+ All Categories
Home > Documents > Viaje Literario por las iglesias de españa

Viaje Literario por las iglesias de españa

Date post: 04-Dec-2014
Category:
Upload: kitinamaestres
View: 137 times
Download: 12 times
Share this document with a friend
Popular Tags:
354
Transcript
Page 1: Viaje Literario por las iglesias de españa
Page 2: Viaje Literario por las iglesias de españa

EX LIBRIS

WALTER MUIRWHITEHILL JÚNIOR

DONATED BYMRS. W. M. WHITEHILL

1979

Page 3: Viaje Literario por las iglesias de españa

r ARV- , : - ¿

lrOntn

Page 4: Viaje Literario por las iglesias de españa

Digitized by the Internet Archive

in 2011 with funding from

University of Toronto

http://www.archive.org/details/viageliterarioig11vill

Page 5: Viaje Literario por las iglesias de españa

Cv-"-u

VIAGE LITERARIO

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA.

SU AUTOR W ;¡LL

DON JAIME VÍLLÁNUEVa£OÍLPRESBÍTERO, INDIVIDUO DE LA ACADEMIA

DE LA HISTORIA.

TOMO XI.

VIAGE A URGEL.

PUBLICADO POR LA MISMA ACADEMIA.

MADRID:IMPRENTA DE LA REAL ACADEMIA DE LA HISTORIA,

A CKKOO DE D. CELESTINO C, ALYAKEZ, CALLE DE S. VICENTE CAJA NIM. 74.

1850.

Page 6: Viaje Literario por las iglesias de españa

rj u B

1979-c

)nto, On^ilS

Fungar mee cotis.

Page 7: Viaje Literario por las iglesias de españa

ADVERTENCIA.

CíUando en 1825 las circunstancias políticas

obligaron á expatriarse al laborioso y docto

autor del Viage literario , dejó los borradores

de esta obra acreditada en poder de D. Ig-

nacio Herrero , religioso secularizado de su

misma orden , que le habia acompañado para

reconocer los archivos de las iglesias visita-

das con este objeto. D. Jaime Villanueva

murió en Londres en 14 de noviembre de

1824, v Herrero conservó estos mss. á dis-

posición del Gobierno , con cuya protección

y auxilios se habia emprendido y publicado

aquel viage. Asi es que en cuanto llegó á su

noticia que S. M. se habia servido encargar

á la Academia de la Historia la continuación

Page 8: Viaje Literario por las iglesias de españa

IV

de la España Sagrada , se dirigió á ella para

suplicarla que acudiendo al Gobierno de S. M.

reclamase aquel rico depósito , haciendo que

se comunicase la Real orden correspondien-

te al que le custodiaba. Esta solicitud halló

buena acogida en la Academia y después en

el Gobierno , á quien esta se dirigió : y en

su vista, D. Ignacio Herrero, ayudado con

una corta pensión que le concedió S. M. , em-

pezó á coordinar , poner en limpio y remitir

los tomos inéditos. Pero le sorprendió la

muerte en medio de esta tarea el primer dia

del año de 1844 , y sus testamentarios entre-

garon todos los papeles relativos al Viage,

los cuales obran en poder de la Academia.

Privada esta de recursos, no ha podido rea-

lizar sus deseos de publicar la continuación

de esta obra hasta ahora que la inagotable

generosidad del Excmo. Sr. D. Manuel López

Sanlaella , Comisario general de Cruzada , se

ha prestado á ello ofreciendo los fondos ne-

cesarios. La Academia pues se complace en

poner en manos del público el tomo XI y si-

guientes, llenos de noticias de sumo interés,

y ricos de documentos de la mayor impor-

tancia , con que se ilustrará la historia de

Page 9: Viaje Literario por las iglesias de españa

V

Jas iglesias de Urgel , Gerona , Lérida , Bar-

celona, Tarragona y Mallorca. Tiene sin em-

bargo el sentimiento de no poder publicar al-

guna carta y unos pocos diplomas que pere-

cieron en vida del autor , como él mismo lo

dice en este tomo [pág. 9). También nos per-

suadimos de que no hubiera dado á luz esta

continuación sin retocarla , en cuyo caso hu-

biera puesto al documento núm. XXIV las

notas que prometió (pág. 84) , y no se hu-

biera lamentado de que yaciese inédita en el

olvido desde el siglo VIH la Exposición del

Apocalipsis, escrita por el presbítero de Lié-

Lana S. Beato (pág. 171); porque la publi-

cación de esta obra, hecha en 1770, es uno

de los servicios prestados á nuestra literatura

eclesiástica por el Maestro Florez.

También supone (pág. 176) inédito el tra-

tadilo de regalía soni emissi , esto es , del so-

maten , que escribió a principios del siglo XVJaime Callis, llamado en lalin Jacobus de Cal-

lericio, ó Calleyicio , ó mas bien de Callicio.

Pero esta equivocación es excusable , á pesar

de decir lo contrario D. Nicolás Antonio, por-

que el expresado tratadilo, dado á luz en el

mismo siglo sin lugar ni año de impresión* es

Page 10: Viaje Literario por las iglesias de españa

obra rarísima , y así es (juc también la supo-

ne inédita Torres Amat en sus Memorias para

ayudar ¿i formar un diccionario critico de los

escritores catalanes. Por eso se hace preciso

dar una razón puntual de la obra con presen-

cia del ejemplar que se conserva en la Bi-

blioteca episcopal de Yich. Es un volumen

en folio que empieza con otro tratado del mis-

mo autor, cuya portada dice así : Solempnissi-

mi aureique traclalus cxccll, ulriusque inris do-

ctoris et equitis Dni, Jacobi de Callicio: vide-

licel de pace el treuga: et de sonó emisso. La

primera hoja empieza con estas palabras: Quo-

niam humana natura semper, etc. Tiene ciento

y cuatro folios , y concluye del modo siguien-

te : Finis. Explicit reporlorium direclorii pa-

cis et treuge et conslitucionum de carum mate-

ria loquencium solempnissimi aureique traclalus

excclL ulriusque inris doctoris el equitis Dni-

Jacobi de Callicio, Dco gratias. En seguida va

el otro opúsculo, que solo consta de siete fo-

lios, y cuyo título dice así: Traclalus pro-

cessus soni emissi per me Jacobum de Callicio

ulriusque juris doctoran el impleti. Anuo Dni,

m.ccccvj vigésima die februarit, quem Tracla-

tum Lucidarium soni emissi intitulare decrevu

Page 11: Viaje Literario por las iglesias de españa

Vil

Kmpie/a con las palabras copiadas por el pa-

dre Villanueva , y concluye con las siguien-

tes : Et hic est finis hujas Tractatus soni emissi

per meJacobum de Callicio iurisperilum civita-

lis Yicensis, nunc in augusta et felici civitate

Barchinonemi actu residentem editi et compilati

et pro impleli currenlibus Anno Dni. m.ccccvj,

xx. die februarii: quem Tractatum Lucidarium

soni emissi, si placet, intitulare decrevi , quem

subido correctioni cuiusvis htrisperiti mclius

me in hac regalía sentienlis, et specialiler viri

mullum honor abilis et acutissimi ingcnii et alte

speculalionis viri, Dni. mei Sperantis in Deo

Cardona , iurisperiti et Vicecancellarii ciernen-

tissimi Principis Dni. Itegis Martini Dci gralia

Rcgis Aragonum nunc regnantis, etc. Entre los

manuscritos de la Biblioteca del Escorial

existen dos códices del Tractatus soni emissi,

igualmente que las obras siguientes del mis-

mo autor :

Privilegia mililum el praerrogaliva militaris.

Lectura in Usatica Barchinonensia.

Liber monetarum seu Alcaldorum , hoc est,

officince civilatis Barchinonensis.

Tractatus super Usalica de guerra.

Tractatus monelm*

Page 12: Viaje Literario por las iglesias de españa

VIII

Traclatus Iiegaliarum quas Princeps habct

inj-ure Romano.

Besolutce juridicce.

Additiones ad titulum Usalicomm pacis et

treguce : necnon apostillce ; queesliones et con-

clusiones doctorum super idem.

Colleclio modorum argaendi.

Commenlaria in Usálica Barchinoncnsia.

De todas eslas noticias referidas con tanta

extensión pueden aprovecharse los que con

el tiempo se dediquen á publicar una buena

biblioteca de escritores del Principado de

Cataluña, como deseaba el P. Villanueva.

En el presente tomo cita este lambien

sus Memorias sobre los Condes de Urgcl,

obra que miraba con particular cariño por

encerrar muv curiosas investigaciones. No

tiene la Academia la satisfacción de poderlas

dar a la imprenta como era justo; pero tam-

poco la cabe el sentimiento de decir que ha-

yan perecido en los trastornos y convulsio-

nes políticas que amargaron los últimos dias

de su autor. Porque aparecen en el catálogo

de libros de D. Vicente Salva, impreso en

Londres en 1829 , pág. 217 , señalado con el

núm. 4198; aunque muerto este en Paris

Page 13: Viaje Literario por las iglesias de españa

IX

en 5 de junio de 1849 , no podemos actual-

mente señalar su paradero. Tampoco pode-

mos señalar el de la Colección diplomática, y

el del Tratado de los ritos de la iglesia espa-

ñola, que el P. Villanueva cita en sus cartas

repetidas veces, si llegó á componerlos , sien-

do lo mas sensible que estos fueron los dos

objetos que movieron á emprender este Viage

literario.

Page 14: Viaje Literario por las iglesias de españa
Page 15: Viaje Literario por las iglesias de españa

ÍNDICE

DE LAS CARTAS QUE CONTIENE ESTE TOMO.

Pág.

Carta LXXXV. Concluye el Episcopologio Urgellen-

se *«

CartaLXXXVI. Noticia de códices de Cánones y otros

manuscritos muy notables que se conservan en el ar-

chivo de la iglesia de Urgel 163.

Apéndice de Documentos. 179.

Page 16: Viaje Literario por las iglesias de españa

FE DE ERRATAS

Dice. Debe decir.

Pág. H4, lín. \2. Nicolás Nicolás, y Hugo Desbach.

Hugo y Dezbach.

Page 17: Viaje Literario por las iglesias de españa

VIAGE LITERARIO

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA

CARTA LXXXV.

Concluye el Episcopologio Urgelense.

ItIí querido hermano : Vamos á continuar

esta tarea, que todavía me ocupará algunos

correos.

BERNARDO GUILLEM

desde 1076 ó 1077 hasta 1092.

Este fué el inmediato sucesor del Obispo

Guillermo Guifredo. Dícelo la escritura ya

citada del año 1080, en que el Conde Er-

mengol habla así: Ipso in tempore, quopresul

Guillermus suorum manu persecatorum est

interemtus , istius antistis (sic) Domni Ber-

nardi antecesor.

Es así que el nuestro estaba ya electo

Obispo á 15 de enero del año siguiente á la

T. XI. 4

Page 18: Viaje Literario por las iglesias de españa

2 VIAGE LITERARIO

muerte de Guillermo, que será el 1076 ó

1077. Hablo con esto duda porque no se

qué cuenta debió seguirse en la escritura á

que me refiero , la cual yí original en el ar-

chivo de la catedral de Solsona , y es una do-

nación hecha por Sclua á aquella iglesia de

un alodio in termino de Bello Vecino, fecha

XVIII. Cal. februari , anno XVI Rcgis Phi-

lippi regni, y firmada por nuestro Obispo

de este modo : Bernardas ac si indignas ele-

ctas presal. Cualquiera que fuese la cuenta

que siguiese el notario en el año XVI de Fe-

lipe, no podemos dudar de que el Obispo

estaba ya electo en uno de los años sobre-

dichos.

Este dictado, que se da á sí mismo, prue-

ba claramente que todavía no habia hecho el

viage á Roma , donde fué consagrado por el

Papa , cuya circunstancia consta de la escri-

tura (que luego estractaré) , sobre la res-

tauración del monasterio de Santa Cecilia en

el valle de Elins , é introducción de monjas

en él. Díccse en este documento, que Bernar-

do habia sido Paler ct Procarator ac Propaga-

tor , de aquella antigua casa, es decir, su

Abad cuando era de monges. Añádese en su

elogio lo siguiente : Viram egregium ac unduque catholicam , non simoniace , sed absque alia

Page 19: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 3

conlagionc simoniace hccresis in Urgelitano

episcopatu intronizaíum , el á Papa Romano,

specialiter apud Romam unclum, et consecra-

iiim , et kannonice cum suis apicibus ad Urge-

licam Sedem ab eo remissum. En esto se ve

que fué electo por el clero de esta iglesia , ysin mediar en ello simonía, que tan fre-

cuente era aquí y en otras partes. No habla-

ría así la escritura, si su provisión hubiera

sido del Papa. Por otra parte, como ya vi-

mos , estaba aquí electo Obispo antes de ser

consagrado especialmente por el mismo. El

apicibus seria la carta que S. S. escribiria

a esta iglesia, cuando se lo volvió á enviar ya

consagrado. Cuanto tiempo debió gastar el

Prelado en este viage, puede congeturarse

por una donación que él mismo, intitulán-

dose ya absolutamente Obispo, y hallándo-

dose aquí , junto con su canónica, hizo á Bro-

cardo, hijo de Guillermo, y á su muger Cari-

tas (Cartor. 1. fol. 35, b.J el dia 5 de no-

viembre del mismo año XVI , que antes decia

del Rey Felipe, el cual, por la cuenta que

entonces hice, debe ser el 107G ó 1077.

Desde esos años hay varias memorias su-

yas de poca entidad que pueden verse en la

Marca Hispánica, Yo diré otras mas prin-

cipales.

Page 20: Viaje Literario por las iglesias de españa

4 > IA6E MTEKAMO

Al concilio que celebró en Gerona el año

1078 Amato, legado del Papa, asislió nues-

tro Obispo por su procurador el Arcediano

Fideo,que era el sobrino del Obispo Eriva-

llo , y hermano de Raimundo , Vizconde de

Cardona, y el que luego fué también Obispo

de esta iglesia.

Del año 1079 nos queda una insigne es-

critura original en el archivo de Solsona, la

cual copié y va adjunta (a), y es la consagra-

ción de la iglesia de San Esteban de Olius. In

era (asi comienza) millessima centessima

séptima decima , ab incarnalione nostri Redem-

ptoris crona millessima sepluagessima nona, de

advenía Domini ebdomada ultima , ante nalivi-

tatem Domini, die quinta per beatissimi apo-

sloli Thomie veneranda sollempnia , etc Esta

es la única fecha del documento en que no se

halla nota del reinado del Rey de Francia,

cosa de que habrá pocos ejemplares. Venit

(continúa) Domnus Bernardas Sanctce Urgellen-

sis ecclesiai Episcopus kalholice, ct non symo-

niace in episcopali honorc inlronizatus , et á

Papa Romano apud Romam honorifice ac stre-

nue signatus et unctus. Tan frecuente debia

ser el vicio de la simonía , cuando tal interés

se ponia en dejar memorias repetidas y áu-

(a) Ap. n." I.

Page 21: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. O

lénticas de la pureza y legitimidad de la elec-

ción de nuestro Prelado. La iglesia que se

consagró era la recién construida de San Es-

teban de Olivis (de Olins). Descríbense todas

las ceremonias usadas entonces en semejan-

tes consagraciones; y luego la de dos altares,

uno alto en honor de San Esteban , lenelqne

primatum (otitis asili, y otro debajo de él (mconfessione) , en honor del Santo Sepulcro ySanta Maria. Después de lo cual el Obispo

cantó la misa y predicó al pueblo concluido

el Evangelio. Entre las confirmaciones de la

dotación de esta iglesia notarás lo siguiente:

Dedil omnes ecclesias quee sunt aut erunt in

omni Dioccesi sua , id est , ceelesiam Sancii Ju-

sti, etc. Donde es claro el sentido que se da

á la palabra dimeesis por partido ó distrito

parroquial. A lo mismo se da el nombre de

episcopatus en otra escritura que trae la

Marca Hispánica (Ap. mim. CCC.J ; y es la

donación que el Conde Ermengol IV y su se-

gunda muger Adalais hicieron á este Obispo y

su iglesia de omni episcopatu caslri Forensis

sive Barberani. Cuan cierto es lo que ya otras

veces he dicho que en aquel tiempo eran si-

nónomos , y se usaban indistintamente los

nombres episcopatus, diwcesis, parrochia, pro-

vincia, comitatus.

Page 22: Viaje Literario por las iglesias de españa

6 VIAGE LITEHAMO

Del mismo año 1079 es la donación que el

Conde Ermengol IV hizo ad obcedam ecclesicc

Sanctrn Dei genitricis Marioa Sedis , de lo cual

hablamos ya otro día (a).

Del año siguiente 1080 nos quedan otras

dos buenas escrituras. Una es la que ya he ci-

tado para probar la muerte violenta del Obis-

po antecesor, y es la cesión ó evacuación,

como decian , que hizo el Conde Ermengol IV

de todos los castillos que tenia del Obispo ycanónica de esta iglesia. Habíales rogado

este Príncipe, luego que fué asesinado el Obis-

po Guillermo , que pusiesen bajo su dominio

dichos castillos para que, estimulados con

este ejemplo , hiciesen lo mismo con los su-

yos los proceres de todo el condado, ofre-

ciendo restituir y evacuar los de la iglesia,

luego que aquello se verificase. Cumpliólo

ahora el Príncipe , como dice la escritura que

va copiada (b) , la cual nos calla el por qué de

aquella demanda. Su fecha, unido su exordio

y final , es del dia 23 de octubre , año XXIdel Rey Felipe, de Cristo 1080, era 1118,

indicción IV. Todo concuerda menos la indic-

ción, que era 5 ; mas el notario siguió la cos-

tumbre imperial introducida en Francia de

(a) V. Tom. IX. pag. 19ü.

(6) Ap. n.°II.

Page 23: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 7

mudar la indicción en el mes de setiembre; y

esta es una prueba mas de que en Cataluña

se estiló lo mismo algunas veces.

Hecho esle bien á su iglesia pasó nuestro

Obispo con el mismo Conde y su muger Lu-

cia á consagrar la iglesia y confirmar el nuevo

monasterio de Santa Cecilia del valle de Elins,

que ocho ó diez años antes, de casa de mon-

ges Benedictinos, babia pasado á serlo de

monjas de la misma orden: cosa de que se

dirá con mas puntualidad en la historia de los

monasterios suprimidos de esta diócesis. Es-

te documento , que es el que citó al principio

para probar las circunstancias de la elección

y consagración de nuestro Obispo, es uno de

los que be copiado con mas gusto por la sin-

gularidad de su fecha, que entre otros cóm-

putos usa del de los lustros, y cuenta 216desde la Encarnación; número que corres-

ponde bien al año 1080 á razón de cinco años

por lustro , según la opinión común; que á

buena cuenta, si este cómputo sucedió al de

las Olimpiadas, debian solo contarse cuatro

en cada uno, como muchos críticos quieren.

Lo cierto es que el uso de este dato cronoló-

gico seria de grande utilidad en el examen de

las escrituras, donde la multiplicación de

ellos descubre las equivocaciones de los no-

Page 24: Viaje Literario por las iglesias de españa

8 VIAGE LITERARIO

larios ó afianza su veracidad y exactitud. Eniin, irá la copia con algunas notas que todo

lo dirá por mí. Se me olvidaba el decir que el

original existe en el archivo de la colegiala

de Castellbó, y que el notario contó en él el

año XX del Rey Felipe , con ser mas de dos

meses posterior al otro que ya dije , en que

se contó bien el XXI.

En el archivo del monasterio de Monser-

rate (cax. I. leg. 57. n.° \\.) vi la escritura

original de la consagración de la iglesia de

Santa Maria, opidum Foritense (hoy Caslell-

follit de Riubregós, junto á Tora), que hizo

nuestro Obispo , hallándose presentes Dalma-

cio ejnsdem ecclcsim et opidi principe , y Ful-

con, Arcediano (que es el Obispo sucesor),

y otros varios nobles. La fecha es de 22 de se*

tiembre , ano XXIV del Rey Felipe , 1085 de la

Encamación, indicción V (era la VI.)

Otra consagración hizo el mismo Prelado,

// nonas julii (así decían en lugar de pridie

nonas) año 1085 de la Iglesia de San Satur-

nino de Llordá , cuya escritura he visto en

el archivo de la Colegiata de Ager, número2078.

A 9 de abril, año XXVII del Rey Felipe

(1087), aceptó la donación que Artal, Conde

de Pallas , con su madre Lucia y su herma-

Page 25: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 9

no Otón (el Obispo sucesor) hizo á esta Igle-

sia de la villa de Lesercto en indemnización

de los daños que su padre Artal , Conde

también de Pallas, había causado á la mis-

ma, por cuya causa habia muerto excomul-

gado. Ya dos años antes, á ol de mayo, el

mismo Artal hijo , habia ajustado una con-

cordia con nuestro Obispo , haciendo algu-

nas donaciones por el alma de su padre, con

lal que el Prelado le diese sepultura ecle-

siástica en el cementerio. Va copia de estas

dos escrituras (a).

Del mismo año 1087 a 7 de diciembre

produce el padre Pascual en la Disertación

del obispado de Pallas la memoria de la con-

firmación que este mismo Obispo hizo de to-

das las donaciones hechas á la iglesia de

Santa Maria de Tremp, concediéndole que

pudiese presidir un Abad en ella , si con el

tiempo creciese en rentas y prosperidad.

También es del mismo año la donación tes-

tamentaria hecha á esta Iglesia por su Arce-

diano Guillermo Arnal, que poco después fué

su Obispo.

(á) No ha sido posible hallar estas copias , aunque esmuy cierlo que se sacaron; acaso perecieron para siemprecon algunas otras con motivo de las emigraciones y trastor-nos que tuve que sufrir en el año i 808 y siguientes.

Page 26: Viaje Literario por las iglesias de españa

\Q VIAGE LITERARIO

En el año 1090 á 5 de junio autorizó y

confirmó la restauración , dotación y nueva

forma de la canónica de Orgañá (hoy cole-

giata) hecha por Guitardo y Gebelina, Seño-

res de Cabo y su valle. Habíase fundado es-

ta iglesia en tiempo del Obispo Salla, y en

el d°e San Ermenqol se comenzó su fábrica,

que consagró Guillermo Guifrcdo. Mas con el

largo concubinato del perverso Adalbcrtino

se hallaba todo en pésimo estado. El modo

como esto se verificó, se dirá de propósito

otro dia cuando enviare el precioso documen-

to que sobre ello he copiado. Baste saber

por ahora la existencia del Obispo Bernardo

en este año, del cual no quedan ya mas me-

morias sino la de su muerte, y aun esta

muy dudosa. Lo mas común en los cronico-

nes y necrologios de este pais , y en las no-

tas antiguas de esta catedral , es fijarla en

el dia 1.° de julio del año 1092; y yo me in-

clino mucho á ello , aunque no dejan de cau-

sarme alguna dificultad las primeras noticias

del Obispo Fulco que sigue ; de modo que

en todo caso puede adelantarse al año 1091.

Esto es de poca monta.

De mayor importancia es , y ocasión de

no poco trabajo , la noticia que nos conser-

va un nccrologio breve de esta iglesia ,el

Page 27: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 1 I

cual, referido el óbito del Obispo, dice:

Post cujiis mortem elccli sunt dúo episcopi:

expresión que debe entenderse precisamente

de los dos Obispos inmediatos Fulcon y Gui-

llermo , cuyos pontificados examinaremos su-

cesivamente.

Pero antes quiero, ya que lo trae la ma-

teria , vindicar á esta iglesia del borrón que

le puso el padre Don Jaime Pascual en su

Disertación del obispado de Pallas, donde ha-

blando de lo frecuente que era por estos

tiempos y paises el vicio de la simonía, dice

pág. 98 : es cierto que en la Sede de Urgel des-

de cerca del año 1 060 hasta el de 111o, se

hallaban dos sugetos que pretendían sentarse

en ella , pues ambos se titulaban Obispos de Ur-

gel por el mismo vicio de la simonía. No aca-

bo de admirarme de una proposición tan

avanzada en la pluma de un anticuario natu-

ral del pais, y que vio varios archivos (me-

nos el de esta catedral); mayormente no

alegando prueba ninguna de lo que dice, ni

habiendo yo encontrado entre sus papeles yapuntes que he registrado nota alguna to-

cante á esto. Yo me atengo á los documen-

tos que he producido desde el año 1060, en

los cuales , ni en otra parte alguna , no en-

cuentro la coexistencia de dos Obispos Ur-

Page 28: Viaje Literario por las iglesias de españa

\ 2 VIAGE LITERARIO

gelenscs hasta la noticia que nos da el ne-

crologio citado en el año 1092. Simonía pu-

do haber en la elección de los Obispos (esto

era por desgracia harto frecuente hasta en

la misma Homa) pero cisma de dos Obispos

en Urgel , yo no lo hallo hasta el tiempo

dicho. Tres años después ya fué electo San

Odón que gobernó solo esta Iglesia, no so-

lamente hasta el año 1113, sino hasta el

1122. De modo que no hay mas cisma en

esta diócesis , que el que comenzó en 1092

y duró dos años y medio. Mi viage no mepermite impugnar las opiniones de los escri-

tores; mas la autoridad que este tiene en el

pais , me obligó á hacer esta advertencia.

Vamos ahora á ver como podremos salir

de estos dos años de cisma, cuyo triste es-

tado aun á mí me alcanza. Hablemos de ca-

da uno de los Obispos competidores en par-

ticular.

FULCO

desde 1092 hasta 1095, intitulado Obispo de

Urgel.

De la familia de los Vizcondes de Cardo-

na, sobrino del Obispo Erivallo, por ser hijo

segundo de su hermano Fulco y de Guisla.

Page 29: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 4 3

Era todavía de poca edad en el año 1040,

cuando muerto ya su padre , estaba bajo la

tutela de Bonifilio de Falcs. Dícelo su tio

Erivallo en el testamento que dispuso ese

año : altero autem filio fratris sui Fulchonis (aca-

so Fulclioni en dativo) qui minor est quem nu-

trí t Bonifillius de Falcs dimisit caslrum de co-

loideo cum castellania, etc. En la concordia ó

convenientia , que dije entre el Obispo Gui-

llermo Guifredo y Raymundo Folch, Vizconde

de Cardona, hermano de nuestro Fulco, se

lee lo siguiente : et convenit prcvdictus Epi-

scopus ad prcedictum vieccomite itt donet ad

prcdiclam fralrem ejus Fulconem ipsa primera

onore que adaperta fucrit in ipsa sede de San-

ta María , de ipsos elencos que laudaverit pre-

dictus Reymundus cum saos omines excepto ip-

sas sacristanías, et ipsa onore qui est de Rey-

mundo Bcmardi, etc. No sé si cumplió el

Obispo Guillermo esta promesa. Solo sé que

en el año 1068 suena ya Fulco Arcediano,

con cuyo título asistió diez años después al

Concilio de Gerona como procurador del

Obispo Bernardo Guillem, y en 108o á la

consagración de Castellfollit de Ruibregós,

como ya dejamos apuntado en sus respectivos

lugares. Digo que no sé si cumplió su pro-

mesa aquel Obispo, porque tampoco me cons-

Page 30: Viaje Literario por las iglesias de españa

Wk VIAGE LITERARIO

la que el arcedianato que tuvo Fulco, fuese

alguno de los de esta iglesia. Antes por lo

contrario , tengo datos demasiado ciertos pa-

ra afirmar que fué arcediano de San Vicen-

te de Cardona. En aquella iglesia no se in-

trodujo la canónica Agustiniana hasta poco

antes del año 1000, y fué Fulco el autor de

esta grande obra allí y en Caláf. Hasta esa

época se gobernó aquel clero por la canó-

nica Aquisgranense (a) , con la cual eran

compatibles los Arcedianalos y otras digni-

dades propias de iglesias seculares. Y que

Fulco fuese allí Archilevita , aparece por tres

documentos originales que vi en su archivo.

I. Una escritura de venta hecha á 13 de

junio del año XXV del Rey Felipe (1085),

dice: Vindimus ad domum Sancli Vincentii, eti-

que ad canonicis ejusdem eclesie , videliceí

Fulchoni Archilevita , el ecteris fratribus ibidem

Deo servientibus

.

=11. En otra de 27 de di-

ciembre del año XXVIII del mismo Rey

(1087) , se lee : Ego Amallas proli Mironi,

donator sum eclesie Sancti Vincentii

Cardone, vel Fulcho Archilevite, et Ugo Abba,

ecterisque fratribus ibidem Deo servientes.

=

111. Finalmente en otra de reconocimiento

(a) V. Tom. VUÍ. pag\ \1\ y sig\

Page 31: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 45

hecho á 1." de noviemhre de 1092, se dice:

Juro ego Chcdbaldus ad te Fulcho Archi-

diácono, et ad omnes canónicos Sancti Vin-

centii,

A vista de estos tres documentos nadie

podrá dudar que vivia y que pertenecía k la

canónica de San Vicente de Cardona comosu Arcediano; y siendo de la diócesis, y per-

sona tan principal , no es maravilla que el

Obispo Bernardo Guillcm, pretiriéndole á los

Arcedianos de esta catedral, lo enviase comosu procurador al Concilio de Gerona de 1078como se dijo.

El hallarle nombrado expresamente en las

citadas escrituras y antes que el Abad de

aquella casa, es porque juntamente era Viz-

conde de Cardona , señorío que heredó de

su hermano Raymundo Folch , á quien, se-

gún dicen (porque de esto no tengo prue-

bas), mataron los moros en el castillo de

Maldci el año 1086. Solo sé que dicho Viz-

conde difunto, en el testamento que dejó or-

denado el año 1084 (VIH kal. julii anno

XX11I. regni Begis Philippi), decia: Voló per-

gere in oste cum comité Barchinonensi (esta se-

ria la espedicion en que murió): instituyó

albaceas á Ermesindis su muger, et Fulchoni

archidiácono fratri meo; y después de dejar

Page 32: Viaje Literario por las iglesias de españa

\G VIAGE LITEItARIO

á ambos varias cosas , añade: al hábeant in

servitio comitum seniorum meorum Raymundi

alquc Berencjarii (los dos hermanos Condes

de Barcelona^. Está la escritura en Cardona

en el archivo abacial. Como quiera que es-

to fuese, es constante que desde el 1088 son

harto frecuentes las escrituras en que lo nom-

bran , Vicecomes ó Procónsul Cardóme ; aña-

diéndose en algunos el dictado religiosas sin

duda , como para designar su estado ecle-

siástico.

Con el mismo dictado suena también hecho

ya Obispo de esta Iglesia, de cuyo pontificado

es muy poco lo que nos queda. Recuerdo lo

que se dijo en el artículo anterior, es á saber,

que este Prelado fué electo por el capítulo

en discordia con Guillermo Arnal, de quien

diremos luego. Y aunque de esto ignoremos

las circunstancias , ni tengamos otra prueba

mas que el citado necrologio de esta catedral,

debe tenerse por cierto , siéndolo por docu-

mentos , la coexistencia de ambos Obispos en

estos dos años.

La época de esta elección ruidosa parece

que debe fijarse á fines del año 1092, ó prin-

cipios del siguiente , no solo porque el ante-

cesor se supone muerto á mitad del primero

de estos años , sino porque el competidor de

Page 33: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 17

Fulco , que murió á fines del 1095 , obtuvo

la prelacia dos años y medio, como veremos,

y es regular decir lo mismo del nuestro. Mascomo aun la cuenta de este remate es dudo-

sa, por la variedad de contar los años del ReyFelipe , única nota cronológica de estas

escrituras , también es dudosa la época

de la elección. Vamos, pues, á decir á se-

cas las memorias que hay de Fulco comoObispo.

En el año XXXI del Rey Felipe á 12 de

marzo, cedió en feudo á Guillem Ramón,Conde de Cerdaña, el castillo de Cardona, re-

cibiendo de él mil onzas de oro , el castillo

de Tollo y la villa de En. Hallarás esta es-

critura en la Marca Hispánica (App. numero

CCCV) reducida el año 1090. Balucio, en

el libro IV de la misma obra, la extracta

y reduce al año 1091. Yo añado que puede

pertenecer al año siguiente, siendo comoes la fecha del 12 de marzo , suponiendo , lo

que no sé, que el notario contase los años*

de aquel Rey, como los de la Encarnación.

Pero el caso es que ninguna de las tres cuen-

tas debe valer, si es cierto que el antecesor

murió á mitad del año 1092. Por ventura

hubo yerro en la copia que vio ó sacó Mar-

ca , y esta creo que es la verdadera solu-

tomo XI. 2

Page 34: Viaje Literario por las iglesias de españa

18 VIAGE LITERARIO

cion y acabóse. A lo menos servirá este do-

cumento para probar que Fulco fué Obispo

de Urgel en algún tiempo.

Con mas seguridad puedo hablar de otra

escritura (porque la he visto original en el

archivo del Abad de Cardona) fecha VIH idus

januarii, atino XXXIV; regni fíegis Philipi,

qué según la cuenta regular es del 6 de ene-

ro del 1095. En ella un Guillermo Bernardo

cede ó evacúa como decian , el Castro Ale-

ny á San Vicente de Cardona y á su AbadUgo , en virtud del juicio y sentencia que se

dio cuando astiterant , dice , ante presentiam

domni Fulconis Urgellensis Pontificis atque Vi-

cecomitis Cardonensis.

Otra hay allí mismo también original del

dia 1 .° de mayo del año XXXVI de Felipe

(1095 ó 1096) que empieza así: Ego Ful-

choni procónsul Vicecomite et Hermessindis Vi-

cecomitisa mulier Raymundi Fulchoni (su her-

mano). Es una donación á San Vicente y San

Pedro de Caserras. En las suscripciones está

la del Obispo así : Fulchone Episcopus et Vi-

cecomite.

Aunque en esta escritura no se expresa la

Sede de Urgel, consta que era su Obispo

por otra escritura original (ibid) fecha po-

cos dias después á 25 de junio del mismo

Page 35: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 19

año XXXVI de Felipe. Pateat candis , dice,

qaotl Fidelio Episcopus Urgellensis , idemque

vicecomes Cardonensis. Está también su fir-

ma original así: Fulchone gratia Deit

Urge-

llensis Episcopus. Va copia de esta escritu-

ra (a).

Estas son las únicas memorias ciertas que

hasta ahora he visto , por las cuales consta

que real y verdaderamente, Fulco fué Obispo

de Urgel. Pero es de notar que ninguna de

ellas pertenece ni á los intereses ni á otra

cosa que toque á esta iglesia , como cierta-

mente pertenecen las memorias que quedan

de su competidor Guillermo , según veremos.

Por donde me doy á entender que este últi-

mo fué el que residió en la Sede, y fué re-

conocido por el Conde y por la mayor parte

de la diócesi , y que nuestro Fulco mantuvo

el título de Obispo Urgelense, permaneciendo

siempre en Cardona. Y á esto debe atribuir-

se el silencio del eatálogo de Gerri, que so-

lo cuenta por Obispo á su competidor Gui-

llem Arnal.

Verificada á fines del 1095 la muerte de

Guillermo , lejos de continuar Fulco en el go-

bierno y título de la Sede , cesan del lodo

(a) Ap, núm. ÍIÍ.

Page 36: Viaje Literario por las iglesias de españa

20 VIAGE LITERARIO

sus memorias , y comienzan á hallarse, y las

he visto en el mismo archivo en grande

abundancia , en que se intitula Obispo de Bar-

celona y juntamente Vizconde de Cardona:

prueba evidente de que era una misma per-

sona, que cediendo en la muerte del compe-

tidor el derecho que pensaba tener al obis-

pado de Urgel, dio lugar con ello á que fue-

se elegido San Odón pacífreamente, y él fue-

se no trasladado (porque esto no se conocía

entonces), sino electo por el capítulo de

Barcelona Obispo de aquella Iglesia. En re-

solución, el cómo, yo no lo sé; pero meconsta esto que digo, que el mismo Fulco,

que aquí mantuvo el título de Obispo Urge-

lense hasta por los años 1095 , es el que po-

ne el padre Florez Obispo de Barcelona des-

de el 1096 hasta el 1099 , y aun puedo aña-

dir aquí la época fija de su muerte , tomada

de un necrologio de Cardona, que dice: ÍVidus decembris Barchinone depositio recolende

memorie Fulchonis Episcopi cjusdem Urbis at-

que Vicecomitis Cardonensis, cujus industria

clerici hujus loci , regularibus sunt documentis

edocti t quibus et ipse humiliter subiectus postre-

mo adepto culmine episcopatus, apud prepha-

tam urbem quievil beato fine, sepultus anno

DnL MXCLX.

Page 37: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA, 21

GUILLERMO ARNAL DE MONTFERRER.

Desde 1 092 hasta 1095,

Este pontificado es una de lias pruebas del

desconcierto del Episcopologio impreso que

lo hace Obispo desde el año 1076 hasta el

1082 , tiempo en que, como vimos, goberna-

ba La iglesia Bernardo Guillem. El nuestro

era todavía Arcediano de ella en el año 1087

cuando hizo testamento, y en él donación

ala canónica de varios alodios, VI. kal. apri-

lis anno XXVII. regni Philippi Regís , al cual

suscribió con su nombre y apellido el ya di-

cho Obispo Bernardo (Cañar. I. fol. 24. b.J.

También se nombra Arcediano en el año

1090 en la restauración quo ya indiqué de

la iglesia de Orgaña.

Su elección en Obispo debió ses afines del

año 1092, cuyas circunstancias ignoramos;

solo se supone que hubo en ella discordia,

y que le disputó esta dignidad Fuleo, Viz-

conde de Cardona. Mas ya vimos que aun-

que este se intituló Obispo de Urgel vivió fue-

ra de esta catedral , en donde nuestro Gui-

llermo residió y murió reconocido como Obis-

po. Asi le hallamos con el dictado de electo

Page 38: Viaje Literario por las iglesias de españa

22 . VIAGE LITERARIO

en el año 1095, cuando, como dijeron des-

pués sus testamentarios, apenas hecho Obis-

po, ratificó en pleno capítulo la donación

que tenia hecha á la canónica en su testa-

mento , lo cual dicen aquellos testigos que

fué in era MCXXXL indictione MI. anno Phi-

lippi Regís XXXIIL que yo juzgo ser el ya

dicho 1093 á quien corresponde la era y el

año XXXIII de Felipe, contando desde la

muerte de su padre en agosto de 1060. Enla indicción hay yerro, que fué la I, no la IV.

En esta donación menciona á dos herma-

nos suyos, Petrus Árnalli y Tedballus (ibid.

foL 21» b.J. Los dos mismos, añadiendo

también el segundo el apellido Arnalli, hi-

cieron escritura de homenage á su hermano

el Obispo en razón de ciertos feudos, XVhal. mmiii anno XXXI reinante Philippo Re-

ge. Está en el archivo episcopal. ¿No ves

cuan poco acordes andaban los notarios en

la cronología del Rey Felipe? El año XXXIII

le supone solo Obispo electo, y en el XXXIya no le dan este dictado. ¿Qué diremos? Loque otras veces , que contaron como quisie-

ron. Y al.cabo, si así parece bien, redúz-

canse ambos años á los fines del 1092 ó

principios del siguiente ; y hágase lo mismocon otra escritura de 22 de abril del año

Page 39: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 23

XXXIII del mismo Rey que he vislo origi-

nal , donde firma el Obispo de su mano sin

nombrarse electo: y con otra también de

2G de junio del mismo año en que firma:

Vetrus Episcopi Guillelmi Cancellarius. Poco

importa esta cuestión de cómputo, para cu-

ya solución no hay dato fijo con tal que se

me conceda lo que de ello resulta , que el

Obispo estaba ya electo y confirmado , y re-

conocido como tal por este clero á pocos

meses de la muerte del antecesor Bernardo.

Confírmase esto mismo con la donación

que el Conde de Urgel Ermengol V hizo lue-

go á este Obispo y su iglesia del Castro de

Gerb , dado antes en feudo por el Conde su

padre. Dióles ademas omnes meschitas , quee

sunt infra muros civitalis Balagarii ut sicut

sunt domus orationis paganorum, únt (imiten-

te Domino domas orationis omnium fidelium

Christianoram. La data esXVIIkal. januarii,

era 1. C. tricésima II, anno ab Incarnatione

Domini nostri Jesuchristi LXCIIII annoque

XXXV Philippi Regis. No se tenga por equi-

vocada la cuenta de la era; que ya algunas

Teces he advertido que los notarios parecían

darle 39 años de exceso á la era cristiana,

porque la mudaban con la indicción en el

mes de setiembre , tomando ya desde en-

Page 40: Viaje Literario por las iglesias de españa

24 VIAGE LITERARIO

tonces la del año siguiente , como sucedió

en esta escritura, fecha en el mes de di-

ciembre.

Dejo de hablar de otros documentos que

he visto del mismo año XXXV de Felipe, que

solo sirven para probar la existencia de nues-

tro Obispo en ese tiempo.

Uno mas sobrevivió á la expresada dona-

eion. Existe original y copiada también (ibid.

fot. 23) la publicación de su testamento , ó

sea la declaración jurada de los testigos,

ó testamento sacramental, fecho á 26 de

abril del año 1096. En este documento ju-

ran los testigos supra altare Sánete Eulalie

Virginis quod est fundatutn intra satis parvam

eclesiolam ad obcedam (a) almcB Dei genitricis

Urgellensis Sedis; y aseguran lo que ya di-

gimos que ja tenia hecho muy de antemano

su testamento, y que lo ratificó en público

capítulo cuando fué electo Obispo. Deinde,

añaden , post spatia duorwn annorum ac dimi-

dium accidit ei furiosa nimisque perniciosa

egritudo, quee nimis urgebat eum; et iterum

mandavit sibi afferri pmfatum suum testa-

mentum et invalescente gravi á quo detU

nebatur languore, qui valde cstimulabat eum

(a) V. Toin. IX, pág. 105,

Page 41: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 25

acris doloribus, post diem tertium misérrimo

exalavit spirituum in mense novembrio, ebdo-

mada II , feria III, anuo Philippi Regis XXXVI.De esta declaración jurada y original , hecha

antes de cumplirse los seis meses de la

muerte del testador, como estaba mandado,

resulta que el Obispo murió el martes de la

segunda semana de noviembre (dia 13) del

año 1095, en que regia la let. dom. G., al

cabo de dos años y medio de pontificado.

Con ella se evidencia también la equivoca-

ción con que algunas notas antiguas de esta

iglesia le dan cinco años de Sede; y la fal-

sedad de la especie que refieren de nuestro

Obispo las actas de la vida del sucesor SanOdón: «Accidit autem, dicen, eo tempore (el

»de la elección de este Santo) quod quidam qui

»Urgellensi Ecclesise praeerat episcopus, gra-

*>vissimolanguoredetinebatur. Ipse vero con-

»siderans gravitatem susr infirmitatis, futura)

»mortis prsenuntiam et suam in episcopatu

»consecrationem a canonibus deviam, ad-

»vocato fratrum et populi conventu , coram»ómnibus Episcopi officium et honorem , et no-

rmen deseruit. De honore vero patrimonii sui,

»ecclesiam Sedis Urgellensis magnifice ditavit.

»Illo denique defuncto , etc.» Porque ni es

creíble que en el citado testamento sacra-

Page 42: Viaje Literario por las iglesias de españa

26 VIAGE LITERARIO

mental dejase de hacerse memoria de esla

renuncia; ni la dotación de la iglesia fué he-

cha por él con este motivo y en esta oca-

sión , sino mucho antes de ser Obispo y con-

firmada en el momento de su elección; ni el

clero para elegir al sucesor hubiera aguarda-

do á que muriese el antecesor que ya habia re-

nunciado la Sede y hasta el nombre de Obispo.

Salimos ya del breve cisma de esta iglesia,

En el cual es indubitable que el verdadero

Obispo era este Guillermo, que residió aquí,

y fué reconocido por el clero , y solo por su

muerte se eligió el sucesor San Odón. Asi

que hizo muy bien el catálogo impreso en

ponerle entre los Obispos Urgelenses, exclu-

yendo de él á Fideo y ni aun mentándole.

SAN ODÓN Ú OTÓN.

desde 1095 hasta 1122.

Comunmente es llamado Sant Ot. Era

hijo de Artal , Conde de Pallas y de su mu-ger Lucia ó Luciana , según dicen todas las

actas antiguas de su Vida y consta de varias

escrituras. Una que he visto en este archivo

lo supone también hermano del Conde de

Urgel, Ermengol V, apellidado dcMolleruza:

Page 43: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 27

cosa que no acabo de entender. Es la cesión

que dicho Conde hizo á la iglesia de Urgel

del Castrum Carchovite año XL del Rey Fe-

lipe, 1100 de Cristo; la cual empieza así:

«Notum sit c\uia frater meus domnus Odo

»Urgellensis Episcopus venit— ante me Er-

»mengaudum Comitem Urgellensem et uxo-

»rem meam , nomine Mariam , et ibi in pra>

»sentia fratris mei et ejusdem Episcopi fratris,

»domni Artalli Pallariensium Comitis, ele.»

¿Cómo pudo Armengol llamarse hermano de

los que lo eran Artal y San Odón, siendo estos

últimos hijos de distintos padres , que el pri-

mero? De esto se hablará detenidamente en

las Memorias de los Condes de Urgel. Entanto no hallo otra solución mas que dar á

la palabra fratris un sentido lato , con el cual

alguna vez se han llamado los parientes en

cualquier grado. Mas adelante veremos tam-

bién como el Obispo sucesor Bernardo Roger

llama hermano suyo al Conde Ermengol VII.

Dícese de este Santo que nació en la villa

de Sort , y aun señalan allí la casa de su na-

cimiento. Añaden que en su juventud si-

guió la carrera militar , y que pasando des-

pués á la clerical llegó á ser Arcediano de

esta iglesia; y que siéndolo fué electo Obis-

po por la renuncia de su antecesor Guiller-

Page 44: Viaje Literario por las iglesias de españa

28 V1AGE LITERARIO

mo Arnal. Mas ya vemos que la Sede no va-

có sino por muerte de esle Prelado.

Como quiera que esto sea , nuestro Santo

suena ya electo dia 9 de agosto del año XXXVdel Rey Felipe , cuando Artal , Conde de

Pallas , junto con su muger Alonsa y su

hermano Otón , Obispo electo de Urgel, die-

ron al monasterio de Labax la villa y honor

de Ertá. Esta noticia tomé del índice del ar-

chivo real de Barcelona (Arm. de Cataluña,

saco B , nüm. 464) , donde no pude hallar la

escritura que después vi copiada en el Carto-

ral de dicho monasterio , folio XI. Como los

años del Rey Felipe se contaron alguna vez

excluyendo los pocos meses del año 10G0

en que comenzó á reinar, y poniendo por

primero el 1061 , es fácil que su año XXXVcorresponda al 1095 en que murió el ante-

cesor Guillermo por el noviembre , y que lue-

go pudiese ser electo San Odón en lo que

restaba hasta el 25 de marzo siguiente , que

es cuando se acababa dicho año 1095.

Las virtudes pastorales de este Prelado

no son por ahora el objeto de mi trabajo,

sino la parte histórica de su vida , en cuyo

género lo primero que ocurre es la bula que

el Papa Urbano II le dirigió en 1098 confir-

mando todas las posesiones de esta Sede.

Page 45: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 29

Publicáronla el Cardenal Aguirre (Coll. concil.)

y Baluzio en el apéndice de la Marca hispá-

nica (n. CCCXVII) atrasándola al año 1099,

solo porque en la copia que él debió tener

se leia ese año en la fecha de la bula. Pero

muy claro es que debió esta nota corregirse

por las otras de la misma fecha. Porque en

6 de abril de 1099, ni corria la indicción VI,

sino la Vil , ni el año XI , sino el XII del pon-

tificado de Urbano, que comenzó á 12 de

marzo de 1088, no me maravilla tanto esta

inadvertencia de Baluzio como la advertencia

con que se pone (ib. col. 475) á reflexionar

admirado de que el Papa Urbano se intitule

á sí mismo sucesor de San Pedro y San Pablo

;

como si esta fuera la primera vez ó la única

en que los Papas hayan dicho que están in

excelsa apostolorum principum Petri et Pauli

specula positi: ó como si no estuvieran á mi-

les por ese mundo los diplomas pontificios

con los sellos que representan á los dos Após-

toles y unas letrazas que dicen SPA SPE ó

S. Pa. S. Pe. Dejo lo demás en que allí se

entretiene el escritor francés. Dia vendrá en

que estas y otras cosas se reúnan en un pun-

to de vista: que bien lo necesita el honor de

la historia y de las iglesias de España.

En la misma obra (ap. n. CCCXXII) está

Page 46: Viaje Literario por las iglesias de españa

30 VIAGE LILERARIO

ya publicada la escritura de consagración de

la iglesia de Santa María de Guisona hecha

por nuestro Obispo , con asistencia de Ful-

con de Barcelona y Ponce de Roda y de los

Condes de Pallas y de Urgel. Con lo cual

escuso el decir mas.

Desconocida es y curiosa la noticia de la

cofradía que instituyó el santo Prelado en el

monasterio de Benedictinos de Santa Maria,

in valle Lilitense. Donde , según creo , es la

pobla de Lillet, célula ó obediencia, ó prio-

rato del de Ripoll , y hoy iglesia secular go-

bernada por un Prepósito [Pavordre), cuya

consagración en 1597 tengo notada y no sé

dónde. Pues digo que en el año 1100 insti-

tuyó allí una hermandad (fratriam) , cuyos in-

dividuos se reuniesen todos los años en la

fiesta del titular , y para celebrar la vigilia

de su altar cada uno diese una candela : y para

la limosna y comida , que se llamaba caridad

fraternal, la cual debian comer todos juntos,

contribuyese cada uno con un sextario de trigo

y otro de cebada, y con una medida de vino

que decian carinada , de donde aun en vulgar

se llaman canadellas los vasitos en que se sirve

el vino y agua en el Santo Sacrificio. Mándales

ademas que hagan cantar una misa por todos

los fieles difuntos , y que después de haber

Page 47: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 31

comido juntos vuelva cada uno a su casa: yque si algún cofrade muriese acudan todos á

su sepultura , y hagan cantar una misa por

su alma y ofrezcan por él oblaciones. A los

que se alistaron en esta hermandad perdona

la mitad de la penitencia que ya estuvieren

haciendo por sus culpas pequeñas : y aun de

los ocho vicios capitales , cuya penitencia no

recibieron , les perdona la mitad. Este extrac-

to te hará acudir volando á leer el documento

que va copiado (a) , en el cual notarás que el

que instó al santo Obispo á que fundase esta

congregación era Guillermo Bernardo , Prior

de aquel lugar; y el notario que lo escribió

otro Guillermo , monge ; motivos por los que

dije que aquella iglesia era monasterio. Yaves que esta es una reliquia de los Ágapes

primitivos , sin otra diferencia mas que aquí

hacia la esperanza del perdón é indulgencia

canónica , lo que allá obraba el fervor de la

caridad. Hoy dia hay parroquias en este pais

donde en las fiestas del titular , concluida la

misa mayor, todavía se ponen algunas mesas

delante de la puerta de la iglesia en que se

reparte á los concurrentes pan y vino , y á

esto llaman la Caritat. Y aun en las ciudades

(a) Ap. n. IV.

Page 48: Viaje Literario por las iglesias de españa

3$ VIAGE LITE1URI0

los panes que las cofradías reparten á sus in-

dividuos en sus fiestas , se llaman vulgar-

mente Pa en caritat. Porque veas cómo du-

ran los usos y como nos parecemos los nie-

tos á los abuelos. La fecha de esta escritura

es del dia 9 de febrero del año de Cristo

1100, era 1138, indicción VIII, epacta VII,

concurrente V: épocas que cuadran entre sí;

solo al fin lo echó á perder el notario , po-

niendo año XXX de Felipe en lugar de año

xxxx.Ya que hablamos de indulgencias y her-

mandades allá va copia de un decreto de am-

bas cosas , que por no tener fecha no sabre-

mos á qué año pertenece del obispado de San

Odón (a). Mas yo creo que sea de los princi-

pios de él. Dice pues este Santo Obispo , que

para cumplir con su ministerio y librar las

almas de sus ovejas de las garras del demo-

nio, juntó sínodo de sus Arcedianos, Abades

y los clérigos mas sabios de la diócesi (par-

rochicv) , con los cuales determinó perdonar

duas partes penitentim quam corporaliter facturi

erant , á los que habiendo confesado los peca-

dos de su vida y recibido por ellos la peniten-

cia, y prometiendo confesar cada año sus

(a) Ap. n. V.

Page 49: Viaje Literario por las iglesias de españa

A US IGLESIAS DK ESPAÑA. 33

culpas y abstenerse de las cosas prohibidas,

contribuyesen anualmente, según su posibili-

dad , ad instaurationem Beata) Maricv Sedalis

ecclcsiir quiv pene fracta videbatur , dando aun

los mas pobres unum manchonem á lo menos.

EsLa moneda era sin duda la llamada mancu-

sos. En seguida parece instituir con el mismoobjeto una hermandad, cuyos individuos se

congregasen en esta catedral al otro dia de la

fiesta de San Ermengol para asistir á la misa

que debia cantar el Obispo por la salud de

todos ellos, vivos y difuntos, diciendo la

suya cada sacerdote de la diócesi para el

mismo fin, absolviendo de tenia residuo, parte

poenitencice corporalis á los que alistados en

esta hermandad diesen para la restauración

de la iglesia nnnm sextarium frurnenti, vel

imam eminam cumulatam frurnenti et aliam si-

gile , et imam kannatam plenam paro vino. Heaquí una indulgencia plenaria concedida por

un Obispo á principios del siglo XII.

Erigióse por estos tiempos , quiero decir,

hacia el 1101 , la Sede episcopal de Barbas-

tro , trasladándose á ella la de Roda por la vo-

luntad de los Reyes de Aragón y con autori-

dad pontificia. Hacíase esto por aproximarla

mas á Lérida , reputada por Sede originaria

de aquellas, y para aumentar en el pueblo la

T. XI.

Page 50: Viaje Literario por las iglesias de españa

31 VIAGE LITERARIO

esperanza y deseo de sacar del poderío de los

moros una ciudad tan insigne. Con este mo-

tivo los Obispos de Barbastro y de Roda mira-

ban como pertenecientes á su territorio los

lugares cercanos á Lérida que hasta aquí ha-

bían sido de la jurisdicción de Urgel. A esto

se opuso San Odón , y acaso renovó la queja

de su antecesor Eriballo , viendo que los ter-

ritorios que tan de antiguo estaban adjudica-

dos á su iglesia , cuando no había otra que los

gobernase , tan fácilmente se daban á otro

pastor. Que aunque este santo Prelado prefi-

riese el bien común de aquellas tierras al en-

grandecimiento de su Sede ; sin embargo no

era bien visto que callase en esta ocasión, ni

tampoco justo que dejase de definirse legíti-

mamente el rebaño que á cada pastor perte-

necía. La reclamación que con este motivo

hizo nuestro Santo dio ocasión á los tres bre-

ves que le dirigieron los Papas Urbano II yPascual II , publicados ya por el P. D. Jaime

Pascual (Bis. del Ob. de Pallas, pág. Gl.J

en los cuales está reprendido nuestro Santo

por haber pretendido la jurisdicción de Me-tropolitano sobre aquellas Sedes. Cosa que no

acabo de entender, ni creo que nadie diga

haber hecho ni pretendido nuestro Obispo,

estando como estaba ya entonces restaurada

Page 51: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 3.)

la metrópoli de Tarragona á que pertenecían

lodas las iglesias de Aragón. De esto se dirá

mas en el viage á la Iglesia de Roda.

Tampoco se sabe fijamente á qué año per-

tenece la escritura que publica la Marca Hi-

spánica (Ap. n. CCCXXXIIL), por la cual Raí*

mundo , Conde de Pallas , restituyó á nuestro

Obispo algunas de las iglesias que estaban su-

jetas á la de Rarbastro y de Roda. Prometióle

también el diezmo de todas las décimas que

el Conde ú otro por él percibía ; y que los que

las pagaban hiciesen cada año en los meses

de abril ó de mayo una cabalgada de diez dias

en tierras de moros, donde el Obispo les

mandase , amen de asistirle con todo su po-

der si aquellos enemigos infestasen su dió-

cesis. Acaso esta concordia será una de las

consecuencias y resultados que tuvo la queja

que decíamos,

A estos documentos de época incierta per-

tenece la carta que el Cardenal Roso , legado

del Papa en España , escribió á nuestro Santo

acerca de la canónica de la iglesia de Car-

dona. En el viage á aquella villa se habló ya

de este documento (a) , que es curioso.

Vengamos á las memorias de época cono-

(a) V. Tom. VTII. pág. 174.

Page 52: Viaje Literario por las iglesias de españa

30 V1AGE LITEIURlo

cida. En 1102 el Conde de Urgel Ermengol Vhizo una copiosa donación á esta Sede y Obis-

po, la cual está copiada en el lib. 1. Dotal.

fol. 24. b. Fué esto á 7 de junio de ese año,

era MCXL , indicción X. Entre varios alodios

le da uno de los dos castillos de Balaguer,

GcrundeUam scüicet vel Alchoraz.

En 1105, era 1145, consagró la iglesia

de San Julián Mártir en el monasterio de San

Lorenzo de la villa Ccrdañola , á ruegos de su

abad Guillermo , con el censo á esta cate-

dral de tres pamas et modios II de blat, unum

de for. (formént), et cüiud de ord. (ordeo);

et decem et VIII carinadas vini : et clerici ejus

semper solvant synodales redditus. Es copia

lo que he visto de esta escritura, donde hay

yerro en el año 48 del Rey Felipe, mas esto

no quita la sustancia del hecho.

Del mismo año es la concordia de nuestro

Obispo con un Raimundo Ermengol de Isla,

que se hizo vasallo suyo , recibiendo de él en

feudo dos partes de la décima de Salagosa,

Angastrina y Cortáis, fMarca Hispánica, ap.

n. CCCXXXVLJAño 1109, eraM.C.XLVIL VIII idus no-

vembris, á instancia de nuestro Santo Obispo,

los Condes de Pallas Pedro Raimundo y Ar-

naldo , hermanos , restituyeron á la iglesia de

Page 53: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 37

Tremp lo que ya le habían concedido sus pa-

dres los Condes Raimundo y Valencia.

En 1119 Leudovico Bege rcgnante in mense

marcio XIIL bal. aprilis s se presentó á nues-

tro Obispo y á su capítulo Bcrenguer, Prior

de la iglesia de Serrabona , pidiendo la pose-

sión de la de San Martin de Urg. Goncedió-

sele solamente de por vida con la correspon-

diente sujeción á la Sede de Urgcl.

Sábese que este Santo Obispo gobernó,

aunque por poco tiempo , el monasterio de

Santa María de Gerri, loco abbatis. Dícelo

una escritura original que hay allí , cuyo exor-

dio es: «Ego Odo, gratia Dei Urgellensis Epi-

»scopus , qui snm in loco abbatis , simul cum»cuncta congregatione Santa3 Marice Cerren-

»sis cenobi , facimus cartam , etc Facta

» carta in mense madio , die pridie kalendas ju-

»ni¿ armo ab incarnatione Domini CXXII, post

»millessimum.Y> Acaso por esa razón le llaman

en aquel monasterio ordinis nosiri. Otra es-

critura del mismo año, y con el mismo dicta-

do , anuncia entre sus apuntes el citado padre

Pascual , Premonstratense , en la cual manda

restituir al monasterio algunas parroquias que

le tenian usurpadas , é instituye una congre-

gación de mongos y seglares , la cual aproba-

ron los Santos Obispos Olaguer de Barcelo-

Page 54: Viaje Literario por las iglesias de españa

38 VIAGE LITERARIO

na, y Rarnon de Roda. Añade que en el exor-

dio, dice San Odón, que su potestad episco-

pal desciende inmediatamente de Dios.

La muerte de este Santo Prelado acaeció

pocos dias después de esa fecha ,es á saber;

á 7 de julio del mismo año 1122 ,sin que se

oponga á esto la equivocación con que en la

copia de una escritura del año 1124 (Cax. de

CerdañaJ se halla también la firma del mis-

mo. Lo preciosa que fué á los ojos de Dios

mostró el Señor en varios portentos que obró

por su intercesión. Tales y tantos fueron que

á los once años de su fallecimiento se le de-

cretó culto público y fiesta eclesiástica por el

Obispo sucesor Pedro Rernardo ,junto con

su capítulo , con estatuto particular que para

ello hicieron á 21 de junio de 1153, el cual

he visto aquí original y se halla copiado en la

Marca Hispánica ( Áp. n. CCCLKXXIV.J

Mandan en él natalem ejus diem annuatim ca-

nonizan.... quatenus semper deinceps ínter ce-

leras precipuas anni festivitatis hec procul du-

bio digne et laudabiliter, uti Domini ac Patro-

ni nostri Sancti Pontificis Ermengaudi divinis

veneranda mijsteriis observetur. Salta á los ojos

la singularidad de este decreto ,hecho sin

contar con la Sede Apostólica , ni aun con el

sínodo diocesano , en un tiempo en que era

Page 55: Viaje Literario por las iglesias de españa

Á LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 39

ya común el recurso al Romano Pontífice para

semejantes negocios , ó á lo menos no se re-

solvían sin el acuerdo y consejo de todo el

clero de la diócesi, abades, etc. En este

acto no se halla que interviniese otra persona

de fuera del capítulo mas que Benedicto,

abad de San Saturnino de Tabernoles , cuyo

monasterio distaba no mas que media legua

de esta ciudad. Desde esa época se ha cele-

brado sin interrupción en esta iglesia la fiesta

de San Odón el dia 7 de julio con octava. Enlo antiguo tuvo todo el oficio propio , conforme

se ve en el único Breviario que hasta ahora he

hallado de esta iglesia , impreso en Venecia

año 1487 , del cual lo he copiado (a). Con él

están conformes uno ó dos que he visto en

Gerri y Solsona. Cesó el uso de este rezo con

motivo de la reforma de San Pió V en 1568,

sin que jamás haya podido recobrarle esta

iglesia á pesar de sus repetidas instancias,

señaladamente en el pontificado del ilustrísi-

mo Señor Guinda hacia el año 1730. Así que

ahora todo el oficio es del común de Ccnf.

Pontif.

Las lecciones del rezo antiguo eran toma-

das de la legenda de su vida , cual se halla

(a) Ap. n. VI.

Page 56: Viaje Literario por las iglesias de españa

40 MAGE LITERARIO

cu el Santoral M. S. de la catedral de Bar-

celona, de la cual va copia (a). Diferentes

son , y para mí mejor digeridas las actas que

trae un leccionario de esta iglesia , donde

al fin verás el epitafio que se puso sobre el

sepulcro del Santo con otras cosas que meahorro repetir aquí (6). Debió destruirse el

arca donde primero fué depositado con mo-tivo de trasladarse sus huesos á la que hoy

tiene de plata en el primer altar del cruce-

ro á la parte de la epístola , que es de pé-

simo gusto. Púsose su nombre ya muy de

antiguo en las letanías, y en el dia se dice

dos veces como el de San Ermengol , res-

pondiendo en la segunda el coro : Intercede

pro nobis,

PEDRO BERENGUER

desde 1125 hasta 1141.

El catálogo impreso y cuantos escritores

hablan de este Prelado , le llaman Pedro Ber-

nardo. Mas la autoridad de los documentos

que citaré al fin de este artículo , me obli-

ga á abandonar esta opinión, dando á este

(a) Ap. núm. VIL

(6) Ap. núm. VIH.

Page 57: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 41

Obispo el apellido de Berenguer. Ignórase la

patria , calidad y demás circunstancias de su

persona. Por algunas memorias de poca en-

tidad se sabe que era ya Obispo en 1123.

Dos años después confirmó á lodo su clero

la facultad de poder testar libremente de sus

bienes como ya lo hacian , imponiéndoles en

cambio de ello y por derecho de luctuosa, la

cesión de la cuarta parte de lodos los mue-bles que reservaba para sí y sus sucesores.

Carga pesada que mas adelante alivió el

Obispo Bernardo de Villamur.

Del 112G á 18 de agosto es la donación

que á él y á su iglesia hizo el Conde de Ur-

gel lirmengol VI, apellidado el Castellano,

con su muger Arsendis en indemnización de

algunos daños, cediéndoles el señorío de un

hombre en cada una de las ciudades y villas

de sus estados. Hállase esta escritura en la

Marca Hispánica (Ap. n. CCCLXXIL) Loshombres así cedidos se llamaban homo domi-

nicas, los cuales con sus bienes entraban á

ser vasallos de aquel á quien se cedían.

También logró nuestro Obispo que el Conde

de Barcelona, R. Berenguer III, indemnizase

á esta iglesia de los daños que le habia oca-

sionado , apoderándose del señorío de Aigua-

tebia, en el Rosellon, que poseia por dona-

Page 58: Viaje Literario por las iglesias de españa

42 VIAGE LITERARIO

cion de San Ermengol. Para esto vino el

Conde á Urgel dia 15 de agosto de 1150 , y

entonces se hizo la escritura que he visto

aquí original, y no contiene mas que esto.

Otras donaciones recibió del citado Conde de

Urgel en el testamento que hizo al empren-

der un viage á Castilla, dia 8 de febrero de

1153 , en el cual ademas instituyó á nuestro

Obispo uno de sus albaceas. Es documento

curioso , é irá copiado en lo de los Condes.

Con estas y otras donaciones crecieron

las rentas de la iglesia , de modo que el

Obispo tuvo por conveniente aumentar hasta

45 el número de Canónigos que su antecesor

Eriballo habia fijado en el de 40. Fué esto

en el año 1154, en el cual trabajó no poco

porque se verificase la reunión del monaste-

rio de monjas de Santa Cecilia de Elins al

de San Saturnino de Tabernoles, instando

junto con el citado Conde para que fuesen

arrojadas de allí las devolas. Mas trabajó en

vano , y esta reunión no se verificó hasta

el siglo XV. De esto se dirá de propósito

otro dia.

En el mismo año consagró la iglesia de

Santa Cecilia de Figols. Consta esto por la

cedulita que dejaron en el altar junto con

las reliquias , la cual hallada en su renova-

Page 59: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 43

cion , se conserva en la sacristía de dicha

parroquia, y también la arquilla que para ello

sirvió. Comienza así: Audi Israel: Dominus

Deas tuus Deus imus cst. Sigue el decálogo,

algunos trozos de los Evangelios, y luego la

nota de la dedicación por nuestro Obispo.

Esta era la costumbre general , dejando la

mayor expresión de la fecha de aquellas so-

lemnidades para las escrituras que se ha-

cían en todas ellas.

Poco después de esto vino á estos países

como legado de la Sede apostólica Guiller-

mo , Arzobispo de Arles, con cuya autoridad

y la mediación de los Conde de Pallas y de

otras personas, se ajustó el pleito que nues-

tro Obispo traia con Gaufrcdo, Obispo de Ro-

da y Barbastro , sobre la jurisdicción de va-

rias parroquias. Esta concordia, que solo ha-

bía de durar mientras viviesen los dos Pre-

lados , se firmó dia 2 de mayo de 1140.

Va copiada de su original , y ella dirá por

mí (a), porque no es prudencia alargar esta

narración analizando escrituras que puedes

ver por tí mismo, enterándote de la parle

que le tocó á Urgel en esta división. El Obis-

po Gaufredo se llama asimismo exul al tiem-

(a) Ap. núm. IX.

Page 60: Viaje Literario por las iglesias de españa

44 VJAGE LITERARIO

po tic firmar; lo cual, á que aludiese, se tra-

tará en lo de Roda. Advierto que este fué

ya el último golpe que la Sede de Urgel re-

cibió sobre sus pretensiones antiguas en el

territorio de Ribagorza y el inmediato de Pa-

llas. El aumento de la cristiandad trajo con-

sigo el aumento de las Sillas episcopales, yla desmembración de los territorios á que

por estar solas se extendían las primeras Se-

des. Asi es que todo cede á la necesidad.

Ya no quedan mas noticias de este Obis-

po sino es la de su muerte , que comunmentelijan las memorias de esta Iglesia en el año

1141 , como también el necrologio de Sol-

sona , señalando el día 18 de marzo. Un cro-

nicón de Ripoll inédito la alarga á 1142.

Queda en este archivo una carta original del

Obispo de Elna Udalgario, escrita al clero de

esta iglesia , al parecer en contestación á

la noticia que le dieron de la muerte de su

pastor; consuélale con graves palabras, y le

exorta á que proceda á la elección de suce-

sor con espíritu de paz, y se ofrece á ayu-

darles en cuanto pudiere en negocio de tan-

ta importancia. No solo he copiado este do-

cumento por lo que él es , sino principal-

mente porque llama á nuestro Obispo difunto

redro Berencjucr , y no redro Bernardo. Y

Page 61: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 46

como es coetáneo y original debe ser pre-

ferido á todos los posteriores , que sin sa-

berse cómo , equivocaron esle apellido (a).

Confírmase esto con la nota que hallé en el

monasterio de Cerrateix, el cual visitó en

1586 Pedro, Obispo de Elna, como subde-

legado del Nuncio de su Santidad Cesar,

Obispo de Novara. Pues en el inventario

que formó este visitador, notó la escritura

de consagración de la iglesia hecha por el

Arzobispo San Olaguer dia 29 de setiembre

de 1126, á instancias de Pedro Berenguer,

Obispo de Urgel.

Olvídeseme poner en su lugar la noticia

de haber asistido el Obispo Pedro al Conci-

lio de Narbona de 1128 ó 29, donde se es-

tableció la cofradía de los contribuyentes al

menos con doce dineros para la restauración

de la iglesia de Tarragona, señalándose los

sufragios para los bienhechores. He copiado

este documento del archivo de la colegiata

de Ager , .donde se verá lo que ello es y pa-

ra lo que vale.

(a) Ap. núm. X.

Page 62: Viaje Literario por las iglesias de españa

10 VIAGE LITERARIO

BERNARDO SANZ Ó SANCHO

desde 1142 hasta 1162.

En Cataluña nunca se dio á los apellidos

patronímicos la terminación adoptada en Cas-

tilla. Y así á los que en latin vemos apelli-

dados N. Dominici, Marlini, Sancii, no dije-

ron en vulgar, como allá, Domínguez s Martí-

nez, Sánchez; sino que conservaron sin al-

teración los apellidos déla familia Domcnech,

Marti, Sanz. Esto es sabido, y basta haber-

lo apuntado aquí para dar la razón por qué

á este Obispo , apellidado Sancii en los ins-

trumentos latinos no le llamo yo Sánchez,

como algunos han hecho, sino Sanz ó cuan-

do mas Sancho.

El catálogo impreso pone á este Prelado

después del Bernardo Roger, que es el que

yo le doy por sucesor; para seguir mi cro-

nología y apartarme de la impresa, tengo

las razones siguientes. En primer lugar hay

varios instrumentos de fines de este siglo

XII y principios del XIII, en que con oca-

sión de confirmar algunas concordias sobre

las desavenencias que hubo entre esta igle-

sia y los Condes de Foix en tiempo de estos

Page 63: Viaje Literario por las iglesias de españa

A I AS IGLESIAS DE ESPAÑA. 47

dos Obispos Bernardos, siempre los nom-

bran por este orden: Bernardas Sancii et

Bernardas Bogerii. Alguna de estas escritu-

ras irá copiada mas adelante. ítem, es cier-

to que el segundo de estos Bernardos que

gobernaron la iglesia desde 1142 hasta 1168,

comenzó su gobierno en 1165, según se di-

rá. Con esto no es menos cierto que el se-

gundo se llama á sí mismo de apellido Bogc-

rio , expresando frecuentemente este nombre

patronímico, como deseoso de ser distingui-

do del antecesor Sanz, el cual por haber

sido el primer Obispo del nombre de Bernar-

do en esta iglesia, no tuvo esa necesidad de

especificar su apellido. Por último, en el ar-

chivo de Ager hay (núm. 150) un proceso

sobre cierta causa que se ventilaba entre el

abad de aquel monasterio y el Obispo de

Urgel en 1164 , donde muchas veces se nom-

bra el Bernardo Sanz , como ya difunto en

este año. Quede, pues, sentado que el suce-

sor del Obispo Pedro Berengner fué Bernar-

do Sanz. Sin embargo no hallo memorias de

los primeros años de su pontificado, que sin

duda debió comenzar en 1142. Diré por su

orden las que he podido hallar.

Y la primera de todas es anterior al año

1143, y pertenece á su elección en Obispo

Page 64: Viaje Literario por las iglesias de españa

jg yiAGE mtehamo

Y á las circunstancias de ella. Es un breve

del Pana Inoeencio , sin mas fecha que Dat.

Latcranni 11 h*h maii , y solo lo he visto

copiado en un Cód. de la bihl.oteca de Ri-

poli (n 27o). No hay olra guia para cono-

cer si es de Inocencio II ó III que las ini-

ciales v nombres de las personas á quienes

va dirigido ,que son el Arced.ano de esta

iglesia P. Guillermo, B. Sacrista y B. Abad

de San Saturnino. Estas tres personasen

las únicas que se leen en la copia del bre-

ve- V de ellas la primera y tercera son de

este tiempo, es á saber: Benedicto Abad de

San Saturnino, y el Arcediano, cuyo nombre

v apellido se vé en otros documentos y des-

núes le veremos acusando á nuestro Obispo.

Así que el hreve es de Inocencio II,no ve-

rificándose esas circunstancias en el pontifi-

cado de Inocencio III. Dice pues el Papa,

que el Conde de Urgel Ermcngol no agradán-

dose de la elección de nuestro Obispo encar-

celó á los electores y al electo ,permitiendo

á los primeros que se redimiesen con dine-

ro V deteniendo y afligiendo en la cárcel al

secundo ;por lo cual excomulga al Conde y

pone entredicho en todos sus estados, y en-

carga el cumplimiento de ello hasta que de

satisfacción. Ya copia de este documento,

Page 65: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. Í9

(|iio tal cual es, abre campo a nuevas inves-

tigaciones en la historia de los Condes de

Urgel (á .

Debió producir buen efecto el breve, pues-

to que en 1145 hallamos ya libre á nuestro

Obispo, y celebrando la consagración de la

iglesia de San Martin de Cardos, en cuyo al-

tar depositó reliquia de San Germerio, y al-

gunas partículas de la cruz de Cristo y del

pan de la Cena. ítem, concedió 20 dias de

indulgencia á los que acudiesen con luces á

aquella dedicación, la cual se verificó el jue-

ves 4 de enero de ese año, era MCLXXX1I1, in-

dicción VIH. Algunas otras curiosidades ad-

vertirás en la copia de este documento que

vi original en el monasterio de Gerri (b).

Otra memoria es la donación que le hizo

el Conde de Urgel Ermengol VI de unas ca-

sas en Lérida dia 27 enero de 1148 (que es

nuestro 1149). Era esto como un estímulo

de que se valió aquel Príncipe para excitar

la atención y liberalidad de nuestro Obispo á

que contribuyese á la importante conquista

de aquella plaza , que todavía poseían los mo-

ros. Hízolo así el Prelado, el cual se hallaba

personalmente en el sitio de ella en el Puig

(a) Ap. núm. XI.

(b) Ap. nnm. Xil.

TOMO XI. 4

Page 66: Viaje Literario por las iglesias de españa

50 VIAGE LITERARIO

tic Gardcmj , montccito coreano i\ aquella

fortaleza, dónde está hecha olra donación

que le hizo de otras casas el Conde de Bar-

celona Hamon Berenguer IV. nonis jnlüanno

C.XL.VHII. post. M. ab incarnatione Domini,

residente supra monte Garden in obsidione

Ilerdiv. Ambas escrituras he visto en este

archivo episcopal.

A 25 de setiembre del mismo 1149 se

hallaba en Gerri, asistiendo ala consagra-

ción de la iglesia de aquel monasterio, que

celebró el Arzobispo de Tarragona Bemiardo

Tort, según se dirá en su lugar.

VIH. kal. novemb. anno lucamationis Domi-

ni nostri Jesuchris MCLL era MCLXXXVHI1.Indiccione XIIH asistió con el Obispo de El-

na Artaldo , á la consagración de la iglesia

de Serrabona en el Vallespir , á la cual con-

firmó la donación hecha por sus antecesores

de las iglesias de Urg y de Ur, cuya confir-

mación aprobó el Obispo sucesor Arnaldo

en 1174. Todo esto es del Car toral de Serra-

bona que está en el archivo de Solsona.

A estos años 1150 ó por ahí, debe redu-

cirse un breve que le dirigió el Papa Euge-

nio III. dat. Ferentini XVI. kal. ajtriíis , en

que le manda comparecer ante el Arzobispo

de Enbrun \V. para purgarse de no sé que

Page 67: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 51

errores de que le había acusado el sobredi-

cho Arzobispo de Tarragona , y del crimen

de simonía que le achacaban su Arcediano

Pedro Guillermo y B. Pedro, clérigo de su

misma iglesia. Va copia (a). La distancia de

aquellos tiempos y la pérdida de documen-

tos, obligan muchas veces á los que recojen

las memorias de los Obispos antiguos, á de-

jar en descubierto la opinión de alguno de

ellos, acusado tal vez sin razón por los que

no saben sufrir una corrección de los supe-

riores. De esto hay muchos ejemplares en el

mundo. Veremos si hallo algo mas sobre es-

te negocio. Lo que ahora puedo asegurar es

que nuestro Obispo debió justificarse cum-

plidamente , sin lo cual no continuara pa-

cíficamente en su gobierno , según vamos

á ver.

En 1154 á 25 de febrero consignó á la

iglesia de Aiguatebia y al capellán que la

servia , varias décimas de trigo y los espiga-

deros. En 1157 suscribió con otros Obispos

á la famosa donación que el Conde de Bar-

celona hizo de muchas de nuestras iglesias

reglares á la de San Rufo de Aviñon, que

era su casa favorita. Tráela la Marca Hispa-

(a) A\). ni'ni. XM.

Page 68: Viaje Literario por las iglesias de españa

:j9 YUGF. LITERARIO

nica (m. CCCCXXVIJ. Dos años después, S

5 de julio , bailo que hicieron juramento de

fidelidad en manos de este Obispo los dos

hermanos Pedro y Guillermo de San Juan por

el feudo del valle de San Juan. Está en el ar-

chivo episcopal.

