VAOHP0082 1
Vietnamese American Oral History Project, UC Irvine
Narrator: BÙI BÍCH HÀ Interviewer: Thúy Võ Đặng Date: July 23, 2012 Location: Garden Grove, California Sub-‐Collection: Thuy Vo Dang Oral Histories Length of Interview: 01:55:31 Transcriber: Giang Doan
Today is Monday, July 23, 2012. This is Thuy Vo Dang with the Vietnamese American Oral History Project. TVD: Trước hết Thuý xin cô tự giới thiệu tên tuổi và thành phố mà cô đã sinh trưởng.
BBH: Vâng. Tôi tên là Bùi Bích Hà, sinh trưởng tại thành phố Huế của miền trung Việt Nam.
TVD: Vào năm nào vậy cô?
BBH: Vào năm 1938, tháng giêng, ngày 11.
TVD: Cô có thể nói một chút về gia đình của cô cũng như là bố mẹ, anh chị em?
HHB: Gia đình chúng tôi thì cụ thân sinh của chúng tôi làm nghề tự do. Cụ là một kĩ nghệ gia,
đã tham gia nhiều công trình lớn dưới thời Pháp thuộc. Ví dụ như tham gia vào việc kiến thiết
đường Hoả Xa, gọi là quốc lộ số 1 đó, tất nhiên là một đoạn thôi chứ không phải là từ đầu đến
cuối. Đoạn mà bố tôi nhận trách nhiệm xây dựng là đoạn Phan Rang, Phan Thiết, Tháp Chàm,
thấy cụ nói nhiều về thời gian này, tức là tỉnh Ninh Thuận bây giờ đó. Bố tôi có rất nhiều đồn
điền rải rác khắp nơi từ miền Bắc cho đến miền Trung. Miền Trung thì tỉnh cuối cùng bố tôi có
đồn điền là Đồng Hới, chứ không vào đến Huế. Về phương diện văn hoá, thì bố tôi làm nhiều
công trình văn hoá ví dụ như là chủ nhiệm nhiều tờ báo như là thật nghiệp dân báo, tràng an
báo. Bố tôi có một nhà in rất là quy mô ở Huế là nhà in Đắc Lập, nằm ngay ở bên tản ngạn đầu
cầu Tràng Tiền. Bố tôi có bắt đầu đổi tên của chính phủ Pháp. Bố tôi có hàm hồng lô tự khanh
với Nguyễn Triều, và sau khi cụ mất thì được phong hàm thượng thư. Đấy là những chuyện tôi
biết ngày còn thơ ấu đó tại vì bố tôi lớn tuổi lắm mới có tôi, cho nên những gì biết về bố là qua
VAOHP0082 2
lời bố kể lại, những bạn hữu của bố đến chơi và sau này báo chí cũng có nhắc nhở đến. Nhất là
bố tôi làm chủ những mỏ than Hòn Gay, Cẩm Phả, Bắc Việt. Và nghe nói cụ còn tìm được cả mỏ
vàng ở Hàng Rào, mà đã mua được máy lọc vàng đó, nhưng mà chưa kịp thì biến cố 1945 xảy
ra, rồi sau đó 1954, thành ra không làm được nữa. Bố tôi là người tìm ra nước suối Vĩnh Hảo,
và cụ đã cắm ngay cái suối đó khi mà tìm thấy vì đó là tài nguyên thiên nhiên, nhưng mà chính
phủ Pháp cho phép bố tôi thay đổi khác, cho nên cụ đã bỏ vốn năm 1930, mà cụ bỏ vốn khoảng
1 triệu đồng Đông Dương, mà ngày đó là lớn lắm. Thế nhưng khi mà xong hết cả rồi đó, thì bố
tôi gồm cả bệnh xá trường học, thời đó không có nhà giữ trẻ như bây giờ, nhưng mà những
tiện nghi tối thiểu cho công nhân thì chính phủ Pháp xem xét lại và nói rằng nước suối là tài
nguyên thiên nhiên thì thuộc về chính phủ Pháp, cho nên bố tôi không được quyền khai thác.
Thì bố tôi rất là đau khổ tại vì mình đã gọi công ty, mình đã làm được một nửa đường rồi, chỉ
còn khai thác để bán sản phẩm thôi, nên bố tôi kiện. Toà phá án ở bên Pháp gọi là Cour de
cassation, 10 năm trời tốn kém rất là nhiều, nhưng mà cuối cùng thì mẫu quốc, nên mình
không thể nào đi qua được luật pháp của nước Pháp, nên bố tôi đành mất công trình khai thác
này, nhưng mà họ vẫn để bố tôi là người tìm ra nguồn thiên nhiên. Và ngay bây giờ báo chí của
cộng sản cũng vẫn ghi sự việc là bố tôi tìm ra nước suối Vĩnh Hảo. Mẹ tôi thì trái lại, là một
người đàn bà nông thôn, hoàn toàn không có văn hoá học vấn. Khi mà bố tôi, thật ra cũng
không phải bố tôi, thì bởi vì ông cụ hiếm muộn không có con, cho nên hai người vợ trước của
bố tôi không sinh con cho cụ, rồi thì hai bà thay phiên nhau để tìm những người con gái trẻ
hơn, khoẻ mạnh hơn để sinh con cho chồng, một cách để lập công. Thế nhưng mà không có
người nào sanh con hết, nghĩa là những người rất là đẹp, tôi nghe mô tả lại, và sau này bố tôi
có viết một quyển sách “Cô Mộng Thu” là để kể một mối tình rất đẹp là cô Thu với lại bố tôi.
Nhưng mà tất cả những người phụ nữ đó sau hai năm mà không có con với ông, thì ông đều
VAOHP0082 3
cho về hết, và ông cấp cho hai mẫu ruộng, hai đôi xứng vàng, nghe kể lại, để họ lập lại gia đình.
Thì họ lấy chồng bất cứ cái gì, nông dân hoặc là thợ cắt tóc, hay thợ may thì họ đều có con. Thế
cho nên không hiểu vì sao bố tôi không thể có con được. Đến năm bố tôi đã 56 tuổi là lớn lắm
rồi, thì bà mẹ già thứ hai của tôi, tức là vợ hai của bố tôi, vợ chính thức, hồi đó mình có quyền
có chế độ đa thê, mới về quê mới gặp mẹ tôi là một người em họ ở tỉnh Bắc Ninh. Thì mẹ già
thấy mẹ tôi vẫn còn trẻ, mới có hai mươi mấy tuổi, rất là khoẻ mạnh vì con gái nông thôn mà.
Nên mẹ tôi nghĩ là người phụ nữ này tốt nái, tốt nái là chữ mà người ta dùng để nắn con đó, thì
mẹ tôi mới đem người em họ đó về, và nói với bố tôi là cô có thể sinh con cho bố tôi được. Khi
mà về thì bố tôi mới đem, tức là có nhiều cơ sở đó, mỗi người phụ nữ bố tôi đặt ở mỗi cơ sở để
vừa phụ ông trông non vấn đề quản trị, mà lại vì cách trở giữa người này với người kia, đó là
một cách tề gia của cụ. Thì mẹ tôi không biết vì sao về với bố tôi ít lâu thì có thai ngay chị tôi.
