UvA-DARE is a service provided by the library of the University of Amsterdam (https://dare.uva.nl)

UvA-DARE (Digital Academic Repository)

Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument[Bespreking van: M. Dings (2015) Tussen tent en villa. Het vakantiepark in Nederland 1920-nu]Brouwer, P.

Publication date2016Document VersionOther version

Link to publication

Citation for published version (APA):Brouwer, P. (null). (2016). Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument: [Bespreking van: M.Dings (2015) Tussen tent en villa. Het vakantiepark in Nederland 1920-nu]., ArchiNed.https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument

General rightsIt is not permitted to download or to forward/distribute the text or part of it without the consent of the author(s)and/or copyright holder(s), other than for strictly personal, individual use, unless the work is under an opencontent license (like Creative Commons).

Disclaimer/Complaints regulationsIf you believe that digital publication of certain material infringes any of your rights or (privacy) interests, pleaselet the Library know, stating your reasons. In case of a legitimate complaint, the Library will make the materialinaccessible and/or remove it from the website. Please Ask the Library: https://uba.uva.nl/en/contact, or a letterto: Library of the University of Amsterdam, Secretariat, Singel 425, 1012 WP Amsterdam, The Netherlands. Youwill be contacted as soon as possible.

Download date:27 Mar 2021

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 1/9

RECENSIE — 11.07.16

Vakantie als ruimtelijkordeningsinstrument

Petra Brouwer

Als het aan de regering had gelegen waren de regelsvoor kustbebouwing begin dit jaar aangepast en

zou er meer ruimte komen voor (bouw)activiteiten.Een storm van protest brak los en minister Schultz

van Haegen (Infrastructuur en Milieu) trok hetvoorstel in. Om een of andere reden bleek het geen

effect te hebben. In verschillende dagbladenverschenen berichten over nieuw te bouwen

vakantieparken in natuurgebieden. Hoe kon hetzover komen? Petra Brouwer las Tussen tent en villa.

Het vakan epark in Nederland 1920-nu van MiekeDings.

Vakantiepark Beltgraven, Oldebroek – ansichtkaart ArchiNed familiealbum

Sinds het vuistdikke Tussen tent en villa. Het vakan epark in Nederland 1920-nuvan Mieke Dings op mijn bureau ligt om te recenseren, hoor en zie ik overalvakantie. Op de radio verkoopt een zoetgevooisde dame ‘Gelderse streken’, debanners van vliegwinkel.nl en booking.com dringen zich dagelijks op en de

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 2/9

kranten staan bol van de uit de hand gelopen verhuur door airbnb. Vakantie iseen consumptieartikel geworden, dat onderdeel is van ons dagelijks bestaan.

Toen Tussen tent en villa vorig najaar verscheen, kreeg het uitzonderlijk veelpubliciteit. De geschiedenis van het vakantiepark bleek enorm tot deverbeelding te spreken bij een groot publiek. Wie heeft er géén herinneringaan een familieweekend of een verregende herfstvakantie in eenvakantiepark? Ik tel bij mezelf meer dan tien vakanties (inclusief Duitsland en BelgischeArdennen), terwijl ik op voorhand dacht op hooguit drie uit te komen. Deslingerende schelpenpaadjes, waar je om de paar meter je sandalen moestleegschudden; de kabouterachtige punthuisjes waar je kon stunten op de tenauwe spiltrap; de ansichtkaarten (‘Groeten uit…’) die het vakantieplezier ineen paar mini-a eeldingen samenvatten: mijn herinneringen voegen zichnaadloos in het collectief geheugen zoals dat door Mieke Dings is opgetekend.