A estos años pertenece otro breve del Papa

Adriano IV. Dat. Laterannill idus decembris,

en" que le exhorta ala concordia con el Conde

de Ur<*el Ermengol Vil , á quien supone dis-

puesto para satisfacer algunos agravios que

no expresa , y deseoso de salir de la exco-

munión que sobre si tenia. Alude esto sin

duda á la oposición que el Conde desde el

principio había hecho á nuestro Obispo,no

queriéndole reconocer por su Prelado hasta

ahora. Va copia (a).

Efectuóse sin duda la concordia que el 1 a-

Pa quería, puesto que en 1160 á 11 de ma-

yo hizo el Obispo con su capitulo un prés-

tamo importante al Conde, y á su muger

Dulcid y al hijo de ellos Ermengol, todavía

niño. Las urgencias del Estado obligaron á

estos Príncipes para prenda y fianza de otras

deudas á pedir delhesauro Beato Manee quan-

dam ferratam argcnlcam el quemdam calicem

(«) A|>. núm. XIV.

Page 69: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA 53'

mireum cum lapidibus preciosis. Obligáronse

en caso de extravio á pagar á la iglesia qua-

draginta libras argenti purissimi XXX duas

pro argento quod ibi est , et VIH pro ipso ope-

re salomoniquo : et CC. morabatinos obtimos

pro ipso cálice et lapidibus et auro. Qué era la

ferrada, no es fácil averiguarlo. Ducange di-

ce que puede significar chlatrnm y situlam.

Yo me inclino á que era esto último un vaso

grande, ó digamos calderilla, como para agua

bendita. Lo cierto es que en 1167 aun no

estaban redimidas estas alhajas, como verás

en las Memorias de estos Condes.

Muy poco mas vivió este Prelado, cons-

tando que en 11 65 tenia ya sucesor, como se

dirá. Por otra parte, es un indicio de estar

vacante esta Sede el dia 12 de enero de 1162

(1165), la escritura con que el sobredicho

Conde , sin mentar Obispo alguno , renuncia

lleno de piedad á la costumbre que llama

orribilem et mole consuetam rapiñara, con la

cual sus antecesores, luego que moría un

Obispo de Urgel se apoderaban de todas las

posesiones de la Sede. Estas y otras curio-

sidades dirá por si la copia adjunta (a), aun-

que ya quizá la hayas lcido en el Cardenal

(a) Ap. núm. XV,

Page 70: Viaje Literario por las iglesias de españa

54 VIAGE LITERARIO

Aguirre; pero merece repetirse. Diremos

pues, segun lo que indica el contenido de ese

documento, que el Obispo Bernardo Sanz ha-

bía ya fallecido á 12 de enero de 1163.

Con esta cuenta está conforme un marti-

rologio del monasterio de Cerrateix , escrito

en el siglo XI , en el cual al margen del día

VI kal. novemb. se halla esta nota de letra del

siglo XII : VI kal. novemb. obit Bemardus

Episcopus anno ab incarnatione Xpi. Ml.CLXIl,

era M.a

CC.\ epactaXIUI concurrente

séptima. Están conformes estos cómputos con

el año en que también era el concurrente VII

por ser la let. dom. G. Y como este monas-

terio era de la diócesi de Urgel, es claro que

el óbito es de nuestro Obispo , que murió á

27 de octubre de 1162.

BERNARDO ROGER,

desde 1163 hasta 1166.

Con este apellido se distingue á sí mismo

el Obispo Bernardo, que gobernó esta iglesia

desde 11 65 hasta 1166, segun consta de al-

gunas escrituras de que se hablará. Debió

ser promovido á fines del 1162 ó principios

del siguiente, constando que se llamaba toda-

Page 71: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS I)K'ESPAÑA. 86

vía efecto á 50 de marzo do 1 169 ; tlia en ifut»•

recibió la obediencia canónica del Prepósito

de la iglesia de Solsona, según se babia tran-

sigido y concordado con el Obispo antecesor.

Ambas cosas dice la escritura que de ello se

hizo y se baila en este archivo (¡ib. I. Dotal.

fol 10 .) « Juro ego (decia el de Solsona) Ber-

suardas de Pampa, CelsoncnsisPrepositus tibi

»Domino meo Bernardo Urgellensi electo quoá

»de sententia excomunicationis quam prede-

cesor vester Bcrnardus Urgellcnsis Episco-

»pus in me promulgavit et de omni contro-

versia (¡ue vertitur inter Celsonensem et Ur-

»gellenscm ecclesiam , laciam pro posse

»Actuni est boc anno ab incarnati verbi

))C.LXIII post millesimum III kal. aprilis.»

En consecuencia de esta concordia y re-

conocimiento pasó el Obispo á celebrar la

consagración de la iglesia de Solsona en el

mismo año á 10 de noviembre; solemnidad

á que asistieron los Obispos Pedro de Zara-

goza, B. de Pamplona, Guillermo de Barce-

lona, el Conde ErmengolVII y varios nobles

del pais. Esta escritura envió ya desde Sol-

sona , donde está el original (a). También se

baila en este arebivo (loe. latid, fol. 8.J su fe-

(a) V. Tom. IX, pág. 33 y f¿H.

Page 72: Viaje Literario por las iglesias de españa

!')() VIAGE LITERARIO

cha es: anno ab incarnatione verbi C.LX.III

post millesimum indictione XI, epacta XXV.

ciclo decemnovenali V. III idus novembris,

cómputos muy exactos. En la subscrición se-

ñala nuestro Obispo el anno primo de su pon-

tificado.

De ese mismo año nos queda la constitu-

ción que hizo con su capítulo , reduciendo

entre otras cosas á cuarenta y cinco el nú-

mero de Canónigos (sin contar los de las Se-

des vecinas y los de los monasterios) confor-

me lo tenia fijado el antecesor Pedro Bc-

renguer en 1154; porque con la abundancia

de los frutos habían excedido notablemente

de ese número. Va copia de esta constitu-

ción que dirá lo demás (a). Con este auxilio

alivio el trabajo del día ya que lo puse en

trasladar documentos.

De los dos años siguientes hay algunas

memorias de poca entidad , y solo es notable

en ellas el apellido de Rogcrio.

Del 1165 es la bula de Alejandro III en

confirmación de los bienes de esta Iglesia,

fecha in Monte Pesulano, año VI de su pon-

tificado , indicion XIII, á 6 de agosto. Mas

notable es ese año por el privilegio que como

(a) Ap. nún>. XVI.

Page 73: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 57

señor de esla ciudad concedió nuestro Obis-

po á los vecinos de ella , dejándoles en li-

bertad para testar y disponer á su arbitrio de

todos sus bienes , de manera que ya en ade-

lante nadie se llamase estéril, ó como decían

vulgarmente Exorch. En los intestados, pa-

gadas las deudas y el funeral , los muebles

solamente eran del Señor , heredando los hi-

jos y parientes los bienes raices. Este es uno

de los primeros pasos que dieron los hom-

bres caminando á la justa libertad civil; tan

cautiva so el tirano yugo de los malos usos

que introdujo el feudalismo. Va copia de esta

curiosa escritura, que es una de las pocas

que guarda el Ayuntamiento de esta ciudad,

fecha á 25 de junio 1165 (a). En ella dice el

Obispo que era hermano del Conde Ermen-

gol VIL De San Odón ya vimos que era tam-

bién llamado así por el Conde Ermengol V.

Estas hermandades, ó eran obra del cariño,

ó si no lo eran ,que eso no cabia en escri-

turas tan serias, nacerían de algún desliz,

por donde , digamos, que nuestro Obispo fue-

se hijo bastardo de Ermengol VI. Donde no

hay luz, no se palpan sino tinieblas.

Muy poco mas vivió este Prelado , COllS-

ía) Ap. nüm. XVJÍ.

Page 74: Viaje Literario por las iglesias de españa

58 VIAGE LITERARIO

tando que en el mayo de 1107 ya tenía su-

cesor. Así que debe seguirse la cuenta de

un Cronicón inédito de Ripoll , que fija su

muerte en el año 1106. Un necrologio de

Solsona la pone á 25 de enero de 1100, que

era el 1107.

ARNALDO DE PEREXENS ó PEREXELSó PEREXENE

Desde 1107 hasta 1195.

Era uno de los Arcedianos de esta iglesia,

y fué electo su Obispo muy poco después de

la muerte del antecesor, como consta de la

donación del lugar de Mirambell, hecha por

Guillen de Rocha á este Prelado y á su igle-

sia, dia 15 de mayo de 1107, cuya escritu-

ra está en el archivo episcopal. Otra memo-ria hay mas notable de él en el mismo año,

dia 5 de agosto ; y es el testamento que or-

denó el Conde de Urgel Ermengol Vil , es-

tando en Ciudad Rodrigo , en que ademas de

instituir su albaceaá nuestro Obispo Arnaíilo,

le nombra también tutor v ayo del niño Con-

de Ermengol. De esto se dirá mas en las

Memorias de estos Condes, donde irá copia

do este precioso documento.

Page 75: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 59

En 1108 á 1.° de julio recibió el homena-

ge de A. de Moset por el honor de Aiguate-

bia, y á i4 del mismo mes lo que Berengucr

de Ur y su muger Jordana poseian en Alb 3 yMossol y otras villas ; lo cual dieron ellos en

dote á su hijo Berenguer, ofrecido in Canoni-

cum, inmanu Domni A. Urgellensis Episcopi.

Del 11G9 á 10 de enero es la consagra-

cion de la iglesia de San Estevan de Eri-

(janno en el condado de Pallas : y la cesión

final que le hizo P. de Puigvert de la igle-

sia de San Pedro de Ponts, después de va-

rios tratados con sus antecesores Bernardo

Sanz y Bernardo Bogar. Va copiada no masque para hacer constar la sucesión cierta de

estos dos Obispos Bernardos ¡ de la maneraque la dejo arreglada (a).

En 1171 á 7 de setiembre firmó una con-

cordia con B. Vizconde de Castellbó, sobre

ciertos derechos , en la cual fué juez arbitro

O. Jordán , electo Obispo de Elna. Del año

siguiente es el testamento de un hermano

suyo, llamado Bertrando, flib. I. Dotal. fo-

lio 8.) En los correos pasados he dicho ya lo

que hizo en 1175 para concluirla fábrica de

su catedral , contratando con el arquitecto

(a) Ap. núm. XVIII.

Page 76: Viaje Literario por las iglesias de españa

ÓO V1AGE LITERARIO

R. Lombardo: y lo que negoció con el ReyDon Alfonso II en 1177 sobre la traslación

déla iglesia de Hix á la villa dePuigcerdá (a).

Se halló en el concilio Lateranense del Pa-

pa Alejandro III del año 1179; y al mismoPapa dirigió también una carta sobre la suje-

ción del Prepósito de Solsona al Obispo de

Urgel , y sobre otros puntos tocantes al go-

bierno de su iglesia. Va copiada (6).

También irán á su tiempo sacadas del ar-

chivo de Ager las Constituciones pacis et tre-

guad, propias del condado de Urgel, publica-

das en 1187 , si no me engaño , por el Con-

de Ermengol VIII de acuerdo con el Arzobis-

po de Tarragona Rerenguer de Vilademuls ycon nuestro Obispo. Es buen documento en-

tre los de esta clase. En él se ve mejor que

en los publicados hasta aquí que esto no era

un nuevo titulo de inmunidad que inventó el

clero, sino la protección que dispensaban los

Príncipes á la agricultura y comercio , reno-

vando de acuerdo con los Señores particulares

del pais la prohibición de los daños y violen-

cias que podian cometerse en los campos,,

animales , ganado , bosques , caminos , mer-

cados, etc.

(a) V. Tom. IX, pág. 1j3 y 191.

(6) Ap. núm. XIX.

Page 77: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 61

El cuidado con que el concilio que decia

procuró fomentar la literatura de los ecle-

siásticos, estimuló á nuestro Obispo á lomar

algunas medidas relativas á la de los de esta

diócesi; entre las cuales merece lugar el es-

tatuto que hizo con el capítulo para que á los

canónigos que fuesen á estudiar á las Univer-

sidades se les diese entre otras cosas porca-

da uno de los doce Prepósitos , en cada un

año durante su ausencia , unum aureum boni

auri vel VIII solidos publicm monetw. Fué es-

to á 19 de mavo de 1195.ti

A este mismo pontificado pertenece un

breve del Papa Lucio , que debe ser el III,

Dat. Veronce XVII kal. angustí, en que da co-

misión al Arzobispo de Tarragona y al Obis-

po de Barcelona para que procedan en la

causa de haber admitido el Abad de San Sa-

turnino en su iglesia á los que estaban ex-

comulgados por nuestro Obispo.

Incierto es el año á que pertenece la con-

sagración que hizo él mismo del altar de San

Salvador en el lugar de la Aguda, en el cual

puso reliquias et corpus Domini et multas alias

reliquias plurimorum martyrum. Esto dice la

escritura, de la que vi un traslado en el ar-

chivo episcopal de Solsona , sino que está

rota en el final de la fecha, de quien solo

Page 78: Viaje Literario por las iglesias de españa

62 VIAGE LITERARIO

se lee: 17//. hal. manen aimo M.C.XC.Dia 12 de octubre de 1 194 firmó una con-

cordia de poca importancia con Raimundo de

Caslells y su muger Ermesinda. Y hago men-

ción de esto por ser la última memoria de su

gobierno y permanencia en esta iglesia. De

la cual se separó , no por la muerte , sino

porque con la carga de sus años pensó en

retirarse al monasterio de Premonstratenses

de Bellpuig de las Avellanas. Para esto pidió

y logró la renuncia del Papa Celestino III, la

cual publicaron Aguirre y h Marca hispánica,

como también otra carta del mismo Papa á

este capítulo, dándole facultad para elegirse

nuevo Pastor, y en caso de discordia, auto-

rizando para su nombramiento al Arzobispo

de Tarragona y Obispo de Lérida. La dala es

de 29 de marzo año IV de su pontificado, que

es puntualmente el año 1195. Así que por

la renuncia de este Prelado v no de Bertrán-

do de Viilamur, como dijo equivocadamente

Baluzio (Marca hispánica, col. 516) eligió el

capítulo y muy pronto al sucesor.

Page 79: Viaje Literario por las iglesias de españa

A 1.AS IGLESIAS DE ESPAÑA. Gil

BERNARDO DE CASTELLÓ,

desde 1195 hasta 1198.

Su elección se verificó tan pronto, que va

en escritura que he visto del 21 de junio de

esc mismo año 1195 suena ya este nuevo

Obispo , aunque con el dictado de electo. Po-

co tiempo gobernó esta iglesia , y aun ese

con grande inconstancia de ánimo. Fué así

que á pocos meses de obtenida la prelacia

la dejó , retirándose al monasterio de Santa

María de Aspirano , en la diócesi de Elna;

y esto sin despedirse de su capítulo, al cual

envió desde allí la renuncia , fundándola en

su insuficiencia y en cierta enfermedad ocul-

ta que le impedia regentar el oficio episco-

pal. Arrepintióse muy pronto de esta resolu-

ción , y movido por el consejo de algunos

se restituyó á su iglesia antes que procedie-

sen á nombrarle sucesor. En efecto, se ha-

llaba aqui día 8 de mayo de 1196 en que

autorizó el arriendo de un molino propio de

la catedral , y también á 50 del junio siguien-

te en que suscribió una donación que hizo á

la iglesia el sacrista de ella Bernardo de Vi-

lamur, su sucesor en el obispado.

Page 80: Viaje Literario por las iglesias de españa

G4 V1AGE LITERARIO

Por estos Tiempos se había sufrido aquí la

invasión de los llamados Aragonés etBrabanzo-

nes que asolaron el pais, y robáronla iglesia

y sus bienes. Esla era sin duda la calamidad

que quiso remediar por medio de las penas

espirituales el Concilio Laleranense III del año

1179, en cuyo cap. XVII de herwlicis , se

léelo siguiente: «De Brabantionibus et Ara-

»gonensibus , Navariis , Bascolis, Cotevellis

»et Triaverdinis qui tanlam in Chrislianos im-

»manilatem exercent, ut nec eclesiis nec mo-

))nasteriis deferant, non viduiset pupillis, non

»senibus et pueris, nec cuilibet parcant aetati

»aut sexui , sed more paganorum omnia per-

»dant et vastent , similiter constiluimus ut qui

»eos conduxerint vel tenuerint vel foverint per

»regiones, in quibus taliter debachantur in do-

»minicis et alus solemnibus diebus, per Iiccle-

»sias publice denuncientur... nec ad commu-»nionem recipiantur Ecclcsia?, nisi societale

»illa pestífera et haíiesi abjuratis.» A esto

alude también el Papa Inocencio III en la

carta de que luego hablaré; y mas claramen-

te la queja que dio al Arzobispo de Tarrago-

gona , Bernardo Obispo de Urgel (que es el

actual ó el sucesor), la cual he hallado en

este archivo escrita en papel de algodón y sin

fecha (armario de la Ccrdcña), y dice: lujo

Page 81: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 65

B. Dei palientia Episcopus Urgcllen. conqucror

Sanclitud resine, Pater Arehiepiscope... deM.P. de Yilel, de P. de Sánela Cruce, de M. Fcr-

randis et aliis Aragonensihus quorum nomina

ignoro quos Domina Regina Aragonnm misil in

sui'sidium R. de Cervaria, qni cepernnt el

combusscrunl miínet Ecleske de Gurb, ele. (Es-

te lugar de Gurb está en la Conca de Tremp.)

Sigue refiriendo otros varios robos y daños, v

concluye pidiendo que los obligue con exco-

muniones á la restitución. líe dicho con duda

que este Bernardo es el actual ó el sucesor;

acaso será alguno de los otros dos que eligi-

mos Sanz ó Roger, que alcanzaron el tiem-

po de aquel Concilio.

Como quiera que esto sea , nuestro Obispo

volviendo á su primer propósito, y retirándo-

se otra vez al sobredicho monasterio, solicitó

la admisión de su renuncia del Papa Celesti-

no III, y por muerte de este, del sucesor Ino-

cencio III, sirviendo en ello de medianero

el Arzobispo de Tarragona. Todas eslas idas

y venidas pasaron desde fines de 1195 hasta

1198. Al cabo logró lo que pedia, mas no

de la manera que lo deseaba. Porque el Papa

Inocencio le escribió una terrible carta fecha

á 8 de diciembre, año I de su pontificado (1 198)

en la cual le absolvió á ponlificali onere, pari-TOMO xr.

Page 82: Viaje Literario por las iglesias de españa

65 YIVf.E LITERARIO

ter et honore ; quce secundara Iraditioncm ca-

nonicam , non sunt ab invicem regulariter se-

parando, , sicut tu minus provide faceré satage-

bas qui rejecta oneris sarcina , honorem Ubi re-

tiñere volebas. Hállase esta carta en la Colec-

ción de concilios de Aguirre, con otras dos del

mismo Papa. 1.a

al capítulo de Urgel, dándo-

le facultad para elegir sucesor. 2.a

al Arzo-

bispo de Tarragona, mandándole velar sobre

la concordia y paz de la elección.

Tan breve é inconstante pontificado forma

época en la historia de esta iglesia , cuya

vida común se disolvió con la ocasión de los

males y ruinas de la sobredicha invasión:

viéndose precisados sus individuos á procurar

su sustento con el cuidado peculiar de las tier-

ras y frutos que desde entonces comenzaron

á señalarse á cada uno. Porque esta clase de

edificios, una vez arruinados, no se reparaban

tan fácilmente.

Este Obispo es sin duda alguna el de quien

habla el necrologio del monasterio de Serra-

teix , en este artículo escrito de mano de aquel

tiempo: VIII idus marcii Obiit Bcrncirdus Epi-

scopus Urgelli, qui, relicto episcopatu, apud

Magolonam obiit. Mas claramente constan al-

gunas de las cosas sobredichas del decreto

de elección del Obispo sucesor, y de lo que

Page 83: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 07

en él dice cslc capítulo al Arzobispo de Ta-

rragona déosla manera: Quoniam vestram non

acredimus latere discretionem angustias, tri-

»bulationes,persequtiones rerum et possessio-

»num ammissioncs quas Urgellensis eclesia

»hactenus suslinuit ob insuiTicientiam et desi-

»diam B. quondam Episcopi. qui eamdem»écclesiam desolatam et fere ad exlremam exi-

»nanitioncm deductam, fratribus insalutatis,

»et Domini Papa) non expetita licentia, occul-

»le dimissit; singulorum narra tioni , ad prae-

»sens supersedemus. Vcrum Sanctitati ve-

»stra3 notificandum duximus quod adepta Do-

»mini Papa3 per Dei gratiam eligendi licentia

»et dicti Episcopi renunciatione ab eodem re-

acepta et confirmata sicut per literas suas

»jam nobis plcne innotuit, etc.» Continúan

diciendo que eligieron al sucesor.

BERNARDO DE VILAMUR

desde 1199 hasta 1205.

Cosa es ciertamente para admirar, que sien-

do tal la abundancia de documentos que se

conservan en el archivo de esta santa iglesia

desde los principios del siglo IX, no se ha-

llen entre ellos los pertenecientes á elecciones

Page 84: Viaje Literario por las iglesias de españa

G8 VJAGE LITERARIO

de los Obispos antiguos, como se hallan en

otras catedrales, con lo cual se ayuda á ma-

ravilla la historia. El primer instrumento de

esta clase es el que habla de la elección de

este Obispo, y aun ese no eslá aquí, sino en el

archivo de la metropolitana de Tarragona donde

vi la copia adjunta (a), y es la carta conque

pedian al Arzobispo la confirmación. Por él

consta que el electo era Sacrista de esta igle-

sia, lo cual vimos también en el artículo an-

terior, y que su elección fué á 20 de febrero

del año de la Encarnación 1198, que es el

1199, lo cual digo, no solo porque sé que

esa era la costumbre de contar, sino porque

á no ser así , resultaría que la elección había

sido antes de la licencia que para ello dio el

Papa , (juc ya vimos fué en el diciembre de

1198. En las subscriciones hay que notar al-

gunas curiosidades. El Prior lo era el que

correspondía á la canónica Aquisgranense: el

Abad lo era de la iglesia ó monasterio de San

Miguel : dos se intitulaban decanos, y eso mis-

mo prueba que no eran lo que después se sig-

nificó por esta palabra, sino lo que llamamos

ahora Vicarios foráneos , que solían añadir

cada uno el nombre de su distrito, y aquí lo

(a) Ap. núvn. XX.

Page 85: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 69

callan. Firman ademas el Prior de Guisona yel capellán de Cámarasa , los cuales serian

oficios que cstarian anexos al capítulo. De-

jólo.

Electo nuestro Obispo á los dos meses ymedio de haber sido admitido por el Papa la

renuncia del antecesor, fue confirmada por el

Metropolitano Raimundo de Rocaberti, á quien

prestó y juró la obediencia canónica , dia 25

de julio del mismo año , como consta de es-

critura original que está en aquel archivo.

Tuvo un pontificado muy breve, pero muy

trabajado con las resultas del anterior, y con

el despojo de bienes que sufrió su iglesia. Alo cual aludia el citado Arzobispo de Tarrago-

na en la carta que dirigió en 1202 á todos

los Obispos de su provincia, exhortándoles á

que exhibeant justitiam ecclesice Urgellensi pro-

pter angustias el tribulationes. Por esta misma

causa sin duda , anduvo nuestro Prelado tan

liberal con su clero , á quien absolvió de pa-

gar al Obispo la cuarta parte de sus bienes en

caso de muerte: luctuosa insoportable que

les habia impuesto el antecesor Pedro Bcren-

guer. Fué esto á 10 de setiembre de 1201.

He visto y copiado (a) la escritura, en la cual

(a) Ap. núm. XXI.

Page 86: Viaje Literario por las iglesias de españa

70 VIAGE LITERARIO

entre otras cosas que les concede, confirma

la facultad anticua de testar in articulo mor-

lis , y la de que los canónigos, parientes ó

amigos del difunto ab intestato , dispusiesen

por él de todos sus bienes. En este documen-

to, ademas del Abad de Son Miguel, firma

también el de San Martin, ambos canónigos.

El año anterior 1200 á 9 de diciembre,

el Conde de Urgel Ermengol VIII con su mu-

ger Alvira hizo donación á nuestro Obispo

del castillo de Asfa en la ribera del Segre, para

cuya construcción habia dado licencia diez

años antes el mismo Conde á Arnaldo , Viz-

conde de Castellbó.

Vivia todavía este Prelado á 14 de octubre

de 1205, en que firmó un debitorio que he

visto original. Pero debió morir dentro de po-

cos dias , si se ha de creer lo que dice un

cronicón de Ripoll de esta manera: Anno

M. CC. III. obiit Bñ. Urgellcnsis Episcopas qai

pro Ecclesia sua multis hostium seobiicienspe-

riculis omnes devicit et quev juris erant eccle-

sice, viriliter recuperavit: clein religioso vita ni

finivit. El necrologio de Solsona dice algo

mas de esta manera: //. hal. dcceni. anno Dni.

M.CC.HL Bernardas de Vilamur , Episco-

pus Urgellcnsis, genere nobilis , moribus decó-

ralas, eloquentia preditus, qai antecessores saos

Page 87: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 71

resistendo liostibus Eclesice , et in opprimendo,

ct in dcvincendo devincens, fatali casa, ab hao

luce eodem dio subslracíus est.

PEDRO DE PUIGVEÍIT

desde 1204 hasta 1250.

Sábese que era ya Obispo á fines del año 1204

.

De los veinte y seis que le duró la prelacia nos

quedan muy pocas memorias , aunque bien se

puede inferir, según era grande su piedad, que

algunos bienes debió acarrear á su iglesia, de

cuya clase seria la licencia que alcanzó del

Rey Don Pedro II que estaba en Cervera á

26 de noviembre de 1207, para construir una

fortaleza en Montellá. He visto la escritura

original. También hallo que en 1225 Geraldo

de Cabrera , Conde de Urgel , cedió á este

Obispo y á su iglesia la décima de la moneda

de Agramunt en caso de que se alterase ó

acuñase de nuevo. De este y de otros docu-

mentos me serviré en las Memorias de estos

Condes, para desmentir la fábula de que Ge-

rardo murió en 1213.

En 1215 asistió con otros sufragáneos á la

elección que hizo la iglesia de Tarragona de

su Arzobispo Sparago de Barca , y subscribió

Page 88: Viaje Literario por las iglesias de españa

72 VIAGE LITERARIO

la caria coa que se pidió la confirmación á

Inocencio III. Asimismo se halló en el Con-

cilio de Lérida de 1229, presidido por el Car-

denal Sabinense.

Finalmente , sabemos que el remate de su

gobierno no fué por muerte , sino por renun-

cia obtenida de la Santa Sede. El dia y la

hora y oirás circunstancias constan en la es-

critura que se hizo de ello y he visto aquí

(lib. II. Dotal.J donde dice: «Pateat univer-

»sis... quod nos Petrus Dei gratia Urgellensis

»Episcopus, a Beatissimo Patre Summo Pon-

tifico postulavimus humiliter et devote quod

»nobis cedendi licentiam , concederé dignare-

»tur. Qui nostris postulationibus inclinatus,

»venerabilibus patribus Dei gratia Terraco-

»nensi Archiepiscopo et Episcopo Ulerdensi

»vicessuascomissit, ut pontificali dignitate re-

atenta, nostram reciperetcessionem, facta no-

»bis ab eisdem provisione congrua , de qua

»valeamus debito moderamine sustentan. Qua-

»re non coacti , non circumventi , sed spon-

»tanei etdevoti, in manu venerabilium Pa-

»trum predictorum sub anno millesimo du-

»centesimo tricésimo, III nonas aprilis , ante

»tertiam cedimus regimini episcopatus Eccle-

»sia3 Urgellensis.» Fué, pues, esta renuncia

dia o de abril, miércoles Santo, del año 1250.

Page 89: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 73

Los comisionados apostólicos, Sparago, Arzo-

bispo de Tarragona, y Bcrengucr Obispo de

Lérida le consignaron frécenlos áureos de las

reñías de esta Silla.

Parece que esta renuncia se hizo ya con la

resolución de hacerse mongo. Asi hallo que el

Papa Gregorio IX en su breve dat. Lateranni

XVIIII. kal. julii ponlific. nri. anno séptimo

(1255) mandó al Abad de Poblet y al Arce-

diano y Prepósito de Tarragona que obliga-

sen al Obispo de Urgel á pagar la pensión

señalada á su antecesor Pedro, con la cual pu-

diese satisfacer sus deudas y ser menos gra-

voso al monasterio donde ya había entrado.

La egecucion de este breve es del Prepósito

de Tarragona Ferrcr de Pallares (primer

Obispo de Valencia), y de A., su Arcediano.

Los cuales en la carta dirigida al Obispo de

Urgel, ronce de Vilamur , dicen que el an-

tecesor Pedro de Puigvert había tomado la co-

gulla en el monasterio de Cistercienses de

Santas Cruces. Confirma esto mismo el ne-

crologio de Solsona, que dice: Kal. junii. An-

no M.CC.L. obiit Petrus de Podioviridi olim

Urgellensis Episcopus et monachus Sanctaram

Crucum etfrater noster. Pero no se ha de con-

fundir con otro Pedro de Puigvert que fué allí

Abad hacia el año 1158. La renuncia de es-

Page 90: Viaje Literario por las iglesias de españa

74 VIAGE LITERARIO

te Obispo en el dia que se dijo es la causa

porque en el concilio de Tarragona de 1.° de

mayo del mismo año 1250, no se halló el

Obispo Urgellense,que aun no estaba elegido

como se dirá.

PONCE DE VILAMUR

desde 1250 hasta 1257.

A los cuarenta y un dias de la renuncia del

antecesor, es á saber , dia 14 de mayo, martes

antes de la Ascensión, fué electo por escrutinio

Ponce de Vilamur. Era de la familia de los Viz-

condes de Vilamur, y sobrino del actual Obis-

po de Lérida Bcrenguer de Eril, y también

del de esta iglesia Bernardo de Vilamur, quien

le habia admitido por su canónigo (a) cuando

(a) Creo que sea este mismo Ponce de Vilamur el que

en 1 210 suena Sacrista de Lérida , á quien Pedro, Obispo de

Urgel confirma en la posesión de la iglesia y villa de Tremp,

cuyo señorío le habia cedido Bernardo , Obispo de Urgel, su

tio , como he visto en escritura de ese año en el archivo de

dicha villa. En varias escrituras que he visto copiadas en el

libro verde de la catedral de Lérida desde los años 1212

hasta i226 suena Sacrista de Lérida, y juntamente Arcedia-

no de Tremp, que era uno de los de esta iglesia de Urg-el.

No sé si será el mismo Ponce el bachiller en cánones, á quien

su maestro dedicó un tratado de esta facultad que vi en la

biblioteca del monasterio de Ripoll (Ms, del Sig. XJÍÍ). Em-pieza así : Carissimo filio suo ac socio speciali DominoPondo de Villamuro, in ñire canónico bachallario excellenti

G. de Monte Láudano (f. Monllao) salutem.

Page 91: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 40

apenas tendría cuatro ó cinco años de edad;

pues el Obispo Bernardo murió en 1205, y

Poncc fué electo Obispo muy joven, que pa-

saba muy poco de los 54 años. Acaso fué es-

te uno de los motivos porque le disputó con

tanto ardor el obispado el actual Sacrista de

la iglesia; pero prevaleció el respeto á la ne-

cesidad que tenían sus intereses de un Obis-

po como este, que por la nobleza de su h-

nage, y los enlaces con otras familias prin-

cipales del pais, fuese capaz de recobrar cuan-

to el Conde de Fox había usurpado, y de

resistir al torrente de heregias que iba inun-

dando la diócesi. Todas esias circunstancias

me constan del fragmento que hay en este

archivo de un proceso que se formó después

para examinar la legitimidad de su elección.

Allí mismo se vé que al tiempo de ella era

todavia diácono.

En una escritura de concordia de 5 de se-

tiembre del mismo año 1250 suena todavia

Obispo electo. Estaba aun sin confirmar á 6

de abril de 1251 ,que es la fecha del decreto

de su elección dirigido por este Capítulo al Ar-

zobispo Don Sparago de Barca ,el cual he

visto original en el archivo de Tarragona. La

resistencia insinuada fué la causa de haberse

tardado un año en pedir su confirmación. Ob-

Page 92: Viaje Literario por las iglesias de españa

76 VIAGE LITERARIO

túvola sin duda muy pronto, puesto que en el

testamento que hizo la Condesa de Urgel Aw-

rcmbiaix á 11 de ngosto del mismo año, nom-

bra entre sus albaceas á nuestro Obispo sin el

dictado de electo. Este fué el principio de un

pontificado, que por lo ruidoso de su remate

forma época en los de esta iglesia , como vere-

mos en su lugar.

Al.° de enero del año siguiente 1252 est.í

fecha la cesión que hizo á B. (de PradesJ,

Prior y Capítulo Urgelense de las iglesias de

San Félix de Arco y Sania Maria de la Torre

fCart. núm. \008j , documento notable por la

facultad que juntamente les concede y confir-

ma de poner excomuniones, entredichos, etc.,

en ellas y sus rectores. «Et licet habeatis (di*

»ce) , de generali consuetudine ecclesiíe Ur-

»gellensis potestatem interdicendi ecclesias

»vestras, seu personas carum excomunicandi

»et interdicendi cum culpa exegerit; specia-

»liter tamen autoritate presentís inslrumcnti

»istam potestatem , in sepe diclis ecclesiis vel

»rectoribus , seu vicariis earum vobis conce-

»dimus.» Como deba entenderse esto, y si de

esa facultad nace el titulo de Prelados que tie-

nen los canónigos de esta iglesia , lo digimos

ya en los correos anteriores (a). En el viage

(a) V. Tom. IX. púg. 201.

Page 93: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 77

de Mallorca verás también como el Papa Gre-

gorio IX le dio en 1252 facultad para elegir y

consagrar el primer Obispo de aquella isla:

cosa notable de que no puedo hablar mas por

ahora.

También dige (a) cotno este Prelado confir-

mó á 1.° de mayo de 1254 la costumbre anti-

gua en que ya estaban los sobredichos canóni-

gos de testar libremente de sus bienes, reser-

vando al Capítulo su disposición respecto de

los que morian ab inféstalo.

En 124 1 á 8 de setiembre concedió permiso

á la noble señora Geralda de Pórtela para que

fundase un monasterio de monjas Cistercienses

en el lugar Vallislaura (Valldaura), qui est in

decanatu nostro Berquitani juxla monasierium

de Pórtela (de Benedictinos) in parrochia de

Olvain ' la abadesa debia prestar obediencia

canónica al Obispo y recibir de él la confirma-

ción, crisma etcceteraofficiaepiscopalia. Existe

la escritura original en el archivo del Obispo.

Quedan bastantes vestigios de dicho monas-

terio.

También concedió en 1248 licencia para

fundar otro monasterio de monjas Agustinas,

in loco qai dicitar Sancta María de Taula deis

(a) Ibid.

Page 94: Viaje Literario por las iglesias de españa

78 VIAGE literario

in territorio castri de Graa (Gra.J En el (lia es

de la parroquia de Guisona, á cuya mensa ca-

pitular se agregaron las rentas del monasterio

cuando se suprimió : época que no he podido

averiguar. He oido que se conserva la iglesia

antigua , aunque casi abandonada.

Del mismo año nos queda original la escri-

tura con que de consentimiento de su capítulo

concedió al monasterio de canónigos Pre-

monstratenses de Bcllpuig de las Avellanas,la

libre posesión de cuantos legados se hicieren

á dicha casa, dispensándole de pagar á la

mensa episcopal la cuarta parte ,como man-

daba el derecho , é imponiéndole solo la obli-

gación de pagar la décima únicamente de los

muebles que adquiriese, á escepcion de las

camas , tapices , ó paños de púrpura y bestias

de cualquiera clase ; todo lo cual dejaba por

entero al uso libre del monasterio. En cambio

de esta concesión , su Abad Juan Cerdan con

todos sus canónigos admitió al Obispo y capí-

tulo de Urgel á la hermandad y sufragios de

la casa. La escritura (que es una de las pri-

meras de este pais en que se halla notado el

lu<mr donde se hizo) está fecha apud Sedem,

(Seu de Urgel) séptimo idus madh, anuo

Dni. M.CC. quadraaessimo octavo. Tiene las

firmas originales del Obispo y de lodos los

Page 95: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 79

canónigos de Urgel, entre las cuales hay una

de Juan de Tormeda (y lo advierto para que

vean que este es apellido catalán, los que du-

daron que lo fuese el poeta Fray Anselmo de

Turmeda, del orden de San Francisco); há-

llanse en seguida las firmas originales de los

Obispos Abril y Pedro de Urgió , que confir-

maron después esta misma concesión , el pri-

mero á 19 de mayo de 1258 y el segundo á 25

de marzo de 1270. Ya copia de esta escri-

tura (a).

En el jueves después de la octava de Pente-

costés, esto es, dia 15 de junio de 1252, se

hallaba en Serrateit purificando aquella igle-

sia violada por algunos homicidios, como se

dijo en aquel viage (6).

De los Concilios provinciales celebrados en

su tiempo hallo que asistió personalmente á los

de 1259 y 1242. Al de 1247 envió como su

procurador al maestro Mateo (acaso el que en

la escritura citada firma Sigh. M. Frioris Gis-

soné el decani UrgellenJ: al de 1248 envió

á B. de Pradis, Prior (de dicha catedral). Enlos restantes intermedios no hay memoria su-

ya. Tampoco la hay en el de 1255, tiempo en

(a) Ap. n. XXII.

(b) V. Tom. VIII. pág. 140 y 274.

Page 96: Viaje Literario por las iglesias de españa

80 VIAGE LITERARIO

que se hallaba ya metido en los terribles cuen-

tos que perturbaron los siete últimos años de

su gobierno, y de que voy á dar alguna razón

por los documentos que he descubierto; que

aunque son tan curiosos como ignorados, mas

por estar cada uno sin fecha no presentan el

enlace de los hechos que desearíamos. Así que

para no exponer á que se equivoquen los lec-

tores los extractaré aisladamente , acomodando

á cada uno la época que me parece convenirle.

Fué así que este Prelado alcanzó tiempos

de gran perturbación. La heregía de los Albi-

genses se derramaba por estos paises, singu-

larmente en el vizcondado de Castellbó, sujeto

al Conde de Fox. Yo no sé si realmente este

Príncipe era fautor de aquellos hereges; pero

sé que nuestro Obispo le trató como tal,pro-

cediendo contra él con admoniciones, exco-

munión y denuncia jurídica y pública del de-

lito y del castigo. Esta sentencia contra el

Conde fué en 1257 de resultas de un Concilio

que se tuvo ese año en Lérida , en el cual fue-

ron comisionados varios inquisidores Domini-

cos y Franciscanos para proceder contra los

hereges del vizcondado de Castellbó, que era

del señorío de dicho Conde, el cual apelando

al Arzobispo electo de Tarragona Guillermo de

Mongri , dio sentidas quejas contra nuestro

Page 97: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 81

Obispo Ponce, las cuales interpretó dicho Me-tropolitano con algunas postillas. Estos docu-

mentos publicó ya la Historia de Languedoc

(Tom. III. prueb. CC.XX.III.J, aunque equi-

vocando el nombre de nuestro Obispo llamán-

dole Pedro. También está allí .mismo {Prueb.

CC.XX.IX.J la absolución dada á dicho Conde

por nuestro Obispo y la promesa detenerle

por buen católico , fecha á 4 de junio de 1240.

Lo cual hace ver que cierto el Conde habia

sido excomulgado. Pues estos cuentos con

aquel Príncipe fueron una de las causas de la

gravísima persecución justa ó injusta que pa-

deció el Obispo.

Otra fué la ojeriza con que siempre le mira-

ron algunos individuos de su capítulo desde el

momento de su elección , á la cual resistieron

con vigor, y cuya confirmación retardaron

cuanto les fué posible. Estos pues, aprove-

chándose de las revueltas de los tiempos , con

verdad ó sin ella, acusaron á su Prelado ante

la Sede Apostólica de crímenes horribles. Ar-

reció esta tempestad con el proceso que hizo á

Geraldo, Prepósito de Solsona , el cual sé que

apeló también á la Sede Apostólica. Guer-

ras domésticas y estrañas cuya causa solo fué

conocida de Dios, mas los efectos para su

mal esperimenló esto iglesia. A estos asun-T. IX. 6

Page 98: Viaje Literario por las iglesias de españa

82 VIAGE LITERARIO

tos pertenecen los documentos siguientes.

1.° En el año 1243 á 12 de julio hizo el

Conde de Fox extender la escritura en que

apeló del juicio episcopal á la Sede Apostólica

poniendo bajo la protección del Papa su per-

sona, sus tierras y amigos. Motivó la recusa-

ción en la notoria enemistad del Obispo y sus

canónigos contra él , en el despojo injusto que

sufría áe sus feudos, y en el riesgo que le

amenazaba si acudía á la curia eclesiástica de

Urgel, donde á pesar de las treguas habia sido

tratada hostilmente su comitiva y asesinados

dos de sus individuos. Va copia de esta escri-

tura, que existe y vi en el archivo episcopal (a).

2.° Carta en lemosin del procurador que

el Obispo envió á la curia Romana, fecha en

Perusa la vigilia de Navidad. Documento pre-

cioso pero de difícil inteligencia en algunos

puntos. Dícele que habia llegado á aque-

lla ciudad (corte entonces del Papa), diez

dias antes de las Carnestolendas de Adviento

(así llamábanla abstinencia de este tiempo),

que solo se le habian anticipado dos dias los

tres individuos del capítulo que iban allá para

acusarle ante S. S. Eran estos Ricardo de

Cervera, Arcediano de Urgel, Guillermo Ber-

(«) Ap. n. XXI1Í.

Page 99: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 83

nardo de Fluvia (ó de FolianoJ, Arcediano de

Gerb y Arnaldo de Querol, canónigo. Estos

tres , cuyos nombres constan igualmente de

la escritura que antes dije del 1248 y de

otros documentos , acusaron á su Prelado de

homicidio , simonía, perjurio, estupro, in-

cesto, falsificación de moneda, malversación

de los bienes de la iglesia , á quien anadian

que era mas perjudicial que el mismo Conde

de Fox. Refiere que aunque al pronto no fué

oida ni admitida su querella, al fin, apoya-

dos en el valimiento del Obispo de Valen-

cia (a) , y de los Templarios y de los frailes

Predicadores , lograron se le señalase por au-

ditor á P. Capoci. Aconséjale que por medio

de sus amigos y sobrinos haga el daño posible

al maestre del Temple G. de Cardona , que

habia también escrito al Papa contra él : que

procure concordarse con sus enemigos y to-

mar luego y enviarle dos caballos buenos que

habia prometido á un sobrino del Papa para

que les ayudase. Sigue dando otras instruccio-

nes y pidiendo algunos documentos. Todo lo

verás en la copia adjunta, y su traducción

(a) No sé de qué Valencia seria este Obispo; pero es cier-

to que no era el de la del Cid , de quien no consta que dejase

su silla por estos tiempos.

Page 100: Viaje Literario por las iglesias de españa

84 VIAGE LITERARIO

castellana (a) , que he procurado ilustrar con

algunas notitas. Entiendo que este documen-

to es de fines del año 1250 , ó lo mas del si-

guiente ; á lo menos es sin disputa anterior al

1252 , en que sintió ya su efecto la instancia

de los canónigos acusadores ,que fué el

3.° Breve del Papa Inocencio IV, dat.

Perusii idibus martii pontific. armo IX. fl5

de marzo de 1252J 3 dando comisión á San

Raimundo de Peñafort y al ministro (provin-

cial) de los Menores «n Aragón y Cataluña

para que inquieran en los delitos del Obispo

de Urgel, acusado quod simonía, incestu, adul-

terio , aliisque criminibus inretitus , bona Ur-

gellensis Ecclesice dilapidat enormiter et consu-

mit. Prceterea cum idem Episcopus diversis sit

excomwúcationum sententiis innodatus, divina

celebrare officia immo verius profanare presumit,

alia enormia commitere non formidans. Hálla-

se publicado este breve en el Bullario de Pre-

dicadores (Tom. 4, pág. 204^. Allí dice el

Papa expresamente que los acusadores del

Obispo eran los tres ya sobredichos, y ade-

mas Raimundo de Angularia (Anglesola) yArnaldo de Muro , también canónigos de esta

iglesia , á los cuales no hallo expresados en

(a) Ap. n. XXIV.

Page 101: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 85

otra parte ni tampoco suscritos en la escritu-

ra que dije de 1248.

No parece que debió hacerse con gran di-

ligencia esta inquisición,puesto que á 27 de

noviembre de 1255 todavía estaba por verifi-

carse , dia en que algunos canónigos de esta

iglesia prometieron no separarse de sus com-

pañeros por causa de la inquisición impetra-

da contra el Obispo. Existia antes esta escri-

tura en el archivo , como he visto en algunas

notas que la extractan. Así que, ó el breve

del año 1252 no se puso en egecucion, ó se

impetró otra posteriormente. Sospecho que

dicho breve fué revocado , por lo que diré

luego.

4.° Carta segunda en latin del mismo

procurador al Obispo sin fecha , pero poste-

rior al 19 de abril (dia en que dice haber sido

entregada al Papa en Perusa una carta del

Conde de Fox, de que luego diremos) , y sin

duda del mismo año 1252 , porque habla del

citado breve de S. S. como de una cosa re-

ciente que él pudo lograr , que se reformase.

Litteram, dice, quam Ricardas de Cervaria,

Gaillermus de Fluviano , Amaldus de Carrol

contra vos apud Sedem Apostolicam impetra-

runt,per fratrem Guillelmum et Raymundum

ordinis Catholicorum, vobis consimilem destina-

Page 102: Viaje Literario por las iglesias de españa

86 VIAGE LITERARIO

mus sub bulla Dni. Papce ac tenorem

.... procurabant quem corrigi fecimus eis

rennitentibus. Si el original no estuviera aquí

roto veríamos claro lo que solo podemos ras-

trear de lo que nos queda. ¿Y cuál era el ordo

Catholicorum? Yo no lo sé por ahora. El pro-

curador exhorta al Obispo á que trate de com-

ponerse con sus enemigos por ser la causa

que se ventilaba muy grave , que al fin habia

de parar en cortar cabezas fin qua ad diminu-

tionem capitis agiturj. Pídele poderes en la

debida forma con otras cosas. Señaladamente

encarga que le remitiesen testimonios de los

daños y perjuicios que el Conde de Fox habia

causado á la iglesia para poder así desvane-

cer la ilusión que pudo causar la súplica de

aquel Príncipe al Papa , cuya copia literal in-

serto , como lo verás en la adjunta (a) , y es

la siguiente.

5.° Carta del Conde de Fox al Papa , en-

tregada como dice el citado procurador, á

19 de abril de (de 1252) en Perusa. En ella,

después de quejarse de que el Obispo Ponce

(verus pater, utinam pius) le hace una guerra

cruel (me injusto ulroque gladio persequiturj,

suplica á S. S. que escriba é interceda con

(a) Ap. n. XXV.

Page 103: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 87

su Prelado para que le admitiese á la concor-

dia que tantas veces habia solicitado , á juicio

de arbitros componedores nombrados por am-

bas partes. Es notable la especie del paren-

tesco que el Conde dice tener con el Papa por

descender ambos de los Condes de Barcelo-

na(cum de illius magnitudine generis Comitis

Barchinonce ut vestrum, descendit genus meum).

Los que tengan á mano el Chacón ó el Oldoi-

no podrán ver si esto conviene al Papa Ino-

cencio IV , que es á quien, se dirigió la súpli-

ca, según yo congeturo por lo que queda

dicho,

6.° Carta de nuestro Obispo al legado que

el Papa envió á las tierras de Tolosa , sin

duda para atender y remediar los daños que

causaba la heregía. Ni sé quién era el legado,

ni el año en que vino , porque ni uno ni otro

notó la carta que va copiada (a), mas debe

ser muy posterior al 1251 , por lo que diré de

su contenido. Informando el Obispo al legado

de todo lo sucedido con el Conde de Fox le

dice , que los frailes Predicadores y Menores,

y otros encargados de la Inquisición en el ter-

ritorio de dicho Conde y de su hijo B. , le

avisaron que habia muchos hereges y fauto-

(a) Ap. n. XXVI.

Page 104: Viaje Literario por las iglesias de españa

88 VIAGE LITERARIO

res de ellos en la villa de Castellbó : que ha-

biendo amonestado varias veces al citado

Conde para que los presentara en juicio y ha-

lládolc continuar en esto, le habia excomul-

gado y publicado después la sentencia en que

le denunciaba como tal por ser defensor de

los hereges y su fautor: que posteriormente,

allanándose el Conde ,permitió que fuese vi-

sitado su territorio , y en su consecuencia en-

traron en él el Arzobispo electo de Tarrago-

na y los Obispos de Lérida y Vique , y otros

muchos varones religiosos y discretos y halla-

ron mas de sesenta hereges, los cuales en

presencia del Conde y de su hijo fueron con-

denados en juicio por los sobredichos Prela-

dos. Añade que no sabia por qué causa se-

guían comunicando con el citado Príncipe los

Obispos de Carcasona y Tolosa y el Arzobis-

po de Narbona , y Fray F. (de Villarubea) yFrav G. A. , frailes Dominicos, estando, co-

mo estaban , sabedores de la excomunión.

Por último, le dice que si el Arzobispo de

Tarragona hubiera sabido su venida , le hu-

biera escrito antes de marchar á Navarra y á

Castilla á visitar la provincia , y que por si

acaso habia dejado prevenido se avisase al

Legado , que no procediese sin su consenti-

miento á la absolución del Conde. La carta

Page 105: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 89

no tiene mas fecha que Batum in Sede (Seu

de UrgelJ lili, kalendas januarii. Mas hacien-

do memoria de un Arzobispo electo de Tar-

ragona, que juzgó á los heregesdel vizconda-

do de Castellbó, hade ser la carta posterior,

ó al 1258 en que fué electo Arzobispo DonPedro de Albalat, ó al 1251 en que lo fué

Don Benito Rocaberti (no hay por entonces

otras épocas de Arzobispos electos); y yo

me inclino mas á esto segundo por el modode hablar de la carta. Mas el Obispo supone

que fray F. de Villarubea, inquisidor Domini-

co estaba en dicho condado , puesto que se

queja de que no evitaba la comunicación del

Conde, y por los documentos siguientes ve-

remos que entendía en el negocio de aquellos

hereges por los años 1255 y siguientes. Aestas conjeturas, que Dios sabe lo que val-

drán , obliga la costumbre de aquellos tiem-

tos de no poner en las cartas mas fecha que

la del mes.

7.° A la historia de las cosas pasadas

que refiere el Obispo en la carta anterior,

pertenecen las noticias que da otra cartita

de San Raimundo de Peñafort dirigida á

nuestro Ponce años atrás, á lo que entiendo,

en que le da su dictamen sobre el modo de

proceder contra algunos presos por hereges.

Page 106: Viaje Literario por las iglesias de españa

90 VIAGE LITERARIO

y la penitencia que debia imponerles. Es

muy breve y no deja de ser curiosa, y así

va copiada (a).

En todos los documentos citados hasta

aquí, no consta suspensión ni deposición de

nuestro Obispo. Antes bien vimos que en

1255 todavia no se habia verificado la in-

quisición jurídica sobre sus delitos , y con-

duela personal y episcopal. Así que tengo

por indubitablemente posteriores á este año

los documentos siguientes , que ya le supo-

nen suspenso del obispado y también depues-

to de él.

8." Carta del Arzobispo Don Benito de

Rocaberti á San Raimundo de Peñafort y al

prior de los frailes Predicadores de Barcelo-

na, fecha en Tarragona á 1.° de diciembre.

En ella les dice , que debiendo reunirse en

Berga el dia de San Nicolás con el que ha-

cia las veces del Obispo de Urgel para con-

cluir el negocio de la inquisición hecha con-

tra los hereges por fray Pedro de Thenes, Do-

minico , al tiempo de partir de Tarragona para

dicho punto , se le habia* hecho saber de

parte de la iglesia de Urgel , que su Obispo

estaba suspenso de la administración del obis-

(a) Ap. niim. XXVII.

Page 107: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 91

pado en lo espiritual y temporal , de modoque ni por sí ni por otro podia entender en

ello , según constaba del traslado de la sen-

tencia que le habian enviado. En este caso

creia el Arzobispo que ni él , ni el procura-

dor del Obispo, podían proceder en dicho ne-

gocio , ni tampoco el capítulo de Urgel , no

estando vacante la Sede ; y que solo el ci-

tado religioso que tuvo la autoridad del Obis-

po confirmada por el Metropolitano podia

continuarlo; pero que habiendo sabido que

su provincial le inhibió de entender en él, su-

plicaba se le diese de nuevo el permiso para

ello , y digesen ademas qué es lo que se de-

bía hacer en tales circunstancias.

9.° Contestaron dichos religiosos al Ar-

zobispo, que no solo era cierta la suspen-

sión del Obispo de Urgel, sino también su

deposición verificada por sentencia del Papa

en el sábado 1.° de octubre , según les cons-

taba por la relación de algunos testigos ocu-

lares. Y que estando por consiguiente va-

cante la iglesia de Urgel , podia el Metropo-

litano ó el capítulo, ó ambos unidos proceder

en el negocio. Y que aun cuando aquel Pre-

lado no estuviera depuesto ni suspenso, po-

dia el Arzobispo dar la sentencia final junto

con los procuradores del Obispo ó con su ca-

Page 108: Viaje Literario por las iglesias de españa

92 VIAGE LITERARIO

pítulo , puesto que como Metropolitano era

juez ordinario , y en ello no se atentaba á la

autoridad y jurisdicción del de Urgel; y que

en esto podia intervenir fray Pedro de The-

nes, por via de consejo, y no mas en vir-

tud de la comisión que le tenia dada el Obis-

po de Urgel.

10. Conforme al contenido de esta carta

escribieron los mismos religiosos á fray Pe-

dro de Thenes y fray Ferrer de Villarroya, no

dándoles una respuesta clara sobre si debian

ir ó no á Berga, sino dejando esto á su arbi-

trio y discreción, como también la restante

conducta basta la conclusión del negocio, en-

cargándoles que no se entrometiesen á dar

sentencia , y que solo cuidasen por una par-

te que los bereges no se escapasen y que-

dase á salvo el negocio de la fé; y por otra,

que asi ellos como la orden no quedasen

comprometidos con aquellas personas nobles.

11. Segunda carta de San Raimundo al

citado Arzobispo , en que de nuevo le exhor-

ta á continuar su viage y concluir el nego-

cio comenzado de los hereges, por dos ra-

zones : 1 .

aEl metropolitano puede egercer su

jurisdicción en los subditos de sus sufragá-

neos, siempre que estos fuesen negligentes

en corregirlos , como lo habia sido el de Ur-

Page 109: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 93

gel. 2.a

Según enseña una opinión solemne,

esto es, corriente, aunque el Metropolitano

no deba entrometerse en juzgar á los sub-

ditos de los sufragáneos; mas si lo hiciere,

su proceso es válido por ser el juez ordinario

de toda la provincia. Aunque esto le aconse-

ja que no lo verifique , sino en un caso su-

mamente apurado en que peligrase la fé.

Va copia de estas cuatro cartas (a) , que

están en el archivo Archiepiscopal de Tarra-

gona.

Estos son todos los documentos que yo

decia haber recogido, relativos á la tribula-

ción que sobrevino á esta iglesia en los úl-

timos años de su Obispo Ponce de Vilamur.

De todos ellos consta , que ó sea la perver-

sidad de sus costumbres ó la ojeriza y ma-

lignidad de algunos de sus canónigos, ó la

prepotencia del Conde de Fox, ó todo junto;

después de haber perturbado su gobierno por

espacio de quince y mas años, al fin le oca-

sionaron la sentencia pontificia, con que cier-

tamente fué suspendido de él y aun depues-

to , según noticias particulares.

Esto es lo que consta , y nada mas por

ahora. Cuando se descubran nuevos docu-

mentos , se podrá ilustrar y poner en su ver-

ía) Ap. núm. XXVIII.

Page 110: Viaje Literario por las iglesias de españa

94 VIAGE LITERARIO

dadero punto de vista todo este negocio y el

remate que tuvo. Los episcopologios de esta

iglesia no dicen otra cosa sino que este Pre-

lado murió hacíalos años 1257. Mas cons-

tándome que en febrero de este año era ya

Obispo y reconocido como tal el sucesor, es

preciso decir si es que la Sede vacó por muer-

te de Ponce, que murió afines del año an-

terior.

ABRIL

desde 1257 hasta 1269.

Era Arcediano de Salamanca, y capellán

del Papa Alejandro IV, el cual le eligió Obis-

po , como consta de la carta que dirigió al

capítulo Urgellense , mandando le reconocie-

sen por su pastor , y también de la que

escribió al electo. Ambas publicó el Carde-

nal Aguirre (Collect. Concil. Hisp.) sus fe-

chas son de Viterbo III. idus Angustí pontifi-

catus amo III : que según el modo regular

de contar los años de este Pontífice desde

su coronación, corresponden á 11 de agosto

de 1257. Pero siendo cierto que este Obispo

estaba ya en posesión de su iglesia siete me-

ses antes, como consta de la resignación de

una capellanía de Gavarra que se hizo III no-

Page 111: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 95

ñas februarii , año de la Encarnación 1256,

que es nuestro 1257 según verás en la co-

pia adjunta (a) sacada del original: siendo es-

to cierto, como lo es, se ha de creer, ó que

en la copia que Aguirre tuvo de aquellas

cartas habia yerro de fecha , ó que los años

de aquel Pontífice se contaron de otra ma-

nera.

Baluzio (lib. IV. de la Mar. Hkp.) conje-

tura que nuestro Obispo es el mismo que

habla en el diálogo de Gaufrido y Abril pu-

blicado por Mabillon (Tom. IV. Analect.) don-

de Abril dice

:

Studui lustris ter quinqué, nec ulla

Responde t meritis philosophia meis.

Papa meos solus poterit relevare labores,

Et removeré sitim fonte perennis aqum.

Credo quod urbis apex , santissimus Ule virorum,

Si me cognoscat non neget ista mihi.

Ditat eos, qui pauca sciunt, vir Sanctus; et a meForsitan escuciet pulveris istud onus.

En algunas notas del siglo XVII he visto

aquí que le tienen por francés. Lo que masme admira es que Baluzio lo creyese tam-

bién. Pues aun cuando no hagamos caso ni

del nombre Abril, ni de la dignidad de Árce-

te) Ap. níim. XXIX.

Page 112: Viaje Literario por las iglesias de españa

96 VIAGE LITERARIO

diano de Salamanca, que mas favorecen para

que sea tenido por español , pudiera este

escritor haber salido de la duda solo con ad-

vertir dos disticos del mismo diálogo , de

quien copio los versos citados. Yo los pon-

dré aquí, tomados de un cód. manuscrito de

Ripoll (núm. 169). Dicen asi:

Nuper apostólica Gaufridus Sede relicta,

In patriam rediit cuneta peracta tenens:

Obviat Aprilis yspana gente profectus,

Obviat, inque vicera verba salutis aguut.

Para mí el yspana gente profectus significa

origen de naturaleza ó nacimiento; y mas te-

niendo las pruebas que voy á referir, que

son las que valen , aun cuando lo dicho has-

ta aquí no valga nada.

En el archivo de esta iglesia (Cax. del Bis-

be) se conserva una porción de cartitas en

pergamino, dirigidas á nuestro Obispo, ori-

ginales , y tal cual él las recibió. Las he leí-

do todas , y de ellas resulta que tenia un tio

canónigo de Gompostela, llamado Alfonso Pé-

rez (Petri), y allí mismo una hermana lla-

mada Sancia Pelagii (Pelaez). También habia

aquí un Johannes Pelagii Urgellen. Salaman.

Canonicus, el cual estaba en compañia de[

Obispo en el monasterio de las Avellanas en

Page 113: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DÉ ESPAÑA. !>7

1258, y con él firmó allí un privilegio con-

cedido á aquella casa. Hay también una car-

ta de P. Aprtlis, tesorero de Compostela, yotra de M. Aprilis, canónigo de la mismaiglesia. ¿Quién quita que fuesen sus herma-

nos? El último de los dos se queja de queviva tan distante y separado de él, y así le

dice : iilinam in ierra vestra assumamini in

Episcopum vcl in Archiepiscopum. Palabras v

cosas son estas, que bien consideradas con-

vencen que el Obispo era natural de Galicia,

ó muy cerca de aquel reino. A esto mismoalude otra carta de J. , tesorero de Salaman-

ca , que va copiada; porque de ella ademas

se infiere que novivia en Roma, cuando le hi-

cieron Obispo, sino en Salamanca, donde ser-

via su arcedianato. El bueno del tesorero nosolo se queja de que repentinamente le hu-

biesen arrancado de su compañia á su amigoel Obispo, sino también de que le hubiesen

como desterrado á esta diócesi , y en segui-

da ruega á Dios quatinus vos ad parles islas

áignétur rcduccrc, vos in episcopatam, sen in

archiepiscopalum aliucl assamendo. Habíale

también de las casas que habitaba en Sala-

manca , y de su sucesor en aquella dignidad.

Adjunta va copia de otra carlita del Dean dela misma iglesia , en que le participa el via-

TOATO XI. 7

Page 114: Viaje Literario por las iglesias de españa

98 VIAGE LITERARIO

ge de su Obispo á fíoma, sin pedir consejo á los

Gallegos, y la sospecha de que iba á resignar

el obispado (¡ue babia logrado por malos me-

dios (en Salamanca se sabrá á qué alude es-

to), en cuyo caso pide a nuestro Obispo que

se interese y trabaje con sus amigos de Ro-

ma , ne aliquis estrancus nobis in noslra eccle-

ski supplantetur . ¿ Cómo es posible que tales

cosas se escribieran al Obispo Abril , si él

fuera francés? Por último, va la copia de

una carlita preciosa de su madre Aurcana

Pérez, en que le refiere sus cuitas y mise-

ria en que vivia ; y le habla de un Don Al-

fonso que la trataba con dureza, que para

mí es el padre del Obispo , miradas bien

sus espresiones , y sobre el casamiento de

su sobrina Aurcana, á quien por serlo , pre-

tendian algunos (a).

A todas estas menudencias me ha obligado

el deseo de apurar la patria de nuestro Obis-

po , de quien por otra parle debemos creer

que el nombre de Abril es apellido, como lo

es de los dos canónigos que cité de Com-postela, y que la letra A. inicial de nuestro

Obispo á quien se dirigen las cartas citadas

no lo es de Abril, sino del nombre que ni

(a) V. las Iros partas sobredichas, ap, núm. XXX.

Page 115: Viaje Literario por las iglesias de españa

A US IGLESIAS DK ESPAÑA. 9fl

su madre ni amigos ignorarían, y acaso se-

ria el de Alfonso, como se llamaba el que

yo creo que es su padre. Lo mismo hallo en

otros documentos de su tiempo; sin embar-

go en otros posteriores y hasta nuestros

días es conocido solo con el nombre de

Abril, y él mismo se llama así con todas sus

letras, cuando confirmó la concesión de los

legados que se hicieron al monasterio de

13ellpuig de las Avellanas, hecha por su ante-

cesor Poncc de Vilamur en 1248 , donde fir-

ma así de su mano: Nos Aprilis Dcigralict, ele.

Fué esto estando en aquel monasterio á 19

de mayo de 1258.

Sábese que este Prelado celebró algunos

sínodos ; mas también se sabe que no existe

ninguna de las constituciones que hizo en

ellos. Dicelo muy claro un códice ms. de si-

nodales que vi en la biblioteca de Ripoll

(núm. 164), y empieza así: incipiunt Con-

stiluliones sinodales edilwper Dóminos Aprilem

el Pelrum bonev memoria? , Episcopos Urgellen-

scs. Sed est verum quod milla constitutio repe-

rilur dicti Dni. Aprilis. Lo mismo repiten

varios códices de esta iglesia.

Con la estimación que se merecia del Pa-

pa, logró de él la huía para suprimir el dea-

nato de la iglesia de Tremp, quedando sus

Page 116: Viaje Literario por las iglesias de españa

•I 00 VIAGE LITERARIO

rentas incorporadas á la mensa episcopal.

Existe estabula en el lib. II. Dotal. fol. 22,

su publicación se hizo á 27 de enero de 1257

(1258).

De 2G de marzo del mismo año queda ori-

ginal la constitución que hizo con su capítu-

lo , en que se da á todos sus individuos fa-

cultad para testar de la anata post moríem,

reservando la mitad para aniversarios ; esta-

bleciendo que en caso de morir ab inlestato,

el capítulo dispusiese por el difunto. Asi ha-

llo que se hizo poco después en la muerte

del canónigo Pedro Draper en 1272 y en

otras ocasiones.

En 12G8 terminó por concordia con el mo-

nasterio de San Saturnino de Tabernoles un

ruidoso pleito sobre la iglesia de Santa Cecilia

y algunas otras adjudicadas muy de antiguo

á dicho monasterio. Una sentencia he visto

sobre ello en el archivo del Seminario Epis-

copal , dada el año anterior por Bernardo

Hispano , auditor pontificio. El proceso lo vi

en el del monasterio de Bages, y de él to-

mé algunos apuntes para la historia de aquel

tiempo.

De la escritura original de elección del

sucesor consta que fué enterrado este Obis-

po á 22 de octubre de 1269. Por otra parte

.

Page 117: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 101

consta que vivia á 20 de dicho mes y año,

cuando en sus manos y las de todo el ca-

pitulo renunció Bernardo de Torayla á todas

las usurpaciones que habia hecho en la villa

de Elins, que era del señorio de esta igle-

sia. Con esto es claro que murió el dia 21

de dicho mes v año. Vamos al sucesor.

PEDRO DE URC (\DE URGIÓ)

desde 1269 hasta 1295.

Era Arcediano de Prats en esta mismaiglesia , donde fué elegido Obispo por acla-

mación uniforme de su capítulo, dia 3 de no-

viembre del mismo año 1269. Con la misma

fecha se pidió la confirmación al Prepósito

y capítulo de Tarragona, sede vacante, el

cual confirmó la elección, v de su autoridadti

fué consagrado el nuevo Obispo en aquella

metropolitana por el de Vique, Raimundo

de Anglesola , á 29 del diciembre siguiente,

prestando al mismo tiempo la obediencia ca-

nónica Domino meo futuro Árchicpiscopo. Exis-

ten allí y aquí las escrituras originales de

estos actos , en los cuales el Obispo consa-

grante suscribió de esta manera: Ego Bai-

mundus Vicensis Episcopus quiaucloritateEcclc-

Page 118: Viaje Literario por las iglesias de españa

lOá VI AGE LITERARIO

siie Terrachonensis , sede vacante, prwdiclum

Episcopum consccravi, assistenlibusmihi Domi-

nis A. Barchin. el B. Bertusen. Episcopis.

Las principales memorias que quedan de

su gobierno son las siguientes. Hallándose

en el monasterio de Bellpuig de las Avella-

nas confirmó la donación de todos los lega-

dos que se hiciesen á aquella casa, comoya se lo tenia concedido su antecesor Pon-

ce de Vilamur en 1248. El nuestro firmó de

su mano en aquella escritura, dia 25 de mar-

zo de 1270 , la cual lie visto.

Pocos dias después compró ciertos cam-

pos en el término de esta ciudad á Beren-

guer , Obispo de Elna , el cual los habia ad-

quirido del antecesor en aquella Silla , Ber-

nardo de Berga. Fué esto en mayo de 1270.

Hallóse en el concilio provincial de 1275,

y también en el de 1279 en que se trató de

pedir y se pidió en efecto al Papa la cano-

nización de San Raimundo de Peñafort, que

falleció cuatro años antes.

Dos sínodos celebró nuestro Obispo , uno

á 19 de octubre de 1270, cuyas constitu-

ciones existen, y las mas importantes se

hallan publicadas en el sínodo del Obispo

Victoria, 1747: y esto quede dicho para

casi todos los que citare en adelante.

Page 119: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. ! 03

El olro fué ác21 de marzo de 128G, en el

cual entre oli'as cosas dio facultad á los cu-

ras para testar de los bienes muebles adqui-

ridos intuitu Ecclcsicv, dejando al Obispo dúos

áureos, y uno al patrono del beneficio en

reconocimiento ó derecho de luctuosa. Así

quiso cortar respecto de los eclesiásticos la

corruptela consiguiente á uno de los malos

usos, llamado de Exorquia, con el cual los

Barones y demás señores civiles se apode-

raban de todos los bienes muebles de todos

los que morían sin sucesión. Véanse las Cons-

tituciones sinodales de varios Obispos Urgc-

lenses puestas en el último apéndice.

El Conde de Fox Bernardo traia guerra

con nuestro Obispo sobre la posesión del va-

lle de Andorra, que se reputaba como una

dependencia del Vizcondado de Castellbó, del

que era señor el Conde. La disputa cesó

conviniéndose en lo que sentenciaron Jaz-

perto de Botonác, Obispo de Valencia, un ca-

nónigo de Narbona y el Arcediano de Tarra-

gona. Estos arbitros dieron su sentencia en

presencia del Rey de Aragón, dia 8 de se-

tiembre de 1278, por la cual Andorra que-

dó del señorío de los dos litigantes, poseyén-

dolo alternativamente un año cada uno en

cuanto á las exacciones , con tal que las que

Page 120: Viaje Literario por las iglesias de españa

104 VIAGE LITEUAIUO

llevase el Obispo no pasasen de cuatro mil

sueldos mclgoreses , y las del Conde fuesen

sin límite. Ilem , que los Bayles que arabos

pusiesen, administrasen la justicia de man-

común , v de sus emolumentos la cuarta

parte fuese del Obispo y las tres del Conde;

y que este tuviera aquel señorio como feu-

de del Obispo, haciéndole por el homenage

(Hist. de Langucd. lib. XXVII. c. 50). Deaquí el señorio de los Obispos en Andorra

alternando con los Reyes de Francia, á cuya

corona se unió el Condado de Fox. De esto

ya se dijo.

A los cuentos del Rev Don Pedro III sobre•j

el reino de Sicilia se siguió, como saben to-

dos , la excomunión pontificia de este Prín-

cipe y de sus fautores. Nuestro Obispo la in-

timó en 1284 de orden especial del Papa á

los vasallos del Conde de Fox y del Vizconde

de Castellbó que alegaban la ignorancia de

esta sentencia.

De los capítulos pascuales á que asistió el

Prelado nos quedan varias constituciones. Enel de 1287 se estableció que en lugar de los

sesenta sueldos que pagaban en su ingreso los

canónigos para una comida á todo el capítu-

lo , se pagasen en adelante ciento para una

capa procesional. En el del año siguiente so

Page 121: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 103

concedió á los canónigos que quisiesen ir á

los esludios generales de las Universidades,

la porción canonical por espacio de diez años.

Oirás disposiciones económicas y cdiclos su-

yos quedan del año 1291 , lo cual todo exisle

copiado en el libro antiguo de estatuios de la

iglesia.

Año 1292 , á 15 de marzo , se halló en Tar-

ragona en el concilio provincial que celebró el

Arzobispo Don Rodrigo Tello , cuyas consti-

tuciones verás á su tiempo. Un año sobrevi-

vió el Obispo. He visto aquí original el testa-

mento que hizo estando enfermo á 12 de enero

de 1292 (1295); y debió morir de aquella

enfermedad,porque cuantas memorias me

han venido á mano fijan su óbito en ese año.

Descansan sin duda sus cenizas en una de las

dos urnas que hay al estremo del crucero de

la catedral á la parte del Evangelio, junto á

la capilla llamada del Salvador , la cual meconsta que construía á sus espensas por los

años 1284 , y que dotó con escritura que he

visto de 1.° de diciembre de 1286, fundando

en ella dos capellanías y su fiesta en el dia de

la Transfiguración; todo lo cual se conserva.

Expresa en ella que lo hacia por sufragio de

su alma y de la de su antecesor Abril, cuyos

sepulcros supone que habian de estar allí jun-

Page 122: Viaje Literario por las iglesias de españa

106 VIAGE LITERAMO

los; Efectivamente, están las dos urnas so-

bredichas de piedra levantadas en la pared,

sin letrero alguno y harto maltratadas , perte-

necientes indudablemente á estos dos Prela-

dos ; los cuales, con otro que hay del siglo

XVI, son los únicos que tengan su entierro

patente y separado en este templo.

No sé á qué podrá aludir un breve que he

hallado aquí de la Penitenciaría Romana para

absolver al Obispo Pedro, dado en Yiterbo

á 25 de febrero , año I del pontificado de

Juan XXI (1277). Acaso pertenecerá al mis-

mo asunto otro breve que se halla de Nico-

lao III, fecha también en Viterbo á 25 de

agosto del año I de su pontificado (1278),

dirigido al Arzobispo de Tarragona, en que

le encarga que remedie como pueda los males

que padeció esta diócesi con las guerras del

Conde de Fox , saqueos y demolición de sus

iglesias, irreverencias á la Eucaristia, etc.,

etc., etc.

FRAY GUILLERMO DE MONCADA

desde 1293 hasta 1308.

Muerto el Obispo anterior dicen algunas

notas antiguas que vacó la Sede por espacio

Page 123: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS Kil^éiAS m ESPAÑA. 107

de dos anos. Mas el Bullario de la orden de

Predicadores (Tom. 2. par/. 38.) dice que en

ose mismo año 129o fué electo esle religioso

Dominico, y consagrado en el año siguiente.

Y yo no tengo duda en ello ,puesto que en

esos años inmediatos le hallo absolutamente

nombrado Obispo Vrgelcnse. Con esto no es

menos cierto que tardó á prestar la obedien-

cia canónica al Arzobispo Rodrigo Tello has-

ta el 15 de marzo de 1298 (1299), porque

así lo dice la escritura original de Tarragona,

y que juró super altare Beata Teche.

Era de la ilustre familia de este nombre en

Cataluña , y él por su persona muy á propó-

sito para graves negocios. Así el Papa Boni-

facio VIH le nombró luego su embajador al

reino de Sicilia; hacia el año 1295 Oderico Rai-

naldo publica tres documentos tocantes á esta

legacía. Hallábase ausente en el año 1296 ; y

lo°digo por no hallarse memoria de ól en el

. capítulo Pascual de ese año ,como la hay de

los siguientes. En el de 1298 renovó la cons-

titución de sus predecesores sobre lo conce-

dido á los canónigos que cursasen en las Uni-

versidades ,mandando ademas que los Pre-

pósitos de febrero , marzo y abril dent diebus

Dominicis quadragessimos, locotorronum,unum

quartonem neclaris el vigmti nébulas pro con-

Page 124: Viaje Literario por las iglesias de españa

'108 VIAGE LITERARIO

ductu. En 1506 ordenó que se conservase

perpetuamente el cirio Pascual que se había

fabricado de cincuenta libras de cera, reno-

vándose en él cada año lo que se iba consu-

miendo (a). Otras muchas cosas estableció

locantes al buen gobierno de las prepositu-

ras , etc.

La mas principal y donde mostró su celo

y prudencia fué la que hizo para reforma

y dotación de su clero. Estaban todavía en

pie las funestas resultas de los robos y sa-

queos padecidos á fines del siglo anterior;

de donde se originó la disolución de la vida

común , la pobreza de los ministros y otros

males fáciles de entender. Para su remedio

hizo con su capítulo un nuevo plan á 2 de

agosto de 1299, que forma época en la his-

toria de esta iglesia. En él quedó suprimida

la dignidad ú oficio de prior, que hasla en-

tonces suena en varias escrituras, por no es-

lar ya en uso en las Catedrales seculares de

este país , sustituyendo en su lugar el Dea-

nato, cabeza numeral y primera dignidad

del capítulo. Igualmente se suprimieron los

títulos de los arcedianatos de Arislot , Cerch,

Ars, Ihr y Prals y la Abadía de San Miguel, y

(a) V. Tom. Vfl, pág\ 54.

Page 125: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 109

se trocaron en los de Urgel , Andorra, Sol-

sona,Bcrga, Pallas y Lliminiana, erigiendo

ademas el de Cerdaña y consignando á cada

uno, como también á todos los canonicatos,

las rentas proporcionadas en varias iglesias.

Con esto , si bien se radicó la vida propieta-

ria y secular , á lo menos proveyó al decoro

del clero y remedió su pobreza en un tiem-

po en que había venido á ser imposible la

restauración de la canónica antigua. A estas

disposiciones siguieron otras conducentes al

mismo objeto.

Hallábase también aquí el Obispo en 1500cuando el Rey Don Jaime II le escribió pro-

hibiéndole erigir escuelas en esta ciudad ydiócesi , donde se enseñasen la filosofía yotras ciencias mayores, que podían perjudi-

car á la Universidad de Lérida recien fun-

dada.

Nada mas sé de este Obispo sino que vi-

sitando su diócesi, murió en la villa de Gui-

sona , que ahora es de la mensa episcopal,

dia 5 de noviembre de 1308, y que fué en-

terrado allí mismo. Hablan de él Diago (Sis-

toria Prov. Arag. pág. 270^ y Echard (Bi-

blioteca scrip . 0. Pred. Torn. I, pág. 379.^

Page 126: Viaje Literario por las iglesias de españa

110 VUfiE LITERARIO

FRAY RAIMUNDO TREBAYLLA,

desde 1509 hasta 1326.

Era benedictino y suena ya electo Obispo

en 1509 á 21 de octubre, dia en que todo

el capítulo puso en sus manos la delibera-

ción y establecimiento de las constituciones

que debían hacerse para la reforma del cul-

to y buen régimen de los oficios divinos.