Thành ra vấn đề mẹ tôi có thai chị tôi là cả sự chuyển biến to lớn trong gia đình, cho nên các bà
mẹ già lúc bấy giờ một phần thì cũng thấy vui, vì có sự thành công là cho bố tôi có cơ hội có
một người con. Nhưng mà đồng thời cũng có một sự ghen tức, tại vì người phụ nữ như vậy,
nên mẹ già tôi cũng nghi ngại không biết là thực sự có phải con bố tôi không, là bởi vì trong
đồn điền thì phu thợ với lại các ông thầy kí nhiều lắm. Mẹ già tôi mới mỗi ngày cất công đi từ
Hà Nội vào Viễn Dương, là đồn điền mẹ tôi ở, để hỏi mẹ tôi xem có thật là mẹ tôi có thai với bố
tôi không. Mẹ tôi chỉ khóc nói là mẹ tôi không biết ai cả, chỉ biết một mình bố tôi thôi. Mẹ già
tôi nói nếu mà có trót dại với ai trong đồn điền thì khai thật đi, thì mẹ tôi sẽ cho vốn liếng về
quê làm ăn và đẻ con, chứ nếu tìm cách mà lừa dối bố tôi thì ông biết được ông sẽ bỏ tù. Mẹ tôi
nhất định trước sau một mựt khóc, tôi không biết ai hết chỉ biết một mình ông cụ thôi. Thì khi
tra tấn mẹ tôi trong độ hai ba tháng trời không tìm ra manh mối gì hết thì mẹ già tôi mới quay
ngược lại hỏi bố tôi, là có phải mẹ tôi có thai với bố tôi không. Ông cụ nói là mặc kệ tôi, chuyện
VAOHP0082 4
của tôi tôi biết, không cần phải thắc mắc. Đến khi mẹ tôi trở dạ sanh chị đầu lòng thì đúng là
cái ngày bố tôi ghi trong sổ là đi qua đồn điền Viễn Dương ngày nào, tháng nào, thì nó phù hợp
với ngày mà bố tôi ghé lại đó. Khi sanh chị tôi ra rồi thì chị giống bố tôi như hai giọt nước. Cho
nên không cần phải cắt nghĩa gì hết. Sau đó mẹ tôi sanh thêm mấy người nữa, mà rút cuộc chỉ
có nuôi được một mình anh tôi, anh kế tôi cách tôi 3 tuổi, và tôi là người cuối cùng. Sau này
năm 1945, chị lớn tôi lập gia đình với một người gọi là trưởng khu hoả xa ở Tam Kỳ. Khi mà
quân đội Pháp rút đi thì anh chị cũng trốn vào một nơi hầm trú ẩn nào đó. Khi người Pháp trở
lại tiếp quản thì anh chị tôi nghĩ rằng mình là nhân viên cũ của chế độ thì có thể đi ra, và coi
như là mình thoát chết, thì hai anh chị dẫn nhau ra trên đường rầy xe lửa. Tôi chỉ nghe kể lại
thôi. Khoát ngay cho quân đội Pháp biết là mình là người của họ, nhưng có lẽ vì Pháp không
phân biệt được thế nào là Việt Minh, thế nào là người của họ, thành ra họ bắn một tràng đạn
trên đường rầy xe lửa, anh rể tôi mất, còn chị tôi thì không có tin tức gì hết, không biết thất lạc
hay là mất, tại vì sở dĩ nhà biết tin là có một người sau này thấy trong túi áo người anh rể tôi
có một tờ giấy nhỏ viết là: “nếu tôi có mệnh hệ nào thì xin báo tin cho cụ Hùng Bùi ở Huế được
biết.” Thì gia đình biết anh đã mất rồi, nhưng mà không có tin tức gì của chị hết từ ngày đó đến
giờ.
TVD: Vậy trong gia đình cô có một người chị cả và một người em trai?
BBH: Anh trai của tôi, hơn tôi 3 tuổi.
TVD: Cô đã nhắc là gia đình cũng khá giả phải không cô?
BBH: Thật ra người Mỹ thì họ nói sell yourself, văn hoá này rất khác với văn hoá của người
Việt Nam, nhưng mà vì đây là một cuộc phỏng vấn nên những chi tiết gia cảnh của một người
cần được nói rõ, nên tôi nói rằng bố tôi là một trong bốn người mà trước đây theo một câu nói
truyền thống của người Việt Nam, gọi là: “Nhất bưởi, nhì phu, tam thu, tứ tín.” Bố tôi là người
VAOHP0082 5
giàu có thứ tư trong cả nước. Khi tôi lớn lên thì chỉ thấy trong nhà có những đôi ngà voi cao
lắm, cao hơn một thước tay đó, rồi tất cả các đĩa ăn ở trong nhà đều mạ bạc hết, và khắc chữ
tín ở dưới đôn chén. Tôi thấy như vậy thì chắc gia đình cũng có những cái bề thế của nó. Nhất
bưởi là cụ Bạch Thế Bưởi đó. Sau trong cuộc suy thoái kinh tế đầu tiên của Việt Nam năm
1930, thì cụ bị mất mát rất là nhiều, nhưng sau này cụ vẫn là người giàu có nhất, gọi là một
người tài phiệt của Việt Nam. Rồi thứ hai là cụ tổng đốc Hoàng Trọng Phu, nhất bưởi nhì phu
đó. Thứ ba thì nghe nói có một cụ Nguyễn Văn Thu nào ở miền Nam, là người giàu, và bố tôi là
Bùi Huy Tín, thành ra được kể theo một câu truyền khẩu của Việt Nam. Nhưng mà cô Thuý
cũng biết của cải trên đời này như bóng mây thôi. Thành ra khi chúng tôi lớn lên biến cố 1945,
rồi sau đó biến cố năm 1954, đã làm cho chúng tôi khánh tận, tại vì tất cả công trình khai thác
của bố tôi bên kia vĩ tuyến 17, thành ra bên này không còn gì hết.
TVD: Cô có nhớ gì về cuộc sống trước 45 không?
BBH: Ồ, cuộc sống trước 45 thì thần tiên. Tại vì năm 1945 thì tôi 7 tuổi, là năm bắt đầu người
ta có cuộc mà sau này gọi là cách mạng mùa thu. Nhi đồng ngày đó cũng khăn quàng đỏ, cũng
đi ra phố, cũng hát, cũng lên sân khấu, với lại có những cái mà trái ngược với đời sống phẳng
lặng và nề nếp trước 1945 trước đó. Gia đình tôi sống rất là xung túc. Thuý nhắc rất là đúng.
Ngoại trừ vấn đề tôi là đứa con cuối cùng trong nhà, mà con của một người đàn bà thật sự
không có vai vế nào trong hàng ngũ gọi là vợ của bố tôi hết, thành ra bà như một cái bóng để
phụ giúp việc này việc kia, như là một thứ người làm trong nhà vậy. Thành ra tôi cũng không
được nuôi nấng theo kiểu nuôi của các chị các anh trước tôi. Ngoại trừ vấn đề là đứa con lẻ loi
ở trong nhà như là đứa con bị bỏ rơi thì tôi sống rất là vui, bởi vì nhà có nhiều người làm, xong
rồi có thức ăn ngon, mẹ tôi thì lúc nào cũng quấn quýt con vì chỉ có đứa con duy nhất là tôi,
VAOHP0082 6
nên chỉ ở bên bà thôi. Tuổi thơ tương đối cũng vui buồn lẫn lộn, nhưng mà kỉ ức vui thì cũng
nhiều.
TVD: Vậy cô có thể cho một ví dụ như là một sinh hoạt của cô trong thời đó?
BBH: Nếu Thuý hỏi thời điểm năm 1945 thì ngày đó còn bé quá, nên không nhớ nhiều. Nhưng
tôi nhớ khi về cái nhà của bố tôi ở 72 đường Xã hội đó, thì rất là lớn, mặt trước ra đường, mà
mặt sau là thông thẳng ra bờ sông, cho nên cái nhà dài lắm. Tôi có nhiều nơi vui chơi trong nhà
lắm, mà nhất bấy giờ mẹ già tôi có một người bạn rất là thân, là bà Cả Dư, thành ra mẹ tôi cho
bà Cả Dư mướn, nói vậy chứ không hẳn là mướn, tại vì muốn cho bà đến ở cho nó vui, tại mẹ
tôi đánh chánh mà, nên cần có lúc nào rảnh thì các bà ngồi xuống đánh bài với nhau. Nên cụ
hay làm xôi để làm tương bắc bây giờ đó, người ta phải lấy xôi, mà nếp là nếp lức, xong xôi lên
để lên meo, rồi bỏ vào những cái lu, cái chum, rồi bỏ men cho thành tương. Nên tôi hay đợi khi
nào bà xôi mới xong, thì đi ra lén lén giở nắp đậy ra lấy một nắm xôi gạo lức để ăn. Ăn nó
thơm, béo, lép bép trong miệng vui lắm. Cứ ăn vụng xôi như vậy, nhưng mà đến ngày thứ ba
bắt đầu lên men rồi thì không dám ăn nữa. Tại vì biết không ăn được nữa. Rồi tôi bắt đầu
không biết tại sao nhưng tôi đọc sách, chắc tại cái gene của bố. Thành ra trong nhà có quyển
sách nào cũng đọc hết. Đọc đầu tiên là cuốn cô Mộng Thu đi tu mà tôi mới kể với Thuý đó. Sau
đó thì ai có sách, các anh các chị lớn trong nhà, hay các thầy thông thầy kí trong nhà mà có
sách là hay mượn đọc. Chỉ đọc sách thôi, tại mình không có ai để nói chuyện cả, thì mình đi
vào, xin lỗi Thuý, đi vào phòng vệ sinh. Mà nhà bố tôi thì theo Tây nên phòng vệ sinh ngày đó
cũng tươm tất lắm, chỉ có cái không phải là flush nước thì không có đặt trên cái toilet bowl
như bây giờ, mà nó cao ở trên đầu, mình có dây giựt một cái, thì mình xả nước xuống. Vệ sinh
sạch sẽ lắm. Thì vào đóng cửa lại rồi ngồi đọc truyện. Rồi mình thấy có nhân vật đối thoại thì
mình tưởng tượng người trước mặt mình, rồi mình ngồi mình nói chuyện qua lại. Rồi mẹ cô
VAOHP0082 7
mới nói không biết trong này con bé bị ma sò hay sao mà cứ thấy hay nói lầm rầm ở trong đó
một mình. Gõ cửa vào thì chỉ thấy tôi với quyển sách thôi. Nhất là vườn rộng lắm Thuý ơi, nên
cây ăn trái quanh năm. Rồi tôi làm chơi nấu nướng con nít, rồi bày ra nấu nướng xay những lá
độc ở trong vườn mà không biết. Bố tôi hay trồng những cây dược thảo đó, ví dụ cà gọi là cà
dại, ngọt lắm, uống như nước chè, nhưng mà nó là độc. Thành ra chơi buổi trưa xong rồi đứa
nào say nằm lăn ra nhà, bất tỉnh nhân sự. Những kỉ niệm cũng vui lắm. Những đêm trăng ở
trong vườn, vườn rất là rộng, nhiều cây ăn trái, nhiều cái thú cho mình vui lắm, thành ra cũng
có nhiều kí ức đẹp thời thơ ấu.
