 Bylece ekonomimiz planl kalknma dnemine

gemitir. 70li yllara kadar ekonominin, ithal ikameci anlayla ve zellikle Trk

iilerinin yurt dndan yollad dvizler sayesinde hzl byme kaydettii

grlmtr. 1961 ylyla beraber sendikal faaliyetler de yeniden balamtr. 1970li

yllarda yaanan ekonomik kriz, 1929 krizinde olduu gibi ekonomi politikalarnn

yeniden gzden geirilmesine neden olmutur. Keynesyen politika yerini yeniden

ekonomiye mdahaleye souk bakan politikalara brakmtr. Bunalmn yokluklarn

dorua eritii 1979 ylnn May s-Haziran aylarnda TS AD diye bilinen i

adamlar dernei lkede yaynlanan btn byk gazetelere tam sayfa ilanlar vererek

Liberal ekonominin erdemlerini sergilemi , alnmas gereken tedbirleri

sralamlardr. Bu ilanlar gelecekte zel kesimin Trkiye i politikasnda nasl

belirleyici bir rol oynadnn tanklar olacaktr.82 Dnem itibariyle Trkiye d

borca ihtiya duymaktadr. MF, Dnya Bankas veya OECD gibi kurululardan kredi

salamak ise, ancak onlarn destek verecei programlarn uygulanmas ile mmkn

gzkmektedir. zaln 24 Ocak kararlar da bu ereve iinde olumutur. 24 Ocakkararlar Trk ekonomisi iin yapsal bir deiiklii de ifade etmektedir.

Korumacla dayanan ithal ikamesi anlay yerini ihracata ynelik sanayileme

anlayna brakmtr.

80 y.a.g.m. s. 5781 y.a.g.m., s. 6382 Tevfik avdar, Trkiyede Liberalizm, mge Kitabevi, Ankara, 1992, s. 227


50/307

28

1980 yllarn genel olarak deerlendirecek olursak, 24 Ocak kararlar ile

ekonomi, tabiri caizse, disiplin altna alnmaya allmtr. Sendikal faaliyetlerin

ask ya alnmas, DSK yneticilerinin yarglanmas , grev yasa , cret

belirlenmesinin toplu szleme dzeninden Yksek Hakem Kurulu (YHK)na

kaydrlmas (ve bylece reel cretlerin andrlmasnn gvence altna alnmas)

sz geen askeri yntemlere rnektir.83

1980den bu yana uygulanan ekonomi politikalar, Trkiye ekonomisini,

yapsal bir dnme uratmtr. lk zamanlarda uygulanan dengeleme politikas

baarl olmutur. Ancak sonrasnda, da alma, dnya ekonomisi ile btnleme

abalar, Trkiyenin darya ar balanmasna neden olmutur. Enflasyon, iirilen

taleple krklenmi, reel cretler gittike dmtr. Nitekim; orta snfn, ekonomik

alanda yerinin giderek daralmas ve gelir dalmnn giderek adaletsizlemesi de reel

cretlerde yaanan gerilemenin sonucudur. 1990l yllarda geliim gsteren birok

kk ve orta lekli iletmeler, anayasamzn havada uutuu MGK toplantsndan

sonra kan krizle, bir gecede iflas etmitir.84 Devreye giren MF politikalar, yeni

sancl dnemin balangc olmutur.

Hsn Erkan, Trk ekonomisinin parlamenter oulcu sisteme ayak

uydurabilecek gelime dzeyine yeni ulatn belirtirken, dier yandan hala nemli

eksikliklerin olduunu da belirtmektedir. Erkann be balk altnda toplad

eksiklikler ksaca; piyasa sisteminin fonksiyonel olarak ileyemedii ve piyasa

fiyatn oluturann rekabet olmad, sosyal refah, sosyal adalet ve eitlik ile sosyal

gvenlik alanlarnda lkemizde nemli boluklarn olmas, uzlama ve hogrnn

temel deer ve norm sistemleri olarak topluma kazandrlamamas, gelenekselbamlla dayal olarak, bamsz insan ve karar verme yetisinin yaygnlaamamas

83 Korkut Boratav, ktisat Tarihi, Trkiye Tarihi, Cilt 5: Bugnk Trkiye 1980-1985, CemYaynevi, stanbul, 1997, s. 16384 Krizin nedeni, Cumhurbakanlna tabi olan Devlet Denetleme Kurulunun Bankaclk Dzenlemeve Denetleme Kurumundan 11 bankayla ilgili dosyalar isteyip incelemesidir. Ecevit bu incelemeyiDenetimin denetimi mi olur? diye karlamt Sezer nndeki anayasay Ecevite doru iterek,Ya bu anayasay okumuyorsunuz ya okuduunuzu anlam yorsunuz dedi Hsamettin zkan,anayasa kitapn geri Se

Date post:	08-Apr-2018
Category:	Documents
Upload:	gercekh
View:	219 times
Download:	0 times

Turkiye de Parti Ici Demokrasi Akp Ve Chp Ornegi Intra Party Democracy in Turkey Examples of Jdp and...

Documents