Llámanle Dei gratia electo ecclesim Urgel-

lenas ac exprovisione Scdis Apostolicce confír-

malo. Este modo de bablar indica que su

nombramiento no fué del Papa. Existe el

acta de dicha comisión y las constituciones

que hizo en virtud de ella, todo copiado en

un libro de aquel tiempo. Del mismo modo

se intitulaba á 17 del noviembre inmediato,

y seguramente no se consagró hasta el 50

de noviembre de 1510. Dígolo porque regu-

larmente se hacia al mismo tiempo la con-

sagración de los Obispos y su obediencia al

Metropolitano , y esta consta que la prestó

nuestro Obispo en Tarragona super altare

Bealtv Teclm en dicho dia, como he visto en

la escritura original que está en aquel archi-

vo, la cual acaso es de las primeras en que

Page 127: Viaje Literario por las iglesias de españa

V LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 4 ! 1

el último dia del mes se llama pridie halen-

dos , como antes fuese común llamarlo se-

cundo kalcndas.

En 4 511 publicó un edicto de indulgen-

cias «á favor de los que contribuyesen á la

obra del pavimento de esta catedral. En el

siguiente hizo varios reglamentos y estatutos

para la de Tremp, de los cuales publicó al-

gunos fragmentos el padre Pascual {Diser-

tación del obispado de Pallcts). Fue uno de

los Padres que asistieron al famoso concilio

de Tarragona del mismo año para el examen

de los Templarios del reino do Aragón.

También se halló en el de 1517. Queda me-

moria de su existencia en los capítulos pas-

cuales de esos años y siguientes hasta el de

1525 en que renovó la hermandad de esta

iglesia con la de Palencia de que hablé en

los correos anteriores (a). Finalmente mu-

rió «á 25 de mavo (ó como dice un necrolo-

gio del monasterio de Serrateix á 12 de ma-

yo) de 1526 en la villa de Berga , donde fué

enterrado.

Ponia por armas una ala de ave al rever-

so del sello , en cuyo anverso estaba la ima-

gen acostumbrada de Obispo. Sábese que ce-

(o) V. Tom. IX, pág\ i 9(5.

Page 128: Viaje Literario por las iglesias de españa

\ ¡2 viaGE L1TERAM0

lebró uno ó mas sínodos; mas no nos que-

da noticia de lo mandado en ellos.

ARNALDO DE LORDATO

*J«fel526 hasta \oA\.

Amálelo de Lordato , á quien algunas me-

morias añaden el segundo nombre de Guillem,

fué electo muy poco después de la muerte del

antecesor ,puesto que ya en abril de 1528 se

halla que tuvo sínodo en esta ciudad, cuyas

constituciones existen y nada nos enseñan de

nuevo sobre lo que se sabe de la disciplina

de aquel tiempo (Véanse las constituciones si-

nodales de varios Obispos Urgelcnses puestas

en el último apéndice). Era Dean de esta iglesia

en 1315 y también babia sido su sacrista , y

siéndolo babia acompañado a un Cardenal Sa-

binense, legado apostólico en España, en

cuyo séquito llegó á Falencia, donde aquella

iglesia le trató conforme á la hermandad que

profesaba con esta de Urgel. Y esta fué la

ocasión de renovar aquí el estatuto de frater-

nidad que hizo su antecesor. Con esto es tam-

bién fácil de entender que su provisión, ó á

lo menos su confirmación en Obispo , seria

obra del Romano Pontífice. En el setiembre

Page 129: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESTAÑA. 4 I 3

del mismo año 1528 hizo constitución sobre

el rito con que debia celebrarse el oficio mi-

noritatis Bcatw Marica V. En el siguiente se

halló en el Concilio provincial que celebró en

Tarragona su Obispo el Patriarca Don Juan

de Aragón. En los registros del archivo epis-

copal quedan muchas memorias de su exis-

tencia en esta silla hasta el año 1538 , en que

por el mes de julio consagró y recibió la obe-

diencia canónica de Guillermo de Rovira,

electo abad del monasterio de la Portella,

por muerte de Bernardo. Allí mismo consta

(jue en el año 1355 Roger Bernardo, Conde

de Fox, hizo algunas hostilidades contra esta

iglesia que obligaron al Obispo á ausentarse

de esta ciudad. Por desgracia fallan muchas

hojas en el libro de esos años, y con ellas las

noticias siguientes al año 1558. Pero por les

de la iglesia de Tortosa consta que fué trasla-

dado allá á 2 de octubre de 1541. Y esta es

la cuenta que debe seguirse mientras no se

demuestre otra cosa. Sucedióle

PEDRO DE NARBONA.

desde 15 íl hasta 1550.

Piáronle esle apellido por ser hijo de Amal-T. XI. 8

Page 130: Viaje Literario por las iglesias de españa

114 YIVGE LITERARIO

rico, Vizconde de Narbona, segundo de esie

nombre , y canónigo y abad de la iglesia de

San Pablo de aquella ciudad , según se lee

en el Lib. XXX. déla Hist. de Languedoc*

Que este fuese el inmediato sucesor de Ar-

naldo de Lordato consta de un sínodo que ce-

lebró en 1362 el Obispo Guillermo Amoldo

PataUy en cuyo exordio se lee que no se ha-

bían celebrado sínodos desde los que tuvo el

citado Obispo Lordato , con ser así que des-

pués de él gobernaron esta Silla Pedro de

Narbona , Nicolás Hugo y Dezbach. Era ya

Obispo á 31 de enero de 1342, dia en que

concedió ciertas indulgencias para ayudar á

la obra del retablo de Santa María de Puig-

cerdá. En los primeros dias de su pontifica-

do escribió á Don Jaime , último Rey de Ma-

llorca , sobre los intereses de esta iglesia

acerca de la posesión de Aiguatebia en el

condado de Rosellon, sujeto entonces á aquel

Príncipe. Quédanos y va copiada (a) su con-

testación, en la cual ademas de llamar á

nuestro Obispo su consanguineo , hay la cu-

riosidad déla fecha, que es esta: Datum in

obsidione prope lnsulam , ubi nostros tenemus

inimicos obsessos tricésima die septembris, an-

(o) \p. núm. XXXf.

Page 131: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 115

no Dni. M.CCC.XL. tcrtio. En las pocas

hojas que quedan de estos años en el citado

registro de la Curia episcopal, solo hay memo-rias de la existencia de este Prelado en el de

1544. Cuatro ó cinco años mas pudo vivir

y gobernar esta iglesia, constando que en

1350 tenia ya sucesor.

NICOLÁS CAPOCI

año 1550.

Era italiano y acaso natural de Perusa.

Este Prelado es enteramente ignorado y omi-

tido en el catálogo impreso , sin duda por

no hallarse memoria suya en el citado regis-

tro , en que falta lo tocante desde el año

1544 hasta 1554. Ayudó también á esta omi-

sión la brevedad de su pontificado, que fué de

muy pocos meses. Para no ser creido sobre

mi palabra, alegaré las pruebas que tengo de

su existencia.

1.° En primer lugar consta del sínodo

que cité en el artículo antecedente de 1562,

donde como viste , se cuenta entre los Obis-

pos que gobernaron esta Silla y que no tu-

vieron sínodo.

2.* El sucesor Pedro de Luna confirmó

en 1507 los estatutos para el régimen de la

Page 132: Viaje Literario por las iglesias de españa

116 VI AGE LITERARIO

iglesia de Puigcerdá, que habia hecho en 1550

Dominas Nicolaus Tusculanus Episcopus Car-

dinalis , olim Episcopus Urgellensis.

5.° Estos mismos estatutos, como hechos

por el mismo Obispo Nicolás en el año 1550,

los confirmó también el Obispo Don Juan Pé-

rez Garcia de Olivan en 1557, cuyo auto

original he visto en el archivo episcopal.

4.° Consta de dos instrumentos que he

visto originales de poca monta, que á 24 de

abril y 21 de mayo de 1551 vacaba esta

Silla ob assumptionem in Cardinalem Episcopi

Nicolai.

5.° El Arzobispo de Tarragona Don fray

Sancho López de Ayerbe, mandó en uno de

sus concilios provinciales que en las Curias

eclesiásticas no se exigiese por derecho de

sello mas que lo que habian acostumbrado

varios Obispos de la provincia coetáneos su-

yos, entre los cuales nombra á Nicolaus Ur-

gellensis. Hállase esta constitución ya publi-

cada al fin de la colección que ordenó el

Arzobispo Teres, entre las inútiles, Til. de

officio Vicarii{y. Colección del Cardenal Aguir-

re, edición de Catalani. Tom. VI. p. 555).

Con estos datos no puede dejar de tenerse

por cierta la existencia de este Obispo, y aun

conjeturo que residió en su iglesia.

,

Page 133: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 117

El Papa Clemente VI que le había creado

Cardenal , tit. S. Yitalis in tennis , con su

bula dat. nonas marlii ponlific. anno IX (7 de

marzo de \oo\) le dio un canonicato en la igle-

sia de Lérida, del cual, como vi en su ar-

chivo, tomó posesión á20 de mayo siguiente.

A las rentas de esta prebenda pertenecerá

la apoca de cuentas que allí mismo vi del

1574, firmada por Capdevila Calvo al procu-

rador olim (dice) reverendisimi bonos memorión

Domini Cardinalis Urgellensis. Esta raja se

llevó de España al tiempo de dejar su silla.

Mas en cambio y en memoria de haberla

gobernado , dotó dos becas para otros tantos

pobres estudiantes oriundos de la diócesi de

Urgel en el colegio que fundó en Perusa in-

titulado Sapientia velus. Consta esto en la Cu-

ria episcopal en los registros del sucesor

Galceran de Villanova , donde ademas se ha-

llan los nombramientos que con este objeto

hicieron el Obispo y capítulo de dichos can-

didatos en 1390 y 1396 (V. ibid, lib. 7). Con-

tinuó esta costumbre, y habiéndose inter-

rumpido por descuido en enviar los colegia-

les á fines del siglo XVI , el rector ó pre-

fecto de aquel colegio escribió al capítulo

con fecha desde Roma á 31 de abril de 1610,

exhortándolo á que elija las dos becas so-

Page 134: Viaje Literario por las iglesias de españa

M8 VIAGE LITERARIO

bredichas. Está la carta en este archivo (eax.

del Bisbe) , en la cual se lee: Nicolaus Car-

dinalis Capocius, olim Sapientice veteris Perú-

sine fundator.

Oldoino y los demás que escribieron de

los Cardenales hicieron mención del obis-

pado Urgellensc del nuestro. Sin duda era

este el Cardenal de Urgel, por cuyo me-dio estando en Aviíion , se trató de que el

Rey de Aragón enviase una persona de auto-

ridad que compusiese los negocios de Cer-

deña, de lo que habla Zurita (Anal. lib. VIII,

c. 55). Porque no aparece por estos tiem-

pos otro que pudiese llamarse Cardenal de

Urgel; y es que conservó entre los naturales

de este pais el título del obispado que ya no

tenia.

FRAY HUGO DESBACH (DE BACHO)

desde 1351 hasta 1561.

Era benedictino y Abad de Ripoll desde

el año 1326, donde en algunas escrituras se

llama á sí mismo litigúelas. Fué sin duda

provisto en esta Silla por el Papa que pro-

movió al antecesor. Mas no se hallan aquí

memorias suyas hasta el 28 de enero de

Page 135: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. f 19

1352, en que publicó un decreto dé indul-

gencias á favor de los que contribuyesen á

la fábrica de la iglesia y campanario de San-

to Domingo de Puigcerdá. En su sello al re-

verso de la imagen del Obispo , usada en

todos regularmente ,ponia una concha ó pe-

china. Hay algunas memorias de su existen-

cia y nada mas hasta 20 de febrero de 1361

,

que es la última. Debió sobrevivir muy po-

co , como aparece de la entrada del sucesor.

GUILLERMO ARNALDO DE PATAU

desde 1361 hasta 1364.

El Episcopologio impreso omite el primer

nombre de Guillermo , de lo cual nació al-

guna confusión. Y es así que el mismo Pre-

lado se llamaba indiferentemente con las ini-

ciales G. ó A. Pero los dos nombres cons-

tan de la carta con que el capítulo de esta

iglesia lo pidió para su Obispo al Papa Ino-

cencio VI, fecha á 4 de noviembre de 1561,

la cual va copiada (a). Por ella se ve que

fué sucesor de Hugo, y que era doctor en

derechos y Dean de esta iglesia, y por lo

(a) Ap. núm. XXXII.

Page 136: Viaje Literario por las iglesias de españa

120 VIAGE LITERA1U0

mismo mas á propósito para el gobierno de

ella que algunos otros estraños que no co-

nocían su constitución , y sus males y el re-

medio de ellos. Habia sido también Vicario

general del Obispo antecesor; y siéndolo,

procedió junto con el inquisidor de Valencia

fray Guillermo Anglés en el año 1551 contra

Salomonem Alatzar judeum et medicum Mu-

riveteris. Existe el proceso en el convento

de mi orden de Barcelona.

Tengo por cierto que el Papa nombró al

postulado, constándome que en 1562á 9 de

junio , un Obispo llamado Guillermo celebró

aquí sínodo, cuyas constituciones existen.

En su exordio, después de pedir el subsidio

caritativo á prelatis et clericis civitatis et dió-

cesis Vrgellensis , que era una décima, añade:

attendentes quod in dicta ceelesia non fuerunt

celebratce synodi á tempore Domini Arnaldi

(de Lordato) bonce memoriw Episcopi Vrge-

llensis, á quo tempore fluxerunt XXXIIII anni,

Ucet post ipsum fuissent D. Pelrus de Narbo-

na, D. Nicolaus qui fuit Cardinalis Urgellcn-

sis et D. Ugo , en consecuencia de esto man-

dó que se tuviese sínodo todos los años. Sin

embargo ni él mismo lo celebró basta dos

años después á 5 de abril, al cual añadió

un tratado completo de Sacramcntis s que con

Page 137: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE E-PAÑA. I 21

las constituciones de ambos sínodos, existe

en un códice de esta iglesia, y en la biblio-

teca de Ripoll, núm. 164. Véanse las Cons-

tituciones sinodales de varios Obispos Urge-

lenses puestas en el último apéndice.

Del mismo año 1264 á 29 de junio , es la

deliberación que tomó con su capítulo de

trasladar el convento de Dominicos dentro de

la ciudad. Estaba antes extramuros ala par-

te del norte, en el campo ahora dicho de

les Tombcs , donde se temia que pudiese per-

judicar á la ciudad en las guerras que in-

festaban varias provincias, entre las cuales

cuentan la lingua Occiana (el Languedoc).

El padre Mariana (lib. XVII, cap. 18) habla

también de lo mucho que por estos años

sufrió el condado de Urgel con la entrada

que en él hizo el Infante Don Jaime , hijo

del último Rey de Mallorca. Resolvieron pues

ceder para la nueva fundación , la iglesia

parroquial de San Miguel , que era la canó-

nica fundada por San Ermengol, como digi-

mos. Al párroco que quedó en lugar del

Abad , consignaron para sus funciones la

iglesia de San Pedro contigua á los claustros

de la Catedral , mandando que solo durante

su vida subsistiese esta parroquia, y en mu-

riendo él se incorporase con la de San Odón.

Page 138: Viaje Literario por las iglesias de españa

122 VIAGE LITERARIO

Cosa que no se verificó. Va copia de esle

documento (a).

Muy poco mas vivió este Obispo , que ya

en el año siguiente tenia por sucesor á

PEDRO DE LUNA

desde 1365 hasta 1370.

El catálogo impreso lo pone muy atrasa-

do y con el desconcierto que acostumbra.

Suena ya Obispo electo y confirmado á 30

de junio de 1365 en un documento de poca

importancia , que vi original en el archivo

de Dominicos de Puigcerdá. En 1367 confir-

mó como ya dije los estatutos de la parro-

quia de aquella villa , hechos por su antece-

sor Nicolás Capoci. Ninguna otra memoria

nos queda de él mas que la de su muerte,

y esta la adquirí por casualidad en Cervera,

donde buscando con no poco trabajo el se-

pulcro de un Obispo titular del siglo XVI,que segu-n tradición estaba allí enterrado, meencontré con la inscripción de nuestro Pedro

Luna. Es pues una losa en el plano de la

capilla mayor de aquella parroquial , donde

ftt) Ai>. rí'fiíti. XXXII!.

Page 139: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 223

estaba esculpida la figura de un Obispo y va-

rios escudilos con media luna, que son las

armas de su familia. Al rededor se lee entre

mil roturas lo siguiente: anuo MCCCLXXvi-cessima decesit nobilis Petrus de Lima....

doctor Episcopus Urgellensis , et in craslin...

sepultus. Con esto solo se vé que es una fá-

bula la especie que algunos quisieron per-

suadirme, que este Obispo fué el célebre Pe-

dro de Luna , electo Papa en 1594 (a).

BERENGUERDEERIL

desde 1371 hasta 1387.

Según consta en los registros de la Curia

episcopal , gobernaba ya esta silla á 19 de

febrero de 1571 , y á 7 de octubre próximo

estaba en su palacio de Puigcerdá , donde fir-

mó el cartel de indulgencias que concedió a

aquella iglesia de Santa Maria y á los que

ayudasen á la obra del hospital. También sé

(a) Posteriormente me ha hecho saber mi erudito amigo,

Don José Vega y Senmenat,que con motivo de la renova-

ción de aquel templo que se ha concluido en este año 1821,

levantada la losa sobredicha no se halló rastro alguno del

sepulcro del Prelado. Yo conjeturo que su cadáver debió

depositarse en medio del presbiterio, de donde apartaron la

lápida por la incomodidad que ocasionarían sus relieves.

Page 140: Viaje Literario por las iglesias de españa

224 VIAGE LITERARIO

de cierto que á 19 de enero de 1376 pagó á

la Cámara Apostólica 124 florines de oro por

sí y por sus predecesores Guillermo y Pedro.

En 1378 , á 27 de junio , mandó que la fiesta

de San Odón , que se celebraba al otro dia de

San Pedro Apóstol , para que no se confun-

diese su solemnidad con la de aquella octava,

se celebrase en adelante el dia 7 de julio

(Reg. curice eo annoj. Nada mas hallo de este

pontificado ni de su remate ; solo sé que le

duró diez y seis años, llegando sus providen-

cias en el citado registro hasta el 3 de mayo

de 1387. Le sucedió

GALCERÁN DE VILANOVA

desde 1388 hasta 1415.

Era Arcediano de Besalú en la iglesia de

Gerona desde el año 1375 , y se hallaba ya en

posesión de esta silla el año 1388 , como que

á 25 de mayo del mismo año prestó perso-

nalmente el juramento acostumbrado en la

entrada de los Obispos ; según he visto en la

escritura original que de ello se hizo. A 1.°

de junio próximo le prestaron el homenage

que debian como vasallos los de Urge!,

Tremp y Guisona. Con esto dicen bien las

Page 141: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 4 25

memorias que quedan de su gobierno en los

registros de la curia episcopal desde el julio

de ese mismo año. En una de ellas hace él

mismo mención del arcedianato que dije. En159G auxilió con armas y dinero á los Condes

de Pallas y de Urgel, que se oponían á las

hostilidades de Maleo , Conde de Fox, que

aspiraba á ser Rey de Aragón y Conde de

Barcelona por haber casado con Doña Juana,

hija de Don Juan I de Aragón : de lo cual se

hablará en mis Condes de Urgel. Del mismoaño es la escritura que se hizo con motivo de

la entrega del misal que regaló á su iglesia:

códice precioso que se conserva casi en el

mismo ser en que salió de las manos del bien-

hechor. Puso en la primera hoja el escudo de

sus armas , que son ocho escaques de oro

atravesados de una faja azul , los cuales sir-

ven de orla á un escudo todo de oro sin in-

signia alguna.

En los sellos de sus pastorales no usaba

de estas armas de familia sino de la imagen

de nuestra Señora , y á sus pies en escudito

pequeño la del Obispo con báculo , según la

costumbre. En dicha escritura llama á su

misal mixto , de lo cual ya dije meses pasa-

dos (a).

(a) V. Tom. VI. pág. 86.

Page 142: Viaje Literario por las iglesias de españa

126 VIAGE LITERARIO

En 1597 , á 13 de junio , consagró en la

iglesia de San Miguel de Cardona varios alta-

res flbid arm. abacialJ. Trabajó en el arre-

glo interior de la iglesia, que se resentía

mucho de las hostilidades sobredichas , y

otros males de aquellos tiempos. Para ello

quiso suprimir algunos arcedianatos y cano-

nicatos , reduciendo su número para mas có-

moda dotación de los que quedasen. Masnada pudo lograrse por entonces. En 1400

hallo que ordenó con su Capítulo que la fiesta

de la Concepción de nuestra Señora fuese co-

lenda por toda la diócesi. Asistió al concilio

de Perpiñan del Papa Luna en 1408 , y fué

uno de los que suscribieron en los decretos

originales que existen en Tortosa. También

se halló en Caspe al acto de la elección del

Rey de Aragón , como embajador del parla-

mento de Cataluña. En 1413 renovó en el

Capítulo Pascual la constitución de su ante-

cesor Fray Raimundo Trebaylla, en que se

acordó entregar mutuamente los malhechores

que se refugiasen en las villas del señorío del

Obispo y dignidades de esta iglesia.

He visto acá el testamento que ordenó á 8

de abril de 1415, en el cual dispuso se le

enterrase en la capilla de la Anunciata con el

escudo de sus armas esculpido en la losa. No

Page 143: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 127

existe en el día memoria de tal cosa. Y por

otra parte se dice que fué enterrado en el

aula capitular, donde instituyó dos benefi-

cios. Sábese ciertamente que murió á 15 de

abril de 1415.

De este tiempo hay memoria de que Juan,

Obispo Otthonense, año 1595, consagró al-

gunos altares en Guardia, lugar de la Comade Tremp, con licencia del Prepósito de Santa

Maria de Mur, y con la de nuestro Obispo la

iglesia y altares del monasterio de la Puebla

de Lillet de esta diócesi , jueves á 8 de agosto

de 1597, sino que en esta última memoria se

llama Fray Juan. El que desee noticias mascompletas de esto podrá ver los Anales de Fe-

liu (Tom. 2, fol. 545, 590 y 408 , y los de

Zurita, tom, 2, fol. 517, tom. 5, fol. 68 , 71

y 18j. Le sucedió

FRANCISCO DE TOVÍA

Desde 1416 hasta 1456.

De su persona y calidades solo sé que en

1596 era ya en esta iglesia Arcediano de Cer-

daña , y que poco después, en 1404, á 17

de febrero , tomó posesión de un canonicato

en la Catedral de Lérida , donde residía año*

Page 144: Viaje Literario por las iglesias de españa

428 VIAGE LITERARIO

adelante , y que obtenía otro en Gerona des-

de el año 1406. La primer memoria que hay

de su pontificado es el sínodo que celebró en

su ingreso á 17 de mayo de 1410, el cual

he hallado posteriormente en un códice de la

iglesia de Solsona con este título : ArmoM.CCCC.XVI. die XVII Madii. Constitutio-

nes synodales D. Francisci, Urgellensis Episcopi

in prima synodo per eum celebrata, in qua fuit

concessum caritativum subsidium á prelalis, sci-

licet, dúos solidos pro libra,—Princ. Consideran-

tes quod in ecclesia Urgellensi non fuit celebra-

ta synodus á reverendissimo Paire el Domino

Domino Guillermo memorice recolendce Episco-

po Urgellen., a quo efluxerunt anni quinqua-

ginta dúo , etc. Cuenta cabal con el segundo

sínodo que celebró en 1364 Guillermo Arnal-

do de Patau , cuyo tratado de Sacramentis

mandó nuestro Obispo que tuviesen todos,

junto con la colección de Sinodales.

Muy pronlo se ausentó de su iglesia, la

cual me consta que á 4 de setiembre inme-

diato ya gobernaban por él sus vicarios ge-

nerales. Acaso acudió al concilio de Constan-

za , donde se hallaron varios de nuestros Obis-

pos , negada ya la obediencia á Pedro de Luna.

En 1418 entendía nuestro Obispo con el Abadde San Pedro de Ager , como comisionados

Page 145: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. ^ 20

apostólicos en la supresión de los arcediana-

tos de Prats , Solsona y Llimiana , y también

de cuatro canonicatos , lo cual estuvo para

verificarse, mas no sé por qué se retardó

casi un siglo. Del 1424 nos queda la consti-

tución que hizo en el- Capítulo Pascual , con

que confirmó la antigua de no admitir para

canónigo, si no al que fuere bachilleren de-

recho , teología ó medicina , ó del estado mi-

litar ó noble, imponiendo á los primeros en

su ingreso la carga de leer sobre algún punto

del decreto ó del Maestro ele las sentencias,

cosa que todavía se practica. En 1450, á 22

de junio , confirmó con autoridad del legado

Cardenal Pedro de Fox, la cofradía (con sus

indulgencias) de la parroquial de Ivorra; yen la misma iglesia le hallo tres años des-

pués visitando el famoso misterio, como aquí

llaman, del Sant Dupte. Finalmente , sé que

murió á 14 de abril de 1436. Dícelo así la

carta que el capítulo escribió á 30 del mismomes á un canónigo ausente, citándole para

elegir ó postular el futuro Obispo el dia 1 .° de

junio próximo. Mas ni uno ni otro se verificó

tan pronto , y todo aquel año suena vacante

la Sede, sin saberse cuándo comenzó á gober*

narla el sucesor.

T. Xf.

Page 146: Viaje Literario por las iglesias de españa

|30 «AGE LIffiSU»IO

ARNALDO ROGEU DE PALLAS

desde antes de 1445 hasta 14GL

Era hijo de Hugo, Conde de Pallas y Ar-

cediano de Empuñas, en la iglesia de Gerona,

el año 1420, cuando el Papa Hartano V le

proveyó de un canonicato en la Catedral de

Lérida y de otro en la de Valencia , y tenia

solo doce años de edad. Dícelo todo esto la

bula pontificia que vi en Lérida. No consta

cuándo comenzó aqui su pontificado ni tam-

poco cuándo lo acabó. En los registros epis-

copales de su tiempo no se halla memoria de

él hasta el dia 5 de enero de 1445, y aun

entonces estaba ausente de su iglesia (acaso

con motivo de los concilios Basileense y Flo-

rentino) , á la cual por ventura no volvió has-

ta los principios de 1448 ,que es cuando co-

mienza á sonar su nombre en los citados re-

gistros. Uno de los vicarios generales que

gobernaron por él en esc tiempo medio,se

llamaba Juan Soler , canónigo de esta iglesia

y Arcediano de Ccrdaña; el cual tengo para

mí que es el docto Obispo de Barcelona ,que

lo fué años adelante. También es cierto que

á 1." de junio de 1440 Gonzalo ,

Obispo titu-

Page 147: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 43!

lar Augitricnsc, consagró de licencia de nues-

tro Obispo la iglesia de los padres Dominicos

de Puiffcerda j En 1450, á 12 de marzo, con-

cedió al capítulo el privilegio que llaman de

Conjudices ; el cual lie visto original aquí.

Mas no por eso diré que estuviese presente,

antes me consta su ausencia desde el abril de

ese año basta todo el 1455. En el de 1457

sé que estaba en Ñapóles. Dícese que fué Pa-

triarca de Alejandría, y que murió á 1G de

agosto de 1401. Esto podría acaso averiguar-

se en el Oricns Christianiis de Lequicn y otros.

Por abora no tengo con qué contradecir la épo-

ca de su muerte , á pesar de que Diago (Hist.

prov. Arag. fol. líí.J dice : que Fray Miguel

de Epila, Dominico, hijo del convento de Zara-

goza y Obispo de Urgel, murió estando en la

corle del Rey de Aragón , á 14«de diciembre

de 1457, como se lee en el necrologio de

aquel convento. Para mí esta es una equivo-

cación , no ya porque en nuestras sinodales

falta la memoria de tal Obispo (que esto no

me haría mucha fuerza) , sino porque en do-

cumento cierto del archivo de Urgel consta

que el Obispo Arnaldo vivía en Ñapóles en

|

mayo de esc mismo año 1457. Y cierto, para

¡saberse acá su muerte posterior á ese mes,

, elegir al otro Fray Miguel, y morir en 14 de

Page 148: Viaje Literario por las iglesias de españa

132 VfAGE LITERARIO

diciembre inmediato hay poco tiempo. Du-

das á cada paso que no pueden soltarse,

faltando como faltan en la curia episcopal lo-

dos los registros desde 1455 basta 1464.

Mientras no baya pues otros documentos

aténgome á la opinión común de que el suce-

sor del Obispo Arnaldo fué

JAIME DE CARDONA

desde 1462 hasta 14G6.

Después de haber sido Abad de Solsona,

Obispo de Vique , y actualmente de Gerona

(á cuyos viages me remito) , fué hecho Obis-

po de Urgcl hacia el mes de febrero de 1462.

Dudo si antes de dejar la Silla de Gerona

obtuvo su di^iidad de Cardenal. Lo que aquí

consta es , que á 21 de marzo de 1464 en

un decreto de indulgencias que concedió á

los contribuyentes á la fábrica de la iglesia

de Santo Domingo de esta ciudad , se llama

Cardenal Til. SS. MarceUni et Petri. Tam-

bién suena con el de San Pedro ad Vincula

á 11 de abril de 1466, cuando hizo con su

capitulo algunas constituciones que no me-

recen particular mención. Dentro del mismo

año , día 1." de diciembre , murió en Cerré-

Page 149: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. i 33

ra , v fué denosilado en el convenio que los

padres claustrales de San Francisco lenian

recien fundado junio al hospital llamado de

Caslclltort , donde hoy están los padres Mí-

nimos, á cuya fábrica habia contribuido mu-

cho el difunto. Dícese que desde allí lo tras-

ladó en los años siguientes á Tarragona su

deudo el Arzobispo Pedro de Cardona, y

que lo enterró en aquella catedral en la pri-

mera capilla, entrando á mano izquierda. En

efecto, en el comedio de las dos capillas de

Santa Maria Magdalena y de la Anunciación,

se leen dos inscripciones puestas por dicho

Arzobispo á sus dos tios Don Jaime y Doña

Timbor. Mas estos propiamente serán ceno-

lafios ;porque el verdadero sepulcro de nues-

tro Cardenal está en Cardona , á donde fué

traído su cadáver, y enterrado^al mismo tiem-

po que el de su sobrino , primer Duque de

Cardona , y el padre de este , último Conde

del mismo título. Vése esto en el martiro-

logio antiguo de aquella colegial, que dice:

IIIL kal. febrnarii atino M.D.XIH. codevi die

obiü iluslris Joannes Fulchonis , primus DuxCardona) ínter primam et secundam horam post

mcridiem; fuit sepullus in Ecclesia prcesentis

monasíerii VI. die febrnarii. Atque eodem die

el eadem hora sepiilli fuerunl , scilicet Comes

Page 150: Viaje Literario por las iglesias de españa

/J 34. VIAGE LITEIUIUO

Cardona paler supradieti Ducis , el illustris-

simus Dom. Jacohus de Cardona, Cardi-

nalis el Episcopus Urgellcnsis. Su sepulcro

estuvo antes junto al altar mayor de la igle-

sia de San Vicente con el capelo cardenali-

cio pendiente. Mas convertida en fortaleza

aquella iglesia en estos últimos años, debie-

ron sepultarse aquellos cadáveres en algún

vaso común. Las cajas de su depósito las vi

hacinadas en la ermita de la Trinidad, en-

tre las cuales queda una, donde sobre el es-

cudo de armas se ve entallado de relieve el

galcro cardenalicio. Anda también suelto por

allí un capelo con un trozo de borla , y ade-

mas un mantón de grana. Cosas que acaban

de persuadir, que allí y no en Tarragona es-

tá su entierro.

Volviendo ahora á nuestra iglesia de Ur-

gel , á los dos meses de haber muerto este

Prelado , entrado ya el año 1467 se jun-

taron los canónigos para elegir ó postular

Obispo sucesor. He visto la convocatoria que

para ello se dirigió á los ausentes; pero no

he podido averiguar en que pararon aquellos

deseos. El catálogo impreso dice ,que la Si-

lla vacó siete años y medio. Mucho se acer-

ca esto á la verdad /según veremos en el su-

cesor. Otros cuentan que fué provisto en ella

Page 151: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 1 35

Rodrigo de Borja , el que años adelante vino

á serlo de Barcelona. Aquí nada consla de

esta provisión.

En esle tiempo, es á saber, á o de se-

tiembre de 14G9 el capítulo resolvió que se

hiciese una solemne procesión de rogativa

por la ciudad en todos los sábados por la

mañana, prohibiendo durante ella todo gé-

nero de comercio, y orando , dice , pro pace

et ne ven ianuís ad mamis inimicornm , máxime

illius infidelissimi Salasar t (sic) qui nos hodie

(t¿ odio) kabet et destruxit in magnam partem

presenten civitatem. Asi se lee en las actas

capitulares de aquel año. Esto alude sin du-

da á las guerras civiles que habia entoncesO i

en Cataluña con motivo de las desavenen-

cias del Rcv Don Juan II de Aragón con su

hijo el Príncipe Carlos. A las cuales siguió

el levantamiento de los colonos (rustios d°,

remenea) contra sus señores. Según refiere

en su cronicón coetáneo Juan Buada , cura

de Sant Iscle de Colltort (a), uno de los capi-

tanes que se hicieron entonces mas temibles

en las inmediaciones del valle de Ilostoles,

se llamaba Vcrntelát. Lo he dicho por si era

el que aquí llaman Salasart.

(a) Este cronicón se publicará en el Viaga de Gerona, á

donde porlenece.

Page 152: Viaje Literario por las iglesias de españa

136 VIAGE LITERARIO

En las mismas actas capitulares so baila

también memoria de que en 1471 corria en

esta ciudad una moneda de oro llamada En-

rich, la cual por estar maleada solo valia de

doce á catorce sueldos.

Por último , es de advertir la equivocación

con que en el sínodo de Tarragona del Arzo-

bispo Minas impreso en 1704 en el Catálo-

go de varones ilustres (pag, 46) se dice, que

nuestro Obispo pasó de la Silla de Urgcl á

la de Valencia, donde fué creado Cardenal.

Ademas de que nos consta que murió siendo

Obispo de Urgel, sábese que la iglesia de

Valencia estuvo gobernada por Rodrigo de

Borja desde 1458 hasta 1492. Acaso equi-

vocaron á nuestro Cardenal con el Don Jai-

me de Aragón, que fué Obispo de Valencia

en el siglo anterior.

También quiero dejar aquí notado lo que

leí en un papel suelto del archivo real de Ma-

llorca sin fecha alguna;pero de letra de mi-

tad del siglo XV, y son las instrucciones da-

das á Luis Lull , alias Baco , para que infor-

mase á la Reina, que no dice cuál es, sobre

los desórdenes y guerra que los Pagesos ha-

cían á la ciudad de Palma; en las cuales se

hace mención de que su gobernador trató con

el Obispo de Urgel acerca de conceder al-

Page 153: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 137

gimas cosas á los descontentos, y que dicho

Obispo estaba en aquella isla. No sé si esto

pertenecerá á nuestro Obispo ó al antecesor.

PEDRO DE CARDONA

desde 1472 hasta 1515.

Por varias casualidades y medios he con-

seguido reunir una noticia harto completa de

este Prelado.

No es creíble que sea este el Pedro de

Cardona , hijo de Juan Ramón Folch de Car-

dona, el cual no teniendo mas que cinco años

de edad, logró en el de 1418 un breve del Pa-

pa Martino V que existe en Lérida fecho XVIIkal. februarii , pontific. anno I. concedién-

dole que en llegando á la edad de nueve años

completos pueda obtener un canonicato en

Lérida y otro en Valencia. Porque de nues-

tro Obispo consta que en 1515 pasó á la Si-

lla de Tarragona, donde murió en 1550; ysi fuere el mismo que aquel niño canónigo,

diriamos que murió de edad de 117 años: co-

sa de que , aun siendo tan extraordinaria, no

tenemos memoria alguna, como era regular.

Lo que sí consta de cierto es que fué hi-

jo del último Conde de Cardona, y hermano

Page 154: Viaje Literario por las iglesias de españa

138 YIAGK LITERARIO

del primer Duque del mismo título. Dícelo

Juan Rollarlo Tamaritense en las notas que

puso á los epigramas latinos de Martin de

Ivarra, de que luego hablaré, con estas pa-

labras: Fuit filius Joannis illius qui Comes (ut

ita dicam) de Pratis erat, cuius minores Bu-

ces (ut ait vulgus) de Cardona maluerunt ap-

pellari quum xdraque regio essel Mis heredi-

taria. También le llama hijo del Conde de

Prades el Cardenal Don Bodrigo de Borja en

una carta que escribió desde Segovia al Rey

Don Juan II de Aragón á 2 de febrero de

1475, la cual \'\ original el año pasado 1807

en poder del señor D. N. de Casaus, Abad de

Ripoll , de la cual pondré ahora las palabras

que hacen para fijar la época de este pontifi-

cado. Dice así: «S. M. ab humil recomen-

»dacio precedent.—Ara en aquest punt lié re-

»budes letres de Roma qusm signifiquen

»nostre Sant Pare ha transferit mon cosi ger-

»ma en Bisbe de Barcelona , é ha pronuu-

»ciat D. Pedro lo 011 del Comte de Prades en

»Bisbe de Urgell segons vostra Altesa

»habia scrit, é declarada sa intenció á la Sua

«Beatitud (sigue dándole gracias). De Se-

»go\ia á dos de febrer M.CCCC.LXXI1I. De

»vostra Mtat. devot servidor, R. Cardenal

»Yalentin. Yicccancill. electus.»

Page 155: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS Dfc ESPAÑA. 1 39

Por este documento se vé que Don Pedro

fué promovido á esta Silla por el Papa Six-

to IV á instancias del Rey de Aragón á unes

del año 1472. A principios del 1474 escri-

bió desde Barcelona á este capítulo , anun-

ciándole que estaba para venir á su iglesia,

v pidiendo que le enviasen algún auxilio de

gente armada con que poder llegar á Guiso-

sona. He visto la carta. Llámase en ella elec-

to ; dictado único con que suena basta por

los años 1495 en las pocas memorias que

de él nos quedan. Una de ellas es el viage á

Castilla que emprendió desde Guisona el año

1479, como enviado del Conde su padre,

para tratar con el Rey Don Fernando algunos

negocios de su familia. De lo cual nada mas

he podido rastrear. Otra es un cabreo que

vi en la colegiata de Balaguer hecho en 1487,

en que consta que juntamente era Abad co-

mendatario del monasterio de Labaix, dig-

nidad que según las memorias de aquella ca-

sa , disfrutó basta el 1502.

Mas notable para esta iglesia es la cons-

titución que hizo en 1488, en que verificó

la supresión de arcedianatos intentada inú-

tilmente por sus antecesores Vilanovay 7b-

via, reduciendo el número de dignidades y

canonicatos al de 21 , y estableciendo ade-

Page 156: Viaje Literario por las iglesias de españa

I ¿O VlAGE LITEIUMO

mas el derecho de opción. Este número per»

severa hoy dia, mas no suprimidos comoquiso el Obispo los arcedianatos de Andorra

y Cerdaña , en cuyo lugar debieron suprimir-

se dos statorias. También sabemos que en

1492 á 27 de marzo, estando en Barcelona

escribió al Rey sobre el derecho que llama-

ban de Maridage, y que junto con el Obispo

de Gerona y el Abad de Bages , fué nombradopor Inocencio VIII defensor de los bienes

que algunos usurpaban al monasterio de San-

la Cecilia de Monserrat, cuyo Abad era DonJaime Fuella , Dean y canónigo de Barcelona.

En su tiempo y de su orden se imprimió

un misal propio de esta iglesia,que él mis-

mo habia ordenado y dispuesto. Solo he vis-

to de él un ejemplar en el archivo de la vi-

lla de Tremp. Su epígrafe final dice así: Im-

pressit Venetiis D. Bernardinus de Tridino

expensis Calminii Ferrerü Barchinon. Biblio-

polas anuo á puerperio Virginis M.D.IX. die

vero XV. mensisjanuarii. Antes de esto habia

ya publicado el Breviario Urgellense que exis-

te en este archivo impreso Venetiis arte Ma-

gistri Andreas de Thorcsanis de Asida : anuo

MXCCC.LXXXVU. die XXV. mensis junii.

Ambos códices he registrado para lo de

ritos.

Page 157: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. \h\

En ol año 1515 fué trasladado esto Obis-

po á la metrópoli de Tarragona, y dícese que

esto fué á 2o de marzo. Lo que yo he visto

en los registros de la.Curia episcopal , es que

los poderes que él dio para notificar al ca-

pítulo la renuncia de esta Silla , están fechos

en Barcelona á 16 de ese mismo mes y año;

y que el dia 23 siguiente el capítulo comoen Sede vacante dio facultad para celebrar

órdenes en esta catedral á Don Juan Martí-

nez (Maríini) canónigo déla misma y Obis-

po Gabulense. De otro Obispo titular de Iiip-

pona (ahora que hablamos de ellos) llamado

Bernardo Serrati, hay memoria que existia

en Tremp reconciliando su cementerio con

licencia de este diocesano á 24 de diciem-

bre de 1482. También celebró órdenes en

su tiempo y de su licencia en Solsona Don

Fray Vicente Trilles , Franciscano , Obispo

Hieropolitanoenlosaños 1507, 1508 y 1510.

Por algunas memorias que se han citado se

ve que residía ordinariamente en Barcelona,

y del proceso original del concilio que siendo

ya Arzobispo celebró en aquella capital año

1517 consta que hospitabalur in orlis, in vi-

co ramblte situatis. Otros dos concilios provin-

ciales celebró , de que se hablará en su lugar.

Martin Ivarra , hijo del conocido ya como es-

Page 158: Viaje Literario por las iglesias de españa

\ £.•> VIAGE LITERARIO

critor en la Biblioteca de Nicolás Antonio (de

cjuien se distingue con el dictado de Cánta-

bro), escribió varios epigramas latinos en elo-

gio de las personas ilus.trcs de principios del

sirrlo XVI, los cuales esplicó con notas curia*

sas «Amw Rollarlo Tcmarúcvse , ypublicó en

Barcelona en 1512 por Carlos Amorós. He

disfrutado esta obrila desconocida, y tomado

de ella las copias y extractos que pueden ser*

vir á la historia y bibliografía de aquel tiempo.

Ivarra la dedicó á nuestro Obispo Don Pedro,

y entre otras cosas , excusándose porque de-

dica poesias á un Obispo , le dice con esta

ocasión: Porro ubi biblioíhcca est qaam in pa-

lalio marítimo novimus (Rollano glosa: quod

habitas vicinum maris littoribus.J Heúo angulum

lamquam parvulum sacellum Álexandrinorum

requm , bibliothecis haud cessurum , mnsis in-

dulget. Testis Navarra meus (Vicente Navar-

ra , secretario del Obispo) qui tolos dies no-

desque non alia colit antra , non aiimule sa-

cros potat fontes. Mas adelante en elogio del

Prelado y de sus jardines y biblioteca se halla

este epigrama:

Ad Petrum Cardonianum.

Pompiiius Chfteti Nüfafá; necnon Julia virtus,

Et Regum genus, ot, Gardoniane, Ducum.

Page 159: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. H3Rurc suburbano Pliu?aaini despicis liorlos,

Áurea quod millo lompore mala negat.

Serio ja Ñjliacas lutaulur eburna papyyos;

Nec pascit lineas bibliolheca domi.

Illud, Peffe, bonos solet oblectarc sodales:

IIcTC didic.it telricos rara docere viros.

Ergo errant tantum quibus ingens dicere Ca:sar

Quum sil grata sacro sylva Capera Numae.

El objeto del poeta fué hacer á nuestro

Obispo superior á Numa y á César en huertos

y en biblioteca . La Sylva Capona se llamó así,

por la proximidad á la puerta Ca-pena de Ro-

ma , la cual Numa habia consagrado á las

musas.

Por último , de los mismos epigramas y sus

notas consta que este Obispo fué tio de DonFernando de Cardona, almirante de mar, v

de Don Enrique de Cardona, Obispo de Bar-

celona y luego Arzobispo de Monreal.

Volvamos á la serie de nuestros Obispos.

JUAN DESPÉS

desde 1515 hasta 1550.

Habia ya sido Obispo de Gerona , Silla que

renunció hacia el 1508 después de dos años

de gobierno. De esta de Urge! me consta que

tomó posesión á 10 de junio de 1515. Quedan

Page 160: Viaje Literario por las iglesias de españa

144 víase literario

de su liberalidad pastoral algunas memorias;

lal es el aumento de las distribuciones de es-

te clero, cuyo fondo doló en 10,000 libras

barcelonesas. Dio otras 2,000 á cada una de

las iglesias de Sanahuja, Guisona y Trcmp.

En los procesos de los tres ó cuatro Concilios

provinciales que se celebraron en su tiempo,

no hay memoria de haber asistido ni por sí

ni por procurador. Sábese por último que mu-

rió en la villa de Pons, á las doce del dia 24

de octubre de 1550. Su cadáver fué traído á

esta catedral, y depositado en el crucero á la

parte de la epístola en una arca de madera

elavada en la pared ,que hoy se conserva y

cubren en los dias clásicos con un paño bor-

dado.

En su tiempo , esto es , en 1522 hallo exis-

tente en esta diócesi al Arzobispo de Tesaló-

nica Don Juan Miralles, que también se lla-

ma canónigo y Sacrista de esta iglesia. Acaso

era su auxiliar, como parece que después lor

fué en la diócesi de Barcelona en 1 550 , se-

gún se dirá en su lugar. La Sede vacó mas

de año y medio, y á 19 de julio de 1552, ya

se hallaba en posesión de ella el sucesor.

Page 161: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 4 45

PEDRO JORDÁN DE URRÍES

desde 1552 hasta 1555.

Su breve pontificado fué sin duda la causa

porque no llegó á consagrarse. Y así hallo

que murió con el dictado de electo en Reus,

dia 10 de enero del año siguiente 1555.

Consta ademas su existencia por la bula del

Papa Clemente VII que trasladó al sucesor.

FRANCISCO DE URRÍES

desde 1 554 hasta 1 551

.

Era Obispo de Patti, en Sicilia , con cuyo

título se hallaba en este obispado celebran-

do órdenes en 1552. La bula de su trasla-

ción está aquí original , fecha á 8 de junio

de 1554.

De los primeros años de su prelacia nos

queda un Ordinario propio de esta diócesi,

impreso en Zaragoza por Jorge Coci , año

155G. De todos los concilios provinciales que

se celebraron en los diez y ocho años de su

pontificado , solo hallo en los procesos ori-

ginales que vi en Tarragona que asistiese este

T. XI. 10

Page 162: Viaje Literario por las iglesias de españa

I Í6 M\GE LITERARIO

Obispo á los de los años 1536 y 1546, y aun

eso por procurador. Nada mas sabemos de

él sino que murió en Huesea á 26 de octu-

bre de 1551 , y que la Sede estuvo vacante

hasta fines de enero de 1555.

A esta época pertenece la memoria de

dos Obispos auxiliares españoles. Uno es

fray Baltasar de Hercdia, de mi orden, hijo del

convento de San Pablo de Sevilla , de quien

dice Bremod (Bailar. Ora1

. Prcecl. Tora. IV),\ j r

que fué electo Obispo drénense á 24 de fe-

brero de 1555, y destinado auxiliar de esta

diócesi. Es cierto este dato, y también que

era Vicario general de nuestro Prelado en

los dos años siguientes, como he visto en

un registro original que existe en Ripoll. El

otro Obispo titular es Don Juan Punyet, que

con el mismo título de Obispo drénense era

Vicario general de nuestro diocesano en los

últimos dias de su vida, es á saber á 12 de

octubre de 1551. Esto me consta por es-

critura que he visto en el archivo de esta

ciudad.

Page 163: Viaje Literario por las iglesias de españa

A 1AS IGLESIAS DE ESPAÑA. 4 47

MIGUEL DESPÜIG

desde 1553 hasta 155G.

Tomó posesión de esta Silla á fines de ene-

ro de 1553, y luego ajustó como arbitro ele-

gido por el capítulo y los beneficiados, las di-

ferencias que entre ambos cuerpos habia so-

bre derecbos funerales.

En 1556 á 4 de junio fué trasladado á la

iglesia de Lérida

JUAN PÉREZ GARCÍA DE OLIVAN

desde 1 556 hasta 1560.

En las bulas de su promoción que he vis-

to le llama el Papa clérigo Cesaraugustano ; yasí en ellas como en otros documentos , se

omite el primer apellido Pérez que aquí le dan

comunmente. Tomó posesión á 25 de junio de

1556. En el año siguiente confirmó los esta-

tutos que en 1550 habia ordenado parala igle-

sia de Puigcerdá su antecesor el Cardenal Ni-

colás Capoci. En el mismo año 1557 mandóimprimir un Misal propio de esta iglesia. Yacabáronse con esto sus memorias , no que-

Page 164: Viaje Literario por las iglesias de españa

H8 VIAGE LITERARIO

dándonos otra que la de su muerte acaecida en

Balaguer entre cuatro v cinco de la tarde del

dia 2o de setiembre de 15G0, en la casa de la

ermita del Sanio Cristo. Fué enterrado delante

de las rejas del altar de la misma imagen. El

registro délo actuado en su vacante, comienza

en 3 de octubre de ese año. Uno pasó has-

ta que tomó posesión el sucesor

PEDRO DE CASTELLÉT

desde 1561 hasta 1571.

Verificóse su posesión á lo de setiembre

de 1561. Era de familia noble, y canónigo

y Sacrista de Tarragona, con cuyos dictados

le hallo asistiendo á algunos Concilios pro-

vinciales como síndico de su capítulo desde

el que se celebró en 154o.

Pocas memorias quedan de su prelacia. A28 de octubre de 1562 se hallaba en Bala-

guer tratando de la traslación de los benefi-

cios y oficios de la iglesia de San Salvador

á la recien construida de Santa Maria. Asis-

tió al famoso Concilio de 1564 y siguiente,

sobre la admisión de los decretos del Triden-

tino, y á otro que se tuvo en Barcelona en

1569 y duró los dos años siguientes. Esta

Page 165: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. til)

fué la ocasión de morir en aquella capital

dia 1.° de febrero de 1571. Una nota coetá-

nea que he visto al fin de la consueta de

Santa Marta del Mar de la misma ciudad, nos

conservó esta noticia puntual; y también la

de que le administró el viático el Obispo de

Elna, fray Pedro Mártir Coma, Dominico, y

de que su cadáver fué llevado al entierro de

su familia en Altafulla. Llámale Don Perol.

El citado Obispo de Elna, siendo Prior del

convento de Puigccrdá en 156G , compuso

en lemosin una obrita (que después se tra-

dujo al latin , intitulada: Directorium Curato-

rum) á instancias de nuestro Obispo , á quien

también la dedicó. En la dedicatoria hace el

autor mención de un sínodo tenido pocos

meses antes por nuestro Prelado , en el cual

se admitió el Concilio Tridentino.

JUAN DIMAS LOR1S

desde 1572 hasta 1576.

Entró en el gobierno de esta iglesia á 11

de octubre de 1572, mas no vino acá hasta

el febrero de 1574. Esto consta en los re-

gistros episcopales. El concilio provincial de

1572 y 1575, le concedió licencia dia 29 de

Page 166: Viaje Literario por las iglesias de españa

150 YTAGE LITERARIO

abril de csle último año para no residir en

su diócesi por espacio de seis meses, puesto

que según declaraban varios testigos , tenia

orden del Rey para estar en su corte (Pro-

ceso original de dicho Concilio de Tarragona.)

Consta que ya asistió al que se tuvo á fines

del 1574. En el registro 58 de los episcopa-

les que decia , quedan firmadas de su manovarias y oportunas instrucciones que dio á

los visitadores de su diócesi.. Continuó en su

gobierno hasta el dia 6 de setiembre de 1576^

en que fué trasladado á la Silla de Barcelo-

na. La nuestra estuvo vacante hasta el 28de abril de 1578, en que tomó posesión el

sucesor.

MIGUEL GERÓNIMO MORELL

desde 1578 hasta 1579.

Pontificado breve en el cual solo queda la

memoria de haber dado este Obispo el mo-nasterio de los claustrales de San Francisco

de Puigcerdá á los padres Agustinos y á su

Prior fray Ambrosio Sicard , dia 4 de octubre

del mismo año 1578. Esto sabemos, y que

murió en Balaguer en el convento de Santo

Domingo entre siete v ocho de la mañana del

Page 167: Viaje Literario por las iglesias de españa

ALAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 151

dia 23 de agosto del afio siguiente , y que fué

enterrado en el mismo.

Las actas capitulares de aquella colegiata,

que nos conservaron esta puntual noticia,

añaden que era natural de Valencia y le lla-

man Ilierónymo Miqucl Morell.

FRAY HUGO AMBROSIO DE ÑONGADA

desde 1580 hasta 1580.

Era de la casa de Aytona y monge Camal-

dulense. Tomó posesión á 9 de julio de

1580. Es reparable que en las escrituras que

se conservan en los registros de su tiempo se

llama á sí mismo constantemente : Nos Hugo

Frater Ambrosios de Montecatheno ó de Mon-

eada s poniendo el Frater entre sus dos nom-

bres. Esto mismo se observa cuantas veces

le nombra el proceso original del Concilio

provincial de 1584 , á que asistió por procu-

rador. Y en el cabezal de sus poderes, que

están allí originales , se llama Dnus. Ugo

Frater Ambrosias de Moneada. Y en la firma

Frater Ambrosias Ep. Urgellen. Dos síno-

dos se encuentran celebrados por él en el

primer año de su pontificado : uno en Urgel

y otro en Sanabuja. Sábese finalmente que fa-

Page 168: Viaje Literario por las iglesias de españa

152 V1AGE LITERARIO

lleció á 8 de diciembre de 1580 en el lugar

del Pía de San Tirs, distante una legua de

esta ciudad, cuando caminaba hacia Ceros

para recobrar su salud. Mas de un año vacó

esta Sede hasta que le sucedió

FRAY ANDRÉS CAPILLA

desde 1588 hasta 1C09.

Fué monge Cartujo de Scala Dei , de quien

escriben con el debido elogio Nicolás Antonio

en la Biblioteca española , y et canónigo de

Tarragona José Valles en la Historia de las

Cartujas de España. A mí solo me toca hablar

de él como Obispo de esta iglesia , la cual

comenzó á gobernar día 12 de abril- de 1588.

Puso luego los ojos en la erección de un se-

minario conciliar , objeto de la primera nece-

sidad en una diócesi , para lo cual le ofreció

la providencia de Dios una ocasión oportuna.

Que como el Papa Clemente VIH tratase de

suprimir varios monasterios de Cataluña que

habian dccaido de su primitiva observancia,

logró de S. S. que gran parte de las rentas

del de San Saturnino de Tabcrnoles se desti-

nase á la dotación de tan útil establecimien-

to. Así se efectuó, fundándose la casa. Con

Page 169: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 153

las rentas pasaron , como era consiguiente,

una buena porción de escrituras antiguas , de

las cuales me he aprovechado á maravilla.

Hoy ocupa el seminario el colegio que fué de

los padres Jesuítas, cuya fundación también

se atribuye á nuestro Obispo.

En 1595, á 11 de octubre, dio licencia á

los cónsules de la villa de Solsona y al céle-

bre padre Fray Ambrosio Sicard para la fun-

dación de Agustinos calzados en dicha ciu-

dad. Nada mas sé de los hechos de este Obis-

po, si no que murió en Sanahuja dia 22 de

setiembre de 1009, y que fué enterrado allí

mismo en la capilla mayor.

Durante su gobierno parece haber sido in-

vadida parle de esta diócesi por algunos sec-

tarios. Y de una carta que vi en la colegiata

de Balaguer consta que en 1591 habia en Ur-

gel grandes temores de los Luteranos , que ya

se habian apoderado de Arcavell , lugar dis-

tante media legua de esta ciudad.

FRAY BERNARDO DE SALVA

desde \G 10 hasta 1020.

Era religioso de San Francisco. Duróle el

gobierno desde 7 de julio de 1010 hasta2ide

Page 170: Viaje Literario por las iglesias de españa

151 VIAGE LITERARIO

febrero de 1G20, en que murió en el con-

vento de su orden , llamado de Jesús, extra-

muros de Barcelona. Celebró dos sínodos,

uno en su entrada y otro en el año 164 G. Le

sucedió

FRAY LUIS DÍAZ AUX DE ARMENDARIZ

desde IWI hasta mi

.

Era natural del Perú , de la familia de los

Marqueses de Gadreyta: religioso Cisterciense¡

y Abad del monasterio de la Oliva , y poste-

riormente Obispo de Jaca , de donde fué tras- I

ladado á esta silla por el Papa Gregorio XV á

9 de agosto de 1622, y tomó de ella posesión

á 20 del octubre siguiente. Del mismo año se

baila un sínodo que celebró en esta ciudad,

de la cual y de toda la diócesi arrojó á los clé-

rigos franceses que la inundaban, como tam-

bién verás que se hizo en Barcelona por el

mismo tiempo. Era debido que los ministros

del altar se mantuviesen á espensas de los

fieles , á cuyo servicio se habían obligado en

su ordenación. Tras esto sabemos que fué

nombrado Virey de Cataluña , y últimamente

Arzobispo de Tarragona, de cuya silla no

pudo tomar posesión , muriendo en esta ciu-

Page 171: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÍNA. 1 5i>

dad de Urgcl á 5 de enero de 1027. Deposi-

tóse su cadáver delante de la capilla de San

Ermengol , y á pocos años fué trasladado á la

sepultura de su familia, en Navarra. Sucedióle

á 5 de setiembre del mismo año 1027.

FRAY ANTONIO PÉREZ

desde 1G27 hasta 1035.

Docto Benedictino, el cual tuvo sínodo

luego que entró en esta ciudad, y otro en

Balaguer en 1050. Por decreto de este últi-

mo se recogieron las constituciones de los

cuatro Obispos sus inmediatos antecesores, yse imprimieron en Barcelona en 1032. Fuétrasladado á Lérida á 18 de febrero de 1053,

y después á Tarragona , á cuyo Archiepisco-

pologio me remito.

PABLO DURAN

desde 1G54 hasta 1G51.

Catalán , oriundo de la casa de Esparra-

guera , auditor de la Rota Romana , tomó po-

sesión de esta Silla á 7 de mayo de 1054. Aprincipios de 1059 se hallaba en Lérida con

Page 172: Viaje Literario por las iglesias de españa

Í56 V1AGE LITERARIO

encargo del Rey para visitar aquella Univer-

sidad. En la entrada de los Franceses de

1041 se ausentó de su iglesia, siguiendo el

partido de Felipe IV, el cual le dotó con al-

gunas rentas y luego le promovió al arzobis-

pado de Tarragona. Mas por el pésimo estado

de esta provincia en aquella época no pudo

tomar posesión de la nueva dignidad, que-

dando privada la metrópoli de un Prelado

que tenia también sentado su crédito en la

doctrina y prudencia pastoral. Después de su

residencia en Madrid se retiró á la villa de

Areny de Aragó ; diócesi de Urgel , donde

murió á 18 de febrero de 1651 , y fué enter-

rado en el presbiterio de la iglesia de San

Martin de la misma villa.

Por causa de dichas guerras vacó esta Sede

nueve años. En cuyo tiempo, según se lee

en las Actas Capitulares , vino á esta ciudad á

ejercer las funciones episcopales el Obispo

de Orange á principios del año 1658. Porque

también parte de los canónigos de esta iglesia

siguieron el partido francés ; los cuales en la

paz del año 1652 tuvieron que ausentarse de

ella por ser reputados enemigos de España.

Uno de ellos se llamaba Lorenzo Barrutell , á

quien el Rey de Francia , cuando mandaba en

estepais, nombró Obispo de Urgel , y debió

Page 173: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 157

ser hacia el año 1051. No se verificó esto,

como es fácil de entender , y compuestas fi-

nalmente las cosas volvió á la iglesia á residir

su prebenda , donde en 1G56 optó el arcedia-

nato de Cerdaña. Y murió de allí á tres años.

Ademas habia sido honrado con la dignidad

de Canciller de Cataluña. Todo esto consta

de las Actas Capitulares de aquel tiempo , yde la inscripción que se puso sobre su en-

tierro á la entrada de la capilla de San Er-

mengol,que dice : Hic jacet nobilis et illuslris

D. Laurentius Barrutell, Cancellarius Catha*

IonicetCanonicus et Archidiaconus Ccritanice,

necnon á fíege Christianisimo episcopas electus

Urgellensis. O&iií 29 Octub. 16.... cetatis 65.

La vacante de esta Silla duró hasta el año

1660, en que á 25 de junio tomó de ella

posesión

FRAY JUAN MANUEL DE ESPINOSA

desde 1660 hasta 1664.

Sevillano , monge y abad de Monserrate , y

después General de toda su orden , durante

cuyo gobierno fundó el monasterio de Mon-

serrate de Madrid. En los tres años de su

pontificado mostró su gran misericordia con

Page 174: Viaje Literario por las iglesias de españa

Í58 VIAGE LITERAWO

los pobres con ocasión de las nieves extraor-

dinarias que acabaron con los sembrados.

Fué trasladado a Tarragona en el enero del

1664.

MELCHOR PALAU

desde 1664 hasta 1670.

Natural de Mataró, Arcediano mavor dem

Vique é Inquisidor de Barcelona , y des-

pués Arcediano de la misma iglesia, duran-

te cuyos empleos mostró su talento paci-

ficador en las turbulencias que agitaron este

Principado. Promovido á esta iglesia tomó de

ella posesión á 9 de setiembre de 1664. Que-

dan de él dos sínodos celebrados en Urgel.

Uno en 1665 y otro en 1670. En el mismo

año murió á 29 de abril, dejando otras varias

muestras de su celo.

DON PEDRO DE COPONS

desde 1671 hasta 1681.

Natural de Villafranca , tomó posesión á 5

de mayo de 1671. Luego tuvo sínodo en Ur-

gel , y murió en Balaguer á 16 de marzo de

1681. Sucedióle

Page 175: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 150

DON JUAN BAUTISTA DESBACH

desde 1G82 hasta 1G88.

Mallorquín y canónigo de Palma. Tomó

posesión á 15 de junio de 1682. En el si-

guiente tuvo sínodo, y al cabo de seis años,

visitando su obispado murió en la villa de

Areny á 16 de agosto de 1688. Quedan de él

varios sínodos. Sucedióle

DON OLAGUER DE MONSERRAT

desde 1 689 hasta 1694.

Fué cura del Vilar , diócesi de Vique, ar-

cediano mayor de Tarragona y Canciller de

Cataluña. Entró en esta Silla á 8 de julio de

1689. En el mismo año juntó sínodo en Gui-

sona , otro tuvo allí mismo mas adelante.

No es poca muestra de su celo ilustrado el

opúsculo que escribió sobre la solicitud y vi-

gilancia pastoral que deben tener los Obispos

en el ordenar,publicado por Don fray Geró-

nimo Blanco, abad del monasterio de la O,

Zaragoza, 169o. Murió en Guisona á 19

de octubre de 1694, y su cadáver fué trasla-

Page 176: Viaje Literario por las iglesias de españa

160 VIAGE LITERARIO

dado á la iglesia de San Felipe Neri de Bar-

celona. Sucedióle en el mismo año

DON FRAY JULIÁN GANO

desde 1694 hasta 1714.

Carmelita , natural de Valdemoro , dió-

cesi de Toledo. Celebró sínodo en 1G96. Enlas turbulencias sobre la sucesión de la co-

rona de España , siguió el partido de Feli-

pe V , y ausentándose por esta razón de su

iglesia, fué trasladado á la de Avila á 17 de

enero de 1714. En el mismo año le sucedió

DON SIMEÓN DE GUINDA Y APEZTEGUI

desde 1714 hasta 1737.

Natural de Esparza , en Navarra , canóni-

go de Ronces-valles y abad de San Isidro de

León. Puesto ya en su iglesia, mandó im-

primir los rituales y otros libros para el ré-

gimen de curas. Fundó un convento de monjas para la enseñanza de las niñas de esta

ciudad. En 1756 visitó la iglesia catedral,

certificándose por sí mismo de la identidad

de los cuerpos Santos que en ella están (lepo-

Page 177: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 161

sitados , y hallándose en el año siguiente en

la villa de San Julián de Loria del valle de

Andorra en acto de visita , murió dia 27 de

agosto. Sucedióle

DON JORGE CURADO Y TORREBLANCA

desde 1758 hasta 1745.

Natural de Lucena é inquisidor de Granada.

Promovido á esta Silla en 1758, la cual dejó

por renuncia en 1745 coíi retención de mil

escudos de pensión. Murió finalmente en su

patria á 5 de julio de 1749,

DON FRAY SEBASTIAN DE VICTORIAEMPARÁN Y LOYOLA

desde 11Al hasta 1756.'

Del orden de San Gerónimo , promovido á

esta Silla después de varios cargos en su or-

den en 1747. A 10 de noviembre del mismo

año tuvo sínodo , en el cual recogió las prin-

cipales constituciones de todos sus antece-

sores, y las mandó imprimir en Barcelona el

año siguiente en un vol. en 4.°, con un apén-

dice de varias bulas pontificias. Murió en Gui-

TOMn XI. 11

Page 178: Viaje Literario por las iglesias de españa

ÍG2 VTAtiE LITERARIO

sona á 2 de octubre de 1756, Le sucedió

DON FRANCISCO JOSEPH CATALÁNDE OCÓN

desde 1757 hasta 1762,

Tomó posesión en 6 de mayo de 1757.

Murió á 8 de setiembre de 1762. Enterrado

en Tremp.

DON FRANCISCO FERNANDEZ DE JA-

TIVA

Tomó posesión en 10 de mayo de 1763.

DON JOAQUÍN DE SANTIYAN Y VAL-DIVIESO

Posesionado en 7 de enero de 1772, y

promovido después á la Silla de Tarragona.

DON JUAN GARCÍA MONTENEGRO.

Por traslación del antecesor al arzobispa-

do de Tarragona, tomó posesión en 27 de

noviembre de 1780, pasando á esta iglesia

desde la parroquia de Santa Cruz de Madrid,

donde ora cura.

Page 179: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 163

DON FRAY JOSÉ DE BOLTAS.

Natural do Oran, de la regular observan-

cia de San Francisco. Tomó posesión en 31

de marzo de 1785.

DON FRANCISCO ANTONIO DE LADUEÑA Y CISNEROS.

Por muerte del antecesor le sucedió , ytomó posesión en 29 de octubre de 1797.

Es natural de Yillanueva de la Fuente, y ha

sido doctoral de Salamanca.

Basta ya de Obispos, y Dios te guarde, etc.

CARTA LXXXVL

Noticia de códices de Cánones y otros manus-

critos muy notables que se conservan en el ar-

chivo de la iglesia de Urgel.

lTii querido hermano : Sobre cuanto he di-

cho en los correos anteriores , quédanle to-

davía á la santa iglesia de Urgel otras rique-

zas literarias , que así por su antigüedad co-

mo por su calidad, la honran no poco. Fntre

Page 180: Viaje Literario por las iglesias de españa

16i VIAGE LITERARIO

ellas es muv conocido en el mundo el códi-«i

ce que posee de colección de Cánones. Ape-

nas hay escritor de esta materia que no ha-

ble de él, mas ninguno da una noticia cabal

de su contenido y de su mérito. Todos co-

pian la descripción que hizo de él el Arzo-

bispo Pedro de Marca , que á lo que yo en-

tiendo es el primero que la publicó , dicien-

do que este códice se divide en tres partes;

en la 1.acontiene los cuatro Concilios gene-

rales , y los nacionales del oriente con los

Africanos ; en la 2.a

los de Francia, y en la

3.alos de España (o). Es muy de estrañar que

este ilustrado escritor que vio con sus ojos

el códice, hiciese de él una descripción tan

diminuta y equivocada , que cierto , ni se di-

vide en parte alguna , y ademas de lo dicho

contiene las Decretales desde San Dámasohasta San Gregorio Magno. Esta falta supli-

rá la noticia detenida y circunstanciada que

envió de lo contenido en este precioso li-

bro (6) , y con ello me quedará aquí lugar

para proponer algunas reflexiones , sobre las

que ya te comuniqué hablando del códice de

la misma materia en Ripoll.

1." Siempre han sido sospechosas á los

(a) Vid. Marc. Hisp. col. 25.

(b) Ap. núm. XXXIV..

Page 181: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. TOÍ

críticos las colecciones de Cánones por la in-

serción: l.°de los cánones apostólicos de-

clarados como apócrifos por el Papa Gelasia

en el Concilio romano del año 494.—2.° por

la de las falsas Decretales anteriores al Pa-

pa Siricio.—o.°y por la de los cánones de

algunos Concilios anteriores al INiceno y Eli-

beritano, inventados en gran parte por nues-

tros falsos cronicones. Los sabios lian califi-

cado el mérito de las colecciones de Cánones

por la mayor ó menor autoridad, y lugar que

lian tenido en ellas estos tres artículos. Se-

gún esto , no puede dejar de formarse un

juicio muy aventajado de la pureza de este

códice Urgellense, donde no se halla ninguno

de los cánones apostólicos , ni Decretal al-

guna anterior á San Dámaso, ni Concilio que

no sea de los ciertos é indubitables, y admi-

tidos unánimemente por todos. Este es un

hecho de que cualquiera se puede certificar

por sí mismo , registrando hoja por hoja el

códice, que está entero. Verdades que en la

primera hoja se halla la carta de San Cle-

mente Papa ad Jacobum fralrem Dni. de

benediclione corporis et sanguinis Christi et de

ordinatione elericorum. Pero esta es una hoja

suelta que no pertenece al cuerpo de la co-

lección , la cual después del índice ó excer-

Page 182: Viaje Literario por las iglesias de españa

\ 66 VIAGE LITERARIO

pta canonum, comienza por el Concilio Nice-

no , y sigue escribiendo á renglón seguido

los otros Concilios, hasta lo que puede lla-

marse última parte del libro , donde están

las Decretales de los Papas Dámaso , Siricio,

Zósimo , Bonifacio , Celestino , León , Hila-

rio , Simplicio ó Simpliciano , Félix, Celasio,

Anastasio, Simaco, Hormisdas, Yigilio yGregorio; es decir, los que florecieron des-

de el año 560 hasta G04. Parecerá estraño

que tan libre se halle de monumentos apó-

crifos un códice escrito á fines del siglo XI,

es decir, en un tiempo en que la crítica no

habia aun descubierto los vicios y falsedad

de varios cánones y epístolas de Papas, que

eran por consiguiente veneradas y recibidas

como las mas auténticas é indubitables. Mas

esto mismo es una prueba de que aun en-

tonces existian algunos de aquellos códices

antiguos escritos en el siglo Vil, de quienes

pudo sacarse esta copia: códices puros sin

las añadiduras y corrupción posterior. Prue-

ba asimismo la santa y loable tenacidad con

que nuestras iglesias hasta el siglo XII se ne-

garon á admitir las otras colecciones adulte-

radas, que generalmente eran recibidas en

otros reinos, gobernándose siempre por la

que formaron sus mayores. Siendo muy de

Page 183: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 167

notar, que en un códice escrito- verosímil-

mente aquí mismo como se infiere de su

carácter , nexos y otras circunstancias en

tanta proximidad de la Francia, en un tiem-

po en que nada ignorábamos de aquel país,

al cabo de tres siglos largos de sujeción á la

metrópoli de Narbona y asistencia á sus Con-

cilios , sin embargo nada se halla en este li-

bro de aquellas novedades y ficciones que no

tardaron en creer , y acaso inventaron nues-

tros vecinos , y solo contenga los mismos

documentos que contienen los otros códices

que se conservan escritos en lo interior de

Castilla. Tan grande era el deseo de conser-

var nuestra antigua colección, y tan cierto

es que la tuvimos propia y peculiar nuestra,

cuando aun en los siglos bajos , en las co-

pias simples , nada se escribió que no sea

conforme á los ejemplares mas viejos.

2.a

¿Y quién debió ser el autor de esta

colección? Cuestión curiosa es, y que vie-

ne aquí como nacida. Pero han tratado ya

de ello tantos y tan juiciosos literatos, que

seria en mí una necedad repetir lo ya dicho.

Como viagero , me toca hacerle observar en

la descripción adjunta de este códice, que el

autor de la colección está mostrando de mil

maneras que era Español. Porque primera-

Page 184: Viaje Literario por las iglesias de españa

i(\S VIAGE LITERA RIO

menle describe todos nuestros Concilios , no

solo nacionales, sino provinciales también,

cuando de las otras naciones solo copia los

mas famosos y conocidos, ó por la impor-

tancia de su objeto ó por la concurrencia de

Obispos. Así es que ademas del Eliberitano yde los Toledanos , se hallan el Valentino,,

llerdense, Gerundense, Emeritense, Tarra-

conense, Cesaraugustano y otros celebrados

por los Obispos de una sola provincia , no

congregados para condenar heregias famosas,

sino para la reforma de la disciplina pecu-

liar de cada provincia. Cosa que siendo ex-

tranjero el colector, debiera omitirse v co-

piar en su lugar los de la misma clase de su

nación. Por otra parte salta á los ojos la

exactitud y puntualidad con que se hallan

copiadas las subscripciones enteras de los

Obispos asistentes á los Concilios Españoles,

y hasta de los presbíteros y diáconos y pro-

ceres que se hallaron en ellos, siendo así

que en los extrangeros solo copia los nom-

bres de ocho ó diez Obispos por lo regular,

y dice: et caiteri siibscripserunt. Lo mismo

digo respecto de las actas y sinódicas que

se refieren con mas extensión. Esta puntua-

lidad y esmero respecto de nuestros Conci-

lios, indica en el que formó esta colección

Page 185: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. I G9

mayor instrucción en orden á las cosas é igle-

sias de España, que en las de fuera de ella,

y también mayor interés en conservar su me-

moria. Cualquiera de las dos cosas prueba

que el autor era Español. Tampoco debe

omitirse que la mayor parte de las epístolas

decretales que copia , son dirigidas á Obis-

pos y Príncipes Españoles ; en particular es

notable que de San Gregorio Magno solo se

hallen cuatro, las tres dirigidas á San Lean-

dro, Arzobispo de Sevilla, y la cuarta al Hey

Recaredo.

Acerca del tiempo en que se formó el origi-

nal de esta colección , si se ha de medir por la

época del último documento que ingirió en

ella, debemos decir que fué á fines del siglo VII.

Las decretales no llegan mas que hasta San

Gregorio Magno. De los Concilios el mas mo-

derno es, si no me engaño, el Toledano XVII,

año VII del Rey Egica , era 752 , año de

Cristo 694. Mas yo no creo que esta regla sea

muy ajustada para fijar la época en que se for-

mó el cuerpo de esta colección, porque bien

pudo suceder que al trabajo del autor principal

los amadores de tan sagrado depósito añadie-

sen los Concilios posteriores conforme se fue-

sen celebrando.

5.a Con esto queda lugar para la du la si

Page 186: Viaje Literario por las iglesias de españa

170 VIAGE LITERARIO

será esta la colección de San Isidoro Hispa-

lense, que floreció á principios de! siglo VII,

y murió en el año 656. Indicio de esto es el no

hallarse aquí los cánones apostólicos, ni aun

los cincuenta que Dionisio Exiguo ingirió en

su colección, los cuales está demostrado que

el Santo Doctor tuvo por apócrifos. Verdad es

que no se halla aquí la prefación de San Isido-

ro , cual dicen que se halla en un códice de

Toledo y del Vaticano , mas tampoco se halla

la contrahecha del otro Isidoro, ni rastro al-

guno de las mercaderías adulteradas que nos

vendió. Así que la misma sinceridad de esta

colección , y el ser su autor ciertamente Espa-

ñol y del siglo VII , inclina Instantemente el

ánimo á creer que este códice sea copiado del

que formó San Isidoro , añadido por otra mano

anterior al siglo VIII.

Gran bien se seguiría al público si en la

tercera edición de los Concilios del Cardenal

Aguirre (que muy justo fuera que se hiciese

en España) se tuviese presente este códice Ur-

gellense para la mayor exactitud , así en el

texto de las actas v cánones como en las sus-

cripciones de los Obispos. Con un objeto se-

mejante sé que se ha enviado á Madrid por

dos veces este códice , una por Don Andrés de

Simón Pontero, y otra de orden superior en i

Page 187: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE CSl'AÑA. M\

de abril de 1799 al ilustre señor Don Pedro

Luis Blanco, bibliotecario mayor de S. M.,

para que se confrontase con otros, y pudiera

asi formarse una colección de los verdaderos

cánones, siendo en ambas notoria la genero-

sidad de este sabio Capítulo,que se expuso á

perder tan precioso libro por el bien que po-

dia resultar á la nación (a). Contiene este có-

dice doscientas noventa y dos hojas útiles en

pergamino. Vengamos ahora á tratar de otros

libros, que los hay aqui respetables.

Tal es un vol. fol. ms. en pergamino en el

siglo X, que comienza por la exposición ib)

del Apocalipsi, compuesta por el presbítero Es-

pañol Beato, compañero de San Eterio, Obispo

de Osma, en la guerra que hicieron á la here-

gía de los adoptivos Elipando, Obispo de To-

ledo, y Félix de Urgel. Parece increíble que

esta exposición que digo del Apocalipsi no

se hava impreso, y ande tan desconocida en

el orbe desde el siglo VIII en que se escribió.

El códice está lleno de grandes miniaturas de

pésimo dibujo, en que se representan todas

las visiones de aquel libro. Su exposición se

divide en XII libros , escritos con estilo grave

sin citar escritor alguno posterior á San Isido-

(a) Ap. n. XXXV.(b) Ap. n. XXXV].

Page 188: Viaje Literario por las iglesias de españa

17 2 VIAGE LITERARIO

ro. Extractaré algo de su prefación ,que co-

mienza así: «Quaedam quaa diversis lempori-

»bus in veteris Teslainenli libris prenuncíala

»sunt de nativilate Domini et Salvatoris nostri,

»secundum deitatcm , vcl de corporatione

»ejus, de pasionc quoque et niorle, sivede re-

»surreclione, regno alque judicio, pro viribus

»scientia3 inumerabilibus libris , el Sanclorum

»patrum nobilissimorum brevitate nótala,

»pauca proferenda (p 11 -) lavi Qua3 ta-

imen non á me , sed a Sancionan palrum qua)

^explánala reperi , in hoc libello indita sunl et

»firmala bis auctoribus , id est , Jhieronimo,

»Augustino, Ambrosio, Fulgentio, Gregorio,

»Ticonio, Ihreneo, Abringio et Isidoro

»Ha3c ego, Sánete paler Elheri, te pétente ob

»edificationem sludii fralrum tibi dicabi ; ul

»quem consortem perfruor religionis (ordinis

leyó Nicolás Antonio, Bibl. Yct.) «quohajre-

»dem faciam et mei laboris.» A esta exposi-

ción sigue la que San Gerónimo compuso sobre

el Profeta Daniel , escrita en el mismo tiempo,

y adornada con miniaturas semejantes. En un

leve cotejo que las circunstancias me* lian per-

mitido hacer be hallado algunas variantes no-

tables. Y esto se debe suponer en todos los có-

dices , aunque no se diga.