TVD: Những kinh nghiệm đi học của cô?
BBH: Đi học thì vui lắm. Thuý biết bố mẹ nhà thì, bố thôi chứ mẹ thì hoàn toàn không có vai vế
gì trong nhà cả, nhưng mà bố tôi thì giàu có, nhưng mà cụ là người tự thân lập thân. Là tại vì
bố tôi kể năm 3 tuổi xảy ra cuộc chiến tranh Bãi Sậy, hình như của cụ Đề Thám, thành ra bố tôi
lúc đó mới chỉ có 3 tuổi thôi, chạy lạc gia đình, về sau quân đội Pháp đi tuần, thấy một đứa bé 3
tuổi mặt mũi thông minh, nên có một ông đại uý nhận ông cụ về nuôi, nuôi ngay trong trại lính.
Nên khi ông đi về nước thì ông bắt bố tôi theo, nhưng mà bố tôi nói là, khi đó bố tôi chỉ có 11-‐
12 tuổi thôi, nhưng mà nói bây giờ Việt Nam quê hương đất nước mình thì sao lại phải đi theo
ông Tây sang xứ nào. Ông không có chịu đi. Đến ngày tàu nhổ neo là bố tôi trốn xuống bờ,
không có đi. Sau đó cụ cứ sống một cách nào đó cho đến năm cụ 16-‐17 tuổi, mà cụ nói cụ học
được bằng tiểu học là nhờ thời ở với ông Tây đó. Cụ dùng bằng đó cụ đi thi thông ngôn. Hồi đó
họ cần người Pháp, Việt Nam là thuộc địa mà, khó mà trao đổi tiếng Việt Nam với người Việt
Nam lắm, nên họ cần người thông ngôn thì thi đậu. Khi đậu xong thì bố tôi có một người ông
chủ của bố tôi, bố tôi đi theo, tại ông thấy ông cụ tôi có nhiều cái thiên tư đó. Ông cũng cho
phép đi theo rồi dạy nghề. Thành ra bố tôi năm 20 tuổi đã ra làm ăn riêng rồi. Bắt đầu thầu
VAOHP0082 8
đấu, làm việc một mình như là thầu cá hồ tây, để đánh cá từng mùa một. Thành ra cụ chủ
trương mỗi một người lớn lên phải tự lập, chứ không phải ỷ lại vào người khác được. Khi tôi
cầm cặp sách để đi học, Thuý biết nhiều khi đi học mình không có cặp sách thì tôi cứ lấy hai cái
áo dài vắt lên trên bụng để làm thành một nếp gấp, để mình cho tập vở vào thì được, nhưng
mà bút với thước thì hai bên trống không có gì kín hết, thì lại rơi ra. Nên mẹ tôi thấy mới nói
với bố tôi là, thầy cho em Bích mua cặp sách đi học không thôi thì bút viết rơi lả tả ở trên
đường. Tôi nghe bố tôi nói với mẹ tôi rằng là cô bảo với nó muốn cặp sách đẹp thì học cho giỏi
đi để có tiền mua, đừng có xin. Đó là những bài học bố tôi dạy. Hay là tuy nhà có của nhưng mà
tôi chỉ có hai bộ quần áo thôi. Một bộ trắng để mặc mùa hè ban ngày, và một bộ đen để mặc
mùa mưa, cũng là ban ngày đi học. Thuý biết ở Huế mùa đông mưa mấy tháng, mình đi học về
là ướt hết rồi, mà có một bộ thôi, làm sao sáng sau đi học. Tôi phải năng nỉ ông gọi là ông bó ,
tên ông bút, phải lấy tiền sáng mỗi bữa sáng ba đồng mẹ tôi cho tôi đi ăn sáng, lấy tiền đó cho
ông, vì ông nghiện thuốc lá, thì nửa đêm ông dậy quạt bàn ủi đó, ông ủi để quần áo khô thẳng
thắn đi ra, nhưng mà chỉ một quãng đường là ướt rồi. Nhưng mà ít nhất là mình có bộ quần áo
để đi học. Đến chiều về lại ướt. Ông lại chiều về giúp tôi cả một mùa đông như vậy để đi học. Đi
học còn đi chân đất nữa cơ, không có guốc dép gì hết. Mà mẹ tôi may thì dài lắm, may cho đến
mắc cá chân, năm tôi học lớp 3 thì học ở trường tiểu học gần nhà, thì thầy giáo dạy tôi là thầy
Hạnh, bây giờ thầy đã qua đời lâu rồi. Nhưng mà tôi chắc các con thầy vẫn còn sống đâu đó,
không biết ở nơi nào thôi. Thầy đi sau lưng tôi bảo là, “Bích Hà ơi, con hỏi mẹ con có thể may
áo dài dài hơn được nữa không?” Khi còn bé nên mình cũng không hiểu thầy nói gì, thầy trêu
mình nói mỉa đó. Tôi nói là áo dài quá con đi phải vén lên sợ vấp té. Thầy nói không, dài thêm
tí nữa để quét đường. Bấy giờ mới hiểu ra mẹ mình tiết kiệm may dài ra để lớn lên còn mặc
được lâu. Thế tôi ở trong lớp vì gia đình người Bắc, cho nên có một chút thiên tư thành ra đọc
VAOHP0082 9
sách sớm lắm, nên tất cả những từ ngữ mình viết rất là chuẩn, mặc dầu tôi phát âm có khi sai,
ví dụ mình đọc chữ “sai” nhưng mà có cảm giác nhưng mà có chữ “x”, nhưng mà nếu đọc “sai”
thì không phải giọng bắc. Thuý hiểu không?! Mặc dầu mình phát âm sai nhưng mà tôi viết rất
là đúng, nhất là dấu hỏi ngã. Thầy tôi là thầy Hạnh, khi mà thầy chép xong một cái bài lên bảng,
thầy nói tôi Bích Hà đi lên sửa dấu cho thầy. Tôi vẫn còn nhớ cho đến bây giờ. Có một năm tôi
bị thương hàng, phải nghỉ ở nhà cả tháng. Tháng đó thầy xuống thăm mang theo năm cuốn vở
với lại một phần thưởng gì đó, hình như phấn màu hay gì đó, nói là: “Đây là phần thưởng của
con.” Cô mới nói thưa thầy con đau nghỉ cả tháng này sao lại có phần thưởng. Thầy nói nhưng
mà nói con đi học thì thành A. Có nghĩa hồi đó học rất giỏi, cứ một đứa nhất một đứa nhì trong
lớp thôi. Thành ra tôi ở nhà thì anh A phải được thưởng phần đó, thầy nói không, nếu mà con
đi học thì phần thưởng của con. Ngày xưa có những cái thầy giáo thương học trò rất là buồn
cười. Bây giờ chắc không được, nhớ những kỉ niệm đó rất là dễ thương.
TVD: Cuộc sống của cô, cô thấy là cuộc sống gia đình đó có gì ảnh hương năm 45 không?
BBH: Nói chung là chỉ có sự sa sút về tài chánh thôi. Nhưng mà bố tôi vẫn còn mình số cơ sở ở
phái ngoài miền Trung, không phải là ở miền Bắc. Thế nhưng mà hoàn toàn sau 45 vẫn có thể
tiếp tục được sự khá giả của gia đình. Bố tôi vẫn còn tiếp tục thu lợi ở những nơi mà cụ đã khai
thác trước kia. Nhưng mà có lẽ trong đầu cụ nghĩ là không thể nào mất được vào tận vĩ tuyến
17, thành ra đến năm 54 thì hoàn toàn mất hết, gia đình không có chuẩn bị cái gì cả. Với là còn
nhiều đất đai, mỏ, thì đâu có làm gì được, nên phải chịu mất thôi.
TVD: Mất như thế nào cô?