Ook de particuliere bungalowtjes die ik in de afgelopen jaren op deWaddeneilanden huurde, horen tot het vakantiepark. Ze staan weliswaar nietachter een slagboom en er zijn geen ‘centrumvoorzieningen’, ze zijn welonderdeel van ‘een complex van minimaal vijf huisjes die voorvakantiedoeleinden zijn bestemd’ dat zich als duidelijke eenheid afscheidt vande omliggende bebouwing – Dings’ definitie van het vakantiepark. Vijf huisjeslijkt niets, maar tot aan de jaren zestig van de vorige eeuw, zo laat Dings zien,omvat het doorsnee vakantiepark hooguit een tiental huisjes. Met een vlottepen analyseert ze de ontwikkeling van het vakantiepark in drie periodes: 1920-1960; 1960 1980 en 1980 tot nu. Deze periodisering maakt inzichtelijk hoe ineen aantal fasen niet alleen het vakantielandschap, maar ook de ideeën overvakantie radicaal veranderden.

ansichtkaart ArchiNed familiealbum

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 3/9

In de eerste helft van de twintigste eeuw was vakantie vooral een alternatiefvoor het moderne stadsleven. Kamperen – tot dan toe alleen iets voor soldaten– werd een cultuurdaad van stedelingen die de natuur opzochten om weerzelfredzaam en sportief te worden, en te ervaren wat saamhorigheid is. Zostichtte Philip Dirk baron van Pallandt in navolging van de AmerikaanseWoodcraft Indians-beweging, een Nederlandse variant van het kamp oplandgoed Eerde in Ommen, dat hij in 1913 erfde. Geïnspireerd op hetindianenleven zouden kinderen er leren trekken, zwemmen, kanoën,kamperen, en respect voor elkaar te ontwikkelen. Het plan bleek te duur, maarwerd deels overgenomen door de Nederlandsche Padvinders Vereeniging. Derest van het landgoed werd bestemd tot eerste openbare kampeerterrein vanNederland, waar beginnelingen alle hulp kregen die nodig was.

Op de Veluwe, aan de kust en in bosrijke gebieden verrezen in de vroegetwintigste eeuw talloze kampeerterreinen van uiteenlopende organisaties alsde padvindersbeweging, ANWB, Nederlandsche Christen-Studenten en desocialistische Arbeiders Jeugd Centrale, die allemaal primitiviteit als hetelixer voor de gedegenereerde stedeling beschouwden. Op dezekampeerterreinen verrezen naast wasplaatsen, toiletgebouwen en veldkeukensin de loop van de jaren ook eenvoudige huisjes. Ze maakten het natuurbestaannet iets aangenamer omdat je er niet meer op de grond hoefde te slapen. Degeboorte van het vakantiepark was een feit.

Pas rond 1960 kwam deze door idealisten gedomineerdevakantieparkenwereld ten einde. Herperduin, in 1954 ontwikkeld doorondernemer Nillmij, zette de omslag in. Overheid- en recreatieorganisatiesconstateerden met een schok dat Herperduin niet meer het ‘sociaal toerisme’diende, maar volledig gericht was op comfort en luxe. De huisjes haddenelektriciteit, stromend water, een toilet, douche en keuken. Het park boodvoorzieningen als een ‘hypermoderne zel edieningswinkel’ en zwem- enspeelbaden. In 1960 gaf de ANWB zijn verzet tegen ‘niet-opvoedkundigerecreatie’ op en introduceerde een A, B, C, D-classificatie ter indicatie van hetvoorzieningenniveau van de vakantieparken. ‘Geleidelijk komt men tot deovertuiging dat niet iedereen zoekt naar rust’, aldus de Kampeerkampioen in1963.

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 4/9

Familie camping Reservaat Diana Heide, Amen – ansichtkaart ArchiNedfamiliealbum

Met zijn commerciële en recreatievoorzieningen veranderde het vakantieparkin een ‘geconcentreerd stedelijk vermaakscentrum’ waarbij de natuur alleennog als decor diende om het gevoel van ‘buiten’ zijn te suggereren. Nog geentien jaar na Herperduin omarmde de Rijksoverheid deze ontwikkeling vanuitde pragmatische overweging dat moderne vakantieparken een relatiefcompacte vorm van recreatie boden. De vakantiegangers amuseerden zichvoornamelijk op het park, waardoor de aantasting van het landelijk gebiedbeperkt bleef.