Lo mismo se ha de creer de los varios Ira-

Page 189: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 4 73

lados que conliene otro vol. fol. membr. escri-

to año 958 ,que contiene : primero los diálo-

gos de San Gregorio Magno, es decir , los

cuatro libros publicados,

pero reunidos los

dos últimos en uno solo, que es aquí el 111,

compuesto de 101 capítulos: el úllimo de los

cuales tiene este epígrafe : Interrogationes Pa-

trurn Egipciorum,

qnets de greeco in latinum

transtulit Martinus , Episcopus in monasterio

Dumiensi. Nadie niega que esta última obrilla

es de San Martin Dumiense , la cual se añadió

á la de San Gregorio en este códice (V. Fa-

bric. Bibl. lalin. V. Martinus), A renglón se-

guido del último capítulo se baila de letras

mayúsculas góticas esta curiosa noticia del có-

dice : Explicit líber JERONTICON. Deo gra-

tias. Ego Isidorus presbiter humillimus , qui

hunc liber scripsi \ usqne ad finem preveni,

per pelitioncm Gundise Abbalisse sub era

D.CCCC.LXXVL\ die II feria, ora IIL\

MI Klds. Nbrs. , regnante Habdirrahmen , fi-

lio Muhammcd , nepos Habdalla, anni regni

ejusXXVIImo > Luna quod arabice nunecupatur

Almuharram. Tú me dirás la causa por qué el

amanuense dio á estos libros de los diálogos de

San Gregorio el Magno el título de Jeronticon,

que en ningún escritor es conocido. El aco-

tarse aquí lósanos del reinado de x\bderramen,

Page 190: Viaje Literario por las iglesias de españa

174 VIAGE LITERARIO

Rey de Córdoba, indica que el códice se es-

cribió por allá, y acaso en alguno de los mo-

nasterios dobles , donde seria Abadesa la Gnn-

disa que aquí suena. A todo lo dicbo sigue en

el mismo volumen v de la misma letra : «7n no-

»mine Dni. incipit Epístola Salvatoris Dni.

vnostri Jesu-Christi füii Dei, qui in Jero-

»solimis cecidit, Micaelo ipsam deportabit. Et

«inventa est ad portam Efrem per manus Sa-

»cerdotis nomine Eros. Et ipsam epistolam ad

»Erim civilatem directa est ad alium Sacer-

»dotem nomine Leopas. Leopas vero direxit

»ipsam epistolam ad Cappadociam ; et tune co-

»llecti sunt XV episcopus in unum , et tridua-

»num jejunium fecerunt in vigiliis et oralio-

»nibus insistentes, simulque et omnes presbi-

»teris, diacones, clerici, et omnes populis,

»tam viris, quam mulieribus collecti sunt in

»unum, el ploraverunt ubi inventa est, et á Do-

»mino directam epístola : Karissimi fratres au-

»dite el aubscultate , etc.» Sigue á esto : Ser-

mo S. Augustini Episcopi : Veré bonus Dns.

fratres charissimi , quia quam cito peccator,

peccatum amitlit , parem beatiludinem accipit

cum Sanctis= Homilicc sex ad monachos : =Excerpta ex libro instilutionum.= Scrmo S.

Augustini de concordia fralrum. =Sermo B.

Alhanasii Episcopi de Vigiliis. = Qualiter per

Page 191: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 475

quinquaginta diebus pasee monacus vilam du-

cal. =Sceptra (excerpta) ex libro collationum

Patrum , con oíros traladilos menores y cono-

cidos, análogos al instituto monacal y escritos

todos en el mismo año 958.

Poseen también una buena Biblia dividida

en dos voll. fol. max. ms. á mediados del si-

glo XI ó principios del siguiente. La mayor

parte de los libros sagrados tienen otra divi-

sión de capítulos y mucho mas largos que la

actual ; en otros se escribe el texto seguida-

mente sin división ninguna.

De los siglos mas bajos hay aquí una gran

porción de libros de decretalistas , y varios có-

dices del derecho civil y eclesiástico. Entre

ellos me parece que no es muy conocido el tra-

tado de insigniis et armis de Bartolomé de Sa-

xoferralo , cuyo epígrafe final contiene la noti-

cia siguiente : Hune traciatum de insigniis et

armis á Dno. Bartholomveo de Saxoferrato, exce-

llentissimo legum Doctore compositum , quem

credo non complivisse , publicavit port moriem

ejusDnus. Alexander suus gener , legum exce-

llentissimus Doctor ; cuín quo disputavit quee-

stionem primara sub anno Dni. M.CCC.LVIII,

die XX Januarii. Otro volumen tiene este tí-

tulo : Incipil Summa super titulis Decretalium

eomposita á magistro Jo. Hispano. La prefa-

Page 192: Viaje Literario por las iglesias de españa

|76 VIAGE LITERARIO

cion comienza así: Praacibus sociorum , el in-

stantia congruenti, et mandato Domini F. ilu-

strissimi A. quondam Rcgis Legionensis filii ego

Magister Joannes Ispanus ,Composlellanus na-

tione , ad honorem Sanctm Romanea Ecclesiw,

ac studenlium utilitatem , Summam super titulis

Decretalium aggredior componere , super operis

imperfectione venia á lecloribus postúlala.

En otro vol. esfá un Iraladito inédito de

regalía Soni emissi, que es lo que llama-

mos Somaten. El autor catalán da razón de

sí mismo y de sus escritos en el prologui-

to, diciendo: etsi allerum pedem habercm in

sepulcro, adiscere quidem vellem Igitur

ego Jacobus de Callericio (ó Calleyicio), mi-

nimus iurisperitus civilatis Yicensis , nunc

residens in augusta et felici civitate Barchi-

none , ad glorian et honorem totius curicv cm-

lestis , el pro utilitate totius reipublicev Prin-

cipatus Catalonice laborem meum dirigo circa

processim Soni emissi, qui esl altera ex so-

lemnissimis et utilissimis regualiis Screnissi-

mi Dni. noslri Regis

et quia regualiam processus pacis et

treugee satis solempnitcr comentavi et dota-

vi componendo Directorium meum iam dudum

publicalum , ¿ti quo componendo satis prolixe

et jdenius quam polui materias pc vlraclavi,

Page 193: Viaje Literario por las iglesias de españa

A LAS IGLESIAS DE ESPAÑA. 177

vires meas oslcndcndo , proul faceré consueverunt

paires in prima filia dotanda , el in primo ma-

trimonio collocanda; ideirco, ele La obra

consta de ocho capítulos ó dubios. El autor es

del siglo XV y Catalán; motivo porque he

querido decir todo esto para que se aprovechen

de ello los que con el tiempo piensen en publi-

car la Biblioteca de escritores de este Principado.

De códices litúrgicos hay aquí grande esca-

sez, que á cada paso me obliga á lamentar los

males que las guerras ocasionan á los paises

limítrofes. Ningún breviario se conserva de

esta iglesia de los antiguos mss. Uno hay im-

preso en Venecia en 1487 , y dos mas del si-

glo XVI , con uno ó dos rituales próximos á la

reforma de San Pió V: reliquias postreras de

la libertad de nuestras iglesias en el particu-

lar. De misales solo se halla uno MS. en

fol. y con gran lujo; dádiva hecha á la iglesia

por el Obispo Galcerán de Villanova en 1596,

como consta de la escritura que para ello se

hizo , en la cual pinta este códice con todas las

señales que hoy conserva. Llámale mixtum,

sin duda porque al orden romano déla liturgia,

conservando su derecho , añadió gran variedad

de oraciones, kyries, gloria, tractos y gradua-

les propios, y algunas prácticas ceremoniales,

y digamos representaciones religiosas en los

T. XI. 12

Page 194: Viaje Literario por las iglesias de españa

,)78 YIAGE LITERARIO

dias de Navidad, Inocentes, Semana Santa,

Pascua , etc. De esto ya dije con mas osten-

sión en las cartas de Vique. Después de esto

va no hay sino una consueta en fol. vit. ms.

del siglo XV , donde según la costumbre,se

conserva todo el orden de los oficios eclesiás-

ticos conforme lo practicaba esta iglesia. Li-

bro precioso con que he enriquecido notable-

mente mis legajos litúrgicos. Trabajo oculto y

no conocido por ahora ;pero útil y agradable

al público algún dia, dándolo Dios. El te

guarde, etc., Urgel.etc.

Page 195: Viaje Literario por las iglesias de españa

179

APÉNDICE

DE DOCUMENTOS.

1.

Acta consecrationis ccclesice S. Stephani de Olius, anno

MLXÁ'IX (Vid. pág, 4)

Ex autogr. in arch. eccl. Celsonen.

In era millesima centesima séptima decima, ab Incarnatio-

ne nostri redemptoris crona millesima septuagésima nona,

de Adventu Domini ebdomada ultima , ante Nativitatem Do-mini dic quinta, per beatissimi apostoli Thomse veneranda

sollempnia, orante ac suplicante domno venerabili, et glo-

riosissimo , ac illustrissimo consule Urgellitano , et marchio'

ni Ermengaudo admodum clarissimo in orbe terrarum toto,

una de curia illius nonnullis famosissimis viris cum eo,

necnon et capellano Ermengaudo illius equívoco (a) , et

Guilaberlo Escluaí nato, venit domnus Bernardus sanctse

Urgellensis ecclesia? episcopus, katholice et non symoniace

in episcopali honore intronizatus, et á papa romano apudRomam honorifice ac strenue signatus etunctus, in caste-

llum Olivis, veneruntque multitudo copiosa cum eo innume-

rabilium virorum clericorum seu laicorum. Et adí'uerunt ibi

multi nobiles viri, videlicet, domnus Petrus Guilermi et

Arnallus Ermemiri, Miroque Ermemiri, et Bernardus Ger-

berti, Reimundique Mironis, et Guilelmus Companni, et

Reimundus Sendredi, qui erat probus clericus illius loci, o*

mnesquc illius vicini et conparroechiani, quorunt nomina per-

longa fuerant adnolari. Qui omnes unanimiler oraverunt, im-

portunisque precibus illum exoraverunt,quatinus sanctifica-

(a) id est , eiusdem nominis.

Page 196: Viaje Literario por las iglesias de españa

|8QÍ APÉNDICE

retur ct consccrarctur abMotemplum in honore sanctimartiris

Stéphani , inibi ab illis et ab alus fidelibus Deum timentibiw

pro anim'arum suarum remedio cedificatum, atque á funda-

mento constructum. Et lícet illi foret grave onus, lamen

precibus tantorum proborum hominunf, el obsecratiombus

devictus, etcoactus, etrecoluit misericordiam ,quam ohm

sibi fecerat omnipotens Deus illo non parva valitudine deten-

tus et pene exanimatus, sancti martiris sui Stéphani interce-

sionibus et quomodo eius inlerventu meruit tune evadere

censuram justae ultionis, suá gratissimá sponte, uteunque

melius quívit, religiosissime consccravit ac dedicavit Domi-

no Deo Sancloque su<rmartiri Stephano templum jam su-

pralibalum , a fidelibus hominibus pulcro ac firmiter inibi

editum in honore ac ditione prenominati sanctissimí testis

xpisti Stéphani. Qui postquam aquá benedicta et sanctifi-

cata utmos est, abluit parietes templi, et omne pavimen-

tum'

et inlrinsecus insignivit omne templum unctione xpi-

smatis- sanctificavit, et consecravit intus dúo sancüssima

altaría , unum sursum quod splendet ac pollet in honore mar-

tiris xpisti Stéphani, tenelque primatum totius asili,et al-

terum deorsum in confesione in honore sanctissimí glono-

sissimique Sepulchri Domini , et Sánela? Mari* matris Do-

mini. Etrite peraclis . ut mos et ordo exigit, cundís pre-

sentís scenophegie mysteriis , et sanctificatis ac delibulis aris

efusionc , unctioneque xpismalis, et intra sánela altaría pi-

gnoribus sanclorum sanctisque reliquiis recondilis, et proprio

sigillo sigñalis , ac super arís impositis, cohopertoriisque

indutis , ct ut ordo kalhoKcorum sanctorumque patrum docet

et mos ac norma exigit, cundís iiegotiis eiusdem reí compe-

tentibus digne, ac laudabiliter, et pleniter celebratis ,et

consumalis, ídem pontifex jam suprafatus cecinit Missam

supra memóralo altare sanctissimí martiris xpisti Stéphani, el

ad eadem Missam, post lectum Evangelium, fecit isdem

nresul verbum in ecclesia ad popuhvm, et per hanc

scripluram dotis restauravit ? et condotavit atque refirmavit

ad prelibatam ecclesiam , el ad prenotata altaria, ab illo

nuper consécrala et sanctificata, cuneta omnia quaecumque

olim a quibuscumque hominibus vel feminis fuerunt illis

oblata, vel hucusque votive ac potentialiter collala, et tra-

dila illis rebus quibus fruebatur ecclesia illa,necnon el illa

qme injnste vel quocumque modo hucusque fuerant sibi

Page 197: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOC lMEMOS. 181

ublata. Tune lemporis possidebat pienuminala ecclesia ler-

ciam partem ex omni décimo,quodqumquc ullo modo exiit,

ab omni parrcechia sua, de pane , el vino, et carne, de lana,

et lino , cannaboque j ac legumine , et ex ómnibus causis

undecunque debet décimum exire. Et simili modo uteba-

tur tercia parte ex omni dccimo de cunctis molendinis,

quae intra parroachiam illius sunl; et fruebatur ómnibus

primiciis, et oblacionibus cunctorum íidelium, vivorum ac

mortuomm , et uno molendino in cásale,quod vocatur

Alzalichamas, propter oleum ad illuminanda altaría, et

duobus alus molendinis in cásale,quod dicilur Picamola,

üimiliter pro illuminandis altariis , el multis peciís vinearum

ac terrarum separatim multis in locis posilis. Haec omnia

prememorata , et ea quae non sunt presenti in pagina nomi-

natim expressa,quae lamen sui juris sunt, aut prescriptis

ídtaribus tradita quocumque modo fuerunl , reddidil , ac re-

stauravit , et coñdolavit isdem episcopus Bernardus prefatae

eeclesiae et prescriptis altaribus omnino perpetualiter ad ha-

bendum , sicut in sacris kanonibus continelur. Et insuper

adiecitac deditprefate eeclesia3, prenominatisque altaribus,

cum assensu et animo suprafali egreg-ii consulis Ermen-•g-audiy pro cimiterio lotum in eircuttu illius ecclesise, quan-tum intra XXX passos peduum continetur, excepto ab illa

clima, qua castellum consistit. Et subjugavit illi ecclesiaB , ac

dedit omnes ecclesias,quae sunt aut erunt in omni diócesi

sua: id est ecclesiam Sancti Jusli de Jovale, et ecclesiam

Sancti Michahelis de Campo, et ecclesiam Sancti Johannis,

et ecclesiam Sancli Pelri de Cerco , et ecclesiam Sancti Er-

mengaudi, et ecclesiam Sanctse Marice de Sussiads , el

ecclesiam Sanctae Fidis de Anseresa, et cuneta omnia, quse-

cumque adquisivit in die dedicalionis illius , vel amodo et

usque in eternum ibi á fidelíbus oblata erunt, ibi dedit ac

condotavit , et propria cónfirmavit manu. Et non solum illos,

qui in preteritis temporibus obtulerunt Domino Deo , et pre-

íatae ecclesiae pro remedio animarum suarum sua dona, ve-

rum insuper generaliter omnes homines,quicunque ibi ali-

quid optulerunt, quod ad laudem et supplementum sanetse

ecclesiae íieri possil in futuris temporibus, benedixit, ac si-

gnavit, et auctoritate apostolorum Petri et Pauli á cunclis ne*

xibus peccatorum suorum absolvit , et Christo Domino sai>

ctisque suis illos suis precibus coniendavit, quatinus ab O'

Page 198: Viaje Literario por las iglesias de españa

1 82 APÉNDICEmnipotenl.i Deo benedictionem eternam accipere mereantur,

atque cum sanctis ómnibus sine fine letentur. Et é contra

illos, qui instinclu diabólico persuasi, aut accensi , aliquid

de supra memoralis rebus, aut in futuro ibi collatis , inde

tulerint, aut auferre quoqunque inde modo temptaverint , aut

consenserint, aut fautores vel patratores extiterint huius cri-

minis, secundum kannonicas sanctiones maledixit, et

dampnavit, et á coetu christianorum disjunxit, et á liminibus

sanetne Dei ecclesise sequestravit , et cum Anania et Saphira

coniunexit, et insuper anathematis gladio eos percussil , ac

vinculo excomunicationis innodavit, doñee adplenam satis-

factionem humiiiler et non superbe venirent , et perficerent

illam, sicut habelur et continetur in sacris kannonibus á pa-tribus sanctis statulam , et scriptam , atque plurimis in Con-ciliis laudatam, et officiosissime confirmatam, cunclisque

posteris in futuro tradilam.=Bernardus acsi indignus gratiá

Dei Episcopus-J-.=Ermengaudus Dei gratiá Comes-j-.=Sig-f-

num Guilelmi Isarni.=:Sig-j-num Arnalli Baronis.=Sig-j-num

Guilaberti Esclue.=Sig"fnum Petri Guilelmi. =Sig-{-num Ar-nalli Ermemiri.=Sig-j-num IVfironis Ermemiri.=Sig' -¡*num

Reimundi Mironis.=Sig-J-num Guilelmi Companni.=Sig-j--

num Poncii Ermemiri.=Lator legis ac juris Ermengaudushanc scripsit loco scriptoris, et hoefimpressit signum vice

judiéis in die annoque prefixo.

II.

Evacuatio Ermengaudi Comitis Urgcllensis de Castris B.

Marios, atino MLXXX (Vid. pág. 6).

Ex autogr. in arch. eccl. Urgell.

A,.nno Domininostri Jesu Chrisli post M.LXXX, era milles-

sima centessima XVIII , indiclione lili. Ómnibus universali-

ter absque dubio sit notum morlalibus,quatenus ipso in tem-

pore, quo praesul Guillermus suorum manu persecutorumest inleremtus, istius anlislis domni Bcrnardi antecessor,

uti súbito ad Beata? Marise cannonicorum colleclionem Co-mes Ermengaudus venirc non distulisset, suplex eos humi-liter deprecans, ut universorum kastrorum potestatem prae-

dictffl malris Domini sme subicerout ditioni , atque traderent f

Page 199: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCEMEMOS. 483

ñeque ipse alicuius poteslatis vim eisdem in kastris vel re-

liquo ¡ti honore Beata? Mari* presumeret retiñere ,quia ñe-

que habere debebat , nec unquam habuit. Sed idcirco prae-

fatam kastrorum potestatem a cannonicis petebat, ut eorum

exemplo totius consulatus comitatus reliqui proceres reli-

qua sibi subicerent , atque traderent kastella. Qua petilione

Comitis Sanctíe Mari» Cannonici auditá, sibi fecere ut vc~

luit. Tali enim pacto, uti kastellis aliorum, ut supra dixi,

prsephatus Comes adeptis , statim potestatem illam, ab eis-

dem cannonicis kaslellorum Sanctae Mari* adquisitam,

omnino dimitteret. His ila ordine gestis, et Comes potesta-

tem de kastellis,quam acceperat á cannonicis , ut superius

dixi,penitus dimisit , et confirmavit , ut nec ipse ,

vel ex

eius proienie aliquis, sive aliqua in vice illius persona

submissa, numquam amplius ipsam de supra dictis ka-

stris potestatem ex toto relictam sibi prresumeret vendicare.

Facta est enim hsec cartula X. kals. novembris , anno XXI,

reinante Philippo Franchorum Rege.

Suprafatus Comes Ermengaudus , et hanc componere prae-

cepil scribturam, et testibus legilimis confirmare praece-

pit.=Sigfnum Mironis Vicecomitis.=Sigtnum Arnalli Da-

chonis.=Sigfnum Brocardi Guillermi.=Sigfnum Petri Uza-

lardi.=Sitnum Bernardi Trasvarii.=Si^fnum Guillermi Ar-

nalli.=Ermengaudes Comesf.=Guilaberlus scolasticus,qui

hanc cartulam evacuationis rogatus dictavi, et dictando lau-

davi.=01ivae Sacerdos qui hanc cartulam rog-atus scribsit

die et annofquo supra.

III.

Charla restitutionis factce ecclesice Cardonensi á Fulchonc

episcopo Urgellensi, anno MXCVI (Vid. pág-. 19).

Ex autogr. inarch. abbat. Eccl. Cardonen. n.° 57.

Jtaleat cunctis hominibus prsesentibus atque íuturis, quod

Fulcho , episcopus Urg-ellensis , idemque Vicecomes Cardo-

nensis , accepit unum mansum sancti Jacobi, qui intra

ecclesiam sancti Vincentii Cardonensis situs est. Hoc aulem

mansum est in termino Cardone , in locum quem vocant For-

Page 200: Viaje Literario por las iglesias de españa

184 APÉNDICEneis; quod Guillehnus abbus S. Viuceutü ad luminaria

Sancli Jaeobi dimissit. Hoc mansum prsediclus episcopus ir>

re propia expendit.idcircoemendat proscripto sancto Jacobo

ad laminare scilicet eius, hoc quod idem episcopus habet in

.molendinis Cardesnarii, qui sunt siti in locum, quem vocant

-Biudasacs : medielatem scilicet eorum cum suis aqualibus

el afrontationibus, ac pcrünenüis, ut semper habeantur et

teneanlur ad honorem Sancti Jaeobi, et ad lumen eius,

quousque idem episcopus aliud melius mansum pro hoc

proscripto manso, quod acepit, reddat. Partem vero horum

molendinorum habeat Sanctus Jacobus sine ullo querelante.

Si quis vero contra hanc scripturam, furioso ore adveniens,

inquielationem aliquam admovere voluerit, anathemati su-

biaceat, ac demum in triplo componat. Actumesthsec scri-

plura VIL kal. julii ,- anno XXXVI. regni Philipi regis.=Ful-

chone gra. Dei Urgellensis episcopus ,-J-qui hanc scripturam

emendationis faceré precepi , et testes firmare rogavi.=Sig-{-

num Guillelmus Bernardi.;=Sig-j-num Arnallus Guillelmi.=

Sig-j-num Ermengaudi Mironis.=Sig*j-num Guillelmi Pelri.—

Bernardus Diachonus, qui hoc scripsi, cum litteris rasis et

emendalis secunda linea", dieet anno-j-quo supra.

IV.

lnstitutio confratice in ecclesia S. Marice Lilitensi per S. Odo-nem Episcopum Urgellensem anno MC. (Vid. pág\ 31).

Ex autogr. in arch. eccl. Ürgell.

J\nno millesimo centesimo trabeationis Christi , era l.C.

XXXVIII. , lndictione VIII. , epaela VIL, quintoque concur^

rente, die V. idus februarii , conveniente Presule nobilissimo

vencrabilique domino Otoñe Sánete sedis Urgellitane, convenit

etiam non mínima agregatio fidelium in Christi nomine coad-

únala ad ecclesiam Sánete Dei genitricis Marie ,que videtur

esse fundata in valle Lilitense. Videns autem idem Pontitex

multdrum virorum diversi generis et etalis in prelibata eccle-

sia adesse presenliam , saniori consilio fultus,providensque

in futurum eandem Ecclesiam altiori gradu et honore á Chri-

slo , eiusque genilriee subliman;

placuit animo illius , ut

ipsius K.cK's'ue adiutor , et operalor existerel : qualenus do-

Page 201: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 185mu ni Dei supra petra firmiori fundatam turriSus fírmissimis

premuniret , ut ab omnipotentí Deo relributionem in fuluro

exanime pro eollalo servilio inven iref. Igitur ego prelibatus

Pontifex , Romane ecclesie exempla sequens , in Dei elerni

nomine, rogatus proinde ab habilatoribus prefati loci , scili-

cet , Guillelmo Bernardi Priore , aliisque fratrib*is eodem in

loco degenlibus , conslituo ut ómnibus annis se omnes coad-unantes in ecclesia prescripta, faciant, el peragatur karitas,

que vulgo dicitur fraterna , et per quodque annum donet

unusquisque fialrum, in vigilia altaris agenda, candelam

Ainam. Demum vero inter elemosinam et cibum,quem kari-

tative simul comea*efití, donent singuli sextarium frumenti,

et sextarium ordei , et cannatam d. de vino ; missamque pro

ómnibus fidelibus defunctis cantare faciant. Etpostea simul

comedentes, cum gaudio adpropria re-vertanlur. Si, quid au-

tem residuum fuerit in pane et vino, irí constructione eius-

dem Joci remaneat . Et ego supradictus Ponlifex ómnibus

istis, quiin hac fraternitateíuerint, de minimis peccalis, undepenitentiam acceperint , medietatem indulgeo : et promitto

me pro ómnibus ipsis fratribus vivis ac defunctis per unum-quodque annum missam unam celebraturum. Unusquisque

autem de fratexnitale,quando aliquis defunctus fuerit, missam

pro eo cantare faciat , omnesque ad sepulturam„ fratris con-

veniant , et oblationes. suas pro eius anima Chrislo pfferant.

Qui vero nostris monitis paruerint , et ad iam dicíam fratriam

se immitere studuerint , sicut diximus , de minimis peccatis,

unde penitentiam tenent, medietatem indulg-eo. De octo vero

viciis criminalibus , si penitentiam ex nullo horum apcepe-

rit , similiter ex medietate sit a Deo absolutus.

Oto acsi indig-nus Episcopus j* Subsequuntur nomina con-

fratrum. Datum per manus Guillelmi notarii monachi,proles

quondam Arnalli , die et anno-f

prefixo, scilicet XXX (s?c:

eerte XXXX) regni Philippi Regis.

Page 202: Viaje Literario por las iglesias de españa

8(> APÉNDICE

Decretum indulgentiarum á S. Odone Epiacopo Urgellen-

se editum (Vid. pág\ 5).

Ex arch. eccl. Urgell.

vJuoniam unícuique pasfori super proprias oves , ne illius

dilacerentur morsibus, qui secundum apostolum Petrum sicut

leo ubique circuit quserens quem devoret , invigilandum

summopere atque sludendum esl ; idcirco Oddo divina ope-

rante clemenlia Urgellitanorum Episcopus, videns pastoralem

se adeptum curam esse, rursumque eognoscens prselibalum

inimicum suas undique multis modis prreripere atque sub-

trahere oves, facto conventu in sui Sede Archidiachonorum,

omniumque Canonicorum , Abbalum, coeterorumque fere suae

parrochise sapientiorum clericorum , excogitavit qualiter prse-

dictae sui oves a diaboli laqueis suas liberare valerent ani-

mas, et ad elernitatis lucem, quce Christus est,pervenire.

Tándem hsec placuit sententia divino inspirante nutu sibi

cceterisque secum in hoc persistentibus consilio,quatenus

ad illorum animarum ereplionem , ne ulterius inler inimicas

remanerenl manus , singuli quique omnium peccatorum suo-

rum ab ipsa sui nalivitate usque in presentem diem com-missorum veram facerent coníessionem, veramque acciperent

poenitenliam. Dehinc pro acepta vera poenitentia , et pro

illorum suslcntatione fragilitatis , statuit ut unusquisque ex

suis parroechianis secundum sui possibilitatcm ad instaura-

lionem Beata} Mariae Sedalis Eclesise, qua? pene fracta vi-

devatur, darent de suis rebus in unoquoque anno secundum

quod fuerint; qui vero pauperiores sunt, saltim unum man-choncm darent. Ipse aulcm Ponlifex illis, qui ut supra dixi-

mus , veré de propriis culpis confessi fuerint , vereque poe-

nituerinl, et ad Ecclesiam restaurandam ex suis bonis de-

derint, confisus Dei misericordia indulgct duas partes illius

poenilentiai, quam corporalitor facturi erant , ex parte Dei

Omnipotentis et B. Mariae , Beatique Petri Apostolorum Prin-

cípis , cuius vicem cuncti tenent sacerdotes in Ecclesia ,prse-

cipue tamen Pontifices. Sub hac vero condilione ut unus-

quisque in unoquoque anno veram coníessionem faceré, et

Page 203: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 187abillicilis, quantum potuerit Deo juvante, se sludeat cu-

stodire.

His igitur ita de duabus parlibus peractis , ne antiquus

hostis humani gcneris invidus aliquem in prcetaxatis sub-

jeclis reperiret adilum , et omnimodc á suis excluderetur fi-

nibus, iterum slaluit ad honorem Dei el ad illorum anima-

rum salutem , et prcediclce Ecclesise restaurationein ut qui

sub uno patrc spirituali dcgcbant, vinculo fraternitatis spi-

Fitualis nectercntur , ac unusquisque proeíatse Ecclesise re-lormalionem unum sextarium frumcnti , vel unam eminamcumulatam frumcnli, etaliam sigile , et unam kannatam ple-

nam puro vino daret, et essenl soluti secundum praedictum

modum de tertía residua parte poenitentiae corporalis; et

símul omnes hii qui in hac fraternitatis junctione juncti fue-

rint, in festivitate Beati Ermeng-audi apud Sedem conve-nirent, qualemis in sequenti die praílibatus Antisles Mis-

sam pro salule vivorum atque defunctorum in hac societa-

te commancnlium caneret. Stafuitque nt unusquisque Sa-

cerdos sui episcopatus simili modo pro prcedictorum ani-

marum vivorum scilicet atque defunctorum salute Missameelebrarent.

VI.

Oficium in festo S, Odonis (Vid. pág. 39).

Ex Breviar. Ecclce. Urgellen. tip. ed. Venetiis 4487.

r\.D vesp. aña. Jussa Dei. Ps. de feria. =Capit. Oplavi et da-

tus est mihi sensus, et invocavi etc.=R). Ad tumulum Patris-

Hymnus.

Paage lingua g-loriosi

PraBsulis officium

Et patroni virluosi

Decanta preconium

Ut implores eius prece

Christi patrocinium.

Hic virtute charitatis

Fervens ex sublimium

Stirpc natus caslitatis

Page 204: Viaje Literario por las iglesias de españa

188 ¿fÉtiDfflE

Exemplar humilium

Norma factus vanitatis

Gontempsit vesligiam.

Urgellensis civitatis

Prasul hic egregius

Fit amator sanctitalis

Et virtutum clarius

Scribens dogma veritatis

Atque morum sepius.

Fulget in hoc sanctitudo

Cum clara scientia

Et virtutum magnitudo

Cum grandi clementia

Quod signorum multitudo

Mostrat in Ecclesia.

Magne Deus pietatis

Rex Christusregnanlium* Hunc locavit cum beatis

In regno cseleslium

Quem roget ut nobis gratis

Se donet in prsemium.

Alme laudes Trinitati

Resonemus jugiler

Hac eiusdem unitali

Psallamus concorditer

Quse cselesli crvitati

Junxit hunc feliciter. Amen.

^.Amavit.=in Evangelio aña.=0do, Sánete Pater j cui

plaudit regia maler, prolem natum de sydere solem nobis

consilia, media genitrice Maria.= Oro. Omnipolens Deus,

qui in regno glorias tuce B. Odonem conl'essorem tuum, atque

pontificem glorificasti : concede nobis qusesumus per omni-

potenliam maiestatis tuse , ut eius merilis et praecibus ad glo-

riam indeficientis vita? pervenire valeamus. Per.=Ad com-

pletor. Capü. Optavi.=^l/7a. Ad patris tumul um.=Capi£. Et

letalus suin in ómnibus quoniam antecedebat me ista sapien-

tia et ignorabam quoniam omnium bonorummaterest.:=/ft/m-

nus. Magne Deus binoe ultimce strophee ex hymno Véspero

V. Sacerdos Dei.=^ña. Virginitas.= Oro. Ut supra.

In die. Invitatorium. Laudemus regem lucemque dierum:

Page 205: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOC T MEMOS. 189O-iiem venerandas Odo diloxil peclore tolo,

Hym.ms.

Odó confessor Domini beatus

Primae professor militaris slalus

Tándem possesor gradus prsRsulatus

Sit interccssor,

Genere clarus , fuit mansuetusLapsis ignarus, gratia reptetus

Populis charus, in affatu la?lus

Vita praeclarus.

Signa testantur titulum virtulis

Morbi fugan tur muñere salutis

Cceci laelantur sermo mutis ut

Claudi curantur.

Odas Odoni dantes gratulemur '

Musici toni ut dono laetemur

Superni boni laude gloriemur

Tanli Patroni.

Det Genitori -laudes hic canoras

Jubilus chori pariterquo sonoras

Det redemptori itidem decoras

Consolatori. Amen.

In i.° Noct. aña. Florentem mundum pater Odo despicie-

bas ; maurorum rabiem cceli virtute premebas : Eccleslam

Christi sub libértale regebas. Ps. de com. confessor.=Aña.

Ne nos damionum premat in domibus Babylonis, nos á con-flicln

,pater , infaustum legionis eripe regnum felicis condi-

tionis.=yl/7a. Nil habuit proprium pater Odo despiciendo, di-

vitias fidei mundi sub luce vivendo , delitias cceli et eas mentecolendo.=V. Amavit.=V. Justum.=Jncipit vita S. Odonis

confessoris Christi. Secuntur 9 lects. de vita eius, excepta

7 que tantum est de Evang. Sint lumbi cum Omelia S. Gre-fjorii Papm , omnes ut in Sanctorah Ecclce. Barchinonen.=.

ft). i. Hodierna solemnitas Odonis reditu memoriam revocat.

Quia sacri praesulis- celebratur transitus omnis. f. Luce so-r

lemni gratnlemur laude perhenni. Quia. ít). 2. Ad tumulumPatris venit eger lipis subaclis. Pallaris oris Odonem clamat

ómnibus horis. f. Quem vita spspitem cognoveratsentit ad

Page 206: Viaje Literario por las iglesias de españa

190 APÉNDICE

opem. Pallaris. ú\ 3. Militiae tándem subhabitu refugit labem-

Consolator curis fuit et defensio juris. jh Jam fruitur toto

voto, livore mentís remoto. Consolator. =In 2.° Noct. aña.

in coelo totus , á mundo mente remotus,pro patre jusíiüíe

justrtiam coluit.=ytña. Non fuit in mundo , seu quem movetauster arundo ; sprevit enim florem mundi, populique fa-

voTe.m.=Aña. Mundi lucerna succensus luce superna, lucis

ad augmentum gemínaverat Odo talentum: propter hos a-

ctus fuit ómnibus omnia factus.=r^. 4. Dum die quadam janL

tor accenderet palam. Prsefuit amonitus coelestis igneus glo-

bus. V. Involvens lumen luminosum reddens accumen. Prse-

fuil.=fí. 5. Montes Pirineos fama transcendit augustos PraB-

sulis Odonis huius occidua regíonis. f. Jam prsece nituntuí

claudi quoque muti loquuntur. Praesulis. r). 6. Extrema men*sis die, dum Sol finem sitiladire. Superno throno sanctorum

colitur Odo.f..

Urgelli praeses ecclesise íiat almus superstes.

Superno. = In 3.° Noct. aña. De mirabilibus patris bonafama volando jam mare

,jam térras implet populis recitan-

do. =Afía. Affectus mentís fuit in fidei tegumentis composuitmentís in deitate siaium. =aña. Pes claudis, oculus ccecis,

cibus esurienti: nil tenuit proprium : sic se dedit Omnipo-tenti.=R). 7. Qui mundo caslus submerseras Doemonis fa_

stus. Alme pastor pie, fac nos socíare Mariae. Quos Adas cul-

pa irruitmorte perusta. Alme.=$\ 8. O quanta gloria, quant-

virlute reclina marmóreo condita: Refulget reglo tota. f.Cui lux crat , et cui luce praeerat. Refulget. =r). 9. Flagrat

virgultum sacro spiramine cultum. Terris absque patre prae-

dives in coelo regnat cum matre. f. Ut cedrus crescit, virtus.

que putrescere nescit. Tefris.= Verbctta. Applausus hodie

tantus fertur adcthera.=Gaudent cceli novum sydus qui vehia

tur ad sydera.=Mira dantur atque fantur insignia. =Coeci vi-

denl , surgunt claudi grandi victoria.=Tua prece, pastor,

ergo sic locemur in gloria. =Ubi mira parte fuerit cum vir-

gine eximia regnat cum matre.—Ps. Te Teum.=/n laudi-bus aña. Jussa Dei summi sanctus fuit Odo secutus : jamquepsallit per eum claudus , loquitur quoque mutus.= í4ña. Adpatris tumulum venit eger ab orbe remoto: orat opem votis,

et sanat eum pius Odo.=^;7a. Nec mundo fallens , nec mun-di gloria psallens: abslulit Odoni gaudia vera bom.=Aña.Quem Deilas fovit , nec mundi gloria novit ; in coelo mentefuit amando Dcum.=Aña. Virginitas mentís et carnis eum

Page 207: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 4 I

decorabat, et fidci penis illum supcr asirá laudabat.—Cap. 0-

pfavi.

Hymnus.

Jcsu redemptor omniumPerpes corona praesulum

Magníficat egregium

Odoncm cleri speculum

Solis fruens obsequio

Dum servit apostólico

Pondus commendat radio

Evectori mirifico.

O res stupendaccelitus

Lingua nova perducitur

Et arefacta penitus

Manus illsesa redditur.

Gaudet huius insigniis

Alma mater Ecclesia

Cuius pollens reliquiis

Exultet hic eximia.

Sit Trinitati jugiter

Laus3salus individua

Qure nos locet finaliter

In requie perpetua. Amen.

$. Sacerdos.=J>i Evangelio aña. O lux pontificum , de-

cus' occidua? regionis : réspice defectus humana- conditionis:

nos virtute Dei trahe de manibus cabulonis. Oro ut supra.—

Ad Primara et per omnes horas añce. de Laudibus.=Cap.

Et laBtatus sum in ómnibus etc.=Ccetera de com. confessor.=

f. de Christe. Quem super astra modo, sociat sanctissimus

Odo. f. Sacerdos. Oro. ut supra.=Ad Terciam Capit. Optavi

et datus. etc. r$. et ff. de com. confess.=Ad Sextam Capit.

Super salutem et speciem dilexi illam et proposui etc.=^d!

Nonam Capit. Et letatus sum in ómnibus. Catera de comm.

conf.=Ad vesperas añce. de Laudibus. Ps. de comm. conf.=

Capit. Optavi.=ifymnws ut supra. . $ 9. In Evangelio aña.

Odo pater super astra sedens in luce beata : juslis atque piis

justa pietate parata: nos duc ad summi regni loca glorifi-

cata. Ps. Magníficat. Oro. ut supra.=Ad completor ut supra.

Page 208: Viaje Literario por las iglesias de españa

\ 92 APÉNDICE

VIL

Vita et miracula Sancti Odonis Episcopi Urgellensis. (Vid.

pág.40).

Ex Sanctorali eccl. Barcin, fol. 180.

uit vir itaque admiranda? sanctitatis sanctissimus Odo de

claro genere comitaluum Palariensium, et glorioso sanguine

Barchinonensium el magnanimorum Aquitanise Comitum et

Urgellensium prosapiam ducens. Ipse vero nobilitate gene-

ris, nobilitate vilae et morum, ornamento virtulum deco-

raban Cum vero adolescenlulus esset á generosis parentibus

Arlallo, patre suo Pallariensium Comité , et matre sua Lucia-

na literis ad erudiendum Iraditus est. Illic vero indicium fu-

turas strenuitatis in eo aperuit. Quadam etenim honestatis

forma decoratus se virtutum amatorem ad virtutum fastigia

ascenderé ostendit. Decorem siquidem probitatis ómnibus pre-

tendens qui quidem dux et magisler viam probitatis et bo-

norum morum ómnibus presignabat. Talem quippe Bealus

Odo se exhibebat in claritate morum et generositate vitce ul

quadam excelentia virtutum omnes praecederet. Cum vero

virile robur in se animi magnitudine ostenderet , et jam ad

juvenilem perveniret etatem , á parentibus suis militarem ha-

bitum ¡nduens militise cingulo accinctus est; quod vehementer

respueret nisi in comitatu et honore parentum justitia quo-

dammodo suas amitere vires , et in loco justitia? injustitiam

regnare videret perversitas et etiam violatorum ecclesise fu-

rentium in ecclesiam et in filios ecclesise regnum ecclesise di-

sipantium et pauperes deprimentium ad justicia? excelenliam

defendendam et ecclesise libertatem tuendam , et decus ec-

clesise retinendum et inimicos justitia; in virtute Dei impu-

gnandos illum arma sumere coegit. Accidit autem eo tempore

quod quidam qui Urgellensi Ecclesise prseerat Episcopus gra-

vissimo languore detinebalur , ipse vero considerans gravi-

lalem suse infirmitatis fulurse mortis prsenuntiam et suam in

episcopatu consecrationem á canonibus deviam, advocato fra-

trum et populi conventu , coram ómnibus Episcopi ofTicium

et honorem et nomen deseruit. De honore vero patrimonii

sui ecclesiam Sedis Urgellensis magnifke ditavit. Illo denique

defuncto ad electionem Episcopi clerus et populus et súmales

Page 209: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE D0CU1EM0S. 103viri et Comités Pallariensium ol Urgellcnsis ct omne vulgus

promiscui sexus convolant, desdorantes babero talem qui

ñingwetur eisdem oficio patris. Magnates autem viri et Comi-

tés et sénior et major et melior pars eleri consilium de ele-

ctione Episeopi i 1 1 1 e r so habuerunt. Tándem ])rovidentes bo-na? indolis et magna? generositatis üdonem juvenem i i I era—

tum, licet in mililari conversaretur habitu, ciusdom Ecolesia?

Archidiaconum in electionem eras liona inlentione animi an-helantes, eum Urg-ellensi Sedi preese et prodesse exoptabántj

omnes in beatum üdonem honestuEm et laudabilem viíuhipío

éesfderio anhelabanl rclinenlcm et conlradicentem ac se in-

dígnubi proelamanlem rapiunt , sibique in pastorem eligunt,

laudatur scribere <'in> electio, applaudit ei ut roverendissimo

palri elerus el popules. Oiuedam anlem pars eleri cui quo-datnodo gravis eral suamagnanimitaa, eteius semper emi-

nens nobiülas suo timore seu misericordia satis favebant, neccontradicebant eleclioni eius. Quod senticns mira? providen-cie bealns Udo semper unitalis concordiam et dileetinnem

semper diligens nec unquam á vera unilate devians nulli iin-

quam se oncrosurn esse volens ad civitatem Elvernia? qua»Claromontis vocalur, profectus est, ubi tune celebrabat con-cilium venerabilis et beata? memorise' Paj)a Urbanus secun-dus in cuius manii electionem positam dimissit Üdo. Audiensautem pater Urbanus tanta? honestatis virum Odonem , et

laudabilem eius vifam , iilum Roma? iré pra?cipit , cui ille

oblemperans á Papa Urbano et ab omni romana curia hono-rifice susceptus est. In tola vero hebdómada qua? est antesolemnitaícm Paschalcm ad ofíicium Missa? quam beatus ce-

lebravit Urbanus diaconalus ofíicium idem Sanctus Odo adeodevote peregit , ul ab ómnibus laudaretur. Doinde vero in

Sabbato Presbyler ordinatur. In die vero Pascha? in Epi-scopum conseeratur : post aliquantos dies á beato Papa Urba-

no benediclione suscepla eum omni romana? curia? gradapra?clarissimus Udo remeavit ad propria. Ouanto aplausu,

gandió , animi laititia suscipitur Episcopus Odo, quanto stu-

dio, quanta devotione se lotum devovit l)eo et in virtute Spi_

ritus Sancti proposuit se et ecelesiam sibi comissam refere,

Erat enim vir prudens , etsimplex, affabilis alloquio , ama-bilis aspectu , teinperantia clarus ,

perpetua? castitatis custos

eimagisler. Erat siquidem templum delectabile Spiritus San-cti

, speciosus thalamus virtulum, mansio autem reg-¡s seter-

T. XI. J3

Page 210: Viaje Literario por las iglesias de españa

491 APKMHCEni , aimiarium verbi Dei generosilatem acU-ruam temporali

generositati preponens , tolus in misericordia, totus in li-

berali largitale , nihil proprium sibi relinons totum se et sua

ómnibus tam indigcnis quam advenís exbibeb.it , etcum qua-

dam admirabili bilaritatc pra?clari vu!lus cccleslein kdiliam

animi in dando suse largilatis dona prasignans sincera?

mentís liberalem inlentionem ostendebant. Cum vero beatis-

simus confessor Odo mentem suam radiis solis justitiae ni-

tentem, et fulgorc virtutum fulgentem babere delicias nmn-

di el tcnebras eius sprevit, recordans mente divina delicias

eocli, et in quadam spiritali visionc coelestium gaudiorum

spiritum suum quietcm babere proposuit. Jam fragrabat in

mente virginei floris odorem dulcedine cuius vivunt in ccelo

sancli, cuius dulcedine refloruit genus humanum, sicut di-

cit Psalmista in persona veteris Acbe jam renovata per flo-

rem qui exiit de útero Virginia MarisB qui processit ex ra-

dice Jesse jamflorcntis et dicentís : et refloruit caro mea.

Hiis et huiusmodi virlutibus pollens Beatissimus Odo opere,

doctrina, et forma virtutum informans populum Dei post

inultos labores post multa certamina ad recipiendum cursas

sui bravium, ad suscipiendam promissa? suae gloriam el co-

ronam insignis atbleta Cbristi migravit adDominum. quan-

tus planctus omnium , omnis sexus dolens , omnis etas plan-

gens , omnis ordo gemens planxit suum patrem. Guia vero

de vita et transitu tanti patroni pro parvitate ingenii no-

stri quantum potuimus Domino jttvante diseruimus; nunc ad

miracula eius duce Spiritu Sancto transcamus. Mirabilis enim

Deus in Sanctis suis Sanctum Odonem mirabilem miracula

pro eius amore faciendo ostendit. Jam multis langnoribus op-

presi ad scpulcbrum patris Üdonis veniunt, vigilant , nocti-

tantur , exoran t per merita B. Odonis de ccelo medie inam et

suavitalem á Deo poscentem. Jam cceci áB. Odone illuminan-

lur,jam muti loquuntur, jam claudi ambulanl, jam alii varii

tanguores detenli curantur. Quídam juvenis Pallarensis nm-tus linguse ollicio et eliam a nativilale lingua carens ad cc-

clcsiam B. María) venit, et per lotam noctem cum luminansuo ante B. Odonis tumulum vigilando et orando permansil.

O quam admiranda Sancli Odonis insignia: l'mguam sine of-

iicio reddidit mulo: quod donum admirabile grafía"; Dei ácvirlulis per merilum B. Odonis pluribus admiranlibus inno-tuil. Ipse vero iuíacundus et rudis linguam expeilem vocis

Page 211: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 105

lamen habens repédaVil ád propria. Videntes autem paren-

tes cius , amici el vicini rem admirandam linguse ,inoficiose

ammonent, órtántur, compellnnt eum properanler ad se-

pulchíutíi B. Odóniá rediré. Admonitus rediit ct S. Odonis

auxiliúm deprecári non desinit. Duin vero juxla stagnum

Aquilse transiretj aspéxit B. Odonem mediante die sibi ob-

viantem. Ilium vero quem ttlültóties in hac temporali vita

viderat vivenlem claro vultn et pontiíicali infida decoratum as

gnovil,quo viso obstupuit, timnit. Qui statim á S. Odone pie

salutatus animum assumpsit', et se mulum Sancto Patri in-

nuendo asignavit. Cum antem Beatissimus Odo eum tcrtio

salutasset , cum loqui praeeepit qui mox á B. Odone salu-

latus illum rcs.ilulavil , et hoc suse vocis primordium fuit:

quo facto B. Odo ex oculis eius evanuit. O nova res: nova

l'mgua novam vocem protulit. Jam cantat Deo canticum no-

vutri qui per suum pontificem Odonem nova miracula fecil.

Continuo juvenis nova} vocis gaudio gaudens ad referenda^

novas gratias Deo et Genifrici suse, et Sancto Ermengau-

do et Domino suo Beato Odoni properanter ad Sedem venit,,

ubi ante lumulum B. Odonis quomodo, qualiter et quando

B. Odo ei apparuisset cunctis audientibus exullanter ac di-

ligenter intimavit. Audientes vero admirandam visionem lau-

des et gratiarum acliones referunt Deo qui mirabilis est in

Sanclis suis et Sanctus in ómnibus operibus suis. Quodam

die dum procurator ct janitor ecclesise lampadem exünctam

vellent accenderc in conspectu omnium qui aderant ignis de

coelo veniens, lampadem súbito succendit. ídem vero janitor

viso ccelesli igne nimis atonitus expavit , mentem amissit,

tándem vero in se redions et animum sumens , miraculum

accensoe lampadis exposuit, Cuiusdam pauperis filius adeo

membris suis contractis dolcbat, quod nec pedes suos mo-veré nec sedere polcrat. Pater vero condolens et compatiens

super asinum quibusdam corrigiis ligatum cum quibusdam

sociis ad Sanctse Marice Sedis ecclesiam tulit , et ante se-

pulchrum B. Odonis cum lacrimis et orationibus posuit; prse-

cator Pater postulat , orat pro filio. Cum per multos dies ad

sepulchrum confessoris precante patre puer vigilasset , et

jam pater de filü sanitate desperaret, ad domum suam rediré

proponens , anle portam ecclesise filium suum possitum di-

missit, et recessit puer statim nullo sustinente super pedes

suos slelit et ad Sancti Odonis sepulchrum tendens pcrve-

Page 212: Viaje Literario por las iglesias de españa

196 APÉNDICE

nil. Jai» l.ristitia patris vertitur in gaudium , cxultat palcrde

sanilalc Glii, gattdei&t socii, exultant omnes venientes ad

puerum admirantes tanta insignia miraculi. Quidam adolc-

sccns in partibus Hispaniae commorans membris suis con-

traclus audilis B. Odonis miraculis in aseílo suo per nimiam

asperitatem viarum dolorc coníectus ad Sedem Ur£ellensem

pervenil , ibique ante tumulum B. Qdonis muilis noclil.us in.

vigilavit cum lacrimis implarans auxilim». Curn aulem nilül

impelrassct, in osello suo residens díseessj.t. Cum vero si-

tien* de aqua fonlis <\nv de rape paulatim fluebat in Joco

qui Plnvinus dicitur, potare desiderat; din» bibcbat, asellum

suum fugieatem vidit, eumque eum seguí millo modo valc-

ret , dolet,

g'emit , lacrimatur B. Odonis sepulehrum ,cum

summa devotione et loto cordis afectu deposcit auxilium.

O res miranda , et disrna relatu , ecee ccelestis medicina , coe-

lesle auxilium invisibile et innelabile mcdicamine,jam ado-

lescens divino vigore exlensus surgit , salit, exuitat, gau-r

del, fugientem asinum properanler insequilur, nee mora ce-

pit asinum, et suse sanilatis Deo et Beata Maris et Beato

Coníessori Odoni innúmeras gratias egit, et ómnibus qui ad

cam videndum vcniebant, virtutcm miraculi laetus recilavif.

VIII.

Vita Sancti Odonis Episcopi. (Vid. pág. 40).

Ex lectionario Ecclesice Urgellensis.

'."do sive Otho Ecclesice Urg'ellensis beatissimus Kpisco-

pus ex nobilissima Comitum Barchinonensium ortus linca el

illuslrissima Vasconise in Equitanise, Urgellae in Cathalonia

Principum prosapia ¡progenitus,patrem habuit Arlalem Pa-

llariensem Comilem et Lucianam malrem, clarissimam foemi-

nam. Hanc equidem stirpem et genlem sanclissimus vir illu-

stravil prseclaribus vitse l'ascinoribus et mirabilium operalio-

ne virtutum quas obsequio l'celiciler exeg-it. Cum erg-o Odoad aelatem adolescenlia3 pervenisset et ingenii iaelicilalem

dcmonslraset, pater Comes magistris doctrina claris puerumtradidil, a quibus scienlias adiscerct, quas sic est pereniler

adeptus ut doclissimus inler condiscípulos evaderel, ifa ut

quid in poslerum fuisset profuturus íacile dcmoslraret. Nam

Page 213: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 197

eius vita? candor, et virlulum exccleniia inlcr cceferos con-

discípulos cnitcbat volnt inlor ignes luna minores. Hinc virili

log-a procinctus mililia? agmina , ut illa ferebant témpora, in-

seqoi disposuit , et ul injustitíse vires depriftíeret, el afeqtíi**

tatis jura,qme iu dominio patria? belloruíh confusionc, et

temporum abominationc conspiciebantnr ovcrsa defenderet,

ot viribus protegiere! ausibúá. Ibrc Uticjue fuit violenlior

causa qua Sanclus vir arma consultas arripuil , máxime co-

g-nila malilla procerum qui non ecclesias solnm in parenlis

comilatu perseqni studebanf, ila ut ¿eclesiásticas diriperent

possesiones, sed etiam earum filios , nempe pauperes, qnos

iceda incursione perlinaciter comprimebant. Post ha?c eve-

nit quod episcopus qui lum temporis Urgcllensem modera-

batur eecíesiam gravissima inlirmitate depresus, vita? pc-

riculum contuens, clorum et populum ad eius conspectum

convocare praecipicns , et illis pnesentibus qualiter se ecle-

siam illam, et episcopatum contra juris ordinem et sacrorum

canonum regulam obtinuisse , detexit. Tune episcopalus Ín-

fulas, nomen et bonorem pontificalem dimittens , omnia sua

ecclesia? vera pcenitenlia? contritione reliquil, et vitam im-

plevit. Quo deí'unclo Pallaiicnsos et Urgellcnses cum clero

ct populo ad novi presidís eleclionem congregati talem

virum totis' viribus eligen; citpiebant qualem temporum an-gustia , ecclesiarum necessitas et pauperum indigentia de-poseeret. Oua? postquam de aliquorum sacerdotum vila et

moribus rigidum peragissent scrutinium, Odonis celebrem

indolem meditantes eiusque itisij^nrá íacta recensentes, nec-

non liumanitatcm mansuetudine plenam et nobilem spiri-

tum una cum doctrinen cumulis , et laudabilium plerumquemoriun statu demiranles , et denique quod relicto balteo sa?-

cularis militiáe , creleslis habitum induissel et ecclesia? L'r-

gellensis Arcbidiaconum ngerel, omnium sutírag-iis beatissi-

mus Odo illius Scdis Episcopus est elcclus. Eo igilur pra?-

sulatusbabenas moderante, continuo ecclesiaslica jura secun-

dum sacrorum canonum sanctiones tolo pectoris conatu re^-

stituit , sceleratorum hominum possesiones ecclesiarum vi

captas , relinentium insolentias írenavit et ad restitutionem

illarum mucrone excomunicationis ecclesiastico compulit,

pauperum deinde injurias á potentioribus injectas flagranfi

solicitudine redemit,populi pravos mores bellorum ulcere

contractos et militum licenlia inductos rigurosa animadver-

Page 214: Viaje Literario por las iglesias de españa

498 APÉNDICE

sionc correxit , cleri vitia proedecessoris indulg'enlia turpías

emanafa falce correclionis extinxit, et ausleritalis falce re-

sccuit. Sic plcbeni eatenus scelerum mulliludine macula-

latn et peccalerum oncre oppresam ad veri Dei cultum et

insignuin facinorum operalionem seduxit, ita ut eo vívente

tota diócesis vera Christi sobóles pularetur. Nec sibi in

hisce sanclissimis exercitüs vir beatus defuit , nam adeo ani-

ma? el eorporis componcbat acliones , ut non videretur sibi

in opere dcfieerc, quod in aliis verbo reprendebat. Orationi

continuus et morliíicalioni erat; obnoxius famelicis pascua

salubria pane et sermone prsebebat , ómnibus quee sua eranl

continuo juslitiae lance condonabat, ita, ut nec aliena appete-

ret, nec sua avarus retiñere!, sed manu largus propria dis-

cretione modestissima dispensabat, non vero prodiga disper-

sione fundebat. Denique poslquam per viginti annorum ex-

cursum Sedem regisset , á Domino cu i servierat evocatus,

sanctissimam animam eorporis ergastulo überam eidem tra-

didit coronandam nonis julii anno Domini MCXXII. Sedemapostolicam tencnle Innocentio II. Ponlifice Máximo, et

Barcbinonensium comilatum Raymundo Berengario lmius

nominis III. Eius mors proculdubio adeo totius reg-ionis ho-minum corda conmovit, ut de amisso pastore universi sine

solamine dolerent. Tándem corpus in Basílica Urgellensi tu-

mulalum sarcophag'o hocce appendit dislicon devotio:

Hac theca jacet almi sanctum corpus Odonís

qui fuit Urg-cllae Prcesul, et Urbis honor.

Sangrüne conspicuus clara de stirpe baronum,quorum prog^eniem decoravit ovans,

Illum Ecclesioe protectorem, prorsus ubique

advocat intrepidum quod sua jura fovet.

Ing-enio, sed clarus erat, quin moribus ilem

insignis cultor religionis erat.

Pupillispaleret viduis quoque sepe maritus

aegrotisque salus, pauperibusque vita.

Page 215: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 199

IX.

Convenientia ínter, episcopos Urgclknsem et Ripacurcicnsem,

cuino UCXL (Vid, p£g. 43).

Ex autogr. in arch Episc. Urgell.

n nomine Domini noslri Jhcsu Chrisll: notum sit ómnibus

hominibus, quod ego "Willelmus Arclalcnsis Archiepiscopus,

ct apostolice sedis leg'atus , cuín consilio Comitum Palea-

rensium Arnaldi, scilicet, et Artaldi, et cum consilio Rai-

mundi Pelii de Ileril, et abbalum Benedicti, videlicet, san-

cti Saturnini , el Berengariii Lavicensis ecclesise , et in pre-

sencia archidiaconorum . Urgellensium Giraldi , scilicet, et

Pctri Willelmi , et Prioris Rotensis ecclesise Willelmi Bóni-

iilii , et Willcimi Petri Rotensis arebidiaconi, et in conspe-

tu multorum aliorum , tam Clericorum quam laycorum , ta-

lem concordiam feci inter episcopos Petrum, scilicet, Urgc-

llensem , et Gaufredum Rolenscm de ecclcsiis, qnae silae

sunt in Palearensi, et Urgellensi comitatu, quas piedictus

Gaufredus Rotensis possidebat, et Pelrus Urg-ellensis ab co

requirebat, quod earum medietatem Petrus Urg-ellensis recu-

peret, el quiete habeat, et possideat in vita sua. Aliam ve-

ro medietatem G. Rotensis quiete simililer liabeat, ct possi-

deat in vita sua. Faclis inter eos competentibus divisioni-

bus , sine utriusque paiiis deceptione. Ha?c aulem con-

cordia laliler facta est, quod Petrus Urg-ellensis deinceps

quamdiu vixerit, Gaufredo Rolensi episcopo, ñeque alicui

successori suo super illis ceelesiis aliquam litem movoal.

Similiter G. Rotensis episcopus Pelro Urg-ellensi, ñeque

alicui successori suo deinceps quamdiu vixerit super illis

ecclesiis aliquam lilem moveat. Post obilum vero illorum,

ulriusque successoribus libera sit polestas huic concordia?

slarc, vcl denuo in presencia Domini Papse vel leg-ali eius

lilem suscitare. Ha3C est pars divisionis huius, conling-ens

Urg'ellensi episcopo , ecclesiae , videlicet , omnes, qua? si-

tae sunt, vel erunt in valle quae dicilur Vallis Sennid , el in

Valle de Bovino , et ecclcsia 'Sancli Martini de Aren cum suis

pertinenciis , et ecclesia de Girbeta cum suis pertinenciis , et

omnes alia; ecclesia; Palearensis et Urg-ellensis comitalus,

Page 216: Viaje Literario por las iglesias de españa

200 APÉiNDICE

que sunl ve\ erunt uilra flumen de Nogairola, el de ísíaparle ipsius fluminis, ecclesia Sancti Stephani de Saigacumsuis perlinenciis. Facta est haec-convenientia anno abJncarnacione Domini MCXL, sexto nonas JMaii.=E^o GuilelmusArelatensis ecclesia? archiepiscopus , et Apostólica? sedislegatus corifirmo.=Egro Petrus Urgellensis episcopus bocsi-nofcontirmo.—Sig^-num Arnaldi Comilis Palearensis.=Sig~j-num Arlaldi Comilis Palearensis.=Ego Gaufridus Bar-bastrensis ecciesiae prestí!, et exal confirma *=*5igfnum-Wi-llelmi Petri archidiaconi Barijastreasis.=Sg*ftinm Petri Wi-llelmi archidiaconi UrgeHensis.=^Sig-fnum Raimundi Petri deHeril.=Sig-j-num Geralli archidiaconi.=NicoIaus CanonicusSancti Ptuñ hanc cartam scripsit , et hoc sigfno robora vit.

X.

Udalgarii Episcopi Elenensis ad clerum Urgell. eccl. supermorte Urgell. Episcopi consolatoria epístola , data aunocirciter MCXLH (Vid. p%. 45).

V.

Ex autogr. in arch. eccl. Urgell.

Dei g'ratia Elenensis Eccíesise Episcopus, Sancfse DeiUrgellensis Ecclesia? universo Ciericorum conventui salutem.Vcncrabilis coni'ralris noslri et eoiepiscopi Petri Berenííarir,viri bona? memoria) de carcere carnis excessus ad nos per-latus, aures noslras si rastro rumore vnlneravit, l'aciem üra-vi trislitia deiecit, mcntcm dura ancxietale conturbavit. Ye-rum (juoniam ipsum jugo divina; servifulis mancipatum invinca J)ominica usque ad vesperam ñdeliter d«sudasse co-gnovimus, de summi patrisfamilias denario non dubifantes,plagam doloris tolerabilius susfincmus. Sed quia caslissimasponsa eius, prrescripla sciiicet ecclesia, maritali solacio vi-duata, quanto arclius dilexit praesentem, tanto ardenliussuspiral ellu-el adempfum, nceesse es t, ut ipsa ante eou-spectum coeleslis misericordia; animam suam m oralionibuset gemitibus humiliatam consternat, eumque qui dicit, nonrelinquam vos orphanos , suplici cordis afleetu, et ut ila di-cam mcdullitus deprecetur, quatinus Sancti Spiritus Para-cliti unclionem de codo infundere, et filia? sua? lacrimas ma-nulergio consolationis exiccare dignelur. Ule quippe , qui ad

Page 217: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 201

filios dispersionis congnegandosin unum, in morlicino nostríe

carnis humilis aparuit, proprij gTegid lulelam millo lemporede-

relinquit, ipso dicente: ego vobisvam sum ómnibus diebus

usque ad eonsumütionem sceculi. AUamenadversarius noster,

tamquam Ico rugiens, quserena rjuem devoret , fralernse se-

ditionis conílalor, videns caput sublraclum , cuius próvido

redimirle membra in unius pacis vinculo choerebant , inopi-

no ímpetu in ovile Dei fraudulenter attentat írmete, et sacrse

soc.'etatis unilalcm dissipare. Deeet igitur vestrani prudentiamvobis ipsis et universo gregi circunspectos vigiliis providere,

et Pastorem Deo ¿rralum el hominibus, et Episcopum ani-

inarum vestrarum, dictante g-ratia Spirilus Sancli,prout

Sancti Patres decreverunt?, omni dilationis occasione recisa,

subrogaré. Eapropter karitati vestrae mando , consulo , et

laudo , quáünus supra firmam petram,qüae Chrislus est, in

quo omnium rerum recto fundatur exordium , i'undamentumeleclionis vestrae jactantes, solum superna? volunlatis exa-^

men sincera inlentione sequi studeatis, ne videlicet sensusvestros vel odium in diversa prccipilct, vcl anima gratia cu-

iuspiam amoris et favoris seducía, avia rectitudinis exorbilct,

et sic in manus Dei peremptorie judicandi incidatis. i)e ece-

tero praisenliam nostram , consilium, et auxilium nostrum

vobis accurafe et dilig-enter exibebimus , cum et veslra ne-cessilas poslulavcril, et temporis oportunilas se nobis oblule-

rit.=Valete.

XI.

Innoccntii Papce II. Breve super electione episcop. ürgell.,

anno circiter MCXLII (Vid. pag\ 49).

Ex transí, in cod. núm. 273. bibliot. Rivipoll.

Annocentius Episcopus, servus servorumDei, dilectis filiis

B. Priori, P. Guillelmi, arcbidiacono, B. Sacris'ae... AbbatiRivipollensi , B. S. Saturnini et Ag^erensi Abbatibus , et

universis clericis per Urg-ellensem episcopatum constilutis,

salutem et apostolicam benedictionem. Notum vobis esse cre-

dimus, quam nequiter Urgellensis Comes E. in canónicos

Urgellensis ecclesiae malris vestrce , et eleclum eorum occa-sione eleclionis

, quam sicut accepimus concorditer et cano-

Page 218: Viaje Literario por las iglesias de españa

202 APÉNDICE

nice fecerant, viólenlas manus iniecerit, et carceri atque

custodie dcpulaveril. Clericis autem se ipsos rcdimere coa-

ctis, electum ipsum miserabilitcr in carcere dctinct, el ul

ihi vilam fmiat, diversis cruciatibus ipsum afflig'cre studel.

Unde nos quorum pracipue inlerest tanlum sacrilcgium non

dimitiere impunitum , in praeterita coena Domini prefatum

comitem excomunicalionis vinculo innodavimus, el in to-

ta Ierra ipsius divina prohibcmus ofíicia celebran,praeler

bablismum puerorum et penilcnlias morientium. Idcirco per

apostólica scripta vobis mandamus, et mandando praecipi-

mus,quatinus iam dictam excomunicationis et inlcrdicti scn-

tentiam per parrochias vestras publican facialis, el a

subdilis vestris observan firmiler faciatis, doñee dictus do-minus ecclesiae et clericis ablata restituat , et de lam gravi

sacrilegio dig-ne satisfaciat ; scituri quod si quis transgresor

exliteril, transgresionem et inobedientiam ipsius impunitamnon pneteribimus. Dat. Laleranill. kal. madii.

XII.

Acta consccrationis Ecclesice S. Martini de Cardos in Comi-tatu Palliarensi , anno MCXL V. (Vid. pág\ 49).

Ex autogr. in arch. monast. Gcrren.

.nno Dominica? Incarnationis C.XLV. post M. Era Milles-

sima C.LXXXIII Indicione VIII. venit Domnus BernardasSancti Spiritus gralia cooperante Urg-eliitannc Ecclesiae Epi-scopus in Paliarensium par (vi)\le qua? dicitur Cardos,Dei verbum pradicare Clmstum desiderantibus. lncolre verogaudentes tantes in eius sermonibus, rogaveruntillum ut consecraret Ecclesiam in honore Beati lo-

co, qui vocatur Civitas antiquilus. Pontifex ¡laque videns ho-minum praedietse votum, salisfecit peticioni eo-

rum. Feria namque post Domini Circumcisionem II. nonas....

venit Domnus Pontifex ad jam dictum locum , comi-tatus multitudine Clericorum hac et consecro vit

prselibalam Ecclesiam in honore Beati Martini Confessoris et

reposuil ibi reliquias Sancti Germerii et Saluliferi Jigra Do-mini nosdi Jesu Christi et eiusdem cena? pañis et ali'onim

Sanrloruni. Et quoniain prsedicta ecclesia est solitaris el pan-

Page 219: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 203percala pr&dictse vallis habitalorcs ad decaníandam et in-

luminandam jam diclam ecclesiam in suorum remisione pee-

caminum do unaqueque parrochia per ummiquenique annuní

persolvuul quodin hac subscriplum esl carlula. Parrochia de

Ribera I. modjum de Blad. Surri dimidium mod., Aunas et

Bonestarre I. mod., Kslaoul. mod., Carcibros dimidium mod.,el homines de Asnet rogavit JMmnus Praesul ut iacianl iilam

Ecclesiam cantare el iuluminarc : et homines convenerunl ita

faceré sicut Episcopus prascepit. In tali convenlu, ut cíclicos

de Sancto Martino serviat ipsam Ecclesiam de Asneto , et

cuín ipsis oblacionibus vel elemosinis gubernet Ecclesiam

Sancti Martini. Aros I. mod., Esluri I. mod. Bennctegenc-slarrc I. mod.. Ladros I. mod., Serraeleserel I. mod., La-dorre I. mod., Boldis e Boldis I Aniel dimidium, Ta-rascan I. mod. Ego quippe Vidal Ezc. totum quod habeovel habuero aut adquisiero usque ad diem mortis mea3 totum

ab integrum dono et concedo Beato Martino , et habitalori-

bus proedicti loci in manu Domni praefati Episcopi, id sunt,

vincas, térras, casas, ortos. Omnia dono sicut superius scri-

ptum est Sancto Martino, si imento alienas perso-

nas. Ego siquidem Bernardus Dei graíia Urgcllensis Epi-scopus haec prasdicta concedo prsedictas ecclesiae et ibidem

habitan libus clericis , et quidquid deinceps rite oblatum fueri

in eodem loco. Et iterum concedo ut quisquís indulgencias

causa ad dedicalionem huius ecclesias cum luminaribus adve-

nerint , de ptenitencia unde digne satisfecerit , XX. dies Deoadore ei condonamus.=Sigj-num Bernardi Urgcllensis Epi-

scopi.=Sig-{-num Vitalis qui hoc laudo.=Si quis inquietave-

rit hoc in quadruplum componat , et nisi satisfecerit exco-inunicacioni subjaceat.=Sig-|-num Guillermi de Planedes.—

Ato Presbyter rogatus scripsit et subscripsit die et anno quosupra.

XIII.

Litterce Eugenii Pupee III. ad Bemardum Sancti , Urgellen .

Episc. ob varia crimina apud Sed. apóstol, aecusatum, au-no MCL aut circiter. (Vid. pág. íH).

EEx arch. Eccl. Urgcll.

ugenius Episcopus servus servomni Dei. Venerabili fra^

Page 220: Viaje Literario por las iglesias de españa

204 APÉNDICE

tri B. Urgellensi Episcopo salutem et apostolicam benedi-Ctionem. Quotiens ea de Ira tribus et coepiscopis nostris au-dimus

,quae illos reprehensibiles ostendunt , et tristiliam no-

bis generant, et de correctione ipsorum nos oportet essesolícitos. Vencrabilis írater noster B. Terraco nen.sis Arcbi-episcopus ad nostram pnesenliam veniens adversas te, fra-

1er Episcopé, defensionem erroris proposuit. Petrus qnoqueGuiilcrmi Archidiaconus , el B. Petri , I rgellcnsis clerieus su.per crimine symoniae se aecnsatores personam tuam dixe-runt. Ouia igilür crimina

, qu» personis eccle^iaslicis , et

prsecipne fratribus nostris impinrnmlur, silentio pneter-mitlere non possurhus , nec debemns , causam ipsam vene-rábili fratri nostro W. Ebredunen. Arcbiepiscopo Apostóli-ca? Sedis Legato audiendam

, discutiendamque commisimus.Príesentium itáqjta tibí auctoritate mandamus, quatenus cumab eodem fratre nostro i'ueris evoeatus, eius prresentiamadeas, super prsedictis eo|)ituIis responderé paratas. Prsete-rea niebilomiims tibi mandamus

, nt ea quse post appellatio-nem ad nos faclam

, P. Arcbidiacono, et B. per te vel per

aliosabstulisli, eis cum integritate restiluas. Datum Feren-lini XVI. kalendas aprilis.

XIV.

Adriani Papce IV. Breve ad eumd. Episcópurn super com-ponenda ipsius cum Comité Urgellcnsi discordia, circa anuoMCLVI. (Vid. pág-. 52).

Ex arch. Eccl. Urgell.

Adrianus Episcopus servus servorum Bei. Veftetómili fratri

ürgeUensi Episcopo salutem et apostolicam benediefionem.Nobilis vir Urg-ellensis Comes, sicut accepimus, compunctusin se ipso, et conversus ad cor

, pacem tecum et concordiamhaberc desiderat

,et in comunionem posíulat fidclium re-

vocan,paratum se omnimodis asseverans

, vel conveniretecum lanquam cum Episcopo suo pacifice, vel quod ju-slum fuerit

,medianti tibi judicio , exbibere. Unde quoniam

oblatam á delinquentibus satisfactionem non debemus abice-re

,qui eos ad conversionis p-atiam debemus modis ómnibus

invitare,per prresenlia scripta fraternitati íuíc mandamus,

Page 221: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 20oqualiims sufíicienli caulionein manus venerabilis fratris no-

stri I>. Narboneusis Arúbiepiscopi per pignora vcl obsidcs ab

eodem Comité de facieoda tibi justitia , et satisjactione pra?-

standa , exhibita , á vinculo eum excomunicatiqnis absolvas,

et postmodum ad praesenliam eiusdem fratris noslri , el ka-rissimi íilii noslri R. Barehinonensjs Comitis, cum ab eis lúe—

lis vocal lis , accedas , et quod i^isi ínter vos judicaverinl, su-

Bcipías et observes. Gralissimum aulcm nobis exislet pacifico

si cuín eo potueris convenire. Ex. lioc enim plenior et purior

inter vos poterit concordia reforman. Dalum Lalcranni II.

idus decembris.

XV.

Curta Ermengaudi Comitis Urgell. qua bona Episcoporumdecedenlium eidem Ecclcsiw sarta tecta mancrc prateipit,

anuo MCLXIII (Vid. pág. 53).

Ex Libro 1. Dotal. Ecclesia? Urgell. fol. 7. b.

I n nomine Omnipoteníis Palris, et Incarnati Verbi filii eius,

et ab utroque procedentis Spiritus Sancti. Pateal cunctis

praesentibus atuue íuturis, qualiter ego Ermengaudus, í)ei

dispositione , Comes Urgelli,pro remedio anima? mea? , om-

niumque parentum meocum , dimitió atque evacuó, et síne

aliquo penitus retentu persolvo Domino Deo, el almse Geni-

trici eius Alaria? Sedis Urgelli orribüem illam, et male con-

suelam rapinam, quam post decessum Episcoporum Sedis

Urgelli injuste excercere consueverunt pra?decessores mei in

omni honore epischopali. Tali seiliect modo,quod ego, nec

aliquís Comes post me , non habeamus licenüam , nec poíe-

statem ex ac ora in antea diripiendi, sive invadendi bona Ur-

gellensium Episcoporum, mobilia, sive imobilia, quando-cumque vcl ubicumque pra?dicta? Sedis Pontífices morian-

tur. Sed post obilus eorum, salva et libera atque quieta re-

maneant omnia sua praefatae Ecclesia? almíe Genitricis Dei

María? Sedis Urg-elli sine aliqua inquielatione Urgellcnsium

Comitum vel hominum suorum. Verumplamen quia post

decessus Episcoporum , episcopalia castra sive Villa prse-

dicta? Sedis pro securilate et defensione honoris Beata? Ma-ría? usque ad diem futurce eleclionis in manu Urgellensium

Page 222: Viaje Literario por las iglesias de españa

Ü06 APÉNDICE

Comilutn permancre consueverunt , niehil ibi Comes Ufge-

llensis vel homines sui accipianl , nisi ea tantum quce ad

custodienda prsedicta castra bona íide sine malo ingenio se-

cundum providenliam Canonicorum prsedictee Sedis sníli—

cienti modo necessaria fuerint. Prsedicta aufem castra>quse

in manu Comitis post obitus Episcoporum custodienda per-

manere solent , sunt hsec: scilicet, Castrum Sanaugise , ct

Castrum de Gissona , et Castrum de Torrefracta , ct Villa

Sedis, et Castrum de Montferrcr. Ex ipsa vero die qua prse-

fata Castra in manu Comitis esse incipient, de reditibus et

censibus et expletis, qüae de ipsis Castris exierint, prseno-

minata Castra custodianlur. Bono etiam ad opera Beatae

Marise C. morabe linos per unumquemque annum de ipsa

mea paria de lspania,quamdiu ipsa paria perduraverit. Si

interim de ipsis Clericis prsedietse Sedis quisc/uam forte

obierit,res ipsius defuncli secura? semper permaneant sine

direptione , vel diminutione quam ei Comes vel homines sui

aliquo modo faceré non prsesumant. Insuper etiam ob rcinis-

sionem peccatorum meorum, meorumque parentum omniaquse juris Bealse Mari se esse noscuntur, cidem matri meaeUrgellensi ecclesise in perpetuum habenda concedo, laudo

atque confirmo. Siquis contra etc. Acta carta IT. Idus janua-

rii anno Dominicse Incarnationis M.C.LXII.=Sig-j-num Er-

mengaudi Comitis Urgellensis.=Sig-j-num Dulciré Comilis-

sse qui hoc scribere jussimus, firmavimus, firmariquo roga-

vimus.=Sig-j-num A. Comitis Pallariensis.=Sig-J-num R. íi-

lii eius.=Sigi*num R. Fulconis Vicccomitis.=Sig-¿-num WjR. Senescalt.=Sigfnum Gomballi de Ribelcs=.SigfnumGaucorandi de Sales. =Sig-j-num Berengárii A. de Anglero-

la.=Sig-fnum W. de Espunola.=Sig-J-num R. de Belve-

der.=Sigfnum Bertrandi de Vallraosa.-—Sigfnum B. La-vanca=Sig-¡-num A. de Pontibus.=SÍ£rj-nuin P. Capellán!

Comitis. =Sig"fnum A. Capodecii=:B. Subdiachonus scri-

ptor extilit et hoc-j-impressit in precíalo die ct anno.

Page 223: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCl Y, CMOS. 207

XVI.

Statutwn de numero Canonicorum ecclesité Urgellcmi^,

auno MCLXUl (Vid. pág\ 50).