BBH: Mất trắng. Bố tôi bấy giờ cũng đã đến tuổi về hưu rồi nên cụ về hưu thì tài sản cuối cùng
cụ bán là nhà nghỉ mát ở trên ngọn đồi Bạch Mã, mà chúng tôi cả thời thơ ấu mùa hè là lên đó
chơi, thích lắm. Mình cũng chen chúc với các cháu gọi bố tôi bằng ông ngoại, tại vì con của
VAOHP0082 10
người con nuôi của các mẹ già của tôi. Thành ra về chơi với nhau, nhà trên ngọn đồi. Bố tôi làm
về kiến trúc luôn nên cụ phản một đỉnh đồi cất cái nhà nghỉ mát ở trên đó. Bên hông trái của
nhà nghỉ mát là cái suối. Buổi trưa xuống suổi chọn tảng đá nào lớn là nằm trên suổi, thòng
chân xuống nước. Rồi sáng sớm tôi hay theo mẹ tôi đi 125 bậc thang từ trên đồi xuống dưới
đường, để đi đến tiệm bánh mì ở gần đó, mua bánh mì về cho cả nhà ăn sáng. Mà Bạch Mã có
sâu gọi là sâu đá, khi nó bò thì nơ như cái hình mái vòm bò chậm chậm trên đường, nhưng khi
chạm vào nó thì nó thụt vào, i chang quả bí non mới nhú ra, nó nhẵn đẹp lắm, có thể bỏ túi
chơi, gọi là sâu bi. Có những trò chơi cũng vui lắm. Hay là trên Bạch Mã khí hậu mát như ở Đà
Lạt nên có cây hoa bụi hoa rất là lớn. Những ngày còn bé thì mình chơi trốn nấp phía sau
những bụi hoa đó. Rồi nhà còn trồng rau nữa, ăn rau tươi, nhiều cái thích lắm.
TVD: Cô có thể nói cho Thuý biết một chút về cuộc sống năm 54 không cô?
BBH: Sau năm 54 thì hoàn toàn hết. Bố tôi bán ngôi nhà đó, bán cho viện đại học Huế, để làm
nơi an dưỡng cho những thầy cô giáo của đại học Sư Phạm, đại học Văn Khoa, nói chúng đại
học ở ngoài đó do cha Cao Văn Luận đứng ra mua. Bố tôi có số tiền ít ỏi như thế sống những
ngày tháng cuối cùng của đời mình. Bọn tôi phải đi làm, vừa đi làm vừa đi học. Một hôm tôi thi
tú tài xong chưa biết học môn gì, đang tính học luật, thì bố tôi nói là không có được, con gái
không có đi học luật. Trong thâm tâm bố tôi nghĩ là chắc học luật là mình làm những việc đôi
khi cũng đổi trắng thay đen, cụ nghĩ như vậy. Thì đối với một người phụ nữ như vậy thì không
có phúc đức. Cụ không nói ra vì sợ gieo cho mình ý nghĩ lệch lạc về nghề nghiệp. Ông chỉ nói là
con đi học luật mai mốt ra toà lấy chồng có con rồi vác cái bầu ra toà sao. Mình không biết ra
toà các vị luật sư mặc váy hết, đâu có ai thấy bầu bì gì đâu. Nhưng mà nghe bố nói như vậy
cũng băng khoăng, chưa biết học cái gì. Một hôm tôi đi xe đạp trên đường Lê Lợi thấy chị Hà
Thanh, là ca sĩ Hà Thanh sau này đó, chị đang đứng ở trên thềm của đài phát thanh Huế, chị
VAOHP0082 11
mới vẫy gọi tôi kêu: “Bích Hà vào đây coi cái này.” Vào thì chị kêu đài đang tuyển xướng ngôn,
bé Hà vào thi đi. Thế thì tôi ở Huế cho đến năm khôn lớn luôn đó, thật sự cũng không biết
mình nói tiếng gì. Tại vì ở nhà thì nói tiếng Bắc, nhưng mà ra đường phải nói tiếng Huế với
bạn bè, chứ có khi nói tiếng Bắc thì không có thể hoà nhập với bạn bè được. Nói rồi cũng vào
thi, thế thì vào thi họ cho tôi ba bài, một bài bình luận, một bài tin tức, một bài hình như về vấn
đề khoa học hay gì đấy. Tôi đọc cả ba bài. Đọc xong thì ra lấy xe đạp đi về. Tôi vừa về đến nhà
đẩy xe đạp vào nhà thì chưa kịp thay áo dài đã thấy chị dâu kêu nói là cô có người trên đài
phát thanh xuống tìm. Tôi ra thì thấy người của đài phát thanh xuống nói là chị đã trúng tuyển
xướng ngôn rồi, mời chị ngày mai đến đài phát thanh nhận việc. Lên nhận việc thôi!
TVD: Lúc đó cô bao nhiêu tuổi?
BBH: Năm đó 19 tuổi, tức là tôi học trễ mất tại vì chiến tranh trễ mất hai năm, nên đang học
đại học sư phạm, mới thi vào đại học sư phạm mới học được có mấy tháng à. Sáng hôm sau đi
làm, đại học sư phạm biết tôi đi làm, thành ra thầy khoa trưởng Lê Tuyên, thầy đang ở bên tiểu
bang lạnh Minnesota. Thầy gọi tôi vào phòng học vụ, thầy nói rằng chị lãnh học bổng, hồi đó
học đại học sư phạm có học bổng đó Thuý. Không thể vừa đi làm vừa đi học được tại vì phải
bảo đảm kết quả học, chứ chị vừa đi làm vừa đi học sợ học không đến nơi thì tôi nhớ mãi lời
thầy nói là: -‐-‐-‐-‐-‐-‐ tức là bán công chức, cho nên chị đi học như vậy thì thiệt hại quyền lợi của
chính phủ, cho nên chị phải chọn lựa một là đi học hai là đi làm, chứ không thể hai thứ cùng
một lúc được. Tôi có thưa với thầy là gia cảnh tôi khó khăn, nếu mà con không có vừa đi làm
vừa đi học thì con không thể có phương tiện để theo học, nên xin thầy cho con một thời gian
thử thách là ba tháng. Nếu mà con học kết quả tốt thì thầy cho phép con đi làm, nếu mà kết
quả con không tốt thì con phải chọn lựa là nghề đi dạy học chứ không phải là nghề làm xướng
ngôn, rồi con sẽ bỏ việc ở đài phát thanh. Hồi đó đại học sư phạm tại họ muốn bảo đảm kết
VAOHP0082 12
quả học của sinh viên lãnh học bổng đó nên cứ mỗi tuần cứ có mỗi cái quiz, gọi concours đó,
thì mỗi một kì mỗi tuần như vậy bài làm tôi cũng xuất sắc hết nên sau một tháng là thầy Lê
Tuyên gọi tôi lên nói là chị được phép đi làm, tại vì tôi thấy chị đi làm không có ảnh hưởng đến
việc học, thành ra từ đó tôi làm suốt ba năm học đại học luôn, vừa đi làm vừa đi học. Có một
buổi sáng mình làm, mà học cũng muốn học tốt, làm cũng phải làm cho đủ bổn phận, thì giờ
mình chia sẻ giữa hai cái cũng chẳng còn bao nhiêu. Mẹ tôi thấy tôi thức khuya dậy sớm quá,
tại vì đài truyền thanh bắt đầu lúc 6 giờ rồi, là 5 giờ mình phải dậy để đi đến đài nữa. Thì một
hôm mẹ tôi thấy tôi thức khuya quá mà phải dậy sớm, cụ cứ nghĩ trong ý nghĩ thô sơ của cụ là
tắt tất cả các đồng hồ báo thức đi, cho nó ngủ một hôm, mà quên rằng tôi phải đi làm đài phát
thanh, cho nên ngủ một giấc mở mắt ra là 7 giờ rưỡi rồi, chết rồi, đài phát thanh không có ai
đọc tin, sợ quá, bây giờ không biết làm sao. Bây giờ nói với bố tôi là thưa thầy sáng nay con
dậy trễ, con không đi làm đúng giờ, thầy đi sang bên đài xin phép nghỉ cho con, nói là con
không đi làm được nữa nói là con phải đi học. Xong bố tôi bảo nếu muốn thì thầy đi, đi lên xe
đi với thầy. Thế là hai bố con đi xích lô sang đài. Ông tổng giám đốc truyền hình lúc bấy giờ là
ông Ngô Canh. Vừa hai bố con mới bước vào thì ông cười liền, ông bảo đến xin nghỉ phải
không, sáng nay ngủ quên phải không, thế thôi đừng bao giờ ngủ quên nữa nhá, làm việc đúng
giờ không có sao hết, không có nghỉ nghiết gì hết, tiếp tục đi làm. Sau đó thì vẫn đi làm cho đến
ngày tốt nghiệp ra trường rồi, rồi được bổ nhiệm vô nhiệm sở mới, thì tôi lựa chọn đi Đà Nẵng,
là tại vì không muốn dạy học ở Huế vì sợ gặp các thầy cô giáo cũ đó, tại vì sợ bảo mình là học
trò các thầy cô bây giờ lại là đồng nghiệp, gọi làm sao bây giờ, chẳng lẽ xưng hô thầy cô với
em, mà anh anh chị chị thì không được, nên xin dạy ở Đà Nẵng để tránh những việc tế nhị,
tránh trong đời sống nên phải xin nghỉ đài phát thanh luôn, sau ba năm làm xướng ngôn cho
đài.
VAOHP0082 13
TVD: Tại sao cô đã lựa chọn cái môn dạy tiếng Pháp? Tại sao cô quyết định học môn đó và dạy?