Vanaf de jaren zestig, zo maakt Dings inzichtelijk, is het vakantieparkonderdeel en motor van de grootscheepse ruimtelijke modernisering vanNederland. In Brabant verrijzen nieuwe vakantieparken aan de plassen diezijn ontstaan door zandwinning voor de (wegen)bouw. Door schaalvergrotingin de landbouw, ingezet door het Plan Mansholt (1968) komt 5 miljoen hectareextra grond vrij die onder meer wordt herbestemd met natuur- enrecreatiegebieden. Om de toenemende ruimtedruk op het Westen af te leidensubsidieert Economische Zaken vanaf 1958 particuliere plannen voor nieuwerecreatiegebieden en accomodaties in de gebieden met de hoogstewerkloosheid: de drie noordelijke provincies, delen van Brabant, Limburg enZeeland.

De explosieve groei van het vakantiepark tussen 1960 en 1980, zowel in aantalals in omvang, ging gepaard met een nieuwe ontwerpbenadering. Rabbit Hillin Nieuw Milligen dat in de jaren veertig en vijftig doorging voor hétvoorbeeldige vakantiepark, telde 22 huisjes van 15 tot 25 vierkante meter. Debegroeiing van het heuvelachtige terrein bleef zoveel mogelijk intact en deplaatsing van de huisjes aan slingerende paden garandeerde vrij uitzicht.Rieten daken en roederamen gaven de bebouwing een landelijke uitstraling.

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 5/9

Sporthuis Centrum park De Eemhof bij Zeewolde, dat in 1980 de deurenopende, bestond uit 550 uniforme huisjes van 75 vierkante meter die in langeschakelingen bijeen stonden. De moderne bungalows van grijs betonsteenhadden grote glazen puien die toegang boden tot een royaal terras. Van denBroek en Bakema, het vaste ontwerpbureau van het Sporthuis Centrum-imperium van Piet Derksen, creëerde een spectaculair artificieeleilandenlandschap met een ongekend voorzieningenaanbod. Primeur warende congreszaal en het hypermoderne ‘subtropisch zwemparadijs’. VolgensDings representeert De Eemhof het compact ontworpen generiekevakantiepark met veel groendecor en waterpartijen. Voor de sterkeplaatsgebondenheid van de oude parken, die veelal in een nog ongereptenatuurlijke omgeving lagen, was in het steeds vollere welvaartslandschap geenplaats meer.

De Lommerbergen, een recreatiecentrum van Sporthuis Centrum, Reuver –ansichtkaart ArchiNed familiealbum

Het subtropisch zwemparadijs, dat na De Eemhof ook werd ingevoerd in deandere parken van Sporthuis Centrum (vanaf 1986 Center Parcs), bleek eengouden formule, omdat ze vakantiegangers ‘mooi weer’ garandeerde in hetregenachtige Nederland. Buitenlandse vakanties wonnen vanaf de jarentachtig in populariteit, waardoor de bezettingsgraad van de meeste parkendramatisch afnam. Schaalvergroting zette in en al spoedig werd de markt dooreen paar grote spelers bepaald: Center Parcs, Landal GreenParks, GranDorado – nu ook Center Parcs – en de Zeeuwse keten Roompot, met MartinZeelenberg als huisarchitect. Terwijl in de jaren negentig de markt vrijwel verzadigd was, verdriedubbeldein die tijd het aantal huisjes. Aangemoedigd door de (rijks)overheid moestennieuwe, sterk gethematiseerde parken Nederland als vakantieland weer op dekaart zetten. Het leverde parken op als Noordzee Résidence De Banjaard(1997), dat geïnspireerd was op het New Urbanism-stadje Seaside in Florida.