Ex arch. cpisc. Urgell.

Anno Dominicae Incarnacionis M.C.LXIII.... CC. prima, In-

dictione Xllemporibus venerabilis B. Roggeri Urgellensis epi-

scopi convenientes in capitulo lam ipse Reverendus Pontilex

quam eciam universi eiusdem Sedis Canonici, ut utilitatibus

Úrg'ellensis ccclesne Deo inspirante sollicite providerent,

post mulla de quibus se tune occasio pruebuerat bine et in-

de collata, ad evilandam bonorum canónica? diminución

nem, qua?. tune temporis imminere videbatur, et reforman-

dum nobilissimum eiusdcm ecclesia? statum á Sanctis Pal ri-

bas inslitulum, de mandato et volúntate prcedicti Episcopi,

indemnitatem et íidelitatem canonicae eiusdem Sedis, tactis

sacrosanel is Evangeliis unanimiter juravere, ac propriis

subscripcionibus sicul in Sacramcnlali continetur, comuniter

firmavere, idemque faciendüm posteris transmisere: stá-

tuentes et in virtute prestili jurisjurandi invicem promiíen-

tes, ac perpetuo firmum et immutabile fore censentes,ut nu-

llus unquam corum qui in eadem ecclesia canonicati fuerint

antea prebendam accipere presumat, nec aliquis Preposito-

rum canonicalem cibum ei traderc audeat, doñee de inde-

mnitate et íidelitale canonice sacramentum publice prebeal.

Si vero contra boc faceré presumserint, prebendarius suscepti

beneíicii indigmis judicetur, et Prcpositus ecclcsiastieo ho-nore privelur. Sanctorum eciam precedencium Palrum ve-

stigiis inherentes, eorumque salubérrima statula sequenles,

consliluere, et eodem jurejurando concordiler firmavere, ut

in eadem Uigellensi Ecclesia perpetuo certus numeras Ca-nonicorum abeatur; videlicct

, quadragfmta quinqué, ex-ceptis vicinarum Sedium et Monasteriorum Canonicis; nec

unquam usque in finem mundi aliqua racione prcíixum ex-cederet numerum , ñeque aliquis á die illo in eadem ecclesia

possit canonicari, doñee presentes ad prefatum numerumsint redacti. Si forte, quod absit, aliquo tempore contra hoc

presumtum fueril , in irritum deducatur, et omne¿ eiusdem

Page 224: Viaje Literario por las iglesias de españa

908 APÉNDICE

Ecclesiae Clérici qui hoc fecerint á mínimo usque ad máxi-

mum perjurii notam incurrant, et perpetim infames efi-

ciantur. Stataerunt insuper, ct sub eiusdem sacramenti

virtute alterutro condixere, ut siquis aliquo tempore Do-

mnum Episcopum vel Canónicos de adipiscendo canomcahcibo

ínterro&averit, nullalenus quid inde facturit sint, ei respon-

deant vel assensum aliquem perficiendi ei prebeant nisi

iu festivitate Pascali. Quod si fecerint rei perjurii arguanlur.

Si vero aliquis Canonicorum vet Prepossitorum contra teno-

ren prestiti jurisjurandi aliquid commissise suspeclus abitus

fiierit,requisilusálratribus in capitulo secundum quod ju-

sticia dictaverit canonicíE satisfacía*. (Jüoá si faceré conlem-

serit beneficio ecclesiastico privetur.=Sisfnum Bernardi

Rog-erii Urgellensis Episcopi.=Si§rí-num Guillernn Sacri-

s({fi —Shrj-nuro Bereng-arii Archidiachoni.==Siir¡-num A. Ar-

clndiacoñi.=Si?tnum R. A^hidiaciomV==Sigrt»»W» P- Ar-

chidiaconi.=Si^tnumR -Archidiaconi.=Sigtnum G

-Pn°-

ris = Si£ri"iium "Willclmi Cantoris.—Sigfnum G. Magistn

Scolarum.=Si^tnum Alcxandri.=SUr¡-num G. de Taus.=

Si-tmim A. de Sancto Slephano.=Siir¡-num P. Girberli.=

Sietniitn R. Operarii.=Si§tnu«i Mic de Osass.=Sigrj-nuni

Ma-istri Johannis.=Siír¡-num p - de Bredes.=Sifftnum P. de

Cuniba.=SiíT¡-num G. de Caboriu.=Sigtnum R. Gmllermi.

:=Si>Tnum 15. de Faia.=Sitrí-num P - de Nocholo,=Sist-

num°P. de Sánelo Micliacle.=Sií?tnum P. de Viianova.=

Si«-tnum A. GapeUani.=SigfnümR. Girberli.=Si£tnum

R°Castelioni.=SÍ8tnum G. de Alb.=Sigt«imR. de Pór-

tela =S¡stnum R- Dage.=Sigtnum P. Danausa.= S¡g-¡—

num jQhannis. = Sig>um Mc^narü. ==Sisfqum B. de

Abela.=^Sigfnutn P. de Enveg\=Sig¡-num R. de Gurl>.=

Sigfnum W. Succentoris.=Sigtnmn Boneti.=SigtIlum B -

derRil.=Sigtnum H -

de Sancta Fed '

XVII.

De libértate testamenta condendi civibus Urgellensibus conces-

sa, armo MCLXV. (Vid. pá§.B7).

Ex arch. curia scecul. Urgellcn.

Auno Dominica? Incarnalionis M.C.LX.V. Ego Bcrnardus

Page 225: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE OOCl MEMOS. 209

Rogerii graba D<*i Urgellensis Episcppus , rogalu Ermengau-

()i iiaiiis mei Urgellensis Comitis á necnon et omhium cano-

nicorum Scdis consilio, atquc omnium hominum Villa; Sedis

aeelamatione , et diutissima eítlagitationc , seu Villoe huius

adíectione, utilitate et subliinalione, dono hominibus Sedis

et foeminis , atque concedo qui modo sunt , et in antea erunt,

quatenus liberam habeant po-tcstatem per omnia témpora de

omni honorc suo quem habent vel tenent , aul habuerint sen

lonuerinl , faceré voluntalem suam cum infante et sine in-

fante , in vita et in mortc et post moríem , exceplo clerico

et milito, salvo mei 'meorumque successorum censu. De mo-bili vero liberam et plenam habeant potcstatem voluntatem

suam in perpetuum faciendi, et numquam in hac Villa laicus

homo vel fcemina de ista hora in antea sterilis vocetur quodvulgo dicitur Exorch, ut hac occasione maligno seculari morealiquid de suo ammittat. Et siquis inteslatus in hac Villa, quod

absit, obierit, solutis suis debilis, sepulluraeque traditis ne-

cessariis, in volúntate mei meorumque successorum, defuncti

residua remaneant. Sed hoc tantum intelligatur de parte mo-bilium rerum intestati. Filii vero eius totum habeant honoremcensum facientes Domino suo. Et si íilii non fuerint ei

,prae-

dictus honor revertatur ad próximos. Si vero proximi delüe-

rint , in volúntate mei , meorumque successorum sit. Si quis

hoc evertere temptaverit non valeat, sed in dupplo compo-

nat, et ha?c scriplura omni tempore firma permaneat. Actumest hoc VII kalendas Julii.=Sig-}-num Bernardi Rogerii Epi-

scopi qui hoc scriptum scribere jussi, firmavi firmarique ro-

gavi.=Sig*|*num Guillermi Prioris.=Sig-fnum R. de Authes

Archidiaconi.=Sig-j-num Magistri Alexandri.=Sig*í-num Petri

de Enveg.=Sig-[-num Bcrengarii de Apilia.=Sig-¡'num Ma-gistri Johannis.=Sig*j*num Guillermi Operarii.=Sig -j-num Pon-

en Sancti Michael.=Sig-|-num Raimundi Girberti.=Sig-i*num

Boneth.=Sig-¡-num Guillermi de Petramola.=Sigfnum Ber-

nardi de Castelio Capellani.=Willelmus Bovarius jussuB. Ca-

pellanihanc cartam scripsit die et annofquo supra, et VIIH.

literas supra scripsit.

T. XI. 14

Page 226: Viaje Literario por las iglesias de españa

-210 apéndice

XVTJI.

Carla libcrtütis ccclesiw S. Petri de Pontibus, anno MCLAIX(Vid. pág. 50).

K.r arch. Epis. Urgell.

in nomino Domini cerlnin sil cunctis quod multse conten-

ciones fuerunt inler Episcopos Urgcllenscs Bernardum sci-

licet Sancii, et Bernardum Roggerii , et Petrum de Podioviridií

atque inter Arnaldum Urg-ellensem Episcopum postea et P. de

Podioviridi filium scilicet predicli Petri pro stabilimento Ec-

clcsiae Sancii Petri de Pontibus et ufraganearum ipsius quod

prcedicli Petri scilicet pater et filius ad se pcrtinere assere-

bant. Tándem P. de Podioviridi filius pro anima patris su

recognoscens injustum esse quod Ecclesise per manum lai-

cam stabilirentur , atque sub tirannica servitute detinerentur,

easdem Ecclosias omnino in potestate A. Urgellensis Epi-

scopi deliberavil , et stabilimentum Ecclesise Sancti Petri de

Pontibus atque omnium suíraganearum eius liberum sempori

pro volúntate sua , et omnium successorum eius proedicto

Episcopo dimisit. Et ego P. de Podioviridi sicut suporius scrib-

ttirh esl , Ecclesiam Sancti Petri de Pontibus et eius sufragá-

neas cum ómnibus qme ad eam , et ad eas pertinent pro re-

medio aturase patris mei dim tto et trado francham elliberam

Sanctfc Marine Urgellensis Sedis et tibí A. eiusdem Sedis

Episcopo atque successoribus tuis in perpetuum. Et habeatis

stabilimentum ipsarum Ecclesiarum liberum semper ad volun-

talcm vestram ita quo ibi ponatis vos et successores vestri

quales clericos volueritis , et eosdem quando volueritis pro

volúntate vestra eiciatis , et totum quod ad easdem Ecclesias

et ad predictum stabilimentum pertinet sit in arbitrio et vo-

lúntate atque libera disposicione vostra, et omnium succes-

sorum vestrorum in perpetuum. Et istum finom et banc li-

beracionem fació ego P. de Podioviridi per me et peromnes

successores meos vobis et ómnibus successoribus veslris in

perpetuum. Etmanulcnebo atque defendam ego et omnes qui

in hereditate mea venerint post me , et habebo in baiulia do-

mum et possessiones Sancti Petri contra cunctos homines et

fceminas bona fide absque enganno Ecelesiae, exceptis Ur-

Page 227: Viaje Literario por las iglesias de españa

di: D0CH IIEWPOS. 2Hgellensibus Episcopis contra quos ego el omnes successores

mei nunquam ea dcfendcmus ct statu quod

Dominus meus E. Comes Urgelli ct Dulcía Comitissa uxorcius, el corum fiiius Ermengaudus et castellanus—sub mesiio in Castro de Pontibus, scilicet, Guillcrmus et Arnallus

atque omncs successores eorum, et omnes parrochiani . . .

.

Ecclesiarum. Si cgo vel aliquis de successoribus

ineis contra istam prcdictam liberíatem venerimus , teneant

se de boc eum Episcopis Urgellensibus et de hoc absolvo

eos, et non de alio. Et eg"o A. Urgellensis Episcopus recipio

hanc liberacionem supradictse Ecclesice , et omnium ad eamperlinenlium a te P.° de Podioviridi, et propter istam libe-

racionem ut firma sit el permaneat atque a vobis ct ab ómni-

bus successoribus vestris íideliter observetur omni tempo-

rc , dono tibí de avere Beata? Marise CC. morabelinos bo-

nos , et ut haec mea deliberacio et definicio rata et firma

perpetuis tcmporibus habcalur , ego presenti pagine propria

manu subscribo , et Domnum Enncngaudum Urgellensem Co-

mitem , et Dulciam Comitissa uxorem eius, et E. filium eo-rum subscribere , et hanc meam definicionem ratam ac fir-

mam in perpeluum habere rogo ac dcsidero. Acta carta de-

liberacionis VI1I.X. kalendas julii anno Dominica? Incarna-

tionis C.LXVH. post Millesimum.=Sigfnum Petri de Podio-

viridi, quí hanc cartam deliberacionis fieri jussi, firmavi,

íirmarique rogavi.=Sig-fnum Geralde uxoris eius quae hocfirmo et laudo sicut superius scribtum est.=Sig-J-num Gui-

llermi de Pontibus qui hoc firmo et laudo.=Sig-j-num Arnaldi

de Pontibus qui hoc firmo et laudo.=Sigfnum Petri de Bel-

vis qui hoc firmo et laudo.=Sig -fnum Arnaldi de Zaguardia

qui hoc firmo et laudo.^Sigfnum Guiilermi de Montfalcho

qui hoc firmo et laudó.=Sigfnum Guiilermi Petri de Zaguar-dia.=Sig-j-num R. de Ponts.=Sig-{-num Petri de Finestres.=¿

Sigfnum A. de Caguasta.=Sig-fnum Guiilermi Cunil.=Sig*j-

num Ugonis de Puig-verd.=Sig-j-num Rossel.=Sig-|-num Be-

renguer Esclavina.=Sig-i-num Benuz.=Sigrj-num Poncii de

Cagardia.

Page 228: Viaje Literario por las iglesias de españa

212 Al'KNDICE

XIX.

Arnaldi de Perexens Episcopi Urgellensis de rebus Cclsonen-

sis eccleiiiT ad Alexandrum Papam III epístola, data annocirciter MCLXXIV. (Vid. pág. 30).

Ka- arch. Eccl. Urgcll.

Oanctissimo Patri ct Domino A. Dei gratia Summo Ponli-

iici et universali Papa? A. eadem grafía Urgellensis Episco-

pus salulcm etküebifam rev renliam et obedientiam. Grates

quas possumus et si non possumus qwás debemus sacras Pa-

fernilati vestrae referimus quoniam per litteras suas nobis

mandavit, quod Celsonae Prepósito nulla indulserat quse

contra ecclesiam nobis comissam existere cretieret , et si eius

suggestione deceptus aliqua íecerat per nos certificatus 1¡-

benter eadem in irritum revocaret. Noverit itaque vestra ma-jeslas dictam Celsonaf ecclesiam tam predecessornm nosfro-

rum quam nostri spelialeni ac propriam camerain semper

extitisse , ita quod bonis episcopalibus ñiit ditata et in pro-

prio alodio nostro hedíficata et adhuc est sita et a predeccs-

soribus nostris fuit ordinala et in eadem preposilus ab eis-

dem semper electus et substitutus et ita censúale quod quo-libet anno sex modios annonae et qusedam al ia nobis per-

solvere tenetur. Quaí nobis reddere cum eontenderet, et

quasdam ecclesias et alia bona quse a predecessoribus no-

stris habuerat non recognoscendo possideret, et super luis

Prepositus ante presenliam bonae memorias Hugonis Ve-nerabilis Terraconae Archiepíscopi fuisset vocatus , antequamcontroversia per judicium vel composicionem fuisset termi-

nata , dictus Venerabilis Archiepiscopus de medio sublalus

fuit. Verum nos audienles quod vestra sancta discrecio Do-minum Jacobum Venerabilem Cardinalem ad parles riostras

delegaret eius presentiam adíenles super predictis fuimus con-

qusesti , et quod non potuit terminan in eius transita , in

eius reversione et consílio quod Ilerdoc celebravit sperabamusposse perfici. Sed predictus Prepositus nolens eadem ad lu-

cem venire vos tantum Dominum et Patrem círcumvenire el

quacdam falsa suggere ausu nimis temerario presumpsit, af-

Page 229: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE nocí >ikm os. 2M*3

íirmans transacUouem á venerabili pídalo Aivhiepiscopo in-

ler nos el ipsum fuisse faclam , et sic privilegium á vobis

impetravit , illam itv. codem confirman iaciens. Quod seri-

plum pocius est eredenduní ab eodrm Prepósito falso fuis-

se compositum, quam á (arito viro nobis ignorantibus ipsi esse

indullum. Teslamur enim Deum etiam sub oficii nostri pe-

riculo quod numquam illud scriplum videramus doñee nnper

cum á vestra presen lia venit illud nobis ostendit. Quod pa-rali sumuscum maiori parte Capiluli nostri faceré fidem pre-

stito etiam corporali sacramento quod nec assensu nostro fuit

compositum, nec á nobis visum nec unquam confirmatum,

vel auditum , usque dum pse nuper prout diximus venil.

Quare humiliter petimus ut eius tanta presumptio et audatia

ita corrigatur, et nobis tale justitiíe complemenlum exhibea-

tur ut ipse de tanto excessu penileat et coeteri terreantur si-

milia perpetraré, et nos justitise patrón um nos invenisse

traudeamus. Preterea cum ad conquesüonem nostram sepe

dicto Terrachonae Archiepiscopo dederitis in mandatis,qua-

tinus si Ilerda? Episcopus privilegium á vobis impetrasset in

quo quasdam possesiones quas ad se pertinere afíirmabat, et

alias de quibus controversia erat fecerit inscribi , illud pri-

vileg-ium vestrse remitiere t palernitati , et per alias litteras

eidem Archiepiscopo perceptis ut- causam qu« inter nos et

predictum Episcopum super quibusdam ecclesiis Urg-ellensis

et Palariensis comitatuum , Rotensis quoque ecclesia et ec-

clesiis de tota Riparcurcia vertebatur audiret et debito fine

decideret , et ad veslrum mandalum cum jam super predi-

ctis testes recepisset et mor le preveniente sententiam daré

non potuerit. Rog-amus omnimodis clementiam vestram ut

presidenti Terraconee Archiepiscopo qui illas teslificationes

pre manibus haber, precipialis ut secundum allegata et testi-

ñcala sententiam infra XXX dies utraque parte ascita ex quo

vestras litteras receperit, proferal ; alias easdem allegaliones

el teslificationes sub siglílo suo clausas vestne sancue dis-

crelioni remittat tam nobis quam IlerdaB Episcopo diem as-

signaba quo vestro nos presentemus sancto conspectui. Adhaec omnifaric deprecamur quatinus reliquas pelitiones

quas Magister R. de Tolosa Domini Jacobi clericus ei in

Christo dilectus íilius noster et veslrse mag-estati et vestris

devolissimus ac fidelis ex parte nostra vobis porrexeril au-

dire et exaudiré velitis. Visilationom vero quam nostra par-

Page 230: Viaje Literario por las iglesias de españa

I 14 APÉNDICE

v ilas veslroe nuiynitudirii í n sig-num devolionis liiin.smiUil

recipere dignemini , non quantum sit quod oli'eriiinis sed e\

quanta devolione procedat perpendcntcs.

Valeat sacra ve-

stra maiestas et vobis m noslra justicia adesse dignetur.

XX.

Decretum electionis Bcrnardi de Villamur in Epi$copumUrgellensem , atino MCXCIX. (Vid. páir. 6$.

Ex arch. eccl. Tarracon.

Oanctissimo Patri et Domino R. Dei dignatione Tarraconen-

se Archiepiscopo et universo eisdem conventui totus Uigc-llensis ecclesise clerus et populus salulem et debite devolio-

uis famulatum. Quoniam vestram non credimus latere dis-

eretionem, angustias, tribulaliones , persccutiones rcnnn et

posesionum amissioncs, quas Urgellensis ecclesia hactenus

sustinuit ob insuficientiam et dcsidiam B. quondam Epi-

scopi , qui eandem ecclesiam desolatam et fere ad extremamexinanitionem deductam , fralribus insalutatis, et DominiPapse non expetita licentia, occulte diinissit, singulorum

narrationi ad prsesens supersedemus. Verum sanctitati ve-straj notificandum duximus

,quod adepta Domini Papse per

Dei graliam elig'cndi licentia , et dicli Episcopi renunciatione

ab eodem recepta et confírmala, sicut per litteras suas jamvobis plene innoluit , communi voto atque totius cleri et

populi consensu, invocata Spiritus Sancli gratia , elegimusnovis in Pastorem et Rectorem B. Urgellen. Sacrislam, vi-

rum utique prudentem , discretum , bcne morig"eratum , Deoet hominibus placentem, quem ad dignilatis vcstrse celsilu-

dinem mittere el praesentare curavimus; postulantes unaui-

miler , et obsecrantes a veslra sanctitate ipsum in Episcopumconsecrari

, qnalenus, aucthore Deo, sicut idoneus Pastorclero et populo sibi commisso prsesse valeat et prodesse.Ut aulem omnium nostrum vota in hanc electionem conve-nirc noscatis, prsesens Decretum propris manibus subscri-

bondo lirmavimus. Quod esl aclum X. kalendas maríü anuoab Incarnalione Domini M.C.LXXXXVIH.^Ego W. Prior

Page 231: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 215

subsc.°=Sigfnum 13. Archidiaconi de Sánela Fide (1).=

Sig-f-num A. de Saga Archidiaconi.=Sigfnum B. de Saga

Al>l>atis.=Sig-riium G. de Plancdis Pra?cenloris.=Sig-fnuin

< i. de Ripellis Archidiaconi.=Sigfnuin MagÍ6tri Pelri.=Sig-í—

íium Georgii fralris eius.=Sigfnum B. Nunonis.=Sigi-nmn

R. de Sancto Stephano. = Sigfnum Magislri Berlrandi.=

Sigfnum Pctri de Canluno.=Siiifnuni K. de Mon lomes.

Sigfnum Martin i Capellani Sancii Pelri.=Sig-j-num P. de

Conezeto.=S¡g-J*num B. de Slamarit.=Sig"j-num R. de Ca-milau.=Sigfnuin A. de Fost.=Sigfnum B. de Argestus.—

-

Sigfnum Joannis de Villaruba.=Sig-]-num G. de Ciando

Prioris Guisson.=Ego P. de Josa Archidiaconus subs."=

Sig-J-num G. de Petra mola.=Sig*rnumR. de. Tosí Capellani

Sedis.=Ego B. de Jular subs.°=Ego A. Operarius subs. —Sigfnum G. Sicart.=Sigynum B. Anacrensis subs. liben-

ter.=Sig-fnum R. Capellani Sancti Michaelis.=^Sigfnum A.Decani.=Sigfnum A. Capellani de Camarasa.=Sigfnum A.de Cavanellis.=Sig-f-num Guilaverti.=Sig-|-num G. de Cla-

ret.=Sigfnum G. Saga.=Sig"f-num B. de Envcig-.=Sigf-

num G. de S. Martino =Sig-J*num G. de Fost.=Sigfnum G.

de Pinos Decani.^Sigfnum G. de Ripis.

XXI.

Pe libértate testamenta condendicum aliís donationibus Ca-nonicis Urgellensibus concessa anno MCCI. (Vid. pág\ 69.)

ExLibr. \. Dotal. Eccl. Urgellen. fol. 11. b.

uoniam nichil est in humaras rebus, quod magis debea-

lur hominibus, quam ultima3 voluntalis liber stilus, ideo eg o

Bernardus de VilamurDei gratia Urgellensis Episcopus com-murii omnium eiusdem ecclesise Canonicorum assensu et ne-

elamalione , rogatu et prtecibus, renuncio cuidam prava? et

pessimaí consuetudini , et eam per me et per omnes succes-

sores meosab eadem ecclesiapenilus evello, et inperpetuum

extirpo,per quam prsedecessores mei quartam partem o-

(i) Infra ad ann. 1201. sic subscribit : Sigft. B, dcSattcía Fi-

de Urgellensis Sacrista.

Page 232: Viaje Literario por las iglesias de españa

i\ti aim::m)k:i:

mnium rertim cuiuslibetCanonici de tune ti rapiebánt et oeeu-

pabant, licentia teslandi in illa quarla parle diclis Canoni'crs

ab antecessoribus meis omnimodis deneg^ata. Utilitati ig-ilur

et libertati ecclesia? Urgellensis invígilans et laborans , con-

eedo et per me et per omnes successores meos constiluo , et

m perpetuum confirmo , ut de coetero quilibet clericus in Ur-

g'ellensi ecclesia canonicaleni aecipiens cibum , liberam o-

mnium rerum suarum habeat testandi facultatcm: ita tameri

quod solutis debilis de residuo LX. solid. orto relinquad, et

si inlestatus decesserit , secundum arbitrium sociorum suo-

rum propinquorum Canonicorum, et si propiínjui Caiióníci

defuerint aliorum Canonicorum qui f'amiliariores ci l'uerint,

pro anima sua, sicut melius expediré cognoverint, salva

utililate et reverentia ecclesia? , rebus suis disponatur , de-

ductis tamen prius orto LX. solidis , cum debita soluta fue-

rint. Ab hac autem libértate excipiuntur Janitores

ego vel aliquis successorum meorum nichil impediré vel

contraire vafeamus vel attentemus. Et siquis hanc ulilem et

honestam consuetudinem in aliquo eidem violare vel dimi-

nuere prnesumpscrit , iram Dei incurral, et excomunicalioni

subjaceat , et pnesuntio sua nullum habeat efeclum. Hcec

omnia superius dicta firma el inviolata semper existant. Pra?-

terea magis ac magis canonicam Urgellensem accrescere et

amplificare cupienles, comunicato tocius CapituJi

consilio et volúntate per me et per omnes successores meoseidem canoniese dono, et in perpetuum concedo de measdecimas de Bcscharan, quas antecessor meus A. de Pcrei-

xens bonse memorice venerabifis vir cuius anima paradisum

possideat

eius baiulo a Raimundo de Caslellis pro tria mili-a

et C. solidis in pignore acceperunt , et dictas decimas pra>-

dictus antecessor meus canónica? Urgellcnsi assig'navil el

concessit. Pigmis ig-itur istud, et denarios omnes canónica'

Urg-ellensi , sequens vestigia anlecessoris mei , assigno , el in

perpetuum concedo. Et si forle dicta? décima? á Raimundo de

Castellis vel eius successoribus venales unquam expósita? fue-

rint, emendi licentiam habeat dicta canónica, et nullus alius.

Kt si ullo unquam lempore redimantur, canónica in solidum

totam pecuniam habeal. Insupcr reddo eidem canónica vac-

eas dé pfatis vaHis Andorra?,quas antecessores mei injusto

oecupavcranl <>t absluleranl. Pernas autem órniies qiins ca-

Page 233: Viaje Literario por las iglesias de españa

l)E dücimkyios. 217

noii'n;i ¡n valle Andorra á me exigebat , cum assensu et ex-

presa voluntale omniuin Canonicoruní mihi et successoribus

meis retineo. Actum est hoc anno Christi M.CC.I. lili, idus

septembris.=Sigfnum B. de Vilamur Dei gratia Urgellensis

Episcopus qui lioc jussi scribere et firmavi , firmarique ro-

gavi.—Sigfnum B. de Sánela Fide Urgellensis Sacrist3e.=

Sigfnum G. de Petra mola Archidiaconi.=Sigfnum P. de

Josa Archidiaconi.=Sig-j-nuni G. de Charet |Archidiaconi.=

Sigfnum G. de Ribeles Arch¡diaconi.=Sig"J-niHTi M. Petri

de Maloboscho Aichidiaconi.=Sig"fnum B. de Saga Ab-batis Sancti Mich aclis. =Sig-|-num A. Prioris Gissona?.=

Sigfnum B. de Vilar.=Sigfnum R. de Tost Capellani.=

Sigfnum G. Richard.=Sig"fnum G. de Pinos.=Sigfnum P.

Abbatis Sancti Martini, etCanonicus UrgelIensis.=Sig-i*num

B. de Sancto Stephano.=Sigfnum B. Mironis.=Sig*|-num

A. de Navales.=Sigfnum P. de Canturri.=Sigfnum A. de

Archavel Operarii.==S¡g-{-num G. de Tost.=Sig'fnum R. Ca-

pellani Sancti Michaelis. =Sig-J-num Joannes de VíHarabia.=s=

Sigfnum B. de Argestus.=Sigfnum G. de Sag-a.==Sig-{-num

B. de Vegt. = Sigfnum G. de Sancto Martino.—Sig-f-num

P. de Couced.=Sigi*nuni G =Sig-j-num G. de As-naarri.=Sig-{-num B. de Ger, qui hoc scripsit.

XXÍI.

Charta episcopi Urgell. in favorem monasterii de Bellpitig

ordinis Prcemonstratensis , anno MCCXLVIIl (Vid. pá-gin. 79).

U niversis sánete matris ecclcsiae filiis innotescal quod nosPoncius miseracione divina Urgellensis Episcopus, cumassensu et expressa volúntate Urgellen. Capituli, religio-

nem , irt quaPremonstratensis ordo militat, pariter attenden-

tes, ob remedium animarum nostrarum , consideracione quo-que obsidii les.... quod conventus et monasterium Bellipodii

Ordin. eiusdem nobis et Urgellcnsi Ecclcsiae condam nuilti-

modis et íideliter impendit , ac sepe et sepius ad honorrin.

libitum et voluntatem noslram impenderé.... ponit, dignumet justum est, ut tuicionc sen municione nostri privilegii con-

ventus et succesores eiusdem perpetuo gaudeant et letenlur.

Page 234: Viaje Literario por las iglesias de españa

¿18 APÉNDICE

Ideoque vobis karissimis in Chrislo íiliis etamícís, JohannDei gracia Abbati et conventui Pulcripodii proedicti, ve-strisque succesoribus universsis

, per nos et omnes successo-

res nostros de coniuni deliberación e et consilio, ac eliam excerta sciencia, bona fide sine verborum cabillacione et dolo

quicquid de defunecionibus seu legatis per totam nostram

diocesim busque in diem hodiernam accepistis vel vobis di-

missum est cum ad nostram voluntatem nobis satisfactum est

competenler , liberali benignitate remittimus ac etiam dona-mus, et perpetuo penilus indulgemus. Adenles, pari forma

donantes, eciam remittentes , indulgentes ac bona fide perpe-

tuo concedentes vobis et succesoribus vestris universis quodde legatis sive defunecionibus vobis vestroque monasterio per

totam nostram diocesim de cetero dimissis sive dimitlendis,

licet de jure communi quartam partem daré tenebamini , nisi

decimam partem tantumodo de mobilibus ab hinc vos daré

teneamini. Imo omnes prediclas defuneciones sive futura le-

gata integre sine aliqua diminucione iure nostre donacionis

et concessionis vos et succesores vestri babeatis in perpe-

tuum, recipiatis, teneatis, possideatis, et expletetis palcifice

et potenter ad omnes vestras vestrorumque voluntates per-

petuo faciendas , sine aliquo nostro , seu aliquorum contra-

dictu. Retenta tamen mense episcopali nostrse decima parte

de mobilibus tantum ut dictum est; quam nobis et successori-

bus tantumodo fideliter tribuatis. Lectos autem et purpuras,

sive pannos, seu fciam universas quaslibet bestias, de

eodem liberali benignitate integre et sine diminucione seu

retencione aliqua vobis praedictis vestrisque succesoribus ni-

chilominus damus , concedimus perpetim penitus, el indul-

gemus. Addentes insuper quod si qua presenti pagine desunt,

quse nunc vel in posterum vobis vel successoribus vestris

prodesse valeant , ad vestrum bonum vestrorumque sanumintellectum sine dolo et diminucione ac exceptione aliqua

apposita intelligantur. Excipimus tamen quod honores, pos-

sessiones ,predia rustica vel urbana , et qualibet inmobilia,

que pro nobis specialiler leñen tur vel possidentur, non pos-

silis recipere ab aliquibus vel retiñere absque noslra vel

nostrorum successorum licencia speciali. Ut autem fides

plenior presentí cedule adhibeatur, eandem propiis manibus

noslris íirmantes, sigilli nostri munimine duximus roboran-

dam=Nos autem Abbas Bellipodii pr;Ediclus, lotusque eius-

Page 235: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCIMKMOS. Í\d

(li'in loci couvcnlus prcdiclam elemosinam et liberalem in-

duJgeneiam a clcmenti et dulcissima patcrnilale vestra, no-

bis nostrisque succcssoribus pie, et liberaliter impense, el

gratante! ampleclenles, et Domino Deo, vobisque donatori-

bus universis gratias multíplices hummiliter peragentes, vos

Domnum Episcopum totumque Urgelen. Capitulum ac suc-

cessores vestros m spiriluales íralres et socios nostri mo-nasterii spiritualiter suscipimus; et unicuique vcstrum in mis-

sis, oracionibus, jeiuniis', vigiliis, affliccionibus , elemosinis,

ceterisque alus bonis, qua2 in nostro monasterio Altissimo

de cetero fient acceptabilia , sicut uni ex nobis porcionem

propriam indulgemus ; et annis singulis in Quadragesima , ut

in Kalcndario nostro scriptum est, pro Episcopis et Canonicis

Urgellensis Eeclesioe defunctis proprium anniversarium , si-

cut ordo noster sollempniter faceré eonsuevit,promiltimus

perpetuo nos í'acturos. Dat. apud sedem séptimo Idus Madii

anuo Dni. MCC. quadragesimo octavo.=Sig-¡*num Poncii

Urgellen. Epi.=Sig^*num B. Prioris Ugellen.=Sig-j-num B.

de Talarn Urgell. Sacriste.=Sig-¡-num Ricardi Archidiaconi

Urgellen. et Rectoris Ecclesise de Balaguer. =Sig*j*num R.

de Todinano Archidiaconi de Pratis in Ecclesise Urgellen.

=

Sig"{"num Bernardi de Foliano archidiaconi de Gerpin Eccle-

s'ue Urgellen. =Sig-j*num B. de Barberano Abbalis.= Sig*J*-

num Petri de Anaugia Prajcentoris.=Sig*fnum R. Catelli Ca-nonici Urgellen. =-=Sig-j-num Petri Andrea? Decani de Valde-lord ac Ganonicj Urgellen.=Sig-{-num B. Bulols Canon. Ur-gellensis.=Sig_¡"num Johannis de Tormeda Capellani Sanct ;

.

Ordonis.=Sig-j-num Benedicti de Pratis Canonici OperarüIrgellen.—S. Petri de Covecto Canon. Urgell.=Sigfnum G.

de Sorigera Canon.=Sig-j-num A. de Querol Canon.=Sig-j--num Magistri Berengarii Canonici.=Sigfnum R. de Spelun-cha Canonici.=S. Bernardi Boiga Canon.—Sig^num Beren-garii de Villamuro Canonici.=Sig-{-rium M. Prioris Guissoneel Decani Urgellen.=Sig-{-num P. de Sorigera Decani Urgell.

=Sig-j-num P. de Sancto Justo Capellani Camarase qui hocfirmo.=Sigfnum P. Zaclusa Rectoris Ecclesiae de Menargisqui ex certa scientia hoc firmo.=Sig-j-num Blascho inilitis.=

Sigfnum Guidonis de Frexa.=Sigfnum Bernardi de Cér-celo: Teslium.

Raimundusde Mcmleliano Nolarius Dni. Epi.de mandato ip-

siusscripsithecet apposuil suum sig-j-num flifS©1 auno pi'eíalis.

Page 236: Viaje Literario por las iglesias de españa

2*20 ai»km)m;k

Nos Aprilis Oei gratia L'rgellen. Epus. apud predit'um mo-nastcrium Bellipodii conslituli XIV Kal. junü armo DominiM.CC.LVIII supra seripta roboramus et fff.=Sig-j-num A. de

Ripellis Urgell. Canonici.=Si^num B. de Garrig"osa Urge-llen. Canonici.=Sigfnum Johannis Pelagii Urgellen. Sa-

laman. Canonici fl'f.—Nos Petrus miseratione divina Ugellen.

Epus. apud predictum monasterium constiluti VIH kalendas

aprilis anno Christi MCCLXX. supra scripta flrmamus et ro-

boramus ftT.

XXIII.

Appellatio Comitis Fuxensis ad Sed. Apostolicam de in-

juriis éiki á Poncio de Villamur Episcopo Urgellensi illatis,

anno MCCXLIll (Vid. pág. 82).

Ex arch. Episc. Urycll.

JLn nomine Domini nostri Jhesu Christi noliíicetur cuncüs

presentem paginam inspecluris sive audituris, quod nos R.

Dei gratia Comes Fuxi, el Castriboni Vicecomes , senlientes

nos graves injurias et molestias inferri et sustinere a Domino

P. Urgellensi Episcopo, appellamus ad Sedem Apostolicam

ponentes nos et terram noslram et omnes consiliarios nostros,

eohadjutores, et defensores sub protectione et manutenentia

Sedis Apostólica?. Causas autem, propter quas appellatio-

nem istam facimus, nominatim hoc modo dignum duximusexprimendas. Quarum una est quia Dominus Episcopus est

noster inimicus manifestus et notorius , et quia assignat no-

bis curiam ad judicandum , confratres et concanonicos suos

et sibi subditos et obedientes, et nostros capitales mímicos;

et quia delinet nos per víolenlianí spoliatos de l'eodis , et be-

neficiis, quoc ab Ecclesia Urgellensi antecessores nostri te-

nuerunt , et nos tenere debemus ; et quia assignat nobis

locum suspeclum fll metieulosum valde ; quia quadam vi-

ce eo presente íb sua curia homines sui nos el tamiliam no-

stram hostiliter invaserunt in civilate l'rgellcnsi cum armis,

et de predicta injuria el invasionc nullam nobis fecit lieri sa-

tislactionem ; et quia noviter infra treugas nobis datas homi-

nes sui nos invaserunt , el dúos nostros homines nec.i enMe-liter tradiderunt. Pnedictis siquidem causis et alus grava-

Page 237: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOC l.MEMOS. 22 I

íiiiniliiis ei dampnis,quai LongUmj essel per singula nomi-

nare, recusamus curiana Domini Eprscopi supradicti tnnquam

suspeclaiOj et ad appellalionis suITragium eonfugiinus; quia

tristissimos solet habere exilus, qui apud suspectos et inimi-

cosjudices voluerit vel attemptaverit litigare. Facía fuil hsec

appellalio IIII. idus Julii anuo incarnationis Doinini M.CC.XLIII

in presentía et testimonio Arnalli Crassi Capellaniaposlolici...

et Arnalli de Casalibus Sacerdolis, et Fralris S. Sacerdotis, et

Guillermi de Varmola , el Ramundi Segrii et B. eius fratris,

etF. Flequerii , et Johannis Baldovini tabellionis aposlolici,

qui haec scripsil.

XXÍV.

Epístola procuratoris D. Poncii de Villamur Episcopi Ur-gcllensis , qua cum monet de criminibus quibus apud Se-

dem Apostolicam acusabatur: anuo circiter MCCLL (Vid.

pá£. 83).

x\l onrad Pare e Seinnor en Ponz per la gracia de Den Bis-

\h\ Durgel de mi B. de Lirii humil servidor vostre salut é

amor besan vostres mans é vostres peus. Fem vos saber que

nos som sans é alegre la merce de Deu la qual cosa volriem

oir de vos é mes de veer. Fem vos saber que nos entram á

Perosa X. dies enans de Carnestoltes davent. En R. de Cer-

vera, en G. B. , en A. de Querol noi foren sino II. dies enans

que nos. Entraren davant lo Seinor Apóstol i é davant totz

los Cardenalez ab lo Bispe de Valencia que usne enconlra

aixi com pot en tot seg"le els preicadors totz els templers,

elsque aduxeren lelres del tais Archebisbe que é mort, que

que deien que la sgleia Durgel ere en gran mal per faliment

de Pastor , é que iavie obs corretio en lo cap , en los mem-bres é del Sagrista de Girona. Evingen tuit davant Laposloli

i soplicaren quels ois , é quels fees oir a totz los Cardenals

é quels asseguras que no peressen mal per los vostres ami-cos de cort , el oils. E preposaren aixi com io us diré. Pri-

merament dixeren que vos eretz homicida , e que erelz de-florator virg-inum

, é que avietz pus de X. fils , e quels he-retavetz de la honor de la Sg-leia , é que avietz feita monedafalsa , é que avietz mal mes delBispat ben la meitat , é que

Page 238: Viaje Literario por las iglesias de españa

222 APÉNDICE

avietz iagut ab vostra sor , é ab Vos Ira cossina germana: <;

dixercn que P. Gerau ere vostre filié que lavielz herotat del

Castel de Arches , é moltes altres coses: ié feeren petilio

denquisitio , é nols volgeren oir, ans los negifan del palau

a ontadament. Puis procura lo Bisbe de Valencia que ages-

sen oidor enpetraren en P. Caporixo lo Cardenal é sapialz

que enquara no an feit res, ni taran daqui enant si Deus o

vol , e deim vos é conseillam vos per bon conseil que vos

ans vos posselz ab totz vostres enemics , é que aquestz fa-

catz anar ahoncadament é que uspercacetzcom puxalz ser-

vir la cort , é aixi venceren los tolz é de co del Bispal metez

peniora ca é la vos ne sialz honrat,que non podetz

iaquir á vostres parentz. Eslirs deim vos que facatz saber an

A. de Mosset que si passen per Roseillo que no fale que no

sien pies , é que perden tot quant duran ; é si passen per la

térra del Comle de Foix quen estie á esquira B. de Vilamur

é quels peceig totz,que puix ben faren dret que aixi ó leu

fer l'Archebisbe de Bordel , enquara no le nan dit mal , el

de ses mans nocis—I. Clerge enquara carchebispe , efedo sa-

ber an P. de Vilamur , é al Comte de Paillars si passasen per

lur térra e non estorven per nuilla guissa. E si podetz fer fer

mal al Temple alcu vostre amic que ó facatz quel Maestre

del Temple en G. de Cardona escriso contra vos al Apostoii

é vos avetz parentz é nobolz facen malé vos sofrit los cu-

bciiament que puix si siretz Bispe malgrat de tolz vostres

anemics entremetet vos com sirvatz la cort é que pagetz los

monaders é que us entremetatz de bels II caváis que avenconvengut á 1 nebot del Apostoii quins aiude aixi com pot,

ó vistes les letrcs no facatz sino trametre. Estirs dien que

sotz periur : Estirs an dit que vos aveslz feila sesio. Peres-

tirs sapiatz quel Sagrista de Tarragona sen te a cab é á col

ab vos de feit , é de paraula , en tal guissa que vos develz

amar el é les sues coses. E vul quen facatz semblant al Prior

son frare é quel honretz en 90 que puxatz é tingalz totz los

Canonges en pau: aquesta saon dará que sapiatz que nos

vos honrarcm daquetz si Deus 6 vol. Per estirs Lartiache

de sen esta que á descubert non aul loe. . . .

Estirs esta ab lo Bispe en el lenim en bon cuit pe-

restirs lo procurador del Bispe de Zaragoza vostre nebot nos

é contrari aixi com pot per nom P. G. é trametel ne letres

al Bispe de Zaragoza sis la ab son conseil. Estirs del feit den

í

Page 239: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOOOMBNTOS. 2*3

G. de Joveno femó aixi eom podcm. Eil en .1. Danurri per

el—osla ab vostres enemics, é reunges ab cls ; on nos vos

deim queus prenatz zo que es alased,que aitambo pleit

nos aurem aixi com aixi é trametet nos les actes del pleit

den Jovorre e a que les den R. de Cervera, del Arliacho-

nat, com ib ciltat, ni com donas la sentcnlia , lot co quen

fo : que Maestre Andreu lo vol teñir en corl lo pleit. El la

procurador lo Degá Durgel , et á conseil de vos , é donan

vos per conseil dret,que facatz possar lo Degá ab lo Prior.

Estirs sapiatz que nos avem totz dies VI. Avocatz é Maestre

Andreu quen fa gran messio per vos ove obs que lli eme-

natz. E jo sapiatz que fui robat é perdi lot quant portava de

les letres en fora , c Maestre Andreu donam co que obs me.

E an dit al Apostoli que maior mal á feit en P. de Vilamur

á la sgleia que no avie lo Comte de Foix, é volien enpetrar

eonlra el, si no que nos los neslam certz on el nos trámele

una procuratio. Estirs nos trametem lelres al Prior é al Sa-crista , é á los Canonges, que aqueslz dien gran mal deis

en cort com so fan,perzo que mils se tingen ab vos , é vis-

tes les letres trametet vos voslra volontal. Datum apud Pe-rusii in vigilia Natale Domini.

Traducción del documento lemosin.

Al honrado Padre y Señor D. Ponce por la gracia de Dios

Obispo de Urgel,yo B. de Lirii vuestro humilde servidor,

salud y amor , besando vuestras manos y pies. Os hago sa-

ber que estoy sano y alegre, gracias á Dios , lo cual de-

searía también oir de vos y mas verlo con mis ojos. Os hagosaber que llegué á Per'usa X dias antes de las Carnestolendas

de Adviento, y que solo dos dias antes que yo llegaron á

la misma ciudad R. de Cervera, G. B. y A. de Querol. En-

tró en la misma el Santo Padre precedido de todos los Car-

donales con el Obispo de Valencia que salió á recibirle comopudo, junto con los predicadores y los templarios, los cuales

trageron cartas del falso Arzobispo que ya murió, en dondese decia que la iglesia de Urgel padecía mucho por la falta

de pastor, y que en ella habia necesidad de corrección en

la cabeza y en los miembros, y también las traían del Sa-crista de Gerona, y presentándose todos al Papa le supli-

caron que los oyese y que los mandase oir de todos los Car-

Page 240: Viaje Literario por las iglesias de españa

•2'U- A1»ÉM)ICE

(léñalos, y que los asegurase contra el daño que podían

recibir de parle de vuestros amigos de la corle, y los oyó.

Y en la audiencia propusieron lo que voy á decir : Primo-

1-.uiiente dijeron que vos erais homicida y deflorator virgi-

num, y que teníais mas de X hijos, y que los heredabais

en los bienes de la Iglesia, y que habías fabricado moneda

falsa y malbaratado la mitad de vuestra diócesi, y que ha-

bías dormido con vuestra hermana y con vuestra prima

hermana; y dijeron que P. Gerau era vuestro hijo, y que

le habías heredado en el castillo de Arches y otras muchascosas. Y pidieron que se inquiriese sobre esto ; mas no los

quisieron oir , antes los arrojaron de palacio con ignominia.

Posteriormente , á solicitud del Obispo de Valencia, logra-

ron que se les señalase auditor, que fue el Cardenal P. de

Capoixo. Mas sabed que todavía no han adelantado un pado

ni en adelante lograrán nada con el favor de Dios, y os

digo y aconsejo, como cosa que debo aconsejaros , que ga-

néis la mano á todos vuestros enemigos, y que asi los lla-

gáis andar corridos,

procurando atraeros el favor de la

corle , con lo cual los venceréis. Y en lo del obispado obras

de manera en todas parles que adquiráis el honor

de que nada podéis dejar á vuestros parientes. También os

digo que participéis á A. de Mossét que á su tránsito por es

Rosellon cuide mucho de que no le prendan ni roben; y quel

si pasa por la tierra del Conde de Fox, que B. de Vila-

mur esté á la mira, y que les persiga,que después ya nos

defenderemos ;que asi lo mandó hacer el Arzobispo de Bor-

del, y aun no le han dicho nada, con ser que él por sus

manos mató á un cle'rigo , siendo como era Arzobispo : yhacedlo igualmente saber á P. de Vilamur; y que al conde

de Pallas , si pasasen por su tierra, no le causen estorbo al-

guno. Y si podéis haced algún daño al Temple por mediode vuestros amigos, porque el Maestre del Temple G. deCardona escribió contra vos al Papa

; y á vos no os faltan

parientes y sobrinos que hagan este daño sin que vos sa-quéis la cara. Y si queréis ser Obispo á pesar de todos vues-tros enemigos , trabajad en servir á la corte y en pagar los

monederos y en adquirir dos hermosos caballos,por los cua-

les me he convenido con un sobrino del Papa que nos ayu-dará en cuanto puede , enviándolos luego que recibáis esta

carta. También decían que sois perjuro, y también que habéis

Page 241: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 225

hecho renuncia. Pero sabed también que el Sacrista de Tar»

ragona está firme en vuestra defensa de obra y de palabra;

de manera que debéis amar mucho á él y á sus cosas. Yquiero que hagáis lo mismo con el Prior su hermano , hon-rándole en cuanto pudiereis y manteniendo en paz á todos

los canónigos.

Asimismo vuestro sobrino P. G.,procurador del Obispo

de Zaragoza , nos es contrario, y convendría que escribieseis

al Obispo para saber si procede en esto con su consejo. Encuanto á lo de G. de Joverre , hago lo que puedo.... J. Da-nurri está con vuestros enemigos y con ellos se ha acomo-dado

;por lo cual os digo que os apoderéis de lo que está

en la Seo,que tan buen pleito tendremos de un modo como

de otro. Enviadnos el proceso del pleito de Joverre y las

de R. de Cervera sobre el arcedianato, como fue citado, ni

como se dio la sentencia y cuanto sucedió;porque el maes-

tro Andrés lo quiere tener todo Nómbrale su pro-

curador el Dean de Urgel; y asi os aconsejo que hagáis que

se componga dicho Dean con el Prior. Sabed asimismo quenosotros tenemos diariamente empleados seis abogados

, yque el maestro Andrés hace grandes gastos por vuestra cau-

sa; y asi es preciso que le enviéis socorro. Y de mí sabed

que me robaron y perdí cuanto llevaba menos las cartas, yel maestro Andrés me da lo que necesito. Han dicho al Papaque mayor daño ha causado á esa iglesia P. de Vilamur que

el conde de Fox : é intentaron que se procediese contra él;

mas nosotros nos opusimos , y él nos ha enviado poderes.

También escribimos al Prior y al Sacrista y á los Canónigos

sobre lo mal que estos otros hablan aquí de ellos, para que

de este modo se mantengan mas unidos con vos. Vista esta

carta enviadnos á decir vuestra voluntad. Fecha en Perosa

en la vigilia] de la Natividad del Señor.

T. XI. í

Page 242: Viaje Literario por las iglesias de españa

22G iPttNDIGC

XXV.

Ejusdem litterce quibus, descripta primum epístola ComitU

Fuxensis ad Rom. Pontif. de qucerimoniis quas habebat

adversus Episcopum. Urgell., eumdem de agendis admonet

supcr lite cum prcedicto Comité; circa annum MCChll(Vid. página 86.)

Ex arch. eccl. Urgell.

H..ic est tenor litterarum, quas misit Comes Fuxensis con-

tra Episcopum Urgellensem. ((Sanctissimo in Christo et caetera.

»Vestrae sanctitatem clementiae regraeiandam duximus de

»mullitudine gratiarum, quas mihi vestro fámulo olim de

»mera liberalitate vestra et gratia, non meis exigentibus

mneritis , manum largiíluam impendistis,

pro quibus totis

»visceribus vobis et vcstris grates obsequiosius meus animus

»est paratus , si facilius a'iquo tempore se offerret, quam-)>quam in hac parte mihi vel meis de condigno retribuendo

wservitio suppetere non video facultatem. Et utinam mea vita

«comité locus et tempus congruum ad praedicta peragere se

«oferrent. Ductus tamen illius confidentia benignissimi Do-wmini coelestis principis , cuius vices in térra geritis , et con-

»digne, apud quem in bonis pro facto voluntas acceptabilis

»reputatur,Kme totum et mea omnia, ac amicos et universos

»vestris omnino beneplacitis et bona gratis ofíero volúntate,

»et ad ex debito carnis prosapise et consanguinitatis lineae

»recognosco fateor me teneri, cum de illius magnitudine ge-

yneris Comitis Barchinonae, ut vestrum, descendit genus

»meum. Quare non modicum, immo multum vereor et con-

»fundor, si quid vestrse auribus sanctilatis de persona mea»et hominibus térras meas insinuaretur sinistrum, videlicet;

wquod ego aliquid comittam erga Dei Ecclesiam sponsam»vestram , vel aliqua eius membra

, quod vobis valeat dis-

»plicere. Verus elenim , ac utinam pius, pater DominuswPoncius Episcopus Urgellensis non credat suficere nisi

uplures exharadaciones meas et homines terroe meae inju-

nriose et detineat, et quia me et ternun meam guerris afíligat

wgravissimis et injustis me cogit huiusmodi suspicari, etpro

Page 243: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 227

»eo quod me Iftjuste utroquo gladio perscquitur, deffensioni

»intendo legitime terrae meae, el quod guerrarum dicti epi-r

»scopi et fortunii progenitores mei et ego diffuse et injuste

»amissimus, quando eiusdem urgente' guerra, permitiente

»divina gratia,juste recupero paulatine; quod totum de fa^

»cili costare poterit vestrae clementiae per diversas treugas

whinc inde inter nos initas mutuo, et ab eodem et suis factas

»hominibus, non absque multorum strage meorum hominum,»faclaetiam ab eadem et violatione, si dici liceat

,quod me

»pudeí,proprii jurament, quarum treugarum transcripta sub

»sigillis autenticis sigillatis vestrae benignitatis dulcedini

»duxi trasmittenda. Ideoque confisus de vestrae clementiae

nliberalitale sanctitatae vestrae humiliter supplicare non vereor,

»et devote, quatinus mihi et meo procuratori praesentium

wportitori , ut pius pater et bonus et Dominas more sólito

»gratíam conservare dignemini, et íavorem , ac eius Domino»Domino Episcopo vestris daré lilteris in mandatis , ut me»admittat ad concordiam et ad pacem quam eidem obtuli

»multotiens, novit Deus, cum animo faciendi ad bonorum»virorum notitiam parti neutrae minime suspectorum; quod»adhuc sum paratus faceré, et ut me obtuli vestris judicibus,

»ut peracta vobis costare poterit, adhuc benignissime offero

orne mandet mihi vestrae clementiae ipsius fámulo

wbeneplacitum suum omne : paratus sum etenim mandatumwipsius pro viribus eíTectui mancipare. Datum Nonis Febroa^»rii.)) = Oblata3 fuerunt litterae istae Domino Papae apudPerusium XIV. Kalendas Maii.=Ne vero per adulationis a-^

stucias , ac ficta mendatia et dolosa detrahi valeatjuri vestro

super injuriis, dampnis castrorum, possesionum occupatio-r

nibus, vobis et terrae vestrae et hominibus indebite irrogatis,

testimoniales proborum li Iteras contrarias remittatis, quamcito poterilis. Consulo tamen vobis, ut praesenti tempore

cum eo potius componatis, intendentes sollicite vestris resi-

stere adversariis viriliter et prudenter pariteret potenter ; namcausa huiusmodi in qua ad diminutionem capitis agitur,

omnes causas excedet alias temporales , et ubi maior peri-

culum vertitur , maior debet adhiberi cautela. Litteram vero

quam Ricardus de (Cervaria).... Guillermus de Fluvianou

Arnaldus de Carrol contra vos apud sedem Apostolicam

impelrarunt per fratrem Guillelmum et Raimundum Ordinis

Catholicorum vobis consimilem destinamus sub Bulla Domi-r

Page 244: Viaje Literario por las iglesias de españa

Ü28 APÉNDICE

ni Pape ac lenorem proeurabant, quom cor-

rigi fecimus eisrenitentibus et proutin tenore eiusdem

polerilis plenius intueri, quem vobis mitlimus, interclusum.

Et iidem plures litteras defieren les .. multipliciler infama-

runl de pluribus et -de mullís, quse tacenda sunt polius ob

eorum turpiludinem,quam litteris intimanda

,qua3 in prae-

dictis litteris habebantur, et ipsas Domino Papce litteras

obtulerunt ,quarum tenorem comprehendere nequibimus

exceptis illis litteris, quoe vobis sunt diucius destinatce.

Litteras vero Guillermi de Jouverre vobis míltimus,quae

ultimo sunt obtenía?. Miror tamen el admiratione dignum

est, quod procurationem vestram et capiluli veslri solum-

modo transmissistis mihi contra eum, ac processum

habilum coram judicibus delegatis retinuistis penitus , et

causa? merita mérito ignorabam. Tamen causa remittitur adjudices contentos in Hilera quam milto vobis. Miror insuper,

et possum mérito admirari,quia procuratorium in causa

Fuxensis Comitis non missistis sigillo vestro una cum sigi-

11o capiluli sigillatum in forma quam vobis misseram diu est

in quadam sedula; nam cum sigillum habeat capilulum,

ad agendum pro ipso capitulo non sufficit sigillum ve-strum; et licet quandam sedulam veslram habeam in qua ca-

piluli sigillum dependet, capituli sigillum suspectum babeo.

Et ideo vereor...... quia videtur fuisse appositum viciosa,

cum exteriori parte cera appareat lividior et planior ., et in

colore peccaret, iicet P. de Livi assereret coslanter si-

gillum fuisse impositum ab eo, qui eius habet custodiam fi-

deliler. Et idcirco aliquantulum negolium relardatur, remit-

ientes procuratorium per quod procedí valeat sine mora.

Formam vobis mitto interius interclusam. ítem sciatis quodprocessum totius negotii Comitis Fuxensis restituere debeo

mercatoribus in obligationem in festo Beati Joannis Baptistae

proxime venturo, prout eis promissimus interposito juramen-to de volúntate Fratris Raimundi.

Page 245: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTO*. 229

XXVI.

Ponen de Vilamur, Episcopi Urgellensis e/pistola adñ. E,Le->

gatum super fado hoeresis Comiti Fuxensi attributw ccrt&

posterior anuo MCCLL (Vid. pág\ 87).

Ex arch. Eccl. Urgell.

V<enerabili in Christo Patri ac Domino Dei gratia Saero-

sanetne Romanse Ecclesia) Legato in partibus Tolosanis, P.

per eandem Urgellensis Episcopus, salutem in Domino Jhesu

Christo. Super advenlu vestro, quem futurum utilem toti

Ecclesiíe Dei credimus , et speramus,gaudemus in Domi-

no, devotioni et discretioni vestrse pariter offerentes servi-

ciurn et honorcm, et quicquidpossimus ad exallationem to-*

tius Ecclesise generalis. Et quoniam expedit vobis, et nobis

etiam, explicare quse íacta sunt in partibus istis contra Co-mitem Foxenv ne possit vos decipere per ignorantiam vel

errorem facti , duximus paternitat vestrse prsesentibus inti-

manda breviter, sperantes quod Dominus Episcopus Tolosa-

nus et alii prselati illius térra?,quibus super hoc scripsi-

mus , magnitudini vestrse refferent illud idem. Hinc est

igilur quod cum per Fratres Prsedicatores , et Minores, et

aíios viros religiosos, qui ad inquirendum super Tacto hse-

resis in térra Comitis Foxen. et R. filii sui_, quse est in Dió-

cesi nostra constituta, nobis manifesté constiterit plures

heréticos et credentes eorum erroribus, et faventes,, et cela-

tores , et deffensores in Castrobono et in locis circumpositis

latitare, quse quidem loca sunt praedicti Comitis et filii sui;

nos cupientes, ad extirpandum semen illud nefarium de térra

illa,procederé prsevia ratione , sepe diclum Comitem moni-

tum multociens, ut ipsos heréticos in judicio exhiberet, con-

tumacem excommunicavimus, et postea per sententiam

eumdem denunciavimus deffensorem hereticorum, celato-

rem pariter et fautorem et excom/nunicatum. Tándem con-venientibus ad locum personaliter Dominis Terrachonensi

electo , llerdensi et Vicensi Episcopis , et mullis alus viris re-

ligiosis et discretis, permisit dictus Comes inquisilionem

fieri in Castrobono , et in- locis praedictis . et inventi íuerunt

Page 246: Viaje Literario por las iglesias de españa

230 APÉNDICE

plus quamLX herelici et crecientes. Qui omnes, proesentiljus

Comité et filio suo , fuere per Dominum Terrachonensem et

alios Episcopos de heresi in judicio condempnati. CumqueDomino Tolosano et Domino Carchassonensi , et etiam Do-'

mino Arhiepiscopo Narbonae , et fratri F., et fratri G. A. de

ordine Prsedicatorum , fuissent haec omnia reserata , nesci-

mus quid vel qualiter vel quare contigit quod diclus Comesnon vitatur ab illis , sicut excommunieatus. Quod vobis si-

gnificamus ideo, ut si qua sunt omissa forte per incuriam,

per vestram diligenliam supleanlur, et ut possitis compre-

hentlere utrum sepe dictus Comes in tenebris ambulal vel in

lucem. Prseterea noverilis nos nuper Terrachonam ivisse,

et super hoc Dominum Archiepiscopum et Prredicatores,

qui supradictis ómnibus interfuere , consuluisse. Ex quorumhabuimus consilio quod omnia ista vobis exponeremus et

ipse Dominus Archiepiscopus,pergens in Navarram et Ca-

stellam causa visitationis, scripsisset vobis super hoc, si

adventum vestrum per aliquem prescivisset. Qui dixit nobis

quod ex parte süa vos rogaremus statim cum veniretis , ne

in absoíucione dicti Comités et facto ipsius et filii sui sine

assensu eius et noslri, qui plura novimus et intelleximus

etiam post latam sententiam in negocio eorumdem, quae ad

praesens in absentia Domini Archiepiscopi non pessumusvobis ' scriberc, procederetis , nisi forsan per alia aminicula

in facto heresis possetis procederé contra ipsos. Ideoque

super praemissis dominationem vestram humililer deprecan-

tes rogamus, ne moleste feratis quia sollempnes nuncios vo-

bis non missimus; non enim habemus qui audeant iré, et

credimus per latorem prsesentium totam rei seriem secretius

nunciare. Datum in Sede IV. Kalendas Januarii.

XXVII,

S. Raymundide Peñafort epístola ad Poncium de Villamuro,-

Urgellensem Episcopum super facto inquisitionis in here-*

ticos exercenda? circa an MCCL. (Vid. pág-. 90).

Ex autogr. in arch. Eccl. Urgell.

enerabili in Chrislo Patri P. Doi gralia Episcopo l rge-V

Page 247: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 231

llensi Fralcr R. de Pennaforli , salutem el orationes in Domi-

no. Quid faciondum sit de R. de Vernigol,qui propter here-

sim dieitur essecaptus, non est meum precipitare senten-

tiam. Cautum tainen vidctur, ut suspendatur negocium, el

custodialur bene miles, donec viderilis omnes litleras,quar

super negotio fidei scriptae fuerunt á Sede Apostólica Do-

mino C. condam procuratori Tarrachonensis Ecclesire ; et

tune secundum concilium , staluta Domini Papa? noviier

contra heréticos promulgata , et illas formas poleritis, habito

diligenti consilio cum praelalis,- el alus Deum limentibus, ac

fidei zelatoribus, id quod sibi el Ecclesiaj ulilius, et secu-

riusfuerit, providere. De illis quoque, qui Xatberto de Bar-

berano in sua fuga ducatum, et auxilium prestiterunt, quid

possum aliud dicere, nisi quod juxtaformam Concilii , et

praefata Domini Papae statuta contra fautores hereticorum

edita, tam in absolucione, quam in alus procedatis, etpost-

modum , vel de cundo ultra mare, vel in frontaria contra Sar-

racenos, taxato eis lempore congruo, quo ibi debeant de-

serviré vel si hoc non poterunt, aliquid aliud juxla vestrum

arbitrium poteritis talibus pro penitentia imponere salutarí.

Ita tamen caule in ómnibus procedentes, quod enormitas

tanti facinoris non remaneat inpunila, et qui veré penitent

ex nimio rigore desperationis laqueum non incurrant. Orate

pro me.

Quod autem fidei negocium prosequamini diligenter , et

R. de Josa qui pro negocio fidei molestias patitur, veslris

consiliis et auxiliis quantum decuerit et licuerit, foveatis,

quia vobis ex officio paslorali incumbit, et alias, nisi fallar,

eslis fidei zelatores ; suadere vobis aliquid super hoc super-

vacuum videretur.

xxvni.

Epístola D. Benedicti de Rocaberti Archiep. Tarracon. adPriore Prcedicat. Barchin. et S. Baymtmdum de Peñafort,

eorumque responsiones super facto hcereticorum Walde?i-

siumindioc. Urgellensi, circa ann MCCLVÍ. (Vid. pág. 93.)

Nota. Fr. Petrus de Thenis Ord. Pned. D. Poncii de Villnmor

Episc. Urgellens. Inquisitor persequutus erat haereticos Waldenses

usque ad villas de Puigcerda , el Burga, atque ad Baronías de Josa

Page 248: Viaje Literario por las iglesias de españa

232 APÉNDICE

ef de Pino». lie aulem adluic infecta, et Episcopus per Sedem Apo-stolicam á pontiíicalibtis est stispensus, et Inquisitor á suo Provin-

tiali prohibilus ne sententiam in haneticos ferret. Hanc circa rem

dubitautis Arcliiep. et aliorum respondentium epistolar versantur, quas

ad ana. nS* aut circiter adscribimus cum Arcbiep. Tarracon. non

nisi ín fine anni ia5í, Sedem suam acceperit regendam ; TJrgetlens,

autem Episcopus anno 1207 vitam ftnierit.

Epístola D. Archiep. ad Fr. Petrurn de San Pons Priorem

Conv. FF. Prcedicatorum Barchin, ct S. Raymundum de

Peñafort.

Ex Tab. Illmi. D. Archiepiscopi Tarracon.

Jjenedictus divina providentia Archiepiscopus Tarraconen--

sis Venerabilibus et dilectis in Chrislo religionis viris Fr*

Raymundode Pennaforti , et Priori domus Praedicat. Barchin.

salutem et sineeram in domino charitatem. Sitrnificamus vo-

bis, quod cum Capitulo nostro, et alus viris religiosis, et

pluribus sapientibus , deliberatione habita diligenti , diemSancti Nicolai duximus assignandum , ut nos, et Ule, qui

vices gerebat Venerabilis Fratris nostri Episcopi Urgellensis,

ac alii ad hoc necesarii , essemus apud Bergam personaliter

constituti pro negotio Inquisilionis contra Haeretieos factae

per religiosum virum Fr. Petrum de Thenis in Diócesi Ur-

gellensi, auctore Domino,prospere consummando. Verun-

tamen cum ex parte ecclesise Urgellensis nobis fuerit de-

elaratum,quod dictus episcopus ab administratione spiri-

lualium , et temporalium episcopatus Urgellensis est suspen-

sus , ita quod per se vel per alium nihil de bonis episcopa-

tus, sive de ipso episcopatu debet percipere, seu etiam in

eo ministrare , secundum quod in translato sententise super

hoc latae nobis transmisso , cujus formam vobis mittimus,-

plenius continelur; videtuf nobis, et Capitulo nostro, et

pluribus sapientibus , quod in hoc caso illi,qui gerebant vi-

ces Episcopi , vel Capitulum Urgellense , cum non dicnlur

Sedes vacare , vel etiam nos procederé ad decisionem dicti

neg-otii non possimus, sed tantummodo dictus Fr. Petrus, qui

«sus est jurisdictione a dicto Episcopo sibi commissa , et a

nobis poslmodum confírmala. Ipse tamen dixil quod prece-

Page 249: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 233

plum est sibi a vobis Fr. Raymundo ex parte Prioris Provin-

tialis ,quod non procedat super hujusmodi negoliis deciden-

dis, ac ideo sine mandato spetiali super hoc non procedet

ullo modo. Cum igitur si ex hoc dictum negotium impedire-

tur , non solum scandala sequerentur , immo totum negotium

posset destruí in magnum dispendium plurium animarum,

et íidei orthodoxse , discretionem et devotionem vestram ro-

gamus, hortamur in Domino , et monemus,quatenus dicto

Fr. Petro in sententiis super dicto negotio proferendis á vo-bis plena licentia per spetialem lilteram tribuatur, quam no-

bis mittatis per prcesentium portitorem, vestrum nihilominus

in scriptis salubre nobis super hoc consilium impensuri , et

nobis, ac dicto Fr. Petro dictas litteras, et responsionem

transmittatis, ita quod die Jovis mane apud Villamfrancham,

ubi eam expectabimus, habeamus; quia alias secundum con-

silium habitum non accederemus ad Diocesim Urgellensem.

Ut autem super prsemissis quid agendum sit plenius videa-

tis , translatum commissionum dicti Fr. Petri , et sententise

contra Episcopum latas , ut dictum est , vobis mittimus si-

gilli nostri munimine interclusum. Dat. Tarraconae calendis

decembris.

Rescriptum Prioris, et Fratris Raymundi de Penyafort adIllmum. Dnum. Archiep. Tarraconen.

Ex eodem Tabularlo.

R.everendissimo in Chrisío Patri Domino Benedicto De i

gratia Archiepiscopo Tarraconensi , Fr. Petrus servüs Fra-

trum PraBdicatorum Barchinon. , et Fr. Raymundus de Pen-

naforti salutem et reverentiam debitam , ac devotam. Re-ceptis litteris paternitalis vestraB tertiá feria per manus Ma-gistri A, , respondi ei ego Fr. Raymundus

,quia mihi spe-

tialiter litterse mitlebantur,prout scivi, et potui viva voce,

juxta vestram reverentiam, et honorem. Postmodum feria

quinta circa nonam recepimus alias litteras per quendam pue-^

rum cursorem vestrum , de quarum tenore mirati fuimus, et

turbati,pro eo quod adversarius veritalis impedimenta con-1

Ira fidei negotium machinalur. Hoc autem scilole pro certo,

quod á quindecim diebus citra jam tribus vicibus inlellexi-

Page 250: Viaje Literario por las iglesias de españa

234 APÉNDICE

mus á personis pluribus fidedignis , aliquibus lioc assertione

indubitatá per Hueras referentibus , et alus viva voce ,qui

et litteras receperant de curia , et certitudinem per personas

notas et fidedignas,quae in facto praesenles fueranl , et oc-

culis suis viderant,quod Dominus Episcopus Urgellensis

fuit indubitanter depositus per sententiam Domini Papae in

primo sabbato octobris. Audivimus etiam, quod ante sen-

tentiam depositionis íuerat lata suspensionis sententia con-

tra ipsum. Unde secundumhoc, cum constet Urgellensem

Ecclesiam vacare, poleslis indubitanter procederé , vel vos,

vel Capitulum , vel simul,prout vestra circunspecta discre-

tio magis viderit expediré. Pósito etiam quod non esset lata

sententia (quod non credimus) videtur tutius quod vos, Pa-

ter , cum alus , tam cum procuraloribus Domini Episcopi,

quam cum Capitulo, procedatis ad sententiam proferendam,

praeserlim cum sitis Judex ordinarius, et nihil in prsejudi-

tium Domini Episcopi, vel jurisdictionis ipsius super prse-

diclis faceré intendatis. Et his ómnibus exequendis posset

Fr. Petrus de Thenis, licet prohibitum sibi fuerat a Priori

Provintiali ferré sententiam, prsestare suum consilium, et

assensum tantum. Valere posset autem rationi commisionis,

quam sibi fecit Episcopus Urgellensis. Haec ita scripsimus

vobis de confidentia spetiali , et quia sic placuit vobis, quodvobis nostrum consilium rescriberemus , ne alias , si hac vice

deseratis negotium, fides periclitetur in infamiam, non so-

lumveslram, sed etiam Praelatorum , et totius cleri , et in

periculum, et scandalum plurimorum.

Epístola ejusdcm Prioris, et Fratris Raymundi de Penyafort

ad Fratrem Petrum de Thenis , el Fratrem Ferrarium de

Villarubea Ord. Praedicator. eadem de re.

Ex eodem Tabulario.

V,enerabilibus et in Christo charissimis Fratri Petro de The-nis , etFratriF. de Villarubea, Frater Petrus servus Pra?-

dicatorum Barchin. , et Fr. Raymundus de Pennatorti, sa-

lutcm in Domino Jesu Christo. Litteris venerabilis Fr. nostri

Archiepiscopi , et vestris diligenter inspectis , mirati fuimus

,

ct turbati pro eo quia inimicus et adversarais veritatis ma-

Page 251: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCOIEMTOS. 235

ehinalur insidias, ut fidci negotium perimat, et pervertat.

Tamen quia non est propler hoc , sicut vobis videtur, tan-

tüm negotium descrendum , et ego Fr. Raymundus propter

graves inñrmitates meas non possum intendere prolixe re-

sponsioni , vel dicfamini lilterarum , respiciatis lilteras, quas

t)omino Archiepiscopo juxta modicitatem nostram , et gra-

tiam nobis datam super hoc desíinamus , et secnndum te-

norem ipsarum cum Domino Archiepiscopo , et alus proce-

datis. Unde , si ipse Dominus Archiepiscopus deseruerit ad

prsesens negolium occassione lilterarum,quas de suspen-

sione Episcopi Urgellensis dicilur recepisse, utrum vos de-

beatis iré Bergam sine ipso , vel quid agere debeatis , cla-

ram responsionem non possumus invenire , sed committimus

arbitrio vestro ut sive per litteras , sive praesentialiter, apudiilos nobiles vos ipsos , et ordinem quanto cautius, et ve-

racius poteritis excusetis. Et si quid consilium prseter hoc,

quod sententiam non feratis, et ut Hserelici non evadant, et

íidei non periclitetur negoíium invenire poteritis , ipso in-

spirante, cujus negotium agitur, juxta datam vobis a Deo gra-

tiam faciatis. Orate pro nobis.

Alia Fratris Raymundi de Penyafort epístola ad Illmum.

Dominum Archiepiscopum eadem quoque de re.

Ex eodern Tabularlo.

Rleverendissimo et charissimo ¡n Christo Patri Domino Be-nedicto Dei gratia Tarraconensi Archiepiscopo , Fr. Ray-mundus de Pennaforti salutem , et reverentiam debitam ac

devotam. Licet turbatus fuerim , et miratus, quod Diabolus,

veritatis et fidei adversarius , suis astutiis machinatur, undc

perturbet fidei negotium , et confundat ; ex hoc ipso laeli-

fícor , considerans quod ipsum negotium , de quo agitur, ad

Dei beneplacitum pertinet, apud recte intellig'entes clarius

elucescit. Sane in aliis litteris,

quas feria quinta in sero

nuntio vestro Prior, et ego tradidimus , scripsi vobis aliquas

fationes,propter quas consulebam ,

quod iter vestrum con-

tinuaretis animo ad dissipalionem haerelicse pravitatis, el

ad consummationem negotii fidei ,pro quo multum etplu-

rics extitit laboralum, quas quidem rationes ¡nvenieíis in lit-

Page 252: Viaje Literario por las iglesias de españa

236 APÉNDICE

eris antedictis , et referet vobis lator praesentium plenius

viva voce. Nunc autem superaddo duas vel tres causas(licet videatur forsitan supervacuum) ad cautelam. Unaest, quia , sicut nostis , in canonibus est expressum r quod

in certis casibus Metrópoli tanus potest exercere jurisdictio-

nem suam corrigendo et reformando in subditis suffraga-

neorum suorum; et hic est evidenler unus de iltis casibus,

videlicet, negligentia sufíraganei circapurgandam suamDio-cesim ab herética pravilate. Quam negligentiam probant dúo

testes omni exceptione maiores , scilicet , fama publica, et

operis evidentia,quae utique sunt notoria , et ideo non ex-

pono. Si dicatur : fecit suffraganeus ilíe quod potuit; respon-

deo , non. Quia ut nec verbis audatia detur, nec exemplo

praedicavit suf'ficienter, nec verbo ; et ideo ibi, sicut in ali-

quibus alus locis , secuta est multiplex corruptela. Audeoigitur consulere

,quod haec sola causa sufficit, ut Ijure ve-

stro ordinario procedatis nunc, corrigatis, reformetis , et sen-

tentiam proferatis , et quantum deeuerit, et licuerit, exe-

qutioni mandetis. Si autem aliquis dieat quod non fuii

negligens , dico quod ad hoc potestis procederé propter

quamdam solemnem opinionem, quae dicit, quod, licet Ar-

chiepiscopus non debeat se intromiltere de subditis suffra-

ganeorum , nisi in certis casibus , si tamen fecerit , tenet

processus eius ,quia Judex ordinarius est totius Provintiae.

Non tamefí consulo quod extendatis istam opinionem, nisi

in necesítate , et pro negotio fidei , sicut in praesenti casu.

Haec summatim scripsi vobis, rogans , et consulens, ut in

spirilu consilii , et fortitudinis , omni ambiguitate jsepositá,

procedatis , et neg'otium in Domino tcrminetis.

XXIX.

Ressignatio parcechiw de Gavarra in manu Domini Aprilit

Episcopi Urgellensis , atino MCCLVII (VM. pág. 05).

Ex autogr. in arch. eccl. Urgell.

1 1 otum sit cunctis quod ego P. Cloricus et Capellanus de

Gavarra , nec vi quoactus , nec dolo ductus , sed bono animo

ae spontanea volúntate renuncio ac reddo et in presentí di-

Page 253: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 237

millo vobis R. de Solans Capellano de Archcs, el in lioc tr-

íienti locum Domini A. Dei gratia Urgéllensis Episcopi eccle-

siam de Gavarra cum suis sufraganiis,juribus et teneonibus,

quam Dominus Poncius quondam Urgellensis Episcopus mi-

hi assignavit, ac beneficiavit: cliam penitus cum hoc pre-

sentí publice instrumento vobis dicto R. de Solans dictam

ecclesiam Irado , et in manus vestras et posse renunciando

-eicio , et expoliando me denudo, tanquam in manus Domini

Episcopi spetialiter et personaliter renunciasem, sine aliquo

meo retentu, quod in hoc non fació. El hoc juro per Deum,et per Sancta lili. Dei Evangelia coram me présenle posita,

et manu tacta. Actum est hoc III. Nonas Februarii anno Domi-ni MCCL et sexto. =Sig"¡*num P. Clerici Capellani qui hoc

hoc firmo et lestibus firmare rogo.=SÍ£-|"num P. de Cap de

Yila.=Sig-|-num B. de Cap de Vi]a.=Sigi'num B. de Sol de

Vila.=Testium presentes F. Astrer Capellanus de Zaznane-ra, et P. Fusler de Gavarra.=Egidius de Buxo Presbyler et

Tsotarius de Zamanera qui hoc scripsit et hoc sig^j-num im-pressitjussu dicti R. de Solans Capellani de Arc/hes in euius

manu isti firmaverunt.

XXX.

Thesaurarii Salmanticensis ad Aprilcm Urgéllensem Episco-

pum epístola. (Vid. pág\ 97).

Ex autogr. in arch. eccl. Urgell.