BBH: Tại vì những năm học tiểu học cô kể Thuý nghe với ông thầy giáo rất thương cô là thầy
Hạnh đó, thì cô chỉ học hai năm lớp tư và lớp ba thôi, cho đến năm lớp nhì thì bố tôi muốn cho
tôi đi học ở trường tư, tại tình hình lúc này ổn định rồi, nên nghĩ đi học thế đó thì con gái sẽ
được dạy dỗ cẩn trận hơn vì phương diện đức tin, về phương diện đạo đức với học vấn nữa.
Học trường tư thì đương nhiên phải tốt hơn, thành ra tôi học hai năm ở trường Genda ở Huế,
thì khi thi tiểu học xong rồi thì tôi thi nhập học vào Đồng Khánh. Học 4 năm ở Đồng Khánh, tôi
vẫn chọn tiếng Pháp là ngôn ngữ một, bởi vì mình có căn bản đó rồi, cho đến khi đến đại học
sư phạm thì khoa học tôi rất là dốt, không bao giờ, nhất là bài vật lý hay hoá học, dù học bài
thế nào đi nữa thì tất cả tôi có thể làm được chỉ là biết phương trình thôi, chứ còn bây giờ bắt
cắt nghĩa phương trình thì không thể nào làm được. Mà học toán cũng rất là dốt, đọc được cái
định nghĩa, nhưng mà chứng minh định nghĩa thì không thể chứng minh được. Thành ra học
khoa học thì rất là dốt. Tiếng Pháp thì mình có tí căn bản nên học tiếng Pháp luôn. Khi lên đại
học sư phạm thì tôi thi vào ban Pháp văn. Mà đại học sư phạm cũng tình cờ nữa, nói với Thuý
là chưa biết lựa chọn ngành gì, đang đi lất phất với bạn bè trên đường Lê Lợi, là khuôn viên
của trường đại học Huế nói chung, thế mình mới vào hỏi xem thử nó là cái gì, kêu đó là thi
tuyển vào sư phạm, học bổng năm đầu tiên là một ngàn rưỡi, năm thứ hai là hai ngàn rưỡi,
năm thứ ba là ba ngàn rưỡi, như vậy quá tốt, thôi mình vào thi đi. Nhưng mà không đem theo
giấy tờ gì cả, tại vì mình đi chơi thôi. Đi vào nói với ông thư ký của học viện bây giờ ông vẫn
còn ở trên San Jose, còn tại thế. Ông nói là được rồi, bây giờ các chị không cần phải nộp giấy tờ
ngay, chỉ cần nộp đơn thôi, thi nếu đậu thì bổ túc giấy tờ sau. Thế là vào viết đơn thi, thi ra kết
quả thì đậu, thì mình bổ túc giấy tờ đi học. Mình thi vào ban tiếng Pháp. Sau đó sinh viên hiếm
lắm, chứ không phải như thời bây giờ. Thành ra trường văn khoa không có sinh viên, học trò
VAOHP0082 14
muốn theo học đại học sư phạm rồi có học bổng như cô nói với Thuý. Thật ra không phải như
là lời đồn đại 2 ngàn rưỡi, ba ngàn rưỡi đâu, chỉ có một ngàn rưỡi thôi trong suốt cả ba năm
học. Nhưng khi ra trường thì chỉ số rất là cao, chỉ có 470, là công chức hạng nhất ở thời đó, cần
đào tạo cán bộ giáo dục nên mình đi đúng cái hướng lúc đó. Có một học bổng như vậy thôi nên
rất là thoải mái, tại sau này ra trường thì đi dạy, bên văn khoa họ muốn sinh viên sư phạm
cũng phải đăng ký bên văn khoa để hai bên có sỉ số cao một chút. Cái năm tôi thi vào sư phạm
thì lớp của tôi chỉ có mười ba người được vào thôi,thì một anh bỏ đi học quốc gia hành chánh,
còn mười hai người học rất là khó. Bên hành chánh năm thứ hai có 8 người, lên năm thứ ba
còn có bốn người thôi. Mà đầu tiên tôi có hai bạn gái cùng với tôi ở năm đầu tiên, lên năm thứ
2 hai bạn đó phải ở lại lớp, một mình tôi lên. Lên năm thứ 3 thì tôi ra trường với 3 anh nữa la
bốn người tất cả. Lúc tốt nghiệp đồng thời cũng lấy luôn cư nhân văn khoa ở bên bang Khoa.
TVD: Vậy chỉ có cô là phụ nữ thôi ?
BBH: Đúng rồi, cái khoá đầu tiên đó, khoá đại học sư phạm đầu tiên ở Huế đó. Còn 2 bạn tôi,
một người đi bây giờ có mấy tập thơ mà cô thấy ở trước mắt đó. Tập thơ Bến Bờ (Bậy) là chị
Nguyễn Thị Kim Thành. Còn một chị nữa là chị Phan Thị Bích Đào, thì có một thời chị làm hiệu
trưởng trường Đồng Khánh.
TVD : Cô có thể kể cho Thuý nghe một chút về kinh nghiêm mà đi ra Đà Nẵng dạy học không cô
?
BBH : Ra Đà Nẵng dạy học thì cũng may là vì tôi có người anh họ ở Đà Nẵng, cho nên là bố tôi
lại rất quý cái người anh họ, có nghĩ la bố tôi với chú Lan đó cũng đã là anh em kết nghĩ rồi,
chứ không phải là anh em ruột. Thế nhưng mà vì kết nghĩ với nhau, thân tình với nhau lắm
thành ra vẫng coi nhau như anh em, thành ra anh Khánh là con của chú Lan. Thành ra bố tôi
coi như anh em chú bác ruột đó. Thì anh đang ở Đà Nẵng, anh mở một cái tiệm bán đồ vật liệu
VAOHP0082 15
xây dựng nhà cửa mà chỉ đồ sắt không thôi. Thì bố tôi cho anh ta vào ở nhà anh chị để đi dạy
học, chứ nếu mà không có cho ở nhà anh chị thì không biết là cái ước nguyện có thành hay
không. Thì anh thì rất là khéo tay, anh là hoạ sĩ luôn đó. Anh là Phạm Văn Khánh. Chúng tôi ở
đó đi dạy một năm học, thì đang lúc dạy học thì xảy ra cái vụ một ông phi công tên Phạm Phú
Quốc (không biết Thuý có biết không tại lúc đó Thuý còn bé quá) ném bom Dinh Độc Lập. Thì
Phạm Phú Quốc là em trai của chị dâu của tôi, tức là em trai của chị Phạm Thị Xuân Cư là vợ
của anh Khánh đó. Thành ra khi mà tôi đi dạy hoc về thì thấy nhà đang bị cảnh sát đến nghiêm
phong hết cả này kia, lục xoát cái nệm mà tôi nằm ở giường cá nhân cũng bị lật xuống, người ta
rạch ra rồi xem thử ở trong đó có tài liệu giấy tờ gì không. Nhưng mà không, bà chị tôi chỉ có
làm ăn thôi, còn không biết việc của anh Quốc làm, cho nên thì không biết gì hết. Tìm hết tất cả
trong nhà không có gì hết thì thôi họ đi về. Cái kỉ niệm mà tôi nhớ mãi cái vụ mà Phạm Phú
Quốc thi như vậy thấy sợ lắm tại các xe công an, cảnh sát chớp đèn rồi ghé vào khám trong
nhà, lục tung hết đồ đạc kho hàng của chị tôi đó nhưng mà không tìm thấy gì cả vì hoàng toàn
chị tôi không biết việc làm của ông Quốc.
TVD : Mà lúc đó mà cô cũng hai mươi mấy tuổi thôi ?
BBH : Lúc đó là 24 tuổi.
TVD : Và cô cũng đã có kinh nghiệm đi học, đi làm, sống cũng tự lập rồi, thì cô lúc đó có quen
bạn bè không, cũng như mối liên hệ của thế hệ nó ra sao?