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 6/9

Een ander park van Roompot, Port Zélande, imiteerde de mediterranebadplaats Port Grimaud. Intussen keek Center Parcs de kunst van hetthematiseren af bij Disney en kreeg elk park een nieuwe, spectaculaireattractie, als Jungle Dome, Discovery Bay en Montana Snowcenter. Zij bodengasten een ‘complete vrijetijdservaring’ waarin ze in korte tijd zoveel mogelijkkonden beleven.

Met ruim 1500 parken heeft Nederland inmiddels een van de hoogstevakantieparkendichtheid ter wereld, waarbij nieuwe parken de oudeverdringen. Pas in de conclusie laat Dings zich in felle bewoording uit overhet rijksbeleid. Als instrument van economische planning waren de nieuwevakantieparken succesvol in het aantrekkelijker maken van Nederland als‘toeristisch product’, maar het enorme overschot aan parken ging ten kosttevan het landschap, dat verrommelde en dichtgroeide. Door de planning en hetontwerp van het vakantiepark te onderzoeken als onderdeel van zowel degemeentelijke, regionale, provinciale als nationale ruimtelijke ordening – legtdeze studie feilloos de kwaliteit én fricties in de plansystematiek bloot.

‘De Eemhof, een 5 sterren bungalowpark van Sporthuis Centrum, ZuidelijkFlevoland’ – ansichtkaart ArchiNed familiealbum

Er zijn ook positieve ontwikkelingen volgens Dings. Het vakantiepark kan ookonderdeel of zelfs aanjager zijn van integrale landschapsontwikkeling. Hetontwerp van Hof van Saksen, een moderne remake van een Drenths esdorp,ging gelijk op met de aanwijzing in 2005 door VROM van NationaalLandschap Drentsche Aa. Landschapsarchitecte Ank Bleeker verankerde hetpark in het omliggende ontginningslandschap, terwijl architect Cor Kalfsbeekgrote boerderijvolumes ontwierp rondom een gemeenschappelijke brink. Dethematisering en verpretparking van Nederland is een gegeven, aldus Dings,en het economisch belang van de vrijetijdsindustrie is enorm. Dieontwikkeling is niet te stoppen en kan daarom maar beter benut worden omer ruimtelijke kwaliteit mee te realiseren.

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 7/9

Dings’ geschiedschrijving van het Nederlandse vakantiepark berust op eenindrukwekkende hoeveelheid archief- en literatuuronderzoek, dat bijzondercomplex en tijdrovend geweest moet zijn vanwege de uitlopende bronnen.Naast de gebruikelijke tijdschriften als Bouw en Wonen/TABK, nationalebeleidsnota’s en wetgeving, zijn dat tijdschriften als de Kampioen en ORKAVA(Organisatie voor Kamp- en Vakantiebestedingsbedrijven – later heet hettijdschrift Rekreasie en Recrea e), de archieven van de Kampeerraad, de ANWB,belangrijke ondernemers als Center Parcs en Landal GreenParks maar ooktalloze streek- en gemeentearchieven. De wetenschapper in mij betreurt het dat hier en daar de haast van deproductie te zien is. Het boek had bovendien een groter formaat verdiend. Hetis fantastisch geïllustreerd met historische foto’s, advertenties,reclamefolders, posters, ansichtkaarten, lokale krantenartikelen,ontwerptekeningen, plattegronden, streekplannen en zo meer. Dit uniekemateriaal had beter over het voetlicht moeten worden gebracht. Het ontwerpuit 1916 van Gulden en Geldmaker voor Zomers Buiten, opgericht door dearbeiders van de Stadsdrukkerij Amsterdam, gaat door voor het vroegstevakantiepark-plan in Nederland, maar de plattegronden van park en huisjezijn onleesbaar klein – en dat geldt voor meer plattegronden en kaarten.