Leverendo Patri ac Domino A. Dei gratia Urgellensi F,pi-

scopo J. Thesaurarius Salamanticensis hactenus suus in o-

mnibus seipsum et manuum osculum cum salute. Dilectioni

vestra? ac dominationi de Domino Jhesu Christo quantumpossum conqueror , eo quod vos , in quem spem meam,consilium , auxilium, ac defensionem proponebam super o-

mnibus a me ila súbito separavit, et quod mihi molestius est,

vos in exilium destinavit. Set quia pietas Dei in se speranti-

bus numquam defuit, eam humiliter adimploro, quatinus vos

ad partes istas dig'netur reducere , vos in episcopalum, seu

in archiepiscopatum alium assumendo, ubi vobiscum loqui

valeam eongaudendo. ítem sciatis,quod de dispositione

Page 254: Viaje Literario por las iglesias de españa

238 APÉNDICE

domuum vcstramm Capitulo Salamanticensi multum displicet

et si possetis de jure aliler ordinare, ita quod post DominumAndream Archidiaconum ecclesiae Salamanticensis pro anni-

versario vestro libere remanerent , Capitulum Salamanticense

et amici vestri pro bono haberent. De rebus autem vestris

Garsias ,quando recesserit , vobis totam certitudinem repor?-

tabit. ítem me et meos in veslra gratia recomendó. Válete.

NUM. ÍDEM.

D. Salmanticensis Dccani adeumdem epístola. (Vid. pág. 97),

Ex autogr. in arch. eccl. Urgell.

.Reverendo Patri ac Domino A. Dei gratia Urgellensi Epi-

scopo, D. Salamanticensis Ecclesise Decanus, eius humilis

Clerícus ac devotus salutem et se promtum ad eius servitium >

et mandatum. Paternitati vestrae prasentibus intimeturquod

Episcopus noster irrequisito consilio Gallecorum proponit ro-

manam curiam visitare , et apud nos causa penitus ignoratur.

Verum quia malum habuit principium, sicut scitis, credimus

ipsum proponere resignare. Quapropter vobis significo quodmihi et vestris amicis videtur quod vobis cedatincommodumet honorem, ut in curia romana detis opem et operam cumvestris amicis , ne aliquis extraneus nobis in nostra ecclesia

supplantetur. Et si hoc faceré voluerilis , scialis nos in hoc

vobiscum pro viribus laborare , et cum ómnibus,

quae ha

buerimus erimus ad vestrum et vestrorum commodum et ho-

norem. Lecta litlera rumpatur.

NUM. ÍDEM-

Epístola matris D. Aprilis Episcopi Urgellensis ad filium

suum. (Vid. pág. 97).

Ex autogr. in arch. Eccl. Urgell,

JTtevcrendo Patri , ac Domino A. divina providentia Urge*

llensi Episcopo Domna Aurcana Petri , mater eius coram su¡¡

1

Page 255: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOC lMEMOS. 239

pedibus se postralam cum fluvio lacrimarum. Sciatis quod

Johannes Marran us duxit mihi X. libras Turón, et quando

numi ad me venerunt , erat Domnus Alfonsus dolens jam diu,

et jacebat in uno loco, bene erant tres menses elaupsi, et pe-

riebat fame , et sic petivit michi et eis acomodatos , non

potui aliud faceré nisi daré sibi eos. Tamen unus annus ha-

bebat,quod de suo mihi non dabal ; et modo ex quando

de me habuit numos totos , vivit sine me solo in conclave

sua , nec caleficio de loco suo , et modo nichil babeo quodmanducem , et teneo domum obligatam Johanni Serpe pro

X. libris, et debeo illam extrahere usque ad festum Paschse

Ressurrectionis proxime venturum. Et sic maneo sine numis

et sine domo. Et modo habeo manutenendi domum de o-

mnibus cum Aurcana sobrina vestra et cum ancilla in gravi

anno , taliter quod manducarem VI. numatas pañis in die

per os meum. Unde vestrum dominatum duco humiliter exo-

randum, quatenus aponalis mentes circa paupertatem meam,et circa verba mea , et providealis mihi in paucis diebus quodhabeo vivendum , nec forte mcndicem ex alieno. Insuper

osculor manus el pedes vestros pro Aurcana sobrina vestra

quod delis illam congugio. Hoc peto vos per benedictionem,

et per debitum naturalem quod ibi habebis. Sciatis, quod ad

umbram vestram et fiduciam mulli veniunt mihi illam pe-tere , et nihil scio quod sibi dicam , nisi quod specto ve-strum auxilium et mandalum. Rogo vos pro ista sola

;quarc

illam dum vivo ego, faciatis hoc.

XXXI.

Jacobi postremi Majoricarum regís ad episcopum Urgellen.

epístola, data auno MCCCXLHI. (Vid. pág. 114).

Ex arch. eiusd. eccl.

Venerabili in Christo Patri Petro de Narbona Episcopo Ur-

gellensi nostro consanguíneo carissimo.

Rex Maioricae.=Consanguinee carissime : Receptis vestris

litteris, et earum tenore plene intellecto , respondemus vo-

bis, quod vendidimus nobili Johanni de Sonó Vice-Comiti

de Evolo dilecto nostro consiliario et fideli certum jus no-

Page 256: Viaje Literario por las iglesias de españa

240 APÉNDICE

strum quod in loco et terminis de Aqua thcpida , aehomini-

bus el mulieribus eiusdem loci habebamus , sine tamen le-

sione juris vestri et ecclesiae Urgellensis. Verumtamen cumvobis , ac ecclesiae veslrae nullum velimus afferre pre-

judilium , si hostenderitis nobis quod aliquod praejudi-

tium illatum fuerit vobis seu veslrae ecclesiae per vendi-

tionem pretactam, illud faciemus reduci ad statum debitum,

justitia exhigente. Porro super absolutione Castellani dicti

loci vobis respondemus quod ad presens , máxime durante

exequlione quam faeimus contra Petrum de Fonoleto ex suis

demeritis , el qui ex culpa sua exemptus est á treugis indi—

ctis inter Nos et Regem Aragonum , non possemus comodedictum Castellanum absolvere á castellania praedicla. Super

vero solucione salarii dicti Castellani qui ad vestri postula-

tionem fuit Castellanus in dicto loco constitutus , et cui prout

intelleximus certum salarium solvere promisistis , vobis du-t

cimus tenore prsesencium respondendum,quod cum ad Nos

pro praedictis certam miserilis personam,parte alia vocala

et auditis ulrinque eorum rationibus faciemus super hiis quodratio suadebit.

Datum in obsidione prope Insulam, ubi nostros tenemusinimicos obsessos tricésima die seplembris anno Domini

M.CCC.XL. tertio.

XXXII.

Postulatio Capituli Urgellensis ad Innocentium Papam VI.

directa , ut Guillermum Arnaldum de Patau Episcopumeidem ecclesice prceficiat, anno MCCCLXI. (Vid. pág. -H9).

Ex autogr. in arch. eccl. Urgell.

Oanclissime Pater et Domine. Vestram sanctitatem humilli-

mi servi vestri, Capitulum vestrae ecclesiae Urgellensis la-

tere non credunt,quod dudum praefata Urgellensis ecclesia

per obitum felicis recordationis Domini Hugonis, Urgellensis

Episcopi pastoris solatio destituía venerabilem et circun-speclum virum Guillermum Arnaldi Patau, Decretorum Do-ctorem,decanum et de gremio ecclesiae antedictae , "prout eis

Deus disposuit, in suum Episcopum elegerunt , virum utique

Page 257: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 241

gentibus Diócesis, et lotius patriae notum, ac regimini i-

psius ccclesiaB,

quse in medio inimicorum suorum sitúala

existit, proculdubio profulurum, in temporalibus providum,

et in spiritaalibus circunspectum , cuius electionem el de-cretum per prsemissorum Capituli procuratores et spetiales

nuncios V. S. destinare et nuntiare curarunt , supplicantes

eideni S. ut eundem venerabilem Guillcrmum Urgellensi ec-

clesiae preíiccret in Episcopum et paslorem. Cumque ad au-

res Canonicorum dictas ecclesiae perduxerit relatio (fidedigna,

quod aliqui magni Domini instant pro promotione aliquorum

de gremio ecclesiae non existentium,

quibus status eccle-

siae et conditiones gentium penitus sunt ignoti,quod si,

quod absit , íieret , in totius ruinse ecclesiae cederet, et in

ipsius , el jurium eiusdem irreparabile detrimentum pro-

pler guerras et discordias quas homines ecclesise habent cuminimicis suis cotidie , et habuerunt actenus ab antiquo , et

hoc aliqui ex Dominis Cardinalibus Sanctse Romana? Eccle-

siae non ignorant. Igitur Capitulum memoratum humillime

ac flexis genibus V. S. iterato supplicat , ac vicibus repe-

titis quatinus praefatum electum dignetur eidem ecclesiae

praeficere in Episcopum et Pastorem. Speratur nempe di-

vina disponenle gratia, propter scientiam et alios bonos mo-res ,

quibus eum Altissimus insignivit,quod erit per quam

utilis regimini ecclesise prelibatee. Almam personan! ve-

stram conservet Creator omnium per témpora dilatata feliciter

regimini Ecclesiae sanctae suae. Datum in nostro Capitulo

sub sigillo eiusdem , die quarta novembris anno á Nativitate

Domini M.GCC.LX. primo.

XXXIII.

Translatio Conventus FF. Predicatorum Sedis Urgellensis,

anno MCCCLXIV. (Vid. pág. Í22).

Ex arch. eiusd. Conv.

lioverint universi quod cum guerree, Irioulationes et di-

scordias quam plurimum vigeant per universum orbem sic

quod gens insurgit contra gentem et regnum contra regnumin tantum quod vix diabolo instigante pax invenilur inler

T. XI. 16

Page 258: Viaje Literario por las iglesias de españa

$42 APÉNDICE

christicolas propter quod tam romana curia quam provincia

et in Lingua Occiana et quam eliam Francia necnon in

Aragohia ct Catholonia qmelibet Civifas, Villa, Locus ct

Castra volentes futurís periculis providere propter gentium

paucilatem ordinaverunt quod hedificia extra muros antiquos

posita sive sint Monasteria vel alia hedificia cuius conditio-

nis sint sive status per quaj ipsi Civitati, Villae, et Loco

posset nocumenlum vel aliud dampnum inferri desfruantur,

reducantur planiciey, el totaliter diruantur. Igitur cum Ci-

vitas Urgellensis sit sub muris antiquis , sub certis clausu-

ris posita et hedificata et redacía extra quos Monasterium

seu Conventus Ordinis Fratrum Prsedicatorum antiquitus fuit

hedificatum, et videalur quod si Monasterium sic remaneat

ipsi Civitati Urgellensi nocumentum el irreparabile detrimen-

tum prsestavil proculdubio in futurum máxime quia eius

hedrfitia adeo sunt muris et vallis ipsius Civitatis contigua

quod necessario habent destruí et dirruí, si dicta Civitas con-

servan vult et debet ab inimicis et gentibus extranse natio-

nis quse ad debellandum eam se parant, quod experientia

mostravit non est diu; ideo Reverendus in Christo Pater et

Dominus Dominus Guillermus divina providentia Episcopus

Urgellensis volens vigilare circa ulilitalem comunem ipsiüs

Civitatis Urgellensis prcedicUe, et'fuluris dampnis providere

pro posse quia jacula quee previdentur mihus ferire solent,

habito colloquio et maturo consilio et tracratu, ne dum se-

mel sed pluries tam cum venerabilibus viris Decano et Ca-pitulo ac civibus dictae Civitatis quam cum personis gene-rosis et alus circa lalia expcrlis, si propter dictum Mona-sterium si ibiubi situalumest remaneret

,posset ipsi Civitati

parare nocumentum. Qui omnes concordes deliberarunt quodulile est et expedicns tam Civitati proedietse quam Fratri-

bus ipsius Monasterii pro eorum conservalione aliud Mona-sterium intra muros antiquos ct clausuras antiquas ipsius Ci-

vitatis hedifíicare et illud quod est extra muros hedifíicatum

destruere et mutare cum alias cssot pnedictee Civitati irre-

parabile detrimentum, si in loco ubi nunc est remaneret prout

prasdicta clare praisente dicto Domino Episcopo ac

presentibus Decauo et Capitulo Urgellensi ac consulibus et

consiliariis infrascriptis , ac eliam Priore et Fratribus dicti

Monasterii subscriptis fucrunt recitata, in presentía meiNo-larfi publici et testium subscriptorum adhiee spelialiter y°-

Page 259: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 243calorum. Quare ídem Dominus Episcopus ordinavit de et

cum consilio vencrabilium virorum Raymundi Cervaric in

Decretis Licenciati, Dccani Bernardi Gomari, Berga?, et Pe-(ri de Mornacho, Celsona? Archidiaconorum , Jacobi Miro,

Michaclis Fusteri, Raymundi Trebayla, Guillermi Helia?,

et Guillermi de Vírale to Canonicorum ecclcsi<e Urgellensis ad

Capilulum per pulsationem campana? , ut moris est propter

ha?c ut dixerunt congregatorum, acPetri de Sancto Andrea,

Bernardi Sartre, et Petri de Tavernoles Consulum , Johan-

nis de Puthco clauso , Berengarii Fabrichaer , Petri de Al-

tariba , Geraldi de Aquilario , Ferrarii de Sancta gracia,

Francisci Archavelli , Bernardi de Arcegel , Berengarii Sali-

nes, Bernardi Quexans , Johannis de Artedone, Petri deRibes , Bernardi Picamoles , Bartholomei Magistri , Raymun-di Tarega , Jacobi Trebayla civium et consiliariorum dicta?

Civilatis pro utilitate comuni ipsius Civitatis et pro conser-

vatione eiusdem quod Monasterium Praidicalorum situatum

extramuros, et eius hedifficia diruantur , et quod Mona-sterium et eius hedifficia infra muros conslruantur et hedif-

íicentur. Et de presenti assignat dictus Dominus Episcopus

Religiosis Fratri Berengario de Torrenteyler Priori , Fratri

Arnaldo Sacerdoll , Fratri Galcerando de Rupeforti , et Fra-

tri Arnaldo Montanerii conventualibus dicíi Monasterii pre-

sentibus ibidem pro se et eorum successoribus stipulanlibus,

et recipientibus locum ubi valeant et possint Monasterium

hedifficare, videlicet ecclesiam parrochialem Sancti Michae-

lis , et etiam cimiterium eius et hospitale proborum hominumSicta? Civitatis sine tamen juris prejudicio parrochialis di-

cta? ecclesia?. Et promisit etiam dictus Dominus Episcopus

quod ulteríus assignabit loca sufficienter si necessarium fue-

rit tot quoj, fuerit necessarium ad eorum hedifficia con-

struenda debite circumcirca pra?dictam ecclesiam et hospi-

tale predictum. Et de presentí in adjulorium operis seu he-

difficii dicti Monasterii assignat dictis Priori et Fratribus

tertiam partem adjutarum dicla? Civitatis cuiuslibet anni ad

triennium á feslo Omnium Sanctorum próximo futuro. Hatamen quod dicta tertia pars in alios usus preterquam in

dicto opere non convertatur, et quod operarius seu persona

aliqua bona qui nomine operarii vocetur ponatur per dicto

s

Priorem et Cónsules qui nunc sunt , seu pro tempore erunt:

qua? quidem persona teneatur eisdem Priori et Consulibu?

Page 260: Viaje Literario por las iglesias de españa

244 APÉNDICE

debilam reddcre rationem quando ct quotiens ab eis fuerit

requisitas; E< de prcdiclis ómnibus et singulis prcfatus Do-minus Episcopus volait et mandavit fieri unum vel plura

publieum sive publica instrumenta in testimonium prsemis-

borurn. Et praemissa fuerunt laudata et íirmata tam per-

dió tum Dominum Episcopum quam per prefatos Dóminos De-

canum , Archidiáconos et Canónicos, Capitulum ut dixerunt

facientes , ac per prsefatos Cónsules et Consiliarios supra-

nominalos , excepto tamen vcnerabili viro Guillermo Bordo-

nelli, Canónico Urgellensi Slatore ac patrono dictse ecclesise

parrochalis Sancti Michaelis qui ibidem prsesens erat,qui

prsediclis non consenciit , imo expressc contradixit, si et in

quantum juri suo et dictae ecclesise prejudicare possent. Et

fuit etiam protestalus de jure suo et quod per huiusmodi as-

signalionem per dictum Dominum Episcopum factam dictis

Priori et Fratribus prejudicium juri suo et parrochiali juri

ecclesise Sancti Michlaeis cuius patronus ut dixit existit non

valet generan. Acta fuerunt hsec in domo Capituli dicta?

ecclesise Urgellensis die Sabbali vicésima nona mensis junii

anno á nativitate Domini millesimo trecentessimo sexagésimo

quarto, presentibus ad haec pro teslibus specialiter vocalis

Bonanato de Plano , Bernardo de Pulcropodio , RaymundoJohannis, Beneficiatis in ecclesia Urgellensi , et Barlholomeo

Caldererii, Rectore ecclesise Castri de Ciutat. Elsubsequenler

paulo post prefatus Dominus Episcopus prehabíla aliquali

deliberatione ordinavil quod discretus Petrus del Ges, Vica-rius perpetuus ecclesise Sancti Michaelis praedictse de tota

vita sua de cetero celebret suum officium el minislret sacra-

menta suis parrochianis in ecclesia Sancti Petri contigua

claustro ecclesise Urgellensis, quam quidem ecclesiam San-

cti Petri pro parrochiali eeclesia Sancti Michaelis Petro del

Ges, Vicario perpetuo diclse ecclesise Sancti Michaelis ibidempresentí ct recipienti assignavit de tota vita sua. Intendensidem Dominus Episcopus ut dixi de consilio sui Capituli or-

dinare quod dicta eeclesia Sancti Michaelis post mortem di-

cli Vicarii sit imita capellano Sancti Odonis, sic quod non sit

nisi unus Rector parrochialis in civitale antedicta , videlicet

capellanus Sancti Odonis cui uniet et incorporabit ecclesiamantedictam Sancti Michaelis absque lamen prsejudicio dicti

capellani , et etiam dicti Guillcrmi Bordonelli et etiam suo-jrum successorum , et absque etiam prsejudicio Capituli an-

Page 261: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 245tedicti, el etiam suae ecclesiae Urgellensis anledicta? al inl

ordinacionc quam super hoc faciet idem Dominus Episcopus

latios continebilur ct exprimctur. Qua3 sunt acia in domodicti Capituli dio ct anno quibns supra, et pra;sentibus testi-

bus supradiclis.

Sig*fnum moi Pclri de Villa Nolarii publici civi-

talis Urgellensis auclorilale vcncrabilis capcllani Sancti Odo-

nis in ecclesia Urgellensi qui hsec scribi, feci et clausi. Et

constat michi de diccionibus supcrpositis videlieet in prima

linea ubi scribitur vix, et in sexta linea ubi dicitur in Chri-

sto, et in XVI linea ubi legitur ibidem, et in penúltima linea

ubi scriptum est prcejudicio. Constat etiam de diccione rasa

et correcta in tertia linea ubi scribitur et. Constat insupe t.

de alia diccione rasa et correcta , videlieet in VIH. linea ubi

scriptum est omnes.XXXIV.

Series cpistolarum Romansrum Pontificum in códice Urgell.

contentarum. (Vid. pág-

. d64.)

Incipit numerus Decretalium Epistolarum Prcesulum Roma-norum.

E pistolee Papa; Damasi ad Paulinum Antiocenum Episco-

pum.Confessio fidei eiusdem Papae ad Paulinum Episcopum An-

tiocenum.

Epistola Syricii Papae ad Eumerium Episcopum Terraco-

nensem.

Eiusdem Syricii per diversos Episcopos missa.

Eiusdem Syricii per diversos Episcopos directa.

Epistola Innocentii Papre ad Decentium Episcopum Eugu-

binum.

Eiusdem ad Vicforicum Rotomagensem Episcopum.

Eiusdem ad Exuperium Tolosanum Episcopum.

Eiusdem ad Foelicem Episcopum.

Eiusdem ad Máximum et Severum Episcopos.

Eiusdem ad Agapium, Macedonium, et Marinum Episcopos.

Eiusdem ad Rufum et cceteros Episcopos per Macedoniam

constitutos.

Eiusdem ad Florenlinum Tiburlinensem Episcopum.

Eiusdem ad Probum. A ,

Page 262: Viaje Literario por las iglesias de españa

24G APÉNDICE

Eiusdem ad Aurelium et Augustinum Africanos Episcopos.

Eiusdem ad eundem Aurelium Kartaginensem Episcopum.

Eiusdem ad eundem Aurelium Kartaginensem Episcopum.

Eiusdem ad Julianum nobilem exortatoria.

Eiusdem ad Bonifacium Presbyterum.

Eiusdem ad Alexandrum Antiocenum Episcopum.

Eiusdem adMaximianum Episcopum.

Eiusdem ad Alexandrum Antiocenum Episcopum.

Eiusdem ad eundem.

Eiusdem ad Achacium Berofe Episcopum.

Eiusdem ad Laurentium Siniensem Episcopum.

Eiusdem ad Ruíum et Eusebium coeterosque Episcopos.

Eiusdem ad universos Tolosanos Episcopos.

Epistola Zozini Papa ad Esicium Episcopum Soloniíanum.

Eiusdem Papse ad clerumRavennensem.Epistola Bonifacii Papa? ad Honorium Augustum.Rescriplum Honorii Augusti ad eundem Bonifacium.

Epistola Bonifacii Papse ad Episcopos Gallise.

Eiusdem Papse ad Ilarium Narbonensem Episcopum.

Epistola Celestini Papae ad Episcopos per Galliam consti-

tuios.

Eiusdem ad Episcopos Gallise id est per Vienensem et Nar-

bonensem provintiam constituios.

Eiusdem ad Episcopos per Apuliam et Calabriam consti-

tuios.

Epistola Leonis Papae ad Euticen presbyterum.

Eiusdem ad Flavianum et Constantinopolitanum Episco-

pum.Rescriptum Flaviani ad supradictum Leonem Papam.Leonis rescriptum ad eundem Flavianum Episcopum.

Epistola Petri Episcopi Ravenensis ad Euticen presbyterum.

Epístola Papse Leonis ad Efíisinam Sinodum.

Eiusdem ad Teodosium Augustum.Eiusdem ad Pulcherriam Augustam.Eiusdem ad eundem Pulcherriam Augustam.Eiusdem ad Martinum et Faustum presbiteros.

Eiusdem ad Teodosium Augustum.Eiusdem ad Pulcherriam Augustam.Eiusdem ad Faustum , Martinum , Petrum et Manuelem et

cceteros.

Eiusdem ad Pulcherriam Augustam.

Page 263: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 247

Eiusdem ad Analholium Constantinopolitanum Episcopum.

Eiusdem ad Marcianum Iniperatorcni.

Eiusdem ad eundem Marcianum Augustum.Eiusdem ad Analholium Episcopum.

Eiusdem ad Marcianum Augustum.Eiusdem ad Synodum Calcidonense.

Eiusdem ad Marcianum Imperatorem.

Eiusdem ad Analholium Episcopum.

Eiusdem ad Marcianum Auguslum.Eiusdem ad eundem Marcianum Auguslum.Eiusdem ad eundem.Eiusdem ad Leonem Imperatorem subjunctis lestimoniis pro

re supra scripla de libris diversorum PP.

Eiusdem ad Turibium Asturicensem Episcopum.

Eiusdem ad universos Episcopos per Italiam constituios.

Eiusdem ad Episcopos per Siciliam constituios.

Eiusdem ad Samnium et Picenum Episcopos.

Eiusdem ad Januarium Aquilegensem Episcopum.Eiusdem ad Rusticum Narbonensem Episcopum

.

Eiusdem ad Anastasium Tesalonicensem Episcopum.

Eiusdem ad Nicetam Aquilegensem Episcopum.

Eiusdem ad Affricanos Episcopos.

Eiusdem ad Theodorum Forojuliensem Episcopum.

Eiusdem ad Leonem Ravennensem Episcopum.

Eiusdem ad Dioscoru Alexandrinum Episcopum.

Eiusdem ad Episcopos per Campaniam, Samnium el Picenum

constitutos.

Hylarii Papas Synodale decrelum.

Eiusdem ad Aschanium el ad universos Tcrragonensis pro-

vincias Episcopos.

Eiusdem ad eundem Aschanium Terraconensem Episcopum.

Epístola Simplicii ad ZenonemHispalenscm Episcopum.

Epístola Achasii Constantinopolitani Episcopi ad predictum

Simplicium Romanas urbis Episcopum.

Epístola Foelicis Papas ad Episcopos per Siciliam.

Eiusdem ad Achacium Constantinopolitanum Episcopum.Eiusdem ad Zenonem Hispalensem Episcopum.Decreta Gelasii Papas g-eneralia.

Eiusdem ad Sicilienses Episcopos.

Epístola Anastasii Papas ad Anastasium Impera lorcm di-

recta.

Page 264: Viaje Literario por las iglesias de españa

248 APÉNDICE

Epístola Simniaehi Papse ad Cesarium.

Epístola Hormisdse Papse ad Justinum Imperatorem.

Sacra Justini Imperatorir ad Ormisdam Papam.

Epístola Johannis Constantinopolitani Episcopi ad OrmisdamPapam directa.

Epístola Hormisdse ad Johannem Episcopum Hilicitanse

Ecclesiae.

Ítem Hormisdse Papse ad eundem Johannem Episcopum.ítem Hormisdae Papa3 ad Episcopos per Hispaniam con-

stituios.

Ítem Hormisdse Papse ad eosdem Hispanise Episcopos, sub-

junclis exemplaribus libelii Johannis, Constantinopolitani

Episcopi.

ítem Hormisdse Papse ad Epiphanium Constantinopolitanum

Episcopum.ítem Hormisdae Papse " ad Salustium Hispalensem Epi-

scopum.

ítem Hormisdse Papse ad universos provin tice Beticse Epi-

scopos.

Epístola Vigili Papse ad Profuturum Episcopum.

Epístola Gregorii Papse ad Leandrum Hispalensem Epi-

scopum.

Eiusdem ad eundem Leandrum.

Eiusdem ad predictum Antes tilem.

Eiusdem ad Recaredum Regem Gothorum.

Decreta Romance sedis de recipiendis et non recipiendis.

Al fin de estas Epístolas Decretales sigue: Epístola Leonis

ad alios Episcopos Bcelicae Provintise sive Lusitanise dire-

cta. En las tres últimas hojas se hallan algunos fragmentos de

los sermones de San Agustín.

XXXV.

Noticia de lo contenido en el Códice de colección de cánones

que se guarda en el archivo de la Santa Iglesia de la ciu-

dad de la Seo de UrgeL

Es un vol. fol. max. escrito en pergamino á fines del si-

glo XI y acaso alcanzó los principios del siguiente, comose infiere indubitablemente de su carácter. Consta de 292 fo-lios , esvitQs ú dos colum?ias con limpieza , pero sin lujo de

Page 265: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS 249miniaturas é iniciales costosas. Las dos primeras hojas nopertenecen al cuerpo de la colección. Precédela el índice de

los cánones antiguos divididos por materias y libros según

costumbre, y copiado por el amanuense de los que correrían

en su tiempo. Solo contiene los cinco primeros libros de los

diez que se hallan publicados por el Cardenal Aguirre. Estándivididos por títulos y son los mismos que se hallan en su

Colección de Concilios con alguna levísima diferencia en sus

epígrafes. Acompañan á cada libro algunos ve7*sos mal li-

mados, los cuales no omitiré en la descripción siguiente.

Xncipit liber primus.=De institutionibus Sanctorum. (edit.

Clcricorum.)=TituIus I.=De quibus'non sunt Clerici ordi-

nandi.=Tit. LX.=Quod nulli liceat quemquam alicnum Cle-

ricum sive Monachum, laycum vel civem, libertum an servumin sua Ecclesia ordinare vel retiñere. ==lriciplt liber secun-dus.=De institutionibus Monastcriorum, atque ordinibus pce-

nilentium.

Postquam sanctifico missos de cespite flores

Magna opere sacros distinximus ordine campos,¿Quo nunc iré jubes , aut quo me tramitle miltis?

Est bene quod prsefixa tenent loca sacra ministri.

Ad (/*. At.) nunc virginum solers dispone cohortem,

Adstring-e viduáni, pcenitens det corde dolorem.Ne lasciva suis reddeat in montibus illa

Qua3 adhuc deliciis pollens est mortua vivens.

Nisu toto , si Dominus vult , ibimus illie

Quo nos magna jubet oris sententia vestri.

Til. XXíí.=De proficientium castitate.

Compinxi turmam celebratus lumine fulvam;

Quaeve sibi debent ordine cuneta dedi.

Sistit preciare solidatus virginis ordo,

Atque decus eins permanet inde sacrum.

Respexi dignis poenitentem flelibus omnem.Curva viduam legibus ipse sacris

Estne placens inter viatoris cruce subactum

Condigne qua3 sunt ponderi dicta manent:

Page 266: Viaje Literario por las iglesias de españa

250 APÉNDICE

Hoec ad fines te mittat inlentio constans,

Et posteris sceptum fingere sospes opus.

Incipit líber tertius.=De institutionibus juditiorum et gu-

bernaculis rerum.

Jussis poslquam nostra tuis se lingua subegit

Hoc dicito citius famulalum mente paravit

In qua cursi vagum mittemus parte viantem

Aut comotum libravimus orbe regressu

Enixo series usque nunc proruil horsu

Ex hoc incipe juridicos disponere motus

Hos gutur linguam labium acusantis obunca

Falsum non toleres indemnem vivere testem

Judicium judex addiscat promere justum

Nec minimum verlat juris in parte favoris

Quisquis enim torquet leges torquetur ad ignes

Et parva magnus pensavit facía realus.

Til. I. De retinendo suscepto regimine et sollicite pera-

gendo.=Tit. XL1V. De quorumeumque libertis ecclesioe

commendatis.

Complevi prsecepta sacris inpressa ¡loquellis.

Adsporlans qui quid pracipis ipse tibí

Putansne recto labuntur crura viatu?

Aut non alterno fallimur inde pede?

Derecte vigulus mentem collisit iniquam

Justitise telo callida cuneta secans

Pulcre est infausto punitus crimine mendaxNe falsum staret quod veritate periit

Verídico cunda congressa est orbila gressu

Perge vigens error: nullus in antra latet. =Explicil lí-

ber tertius.

Incipit líber quartus.^De instilulionibus officiorum et or-

dine baptizandi.

Ecce jugi molu plangendi muñera porlans

Tolum quod staluis implevi mente reclini

Ammodo qua; noslris sternetur semita planlis

Page 267: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 254

Aul comitemus álacres per elena recursus

Actenus exerto verborum lingua cucurrit

Ordine nunc compone coros reboanlibus hymnis

Doce delicli sordes bablismate tolli

Distingue templis altaria carminatura

Complere tua concurram cito jussa citatus

Imperia que animis sacra portabo superbis.

Tit. I. Quod sibi tantum noceant cum á malis bona mi-nislrantur.=Tit. XL. De inerguminis.

Altaris aram rilus et cántica templi

Gaudio festorum concionesque melos

Usus mensura legis sedesque sacrorumDistincte motus rite dedit calamus

Putasne nostris studiis his letus haberis

Aut tibi quae placeant emolumenta damusMe refovent qusecumque paras me talla mulcent

His delector ovans quas mihi ponis opes

Det Dominus Omnipolens nostrum tibi posse placeré

Quod te delectet nos refovere queat.

Incipit líber quintus.—De diversitatibus nuptiarum et sce-

terse flagitiorum.

Quidquid promulgasse tuis fu.it inclite jussis

Certalim tibi tota manus opera remissit

yEcclesia babtisma choros cantusque libravi

Post haec pande viam qua noverit ysse viator.

Ex hinc dispone generosi seminis ortum

Nupta virum teneat vir nuptam lingua recesset

Nascatur proles comuni velle perhacto

Utent nuptus opera comuni velle negato

Nobilis utramque regat sic vita parenlis

Ut teneat ambos post mortem vitas perhennis.

Tit. I. De non execrandis nuptiis et dispositionibus nu-ptiarum. =Tit. De discretione abstinenliae carnium.

Hasta aqui el índice^ al cual se sigue inmediatamente el

Concilio Niccno el primero de esta colección con los XX ca-

VüuIqs acostumbrados. Antes de ellos se lee:

Page 268: Viaje Literario por las iglesias de españa

25 -2 APÉNDICE

Prcphatio (a).=Concilium sacrum venerandi culmina jucis

Condidit et nobis congrua frena dedit

Ut bene fundatis justo moderamine possit

Intemerata gerens clericus ordo regí

Pontífices sumi veterum prsecepta sequentesPlanius hsec monitis exposuere suis

Hinc fidei nostrse se pandit semita et omnesErrorum dampnant dogmata sancta vias

Quisquís Dei fuerit famulus Chrislique Sacerdos

Hoc sale conditus dulcía mella fluit.=Explicit.

Al fin 'dice que suscribieron los CCCXYIII Obispos porsus nombres y provincias. Sed plerique, añade, studiosi ser-

vi Dei magis curam gessere Orientalium Episcoporum no-mina describere propter hoc quod Occidens non similiter in-

quisitionem de haeresibus habuerit. Siguen algunas subscrip-

ciones. A esto se siguen los demás Concilios orientales por el

orden siguiente.—Synodus Anciritana. Capp. XXV.—Conci-

lium tertium Neocesariensis. Capp. XIII.= Quartum Gan-grense Concilium post Nicenum Synodum. Capp. XX.—Quintum Concilium Sardicense CCC. Episcoporum Capp.

XVí.=Concilium Antiochenum sexlum. Capp. XXV.=Syno-dus Laodicia? Capp. LVIII.=Synodus quae facta est Con-stantinopolim adversus heresem Macedonianam ab Episcopis

numero C.L. sub Teodosio maiore, Siagrio et Eucherio con-

sulibus Era CCCCXVIII. oclavus in ordine. Capp. VII.=Sy-nodus habita Constanlinopolim CLXIII Episcoporum extra

vicarios. XI. qui ad vicem suorum prsesuluflQ subscripserunt

temporibus Constantini Imperatoris Era DCCXX.=Synodusdecimus Ephesina prima CC. Episcoporum habita adversus

Nestorium. = Undecimus Calcidonensis Synodus DCXXX.Episcoporum habita contra hereses , el máxime adversus

Eulicen et Dioscorum, Valentiniano séptimo septies et Habie-

no consulibus Era CCCCLXX.XVU.il. ==Hasta aqui los conci-

lios del Oriente, en los cuales se hallan por la mayor parte sus

actas sinódicas , etc. Pero con pocas susberipciones de Obis-

pos.= Siguen los concilios Africanos. =Concilium Cartaginis

Africse primum. Tituli XII.=Incipit gesta concilii Carlhagi-

(a) falta en el Cod. G.

Page 269: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTO*. 253

ncnsis sccundi habiti Era CCCCXXVIIJ. Tiluli XIII.=Idem

tertiuin habitum ab Episcopis numero XLVII. Era CCCC-XXXV. Tiluli XLVIlII.=Idem quarlum habitum ab Episcopis

numeroCCCCXIIII. Era CCCCXXXVI. Tituli C V.=Idem quin-

tum habilum ab Episcopis LXXIII. Era CCCCXXXVIII. Tiluli

XV.= ídem sexlum gestum sub Era CCCCLIlíI. ab Episco-

pis CCXVIL Til. XUlI.=rIdem septimum XVIII. Episcoporum

gestum Era CCCCLVII. cui etiam interíuit praedicla legatio

Romana? Eclesiae. Tit V.=Idein octavum in Libilana Urbe

habilum CCX1II Episcoporum, Era CCCCLX. Tituli XXV.—Siguen los concilios Franceses.

Concilia Gallise.=Arelalense I. Til ;XXII.=Arelatense II.

Tit. XXIV.=Arelatensc III. Tituli IÍII.=Valenlinum XX.Episcoporum habitum Era CCCCXIII. Tit. 1111.:= Tauriman-

tum LXXX Episcoporum, Tituli VII.=Regense LXIII. Epi-

scoporum habilum Era CCCCLXVII. Tiluli VIII.=Aurasicum

XVI. Episcoporum habilum Era CCCCLXXVII1Í. Tiluli XXV-IIII.—Vasense habitúan Era CCCCLXXX. Tituli X.=VasenseII. XVII. Episcoporum. =rAgatense XXV. Episcoporum habi-

tum Era DXLIIil. Tituli LXVlIII.=Aurelianense I. XXVIII.

Episcoporum Tit. XXVI.=Aurelianense II. Tit. XXXVI.=Synodus Paunensis XXI1IL Episcoporum Tit. XXX.=TdemCarpenloralensis XV. Episcoporum. =Arvernense Tit. XVII.

cum Epístola XI. Episcoporum ad Regem Theodebertum.=Aliud Arvernense XXXVII. Episcoporum. Tiluli XVI.

Hucusque Gallise seclesiasticarum gestarum regula? (a) dis-

positce sunt. Deinde sequuntur Hispaniae regulae.=:Conci-

lium Eliberritanum XVIIII. Episcoporum Constanlini lempo-

ribus gestum eodemtempore quo Nicena Synodus habita est.

Tit. I.=De Iiis qui post baplismum lldolis immolaverunt.

Tit. LXXXI.=De fceminarum episto:is.=^/ principio de

los Cánones dice: Iduum (6) Maiarum aput Heliberritanum. Al

fin: Cum consedissent sancti et religiosi Episcopi in Eclesia

Heliberritana, id est Fcelix Episcopus Accittinus (c).=Osius

EpUcopus Cordovensis (d).=Savinus Episcopus Spalensis.=

Camerinus Episcopus Tuccita ñus. =Sinagüis Episcopus Epa-

(«) H¡c variantes locis ex cod. Ger. incipiunt.

(¿) Estas subscripciones al principio de los Cañones in Ccd. O.

(<-•) G. Accitanus.

(í/) G. Cordobeiiíi*.

Page 270: Viaje Literario por las iglesias de españa

254 APÉNDICE

grensis. =Secundinus Episcopus Kastolemts (a). = Pardus

Episcopus Mentesanus.=Flavianus Episcopus /fd¿&emfa?u^.

(6)=:Cantonius Episcopus Corsittanus (c).=Liberius Episco-

pus Emeretens¡s.=Valerius Episcopus Csesaraugustanus.=

Deceniius Episcopus Legionensis.=Melantius Episcopus To-letanus. =Januarius Episcopus de Fiblaria. =Vincenlius Epi-

scopus Ossonobensis=Quintianus Episcopus Elborensis.=

Successus Episcopus de Heliocroka (d). = Eutinianus Epi-

scopus Bastitanus.=Patricius Episcopus Malacitanus.=Resti-

lutus Pnesbiter Elehepora (e). = Natalis Prbr. Ursona.=MaurusPrbi\ Iliturgi.=Lamponianus de Karula (/).=Barba-

tus de Adjungi .= Felicissimus de Ateva.=Leo Acinippe.

=Liberalis de Eliocroca.=Januarius á Lauro. =Januarianus

Barbe. = Victorinus Hegabro. =Tilus Avinse.=Eucharius

(g) Municipio. =Silvanus Segalbinia.—Víctor Ulia.=Leo Ge-

mella. =Luxurius Dedrona. =Eumancius (h) Solia.=Eutices

Cartaginensis-=Januarius Urei.=:Turrinus Castelona.=Eme-

ritus Baria.—Clcmentianus Ossigi.=Juiianus Corduba (i),

Goncilium Terragonense, X Episcoporum habitum Era DL-1IIÍ

Til. I.=Ut etiam ad próximas sanguinis clerici cum testi-

monio vadant.=Tit. XIII.=Ut Episcopus Diocesanos cleri-

eos (j) et quosdam ex layéis convenire litteris ad Synodunmoneat.=In nomine Christi habita Synodus Terragona (t

anno V. Teoderici Regis consulatu Petri subdie VIII Idus Novembris.=Subscripciones Episcoporum.=Johannes in Christ

[a) G. Caslolonus.

{!>) Eliberritanus.

(c) Corsutanos.

(d) G. Eliocroca.

(e) G. deEpora.

(/) G. de Garata.

(g) G. Eucarius.

(/¿) G. Cumantius.

(/") G. Córdoba.

Hx postrema; subscriptionei ab i/la Leo Gemalla alio ordine scribuntiir in G.

(/)G. PbroB.

(/) G. Tanacona anno sexto Teodúrici,

Page 271: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 255nomino Episcopus Terraf/onensis (a) civitatis constitutiones á

nobis (b)factas subscripsi.=Paulus in Christi nomine Epi-

scopus Impuritan.T civilalis.—Ector Episcopus Kartaginensis

(c) Metrópoli ss.=Frontianus Episcopus Gerundcnsis ss.=Agrivius(d) Episcopus Barchinoncnsis ss.=Oronlius f'pisco-

pus Eliberrilanse civilalis ss.=Vincencius Episcopus Csesar-

augustanae civitatis ss.=Ursus Episcopus Tortosanoe (e) ci-

vilalis ss.=Cinidius Episcopus Ausonoc (f) ss.=Nifridius in

Christi nomine minimus Sacerdotum constitutiones Sancto-

rum Canonum Sánete Eclcsise Egarensis minisler ss.

ConciliumGerundense VII. Episcoporum habitum Era DLV.Tit. I. Ut unaquseque provinlia in officio ecclesise unum

ordinem teneal.=Tit. X. Ut ómnibus diebus vespertinis et raa-

tutinis oratio dominica dicalur.=In Christi nomine Synodushabita apud Gerundam (f/) anno VII. Thcoderici Regis VI.

Idus junii Agapelo V. C. Cónsul. =Subscriptiones Episcopo-

rum. =Johannes in Christi nomine Episcopus subscripsi.=

Frontinianus in Christi nomine ¡Episcopus ss.=:Paulus in

Christi nomine Episcopus ss.= Agricius in Christi nomineEpiscopus ss.=Cinidius in Christi nomine Episcopus ss.=Nifridius in Christi nomine Episcopus ss.—Oroncius in Chri-

sti nomine Episcopus ss.

Concilium Ccesaraugustanum XII. Episcoporum.

Tit. I. Ut foeminpe fideles á virorum alienorum coetibus

separentur.=Tit. VIII. Ut ante XL. annos sanctimoniales

virgines non velentur.=(Deest in corpore.)

Exemplum sententiarum Episcoporum concilii Caesarau-

gustani lili. Nonas Octobris Caesaraugusta in secretario re-

sidentibus «Episcopis Hitadio=Helftno (/¿)=Euticio=Ampe-

\[o=Augeni[o=Liitio=Etacio (i) =Splendonío=Valerico=

M G. Terraconensis.

G. subscriptas.

M G. Cartaginensis.

\A G. Agricius.

W G. Dertosane.

(/) G. Ausonitane civitatis.

(g) G. Ierunda.

W 0. Litaddio. Delfino.

(') G. Lncio, Stacio.

Page 272: Viaje Literario por las iglesias de españa

256 APÉNDICE

= Subscriptiones.= Celsinus in Christi nomine Episcopus

hoec constituía subscripsi.=Juslinianus in Christi nomine etc.

Episcopus ss.=Reparatus similiter Episcopus ss.=Setabius

simililer ss.=Benagius símil. ss.=Ampelius sim. ss.=Sa-

lustius , Arcliidiaconus Vicarius Domini mei Marcelli Epi-

scopi ss.

Concilium Toletanum I. XVIIII. Episcoporum habilum.

Tit. I. De prsesbytcris et diachonibus si post ordinationem

íilios genuerint.=Tit. XXI. De regulis íidci catholicae con-

tra Priscilianos. =Subscriptiones Episcoporum.= Patruinus

Episcopus subscripsi.= Marcellus Episcopus ss.=Lucinia-

nus Episcopus ss.= Severus Episcopus ss.=r Ilarius Episco-

pus ss.=Ortigius Episcopus ss.=Lampius Episcopus ss.=

Florus Episcopus ss. =Eustochius (a) Episcopus ss.=Lam-

padius Episcopus ss.=Afrodisius Episcopus ss.=Jocundus

Episcopus ss.—Leonas Episcopus ss.=01impius Episcopus

ss.=Asturius Episcopus ss.—Serenus Episcopus ss.=Le-

porius Episcopus ss.= Aurelianus Episcopus ss.= Exupe-

rantius Episcopus ss.= Al principio de los cánones dice:

Constitutio concilii Episcoporum Toleto habili Arcadii, Hono-

riique temporibus Era CCCCXXXVUII. subdie VIL IduumSeptcmbrium Stilicone consule.

Toletana synodus secunda.

Tit. I. De his qui parentes ab infanlia in clericatus officio

manciparunt si postea voluntatem habeant nubendi.

Tit. V. De his qui proximis suis se copulant ut á commu-nione separentur.=In nomine Domini noslri Jesuchristi. Si-

nodus habita in chilate Toletana apud Monlanum Episcopumsub die XVI. Kalend. junii anno V. regrú Domninostri Álari-

ci Regis (6) Era DLXV.=Subscriptiones Episcoporum.=Montanusin Christi nomine Episcopus his contitutionibus ad-

quievi, relegi et subscripsi die et anno quo supra. (r)=Pauhis

Episcopus his stalutis, etc.=Domicianus Episcopus similiter,

=Marracinus Episcopus in Christi nomine ob causam fidei

catholicae in Toletana urbe exilio deputatus sanctorum fra-

trum meorum constitutionibus inlerfui etc.=Nifridius Episeo-

pus in Christi nomine ecclesiae catholicae Egercnsis hanc

(a) G. Euslorius.

{/?) G. Amalaría,

(f) G. ad'iil. Cannonius Episcopus his síatutis, etc.

Page 273: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 257

Simposio=Carlcrio=et Hidatio (a).= Ab universis dictum

cst rccitenlur senlentiae. Lucius Episcopus áixü.=Siguen los

cánones.

Concilium Hilerdensc VIII. Episcoporum. (6)

Til. I. De his qui altario ministrant ; ut a sanguine omni

al)slineanl.=Tit. XVL Si Saccrdos moritur, quid de rebus

ecclesiaí observctur.=Synodus habita in convento Hilerden-

úanno XV. Thcuderici Jicfjis (c) sub VIII. Idus Augusti.=Subscriptioncs Episcoporum. =Scrgius (d) in Christi nomine

Episcopus has constituciones secundum quod nobiscum fra-

Iribus nostris Deo inspirante complacuit relegi et subscripsi.

=Justus in Christi nomine Episcopus hiis constitutionibus

inlerfoi etss.=Casoncii»s in Christi nomine Episcopus his

statulis interfui et ss.=Johannes in Christi nomine Episco-

pus his stalutis interfui et ss.=Palernus in Christi nomine

Episcopus católica? ecclesiae Barchinonensis adquievi et ss.

=MaufuIio in Christi nomine Dorlosance (e) ecclesia3 catho-

licae Episcopus adquievi et ss.=Maurus (f) in Christi nomine

Episcopus Ecclesiae Ag-arensis his defíinitionibus interfui

et ss.=Gratus in Christi nomine Presbiter directus á Dominomeo Stabilio Episcopo his slatutis interfui et ss. (^)=Frebrua-

rius in Christi nomine Episcopus Ecclesiae Hilerdensis his

constitutionibus interfui et ss.

Concilium Valletanum (h) VI Episcoporum habitum

Era DLXXXIII.

Tit. I. Ut Evang'elium post epistolam (i) leg-atur.= Tit.

VIL Ut clericum alienum nullus ordinet, nec sit clericus

qui non spoponderit locum ubi sit deleg-atus. == AnnoXV. Teudorici (¡) Regis sub die II. Idus novembris in no-

mini nostri Jhesuchristi Valles in concilium congregati,

(a) G. Udacio.

(b) G. Cod. add. era D.LXX.XIIII.

(c) G. Teiuli Regis.

(tí) G. Sergis.

(e) G. Dertosane.

(f)G. Tauros.

(£•) Haec subscriptio Grali Pbri. ultimo loco ponitur in cod. G.

í/í) i. e. Valentín. (V. Florez en Valencia^

(i) G. Apostolum.

(/) G. Teudi.

TOMO XI. 17

Page 274: Viaje Literario por las iglesias de españa

258 APÉNDICE

conslitutionem consacerdotum meorum in Toletana Urbe

habitam cum post aliquantum lemporis advenissem salva

auclorilate priscorum kanonum rclegi,probavi ct ss.=In

Christi nomine Justas Ecclesisn calholiese Urgellilanse Epi-

scopus hanc, etc., similiter.=S^«en las cartas de Montanoobispo Hispalense Fratribus íiliisque territori Hispalitani y á

Toribio.

Toietana Synodus III. LXII. Episcoporum in qua Arriana

heresis in Hispania condempnatur.

In nomine Domini noslri Jesuchrisfi"anno regnanle IIII glo-

riossisimo atque piissimo el Deo fidelissimo Domno Recarcdo

(o) Rege die VIH. Iduum Maiarum Era DCXXVII, haec Sánela

Synodus habita esl in civitatem regiam Tolelanam ab Episco-

pis totius Hispanise vel Galliae qui infra subscripli sunl.=Subscriptiones Episcoporum.=Ugnas Episcopus in Christi

nomine anathemalizans heresi Arrianoe dogmala superius

dampnala fidem hanc sanclam kalholicam quam in Ecclesia

kalholica veniens credidi manu mea de loto corde subscri-

psi.=Murila in Christi nomine Episcopus simililer.= £/W//-

sclus (b) in Christi nomine Episcopus simi!iter.= SuniIa in'

Christi nomine civitatis Ephesi Episcopus simililer.=Gardin-

gus in Christi nomine civitatis Ephesisis (c) Episcopus refu-

tans credensque similiter.==Beccilla in Christi nomine civitatis

Lucensis Episcopus spernens, tenensque simi]iter.=Arvittus

in Christi nomine civitatis Portugalensis (d) Episcopus dam-pnans, ampleclensque similiter.=Fniisclus in Cristi nominecivitatis Detorsame Episcopus .execran s , dampnansque simi-

liter.=Simililer et reliqui Praesbyleri et Diachoni ex herese i

Arriana conversi subscripserunl.=Signum Gussini viri illustri

proceri ss.=Fonsa vir iüuster analhematizans ss.=Afrida(e) vir illusler anathemalizans ss.=Aila vir illustcr analhema-

tizans ss.=Ella vir illusler analhematizans ss.—Similiter et

oinnes séniores Gothorum subscripserunt ss.

Tit. I. De observalione priorum kanonum.

(a) G. Recharedo.

(/>) G. Uviligisclus.

(c) G. Tudensis.

(í/) C. Porlucalensis.

(e) G. Afrila.

Page 275: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 259

Ti t XXII. (a) Ut ballematie et turpes cantici prohibendi

sint insanctorum sollempnitalibus.=Subscriptiones Episco-

porum.=:Flavius RecharedusRex hanc dcliberationem quamcum sancta definivimus synodo confirmans subscripsi.bla-sona in Christi nomine ecciesia3 catholicae Emeritensis Epi-

scopus Metropolitanus provintiae Lusitanioe his conslitutioni-

bus quibus in urbe Toletana inlerlui annuens subscripgi.=:

Eutimius in Chrisli nomine ecclesiae catholicae Toletanae

Metropolitanus Episcopus provintiae his ete.=Leander in

Christi nomine ecclesiae calliolicae Spalensis Metropolitanus

Episcopus Provintise Bethicae his elc.=Panlardus (6) in

Christi nomine ecclesiae catholicae Bracharensis Metropolita-

nus Provintise Galleciae Episcopus his constituíionibus qui-

bus in urbe Toletana interfui annuens tam pro me quam pro

fratre meo Niligiosio Episcopo de civitate Lucho ss.=Mige-

cius in Chrisli nomine Narbonensis Ecclesiae Metropolitanus

Episcopus Galliae provintise his ut supra.^Ug-nas in Christi

nomine Barchinonensis Episcopus his, etc.=Murila in Chrisli

nomine Valentina? Episcopus ecclesiae his, etc.=Andonius in

Chrisli nomine ecclesiae Oretanae Episcopus subscripsi.=Se-

datus in Christi nomine Biterrensis (c) Ecclesiai Episcopus ss.

=Dalmacius (d) in Christi nomine Pascensis (e) ecclesiae Epi-

scopus ss.=Johannes Menlesanae Ecclesiae Episcopus ss.=

Mutlo Setabitanae Ecclesiae Episcopus ss.=Petrus Ossoben-

nensis Eclesiae Episcopus ss. = Stephanus Tirassonensis

Ecclesiae Episcopus ss. = Gabinus [Oschensis (f) Ecclesiai

Episcopus ss.=Neufila Tudensis Ecclesiae Episcopus ss.=

Paulus Olisibonensis Ecclesiae Episcopus ss.=Soíronius Ega-

rensis Eclesiae Episcopus ss.=Joannes Egabrensis Ecclesiae

Episeopus ss.=Benenatus Helencnsis Ecclesiae Episcopus ss.

=Polibius Hilerdensis Ecclesiae Episcopus ss.=Joannes Du-miensis Ecclesiae Episcopus ss. = Proculus Segobriensis

Ecclesiae Episcopus ss.=Ermaricus Janiobrensis (g) Eccle-

W G. XXIII.

<*) G. ante hunc Migecius.

(0 G. Beterrensis.

« G. Palmacius.

(<0 G. Pacensis.

V) G. Oskensis.

(#) G. Laniuht'eusis,

Page 276: Viaje Literario por las iglesias de españa

260 APÉNDICE

sise Episcopus ss. a± Simplicius Caesaraugustanae Eeclesirr*

Episcopus ss.=Constantius Portucalensis Ecclesiae Episcopus

ss.=Simplicius Urgellitance (a) Ecclesiae Episcopus ss.=A-sterisAucensis Ecclesiae Episcopus ss.= Ag\apius Cordobcnsis

Ecclesiae Episcopus ss. = Slephnnus Eliberritanae Ecclesiae

Episcopus ss.=Petrus Archabicensis Ecclesiae Episcopus ss.

= Wiligisclus Valentinas Ecclesiae Episcopus ss.=Johannes

Belensis (b) Eclesiae Episcopus ss. = Sunila Besensis Eclesiae

Episcopus ss.=Philippus Lamicensis Ecclesiae Episcopus ss.=

Aquilinus Ausonensis Ecclesiae Episcopus ss. =DominicusHiriensis Ecclesiae Episcopus Bs*t=Sepgis Karcbassonensis

Ecclesiae Episcopus ss. ±= Basilius Hilipensis Ecclesiae Epi-

scopus ss.=Lcuthenus Salamanticensis Ecclesiae Episcopus

ss.=Eulalius Ilhalieensis (c) Ecclesiae Episcopus ss.=rJulia-

nus Derlhosanus Episcopus ss.=Froisclus Episcopus ss.r=

Theodorus Vastilanus Episcopus ss.=Petrus Iliberritanus

Episcopus ss.=Beccila Lucensis Episcopus ss.=Petrus Se-

gobiensis Episcopus ss.=rGardingus Tudensis Episcopus ss.

r=Tigridius Agathensis Episcopus ss. =Jrgio Portugalcnsis

(d) Episcopus ss.=:Lilliolus Accitanus Episcopus ss.=Celsi-

nus Valentinus Episcopus ss.=Thcodorus Castolonensis

Episcopus ss.=Belalus Tuccilanus Episcopus ss.=Protoge-

nes Sagonliae Episcopus ss.=Mummus Kalachorritance (c)

Episcopus ss.= AliciusGerundensis Episcopus ss.= Possido-

nius Eminiensis Episcopus ss.=Talarius Asloricensis Episco-

pus ss.= Agripinus Lutevensis (f) Episcopus Provinliae Galliae

ss.=Lilliolus Pampalonensis (g) Episcopus ss.=Gaianus Ar-¡

cbipresbiter Empuritanae Ecclesiae agens vicem Domini meii

Fructuosi Episcopi.=Servandus Diaconus rAs!igitanae Eccle-|

sise agens vicem Domini mei Pergasi Episcopi ss.=Ildemirus

Archipraesbiler Auriensis Ecclesiae agens vicem Domimmei Lopati Episcopi ss.=Genesius in Cbrisfi nomine Archi-

diaconus Ecclesiae Magalonensis agens vicem Domini me

(a) G. Urgillitanae.

(/í) Certe Valeriensis. (V. Florez en Valeria.)

(<.) G. Italiensis.

{(1) Argiowitlus Portucalensis.

(e) Muminins Calohorritane.

(/) G. Lulubensis.

lg) G. Pampilonensis.

Page 277: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 2f) I

Boeti Episcopi ss.—Valerianus Archidiaconus Ecclesiae Ne~

mau$en$i$ (a) agens vicem Domini mei Peladi Episcopi ss.=

Hállame al fin las Homilías de San Leandro m laudem

Ecclesiae ob conversionem gentis.

Synodus IV. Toletana LXVI. Episcoporum habita.

Tit. í.=De evidenti eatholicae fidei veritate.

Tit. LXVlI.=De comonilionc plcbis ne ¡n Principes delin-

quanlur, ele.=En el cuerpo llega hasta el tit. LXXVII, y es-

te es el último del índice que está diminuto. =Gcsl<\ Synoda-

iia in Toletana urbe apud concilium LXVI. Episcoporum

Hispanice et Galliíe provintiarum edita anno III. reinante

domino noslro gloriossisimo principe Sisenando die nonis

decembris era DCLXXI.=Subscripliones Episcoporum. EgoIsidorus in Christi nomine Ecclesiae Hispalensis Metropoli-

tanus Episcopus ha?c statuta subscripsi.=Sclua Narbonen-

sis Melropolilanus Episcopus ss. = Stephanus Emerilensis

Metropolitanus Episcopus ss. = Justus Ecelesise Tolelanse

Metropolitanus Episcopus ss. = Julianus Ecclesia? Bracha-rensis Metropolitanus Episcopus ss.=Audax Ecclesia? Ter-

ragonensis Metropolitanus Episcopus ss.=Stephanus Au-sonensis Episcopus ss. = Petrus Bitcrrensis (b) Episco-

pus ss.=Accutulus Helenensis Episcopus ss. =Hormitus (c)

Gerundensis Episcopus ss. = Calantius Palentinus Episco-

pus ss. =Clarentius Accitanus Episcopus ss. = Vigíthinus

Bigaslrensis Episcopus ss.=Sisulphus Impuritanus (d) E-piscopus ss.= Bonifa Cauriensis Episcopus ss. =Hilarius

Complutensis Episcopus ss. =Eusebius Bastitanus Episco-

pus ss. = Gabi ñus Calagorritanus (e) Episcopus ss.= Johan-

nes Heleplensis Episcopus ss.=Sisisclus Helborensis Epi-scopus ss. =Marcelus Urcitanus Episcopus ss.=DeodatusAgabrensis (f) Episcopus ss.=Johannes Derlhosanus Epi-

scopus ss.=Eusebius Valeriensis Episcopus ss.=Leodefre-

dus Cordovensis Episcopus ss.= Jachobus Menlesamis Epi-

scopus ss. — Germanus Dumiensis Episcopus ss. = Samuel

(") G. ISeumasensis.

w G. Beterrensis.

w G. Nonnitus.

w G. Sisnlfus Emporeatanus.

w G. Calahonitaiius.

w G. Egabrensis.

Page 278: Viaje Literario por las iglesias de españa

262 APÉNDICE

Hiriensis Episcopus ss.=Proi'ulurus Lamecensis Episcopus

ss.=Servus Dei Chalabriensis (a) Episcopus ss.—Monten-sis Egithaniensis Episcopus ss.=Remesanius Nemausensis (b)

Episcopus ss.=Concordius Asluricensis Episcopus ss.=Ila-

narius Urgellitanus (c) Episcopus ss.=Eugenius Egarensis E-

piscopus ss.=Florentinus Sisabitanus Episcopus ss.=Theo-dig-ius Abhelensis Episcopus ss.—Abentius Asligifanus Epi-

scopus ss. = Pcemenius (d) Asidonensis Episcopus ss.=jEtherius Heliberritanus (c) Episcopus ss.=Anatholius Lu-tevensi} (/") Episcopus ss.=Fructuosus Hilerdensis Episcopus

ss. =Perseverantius Caslilonensis Episcopus ss.=Musta-cius Valentinus Episeopus ss . e= Viarieus Olissiponensis

Episcopus ss.=Antonius Egobriensis Episcopus ss.=An—siulfus Porlugalensis Episcopus ss.=Serpentinus Ilicitanus

ss. = Suabila Oretanus ss. =Metopius Brilhaniensis ss.=Anastasius Tudensis ss.

=

Elpidius (g) Thirassonensis ss.=Osdulfus Osenssis ss.=Braulio Csesaraugustanus ss.=An-scricus Segobiensis ss.=Ildisclus Segonthiensis ss.=Epar-

cius Hilalicensis ss.= Laussus Besensis ss.= Modanus (h)

Pacensis ss. = Hiccila Salamanticensis ss. = Vasionius (i)

Lucensis ss.= Egila Uxumensis ss.=Centaurus Prsesbyter

Vicarius Fidenti Tuccitani Episcopi ss.=Renatus Archi-

prcesbyter Vicarius Ermulfi Colimbricnsis (j) Episcopi ss.=Marchus Praesbyter Vicarius DD. (k) Auriensis Episcopi

ss. = Johannes Prsesbyler Vicarius Severi Barchinonensis

Episcopi ss.=Domarius Archidiaconus Vicarius Carteri Ar—chavicensis Episcopi ss..=Stephanus Archidiaconus Vica-rius Genesi Magalonensis Episcopi ss.=Donnellus Archi-diaconus Vicarius Sollemni Karcassonensis Episcopi ss.

w G. Calabriensis.

w G. Remesarius Neumas.

w G. Orgelletanus.

M G. Pemenius,

W G. Eterius Eliberr.

V) G. Lutibensis.

W G. Ilpidius.

W G. Modarius.

(') G. Vasconius.

U) G. Conimbriens.

9) David.

Page 279: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 263

Concilium Toletanum V. EpiscoporumXX. EraDC.LXXIIll.

anno I. Domini noslri Quintilani Regis.

Tit. í.=De institutione novarum Letaniarum.

Tit. IX.=De favore Principis concilii ad clamaüonem con-

cesso.=Subscriplioncs Episcoporum.

Ego Eugenius Dei miserationc Toletanoe Ecclesise provin-

tiíe Kartaginensis Melropolitanus Episcopus his comunibus

decrelis annuens subscripsi.=Ego Conanlius Sanctae Ecle-

sioe Palentina? Episcopus simililcr.=Ego Clarenlius Accita-

nus Episcopus simil. =Ego Bigithinus Bigaslrensis Epi-

scopus ss.=Ego Eusebius Vastitanus (a) Episcopus ss =Ego Hilarius Complutensis Episcopus ss. =Ego Marcellus

Arcitanus Episcopus ss.=Ego Florencius Sitabitanus Epi-

scopus ss.=Ego Braulio Caesarauguslanus Episcopus ss.=Ego Ola Barch ino}iensis(b) Episcopus ss.=Ego Hilpidius Thi-

rassonensis Episcopus ss.=Ego Mustacius Valentinus Epi-

scopus ss.=Ego Viaricus Olisiponcnsis Episcopus ss.^EgoJacobus Metesanus (c) Episcopus ss. — Eusebius Valcriensis

Episcopus ss.=Serpenlinus Hilacitanus (d) Episcopus ss.=Suabila Orelanus Episcopus ss. = Amanungus Aucensis

Episcopus ss.=Egila Oxumensis Episcopus ss.=Ansericus

Segobiensis Episcopus ss.=Ildisclus Segonliensis Episco-

pus ss.=Antonius Dianiensis Episcopus ss. =Aspalius in

Christi nomine prsesbiter agens vicem Domini mei Perseve-

ranti Episcopi his decrelis annuens ss.=Pclrus Diachonus

agens vicem Domini mei Antonii Episcopi ss.

Concilium Toletanum VI. universale in Ecclesia S. Leoca-

dise Martyris sub die V. idus januarii anno gloriosi regis et

triumphatoris in Christo Chintillani secundo era DC.LXX se-

plima.

Tit. I.=De plenitudine fidei calholica?.

Tit. XX.=De graliarum actionibus in confirmatione concilii

Deo el Principi datis.=Subscriplione Episcoporum.

Ego Scluva etsi indignus Narboncnsis Episcopus in his

constituí ionibus á nobis cdilis subscripsi.=Ego Julianus Ec-clesiae Bracharensis Episcopus simililer. == Ego Honoratus

(a) G. Bastitanus.

(fr) G. Barcinonemis.

(c) G. Menteíanu».

(</) G. IliciUnus.

Page 280: Viaje Literario por las iglesias de españa

2G4 APÉNDICE

Spalensis Episcopus similiter.=In nomine Domini ego Prota-

sius sánete primee Sedis Terragonensis (a) Ecclesise ¡inmérito

Episcopus ss.=Ego Chonantius (b) Ecclesise Palentinas Epi-

scopus ss.= Vitiginus (c) Bigastrensis Episcopus ss.=Accutu-lus Helenensis Episcopus ss.=Johanes Heleplensis Episcopus

ss. = Sesullus ifmpuritan (d) Episcopus ss. = Leudefredus

(e) Cordobensis Episcopus ss. = Boniía Cauriensis Episco-

pus. =Eusebius Bastithanus Episcopus. =Hilarius Compluten-

sis Episcopus. =zj3íCobus Metesanus (f) Episcopus.=JohannesDertosanus Episcopus. = Sisisclus Elborensis Episcopus.

=

David Auresinus Episcopus. =Elpidius Thirassonensis Episco-

pus. =Osdulfus Oscensis Episcopus. =Fructuosus Hilerden-

sis (g) Episcopus. =Deodatus Egabrensis Episcopus. =Profu-turus Lamicensis Episcopus.=Pimenius Asidonensls Episco-

pus. =Servus Dei Calabriensis Episcopus. =Anatholius Lute-

vensis (h) Episcopus. =Suabila Oretanus Episcopus.=Mon-tlensis Egitaniensis Episcopus. =Ilcila Salamanticensis Epi-

scopus. = Asiulfus Portug'alensis Episcopus. == Serpentinus

Helicitanus Episcopus. =Braulio Caesaraugustus Episcopus.=Ansericus Segobiensis Episcopus. =Viaricus Olisiponensis

Episcopus.=Guda Tuccitanus Episcopus. =Anastasius Tu-densis Episcopus. =Egila Uxomensis Episcopus. =Ildisclus

Segoliensis Episcopus.= Vaschonius (i) Lucensis Episcopus

(j).=Eparlius Italicensis Episcopus.=Renatus Chonimbrien-

sis Episcopus. = Dunila Malacitanus Episcopus. =OscandusAsturicensis Episcopus. =Justus Accitanus Episcopus.=Do-mninus Ausonensis Episcopus.=Golhomarus Iriensis Episco-

pus.=Farmus Vesensis Episcopus.= Ola Barchinonensis (k)

(a) G. Terraconensis.

(¿) G. Gonantius.

(c) G. Vigitinus.

{d) G. Sesuldus Emporedanus.

(e) G. Leodefredus.

(f) G. Mentesanus.

(g) G. Ilerdensis.

(/¿) G. Anatolius Lutebensis,

(/) G. Vasconius.

(y)G. addit : Amanungus Aucensis.

(/) G. Oía Karcinonensis.

Page 281: Viaje Literario por las iglesias de españa

I)E DOCUMENTOS. 2G5

Episcopus. = Guindisclus (a) Prcsbyter agens vicem Coron-

ti (b) Episcopi Emeritensis. = Guamba (c) Diaconus qui et

Petras agens viccni Anlonii Episcopi Segobriensis.—Doma-riiis Presbyter agens viccm Karteri Episcopi Árchabicensis

(d).=Citronius Presbyler agens vicem Gabini Episcopi Kala-

gorritani (e).=Severinw (f)Diaconus agens vicem Mustaci

Episcopi Valentina?. Ecclesia?.

Concilium Toletanum VlI.=In nomine Domini Synodale

Decretum in Tolelana urbe XXX. Episcoporum Concilium

gestum anno V. clemenlissimi Domini nostri Chindasvinti

Regís die XV. Kalend. novembris era DC.LXXXn.Tit. I.=De refugis atque perfidis Clericis sive laycis.

Tit. Vi.—De convicinis Episcopis in urbe regia commoran-dis.=Subscripliones Episcoporum.

Horonlius in Christi nomine Sanclse Ecclesise Emeritens is

Metropolitanus Episcopus haec statuta definicns ss.=Ego An-toninus (g) Dei misericordia Sancta? Hispa lensis Ecclesiae

Metropolitanus Episcopus ss. similiter.= Eugenius Sanctse

Ecclesiae Tolelana? Episcopus similiter. =Protasius Terrago-neosisEcclesia? Metropolitanus similiter. =Hilarius Compluten-sis Episcopus similiter. =Sisisclus Elborensis Episcopus simi-

liter.=Ricimirus Dumiensis Episcopus similiter. =:DeodatusEgabrensis Episcopus similiter. = Eparcius Hitalicensis (h)

Episcopus similiter.=Stephanus Astigitanus Episcopus simili-

ter.=Tagoncius Valeriensis Episcopus similiter. =Egila Uxu-mensis (i) Episcopus similiter. =Anserieus Segoviensis Epi-scopus similiter.=Guidericus (j) Segontiensis Episcopus simi-

íiter.=Winibal Ililicitanus (k) Episcopus similiter.=MaurusiuOretanus Episcopus similiter. =Estocius Abhelensis Episeo-

(a) G. Gundisclus.

{b) G. Oronti.

(c) G. Wamba.(d) G. Carteri Episcopi Arcabicensis.

(e) G. Calagorritani.

(/) G. Siverinus.

(°) G. Antonius.

(A) G. Itaücensis.

(i) G. Oxomensis.

(/) G. Widericus.

(/) G. Ilicitanus.

Page 282: Viaje Literario por las iglesias de españa

266 APÉNDICE

pus similiter. = Johannes Cauriensis Episcopus similiter.

=

Egeredus Salamanticensis Episcopus similiter. = Servus Dei

Calabriensis^ Episcopus similiter.= Waschonius (a) Lucensis

Episcopus similiter. —Gothmarus Iíiriensis (b) Episcopus si-

militer. = Farmus Vescensis (c) Episcopus similiter.^Son-ría Brithaniensis Episcopus similiter. = Gudesleus Aurien-

sis Episcopus similiter. =Witiari&us Lametensis Episcopus

similiter.= Armenius Egitanus Episcopus similiter.=Adi-mirus Tudensis Episcopus similiter. = Anianus Valentinus

Episcopus similiter. = Donum Dei Empuritanus Episcopus

similiter.=Ego Valentinianus Archiproesbyter agens vicem

Domini mei Leudefredi Cordobensis Episcopi haec slatuta de-finiens subscripsi. = Crispinus in Cbrisli nomine Abbas agens

vicem Domini mei Candidati Episcopi Astoriensis (d) ss.=GuiliesusPrsesbyler agens vicem Domini mei Pimeni Episcopi

Asidonensis ss.=Paullus Prsesbyter agens vicem Domini mei

Nefidio Lisponensis (e) Episcopi ss.=Magnus Prsesbyter agens

vicem Domini mei Marci Episcopi Castelonensis hcec statuta

definiens ss.=Constantius proesbyter ag'ens vicem Domini mei

Teuderedi Episcopi Pacensis ss.=Reparatus Prcesbyter ag'ens

vicem Domini mei Ccetheri (f) Episcopi Heliberritani ss.=Cle-

mens Diaconus agens vicem Domini mei Johannis Episcopi

Heliplensis ss.=Ambrosius Diachonus agens vicem Domini

mei Giberici Episcopi Mentesani ss.=Egila Diachonus agens

vicem Domini meiBiligini Episcopi Bigastrensis ss.=J/a£ace-

llus (g) Diachonus agens vicem Domini mei Dumilani (h)

Episcopi Malacitana? Ecclesise subscripsi.

In nomine Domini gesta Synodalia LII. Episcoporum in

urbe regia celébrala die Vil. Kalendarum Januariarum Eraanno V. Orthodoxi atquc gloriosi et vera cle-

mentia? dignitale perspicui Recensvinti Regis. =Item sub-

scripliones Episcoporum. =HorontiusEmerilensis Melropohta-

(a) G. Vaschonius.

(b) G. Gotomarus Iriensis.

(c) G. Besensis.

(J) G. Nefridi Olisiposensis Episcopi.

(e) G. Candidati Episcopi Astoriensis.

{f) G. Etherí Episcopi Eliberritani

(h) G. Mattacellus.

(f)G. Dunitani.

Page 283: Viaje Literario por las iglesias de españa

1)E DOCUMENTOS. 2G7

ñus Episcopus. =Anlonius Hispalensis Metropolitanus Epi-

bcopus.=Eug-enius regia? urbis Episcopus. =Polamius Bra-

charensis Episcopus. ^Gabinus Chalagorritanus Episcopus.

= Épartius Italicensis Episcopus. =Ansericus Segobiensis

Episcopus.=Dumita (a) Malacitanus Episcopus.=Dato (b)

Jerundensis Episcopus. =Slcphanus Agilanus Episcopus.

=

Tagoncius Valeriensis Episcopus. =Donum Dei Jmpuritanus

Episcopus. =Winibal Helicilanus Episcopus. =rJohannes Cau-

riensis Episcopus. =F)or¡dius Segobiensis (c) Episcopus.

=

Egeredus Salamanticensis Episcopus. =Marchus Caslelonen-

sis Episcopus.=Georgius Agalhensis Episcopus.=Vincen-tius Tucitanus Episcopus. =Sclua Egitaniensis Episcopus.

=

Guidericus Segonlinus Episcopus.=Candidatus Ausluricien-

sis [Episcopus. =Dadila Complulensis Episcopus.=Alhana-sius Selabitanus Episcopus. =Goericus Ausonensis Episco-

pus. =Maurusius Orctanus Episcopus. =Abientius Elborensis

Episcopus. =Filimirus Lamicensis Episcopus. =ServandusHelipplensis Episcopus. =Silvester Carchassonensis Episco-

pus. =Nia (d) Heliberritanus Episcopus. =Wadila Vesensis

Episcopus. rrrAmanungus Abelensis Episcopus. =Afrola Der-tosanus Episcopus. =Adeodatus Pacensis Episcopus.=Ba-cauda Egabrensis Episcopus.=Felix Valenlinus Episcopus.

=Fossorus (e) Cordobensis Episcopus. =Froila (/) Menlesa-

nus Episcopus.=Giberius Bigastrensis Episcopus.=Maure-llus Urgellitanus Episcopus. =Ermcfredus Lucensis Episco-

pus. =Ascharius (g) Palenlinus Episcopus. =Celedonius Ka-labriensis Episcopus. =Lilorius Aucensis Episcopus. =JuIia-

nus Accitanus Episcopus.=Sonna Auriensis Episcopus.

=

Servus Dei Vaslitanus Episcopus.=Sisimbertus Corimbrien-

sis (h) Episcopus. = Taio Caesaraugusíanus Episcopus.=Eusebius Oscersis Episcopus. =Balduigius Archavicensis

Episcopus. = ítem Abbates.=Fugitivus Abba.—Anatolius

w G. Dunila

w G. Taio.

w G. Segobriensis.

w G. A ¡a.

w G. Fósforos.

w G. Frohila.

w G. Ascaricus.

w G. Sisibertus Conirabriensis.

Page 284: Viaje Literario por las iglesias de españa

2í)8 APÉNDICE

Abba. =Hensitius (a) Abba.=Simpronius Abba.=Quiriacus

Abba. =Johan nos Abba. =Hildevonsus (b) Abba.=Euinerius

Al)l»a.=Morarius Abba. = Secundiaus Abba. = Marcellinus

Archipresbyter Toletanus.=Siliculus Primiclerius.= Osdul-

iüs Abba Ricimirii Episcopi Eclesias Dumensis (c).=Servan-

dus Archipresbyter Vincentis Episcopi Eg-arensis.=Gudescal-

cus Presbyler Egilani Episcopi Oxomensis.=Macterius Pres-

biler Sonnanis Episcopi Brilaniensis. = Victorinus Presbyter

Benedicti (d) Episcopi Tudensis.=Gutericus Diaconus Gau-doloni Episcopi Hilerdensis.=Conancius Diaconus Maurelli

Episcopi Diznensis.=Daniel (e) Diaconus Vincibili Episcopi

Hiriensis.=Sag,

arellus Diaconus Saturnini Episcopi Ossono-

bensis.=Item ex viris illustribus OlTicii Palalini.=Hodoa-

crus Comes Cubiculariorum et Dux.=Ofíilo Comes Cubicula-

riorum et Dux.=Adulfus Comes Scanliarum et Dux.=rBabi-

lo Comes et Procer.—Astallus Comes et Procer. =Ella Comeset Dux.=Ataulíus Comes et ,Procer.=Paulus Comes Nota-

riorum.=Evantius Comes Scantiarium.=Euredus Comes et

Procer. = Richila Comes Palrimoniorum. = Afrila ComesScantiarum.=:Veneclarius Comes Scantiarum et Dux.=Fun-dila Comes Scantiarum et Dux.=Cuniefredus Comes Spata-

riorum.=Froila Comes et Procer. =Hállanse todas las Actas

y Decretos del Rey.

Synodus IX. XVI. Episcoporum in Toletana urbe post diemKalendarium novimbrium anno VIL Recensvinti Principis

g-loriosi , in Basílica Sanüe Marías Virginis Era DC.LXI1I.=TU. I.=Ut de rebus Ecclesias nichil Episcopi auferant , et

qualiter próxima fundatoris Eclesiarum sollicitudinem g-e-

rant.=Tit. XIIII.=Ut baptizati Judei cum Episcopos celebrent

dies festos.=Subscripliones Episcoporum. =Eug-enius regias

urbis Melropolitanus Episcopus.=Taio Caesaraugustanus Epi-

scopus. =Mascus Castelonensis Episcopus.=\VinibaI Elici-

tanus Episcopus.=Guidericus Seg-ontinus Episcopus.=Mau-íriesus Oretanus Episcopus.=:Dadila Complutensis Episco-

(«) G. Eusicins.

w G. Ildefonsus.

w G. Dumiensis.

(d) G. Beati.

w G. Daniel diaconus Mrcelli Episcopi Urcitani.=Sindigis

Diaconus Vincibli Episcopi Iriensis.