BBH: Phải nói nếu đi làm thì cô đi làm từ năm cô 12 tuổi. Cô học lớp 3, thì cô dạy lớp tư, cô học
lớp nhì thì cô học lớp ba. Mà Thuý biết là cô rất là dốt về toán, bởi thế nhiều khi có nhiều bài
toán cô giải không được, toán tiểu học, khi mà giải không được thì cô phải nói các em là, thôi
bây giờ lấy tập ra viết chính tả đi, hay là làm giảng văn đi để ngày hôm sau mình đi hỏi, mình
về dạy lại. Nhưng mà bố mẹ của học trò thấy mình đi học chăm chỉ, mà học lại có tiếng nên họ
VAOHP0082 16
tin lắm. Cứ đến học rồi biết, mình dạy kèm thì biết gì dạy đó, thương các em. Thành ra Thuý
biết năm cô 12 tuổi, cô đã mua được nhẫn vàng cho mẹ cô đó. Tại vì ngoài vấn đề dạy chỉ dạy
trong mùa hè thôi, chứ năm học thì mình không có thì giờ, các em ấy không có thời giờ để học
với mình, học hè thôi. Nhưng mà quanh năm ngày tháng cô nói láo. Thuý biết ở ngoài chợ thì
cô không có trực tiếp lấy mối ngoài chợ, nhưng mà có người thấy mình cũng thương, người ta
lấy về chia lại cho cô làm. Thì cứ mỗi cái áo là một cái nón, một cái áo, một đôi bí tất của trẻ
con xinh lắm. Mà Huế nó lạnh lắm. Người ta giao cho mình ba cuộn len, cô chỉ đan có hai cuộn
rưỡi thôi là xong một bộ rồi, còn dư ra nửa cuộn. Thành ra nếu Thuý đan sáu năm bộ đó, thì
Thuý có một bộ riêng của Thuý. Bộ riêng đó thì Thuý lại gửi người ta bán, chứ Thuý không lấy
công không, còn năm bộ kia mình gia công. Cô vẫn làm như vậy. Ngoài ra vấn đề đan len ra,
mắt thì nhìn vào tập, còn tay cô đan, cô không nhìn vào que đan để mà đan nữa , cô quen quá
rồi. Bên cạnh đó cô thêu nữa, làm áo bà ba. Nó có bốn vạt áo nhỏ nhỏ thì hồi đó Huế có phong
trào thêu những cái hoa nhỏ nhỏ hoặc là hoa sen, hoa hồng, hoặc là hoa cúc ở trên góc áo đó.
Họ thêu trên áo ngực, trên bra đó, học cũng thêu trên đó luôn. Cô nhận thuê hết, thành ra mình
làm những cái đó có thêm tiền, mà mình lại chẳng tiêu xài gì, nên may sắm quần áo cho mình
chứ không còn mang một bộ như hồi còn đi học tuổi tiểu học nữa. Đồng thời có tiền mua nhẫn
vàng cho mẹ nữa. Thành ra cô tự lập rất là sớm. Nhưng mà tình thân giữa bạn bè thì không
được như bây giờ, bây giờ nhà có internet đó, mạng lưới bạn bè ghê gớm lắm. Nhưng mà hồi
đó mình chỉ biết bạn bè là bạn học, thứ hai là bạn hàng xóm, thứ ba là bạn trong gia đình quen
biết nhau. Vậy thôi, chứ không có quan hệ rộng rãi như bây giờ. Còn nếu Thuý hỏi cô về vấn đề
tình duyên, hay mình có yêu đương hay giấc mơ gì thì tại vì cô sinh trưởng trong hoàn cảnh
gia đình hết sức đặc biệt như hồi nãy nói với Thuý đó. Có một gia đình như mẹ cô thì không
nên, thành ra cô không có nghĩ đến chuyện lập gia đình. Cữ nghĩ đi học thì bạn bè nói với cô thì
VAOHP0082 17
nói chuyện với họ rất vui vẻ, bình đẳng và thậm chí rất là thân ái, friendly lắm. Nhưng mà khi
mà họ bày tỏ tình cảm thì cô lại thôi tại vì họ tử tế như bạn thế mà bây giờ lại kiểu như mình
hoàn toàn shut down chứ không có nói năng gì nữa. Thì có nói tại vì mình không hợp với bạn,
nhưng mà giờ biết tình bạn đó có gì đi quá rồi, thì mình không đáp ứng được thì mình phải
ngưng. Đến năm cô ra trường xong rồi là cô 23 tuổi, nói là bây giờ con học xong rồi, ra trường
rồi, mà cô còn nhớ từng chữ từng lời của mẹ cô, là người đàn bà ít học, mà cụ nói với cô rằng
là: “đàn bà có giỏi giang cách mấy mà không có người đàn ông trong nhà thì cũng là đàn bà bất
túc.” Cô không biết chữ bất túc đó mẹ cô lấy từ đâu ra, cụ thuộc lòng truyện Kiều nè, Lục Vân
Tiên, Cung Oán Ngâm Khúc, cụ thuộc hết, Chinh Phụ Ngâm. Nhưng mà cụ viết thì viết ngoằn
nghèo thôi. Bố tôi chỉ dạy để biết đọc con số hay làm toán cộng trừ để mà chăm non sổ sách
của đồn điền thôi. Thì đàn bà bất túc mẹ sẽ không yên lòng. Bố mẹ qua đời rồi mà con ngày đó
còn bơ vơ, sợ không có chỗ nương tựa đó, thành ra sau cùng gia đình hai bên quen biết nha8,
gia đình của người chị dâu cả bên nhà cô đó. Gia đình cô thành ra hai bên nói chuyện qua lại
thì cô lập gia đình với một người em, người bạn thân với gia đình người chị dâu nên tụi cô
thành đôi bạn. Cô cũng có sinh các em, lập gia đình cho đến khi anh cần tự do của anh, anh
muốn tự do của anh trờ lại thì cô trả lại tự do cho anh ấy là xong.
TVD: Vậy cô năm 23 tưởi là lập gia đình hả cô?
BBH: 24 tuổi!
TVD: Theo cô nói thì relationship đó là do xắp đặt. Mình không có dating hay gì?
BBH: Ừ, không có dating gì hết. Không có thời gian đi Thuý.
TVD: Hôn lễ thì ra làm sao hả cô?
BBH: Hôn lễ thì làm đầy đủ nghi thức như bình thường. Gia đình của anh trong sài gòn thành
ra bố mẹ anh thì ông cụ đã mất lâu rồi, bà cụ hồi đó còn ở ngoài bắc, ở vĩ tuyến 17 đó. Nên bà
VAOHP0082 18
thím của anh đứng ra lo liệu hôn lễ ở Huế, sau đó đón dâu vào sài gòn. Thành thử đó cô xin
tuyên chuyển từ Đà Nẵng vào Sài Gòn .
TVD: Vậy có làm đám hỏi không cô?
BBH: Có, có làm đám hỏi.
TVD: Đám hỏi chung hay là riêng?
BBH: Đám hỏi riêng, bởi vì khi bà chị dâu của cô làm mai, thì bà phải dẫn anh với bà thím từ
Sài Gòn ra xem mặt, rồi xong thấy công việc có vẻ suôn sẻ đó, thì họ nó đường xá xa xôi quá,
nếu đồng ý thì xin cho làm dám hỏi luôn, còn thời gian đám cưới sẽ quyết định sau. Thành ra
làm đám hỏi luôn. Sau đó vì bố cô đau nặng, nên sợ cụ không qua khỏi, nên xin tiến hành hôn
lễ trong vòng 6 tháng, để mà cho nó xong đó, dại khái là như vậy.
TVD: Trong hôn lễ mặc áo quần sau cô?
BBH: Thì mặc áo quần theo cổ tục, tức là áo dài khăn đóng. Cô mặc áo dài, nhưng mà không đội
khăn xếp như bây giờ. Bây giờ khăn hoàng hậu đó, thời gian sau này theo mode nên mới thế.
Huế có khăn hoàng hậu rất là đặc biệt. Phải ở trong hoàng tộc thì mới được đội cái khăn đó. Và
người dân dã đối với họ là điều gì không có property để làm. Chỉ để một cái hoa trên đầu,
khoăn voan ở trên đầu thôi chứ không có đội khăn.
TVD: Áo cưới của cô màu đỏ hay màu trắng?
BBH: Áo cưới của cô màu hồng, với một áo lớp voan ở bên ngoài phủ ngoài là màu hồng pha
vàng.
TVD: Cô có còn hình ảnh của ngày đó không?
BBH: Chắc là còn đấy, nhưng mà giờ không biết nằm ở đâu trong đống đồ đặc, mà dọn nhà
nhiều quá, ở bên Mỹ.
TVD: Thời đó sau hôn lễ thì cô đã dời xuống Sài Gòn để ở?
VAOHP0082 19
BBH: Đúng rồi. Một thời gian ngắn thôi, sau đó chú lại đổi đi Long Xuyên, để ông làm ở quan
thuế. Cô cũng theo chú về Long Xuyên, nên cô dạy ở Long Xuyên 2 năm. Dạy ở Nguyễn Đình
Chiểu 2 năm, dạy ở Nguyễn Ngọc Hân 2 năm, rồi cô mới về lại Sài Gòn.
TVD: Cô có nhớ gì về năm 60 mấy?
BBH: Thuý hỏi rất hay. Thật ra khi sống ở Sài Gòn cũng bằng khoảng thời gian cô sống ở Huế
trên 20 năm. Nhưng mà cô về Sài Gòn cũng không nhớ gì nhiều. Có lễ tuổi thơ ghi khắc nhiều
hơn, là khoảng thời gian cô làm vợ, làm mẹ không có nhiều kỉ niệm vui, thành ra cô không có
ghi sắc sâu đậm ngoại trừ những đêm Sài Gòn mưa ra rít, nó không có mưa lớn. Nó cứ mưa
hoài ngoài hiên. Những ngôi nhà ở sâu trong hẻm, những cô bán hàng chè thưng, ban đêm họ
đi rao tiếng chè thưng nước dừa, giọng nó trong, mà đường hẻm sâu vang lên, cô cứ nhớ hoài.