Recreatiecentrum Marisheem, Echt – ansichtkaart ArchiNed familiealbum

De aansprekende populariteit van het onderwerp ten spijt, honderd jaargeschiedenis van het Nederlandse vakantiepark stemt tot nadenken. Zijn erlessen te trekken uit het vakantiepark voor de ruimte buiten de parkgrenzen?,zo vraagt Dings zich af in haar inleiding. Het vakantiepark is immers geen opzichzelf staand fenomeen. Het is een uitzonderlijke, ‘populaire’ ruimte die eenreactie is op de ruimte en het leven van alledag: door zijn geperfectioneerdevorm – zoals het historische stadje Esonstad aan het Lauwersmeer (2005), datzich nauwelijks meer onderscheid van een traditionalistische buitenwijk – ofdoor een contrast te bieden, zoals wetland vakantiepark Waterdunen (2013) bijBreskens. De opeenvolgende pogingen in de afgelopen honderd jaar om het

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 8/9

ideale vakantiepark te ontwerpen, bieden zodoende ook inzicht in de(veronderstelde) kwaliteiten en tekortkomingen van de alledaagse ruimte. Metde zomervakantie in aantocht, is de meest fascinerende les van Tussen tent envilla misschien wel hoe we collectief hebben aangeleerd op vakantie te gaan.‘Man was not born a tourist’, citeert Dings de Duitse socioloog Jost Krippendorf,een van de eerste wetenschappers die de sociologische, economische enlandschappelijke aspecten van toerisme bestudeerde. De toeristenindustrie envrijetijdseconomie zouden ons bijna doen geloven dat het wel zo was, maarmet Mieke Dings’ dikke pil in de koffer (eindelijk tijd om te lezen) wordtgenadeloos duidelijk dat we helemaal niet ‘toe zijn’ aan vakantie. Het is onsallemaal aangeleerd.

TAGS

BOEKEN VAKANTIETIP

INFO

Petra Brouwer is architectuurhistoricus aan de Universiteit van Amsterdam ophet gebied van de moderne architectuur en stedenbouw.

boek Mieke Dings, Tussen tent en villa. Het vakantiepark in Nederland 1920-nu, nai010uitgevers (2015), Nl, p.480, ISBN  978-94-6208-074-4, € 39,50.  Dit boek is dehandelseditie van het proefschrift waarop Mieke Dings aan de TU Delft op 23april 2015 promoveerde. Verkrijgbaar bij NAi Boekverkopers. Klik hier.

ArchiNed artikelen Mieke Dings schreef in 2006 vier artikelen voor ArchiNed over vakantieparken Ambtenaren onder elkaar – Mieke Dings (17-7-06) over De Tipmast in Bladel Voor de opbouw van het gezonde gezin – Mieke Dings (24-7-06) over Het GroteBos in Doorn Italiaanse sfeer in kale polder – Mieke Dings (31-7-06) over De Eemhof nabijZeewolde Pastelkleurig resort naast zeventigerjaren woonparadijs – Mieke Dings (7-8-06)over Aquadelta in Zeeland

ArchiNed Projecten zoekterm vakantie zoekterm holiday

LINKS

Meer bebouwing mogelijk langs Nederlandse kust - Rijksoverheid (18-12-2015)

Hollandse kuststrook in gevarenzone - Henk Snyders (16-1-2016) FD

De onstuitbare opmars van de duinchalets - Merijn Rengers (16-2-2016) NRC

9/4/2018 Vakantie als ruimtelijk ordeningsinstrument – ArchiNed

https://www.archined.nl/2016/07/vakantie-als-ruimtelijk-ordeningsinstrument 9/9

0 Reacties ArchiNed Inloggen1

Delen⤤ Sorteren op Beste

MELD AAN MET OF REGISTREER JE BIJ DISQUS

Naam

Start de discussie...

?

Reageer als eerste.

Abonneren✉ Voeg Disqus toe aan jouw siteVoeg Disqus toeToevoegend

Aanbevelen 2