Page 285: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 269

pus.=Felix Valcntinus Episcopus. =Balduigius Archavicen-

sis Episcopus. =Maurelliís Urgellitanus Episcopus. = Eusi-

ciusSogobriensis Episcopus. =AlhanasiusSclabitanus Episco-

pus. =Guierius Bigaslrcnsis Episcopus.= Valdelredus Men-

tesanus Episcopus.=Magnarius Accilanus Episcopus.=Sle-

plianus ValeriensÍ9 Episcopus. =Ilem Abbates.=Fugilivus

Abba.=Eumerius Abba.=Ilem Joharmcs Abba. = Hildefon-

sus Abba.=Morarius Abba. =:Jarcellus (a) Tolda ñus Ar-

chipresbyter.=Silicolus Primicleriu8=Daniel Diaconus Mar-

celli Episcopi Ecclesúe Urcitanae.=Item ex viris illustribus

OITicii Palatmi.==PauIiis Comes Notariorum.==yíitherius Co-

mes Cubiculariorum.=Ella Comes et Dux.=dR,ichila ComesPatrimoniorum.=^Z fin de las actas dice: Consummatum est

hoc sanctum concilium die VIII Kalendarum dicimbrium au-

no ut supra.

In nomine Domini habita Synodus ib Toletana Urbe die

Kalendarum Decimbrium, -anno VIII. gloiiosi Domini et reli—

giossisimiRecensvinti Principis Era DC.XCIIII.=Tit. I.=Decelebritate festivitatis Dominicse malris.=Tit. VI. De his quin parva etate coram parentibus religionis habilum tenuerint.

=Inlerfuerunt huic sancto Concilio Ponlifices numero XV.=Subscriptiones Episcoporum.=Eug-enius regise urbis Melro-politanus Episcopus. =Fugilivus Hispalensis Metropolitanus

Episcopus. =Fructuosus Bracharensis Metropolitanus Epi-

scopus.=Marchus Castelonensis Episcopus.= Widericus (b)

Segotiensis Episcopus. =Maurusius Oretanus Episcopus.

=

Guitarius (c) Elenensis Episcopus. =Dadila Complutensis

Episcopus.=Egeredus Salamanticensis Episcopus. =Quiricus

Barchinonensis Episcopus. =Cesarius Olisiponensis Episco-

pus (c?).=Balduigius Archavicensis Episcopus. =Eusitius Se-

gobriensis Episcopus.= Ermefredus Lucensis Episcopus.=Magnarius Accilanus Episcopus-.—Alpidius (e) Asturicensis

Episcopus. =Hosimus (/) Elborensis Episcopus.=StephanusValcriensis Episcopus. =Flavius Portugalensis Episcopus.=

w G. Marcellinus.

m G. Vidcricus.

m G. Witlarius

d) G. adit: Atanasius Sitabitanus.

& G. llpidius.

(/)G. Zosiinus.

Page 286: Viaje Literario por las iglesias de españa

270 APÉNDICE

Argefredus Abba Egilani Episcopi Oxomensis. = Marlinu*

Abba Valdefredi Episcopi Mentesani.'=Egila Prasbyter Gibeni

(a) Episcopi Ecclesiae Bigastrensis.=Agricius Diaconus Gui-

nibaldi Episcopi Ecclesia3 Elicitanae.=Daniel Diaconus Mar-

celli Episcopi Urcitani..,..„,,

Concilium Toletanum XI.=Gesta Synodalia Concilu lole-

tani XI acia in urbe regia á [XVII. Episcopis anno quarto

regni gloriosi Principis Guambanis sub die VII Idus Nuvem-^

brisEraDCCXIII. _ r-Tit. I. Ne tumultu Concilium agitetur.==Tit. XVI. De re-

latione gratiarum pro consumalione Concilii.=Subscriptio-

nes Episcoporum.=Ego Quiricus urbis regice Metropolilanus

Episcopus ha?c gesta Sinodalia á nobis definita ss.=Alha-

nasius Sitabitanae Ecclesiíe Episcopus. haec gesta sinódica á

nobis definita ss.=Argemundus Oretance Ecclesiíe Episco-

pus similiter ss.=Johannes Bigastrensis Episcopus ss.=Lw-

discalcus (&) Oxomensis Episcopus ss.=Leander Ilicitanas

Episcopus ss.=Palmacius Urcitanus Episcopus ss.=Concor-

dius Palentinus Episcopus ss.=JEtherius (r) \ aslitanus

Episcopus ss.=Acisclus Complutensis Episcopus ss.=Felix

Dianensis Episcopus ss.=Richila Accitanus Episcopus ss.=

Ro-atus Biacensis Episcopus ss.=Memorius Segobriensis

Epfscopus ss.=Egica Segociensis Episcopus ss.=Gauden-

cius Valeriensis Episcopus ss.=?Julianus indignus Abba haec

gesta Sinodalia a nobis definita ss.=Inviolatus Dei nu(u

Abba ss.=Anila Deo miserante Abba ss.=Libertus Diaconus

agens vicem Domini mei Sisuti Ecclesiae Segobriensi (d)

Episcopi his decretis Synodalibus annuens ss.=Igila (c) Dia-

conus agens vicem Domini mei Mumuli Archavicensis

Ecclesiae Episcopi his decretis Synodalibus annuens ss.

Concilium Tolelanum XII. anno I. Orthodoxi alque Sere-

nissimi Domini nostri Ervigü Regis in Basilica Sanctorum

Apostolorum.=¿í fin dice: Consumatum est hoc sanctum

Concilium die VIII Kalendarum Februarium anno regni fe-

liciter primo Serenissimi atque clementissimi Domini nostri

[a) G. Gibeni.

(A) G. Gtuüscalcus.

(c) G. Elerius.

(rf) G. Se^obiensis.

fe) G. E 8 ;ia.

Page 287: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 271

Ervigü Regís Era DCC.XVIHI.=Tit. I. De agnila et confír-

mala praelectione fasligii principalis.=Tit. XII. De interdicto

tcmporis constituti quod dobeat Concilium celebran.=Inter-

fuerunt huic sancto Concilio Pontífices numero XXXV.=Subscriptiones Episcoporum.=Ego Julianus Dei gralia Ili-

spalitanse Eccleske Episcopus haec Synodica instituía á nobis

edita subscripsi.=Eg-o Julianus indignus urbis regias Tole-

tanus Episcopus eimititar. ==Líu¿a (a) Bracharensis Episco-

pus ss.=Stephanus Emeritensis Episcopus ss.= Asfalius

Avelensis Episcopus ss.=Leander llicitanus Episcopus ss.

r=Palmacius Urcitanus Episcopus ss.=Concordius Palenti-

nus Episcopus ss.=RichiIa Accitanus Episcopus ss.=Sim-pronius Archavicensis Episcopus ss,=Memorius Segobrien-

sis Episcopus ss.=Spandeus (6) Ilalicensis Episcopus ss.=

Gela Eliplensis Episcopus ss.= Tructcmundus Helborensis

Episcopus ss.=Isidorus Setabitanus Episcopus ss.=Gauden-cius Valeriensis Episcopus ss.=Deodalus Segobriensis (c)

Episcopus ss. =Genitivus (d) Tudensis Episcopus ss.—Froa-

ricus Portuchalensis Episcopus ss.=Felix Hiriensis (^Epi-scopus ss.=Antunianus Baslensis (/) Episcopus ss.=Proculus

Bigastrensis Episcopus ss.=Atala Cauriensis Episcopus ss.

=Reparatus Vesensis Episcopus ss.= Providencius Sala-

manticensis Episcopus ss.=Sisevadus (g) Tuccitanus Episco-

pus ss.=Ergibadus (h) Heliberritanus Episcopus ss.=Ella

Segontiensis Episcopus ss. = Severianus (i) Oxomensis

Episcopus ss.=Johannes Pacensis Episcopus ss.=Teudul-

fus Asligitanus Episcopus ss.=Samuel Malacitanus Episco-

pus ss.= Gundulfus Lamecensis Episcopus ss.=Eufrasius

Lucensis Episcopus ss.=Tendericus (j) Assidonensis Epi-

scopus ss.=Baldefredus Abba.=Florencius Abba.=Gratinus

w G. Liuba.

w G. Sperandeo.

w G. Segobiénsis.

M G. Genetivus.

W G. Iriensis.

(0 G. Bastitanus.

is) G. Sisebado.

W G. Argibado.

(0 G. Siverianus.

w G. Theodoracis.

Page 288: Viaje Literario por las iglesias de españa

272 APÉNDICE

Abba =Faustinus Abba.=Ego Annibonius Presbyter agen

vicem Doinini mei Gildemiri Episcopi Complutensis Ecclesue

ss =E«-o Vincentius Prassbiter agens vicem Domini mei Fcli-

cis Epfscopi Dianensis ss.=Austurius Diaconus agens vicem

OsDitaUs Episcopi Domini meiValentini ss.=Ego Sesullus [a)

luec instituía quibus inierfui annuens ss.=Ego Recharedus

simiíiter ss.=Ego Witza ss.=Ego Wimar símil. ss.=Ego

Teudila ss =Ego Ostrulfus simil. ss.=Ego Saiamirus símil.

Bg.-áBgo Teudefredus ss.=Ego lldigisus simil. ss. (6)=Ego

Arlplinbus ss.=Ego Ataulfus simil ss.

Gesta SynodaliahabitainUrbeToletana in Eclesia Sanclorum

Apostolorum Petri et Pauli anno regni IIII.^fni\^\^7

vio-ii Principis sub die pridie Nonas Nuvembns Era DCC.XXI.

I|it I de reddito testimonio dignitatiseis quosprofanatio in-

fidelitatis cumPaulo traxit in societale thirannidis =lit. Allll.

D "negratiarum peracti Concilii Deo etPrine*^

terfuerunt huie sánelo Concilio Pontífices numero XLV1IL-

Succiones Episcoporum.=Ego Juhanus indignus San-

!ta EcS Toldan» Metropolitanus Episcopus instituía a

nobis defln ta susbcripsi.=Ego Liuba Bracharensis et Du-

miensis Episcopus ss.-Stephanus Ementensis Episcopus si-

m Ute ^Floresindus Hispalensis Episcopus símil. =Leander

HUicitanus Episcopus 8Ímil.=Palmacius Urcilanus Episco-

p-si^mulus (c) Cordovensis Episcopus símil. =Antumanus Vasti

7mus (d Episcopus simil. -***** <•) Assidonens»

Fnlscoous simil.=Stercorius Aucensis Episcopus simú.=

G^a SenS Episcopus simil. =Monefonsus Egiditanus

E^copus s'mil.JroadcusPortugalensis Episcopus simil.=

ÍHwOretanus Episcopus simil. =Agricius Complutensis

Spus simU =Proculus Bigastrensis Episcopus,símil.=

Konibrensis Episcopus simil. =Cresciturus Biterrensis

(a) G. Sesuldiis.

(/,) G. addil: ego Titulas simil.

(c) G. Mumnaolus.

(,/) G. Baslilanus.

(e) G. Tuderacus.

Ifj G. Segontiensis.

Page 289: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 273

Reparalus Vescnsis Episcopus *um\.=SintiuIph-us (a) Itali-

oensis Episcopus sirniL=Alariu8 Auriensis Episcopus simil.=Gumlulius Lameceosi$ Episcopus simil. = Félix Hiriensis

Episcopus simil. =Bolli!us Oxonobensis Episcopus simil.=Eufrasiua Bicensis Episcopus simil.=Johanncs Pacensis Epi-

scopus simil.—OppaTudensis Episcopus simil. =Asturius Si-

tabilamis Episcopus simil. =Deodatus Segobiensis Episcopus

simil. ==Tructemundus Elboreusis Episcopus simil. =SisebadoTuccilanus Episcopus simil. =Vincenlius Magalonensis Epi-

scopus simil. =Onigisis Avelcnsis Episcopus simil. =Teudul-phus Astigitanus Episcopus simil. =¿ Gratinus Egabrensis

Episcopus simil.—Sarmata Valcnlinus Episcopus simil.=Onemundus Salamanticcnsis Episcopus simil. =BrandilaLam-uiobriensis Episcopus simil. =Florus Mentesanus Episcopus

simil.= Oliba (b) Scgobriensis Episcopus simil. =EuredusHilcrdcnsis Episcopus simil.=Ara Olisiponcnsis Episcopus

simil. =Absalius Abba.=Faustinus Abba.= Gabriel Abba.=Félix Abba.=Guisandus Abba =Geroncius Abba.=Casto-rius Abba.= Sisibcrtus Abba.=Geroncius Abba.=Vincen-

tius Primiclerius.^Vicarii Episeoporum.=Paccatus indignus

Abba agens vieem Suniefrcdi Narbonensis Episcopi hsec in-

soluta Synodalia ubi interfui et subseripsi.=Spansandus Ar-

chidiachonus Vicarius Cipriani Episcopi Terragonensis ss.=Laulfus Diaconus Barchinonensis Episcopi S. (c)ss.=Sisiber-

tus üiaconus Ansemundi Episcopi de Luteva (d)ss.=Tre-

debadus Abba Vicarius Alderedi Caesarau gusta ni Episcopi ss.

=Veremundus Abba Clariliensis (e) Episcopi ss.=Gratianus

Presbyter Johannis Egarensis Episcopi ss.^Sisuldus Abba

Stephani Karcassensis Episcopi ss.=Audericus Presbyter

Rogali Biaciensis Episcopi ss. =Sicorius (f) Abba Gaudilani

Impurilani Episcopi ss.=Stabilius Abba Jacobi Gerundensis

Episcopi ss.=Baroncellus Diaconus] Anteri Tharassonensis

(g) Episcopi ss.=Calumuiosus Diaconus Samuelis Malacitani

(«) G. Cuniulfus.

(*) G. Olipa.

w G. Diac. Sidali Barchin. Epi.

w G. Gisebertus.—Loteba.

M G. Clarilionensis.

(/') G. Secorins.

í*) G. Tirassonen.

T< XI. 18

Page 290: Viaje Literario por las iglesias de españa

274 APÉNDICE

Episcopi ss.=CixaPrcsbyter Guiscfredi Ausonensis Episcopi

ss.=Johannes Abba Aregúnei Aucensis Episcopi ss.=Felix

Abba Arg-ebadi Heliberritani Episcopi ss. =Samuel Preesbyter

Felicis Dianensis Episcopi ss.=Citronius Abba Eufrasii Kala-

gorritani Episcopi ss.= Dexter Diaconus Primi Ag-atensis

Episcopi ss.=Vincomalus Diaconus Athalani (a) Episcopi

Pampalonse ss.=Audeberlus Abba Guiciscli (b) Oscensi Epi-

scopi ss.=Leopardus Abba Aureli Asturicensis Episcopi ss:==

Habitus Diaconus Potentini Berecensis Episcopi ss.=Tuen-tius Prsesbyter Richiiani Accitani Episcopi ss.=Florentinus

Prsesbyter Leuberici Urg-ellitani Episcopi ss. = Vincentius

Abba Gaudentis Valcriensis Episcopi ss.=Item ex viris illu-

slribus officiiPalalini.=Ostrulfus Comes hoec instituía ubi in-

terfui annuens subscripsi.=:Vademirus Comes Scantiarum et

Dux.=Arg-emirus Comes Cubiculi et Dux.=Recharedus Co-

mes Scantiarum et Dux.=Eg-ico Comes Scantiarum et Dux.=ísidorus Comes Thesaurorum et Dux. = Sisebutus Comes

Scantiarum et Dux.=Valdericus Comes Toletanus.=Vitalis

Comes Patrimonii.=Cixila Comes Nolariorum.=Sinfredus Co-

mes Scantiarum et Dux.=Gisclamundus Comes Stabuli.=

Wiliangus Spatarius el Comes. =Adeliubus Comes Scantia-

tiarum.=Teodila Procer.=Salamirus Comes Scantiarum .=Staulfus Comes Cubiculariorum.—Nilacus Spatarius et Co-

mes. =Severinus Comes Spatariorum.=Audemundus Pro-

cer.=Sisemirus Spatarius Comes et Dux.=Trasericus Spa-tarius et Comes. =Torresarius Comes Spatarius. =Recaull'us

Procer.

Gesta Synodalia quae acta sunt a Praesulibus Karlag-inis

Provintioe adsistentes eliam Vicariis Proesulum in Urbe Tole-

tana in Ecclesia Beatoe Virgúnis Marine sub die XVIII Kalen-

dasDecembrisannoV. gloriosiPrincipisErvigiiEraDCC.XXII.

=Tit. I. De prsememorationi adgrégali concilii, et relatione

principalis edicti quo visum estSynodum agitari.=Tit. XII.

De relatione gratiarum ad Dcum pro peracto Concilio.=Peractum Concilium die Dominico XII. Kalendis Decembris

anno quo supra.=lnterfuerunt huic Sancto Concilio Pontífi-

ces numero XVlI.= Subscriptiones Episcoporum.=Juliamis

urbceregice Mctropolitanus Episcopus subscripsi. =Learider

(a) G. Attilani.

[/>) (i, Gudiicli.

Page 291: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 275

Ilicitanus Episcopus ss.=Palmacius Urcitanus .Episcopus ss.

=Richila Accitanus Episcopus ss.=Gaudenüus Valeriensis

Episcopus ss.=Rogalus Viatiensis Episcopus ss.=Deodatus

Segobiensis Episcopus ss.=Anlunianus Vastitanus Episco-

pus ss.=Simpronius Archaviccnsis Episcopus ss.=EUa Se-

gociensis Episcopus ss.=Gregorius Oretanus Episcopus ss.=

Agricius Complulcnsis Episcopus ss.=Proculus Bigastrensis

Episcopus ss.=Florus Mentcsanus Episcopus ss.=Sonna.

Oxomensis Episcopus ss.=MarcianusDianiensisEpiscopus ss.

=01ipa Segobriensis Episcopus ss.=Abbales.=Alfalius (a)

Dei nutu Abba haec gesta synodica á nobis definilass.=Felix

Archipresbyter simililer ss.=Geroncius Abba simil. ss.=Ga-bricl Abba simil. ss.=Castorius Abba simil. ss.-—Sisibertus

Abba simil. ss.=VicariiEpiscoporum.=Vi(ilianus Prsesbyter

agens vicemDomini mei Cipriani Episcopi Terragonensis si-

mil. ss.=Argebadus Abba Vicarius Cipriani Episcopi Terra-

gonensis ss.=Johannes Abba Vicarius Suniefredi Episcopi

Narbonensis ss.=Valdcmarus Diaconus Vicarius isdem Su-

niefredi Episcopi simil. ss.=Maximus Abba Vicarius Stepha-

ni Emeretensis Episcopi ss.=Boniba Abba Vicarius isdem

Stephani suprafati Episcopi ss.=Requisindus Abba Vicarius

Liubani Episcopi Bracharensis ss.=Gaudencius Abba Vica-

rius Floresindi Episcopi Spalensis ss . =Gravidius Diaconus

Vicarius Concordi Episcopi Palentini simil. ss.=Johannes

Diaconus cognomento ímbolatus Vicarius Sarmatani Episcopi

Valentini simil. ss.

Synodus Toletana XV. LXI. Episcoporum acta I. anno se-

renissimi Ortodoxi Egicanis Principia sub die V. Idus Maias

EraDCCXXVI.=Subscripciones Episcoporum. =Unus Julia-

nus urbisregiaB Metropolitanus Episcopus ss.=Suniefredus

Narbonensis Metropolitanus Episcopus ss.=Floresindus Spa-

lensis Metropolitanus Episcopus ss.=Faustinus Bracharensis

Metropolitanus Episcopus ss.=Maximus EmeretensisMetropo-

litanus Episcopus ss.=Hidalius Barchinonensis Episcopus ss.

^Concordias Palentina? Episcopus ss.=Mumolus Cordoben-

sis Episcopus ss.=Richila (6) Accitanus Episcopus ss.=Gau-dcncius Valeriensis Episcopus ss.=Cecilius Dertosanus Epi-

scopus ss.—Deodalus Segobriensis Episcopus ss.=Ervigius

(//) G. Astalius.

'(/>) G. Riküa.

Page 292: Viaje Literario por las iglesias de españa

27G APÉNDICE

Kalabriensis Episcopus ss.=Moncfonsus Egiditaniae Episco-

pus ss.=Greg-orius Horetanus Episcopus ss.=Proculus B#i-

^astrensis Episcopus ss.=SonnaOxumensis Episcopus ss.=Sarmata Valentina? Episcopus ss.=Marcianus Dianiensis

Episcopus ss .=Johannes Avelensis Episcopus ss.=Gavinius

Archavicensis Episcopus ss.=Samuhel I\Ialacitanus Episco-

pus ss.=Froaricus Porlucalensis Episcopus ss.=Guifredus

Ausonensis Episcopus ss.=Emila Helieltanse qui et Dotaría;

Sedis Episcopus ss.—Félix Hirionsis Episcopus ss.=Eufra-sius Vicensis Episcopus ss .= Tenderíais (a) Assidonensis

Episcopus ss.=Wiliedeus Kalacorritanus Episcopus ss:=Negocianus Trassonensis Episcopus ss.=Cuniuldus Italicen-

sis Episcopus ss.=Geta Hetiplensis Episcopus ss.=Sterco-rius Aucensis Episcopus ss.=Basilius Bastenensis Episcopusss.=GaudilaEmpuritanus Episcopus ss.=Euredus Hilerden-

sis Episcopus ss.r=Paccatus Biterrcnsis Episcopus ss.=Aure-lius Astoricensis Episcopus ss.=Onemundus Salamanticen-

sis Episcopus ss.=Spassandus Complutensis Episcopus ss.

=Gunderieus Seg-onciensis Episcopus ss.=Johannes Heli-

berritanus Episcopus ss.=Abi'us Úrccnsis Episcopus ss.'==

Wiliefonsus Vesensis Episcopus ss. =Savaricus (b) Gerun-densis Episcopus ss.=Fructuosus Kauresinus Episcopus ss.

=Anterius Seg-obriensis Episcopus ss.=Rogatus Biaciensis

Episcopus ss. —Balderedus Coesaraug-ustanus Episcopus ss.

= Adelfius Tudensis Episcopus ss.=TructemundusElboren-sis Episcopus ss.=Sisabado Tuccitanus Episcopus ss.=Ata-la Cauriensis Episcopus ss.=Johanncs Eg-arensis Episcopusss.=Isidorus Setabiensis Episcopus ss.=Laudericus Olisipo-nensis Episcopus ss.=Miro Chanimbricnsis Episcopus ss.=Vincentius Dumiensis Episcopus ss.=Fioncius LamecensisEpiscopus ss.=Johannes Pacensis Episcopus ss.—Constan-linus Egabriensis Episcopus ss.=Ilcm abbates.=Absal¡usAbba ss.=Felix Archepresbyler ss.=Gerontius Abba ss.=Gabrihcl Abba ss.=Kastor¡us Abba ss . =SisíbeÍfús Abba ss.

Eulalius Abba ss.=Imbolalus Abba ss.=Adeodatus Abbass.=Wisandus Abba ss.=Missacius Primiclerius ss.=Vica-rii Episcoporum.=Sesuldus iudig-nus Archiprcsbylor Abbaagens vicem Cipriani Terragonensis Episcopi ss.=Florpnl¡-

(<?) G. Temleracus.

(f>) G. Sabaricus.

Page 293: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 277

mis pnesbyter agens vicem Lcobericis Orgellitani Episcopi

s§.=Daniel Praesbyter Vicarius Agripio Ossonobensis Episco-

pi ss.=Seniulfus Abba Vicarius Flori Mentesani Episcopi ss.

=Desiderius Praesbyter Vicarius Mandarbi Astigilani Episco-

pi ¡ss.=Comites.=^Astrulfus Comes ss.=Wimar Comes si-

mil.=Vitulus simil. =Tiasscmundus simil. =Baldericus simil.

=Naustus simil.=Cixla simil. =Gisclamundus simil. =Sisul-

dus simil. =Teudila. simil.=Sonna simil.—Se verinus simil.=Ara simil.=Trasericus simil.=Ega simil.=Suniemirus si-

mil.=Audemundus similiter.

In nomine Domini item Synodus Toletana XVI. in Praeto-

riensi Basílica Sanctorum videlicet Pelri et Pauli , anno VI.

Ínclito et Orthodoxi Domni et Principis nostri Egiganis sub

die VI. Nonas Maias Era DCC.XXXI.=llem Subscriptiones

Episcoporum.=Ego Félix indignus Urbis regiae Episcopus

hoec decreta Synodalia a nobis edita ss.=Ego Fauslinus in-

dignus Hispalenses Sedis Episcopus simil.=Maximus indi-

gnus Emeritensis Sedis Episcopus simil. =Vera indignus Ter-

raconensis Sedis Episcopus símil.=Fclix in Dci nomine Bra-

carensis atque Dumiensis Sedium Episcopus simil.=Gauden-lius Valeriensis Episcopus subscripsi.^Florus Mentesanus

Episcopus ss.=Ervigius Betensensis Episcopus ss.=Fru-ctuosus Auresenus Episcopus ss.=Suniagissius Lanmio-

brensis Episcopus ss.=Gaudila Empuritanus Episcopus ss.=Bonifa Cauriensis Episcopus ss.^Arcontius Elborensis Epi-

scopus ss.=Auredus Ilerdcnsis Episcopus ss.—Gundericus

Segontinus Episcopus ss.=Spanssandus Complutensis Epi-

scopus ss. =Marianus Oretanus Episcopus ss. = Witisclus

Valentince Episcopus ss.=Sonna Uxomensis Episcopus ss.

=Gabinus Archabicae Episcopus ss.=Zaccheus Cordoben-

sis Episcopus ss.=Anterius Segobriensis Episcopus ss.=

Honorius Malachifanus Episcopus ss.—Arvidius Astigitanus

Episcopus ss.=Pappulus Eliplensis Episcopus ss.=Decen-

tius Segobiensis Episcopus ss.=Habitus Urcitanus Episco-

pus ss.=Felix Calagorritanus Episcopus ss.=Conslanfinus

Aucensis Episcopus ss.=Audebertus Oscensis Fpiscopus ss.

. =Adelphius Tudensis Episcopus ss.=Nepotianus Tirasso-

nensis Episcopus ss.=Potentius Lucensis Episcopus ss.=

Oppa Illicitanus Episcopus ss.=Johannes Egarensis Episco-

pus ss.=Honemundus Salamaticensis Episcopus ss.=Valde-

redus Caesaraugustanus Episcopus ss.=Involalus Dertosa

Page 294: Viaje Literario por las iglesias de españa

278 APÉNDICEñus Episcopus ss.=>Arg-esindus Egitaniensis Episcopus ss.

^Isidoras Setabitanus Episcopus ss.=Johannes Abelensis

Episcopus ss.==Theudisclus Biaciensis Episcopus ss.=Su-niuldus (a) Italicensis Episcopus ss.=Wisifredus Ausonen-sis Episcopus ss.=Laulíus Barchinonensis Episcopus ss.=Emila Conimbriensis Episcopus ss.=Leubericus Orgelitanus

Episcopus ss.=Sisebado Tuccitanus Episcopus ss.=Iheron-

tius Assidonensis Episcopus ss.=Basilius Bastitanus Episco-

pus ss.^Fionius Lamacensis Episcopus ss.=Gilimirus Ge-rundensis Episcopus ss.=Landericus Olissibonensis Episco-

pus ss.=Johannes Pacensis Episcopus ss =Centerius Eli—

berritanus Episcopus [ss.=Theudefredus Vesensis Episcopus

ss.=Aurelius Asluricensis Episcopus ss.=Abbates.= Ga-briel misericordia Dei Abba hsec decreta Synodalia á nobis

edita ss.=Eulalius Abba ss.=Cervantius Abba. ss.=Braulio

Abba ss.=Eug-enius Abba ss.=Vicarii Episcoporum.=:Vitu-

lus Diaconus ag-ens vicem Domini mei Marciani Dianensis

Ecclesioe Episcopi ss.=Vincomalus Diaconus Vicarius Mar-ciani Pampilonensis Episcopi ss. =Crisces Pnesbyler agens

vicem Agrippii Ossonobensis Episcopi ss.=Comites.=:Vi-

tulus vir inluster Comes Patrimonü et Dux haic decreta Sy-nodalia á nobis edita ss.=Wimar Comes ss.=Paullus Co-mes ss.=David Comes ss.=Sisemundus Comes ss.=Theo-dohitus Comes ss.=Eg-a Comes ss.=Dumila Comes.=Teu-dulfus Comes ss.=Theudefredus Comes ss.=Requisindus

Comes ss.=Ella Comes ss.=Big-esvindus Comes ss.=rAfrila

Comes ss.=Audemundus Procer ss.=Theudemundus Pro-

cer ss.

In nomine Domini incipit Synodus Toletana XVII. in

Ecclesia gloriosa? virginis et confessoris Christi Sanctse Leo-cadia? recurrente Imperii anno religíossisimi ac serenissimi

Domini nostri Eg-icani Regís VIL sub die V. Idus Novembris

Era DCC.XXXII.Tit. I. Deobservandis ostiis Babtisterii in initio Quadragessi-

mse.=Tit. IX. De gratiarum actione . =Faltan las subscrip-

ciones de los Obispos (b) .=Expliciunt Toletana Conciba XVII.

Synodus Bracharensis I. VIH. Episcoporum , regnante Do-

mino nostro Jhesu Chrislo Era DVIIII. anno tertio Ariamiri

(a) G. Cuniuldus.

(/>) Desuní etiam in Cod. Ger.

Page 295: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 279

Regís, die (Calendaran) Ma¡arum,=Tit. I. De dampnationo

Sabellinaí et Priscillianae baeresis.=Tit XXIII. De stabilitale

kanonum et dampnatione eorum qui eos violare proesum-

pserint.= Subscriptiones Episcoporum. =Lucretius Episcopus

subscripsi.^:Andreas Episcopus ss.=Martinus Episcopus ss.

=Cortus (a) Episcopus ss.—Ildelrich Episcopus ss.=Lu-cecius Episcopus ss.=Timoteus Episcopus ss.=Maliciosus

Episcopus ss.

Synodus Bracharensis II. XX. Episcoporum, regnante Do-mino noslro Jhesu Christo , in Metropolitana Bracharensi Ec-

clesise cúrrente Era DC.X. anno II. Regis Mironis, die kalen-

darum Juniorum.

TU. I.=Ut Episcopus ambulet per Diocesem suam, et

ante XX. dies Pásense Catecumini doceantur Simbolum.=Tit. X. Ut Proesbyter post cibum non teneat Missam pro mor-

tuis.=Subscriptiones Episcoporum. =Martinus Bracharensis

Metropolitame Ecclesise Episcopus bis gestis subscripsi.^

Remisol Bisenis Ecclesiae Episcopus his gestis ss.=rLuce-

cius Colimbriensis Ecclesiae Episcopus ss.=Adorich Ege-stanae Ecclesiae Episcopus ss.= Cardiñarius (6) Lamicensis

Ecclesise Episcopus ss.=Vialor Magnetensis Ecclesioe Epi-

scopus ss.

ítem ex Synodo Lucensi.=Nitigisis suiLucensis Metropo-

litanos Ecclesise Episcopus his gestis ss.=Andreas Herenen-

sis Ecclesise Episcopus his gestis ss.=Wittimer Auriensis

Ecclesise Episcopus símil.==Añila Tudensis Ecclesioe Epi-

scopus simil.==Polimius Asturicensis Ecclesioe Episcopus si-

mil.=Mailoch Britlonse Ecclesioe Episcopus sim.

Sequitur Collectio Canonum MartiniDumiensis cumipsius

Praefat¡one.=Tit. I. De electioneEpiscopi.=Tit. LXXXIII. De-

excommunicatis.

Concilium Bracharense IV. quod factum est in Bracharensi

urbe sub anno quarto gloriosi Domini nostri "Wambanis Res

gis Era DCC.XIII.=Tit. I. De fide.=IX. De rectores Eccle-

*i;e plus propria quam ecclesiastica jura laborare intendant.

=Inlerfuerant liuic sánelo .Concilio Pontífices numero XII.

=Subscriptiones Episcoporum. =Leodegisiusin Christi nomi-ne Episcopus, cognomento Julianus, has conslilutiones secan-

(a) G. Cottus.

[/') G. Saidiuarius.

Page 296: Viaje Literario por las iglesias de españa

280 APÉNDICE

dum quod nobis cum sanclis Co-episcopis meis qui mecumsubscripserunt Deo inspirante complacui , relegi,et subscripsi.

=GenetiusEcclesiai Tundensis Episcopus similiter.==Froaricus

Portucalensis Ecclesise Episcopus simil. ss.=BeiaRritaníensis

Ecclesise Episcopus simil. ss.=Isidorus Aslnlicensis Episco-

pus simil. ss.=:Alaricus Aurisince Ecclesise Episcopus símil.

ss.=Rectog-enis Lucensis Episcopus simil. ss.=Hidiulfus qui

cognominor Félix, Iriensis Episcopus simil. ss.

ítem Epistola Episcoporum de Concilio Hispalensi ad Pega-

sium Episcopum missa,die II. Nonas Novembris anno III1.

regni g-loriossisimi Domni nostri Recharedi Regís Era DCXXVIII.=Tit. I. De mancipiis Ecclesise ab Episcopo manu-missis.=Tit. III. De clericis cum quibus mulieres cohabitave-

rint. = Subscriptiones Episcoporum. =Leander Episcopus

Ecclesise Hispalensium hanc constitutionem firmavi et sub-

scripsi.=Johannes Episcopus Egabrensis simil. ss.:=Ag-apius

Ecclesise sanctse Cordobensis Episcopus ss. = Stephanus

Episcopus Heliberritanus ss.=Basilius Episcopus Heliplen-

sis ss.=Ve!atus Episcopus Tuccitanus ss.=Sinlicio Episco-

pus Italicensis ss.=Petrus Episcopus Accitanus ss.

=Synodus II. habita in civitate Hispali sub die Iduum No-vembrium anno VIIII. reg-nante g-loriossisimo Principe Sise-

buto Era DC.VII.r=Tit. í. De Teudulfi Malachitani Episcop-

quserímoniis adversus reliquosEpiscopos pro quibusdam par-

rochiis.=Tit. XII. De duobus in Christo naturis et una perso-

na (En el cuerpo llega al número 41).=Subscriptiones Epi-scoporum. =Esidorus in Christi nomine Ecclesise Hispalensis

Episcopus subscripsi.=Sisinius in Christi nomine Ecclesise

Heliberritance Episcopus ss.=rRufinus Asidonensis Episcopus

ss.=Fulg-entius Astigitanus Episcopus ss.=Cambra Italicen-

sis Epis2opus ss.=Fidentiu s Tuccitanus Episcopus ss.=Teudull'us Malacitanus Episcopus ss.=Honorius in Christi no-

mine Ecclesise Cordobensis Episcopus ss.

Synodus quae gesta est in Provintia Lusitanise aput urbemEmeritam quse capud eras dinoscitur esse, XII. Episcopis in

unum collectisdie VIII. Iduum N»vembrium anno XVIII. Se-renissimi et piisimi Recensvinti Regis Era DCC.IIII.=Tit. I.

De fidei inslitutione, eiusque ordine.=Tit. XXIIII. Confirma-tío huius Concilii.=Interfuerunt huic sancto Concilio Pontífi-

ces numero XII.=Subscriptiones Episcoporum. =ProficiusDei miseratione Lusitanise Provintiie Sanche yEmeritensis

Page 297: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 281

Eccleeice Metropolitana» Sedis Episcopus bree gesta sinodalia

cum coníinilimis meis Episcopis instituía marm mea sub-

>cripsi.=Ego Sclua Igidilana.' Civitatis Episcopus pertinens ad

Metropo/im Emeritensem , haetj instituía cum Arcbiepiscopo

meo Profiero a nobis definita ss.=Adeodatus in Christi nomi-

ne Pacensis Episcopus simil.=AsfaIiu.s in Christi nomineAvalensis Episcopus ss.—Teodericus in Christi nomine Olisi-

ponensis Episcopus ss.=Teudisclus Dei misericordia Lnme-censis Episcopus ss.=Justus Dei miseratione Salamanticen-

sis Episcopus ss.=Can(aber Dei gratia Conibriensis Episco-

pus ss.=I)onatus in Christi nomine Cauriensis Episcopus ss.

=Exarnus Dei misericordia Ossonobensis Episcopus is8¡=

Petrus Dei misericordia Helborensis Episcopus ss.=Aloarius

indignus Clialabrensis Ecclesice Episcopus ss.

Sententioe quoe in veleribus exemplaribus Conciliorum nonhabenlur, sed a quídam in ipsis inserta sunt numero XXIII.

Actenus digestís Conciliis Sanctorum Patrum secunlur De-creta Proesulum Romanorum pnefata.

Sedis apostólica? Praísulum constiluta quse ad fidei regulam

vel ad ecelesiastieam pertinent disciplinam in boc libro dili-

genti cura collecla sunt , ita ut singulorum Pontificum quot-

quot á nobis reperta sunt sub uniuscuiusque epistolse serie

propriis litulis pramotarentur. Eo modo quo superius pri-%

schorum Patrum kanones noslro studio ordinati sunt, quate-

nus ea lectoris industria facilius intelligere possit, dum ca-

pitulis propriis distincta intendit.

XXXVI.

Descripción del códice que contiene la explicación del Apoca-'

lipsis, escrita por S. Beato. (Vid. pág\ 471).

Después déla dedicatoria. =Prologus B. Hicronimi in li-

bro Apocalipsin Johannis Apost.=Item Domni. Hieronimi in

oocplanatione Apocalipsin. «Diversos marina discrimina trans-

»vadantes inveniunt casus. Si turbo ventorum fuerit , vee-

»mentior formido est. Si t erg-a iacentis elementi moderatior

wcrispaverit aura, pertimescunt insidias. Ita mibi in hoc vide-

»tur quem missisti volumine, qui in Apocalipsin explanatio-

»ne videtur continere Victorini: et est periculosum, et ob-

»lreetatorum lalrantibus patens de egregn viri opusculis in-

Page 298: Viaje Literario por las iglesias de españa

282 APÉNDICE

»<]icare. Namet anterior Papias Gerapolites Episcopus etNe-

)>pos in Egipli parlibus epistolse de mille annorum ila ut

wViclorinus senserunt. Et quia me litteris obtestatus es, no-

o)lui diferre. Sed ne spernerem deprecantem, maiorum statim

»libros resolvi: et qui (qua?) in eorum conimentariis de mille

»annorum reperi, Victorini opusculis sociavi; ablata inde quse

))secundum litteram senserit á principio libri usque ad crucis

wsignum; quae ab imperitis erant vitiala correximus: et dehinc

»usque ad finem voluminis addita esse cognosce. Jarn luum

»est discernere, et quid placeat rovorare. Si vita vobis comes

nfuerit, tibi nostrum in hoc volumine potissime sudavit inge-

wnium, Anatholi karissime.))=Finit (a).=Interpretatio libri

huius. Son i2 hojas, yes como un análisis delApocalipsis y sin

duda lo atribuye á S. Gerónimo como también la Epístola. Ni

uno ni otro se halla en sus obras. Al fin de este opúsculo dice:

Explicit Revelationis vel Prolacis ipsius Apocalipsis librum.

Inmediatamente sigue la obra de Beato asi: Incipit tractatus

de Apocalipsin Johannis in explanalione sua á multis Doeto-

ribus et probatissimis viris ilustribus, diverso quidem slilo

sed non diversa fide interpretatus, ubi deXpo., Eglesia, et

Anlecristo, et eius signibus plenissime recognoscas.=Praefa-

tio.=Biformem divine legis storiam dupplici sacramenti mi-

. sterio disserendam, non nostrse humanitatis fragilitas aliter

poterit enarrare, nisi ab ipso auctore suae legis Domino no-

stro Jhu. Xpo. modum dicendi, et sermonem summat elo-

quii. Unie Apocalipsin Sancti Jhoannis expositurus, habita-

torcm eius invoco sanctum Spiritum, ut qui illi secretorum

suorum arcana revelavit, nobis interioris intellectus ianuampandat; ut possimus quae scripta sunt inculpabiliter disserere

et veraciter Deo magistrante depromere. Initium itaque libri

de quo agitur, ita describitur: Apocalipsis , etc.

Lib. Í.^De filio hominis et Eglesias=2.=De Ecclesia et

Sinagoga, quid proprie dicantur, et quis in qua habitatur esse

dinoscitur plenissime lector agnoscas.=Prolog. 1. De Ec-clesia -=2. De Sinagoga

, y en este trata de haaresibus, sci-

(a) Este prólogo es deS. Gerónimo, publicado en la Bihl. W.PP ., junto con el comentario in Apomllps. de Victorino, Obispo

Pictaviense. Mas el comentario que sigue á esta epístola de S. Ge-

rónimo no es el mismo que él publicó en licha Biblioteca, sino di-

ferente del todo.

Page 299: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 283

smatis, in genere , aplicando á las varias clases las visiones.

Luego dice: Incipil líber secundus scptcm Ecclesiarurn. Hic

líber contínet quatuor animalia, et quatuor equos, animas in-

terfectorum,quatuor venios , et dúo denamilia. Realmente

habla en este libro 2.° de las siete iglesias y al fin pone untratadito : Qualiter una Ecclesia sit, cum seplem dicantur

apertissime, per arca Noe dcclaratur.=3.=Recapitulata

Xpi. nativitate eadem aliler dicturus, de lo mismo por la vi-

vision de la puerta, trono, iris, séniores. =4.=De septem si-

gillis.=De quatuor angellis ventorum.=De centum quadra-

ginla quatuor millia=:5.=:De septem ang-elis,ettubis et equis.

=6.=De bestiis.=7.=De septem angelis et phialis.=8.=De

eodem.r=9.=De muliere meretrice et bestia.=10.=l)e civita-

te Diaboli. =Faltan el fin del 10 y principio del H.=li.=Deangelo stantein sole.=De alio angelo etclabem abyssi.=Troni

et animas occisorum.=De solucioneDiaboli de custodia sua.=

12.=De die judicii, et civitate Jerusalem , id est, Ecclesia.

=

Finis.^Explicit codix Apocalipsin duodenariorum Ecclesia-

rurn numero ila in duodenario ordine librorum

distinctio.

NÚMERO ÚLTIMO.

CONSTITUCIONES SINODALES URGELENSES.

Incipiunt Constitutiones Synodales editce per Do-minum Aprilem et Petrum bonce memorice Ur—gellenses Episcopos.

Ex cod. in arch. eccle. Celson.

Quod violatores Ecdesiarum et raptores bonorum ecclcsiasti-

corum sint excomunicati.

JLn nomine Domini nostri Jhesu Christi kalendis novembris,

anno Domini M.CC.LXX. sexto. NosPetrus miseracione divi-

na Urgellensis Episcopus residentes in Sancta Sinodo in

Ecclesia Sanclae Marise Sedis Urgellensis auctoritate Domininostri Jhesu Christi, et Beatae Mariae Virginis, et Beatorum

Page 300: Viaje Literario por las iglesias de españa

28Í APÉNDICG

Aposlolorum Pclri et Pauli , et noslra cum assensu ct volún-

tate capituli noslri ct prasentis Synodi excomunicamus et

anathematizamus omnes violatores, invasores , combustiores

et vastatorcs, destructores sivedopopulatores Ecclesiaruin seu

rerum et omnium ad eas pertinentium. Et statuimus et ordi-

namus quod tales non absolvantur absquc satisfaclione con-

grua, qui si forte in hora morlis absque vel ante satisfactionem

fuerint absoluti, ecclesiastica careant sepultura.

Quod omnes clerici et monachi Ecclesias occupantcs sint ex-

comunicati.

ítem excomunicamus et anathematizamus omnes elencos et

monachos qui auctoritate propria Ecclesias oceupant et in eis

administrant in Diócesi Urgellensi sine inslitutione vel licen-

tia Episcopi Urgellensis; el qui eas oceupaverint et taliter de-

tinent oceupatas, nisi eos tolaliter dimisserint infra mensem á

tempore istius constitutionis.

Quod in 'pignorantes vel véndenles ornamenta ecclesiastica

sint excomunicati.

Excomunicamus et anathematizamus omnes clericos seu

rectores qui Ecclesias ,possesiones vel jura, libros vel orna-

menta ipsarum vendiderint vel alienaverint quoquomodo nli-

ter quam sacri cañones permiítant. Et eos qui tales receperint

vel receptas contenderint retiñere. Et hoc ad presentía, pre-

térita et futura trahi volumus ct mandamus, nisi infra dúos

menses á tempore promulgationis istius constitutionis indem-

pnitati ipsarum Ecclesiarum duxerint consulendum.

Quod omnes clerici, scribentes et dictantes litfcras diffidacionis

sint excomunicati.

ítem excomunicamus et anathematizamus omnem clericum

Diócesis Urgellensis vel etiam civitatis qui litteras diffidacio-

nis vel acuydamenti dictaverint ac etiam conscripserint con-

tra Episcopum vel religiosas personas seu clericos seculares,

aul scienter illas duxerint prescnlandas et seu per aliquos

fecerint presentan.

Page 301: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 285

Quod clerici ct rcligiosi iitriiisr/uc sexus concitantes potentes

in Episcopum vcl Ecclcsiam Urgellensem vel alias personas

ecclesiasticas sint excomunicati.

ítem excomunicamus, anathematizamus omnem clericum,

monachum vel quamlibet monialem seu religiosam í'eminam

noslrse Diócesis concilalem seu co viros poten-

tes, milites seu alios seculares nomines contra Episcopum vel

Ecclesiam Urgellensem vel ecteras Ecclesias aut personas re-

ligiosas seu eliam clericos seculares.

Quod ponentes partionarios in ccclesüs sine licentia Episcopi

et Patroni sint excomunicati.

ítem excomunicamus omnes clericos et rectores parrochia-

lium Ecclesiarum noslrae Diócesis qui tenuerint aut fecerint

clericum vel laycum porcionarium, prebendarium vcl cano-

nicum in Ecclesiis sibi comissis sine licentia et mandato Epi-

scopi Urg'ellensis et Patroni.

Quod clerici sint excomunicati qui litteras et nuncios DominiEpiscopi irreverenter receperint.

ítem excomunicamus et anathematizamus omnes clericos

nostrse Diócesis qui litteras nostras sibi missas et nuncios re-

cipere aut leg-erc contempserint irreverenter aut etiam indi—

gnanter.

Quod nullus Missam celebret cum filio suo illegitimo aut cumindumentis non benedictis.

ítem inlerdicimus sub pcena LX solidorum quod nullus cumfilio suo illeg-itimo presumat divina officia celebrare, nec cumindumentis per Episcopum non benedictis.

Quod clerici non sustineant quod pueri diu remaneant adbaptizandum.

Ítem non sustineant sacerdotes quod pueri diu reiineantur

a parentibus non babtizati: etne proplcr imperitiam laycorum

Page 302: Viaje Literario por las iglesias de españa

286 APÉNDICE

cuín necesitas imineat, per láyeos babtismum fieri contingat

absque forma babüsmi decedal; prsecipimus ut frequeuter

amoneant el instruant plebem suam ut hanc formam in tradi-

cione ipsius babtismi studeant observare scilicet ut infantem

ter inmergendo in aqua, si tanta possit copia haberi, sin autem

superinfundendo cum ciffo super infantem á bablizante ha?c

verba profferantur : Pelre vel Johannes, ego le baptizo in no-

mine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Amen.

Quod habentes Ecclesiam aliam non sucipiant adeantandum.

ítem quod nullus habens Ecclesiam aliam suscipiat ad

cantandum sine licentia Episcopi Urgellensis. Etsi contra fe-

cerit,propria spolietur.

Quod omnes benefíciati intersint ómnibus horis.

ítem quod Sacerdotes qui in una ecclesia sunt benefíciati

intersint ómnibus horis tam in propria Ebdomada quam in

Ebdomada suicori. Alioquinpro non residentibus habeantur.

Quod omnes clerici servent sententiam contra raptores rerumecclesiasticarum latam.

ítem precipimus et mandamus ómnibus clericis Ecclesias

habentibus vel tenentibus, quod sententiam latam contra ra-

ptores, invasores rerum ecclesiasticarum fideliter leneant et

observent in continenti, cum per nos vel officialem nostrumvel eius locumtenentem super hoc mandatum receperint, vel

cum ipsis de rapiña et invasione et alus in constitutione illa

conlentis facli evidentia constiterit manifesté , vel cum infra

decanatum in quo ipsi clerici habent ecclesias seu tenent fue-

rint nolorie observata, non spectata aliqua monicione vel

mandato. Negligentes et desidiosi sciant se in beneficio pro-prio spoliandos , nam cum constitutio publice editur aut

promulgatur, non opporlet singulorum auribus inculcan.

Quod díffidantés Episcopum ocasione sententiam excomuni-cationis in eos lata' siuit excomunicati.

ítem oxeomunicanms milites et Barones el cliam alios

Page 303: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 287

quosqumque homines noslne Diócesis qui excomunicali pro

suis excessibus ab Episcopo vel proprio rectore ipsos ausu

sacrilego diffidare vel accuydare presumpserint pro hac

causa.

Quod Rectores, Prcelatos et Canónicos Ecclesice Urgellensis re-

cipiant reverenter.

ítem proecipimus et mandamus ómnibus Prcelatis et clc-

ricis ac Ecclesiarum rectoribus quod Prelatos et canónicos

nostraí Ecclesiae Urgellensis recipiant reverenter et benigno

et nuncios eorundem.

Quod Prcelali et Rectores religiosos benigne curcnt recipcre

et caritative tractare.

ítem mandamus ómnibus Prselatis et Rectoribus nostrae

Diócesis quod Minores et Praedicatores et alios religiosos

cum ad eorum loca seu Ecclesias eorum declinare contige-

rit causa predicationis vel confessionum audiendarum beni-

gne et pro posse recipere procurent et caritative tractare.

De vita et honéstate clericorum.

A crápula et ebrietate omnes clerici abstineant diligen-

ter: officia vel cetera secularia officia vel negotia non exer-

ceant máxime inhonesta. Joculatoribus mimis et instrionibus

non intendant, tabernas prorsus evilent, nisi forte necessita-

tis causa in itinere constituti. Ad aleas vel taxillos non lu-

dant, nec huiusmodi ludis intersint. Coronam et tonsnramha-

beant compelentem: clausa insuper deferant indumenta,

nimia brevitate vel longitudine non nolanda. Pannis rubeis

vel cendalis seu viridibus non utantur aut virgatis tunicis

aut superlunicis sic aperlis quod ostendant latera, sic slricíis

quod femoralia demonstrent, necnon manicis vel sotularibus

consuticiis aurificiis pictis piléis sirico subornatis , fibulis aut

corigiis auri ornamentum habentibus, cenluris siricis, se-

llis quoque deauratis, frenis, pectoralibus deauratis vel aliam

superfluitatem habcntibus non utantur.

Page 304: Viaje Literario por las iglesias de españa

ggg APÉNDICE

Quod nullus scribat litteras pro vindicta sanguinis.

Nullus clericus proferat aut dictet vel scribat litteras pro

vindicta sanguinis destinandas vel vindictam sanguinis

cxerceat vel ubi exerccatur intersit.

Quod ornamenta ecolesiastica et vassa divini misterii munda

serventur.

Praecipimus autem ut Ecclesige et omnia ornamenta vassa

divinismisteriis deputata, panni, pallia altaris et corporaha,

vestimenta ministeriorum munda et nítida conserventur. Cri-

sma oleum et Eucaristía caute serventur clavibus adbibiüs,

necnon et altare consecratum diligenti servetur cautela, ne

ad aliquid eorum depredaíoris manus temeraria se extendat

pro aliquibus nephandis exercendis.

Quod Eucharistia cum lumine et campanella depportetur.

Sacra Eucharistia ad infirmos cum campana et lumine

honorifice deporletur, et in singulis octo diebus renovetur

aquabenedicta et Eucharistia inframensem, aliter transgresso-

res ad nostrum arbitrium seu officialium nostrorum punien-

tur , alus statutis contra tales editis in suo robore duraturis.

Quod sacerdotes frequenter moneant populum ad confe-

swnem.

Sacerdotes í'requenter moneant populum ad confessionem

faciendam, exponendo eis et districle servantes constitulio-

nem concilii generalis, videlicet quod si quis ad minus semel

in anno confesionem el comunionem recipere neglexerit, et

vivcná ab ingressu Ecclesiai arccatur, et moriens ecclcsia-

stica careat sepultura. Et ad mayorem certitudinem haben-

dam predictorum conñtentium nomina anno quolibct in ali-

quo libro papireo conscribantur.

Page 305: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 289

Quod clcrici conjuraciones generales vcl spetiales facientes

sint excomunicati.

ítem exeomunicamus Praelatos et canónicos tam Ecclesiae

noslroe quam Diócesis et ctiam alios clericos seculares et re-

gulares facientes conjuraciones contra certas personas vel in-

certas generalilcr vel spetialiler oceulte seu etiam manifesté,

á qua non absolvanlur, nisi satisfecerint dampnum passis et

peniluerint cum eífectu.

Moderado constitutionis quod recipientes alíenos parrochia^

nos sint excomunicati.

ítem cum invenerimus per predecessores noslros contra

clericos ministrantes scienler ecclesiastica sacramenta alie—

nis parrochianis excomunicalionis sententiam fore latam, et

per constitutionem provincialem incipientem:/¿em cum eccle-

siastica Sacramenta de talibus penam imponitur decem au-reorum , ne rectores in laqueum incidant et periculum exdicta excomunicalionis senlentia, animarum cum pense po-lius moliendas sint quam ampliando, dictam constitutionem

amovemus et ipsam provincialem praecipimus inviolabiliter

observari.

Quod clerici publice ludentes sint excomunicati.

ítem exeomunicamus omnes clericos nostrse Diócesis cu-iuscumque condicionis exislant in sacris tamen ordinibus

constituios vel ecclesiastica beneficia posidentes qui publice

luserint ad aleas vel taxillos.

Ne clerici aliarum Dioc. in nostra celebrent populo vel mi-

nistrent ecclesiastica sacramenta.

ítem statuimus quod nullus extraneum aut ignotum per-

mittat in Ecclesia sua celebrare absque litteris comendati-

ciis, nech tunch donech nobis se presentaverint et licentiam

obtinuerint , nisi forte esset peregrinus vel viator qui ve-

llct privatim ex devotione celebrare.

T. xi. 49

Page 306: Viaje Literario por las iglesias de españa

290 APÉNDICE

Contra Archiprcsbiteros vel Decanos modimi in visitando ex-

cedentes.

Subditorum ad nos sepius repelita quaerela pervenit quodArchiprcsbileri seu Decani rurales nostree Diócesis Urge-llensis cuín causa visilationis ad Ecclesias nobis subj celas

accedunl, numerum personarum el eveccionum in Lateranen-

si concilio statutum excederé non verentur non sine anima-

rum periculum et gravamine subieclorum. Ea propler nos

conlra morbum huiusmodi volenles remedium debitum ad-

hibere , slatuimus ut nullus de cetero noslrse Diócesis Ar-chipresbiter, Decanus ruralis cum ad ecclesias sui Decanalus

causa visilationis et recipiendee procuralionis accesserit ullra

duas equitaturas et duas personas preter equiles ducere jux-

ta diclum concilium et statutum huiusmodi non presuma!..

Nec ille decanus qui causa visitalionis cum quinqué vel plu-

ribus ad easdem ecclesias pedilibus accederé consuevit de-

cedere ullra qualuor eodem compútalo ducere attemplel.

Vel ad hoc equitaturas acomodatas manulevare Vel Vistam

vel placitum in die visilationis ad huiusmodi ecclesias cau-

sa visitandorum gravamine asignare. Sed ñeque cis liceat

pro sacramentis ecclesiaslicis uti sánelo crísmale et oleo be-

nedicto aliquid autem exhigere vel recipere , aut quovis in-

genio á subdilis exlorquere ex post facto ad conservandas

pias et laudabiles consuetudines polerunt subditos coher-

cere. Quod si forte predicti Decani in predictis contrafece-

rint gravalis subditis et Ecclesiis duplum restiluere tcneantur

et subditi ultra prediclum numerum eos recipere inpune

valeant denegare , nec predicta sacramenta ante tradicio-

nem redimere. Et eos nichilominus scntenlias per eos ac oc-

casione prolalas in clericos et ecclesias eorundem decerni-

mus non lencre.

Leda et publícala íuit preseas conslilulio de mandato no-

stri Domini Episcopi antedicli per Arnaldum de Solerio ca-

nonicum Urgcllensem presentibus venerabili nostro capitulo

et Abbalc de Serraleix et de Porlella el tota synodo C(m-

gregata XI. aprilis anno Domini M.CC.LXXXVI.

Page 307: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 291

Commutacio pcme per constUutioncm Domini Sabinensis im-

positce clericis publico concubinariis et eorum concubinis.

Cum olim venerabilis Pater Dominus Johannes Sabinen-

sis Episcopus in partibus Ispaniae legacionis officio fungere-

lur et conlra elericos c^ncubinarios suspensionis immo et

concubinas eorum excomunicationis senlentias gcneraliter

promulgasset, ex quibus quidem scnlonliis licet ob salulem

animarum prodifse cxlitisscnt, quia tamen non salus sed

danipna frequenter et película sequebantur Dominus Papa

volens morbo huiusmodi salubri remedio providere vel sub-

venirc mandavit per venerabilem Dominum Egidium borne

memorase tituli Sanctorum Cosma? et Damiani Diaconum Car-

dinalem conlra morbum predictum tam damnosum el pesti-

ferum conveniens remedium adhibere qui Praelatis lspaniee

in Romana Curia exislentenlibus dilígenti deliberatione pre-

habita el traclatu comisil et mandavit Archiepiscopis , Epi-

scopis et alus Prselatis Ispanise ul predictas suspensionis et

excomunicationis senlentias in penas alias comularent, et

circa suos subditos qui ex diclis sentenliis in suspensionis

et excomunicationis vel irregularilalis laqueos aclenus inci-

derunt per absolufionis el dispensaüonis gratiam prout me-rita personarum exhigerent , eadem aucloritate districtioni

discrecione previe providere curarent. Igilur Nos Petrus

miseratione divina Urgellensis Episcopus cum invenerimus

plures clericos noslrae Diócesis et civitatis et eorum concu-

binas in predictis suspensionis et excomunicationis senlen-

ciis incidisse , attendentes quod ex huiusmodi generalibus

sententiis nullus aut rarus fruclus aclenus provenit, sed

instigante humani generis infeslissimo inimico animabus i-

psis confusionis et prodicionis laqueus sepissime parabatur,

dum elcrici sic ligati ordines reciperent et nichilominus di-

vina oflicia celebrantes irregularitatis vicio subderenlur;

allcctanles insuper animarum ipsarum periculis prout divi-

na nobis ministrabit gratia adhiberc salutare remedium cumnon invenerimus predictas sententias suspensionis et exco-

municationis prout expedí t per aliquem predecesorem no-

strum fuisse in penas alias commulatas, auctoritate predicta

nobis in hac parle tradita et nostra ordinaria, de consensu

capiluli noslii sententias suspensionis et excomunicationis

Page 308: Viaje Literario por las iglesias de españa

292 apéndice:

tam á prediclo Domino.'alegato latas quam a nobis et pre-

decessoribus noslris contra concubinarios ct eorum concu-

binas editas in penas commulamns inferius annolatas. In pri-

mis statuentes quod si qui clericorum civitatis et Diócesis

Urgcllensis fucrint invenli de cetero concubinas publice de-linentcs, si beneficia habucrint cum cura vel sine cura cumalios teneantur instruere el vita ac conversacione laudabilí

informare,, penam ecem aureorum se noverint incurrisse. Si

aulem beneficia non habucrint sed in sacris fuerinl ordini-

bus constituti nostro ct successorum nostrorum arbitrio pu-

niantur. Concubinas vero publicas prediclorum clericorum

pena quinqué aureorum decernimus puniendas. Predictas

ilaque suspensionis et excomunicalionis sententias in pre-

nominatas penas taliter commutatas easdem penas suspen-

sionis et excomunicationis latas perjam dictum JohannemSabinensem Episcopum el Dominum Aprilem predecessorem

nostrum et per nos postea innóvalas quantum ad elencos

civilatis et Diócesis Urgellensis et earum concubinas pre-

sentí constitulione auctoritatc premissa et noslra expresse el

ex certa scientia revocamus. Decernentes predictos clericos

et eorum concubinas prediclis suspensionis el excomunica-

tionis sententiis in posterum non ligari.

Leda et publicata die XI Kalendas aprilis anno Domini

M.CC. octuagesimo sexlo.

Quod Presbiteri non celebrent nisi prius recitaverint Matu-tinum officium et Primam.

Et quiá á maioribus et dignioribus est secundum senten-

tiam Prophetae incoandum et semper cum timore et amore

sit ad sacratissimum sacramentum rcdemploris coiporis Do-

mini noslriJhcsu Christi et non illotis manibus accedendum,

volumus et mandamus ómnibus Presbiteris noslrae Diócesis

lam benefficiatis quam non beneí'ficiatis,quod ante quam

Matulinum et Primam recitaverint et dixerint, Missam cele-

brare nullatenus audeant vel presumant. Nec duas Missas

una die, nisi in casibus á jure concessis audeant celebrare.

Qui vero invenli fuerint delinquisse ultra indignacionem Dei

Omnipolenlis quam ipsos incurrere dübium non existit, no-

stro vel successorum noslrorum arbitrio absque omni spe

gralia? et misericordia} punialur.

Page 309: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 293

be <¡uo vino et cum qua hostia celebrandum sit , et quod cle-

rici superpelliciis sint induti.

ítem quod nullus de vino mixto corrupto vel acetoso con-

ficiat et hostia fíat do fariña trilici mundissima cum forma

rotunda et circulo integro autor ad sacrificandum non admi-

tanlur. Ministri in sacris ordinibus constilufi ad Missas et

alias horas canónicas superpelliciis stont induti , nec pilos

de lino mira Ecclosiam vel extra publice ad modum layco-

rum audoant depportare. Qui vero contrarium fecerint pa>

nam quinqué solidorum moneta? curribilis se noverint in-

cursaros.

Quod omnes clerici officium teneant et dicant secundum quod

fil in matrice Ecclesia Urgellensi.

ítem cum in nonnullis partibus nostroe Diócesis ussu3

inordinatus sic aclenus inolevit,quod quídam clericorum

ab unitate officii discrepantes , divinum officium prout fit in

matrice Ecclesia Cathedrali faceré in suis [Ecclesiis preter-

mittunt; cupientes igitur omnes elencos et singulos coabtare

presentí constitutione duximus statuendum , ut omnes cleri-

ci nostrse Diócesis divinum officium quod in nostra Ecclesia

cathedrali fieri contigeril ex nunc ubilibet in nostra Diócesi

faceré tcneantur. Benefficiatos vero comorantes in Monaste-

riis religiosorum illorum officium dicere permitientes firmi-

ter et districte mandantes venerabili capitulo nostro ac Prse-

latis , necnon recloribus et clericis universis nostra^ Dióce-

sis quatenus gloriossisimorum chrislianae fidei Principum XII.

Apostolorum numero ac vonorandissimorum quatuor Evan-gelistarum, quatuorque Doclorum egregiorum festa sub dup-

plici officio secundum ordinacionem et decretalem Domininostri Summi Pontificis studeant diligentisime venerari.

Quod omnes rectores et clerici possint sibi eligere confessores.

ítem ut omnes rectores et clerici nostrae diócesis in sacer-dotio constituti opportunilatcm sepius non habeant confi-

tendi quod aliquem religiosum vel secularem presbiterum

ydoneum et discrolum sibi posint eligere confessorem qui

Page 310: Viaje Literario por las iglesias de españa

294 APÉNDICE

eorum confesiuncm audire et eos á peccatis in quibus non

est superior consulcndus absolvere valeat presentís conslitu-

tionis auctoritale duchnus concedendum.

Quod debent esse patrini in sacramento confirmacionis et

babtismi.

ítem non nisi dúo masculi vel feminse, unus et una, nec

vir et uxor simul quemeunque de sacro fonte vel in confirma-

tione suscipiant: ultra vero predictum numerum predictos ad-

mitientes penam decem solidorum monetse curribilis in-

currisse se noverint ipso facto , nobis vel ofñciali nostro infra

mensem á die facti babtismi absque omni spe remissionis et

gratiae solvendorum, quam nisi solverint absque etiam requi-

sicione eo ipso excomunicati exislant. Clerici vel layci contra

voluntatem babtizantis se inherentes , excomunicationis sen-

tentise subjaceant ipso facto.

Quod fontes debent esse mundi.

ítem quod fontes debent esse mundi et quod in eis aliquid

nisi aqua ad babtizandum aliquatenus non ponatur ac tene-

rentur cum diligencia cooperli, ne pulvis vel alie inmundilise

ibi cadant.

Jndulgentia illorum qui associant cor-pus Domini dum ad ift-

firmos portatur.

ítem illis qui corpus Christi dum portatur ad iníirmos causadevotionis secuti fuerint XXti. dies de inj uñeta eis indul-

gentiae penilentia pro qualibel vice de Omnipotentis Dei mi-sericordia? confisi per gratiam Sancti Spiritus indulg-emus illis

spirilualibus indulgenciis per nos ad hoc concessis in suo ro-

bore duraturis.

Quod unus rector in posse alterius possit conderetestamentum.

ítem quod quilibet parrochialis ecclesiae rector in possereeloris alterius ecclesiae nostraí diócesis publicum comodehabere non poteris ad condere testamentara per hoc lidem et

firmitalem perpetuo habituram hacsi manu notarii publiccfssri factum.

Page 311: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 285

Quod cleriri arrendalorrs ni conducli non portent sccum

protocolla v< I eochsiastica ornamenta.

ítem quod prolocolhini seu libros notularum aut qusevis

alia scriplura, vestimenta vel qusevis alia ad quamcumquoecclesiam vel benefficium spectantium nullus clericus con-

ducticius vel quivis alius cuiuscunque condítionis existat pro

salario vel quavis causa alia, vel manumissorrectoiis eccle-

sise scu benefficiali corundem sub quoqunque velamine pro-

pria auclorilalc porlare seu extrabere de parrochia prsesuniant.

Si quis vero presens statulum fregerit, eo ipso poenam L.

solidorum incurrat , ét nichilominus remillam in ecclesia sive

benefficio illo reducere teneatur.

Quod interdieti in una ecclesia sui culpa non recipiantur

in alia.

Ilem statuimus quod si aliqua ecclesia est interdicta culpa

parrochianorum quod ipsi parrochiani ibi vel alibi non ad-

mittanlur ad Divina , et si quis eos scienter admiserit ab in-

gressu ecclesia? sit suspensus.

Qui sepelierit in ecclesia ab Episcopo interdicta sit excomu-nicatus.

ítem cum quídam contra libcrlatem ecclesia? et disciplina?

injurian) non inodicam lempore interdieti in cimenteriis pre-

sumant corpora sepellire defunctorum , statuimus ut quicum-

que sepelierit in locis prediclis íempore interdieti et qui

eorum sepulluris inlervenerint sint excomunieati ipso facto,

á qua sententia? excomunicationis nullatenus liberentur, nisi

ad arbilrium satisfecerint ecclesia? qui injuria ex violacione

cimenterii fuerit irrógala.

Quod bona deffuncforum ad pios relicta per manumissores in

proprios usus non convertantur .

ítem quod nullus manumissor seu quivis alius executor

alicuiu-; ultim;e volunlalis bona recepta auctoritate eiusdem

manumissoria? quee ad pias causas leg-ata fuerint in proprios

Page 312: Viaje Literario por las iglesias de españa

290 APÉNDICE

usus convertere seu cuicumque muluare seu penes alium di-

mi Itere sen quovis alio colore cuiuslibet allerius contractus

tradcrc ad propriam utilitatem vel alterius non presumat nisi

de licentia superioris ad utilitatem cederet testatoris. Si quis

autem huic statuto sciens fraudem aliquam adhibuerit, eo ipso

noverit se excomunicationis sententiae subjacere.

Jnfra annum et mensem manumissores de relictis ad pias cau-

sas rationem reddere teneantur.

Infra mensem post annum á die obitus testatoris vel tem-pore existentis conditionis vel diei apposilae pro legato per

testatorcm manumissores vel quivis alii executores alicuius

ultimas voluntatis ex hiis quae ad pias causas leg-ata fuerint

solvere integre teneantur , et nobis vel officiali nostro prout

eis subsunt vel qui ad hoc per nos fuerint deputati, etiamsi nonfuerint requisiti, rationem reddere teneantur. Alias super ex-pensis si quas ratione manumissoriae se fecisse dixerint, nul-

lam fidem volumus adhiberi. Adicientes quod tales post dictos

annum et mensem ipso facto sint excomunicati , si nominat¡

ad hoc adimplere distulerint, poslquam per nos vel officialem

nostrum fuerint requisiti.

Quod manumissores de rebus testatoris inventarium faceré

teneantur.

Si manumissores de rebus testatoris quae ad eorum manuspervenerint inventarium per manus publicas faceré non cura-

verint , ipsi super expensis ratione manumissoriae quas asse-

rint se fecisse aliquatenus non credatur , alus poenis contra

tales in jure statutis in suo robore duraturis.

Quod scntcntia excomunicationis sine monitione et scriptore

non feratur.

Ítem presentí sfaluimus edicto, ut infra nostram diocesim

aliqui quibus de jure aut consuetudine competat absolvere

vel ligare, in aliquem seu aliquos in g-enere sive in specie

excomunicationis scntentiam profcrant sine scriptis, nech tunch

ctiam nisi legitima monitione precedente causam continente

propler quam sit ferenda, sentcntias aliter latas carero viribus

decernenles.

Page 313: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 297

Quod non adjungatur alicui nisi satisfactio ubi confitens ad

restitutionem in aliquo tencatur.

ítem cum non remittalur peccatum secundum Apostolum,

nisi reslitualur ablatum in furto , rapiña , ussura et quacum-que occupatione el retentione rey alienae et omni dampnifica-

tione proximi, sacerdotes confitenlibus non missas cantandas,

nec elemosinas faciendas ubi inveniri possit persona cui re-

stitutio íieri debeat, non orationes, non jejunia sed reslitutio-

nem injungant.

Casus Domino Episcopo vel eius officiali reservan.

Illos autem qui graviora peccata comiserint utpote hcere-

sim , homicidia, veneficia máxime de Eucharislia aut oleo

sancto aul crismate, sorlilegia, falsa testimonia, incendia,

votafracta, et illos qui pueri sine babtismo decesserint vel

Deum aut eius Sanctos publice blasffemaverint ad illos etiam

in casibus á jure exceplis ad nos vel off'iciales nostros ces-

sante legitimo impedimento remitiere leneantur, Sedis apostó-

lica? reverentia semper salva. Et illos qui pueros oppreserint

ad nos vel officialem nostrum proprium vel illum sen illos

quijam sunt pernos deputati ad ha3c remitiere valeant, ut

est moris.

Quod cura anirnarum non exerceaiur nisi á Domino Episco-

po vel officiali spetialiter sit comissa.

Dampnanda presumptionis ¡mprobitas sic aliquos in illam

temeritatem impellit ut si á jure interdicta noverint usurpare

tenentur. Hinc est quod nonulli presbiteri conduclicii et alii

tam nostram quam alienam diocesim in dicta nostra diócesi

a nobis licentia non obtenía in parrochialibus ecclesiis curamanirnarum exercere presumant improprie et parrochianorum

ipsarum ecclesiarum salutis dispendium cum sit dampnati

umbram solam ostendant in opere veritatis, non autem subeat

in effeclu Nos igitur periculis anirnarum obviare volentes

presenti conslitutione statuimus ut nullus rector parrochialis

ecclcsiaí riostra diócesis vel civitatis aliquos presbíteros con-

ductivos velalios sive in ipsis ecclesiis beneficiati fuerint sivo

Page 314: Viaje Literario por las iglesias de españa

298 APÉNDICE

non cuiuscumque status sive condilionis existant, in ecclesüs

suis pcrmitlant curaní gerere animarum. Nec idem presbileri

ipsam exercere presumanl, nisi eis vel in noslra absentiaab

offícíalí nostro comissa fuerint per Hileras spetiales. Si vero

aliqui predictorum constitulioni nostrae huiusmodi fraudem

aliquam feccrint in hac parte poenam LX. solidorum incur-

rant. Ad illos autern qui in aliquibus parrochialibus ecclesüs

curam animarum huiusmodi sine nostra licenlia ante diempresentis conslilulionis exercere ceperunt, nisi infra mensempostquam hujusmodi notitia pervenerit ad eosdem duxerint

desistendum et ad eos etiam qui ad id extant ipsos admise-

rint, presentem volumus constitutionem extendi.

Quod nullus clericus altcrius Diócesis recipiatur sine littcris

Domini Episcopi vcl cius officialis continué ad Divina.

ítem slatuimus quod aliquis de noslra Diócesi non recipiat

clericum alterius Í)iocesis in Sacris conslilutum in divinis

officiis continué faciendis , nisi primo presentet eum ])omino

Episcopo vcl suo officiali, nec tunch recipiatur sine littcris .i

suo Episcopo dimissoriis. Et quod primo examinentur si ad

curain agendam assumi volunt animarum super ecclesiasticis

sacramentis. Et istud statuimus et mandamus sub poana su-

pensionis esse servandum.

Quod nullus clericus baiulias vel vicarias teneant a Dominotcinporali.

Cum clerici in sacris constiluti ac curam animarum haben-

tes, seu benefficiati contra jura , sed necnon et contra insti-

tutiones Domini Sabinensis ac concilio Terrachonensi, ac sa-

crorum canonum ordinum et beneficiorum citra neclecta ba-

iulias , vicarias et publica secularia officia a secularibus vel

layeis recipere et exercere nullatenus non fonmdant; Nos 1ra-

terRaymundus Dci g-ratia Urgellensis Episcopus de opportu-

no remedio providere volontes presentí constitutionc statui-

mus ut predicti clerici qui predictarum fuerint transgresores

poenam cenlum solidorum co ipso incurrant , ut quos divinus

timor non revocat , temporalis saltim j)oena cohibeat a pec-

catu.

Page 315: Viaje Literario por las iglesias de españa

T>£ DOCUMENTOS. 299

Pcsna blasfemantimü Deum vel eius Sanetos ct hulenihun ad

alcas et quosdam alios lados.

Si quis elcricorum in tanlam tcmeriíatetn prorumperit ut

creatorem suum Domiruun nostrum Jhesum Chrislum vel glo-

riosam Virginein matrem eiue aul quemqam Sanctorum lin-

guam laxare publice presmnpserit, blasl'í'emos huiusmodi pce-

nam XX solidorum ipso tacto decernimus incurrisse. Quamnisi inlra mensem poslquam per offlcialem aut nunlios no-slros aut ipsius officialis fuerint requisiti non solverint, ipsos

ex nunch excomunieationis sententiam incurrere volumusipso fado. El quia máxime propter ludum nonnulli instigante

Diabolo in blasícmiam Creatoris , sicut rey manifeslatur evi-

dcnlia, sepissime prolabuntur; universis clericis cuiuscumqueslalus, ordinis, digriitátis seu condicionis existantprohibemus

expresse ne ad huios de grescha, ríffa, allileva, cabraboch

audant ludere vel travessare publice, nec sortilegia, incanta-

tiones vel divinationes facianl, nec cum instrumentis per vi-

llas aut alia loca de die aut de nocte incedant vel tripudiant.

Qui vero conlrarium feceril, eo ipso excomunicalionem incur-

ra!. Occulle vero bidentes ad ludos supradictos, cum factum

exerceant a jure prohibilum, decem solidorum poenam se no-

verint incurrisse.

Quocl nullus bona ecclesiastica vendat vel impignoret vel mu-tuuni contrahat sine justa causa'et cum superioris auctoritate.

ítem cum sit sacris canonibus institutum quocl nullus ec-

clesiasticum obtinens beneficiuin nisi in cerlis casibus possit

vel debeat bona ecclesiastica venderé vel alias obligare, et

plerique ecclesiarum rectores datis fidei jussoribus diversa ce-

sa casibus supradictis contra mutua incessanter bo-

na benefíiciorum aliter quam eis obligando, propter quod si-

cut experientia docuit, tam in vita quam in morfe eorumEcclesiae et succedentes eisdem contra libertatem ecclesiasti-

cam paciunlur indifferenter per temporales Dóminos non mo-dicam leesionem , ideoque huiusmodi periculis et ecclesiarum

indempnilate et succedenlium eisdem oceurrere cupientes, et

decedentium animarum saluti providere volentes staluimus

et solempniter ordinamus quod nullus rector, capcllanus vel

Page 316: Viaje Literario por las iglesias de españa

300 APÉNDICE

quivis alius conclericus benefficium ccclesiaslicum obtinens

niutuum contrahere vel faceré presumat dalis fideijussoribus

bona bcncfficio-rum obligando nisi in casibus á jure stalutis,

nech tunch c liana nisi facta nobis vel officiali nostro insinua-

cione et declaratione quod prefatum mutuum in utililatem vel

necessilatem evidentem Ecclesise vel personce poni debeat vel

converti, sed de redditibus et proventibus beneficiorum de-

cente vivere studeant et oneste presertim cum inventum sil

peccalis exigentibus aliquos causam fingentes legittimam,

mutuo receptas pecunias in alios usus quam exprimere con-

veniat, frequenlius convertisse. Qui vero contrarium fecerit

ofíicio et benefficio sit suspensus, quousque indempnitati Ec-clesise ad nostri vel officialis nostri nolitiam satisfecerit dili-

genter.

Quod Ecclesia vel altare sine Domini Episcopi licentia non

edifficentur.

ítem cum Ecclesia vel altare nisi de licentia nostra iñ dió-

cesi nostra edifficari non debeat vel construí secundum legi-

timas sanctiones, nec tunch etiam nisi prius dotetur el tanlum

in reddilibus assignetur unde clerici inibi servientes possint

vivere et congruam sustentationem habere; ideirco volumu?

et mandamus quod nulli clericorum altare vel Ecclesiam edi-

ficare audeant vel presumant, nec in Ecclesiis vel parrochiis

suis edifican permitant, nisi á nobis vel successoribus no-stris habita licentia et obtenta. Qui vero contrarium fecerit, ad

dotationem Ecclesise vel altaris huiusmodi ipso fació ad no-

stri notitiam astringalur. Nec in Ecclesiis aliqua privata per-

sona absque nostra spetiali licentia ad sepulturamaliquatenus

admittatur.