Tự nhiên sao thấy ngọt ngào ấm cúng trong đêm mưa. Hay là tiếng những đứa trẻ đi rao mì gõ,
cầm hai cây gỗ gõ nhau đó, khi mình gọi vào đặt tô mì hay hủ tiếu thì anh lấy tay bưng cái
mâm, vẫn còn đạp xe nhé. Tại vì xe đậu xa, nhà nhiều lắm. Có lẽ trong chu vi đường kính vài
trăm thước. Má nó đi ra mì, mình đặt thì nó làm mì để trên cái khay, bưng tới mà nhiều khi
trời mưa, để túi nilon ở trên, đem tới nhà. Những kỉ niệm đó thấy ấm cũng dễ thương lắm.
Những đêm mưa ỏ Sài Gòn, trong những xóm lao động hay là đêm khuya.
TVD: Vậy cô ở living nó ra sao cô? Ở trong Sài Gòn, hàng xóm ra sao cô?
BBH: Hàng xóm thì họ văn minh hơn hàng xóm ở Huế. Tại vì ở Huế thì họ dè dặt lắm. Phải thân
tình lắm, cơ hội nào đó mới thật sự quen biết nhau. Còn hàng xóm ở Sài Gòn thì tương đối dễ
dàng hơn. Gặp nhau thì chào hỏi, rồi họ cũng sống hồn nhiên lắm. Cô thấy cũng vui, giao tế tốt,
ở đâu cô cũng có hàng xóm rất dễ thương. Mà nhất là khi những năm cô về Long Xuyên dạy
học, cô mới biết cạo gió. Bữa hôm đó cô cảm, cảm nặng lắm, thế là sốt nằm li bì, không ăn
không uống. Cô còn nhớ chị người làm là chị Năm, chị rất là dễ thương, mặt trái xoan, tóc cột
VAOHP0082 20
đằng sau gáy. Chị nói với cô là cô ơi, mặc dầu hơn nhau không bao nhiêu tuổi, nhưng mà vì
thấy mình đi dạy học nên gọi cô là cô giáo đó. Cô để em cạo gió cho cô đi. Cạo gió là khoẻ liền.
Cô kêu cạo gió là sao. Thì cô cứ để em làm cho cô. Cô mới thất chị đem một chai dầu, một cái
muỗng, thế là chị chỉ vào cái màng. Hồi đó ở Việt Nam ngủ là phải có cái màng. Thuý biết có cái
màng che muỗi đó. Chị vén cái màng lên và chị đánh gió cho cô. Mà Thuý tin không?! Mới cạo
gió cho cô xong là cô ngồi dậy ngay lập tức . Ăn hai bát cháo. Mấy ngày nằm lả không ăn gì hết,
tỉnh táo, thành thử ra cô tin cạo gió lắm. Cứ hơi môi tí là cô cạo gió. Hồi đó ở Long Xuyên, ghe
họ đi về buôn bán tấp nập, họ bán đồ khô đó. Dừa từng quầy, mía này, rồi khoai lang này. Nhất
là những khe, súng ống vứt bừa bãi, đồ hộp cũng vứt luôn, đó là tàn tích mà dính liếu đến Mỹ
đó, cô nghĩ vậy. Cô sang trình diện bên trường, còn những người còn lại dạy trên nhìn nhau lơ
láo, biết là một trang sách mới đã mở ra, mà chắc là không hứa hẹn gì nhiều. Thì bọn cô phải
tiếp xúc ngay với những cán bộ ngoài Bắc vào, họ gọi là cán bộ chỉ đạo, và một ngành họ nắm
chặt bên cạnh công an cảnh sát là ngành giáo dục. Họ sợ là mình sẽ tuyên truyền những triết lý
ngược lại với triết lý cộng sản. Nhưng mà cùng những người làm công tác giáo dục vào, họ
cũng có tính cách văn hoá, họ nói chuyện cũng lịch sự. Chỉ trừ anh cán bộ gọi là cán bộ bí thư
của trường đó, thì anh đó là sát máu đó. Chứ còn hiệu trưởng, họ giữ chức hiệu trưởng, còn
hiệu phó họ không cần. Hiệu trưởng với giám học này kia thì các thầy cô giáo thì ngày ấy hãnh
diện lắm.
TVD: Những giáo chức như cô sau tuổi 45 thì cũng tiếp tục?
BBH: Hồi đó gọi là lưu dung. Ban đầu cô tưởng lưu dụng, tức là giữ lại mà dùng. Họ nói lưu
dung, tức là giữ lại để mà tha thứ, dung là khoang dung đó. Gọi là giáo chức lưu dung. Muốn
gọi gì thì gọi, tại cô dạy Pháp văn thành ra cũng không bị kiểm soát nặng nề lắm. Nhưng người
dạy về văn, văn sử là hai ngành chính, về tư tưởng học. Dưới chế độ cộng sản nên họ kiểm soát
VAOHP0082 21
các thầy cô giáo dạy văn sử kĩ lắm. Họ có người vào lớp dự. Còn tiếng Pháp thì thứ nhất cô
không biết họ có hiểu hết tiếng Pháp hay không, thứ hai họ nghĩ văn hoá Pháp không có gì mà
bất lợi cho họ. Cho nên cô dạy tiếng Pháp cũng không bị họ làm phiền gì nhiều. Giáo chức ở
trong trường chia ra từng tổ, mỗi tổ theo chuyên môn của mình, tổ anh văn, tổ việt văn, tổ văn
sử. Họ cũng bầu các chức vụ ở trong đó, trưởng ban lao động, trưởng ban văn nghệ, trưởng
ban đời sống, lo những vấn đề ở trong trường. Thì cô phụ trách tại vì anh em không có phương
tiện di chuyển bằng xe hơi hay xe gắn máy nữa, mà nhiều người ở rất xa. Nên cô phải nấu cơm
cho các giáo chức ở lại ăn, bẳng cách mỗi người đóng một số tiền nhỏ 2 đồng, 3 đồng gì đó, cô
phải lãnh về đời sống. Cô phải đi chợ, mua thức ăn, làm cơm trưa, cho các giáo chức xuống ăn
cơm. Buổi chiều thì lên, thường thường dạy buổi sáng chứ không dạy buổi chiều. Tại vì giáo sư
đệ nhị cấp, thì dạy sáng không dạy chiều, thì buổi chiều làm công việc của trường, họ kêu là
công việc cải thiện kinh tế, hoặc là nuôi heo, đào đất trồng cây. Còn ai dạy buổi chiều thì buổi
sáng vào. Làm những công việc văn phòng, thư viện, rồi họp tổ, họp liên miên, đại khái vậy.
TVD: Ngoài những việc thay đổi về chức vụ trong đời sống đi dạy của cô, thì cuộc sống trong
gia đình có gì thay đổi không? Sau 75 cuộc sống của cô đó?
BBH: Cuộc sống gia đình ngày một tàn tạ đi. Nhưng mà không có ngay lập tức. Bọn cô vẫn sinh
hoạt bình thường cho đến khi kinh tế cạn dần, thì chắc chắn là phải sa sút. Gia đình cô có
những lúc phải nấu cháo, mà không có thức ăn, thành ra phải nấu cháo đậu xanh ăn với đường.
Mà đường thì có hai loại đường, công nhân viên được phát thì gọi là đường trắng, đường cuba,
dùng để bán ở ngoài chợ, phải kiếm tiền mua thêm thức ăn. Còn đường nâu đường vàng thì
mua hết, tại vì người ta uống cà phê thì chua, thành ra bọn cô giữ lại kho cá kho thịt hay là ăn
cháo. Đã có những lúc như vậy. Sau đó cô phải đi ra chợ trời buôn bán thêm để có thêm tiền,
để mà sống.
VAOHP0082 22
TVD: Vậy trong gia đình của cô, có người nào, anh chị em, có ai bị ảnh hưởng vì chiến tranh,
hay là bị mất vì chiến tranh không vậy cô?
BBH: Nếu nói mất về chiến tranh thì không. Cô có một người anh gia nhập quân đội, nhưng
anh ở trong ngành công binh, mà là công binh kiến tạo, không phải quân binh chiến đấu.
Thành ra anh có yểm trợ mặt trận. Mà ông yểm trở những phong tường xa cách, những công
thự, chẳng hạn như khi mình cần có một cơ sở mà di chuyển một đơn vị nào đến thì anh lo vấn
đề trang trại này kia, cho nên tương đối vì sự anh, anh cũng kip di tản, đó là năm 75, Còn
những người khác ảnh hưởng chiến tranh vì kinh tế, thì nhà cô thiệt hại nặng, do vấn đề chiến
tranh, vấn đề thay đổi chế độ ở ngoài Bắc, nhưng mà trực tiếp vì súng đạn thì không.
TVD: Sau 75 thì nhiều người bỏ nước ra đi, cô và gia đình của cô có kế hoạch gì, có muốn ra đi
không, và làm sao để ra đi được?