Quod Missa non eelebretur extra Ecclesiam , nisi in casibus

liic concessis.

Cum Ecclesia domus orationis sacra? scripturae testimonio

nominetur et in ipsa ad orandum debeant fideles

grafías convenire, moleste gerimus quod in aliquibus partibus

nostrae diócesis pretermissa omni causa justa ces-

sanle Missa; in locis et etiam domibus inmundis et insolidis

nunch per ipsarum Ecclesiarum rectores, nunch de eorum li-

c^nlia j>er alios eolebranlur. Ideoque considerantes quod loca

Page 317: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 301

non debent ad cclebrandum tantum sacramentum quod dece-

derent in prophanis dijere ómnibus recloribus ct capellanis

et alus clcricis nostcae civitalis ct diócesis cuiuscumquc con-

dilionis el status existant districle precipimus ul amodo talia

non atlemplent. Qui vero extra Ecclesiam absque nostra spe-

liali liccntia presumpscril celebrare et rectore danle licenlia

el ipso utente nisi per pluviam vel ponis carilatcm benedicen-

do concedimus poenam viginli solidorum absque omni spe

remissionis ct gratiae incurrant transgTessorcs.

Quod omnes rectores debeant infra dúos menses in suis Eccle-

siis residerc.

ítem monemus omnes rectores Ecclesiarum nostrse diócesis

ut infra dúos menses faciant residenliam pcrsonalem in pro-

priisEcclesiis, vel ostendant dispensationis gratiam vel aliam

juslam causam infra dictum tempus propter quam á dicta re-

s'dentia excusentur. Alias ex tunch Praelatis et Canonicis Ur-

gellensis Ecclcsioe et alus qui causa studii vel de spetiali li-

centia nostri Episcopi sint absentes exceptis, ex tunch in non

residentes excomunicationis sententiam ferimus in hiis scri-

ptis.=Deo gratias.

Incipiunt constiiutiones Sinodales edita per Dominum Ar-nardum Dei gratia Urgellensem Episcopum

Ex cod. in Arch. Eccles. Celsonen.

Prohemium et confirmado predictarum per suos predecesso-

res editarum.

Cum superiores ordinationes et statuta quai corree lionem

et refformationem delinquencium instruccionem quae moruminducunt tam superioribus quam inferioribus salubres et úti-

les dinoscuntur , ideirco Nos Arnaldus Dei gratia Urgellen-

sis Episcopus in Synodum quoe á longissimis temporibus in

Episcopalu Urgellensi per nostros predecessores dilata fue-

rint, celebrari convocan ac a subditorum suadente utilitate

et constituliones et statuta noviler ordinando et á predeces-

soribus nostris editas consulte confirmando, revocando, cor-

rigendo vel in melius reformando celebrare breviter debe-

mus , frequenlibus et assiduis subditorum ipsorum excitati

Page 318: Viaje Literario por las iglesias de españa

302 APÉNDICE

clamoribus ct inducti ul exprcfatis ordinacionibus et statutis

])cr long'am dissueíudincm vagabantur in dubium ipsis sub-

dilis norma vivendi prebetur et in moribus disciplina, quam-vis non verlatur in dubium fore nos mag-nis et divcrsorumnegotiorum mole ct honere prepeditos eorundem subditorumclamoribus aflcclu pió et benivolo desiderio

,prout Dominus

nobis licet inmeritus ministravit , ex alto satisfacere cupientes

alus familiaribus neg-ociis prelermissis huiusmodi ordinacio-

num et statutomm assumendo labores ut quietcm 1am in-

lerioris quam exlerioris eorundem subditorum mcntibus pre-

paremus, et ne in extremo examinis indicio sanguis eorumde nostris manibus requiratur, presentem Synodum duximusconvocandam in qua assistentibus nobis venerabili noslro ca-

pilulo Urgellensi et de ipsius assensu approbante ipsa san-

cta SynodoIn primis in nomine Palris et Filii et Spiritus Sancli Amen

Constitutiones predecessorum nostrorum editas aliquibus

additis et substractis in meliusque reformatis, prout utcncium

postiilat utilitas ct requirit temporis qualitas , ducimus con-

iirmandas. Insuper aliquas Provinciales quce intcr ceteras

subditis nostris salubres esse invenimus quibusdam additis

inserí fccimus , ul melius memorise comendentur. Et conse-

quenter aliquas duximus noviter ordinandas prout inferius

subsequntur.

Quod banna per tres dies Dominicos seu festivos novcm le~

ctionum per rectores nostree Diócesis, scu eorum locatenvu-

tes publicc in Ecclesiis edantur ante quam matrimonia infacie

Ecclesice celebrentur , ct qua pona puniuntur contrarium fa-

cicntcs hic habetur.

Cum iulellexerimus et í'rcquenlalis et qmcrelosis clamori-

bus subditorum nostrorum quod plura matrimonia in riostra

Diócesi Urg-ellensi separaniur el divorcia plura. et írequeutcr

inler conjug'cs celebrantes propter consanguinitalem et a(í¡-

nilatem ac compaternitatem post malrimonium celebratum

ipsos quandoque ad invcnlam ex quo exquandala plura oiiuu-

lur et perieula animarum , circa quaa evitauda nos vigilare

lenemur. Ideoque statuimss ul banna de cetero publice in

Ecclesiis noslra3 Diócesis per rectores vel eorum loealenen-

tes edantur die Dominico vel festivo novcm lectionuní, an-

Page 319: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 303

tequam huiusmodi matrimonia iu fació Ecclesine éelebrenlur

soÜempniter, alias si non tribus bannis oditis fecerint sen ce-

lebrare presumpserint, ab offició pertrieriíHum suspondantur,

et nichilominas predicti clerici qui huiusmodi nostri statuti

nerint Iransgressores penam V. librarum cerse co ipso in-

curranl , ul qnos Dei timor á malo non revocal, pena saltem

temporalis coherceat a peccato.

Quod violatorcs Ecelesiarum et cimenteriorum pabliecntur

excomurricati.

Tabernacnhim siium, lioc est, Ecclesiam suam sanctificavit

Altissimus et in pace fieri voluit locum eius et nomen ipsius,

quod est super omne nomen, cum debila devotaque reveren-

tia venerentur ibidem, et ne domus negociacionis ñeret pro-

hibttisse ipsum tabernaculum atcstatur. Quia vero quosdamin tanta temeritatis audacia prorumpere frequonter audivi-

mus quod confugientes ad Ecclesiam ex inde violen lerextra-

hunt, vel quod in Ecclesiis, vel corum ciminteriis qui eademinmunilate gaudere censentur, homines percutiunt, vulnerant,

et quandoque gravius quodesl, interficiunt contra jura ulrius-

que slatuta, et ecclcsiasticam libertatem ex quibus Ecclesias

ipsas pollui frequenteraccidit et deinde divina officia relarda-

ri. Volenter igilur excessus huiusmodi sic perniciosos, sic

detestabiles cohercere statuimus quod taliter delinquentes

preter alias penas in jure statutas, excomunicationis senlen-

tiain ipso fado incurrant , á qua prelerquam in mortis arti-

culo minime absolvantur sed publicentur excomunicali do-

nech ad mandatum nostrum cuius jurisdictionem offendunt

seu ofíicialium nostrorum et Ecclesias quam taliter leserunl

et nobis seu officiali noslro salisfecerint, et etiam dampiium

pásso ,prout culpas qualitas hoc exhig-erit competenler.

Quod secunda nupiiee non benedicantur, tamen aliter [atien-

tes puniuntur peznis inferius annotatis.

ítem cum super celebracione secuudarum nupciarum et be-

nedictione earundem pluries á noslris subdilis audiverimus

hesitari , ideoque hesitationcm huiusmodi volenles amoveré

quas per jura comunia removentur sed quoniam juscomune

per aliquos ignoratur; ideirco ipsum declaramus eo modo quo

Page 320: Viaje Literario por las iglesias de españa

304 APÉNDICE

sequitur. Videlicet quod nulli convolantes ad secundas nup-cias ab aliquo Presbítero benedicanlur, ct hoc sive vir fuerit

sive mulier sive unus sive uterque benedicti fuerint et Pre-

sbiteri benefficiati qui secundam benedictionem in matrimo-nio fecerint, sunt suspensi ab officio et benefficio , et tam í 1 11

quam isli ad sedem Apostolicam transmiltanlur secundumcanónicas sanctiones pro absolutione habenda et nichilomi-

nus ad arbitrium nostrum seu officialium nostrorum punicn-

tur formam predictam non servantes. Sed quia formam in

secundis nupciis audivimus diversimode in nostra Diócesi

observan , eis damus formam quae sequitur, videlicet quodtotum ordinem faciant Presbiteri quando contrahentes erunt

unus vel ambo benedicti, sicut si non essent benedicti , us-

que ad illam oracionem Bcnedictio quam. Deus Isach et ceete-

ra et illam dimiltant, et totum illud quod sequitur quae incipit

Benedic Domine hos fámulos tuos etc. et illam dicant et omniaalia usque ad finem Missse , ut ab ómnibus c ericis nostrae

Diócesis in secundis nupciis uniformitas observelur.

Deputandis ultimo suplicio quod eis Pcenitentice Sacramen-tum non denegetur.

ítem cum invenerimus sacris canonibus instilutum quoddampnandis ultimo suplicio sacramentum Poenitentise si pc-tierint non negelur; ideirco monemus in Domino et ortamur

omnes temporale dominium in nostra Urgellensi Diócesi

exercentes ut lalibus sacramentum Poenitentise non denegenl

nec á suis subditis permittant aliquatenus denegare Ómnibuset singulis noslris subditis capellanis mandamus firmiter et

districte slatuentes ut quam cito comodepoterunt,parrochia-

nos suos temporale dominium habentes moneant ne amodotales ultimo suplicio deputandos impediant , nec á suis sub-

ditis impediré permittant quominus possint si voluerint Pce-

nitentise sacramentum.

Quod officiales ct rectores ad observationcm constifutiouum

contra raptores et invassores editarum teneantur.

ítem quoad solucionem decimarum et aniversariorum qua'

alias in aliquibus partibus nostrse Diócesis Poenitentise nun-cupantur, necnon etjurium aüorum quorumcuoque ceele-

Page 321: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 30o

siasticorum et quoad indebilam relencionem lam eorundemper láyeos quam etiam per clericos quandoque I'actam sen

ad faciendam, constilutiones sacri Terrachonensis Concilü

quoe incipit : Cum nos Bcrnardus et Domini Pelri bonne me-moriae

,predecessoris noslri, quae incipit: In nomine Domini

etc. et etiam contra exigentes leudam seu mensuragium á

clericis seu personis ccclesíasticis nostrae Diócesis de bladis

suis propriis quae habent sen adquirunt de suis propriis red—

ditibus ecclesiaslicis et vendunt et consueverunt venderé

cum suis propriis mensuris preter alias penas áljure statutas

contra tales extendi volumus et mandamus ómnibus officia-

libus et subditis noslris, quatinus ipsas constilutiones firmiler

observent et faciant pro viribus inviolabililer observan.

Quod omnes clerici de cetero cum superpelliciis et almuciis

seu birretis ad Synodum venire teneantur.

ítem cum tales deceat esse ministros Dei quales ostendun-

tur ex habitu , ideoque volumus et mandamus ómnibus sub

pcena excomunicationis ómnibus clericis nostra? Diócesis qui

ad Synodum ecclesise venire tenentur quod amodo ad di-

ctam Synodum veniant cum suis superpellicis seu birretis

et cum eis indutis bene et honeste in dicta Synodo incedant

cum celebrabitur: alias ad arbitrium nostrum punientur trans-

gressores.

Quod Barones et milites et alii quicunque acuydantes vel

diffidantes Episcopum Urgellensem , seu marcham vel pignora

facientes super hiis super quibus prefatus Episcopus et alii

juredictionem ecelesiastieam habentes sunt parati et offerunt

se paratos vel eorum officiales eis seu procuratores eorumfaceré breve justitiw complementum, sint excomu icati, et de

aliis penis eorum hic habetur.

ítem cum quídam Barones quam milites quam etiam alii

dicentes et fing-entes se habere qusestionem seu demandamcontra nomines ecclesiarum Diócesis Urgellensis personis

ecclesiasticis mitentes literas Episcopo Urgellensi vel eius

oíficialibus , aul aliis jurediccionem temporalem habentes ul

eis debeanl rrddere breve justilice complementum , et nonobstante quod ipse Episcopus vel eius officialis aut alise per-

t. xi. 20

Page 322: Viaje Literario por las iglesias de españa

306 APKNDIf.E

sonae ecclesiaslicai habcntesjurediclionem tomporalem s'^cu-

larem ad hoc oflerant se páralos ipsis conquerentibus , si o~

slensuri de jure suo ad eum vel eos ven i re voluerint vel suí-

íícienlem mittere procufatorem , ct tales acuydant vel se

defixerint de pignore vel marcha faciendis et postea pi-

gnorant seu marcham quandoquefaciunlseu lacere procuran!,

bona ipsius Episcopi et aliorum predecessorum et hominumsuorum el suarum ecclesiarum invadendo et rapiendo ac

etiam usurpando indebite et injusto contra jas et justitiam et

libertatem ecclesiaslicam , non advertentes quod ordo juris

confunditur, si cuique sua jurediccio non servatur. Nos igi-

tur atlendentes quod si necgligenler obmittimus quai ab alus

indebite usurpantur, extendendi viam alii ceteris aperimus

juri sinodaticis de ceteris super hiis inherentes , statuimus ut

quicumque talia faceré vel attcmptare presumpserint vel fa-

cientibus opem, consilium vel auxilium publicum vel occul-

tum seu íavorem quovis modo dederint nobls paratis el ofíi-

cialibus nostris et alus personis prenominatis complemen-lumjustiliüe redderc cum el'fectu sententiam exeomunicatio-

nis incurrant ipso facto, a qua nisi in morlis articulo absque

satisfactione eondig-na minime absolvantur , et nichilominus

quod tena eorum sit posita eclesiástico interdicto. Si qui ve-

ro in hora mortis fuerint absoluti et non salisfecerínt, ut est

dictum , careant ecclesiaslica sepultura.

Rubrica. Isti sunt casus pro quibus est ad Episcopum rc-

currendum.

Primo simoniacus quocunque modo. ítem clerici excomu-nicati maiore excomunione vel interdieti aut suspensi, si

ante absolutionem divina ofíicia celebrant , scilicet missas,

cantando Evangclium velEpislolam vel alias oras canónicas,

dicendo et faciendo ín ecclesia principaliter ofiicium suum.

ítem clerici per saltum promoti aliquo ordine pretermisso.

ítem clerici qui alieno Episcopo se fecerint ordinari licentia

non óptenla. ítem incendiarii. ítem illos qui suos íilios oe-

ciderunt studiose, vel etiam negligenlcr. Ítem illi qui tracla-

verint in malos usus Eucharisliam si\ e crisma. ítem qui fa-

do, verbo, consensu , vel alio modo homicidium perpelra-

verint. ítem sacrilegii et violalores ecclesiarum. ítem qui lu-

xuriam exercenml cum malre, sorore vel consanguínea sua

Page 323: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 307

vel uxore fratris, vel cum sancümoniali consecrata vel non

consecrata. Ilcm illi quiluxuriam in ecclcsiis comiserint. ítem

illi qui cum Judca , Sarracena , vel bruto animali coire ausu

temerario, alias nephario prcsumpscrint. ilem mulier quse de

adulterio conccperit infantem quem marilus crcdidit esse

suum,propler quem legilimi defraudanlur hercdilate pater-

na. Ítem qui mulicribus aliqui íaciunl propler quod fecerint

abortivum: mulier eliam si hoc fecerit , vel sibi procuraverit

lieri transmittalur. Ítem illi qui contra aliquos falsum lulcrunt

lestimonium in aliqúibus causis. ítem qui contractis sponsa-

libus cum aliqúibus prestito juramento et non dissolutis post-

modum contrahunt cum alus sponsalicia vel malrimoniumcontra juramentum prius preslitum temeré veniendo. ítem

illi qui excomunicati vel intcrdicli nominatim á quocunquejudice ing-erunt se divinis in ecclesia ante absolutionem invito

proprio sacerdote, nech admonicionem sacerdotis volunt

exirc de ecclesia, divinum officium perturbantes. ítem clerici

qui scienter celebrant missam in ecclesia interdicta. ítem qui

in ciminterio ecclesiastico presumunt scienter excomunicato-

rum corpora scpellire. ítem fatillerii el divini et qui eos con^sulunt. Si vero predicli confitentes ad mandatum et monicio-

nem sacerdotis ad nos venire noluerint, in suis predictis pee-calis et duricia remanentes et peccala oculta fuerint, eis a

sacerdotibus penitenfia injungalur, et niebilominus postmo-dum ipsi sacerdotes cum potuerunt comode á nobis vel offi-

cialibus nostris super hoc consilium habeant et requirant. Si

autem manifestum sit aliquem comissise peccatum aliquod

de peccatis supradictis, ad nos mitalur, nech et abaliquo pres-

bítero de i lio peccato manifestó penitentia injungatur sine no-

stra licentia speliali, nisi senexfuerit vel corporali impedimento

detentus vel in morlis periculo cohslitutus.

Quod oficiales omnes et decani et clerici in execucione et ob-

servatione predictorum omnium sint attenti et infra quod

tempus copiam habere eorundem teneantur , et de pcena nonhabentium et non servancium hic habetur.

ítem volumus et mandamus quod omnes ofíiciales et De-cani et alii universi lam in exequtione quam in observatione

omnium predictorum,prout ad eos pertinet, sint solliciti et

attenti, eis districte mandantes quod de ómnibus supradicb*

Page 324: Viaje Literario por las iglesias de españa

;108 APÉNDICE

copiatti habeant infra festum Natalis Domini proxime Acnturi,

alias ex. tunch ingressum ecclesiae sibi noverint interdictum.

Abbates vero Prepositi et alii curam animarum habentes te-

neantur habere infra proximum festum Beati Johannis Ba-btiste sub pena X. librarum celeri nichilominus qui in premis-

sis fuerint negligentes ad arbitrium nostrum vel officialium

nostrorum debite puniantur.

Quoe debentur Episcopis de Mis qui faciunt lestamcnlum.

ítem slatuimus quod omnes manumissores et heredes re-

etorum nostre Diócesis aut aliorum quorumcunque qui nobis

et successoribus nostris dúos áureos daré et solvere tenentur

ralione testamentorum ipsorum clerieorum et vigore statuti

Domini Petri bonse memoria?, predecessoris nostri, vel eorumcomunem extimacionem et legalis Prepósito, Praelato vel ca-

nónico Ecclesise Urgellensis vel patronis alus clericis qui in

eorum ecclesiis jus habent presentandi unicum aureum Deca-

no loci rurali aliquid in recompensationem servicii quodamodo dictos áureos nobis vel nostro cetcro mándate et suc-

cessoribus nostris et alus et aliquid dicto Decano prout eos

tangit infra mensem proxime et inmediate subsequentem á

die obitus ipsorum rectoium seu ecclesiasticorum aliorum

quorum sunt manumissores seu heredes, solvere leneantur:

alias lapso dicto mense eo ipso sint excomunicali.

Publicatio dictarum constüutionum.

Lecta? et publicatse luerunt presentes constilutiones demandato nostri Arnaldi Urgellensis Episcopi supradicti per

Petrum Lesa , rectorem ecclesia? de Adac nostra? diócesis et

notarium nostrum publicum in plena Synodo in ecclesia Beata?

Maria? Sedis Urgellensis, presentibus venerabilibus et discre-

tis Bernardo , Dei gralia Abbate monasterii Sancti Petri de

Porlella , Bernardo , eadem gratia Proposito Celsonse , Fratre

Jacobo de Busulduns , Procuratore Abbalis Bellipodii et Ber-

nardo Torani, Canónico Cardona? et Procuratore Abbatis eius-

dem et tota Synodo congregata IIII. Kalendas NovembrisAnno Domini M.CCC. vicésimo octavo.

Page 325: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 309

Anno a nativilate Oomini M.CCCLX secundo, die nona wen-sisjunii. Incipiunt Constitutiones Sinodales Domini Guiller-

mi , Episcopi Urgellensis in prima Synodo in quo nullam

aliam nisi sequentcm fecit constitutionem.

Ex eod. in arch. Eccle. Celson.

Reverendas inChrisloPateretDomimis Dominus Guillermos

divina providenlia Episcopus celebravit de consilioet assensu

sui venerabilis Capituli sanctam Synodum in qua ínter aliape-

ciit caritativum subsidium á prelatis et clericis civitafis et dió-

cesis Urgellensis, quod gracioso et libenter conoessuní ac per

eundem caritative receptum fuit antediclum subsidium unacum decima secundum lacxaxionem consuelan), quam etiam

solverunt volunlarie et graciose clerici simplices Simplicia be-

neficia sine cura habentes. Etin dicta Synodo attendentes quodin dicta Ecclesia non fuit celébrala Synodus á tempore DominiArnaldi bono? memoria? Episcopi Urgllensis a quo tempore

fluxerunt XXIÍII anni, licet post ipsum fuissent Dominus Pe-trus de Narbona, Nicolaus qui fuit Cardinalis Urgelli et Domi-

nus Ugo, ideirco pro ulilitate dicta? Ecclesia? í'ecit constitutio-

nem sequentem in dicta Synodo et nullam aliam.

Cum ad celebrationem Synodi quilibet Episcopus cum cle-

ro suo anno quolibet teneatur , in qua oportet Episcopum et

clerum congregan super evangelicis in meditacione et sollici-

talione fieri divinorum et vivificorum Domini mandatorum

pro tanto ne anno quolibet oporteat universum clerum Urge-

llensis Diócesis singulariler ad Synodum congregare; nos igi-

tur Guillermus miseratione divina Episcopus Urgellensis de

consilio et assensu venerabilis Decani et Capituli nostri Ur-gellensis attendentes quod omnes Ecclesise et loca religiosa si-

ta in nostra diócesi lege diocesana nobis de jure subesse noTscuntur, slatuimus quod Abbates, Priores, Preposili Ecclesia-

rum , simplicesque rectores et vicariiperpelui et quocumquealio nuncupentur nomine qui régimen habeant animarum ad

honorem Pontificalis Kathedra? et matris Ecclesia? Urgellen-

sis annis singulis feria IIÍI post dominicam in Albis ad Syno-

dum ad Ecclesiam nostram Urgellensem venire et esse super-

pelliceo teneantur, et ibi mandata salubria audiant et reci-

piant, etalia disponant et ordinent qua? eis per nos vel suc-

Page 326: Viaje Literario por las iglesias de españa

810 APÉNDICE

ccsores nostrosinjungentur rationesque audiant, si voltierint

de expensis ómnibus et talliis quie rationc leg-atorum et alio-

rum nutiliorum Romance Sedis, el alia? quoecumque factoe fue-

rinl seu eliam distribuía? per illos qui ad hoc fuerint depputaü

el XII denarios de consuetudine anüqua fabrican ecclesise no-strae prediclce solvere tcnentur, et tradere eos operario dictan

Ecclesioe teneantur, ubi et si quando Synodus celebrabitur in-

de, donech finita fuerit dicla Synodus etdata licenlia minimerecessuri. Alioquin si in predictis vcl aliquoeorum deffecerint

causa cessanle rationabili de qua teneantur faceré legitlimam

fidem per procuratorem ydoneum Abbates, Priores, Prepositi

conventus et collegia sub sehabentes centum, ceteri rectores

et vicarii perpetui et quicumque alii curati penam L. solido-

rum dandorum erario nostro sint eo ipso condempnati. Quam])enam si eam incurrerint infra mensem postdiclamSynodumsolvere teneantur sub excomunicationis poena quam in eosíerirnus in hiis seriplis. Lata fuit el publicata haec constitutio

ut supra.

Jncipit secunda Synodus celébrala in Ecclesia Urgellcnsi per

Dominum Guillermum Episcopum. quw fuit eclebrata auno

á Nativitati Domini M.CCC.LXIII1 post Dominicam in Al"

bis quee computabatur tertia dies mensis Aprilis , in qua co-

nsilio et assensu sui venerabilis capituli fecit constitutiones

sequentes.

Ex cod. in Arch. Eccl. Celsonen.

Guillermus miseralione divina Episcopus Urg-ellensis dile-

ctis in Christo clero et populo universis per civitalem et Dio-

cesim Urgellensem constilutis salutem in Filio Virginis glo-

riosa}. Sánete Urg-ellensis Ecclesiacdisponenle divina licet in-

meriti presidentes regimini , curis sollicitamur conlinuis et

medilalionc urgemur asidua utjuxta nobis creditse disposicio-

nisofficium subdilorum comodis in quorum prosperitate pro-

sperarme, quantum nobis exalto conceditur sollicitudinis stu-

dio inlcndamus et animarum pericula removeamus, ab ipsis

lites quashominum malieioe cotidie invenire conanlur, nuncli

novarum editione conslitutionum proul nobis est possibile re-

primamus'. Sane quiaconstilulioncs Sinodales predeccssoruin

nostrorum videlicct Pominorum P. de Urgió, Fratría Rai-

Page 327: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 311

mundiTrebaylla, Arnaldi 6. de Lordalosic diversas, si quere-

perimus ,vagabundas quod lanquam inferest per tolum va-

eillabant , ex quo inconvoniens sequebatur quod aliqui per

constitutiones huiusmodi peccatis niultiplicibus obligali, alii

excomunicali , alii vero suis benefíiciis privali ignorantes pe-

nas, sententias et precepta qua? in prediclis constitutionibus

conlincnlur ; idcirco ne quis prelextu ignorantia) et obligacio-

num ipsarum et tardae publicalionis se valcat excusare, nc

lorte dicenl eas in dissuetudine abisse , ad utilitatem,pacem

et tranquillitatern Diócesis Urgellensis, no labilis hominummemoria possit ignorantiam pretendere in futurum, constitu-

tiones Sinodales antiquas et quasdam Provintiales quas re-

perire potuimus scriplo de consensu venerabUis nostri Capi-

tuli dignum duximus conprehendi, et sigil'orum nostrorum

munimine roborari. Adicientes constitutiones alias el dubia

quoe erant in prioribus declarantes et precipicntes ut ab o-

mnibus pro constitutionibus habeantur Sinodalibus et inviola-

biliter observentur, nullis nisi quatinus in isto volumine di-r-

ctis duobus sigillis robóralo constitutionibus pro Sinodalibus

in nostra Diócesi Urgellensi admissis. In quo volumine po-

ní volumus tractalum quendam septem Sacramcntorum

quem propter aliquorum curatorum ignorantiam ordinamus

divina favente clemencia. In quo tractatu inquam ad régi-

men curse animarum perlinet et spectat speculari polerunt

curati qualiter eos in domo Domini opporteat conversari. Da-

tum ut supra.

Excomunicentur impedientes citationes proccssuum Episco-

pi vel eius officialis , et qai citandi crant habeantur pro ci-

ta tis.

Fidedignorum relatio ad nostrum deduxit audilum vulga-

risque fama? notorium publicum publicat quod nonnulli do-

minium temporale oblinentes ordinare et slatuere non ve-rentur, quod quandoque in eorum caslris, villis vel locis

porlaverinl literas citatorias vel publicacionis quorumcun-que processum sive publicantes eos capiantur vel impedian-

tur , et quod orribilius est , inlerficiantur. Propter quod fre-

quenter contingit quod citari non possunt aut publican qui

ab illis juslitia exigente citandi aut publicandi erant, el sic

nuiltorum malilia islorum pretcxtu remanct impunita, pan-

Page 328: Viaje Literario por las iglesias de españa

312 APÉNDICE

diturque ausus excessibus justician, leditur cultus et peccalo-

res, cuín maleíecerint, gloriantur. Nos valentes huic pesü ad-

hibcre medelam , hac Sinodali constitutione staluimus et or-

dinamus quod quicunque caiuscunque condicionis í'uerit

vel status publice vel occulte verbo vel facto ordinaverit,

slatuerit vel mandaverit vel etiam ab alio ordinatum statu-

tum aut mandatum ratum habuerit,quod citationes vel pu-

blicationes senlentiarum vel processuum noslrorum sive of-

ficialium jam dictorum impedían tur vel retardenlur quocum-que modo, ipso facto excomunicationis sententiam incurrant,

et eorum castra vel villse vel loca ecclesiastico sint suppo-

sita interdicto, quorum absolulionem vel relaxacionem no-bis presentibus m Diócesi nostra antedicta reservamus , no-bis vero absentibus vicario nostro comittentes. Preterea vo-lumus el ordinamus quod cum predicta malitia ex verisimi-

libus presumptionibus apparebit manifieste quod ille qui

citandus vel publicandus erat dicto impedimento cessante

in ecclesia nostra calhedrali et in duabus ecclesiis proximio-

ribus il 11 in qua talis citatio vel publicatio fieri debeat edictis

vel uno etsi opus fuerit peremptorie , ex lunch pro citato et

publícalo habealur, ac si per nos vel officialem nostrum ver-

baliler vel realiler citatus fuisset, et citatio eundem persona-

litcr apprendisset et processus qui ex inde sequitur legiti-

mus reputetur. Quibus constilutionibus Provintialibus et Si-

nodalibus contra impedientes jurisdictionem nostram vel

malicióse facientes quominus cilari valeant editas nichilo-

minus remanentibus in sua firmilate.

Jlevocantur licentice datos absentibus et mandatur sub penaexcomunicationis quod omnes resideant personaliter infra

XXX dies in benefficiis suis.

Sane quamvis in próxima precedenti Sínodo ex causis ra-

lionabilibus revocaverimus dispensationes et litleras superresidentia non focienda ac monicionem fecerimus quod qui-

cunque curalus in suo beneficio curato resideret, vel eliam

non curato , si de statuto vel consuetudine spetiali residen-

liam requircrct personalem,quia tamen moniciones predi-

ctas plures ex eis multipliciter contempserunt et contem-pnunt aliqui eorum ad ipsa benefficia minime redeundo,

el nonnulli se ultra quam, debeant a dictis benefficiis absen-

Page 329: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 313lando et residentiam et elemosinaní hospitalitatemque frau-

dando in suarum pcriculuin animarum. Nos attendentes quodex hüs infrascripta dispendia notoria subsequntur, cultus vi-

delicet divinus in ipsis benefficiis diminuitur , curse et regimi-

ni ipsarum'Ecclesiarum detraliilur,pabulumque verbi Dei,

quo populus noscitur premaxime indigere , eidem populo mi-nistrari obmillitur ac Eeclesise et domus et edifficia earum de-solantur et ruunl et paciuntur comuniter ruynas , evidenter

fraudantur insuper ut prefertur et residencia el elemosina,

tollitur hospitalitas et ipsis benefficiatis disolucionis et va-gandi materia prebetur et fructus et rcdditus et proventus

benefficiorum extra Joca benefficiorum ipsorum ad nullam

seu modicam utilitatem benefficiorum sed in usus alios ex-

pendendi et convertendi materia tribuitur seu paratur, inter-

vertuntur el occupantur indebite et in grave ipsorum benef-

íiciorum prejuditium, bona, possesiones ac jura eorundem re-

manent indeffensa , turbatur et scandalizalur populus , ma-lequc remanct edilficatus, cum ex predictis videt evidenter

mala preinserta et inconvenienlia et multa alia dispendia

provenire. Ea propter omnes licentias dispensationes pre-

dictas tam per nos quam per quoscumque predecessores

nostros seu alios quoscumque auctoritate nostra vel eorumex quibuscunque causis vel sub quacumque forma vel ex-presione verborum actenus concessas, donatas vel facías in

liac nostra presenti Synodo revocamus omnino et de cetero

habemus et haberi volumus pro revocatis et nullis, nisi fue-

rint concessse residentibus in servilio Domini nostri Papa?

vel Dominorum Cardinalium vel etiam nos tro. Monentes om-nes et singulos benefficiatos noslrae Diócesis seculares et re-

gulares cuiuscunque dignitalis, status, ordinis vel condicio-

nis extiterint seu existanl quod infra XXX dies á tempore

publicationis huiusmodi statuti in dignilatibus et benefficiis

infra nostram Diocesim constituti qui de jure vel consueludi-

ne residentiam personalem requirant deinceps residentiam

personalem, ut jura vel statuta Provincialia ac Sinodalia re-

quirunt , sub poenis statutis et ordinalis et edilis a Provincia-

libus et Sinodalibus statutis , et sub poene excomunicationis

quam^prediclis monicionibus canonicis precedenlibus in con*

tumaces "et rebelles ferimus in hüs scriptis.

Page 330: Viaje Literario por las iglesias de españa

314 APÉNDICE

Rectores non obedientes mandatis Episcopi privcntur be-

nefficiis.

Injunctae nobis debitum servitutis exposcit ut ad reíbr-

mandos in clero mores el actus, prout nobis ex alto promit-

litur , solempniter intendamus et ibi precipue reíbrmationis

remedium apponamus, ubi maius periculum inspicimus ym-mincrc. Sane reperimus quod periculosum cxislit quod ali-

qui Diócesis nos trae in officio dignitaüs vel gradu ecclesiasti-

co constituti , nobis vel officialibus noslris non obedienlibu,

sed summo obedientiae bono á se imprudenter repulso do-

minis temporalibus obtemperent mandata nostra vel officia-

lium nostrorum executioni mandare rcnuunt et conlradicunt,

propler quod contemptus ecclcsiasticae juredictionis oritur

et scandala mulla accumulanlur. Nos attendentes quod com-

pescenda est malorum audalia ut saltem pene íormidine re-

trahatur á noxiis , hac igilur nostra Sinodaii conslitutione

staluimus et ordinamus quod quicimque cuiuscunque con-

dicionis vel status existat qui mándala nostra vel officia-

lium nostrorum contumaciter renueril adimplere beneiíicii

privacionem incurrat ipso facto , de quo benefficio Episcopus

vel alius ad quem pertinet de consuetudine vel de jure libe-

re, tanquam de vaccante de jure vel de facto valeat ordi-

nare.

Quod rectores pro crísmate non mittant ad Ecclcsiam Cathe-

dralem , sed quod officiales pro eo mittant et subditis dis-

tribuant.

Quoniam nostra honorabilis Diócesis Urg-ellensis lata est

et difmsa, et laboriosum est rectoribus et curatis máxime pro-

pter temporis brevitatem venirc aut mitlere ad Ecclcsiam Ca-Ihedralem pro sacro crísmale et oleo cathecuminorum et in-

íirmorum quibus utuntur fidelcs, volumus et ordinamus quodsolum ad diclam Ecclesiam nostram veniant vel mittant re-

ctores et curati qui sunt in officialatu nos trae Civitatis et Dióce-

sis Urgellensis et officialatu Tirvie. Rectores vero et alii curati

officialatus Ceritaniae ad Ecclesiam Beata? Mariac Podii Cerilani

venire pro predictis vel mittere teneantur. Constituti vero in:

officialatu Berg-oe ad Ecclesiam Beatae Eulaliae Bergiee veniant

Page 331: Viaje Literario por las iglesias de españa

I)E DOCUMENTOS. 315

vel mittant. Constituti autem Cardona? ct Celsona? ad Eecle-

siam Beali Michaelis Cardona?. Constituti autem in ofíicialatu

Scnahugia?, Guisona?, de Pontibus et Acrimontis ad Eeclesiam

Beatse Mariae Guissona? teneantur vcnire vel mitlere pro pre-

dictis. Sane existentes in ofíicialatu Balayara ad Eeclesiam

Beali Bartholomei predicta? civilalis recurrant pro predictis.

Constituti autem in ofíicialatu Trempi el in loto comilatu Palla-

riensi ad Eeclesiam Beata? Mariae Trempi veniant pro predi-

ctis. Non tamen prohibemusquin si aliquis predictorum cura-

torum pro predictis ad Eeclesiam noslram Katedralem venire

volucrint, venire possunt et recipere supradicta. Sic tamen

quod in vigilia Pascha? crisma et de utroque oleo habeant hora

Misse ad facienduin offieium fontium,prout decet , sic quod

de novo crismarte dumlaxat et non de veteri ex tunch utan-

tur, et idem fíat de oléis sanclis utin tractalu septem Sacra-

menlorum in Rubrica de Estremaunctione per nos reperient

ordinatum. Adicientcs quod officialatus Podii Ceritania?, Villa?

Bcrg-a? , Guissona?, Cardona?, Balagarii et Villa? Trempiexpensis noslris pro predictis mittant personam ydoneam et

in sacris ordinibus conslilutam cum liltera propria qua? fideli-

ter recipiat ct portet dictum sacrum crisma et olea ante dicta,

taliter quod in vigilia Pascha? summo mane predicti officiales

distribuant cuicunque reclori sive curato petenti scribentes

nomina omnium qui pro predictis miserint ad eosdem. Volu-

mus insuper quod nichil petant vel exhigant, nech etiam

oblatum recipiant pro predictis. Addenles ordinationi ante di-

cta? quod si aliquis rectorum vel curalorum sanctum crisma

vel oleum cathecuminorum vel infirmorum alicui reclori vel

curato vel alicui nobis et Ecclesia? nostra? Urg-ellensi non obe

dienti el non subiecto dederit vel mutuaverit, quod ex hoc

excomunicationis sententiam incurrat ipso facto, á qua absolví

non possit nisi per nos vel successores nostros Episcopos

quam nobis et successoribus noslris ipsam absolucionem du-ximus reservanduin : non miltentes nobis pro predictis ct ea

non recipientes dicta vigilia hora competenti posnaXXti. so-

lidorum volumus incurrerc ipso facto. Et idem fíat quamvis

receperint de dicto crísmate, si non receperinl de oleo cathe-

cuminorum et infirmorum, et sic debent portare- tres ampullas

vel mitlere, etmillant clericum saltem primam clericalem ton-

suram abentem , alias layco non tradanlur, cum inhoneslumsit lalia sacra per láyeos contractari.

Page 332: Viaje Literario por las iglesias de españa

31

6

APÉNDICE

Contra non jietentes absolutionem á sententia excomuni-cationis.

Quoniam invenimus in riostra Diócesi Urgellcnsi qui di-

vino timore posfposito excomunicationis sententiam per unumannum et ultra suslinent animo indurato, sequentes et decla-

rantes constitutionem nostrorum predecessorum statuimus et

ordinamus quod quicunque per mensem nominatim in exco-

municationis sententia steterit, proquolibet mense unam libram

cerge solvat, ut quod divinus timor a malo non revocat, saltem

temporalis pena cohibeat a peccato. Si vero quis ultra an-num steterit in excomunicationis sententia, contra eundem de

fide catholica inquiratur , cum verisimile sit quod in contem-

ptum clavium talis sententia sustinetur, poanis alus contra

clericos in excomunicationis sententia permanentes in suo

robore permansuris.

Contra conjuges ante benedictionem nupcialem cohabitantes'

Animarum periculis obviare volenles statuimus et ordina-

mus quod nullus nostrse Diócesis Urgellensis cohabitare au-deat cum uxore sua , ante quam benedictionem nupcialem

receperit et in Ecclesia sua parrochiali vel in alia de licentia

sui rectoris. Qui vero contra fecerit tam vir quam uxor exco-municationis sententiam incurrant ipso facto, et tanquamexcomunicati per rectores et clericos nuncientur et evitentur.

Adicientes quod illi qui jam in domo eadem ut conjuges mo-ranlur dicta benedictione non suscepta, quod nisi infra dúos

menses post publicalionem presentem non acceperint bene-dictionem prefatam, dicta sententia ligentur.

Contra clericos et láyeos publice usuras exercentes.

Attendentes quod usurarum crimen utroque testamento et

utraque lege est dampnatum statuimus et ordinamus ut qui-

cunque de cetero in civitatc vel Diócesi nostra Urg-cllensi in-

ventus fueritpublicususurarius et manifestus, ipso facto exco-

municationis sententia sit ligatus , nec ad ecclesiaslieam

sepulturam admillatur, doñee de usura ipsis, proul paciantur

lacullates eiusdem.. plcnaric satisfactum fucrit illis cquibus fin-

Page 333: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 317

da est restilulio anlcdicta, secundum quod conlinetur in de-

cretal iDeUsura. Clerici vero qui inhoc crimine inventifuerint,

ultra predictam poenam sortem et usuram admillant, sic quod

ipsa sors ornamentis Ecclesise Urgellensis applicelur, usura

autem restituatur debitori , usurarios nichilominus quod no-stro arbitrio puniatur.

Contra clericos publice extra domum tripudiantes.

Cum incomposicio corporis incomposicionem indicet men-tís, et oceulus impudicus impudici corporis est nuncius, sfatui-

mus et ordinamus predecessorum inherendo vestigiis noslro-

rum, quod clerici in sacris ordlnibus constituti aut religiosi

quilibel publice extra domum aliquam tripudiantes poanam L.

solidorum incurrant ipso fació , cum inhonestum sit perso-

nis ecclesiasticis ludibrium faceré sui corporis in infamiam

locius cleri et scandalum laycorum, excomunicationis senten-

tiam contra tales per predecessores nostros promulg-atam

propter periculum animarum evilandum removentes.

Contra clericos publice ludentes.

Cum in constitutione nostra Sinodali per predecessores

nostros facta teneatur expresse quod clerici ludentes ad ta~

xillos ipso faetosintexcomunicati,quia ex constitutione huius-

modi reperimus plurimos scandalizatos ac super ipsa mode-randa sepius et instanter fuerimus requisiti , volenles etiam

evitare periculum animarum, ideo hac constitutione presentí

in perpetuum valitura ordinamus, et moderando eandemconslitutionem statuimus et declaramus eam extendí dumla-xat ad clericos in sacris ordinibus constituios et ad bencfficia-

tos et benefficia seu officia obtinentes, etiam si fuerint in ton-

sura clericali vel IIHor. minoribus ordinibus constituti, nec-

non ad religiosos et quoscunque in civitate vel Diócesi no-

stra Urgellensi existentes. Contrarium facientes poenam L. so-

lidorum incurrant ipso facto, sentenliam excomunionis quamincurrebant removentes.

Contra láyeos publice concubinas tenentes.

Quoniam peccata facienlibus, id est , fornicationis et adul-

Page 334: Viaje Literario por las iglesias de españa

;}jgAPÉNDICE

t'erii crimen in nostra Urgollensi Diócesi sic invenimus pulhi-

¿se quod apud mullos quasi pro millo au« mínimo peccalo

habetur, et sic aliqui pretexta ignorancia se excusare fre-

menternitunturpericulosc; nos attendentes quod penculo-

rs p!aratur cum ignorancia peccatorum labitur m dehetum,

hac conslitutione Sinodal! in perpetuum valitura inherentes

vestios predecessorum noslrorum statuimus et ordmamus

quod omnes layci qui concubinarii inventi fuermt manifesU

el eorurn concubina oxcomunicationis sententiam incurran t

inso fació, et eliam per rectores et curatos excomumcati pu-

blico nuncientur ,pcena alia peceuniaria contra dictas concu-

binas in sua fírmilatc manente.

Ouod nullus inferiorum Episcopo vasa vel vestes divino cultm

depputata consecrare audeat , veluti ipsis qui contranum fece-

rü est ipso fado excomunicatus.

ínter dispensalores Chrisli ut fidelis inveniatur jam quserit

Anostolus, et si in temporalibus fides dispensatorumexbigitur,

hibundanciusexhigatarindispensatoribusministenorumcius

quis ydoneos quserit ministros. Sane repenuntur quídam

nudati consecrationis dono quasi cum hiis quos térra obsor-

buit alienum ignem offerentes, cálices, sacerdotalia etahorum

ecclesiasticorum ordinum ornamenta vel vestimenta sanctifi-

care et consecrare vicio superbi» atlemptant ,cum autem ex

ofíicio nequeant consecrare sed prophanant etpolluunt con-

secranda, cum consecrationis non habentes effectum cundem

daré non possunt. Nos igitur huic pestífero morbo occnrrerc

volentes in virtute sanetse obedientiae et sub tanathematis ma-

ledictionis eterna precipimus quod nullus in nostra Dióce-

si Urgellensi audeat vasa nec tales vestes ecclesiastici or-

dinis'ceteraque altarium ornamenta sanctificare ac conse-

crare, et quod nullus in sacris ordinibus constilutus ta-

libus ut premissum est consecret, sed potius profánala utan-

1ur. Quod si contrarium lecerint tam consecrantes ymo Venas

profanantes quam lítenles sic profanatis, excomunicatioms

sententiam incurrant ipso facto, a qua absolví non possint,

nisi per nos aut per eos quibus duxerimus spcciahtcr comit-

tendum.

Page 335: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 139

Quod nullus inferiorum Episcopo de executione (estamento"

rum se iiitromittat.

Cum teslamenlorum excculio jure u troque ad audientiam

episcopalem pertineat et speelet, el absurdum sit si promi-

scuis actibus eorum turbcnlur ofiicia, si alii credilum alius

subtrahit, statuimus et ordinamusquod nullus de testamento-

ruin executione se intromitlal aut cognoscat , nisi nos aut

successores noslri aut ofíiciales qui pro nobis aut ipsis ad

hcee iiierint depputali. Si quis vero huius noslrse conslilutio-

nis violalor exliterit , excomunionis scnlentiam jpso laclo in-

currat, et quod ordinaverit lanquam ordinalum á non suo ju-

dice habeatur et carcat viribus el efíectu. Adicientcs quod (¡ui-

eunque de casibus Episcopalibus de jure vel per constitutio-

nem Provintialem veljudicando de eisdem (sic) quod si contra-

rium fecerit sententiam excomunicalionis incurrat ipso facto,

et nichilominus contra eundem tanquam usurpantem juredi-

ctionem noslram Episcopalem tam per jura scripta quam per

conslitutiones Provinciales quam Sinodales procedalur: d¡-

giuim est enim ut qui in tantum presumil jus et nos offende-

re, poena multiplici castigelur.

Quod operarii sive Sacrista} reddant rationem de admini-

stratione per cosdem facta, et quod layci vestimenta ecclcsia-

stica non teneant sed rectores.

Quorundam sacrilega aviditas rapiendi quae Deo et sanctis

in Ecclesiarum operibus offert pia ñdelium devocio , nos in-

ducit ut utilitatibus provideamus ecclesiarum et pro posse pe-

riculum evitemus animarum. Statuimus igitur ac sub virlule

sancta^ obedientiaí precipitMido mandamus quod quilibet ope-

rarius sive Sacrista sive alius quicunque qui bona alicuius

Ecclesiu? administraverit quod omni anno semel de admini-

stratis per eundem ratione operis vel sacristia? rectori et duo-

bus probis hominibus dictan Ecclesisc légale coinpotum el fi-

delem reddat rationem. Et quod superfuerit ad utilitatem

Ecclesiae per diclos rectores et dúos probos nomines et nonad usus profanos convertantur. Adicientes quod nullus lay-

cus custodireac conlractare presumat cálices, Sanctorum re-

liquias, sacras vestes, nec etiam capas nec alia benedicta et

Page 336: Viaje Literario por las iglesias de españa

320 APÉNDICE

sanctifficata , sed predicta tcneant rectores vel alii curati vel

clerici ad cognitionem rectoris et consulum sive proborum

hominum cuiuslibet loci, cum mandato utriusque testamenti

prohibitum reperiamus ne talia divino cultui depputata lay-

corum manibus contractenlur. Providendo quoque circa pre-

missa statuimus ad securam vestimcntorum custodiam quod

rectores sive curati Ecclesiarum predicta teneant et custo-

diant et de eis publicum faciant inventarium. Et si per eorum

incuriam seu neglig-entiam aliquid amissum fuerit seu deper-

ditum, plenarie restituere teneantur. Nec allegent parrochiani

insufficienciam rectoris, cum absurdum sitéis non comiltere

temporalia quibus spiritualia et animarum cura comittitur, in

quorum custodia et administratione maius periculum inve-

nitur.

Quod rectores et beneffieiati ceterarum Ecclesiarum non sint

in dictis Ecclesiis cum ense et sine superpellicio et almutia.

ítem statuimus et ordinamus quod in Ecclesia nostra Ur-

gellensi et in Ecclesia Beata; María? Podii Ceritania?, Beat;e

Maria? de Tholano, Sancti Stephani de Bagano, Beata? Eulalia?

Berga?, Beata? Mariíe Celsona?, Beati Michaelis Cardona?, San-

cti Vincenlii castri dicta? villa?, Beata? María? Sanahugiae, Bea-

ta? María? Guissona? , Beata? María? Organiani, Beati Petri de

Pontibus, Beata? María? Acrimonlis , Beati Petri de Cubellis,

Beata? Maria? de Camarassa, Beata? Marise villre Trempi, Beata?

María? de Arennio, Beata? Maria? de Montemama, Sancti Sal-

vatoris Balagarii , nullus rector vel benefficiatus intret vel sit

in choro, dum divinum oíficium celebrabitur vel in processio-

ne extra Ecclesiam, cum ense vel eliam sine ense, sine super-

pellicio et almucia nigra. Qui vero contrarium fecerit, ensemamittat et aplicetur ornamentis Ecclesiis. Non portantes vero

superpcllicium et almuciam non admitlanlur ad divinum offi-

cium, nec aliquod emolumenlum pro illa die recipiant in Ec-

clesia antedicta. Adicienles quod omnes rectores et beneffi-

eiati infra festum omnium Sanctorum almucias habeant sub

pcena X solidorum. Interim vero birretum portent tompore

quo celebrabitur divinum officium. Prohibentes quod nullus

nisi íectór principalis Ecclesiarum predictarum almuciam por-

tel de variis folratam, si eam portare volucrit.

Sequilur Exlravagans ftni. Johann. Papa? XXII alias Dni.

Page 337: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE fcOOUMBNTOS. 321

Benedicti Xíí de pcenitent. et remission. quam DnUs. G.

voluil pro Sinodali conslilutionc haberi.=Licct ad compe-scendos, ele.

Quoniam frequenter ex simplicitate et ignoranlia Sacerdo-

tum illorum precipuo quibus animarum cura comillilur, plu-

ra cmergunt pericula animarum in collacione Sacramenlorum

el regimine animarum, ideo nos G. miscrationc divina Epi-

scopus UrgelJcnsis cum noslri capiluli consilio et assensu

quídam super hiis dubia et necessaria in hoc libro Sinodali

sub compendio Iradimus quee anle de jure divino seu eccle-

siaslico sunt consona ralioni quae á clericis noslroe civilalis et

diócesis sacris ordinibus consütulis, et máxime rectoribus et

capellaniis curam animarum habenübus legi semper et intc-

Ibgi , compelli auclorilalc precipimus el mandamus diligenlcr

et frequenler observari quorum transgressionem quse inobe-

dientiam induceret casligationem debitam, prout res exhige-

rit , severiter puniemus, nisi forlejuri alicui obviarent supra

quod dispensare seu quidquid slatuere non valemus, tunch

ea volumus et deíerminamus pro non slalutis haberi.

Prclati, elcrici, et sacerdotes et vicarii curam animarum ha-

lentes tenentur personaliter venire ad Synodum singulis an+

nis, vel mittere aliquem loco sui.

Cum igilur Synodus Urgellensis indie Mercuri vel die Jovis

proximis post dominicana in albis ordinaverimus celebran,

precipimus ul ad dictam Synodum veniant ad civilatem no-stram Urgellensem personalilcr omnes preiali, clerici et sa-

cerdotes ac vicarii curam animarum habentes diclae nostrae

diócesis Urgellensis. Et si forte infirmilate vel alia inevitabili

necessilale seu causa per nos vel officialem noslrum appro-

banda, detenti venire non poluerint, millant aliquem capella-

num vel clericum in sacris ordinibus conslitutum loco sui, et

nobis vel vicario nostro generali causam suoe absentise stu-

deanl manifestare. Transgressores vero huius precepli qui eo

ligari possint et debent, ipso transgressu penam in noslra con-

stituidme conlenlam incurrant, et nichilominus prout nobis

vel vicario noslro videbitur ulterius punianlur. Venientes au-

tem ad Synodum predictam in enndo vel revertendo vel re-

deundo honeste incedant et quaerant hospicia e/ in eis ho-

neste se habeant, ne status eorum verlatur in opprobrium po~

T. XI. 21

Page 338: Viaje Literario por las iglesias de españa

322 APÉNDICE

pulo et contemptum. Injungimus eliam ómnibus qui debent

esse in Synodo quod indutl superpelliciis slent in Synodis et

jejunii , sedeant ordinate et sine strcpitu audiant et diligenli

mente intelligant salubria mandata, habcnles in capite almu-eiam vcl birretum.

Sacerdotes parrochiales tenentur habere copiam istarum ct

aliarum constituí ionum stib pcenis hic contentis.

Ordinantes insuper quod quilibet parrochialis Sacerdos ha-

beat copiam istarum constitulionum et ctiam omnium illarum

per predecessores nostros edilarum , necnon per nos eden-darum et easdem conslittitiones personis ecclesiasticis et

etiam layéis prout expediré viderit, et prout ad eos perlinue-

rit dilig-enter exponant, easdem constilutiones ad singulas Sy-nodos celebrandas defferant, et coram se in Synodo teneant.

Et si de contentis in eisdem dubitent, nos in sequenli Synodoconsulant super eas. Et cum eius sit interpretan cuius est

condere, mandamus quod nullus in eisdem constitulionibus

sine nostri licentia aliquid addat vel minuat, aut interpretetur

contra verum intellectum vel mentem nostram, alioquin poe-

nam falsi se noverit incurrisse. Nullusque casus ad Synodumadvocet sive adducat qua> alio tcmpore coram nobis vel offi-

ciali nostro extra Synodum possunt facilius et comodius expe-

diri. Sacerdotes vero parrochiales qui vicarios non habent

die dominico Synodum precedenli inquirant diligenter et pu-

blice super suis Ecclesiis, si sinl aliqui inflrmi; et si sint, ante-

quam arripiant iter veniendi ad Synodum , illos infinnos visi-

tent etiam non requisili, el eis dicant quod faciant quidquamboni poterunt ad suarum salulem animarum. Nichilominus

eorum visilationem fieri facicntcs per presbiteros in alus vel

endem Ecclesiis rcmanenles.

Cum vero clerusin Synodo fuerit congrcg-atus ab Episcopo

vel alio cui ipse comiserit, incipiatur tribus vicibus Aña.Exaudí nos Domine , el ea completa á tola Synodo cum f et

Gloria Patri, et Episcopus flcxis genibus cantando incipiat

hymnum Vcni creator Spirilus. Et eo completo dicalur f Con-

firma hoc Deus. El Dominus vobisc. Oralio. Aciioncs nostras.

Deindc Diachonus dicat Evang-elium Misit Jhesus XII discí-

pulos. Dcinde fíat sermo literaliter. Postea leganlur slatuta

sinodalia vel país ipsarum el «alia quae secundum eventus

temporis Episcopus videbit expediré. ín ulroque vero die ex-

Page 339: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 323

píelo sermone á loco ubi lenebitur Synodus, layci cxpellaníur.

Secunda vero dieincipiat Episcopus flexis genibus cantando

alia voce Veni Sánete Spiritus, et postea legatur Evange-

lium Designavit Jhesus. Deinde fíat sermo lileraliler, et po-

stea legañlur reliqua slalula sinodalia et alia qua? perlincnt

ad salulem. Et quia salus anima? secundum Augustinum a fi-

de calholica recipit fundamenlum , ideo de ea primitus est

videndum. Quoniam ut ayt Apostolus ad Ebreos impossibile

est sine fule, etc. Hic incipit sacraméntale quod omitlilur

propter temporis penuriam.

J)e 'cita et honéstale elcricorum.

Ut clericorum mores et actus in melius reformenlur conti-

nenter et caste sludeant vivera clerici universi presertim in

sacris ordinibus consíituli , etenim necessario castitalem ser-

vare tenentur quam lacile voverunt Domino ordinem sacrum

asumendo. Clerici quoque qui slipendiis ecclesiaslicis susten-

tanlur et qui non habent beneficium Ecclesise lamen sunt in

sacris ordinibus consíituli , debent per septem horas cotidie

dicere divinum officium diurnum pariterque noelurnum,prout

dicitur comuniler in Ecclesia Sancli Ruffi, et ut in breviariis

continetur, scilicet, Primam, Terliam, Sextam, Nonam , Ve-

sperosque et Completorium, nisi infirmitalis necessilas excu-

saret et non cum sincopa qua? de medio tollit quod eptesis

auget, sed dislincte et cum intentione sollicila et devota lau-

des Creatori noslro istislemporibus super judicia juslilise su»

referendo, et si per competentes horas non fuerint dicía? , la-

men postea persolvantur. ítem in Ecclesiis sunt dicenda? si

comode fieri possit , alias ubi fieri poterit eomode et hone-

ste. Officium vero Beata? Mariae nullus dicat induendo vel

calciando , sed alias devote et honeste Sacerdoles moneant

clericos suae parrochise in minoribus ordinibus constituios ut

singulis diebus saltem Beata? Marice Virginis horas dicant et

commemoralionem aliquam pro deffunctis. A crápula et

ebrielate et máxime in aniversariis et alus conviviis, comen-

sacionibus superfluis et á confabullalionibus illicilis omnes

clerici se abstineant, et vinum sibi temperent et se vino et

tabernas prorsus evitenl, nisi forte causa necessitalis in hirie-

re constituti. Ad aleas*et taxillos non ludanf, nec islis ludís

inlcrsint, nec ad luctas laycorum incedant. Mimmis et jocu-

Page 340: Viaje Literario por las iglesias de españa

32t APÉNDICE

latoribus non accedanl, coronam ct sine pilo dcflerant eorr-

grucnlem, nec ofíicia seu comercia exereeant secularia má-ximo inhonesta sed offieia ecclesiastica et alia bona studia

exereeant diligenter. Panilla rubeis et viridibus non ulanlur,

manibus consuticiis aut sotularibus rosíralis seu cordelatis

non ulantur. Balistas, archus, lanceas et faleones ouslularios,

seu alia arma defferant, nisi forte ex causa rationabili proba-

bilis limoris v el guerra?, et venationibus non intendat. Inhi-

bemus districle ne clerici feminas teneant de quibus suspicio

incontinentise posset esse, sed nec rectores Ecclesiarum ju-

venes midieres , matres, sórores , amiltas et consanguíneas

secum in domibus Ecclesiarum tenere presumant, sed alibi, si

pauperes fuerint, eis poterunt necessaría ministrare. Quicun-

que autem clericorum manifesté secum tenuerit concubinam,

peccato suo se noverit excomunionis sententia innodatum, et

juxta statuta Provintialis concilii, sihabetbenefficium, priveíur

eodem, nisi ex causa probabili secum duxerimus dispensan-

dum. ítem clericus benefficiatus qui per annum in excomu-nione perstilerit et in impetranda absolutionc negligens fue-

rit, per eadem statuta et suo beneficio privandus, nisi dioce-

sanus secum duxerit dispensandum. Filios quoque illigilimos

presbiterorum, clericorum, beneficiatorum nutriri in eorumdonmibus juxta Provintialis eiusdem corteilii statuta sub pce-

na excomunionis prohibemus. Districte eliam prohibemus ne

aliquis clericus truncationem membrorum facial aut diclet fe-

rendam dictando sententiam sanguinis , vel proferendo vel

scribendo. Alioquin irregularitatem incurret. Nee in aliquo

loco ubi talia fuerint vel exercentur, dum fianl, interesse pre-

sumant. Nullus quoque clericus in sacro ordine constitutus ci-

rurgia? artem exerceat qua? aduslionem vel incisionem indu-

cat; nec tabellionatus fungatur offlcio in curia seculari. Nulli

clerici beneficiati ac in sacro ordine constituti procurationes

seu bajuliasvillarum seu castrorum ac judicaturas secularium

personarum recipere seu tenere presumat, aut procuratores

existere quorumlibet laycorum , aut tutores seu curatores seu

advocati in curia seculari, nisi pro se ipsis et eclesiis suis, et

personis miserabilibus vel consanguineis suis et universis re-

ligiosis et sacerdotibus. Precipientcs ul clerici et precipue

sacerdotes mércala seu nundinas ne frequentent sine ratio-

nabili causa, ct tunch incedant in habilu decenti et honeste.

Qui vero parrochialem habet Ecclesiam non per vicarium sed

Page 341: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 323

rper se ¡psum illi serviat in ordine quem ipsius Eeclesiai cura

requirit in ipsa personaliter residendo, sicutjura precipiunt

et requirunl, nisi cum eis ex cansa rationabili ab ipsis duxe-

i.nus dispensandum. Et tnnch nobis presente! vicarios quos

non admiltemus, nisi examinationc premissa ipsos inveneri-

mus vitae laudabilis et honesta conversationis , et qui sciant

construere et competenler leg'cre et cantare. Hospitalilatem.

quoque in Ecclcsiis tencant sccunduin quod facullates eorumpolerunl comode sustentare, precipue circa fralres Minores

et Predicatores cum causa predicationis vel alia qualibet ra-

tione ad eos ipsos contigerit declinare. Eos enim precipimus

ab ómnibus presbileris , recloribus ecclesiarum Diócesis Ur-

gellensis caritative recipi et benigne tractari. Districte etiam

precipimus ut clerici conjugali qui lamen non sunt bigami

et g-audere velint privilegio clericali tonsuram et vestes deí-

ferant clericales, vilia officia non exerceant, nec portent

vestes virides , rúbeas seu virgatas. Quídam clerici dono vel

precio sibi cedi faciunt acciones , ut adversarios ad eecle-

siasticum forum trahant eteos quousque cum eis composue-rint, fatii?ant laboribus et expensis quod omnino fieri prohi-

bemus. Quilibet parrochialis sacerdos parrochianos suos di-

lig-at affectionc filiali, nec dampno aliquo eos olflciat, sed

ipsos diligant verbis, factis pariler et exemplis. Et se eis

exhibeant pacientem et benignum ut per ipsius sacerdolis

vitam laudabilem , et humilitatis exemplum eos invitat ad

devocionem ot'ñcii et confessionem peccatorum suorum ei-

dem Sacerdoti libenter et securiter faciendam. Cum ex oífl-

cii nostri sil debita devolione excessus corrigere subdito-

rum , ne sanguis ipsorum et anima de nostris manibus re-

quiralur , et sepe evenil quod clerici arciori perpelracione

propter noslrorum absenliam minislrorum efugiunt et eva-

dunt et sua crimina remanent impunita , sub excomunicatio-

nis pena districte precipimus ut si quis clericus homicidium,

sacrilegium , incendium vel fuiium vel aliquod delictum

quod caplionem requirat, fecerit in nostra Diócesi Urgellensi

vel comiserit vel aliquem alrociter nisi se deflendendo vul-

neraverit, capiatur per Archidiaconum , Archipresbiterum,

aut si quis istorum presens non fuerit, per Priorem seu Re-

ctorem seu capellanum ipsius EcclesiaB in cuius parro-

ebia dicta crimina comissa fuerint, et captus apud. . . .vel

nostra castra propria próxima ad expensas nos tras per ele»

Page 342: Viaje Literario por las iglesias de españa

326 APÉNDICE

ricos adducatur , adhibito ad hoc si opus fuerit auxilio bra-

chii secularis, utclerici abillicitis arceanlur, etscandalum exin presencialitate clericorum delinquentium proveniente evi-

teíur. Slatuimus á clericis delinquentibus tales poenas seu

muletas per nostros curiales exhigi et levari in pias causas

et lícitos nostro vcl ofíicialis nostri arbitrio exponendas.

Pro bannis scilicet fructuum substractorum, et pro eundo de

nocte sine lumine post tubse sonitum vel campanee, et pro

cruentaíionibus et ictibus violentis quales a layeis in huius-

modi casibus consuetum est exhigi et levari per seculares

Dóminos in Diócesi seu alias de quibus nobis vel of-

ñciali nostro videbilur faciendum, et nichilominus dampnapassis salisfaclionem faceré teneantur. Sacerdotes parrochia-

tes bono zelo et non ex odio de clericis suoe parrochiae vicio

incontinentise seu aliis gravioribus criminibus diffamatis

manifesté. Nos vel officiales nosíros secrete cerlifficare pro-

curent, ut erga correctionem illorum celeriter oceurramus.

Et hoc in virtute sanctee obedientia dislricte precipimus ob-

servan, lili aulem clerici qui dimitlunt tonsuram et habitum

clericalem ex iniquitate et malicia contra Dcum et justiliam

et honestatem Dei armis acceplis inverecunde crudelitati et

enormitati scelerum se inmiscent, et ibi deprenduntur eliam

nulla monicione preunle,quousque se corrigant. ítem clerici

qui ex levitate et lascivia vel neegligentia tonsura et habitu

clericali dimissis , arma solum deí'ferunl vel secularibus ne-gotiis prohibitis se inmiscent terlio moniti desistere nolunt,

quousque se corrigant. Ítem goliardi qui sunt inveterat in sua

golardia de quibus non est spes corrigendi, quousque se cor-

rigant. ítem bigami foro ecclesiastico et omni privilegio

ecclesiastico vel clericali sunt exclusi: clerici quoque qui nondimisso habitu clericali ut layci mercaluras et negociaciones

clericis prohibitas excrcentes, privilegium de non prestan-

dis talliis et alis muneribus layealibus post trinam monicio-

ncm amittunt. Dislricte prohibemus ne aliquis recloriam seu

vicariam alicuius Ecclesia; huius Diócesis ab aliquo recipe-

re nisi prius presentatus fuerit nobis, et á nobis curam re-

ceperit animarum. Nec aliquis curam seu Vicariam curse

animarum audeat recipere alias suscipere vel dimitiere no-stra licentia non oblenta, nec aliquis recipiat duas curas, nisi

essel in Ecclesiis annexatis. ítem quod nullus clericus ju-

ramenluin seu promissionem aliquam facial Patronis Eccle-

Page 343: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE DOCUMENTOS. 327

siarum, antequam presentelur propter periculum simonise.

Si quoü fuerint bcne dicla in opúsculo prediclo , soli Deoattribuantur ; si quce minus bene, ignorantias proprias para-

tas corrigi et etiam edoceri, correctioni Sacrosanctse Roma-nas Ecclesias subiciens omnia et singula supradicta.

Licet in Iractatu septem sacramentorum de aliquibus se-

quentibus lacius habealur,quia lamen temporibus nostris

gaudent brevitate moderni , ad eruditioncm curalorum et

etiam aliorum quorumcunque nostras Diócesis, quorum ca-

pacitas ad mayora non ascendit, ignorancia scriplurae sacras

iacienles , sequuntur quasdam quas ad erudicionem faciunt

christianorum , et ad salutem tendunt animarum.

Sequitur tabula chrislianas religionis.—Deo grafías.

Postea sequitur Tractatus de septem ecclcsiasticis Sacra-

mentis quem composuit reverendus in Christo Pater et

Dnus. Guillermus Urgellen. Episcopus ad salutem animarumet ad instructionem omnium Sacerdotum

,,et máxime cura-

torum suas Diócesis et habctur pro constilutione Sinodali.

Ítem constiluliones Sinodales revdi. in Christo Patris et

Dni. Dni. Francisci div. miserat. Urgellen. Epi. in prima

Synodo per eurn celebrata anno a nativitate Dni. M.CCCC.XVI die XVII mensis madii , in qua inter alia fuit concessum

caritativum subsidium á Prelatis rectoribus et clericis civi-

talis et Diócesis Urgellen. scilicet dúos solidos pro libra se-

cundum tatxationem decimce pro benefñciis taxatis in alus

secundum valorem, considerantes quod in Ecclesia Urgellen-

si non fuit celebrata Sinodus a revmo. Paire et Dno. Dno.

Guillermo memorias recolendas Epus. Urgellen. á quo cfflu-

verunt anni quinquaginta dúo, licet in constilutione Dni.

Guillcrmi predecessoris nri. etc.

Page 344: Viaje Literario por las iglesias de españa
Page 345: Viaje Literario por las iglesias de españa

329

ÍNDICE

DE LAS COSAS MAS NOTABLES.

iTLbril, obispo de Urgel. 94-no fue francés. 95.

Agustinos de Solsona: su fundación. 153.

Agustinos: su convento en Urgel. i 50.

Andorra: señorío que allí tienen los obispos de Urgel. 104.

Apocalipsis: su esposicion hecha por Beato. 471.

Aragón (Jaime de), obispo de Valencia. 436.

Aragonés : quienes eran. 64.

Arnal de Moutferrer (Guillermo), obispo de Urgel. 21.

Aurembiaix, condesa de Urgel, 76.

Barrutell (Lorenzo): nombrado obispo de Urgel. 156.

Basilea (concilio de) : acaso concurrió d él el obispo de Ur-gel. 130.

Beato: su esposicion sobre el Apocalipsis. 171

.

Bellpuig de las Avellanas (Monasterio). 78- 99-102.

Berenguer (Pedro), obispo de Urgel. 49-69.

Bernardo, conde de Fox. 103.

Biblia ms. de la Santa Iglesia de Urgel. 175.

Bollas (Fr. José de), obispo de Urgel. 163.

Borja (Rodrigo de), obispo de Barcelona. 135.

Cardenal. 138.

Brabanzones: quienes eran. 64.

Breviario Urgellense. 140- otros antiguos conservados en

esta iglesia. 177.

Cabrera ( Geraldo de) , conde de Urgel. 71.

Callericio ó Calleyicio (Jaime ) : su tratado sobre el Soma-ten. 176.

Cano (Fr. Julián): obispo de Urgel. 160.

Page 346: Viaje Literario por las iglesias de españa

330 ÍNDICE

Canónigos: auméntense hasta cuarenta y cinco. 56-estatutos

acerca délos que estudiaban en las universidades, tí 1—105—

concédeseles facultad de testar. 77-1 00-p agabán en su in-

greso cien sueldos, para una capa procesional. 104-nuevo

plan para arreglo del cabildo. 108 -inténtase otro. 126-

129-efectúase. 139.

Capilla (Fr. Andrés), obispo de Urgel. 152.

Capoci (Nicolás), obispo de Urgel. 1 1 5-es hecho cardenal. 1 1 7.

Cardona ( Jaime de) , obispo de Urgel. 132-no fue obispo de

Valencia. 136.

(Pedro de), obispo de Urgel. 137- trasladado á

Tarragona: 141.

Caritat : que cosa es: 31.

Castellet (Pedro de) , obispo de Urgel. 448.

Castelló (bernardo de) , obispo de Urgel. 63 -renuncia. 65.

Catalán de Ocon (Francisco José), obispo de Urgel. 162.

Cirio Pascual : debia conservarse perpetuamente. 108.

Clérigos franceses arrojados de la diócesis de Urgel. 154.

Códice de cánones de la iglesia de Urgel. -164.

Cofradías instituidas por S. Odón , obispo de Urgel. 30-32.

Coma (Fr. Pedro Mártir) , obispo de Elna. 149.

Concepción de la Sma. Virgen, fiesta de precepto. 126.

Conjudices concedidos al cabildo. 131.

Constanza ( Concilio de ) : acaso concurrió á él el obispo de

Urgel. 128.

Copons (Pedro de ) , obispo de Urgel. 158.

Curado y Torreblanca (Jorge ) , obispo de Urgel. 161

Curas ; concédeseles la facultad de testar. 103.

Decanos : quienes eran. 68.

Desbach (Fr. Hugo) , obispo de Urgel. 118.

( Juan Bautista ) , obispo de Urgel. 159.

Despes (Juan) , obispo de Urgel. 143.

Despuig (Miguel) , obispo de Urgel. 147.

Diaz Aux de Armendariz (Fr. Luis), obispo de Urgel. 154.

Dominicos: trasládase su convento dentro de la ciudad. 121.

Dueña y Cisneros (Francisco Antonio de la) , obispo de Ur-

gel. 163.

Duran (Pablo), obispo de Urgel. ioó.

Enrieh : moneda de oro. 136.

Page 347: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE LAS COSAS MAS NOTABLES. 331

Enseñanza : fúndase en Urgel. 460.

Epila (Fr. Miguel de) : no fue obispo de Urgel. 131.

Era : mudábase en setiembre con la indicción. 23.

Eril ( Berenguer de ) , obispo de Urgel. 223

Ermengol IV, conde de Urgel. 6-7.V. id. 26

VI. id. 44-48-49.

VIL id. 52-55-57-58.

VIII. id. 60-70.

Espinosa (Fr. Juan Manuel de) , obispo de Urgel. 1 57 -tras-

ladado á Tarragona. 118.

Exorch y exorquia, qué significan. 57-103.

Fernandez de Játiva (Francisco), obispo de Urgel.162.

Florencia (concilio de): acaso concurrió á él el obispo de

ürgel. 130.

Fulco, intitulado obispo de ürgel. 12.

García Montenegro (Juan), obispo de Urgel. 162.

Gauíredo , obispo de Roda y Barbastro. 43.

S. Gerónimo : su esposicion sobre el profeta Daniel. 171.

S. Gregorio M. : su libro de los Diálogos. 173.

Guillen (Bernardo) , obispo de Urgel. 1

.

Guinda y Apezlegui (Simón) , obispo de Urgel. 160.

Hispano (Juan) : su Suma sobre las Decretales. 175.

Homo Dominicus,qué era. 41.

Indulgencia plenaria concedida por S. Odón , obispo de Ur-gel. 33.

Inocencio III, escribe una terrible carta al obispo de Ur->

gel. 67

IV. : descendía de los condes de Barcelona. 87.

Ivarra (Martin ) : poeta. 141.

Jeronticon: nombre dado á los Diálogos de S. Gregorio M. 173.

Jesuítas de Urgel: su fundación. 153.

Jordán de Urdes (Pedro), obispo electo de Urgel. 145.

Lérida: concilio celebrado allí contra los hereges de Cas-tcllbó: 80-Ercccion de la Universidad. 109.

Page 348: Viaje Literario por las iglesias de españa

332 ÍNDICE

Lordato (Amaldo de), obispo de Urgel. 112-trasladado ú

Tortosa. i 13.

Loris (Juan Dimas), obispo de Urgel. 149-trasladado á Bí¡r-

celona. 150.

Luna (Pedro de) , obispo de Urgel: 122-no es el Anli- pa-

pa. 123.

Lustros : si son lo mismo que Olimpiadas. 7.

Luteranos en el obispado de Urgel. 153.

Marca (Pedro de), enmendado. 164.

S. Martin Dumiense. 173.

Mateo, Conde de Fox. 125.

Misal regalado ala iglesia de Urge!. 125-177."

Misal Urgellense : imprímese. 140-147.

Moneada (Fr. Guillermo de), obispo de Urgel. 106.

(Fr. Hugo Ambrosio de). 151.

Monserrat (Olaguer de), obispo de Urgel. 159.

Morell (Miguel Gerónimo), obispo de Urgel. 150.

Narbona (Pedro de), obispo de Urgel. 113.

Navarra (Vicente). 142.

Obispos titulares.

Auguriense (Gonzalo). 130.

Cirenense (Fr. Baltasar de Heredia). 146.

(Juan Punyet). 146.

Gabulense (Juan Martínez). 141.

Hieropolilano (Fr. Vicente Trilles). 141.

Hipponense (Bernardo Serrati). 141.

Otthonense (Fr. Juan). 127.

Tesalonicense (Juan Miralles). 144.

S. Odón ú Otón, obispo de Urgel: 26-su canonización: 38. -sufiesta. 224.

Oficio minoritatis B. M. V.. 113.

Olimpiadas : si son lo mismo que lustros. 7.

Ordinario Urgellensc: imprímese. 145.

Pagesos , sus desórdenes en la ciudad de Palma. 136.

Palau (Melchor), obispo de Urgel. loS.

Papa , llámase sucesor de S. Pedro y S. Pablo. 29.

Pascual (Jaime), autor de una Disertación sobre el obispado

de Pallas. í> — 1 1 —37

Page 349: Viaje Literario por las iglesias de españa

DE LAS COSAS MAS NOTABLES. 333Patau (Guillermo Arnaldo de), obispo de Urgel. 119.

Perexens (Arnaldo de), obispo de Urgel. 5S.

Pérez (Fr. Antonio), obispo de Urgel. 155.

Pérez García Olivan (Juan), obispo de Urgel. 147.

Pcrusa: dótanse dos becas en su colegio para estudiantes

pobres oriundos de la diócesis de Urgel. 117.

Puigvert (Pedro de), obispo de Urgel. 71-74-Renuncia. 72.

S. Raimundo de Peííafort. 89-90-91-92-102.Ramón Berenguer III, Conde de Barcelona. 41.

IV, idem. 50-51.

Roger (Bernardo), Conde de Fox, persigue al obispo de Ur-

gel. 113.

( ) obispo de Urgel. 54.

de Pallas (Arnaldo), obispo de Urgel. 130.

Rollano Tamaritense (Juan): anoló los epigramas de Martín

Ivarra. 142.

Salamanca (obispo de): pasa á Roma á renunciar el obispa-

do. 98.

Salasarl: quien era. 135.

Salomón Alatzar, médico judio. 120.

Salva (Fr. Bernardo de), obispo de Urgel. 153.

SantDupte. 129.

Santiyan y Valdivieso (Joaquín), obispo de Urgel. 162.

Sanz ó Sancho (Bernardo), obispo de Urgel. 4G.

Saxoferrato (Bartolomé): su obra De insigniis et armis. 175.

Seminario concillar: su fundación. 152.

Soler (Juan), Canónigo de Urgel. 130.

Somaten : tratado escrito por Jaime Callericio. 17G.

Tbenes (Fr. Pedro de). 90-92.

Tovia (Francisco de), de Urgel. 127.

Trebaylla (Fr. Ramón), obispo de Urgel. 110.

Tremp (Arcedianato de): suprímese. 99.

Udalgario, obispo de Elna. 44.

Urg (Pedro de), obispo de Urgel. 101.

Urries (Francisco de), obispo de Urgel. 145.

Vernlelat, quién era. 135.

Page 350: Viaje Literario por las iglesias de españa
Page 351: Viaje Literario por las iglesias de españa
Page 352: Viaje Literario por las iglesias de españa
Page 353: Viaje Literario por las iglesias de españa

DP48 '

.V71

Whitehillv.llIMS

Villanueva f Jaime,1766-1824Viage literario a

iglesias de España :

Page 354: Viaje Literario por las iglesias de españa

Recommended