BBH: Tât nhiên là kinh nghiệm về sự ra đi cô không có ngay, cho đến khi nó xảy ra một vài
biến cố làm cho mình phải suy nghĩ. Ví dụ như năm 75, cô có một người anh duy nhất thôi như
đã nói với Thuý, thì khi quyêt định mang gia đình đi thì mình muốn đi theo lắm. Nhưng mà vì
nhiều lý do mình không đi kịp với anh, nên phải ở lại. Từ đó ý nghĩ đoàn tụ gia đình không còn
nữa. Cô nghĩ bây giờ chắc hai phương trời thì không biết đến bao giờ mới có thể gặp lại nhau.
Thì thôi coi như đến đây là một ngã rẽ rồi. Nhất là cô kẹt bà mẹ bây giờ đang là 85 tuổi, cụ rất
là lớn tuổi, không làm được cái gì hết. Khi con cô đi học, khi nó bắt đầu gia nhập gọi là đoàn
ngũ hoá trong đội thiếu niên bác Hồ đó, thì phải quàng khăn đỏ đi học. Con cô không ngoại lệ,
nó đang ở tuổi niên thiếu mà, 13, 12 tuổi, băt buộc cháu phải đi sinh hoạt. Một hôm cô bắt
được cái thư của anh đội trưởng đội cháu sinh hoạt, nó viết thư tỏ tình với cháu. Cháu đưa cho
cô xem. Bắt buộc cô phải lên trên quận đoàn, quận Phú Nhuận. Cô đi phường đoàn trước, rồi
sau cô mới lên quận. Thì cô nói rằng theo cô nghĩ tư cách người lãnh đạo sinh hoạt của một
VAOHP0082 23
đoàn thể thiếu niên như vậy, phải gương mẫu về vấn đề đạo đức, phải gương mẫu về vấn đề
công tác, mà chỉ mới có sinh hoạt 1-‐2 tháng thôi mà anh ấy đã viết một cái thư như vậy cho
con gái tôi, lúc giờ em chỉ có 12 tuổi. Cháu rất là xinh đẹp, thành ra tôi thấy điều này không có
được. Yêu cầu cấp trên phải có biện pháp để mà chấn chỉnh việc này, còn nếu không gia đình
sẽ không dám cho con đi sinh hoạt nữa. Thì không hiểu họ làm việc với nhau như thế nào, thì
anh đoàn trưởng đó đến nhà cô xin lỗi. Anh nói là vì anh hơi sôi nổi, hơi cạn nghĩ, anh làm kêu
vậy không có đúng. Cô đã giúp cho anh ấy có cơ hội để sửa chữa, và anh hứa là anh sẽ sữa
chửa, và anh không có tái phạm chuyện này nữa, và hy vọng chuyện này cũng sẽ được học tập
ở phường đoàn, quận đoàn để tránh tình trạng này xảy ra. Nhưng mà cô không tin nữa, cô bắt
đầu nghi ngại rồi. Tại vì thứ nhất con mình lần đầu tiên nó sợ đưa cho mình. Lần sau như áp
lực của tình cảm hay là khi mà sinh hoạt mà tin cậy nhau rồi thì nó thấy không sợ nữa, nó có
thể cũng đồng loã với người mà bày tỏ tình cảm tốt đẹp với cháu. Cô nghĩ đến chuyện cho cháu
đi. Thì lúc bấy giờ cả Sài Gòn sôi nổi vấn đề vượt biên. Thuý biết không, đi đâu cũng thấy xì
xào, cô cũng thấy nói to nói nhỏ, cũng thấy bàn bạc. Hết sức là kín đáo nhưng người ta vẫn bàn
bạc chuyện ra đi nhiều lắm, đó là năm 77, mới 2 năm sau mất nước thôi. Đến năm 79 cô mới
có cơ hội để cho em đi. Chuyến đi của em mất nạn, không thành công, nên cô mất em trong
chuyến đó. Rồi sau đó cô sợ. Lại còn vấn đề bà ngoại các cháu lớn tuổi quá, bạn bè cụ cũng
thương lắm, nói sẵn sàng cho cô với cả nhà đi, nhưng mà cô không dám nhận lời tại vì cụ lớn
tuổi quá, cô sợ cụ đi vất vả, đi không tới nơi, phải đi nửa đường đi về thì lỡ việc của bạn bè
không tiện nên cô xin cáo, không có dám nhận. Thì bọn cô ở lại chờ đợi, nhưng cũng không
biết là chờ đợi gì. Cố gắng mà sống thôi. Sau đó ông anh cô mới bảo lãnh đầu năm 80 thì ông
bảo lãnh. Thành đến năm 82 đơn từ bắt đầu tiến hành, đến năm 85 cô mới có giấy tờ xuất cảnh
VAOHP0082 24
ra, rồi chờ danh sách bay, chờ phỏng vấn, phái đoàn liên hiệp quốc phỏng vấn. Thành đầu năm
86 cô mới đi được qua đây.
TVD: Khi mà cô được bảo lãnh thì cả gia đình đi hết luôn?
BBH: Ừ, cả gia đình đi hết luôn.
TVD: Cô chú và con?
BBH: Khi mà cô muốn được bảo lãnh thì phải có đơn giấy tờ, trong đó có một cái đơn cô xin
xuất cảnh, và cái đơn đó phải được hiệu trưởng nhà trường ký, thì hồ sơ mới hợp lệ. Cô mang
cái đơn đến hiệu trưởng lúc bấy giờ là bà Mai, người Bắc vào đó. Cô nói là: “Chị Mai, em có một
điều muốn thưa với chị là, mẹ em chỉ có một người con trai duy nhất thôi là ông anh của em
bây giờ đã đi di tản sang bên Mỹ rồi, bây giờ ông bảo lãnh gia đình đi, nên em nghĩ là vì lý do
nhận đạo em phải cố gắng cho mẹ con em, anh, được đoàn tụ với nhau, nên em phải buộc lòng
xin xuất cảnh. Thành chị Mai thông cảm ký dùm em cái đơn này để em nộp trên phòng công
tác người nước ngoài.” Thì bà nói là: “chị không muốn cho em di. Tại vì em dạy rất là hiệu quả,
được các học sinh yêu mến. Nên chị không nghĩ chị sẽ để cho em đi. Nhưng mà tại em nói có bà
cụ, thành ra chị cũng thấy điều này có vấn đề tình người ở trong đó, nên chị sẽ ký cho em.
Nhưng mà nộp đơn là một chuyện, vấn đề em đi được không mới là chuyện khác. Thành ra em
phải hữa với chị nếu mà em chưa đi được thì em tiếp tục em dạy ở trường cho chị. Còn nếu mà
em có giấy tờ em đi, thì chắc chắn chị cũng vui lòng để cho em đi, để mẹ con anh em đoàn tụ
với nhau.” Cô được giấy đó rồi, là đem lên nộp phòng công tác người nước ngoài liền. Đến khi
giây tờ ra, cô vẫn đi dạy như bình thường. Được 2 ngày thì bà Mai kêu cô vào trong văn phòng,
bà Mai mới nói là: “Bích Hà, chị rất muốn em ở lại dạy học, tại chị yêu cầu em. Nhưng có một
người bạn của em, bây giờ ông này giờ vẫn còn đang ở San Jose, mới đi đoàn tụ gia đình ở trên
San Jose đó, mà cô không tiện nói tên ra, tại vì vấn đề cũng hơi tế nhị, mà chuyện ông còn tại
VAOHP0082 25
thế mình cũng không có muốn nói. Một người bạn của em, bà nói tên rõ ràng. Nói rằng em
không phải là nghèo khổ gì, mà tại sao em có đơn xuất cảnh rồi, mà em vẫn tiếp tục đi dạy
học.” Ông không biết bà Mai yêu cầu cô. Ông tưởng là cô xin tiếp tục dạy học. “Thì chị phải coi
chừng. Nếu mà mai đi trong trường có chuyện gì, truyền đơn, lựu đạn thì chị là người chịu
trách nhiệm, tại vì chị đã bảo vệ bao che cho một người xuất cảnh rồi mà vẫn tiếp tục cầm
phấn đứng bảng. Chị Hà không chừng là CIA gài lại sao biết được. Hồi xưa chỉ làm công tác hải
đạo mà.” Thế là bà Mai sợ, bà Mai gọi cô vào. Bà bảo chị thôi thì ngày mai em bắt đầu ở nhà, em
đừng có tới trường nữa. Cho ở nhà là cô mừng quá rồi. Mặc dầu nhớ học trò lắm. Những ngày
hôm sau đến giờ mình đi dạy thì mình không đi, nằm ở nhà cô chảy nước mắt, nhớ nơi mình
đã từng gắn bó với em học sinh, những nơi mà mình đã từng hy vọng rất nhiều vì thế hệ mai
sau, thì mình phải nghỉ. Thì đó là nghề mình theo đuổi bao nhiêu lâu rồi. Mình cũng thương
tiếc lắm, nhưng mà thôi. Hoàn cảnh như thế nên cô cũng phải ra đi thôi. Khi mà cô sang đến
đây thì việc đầu tiên anh cô courage cô là ghi danh đi học đại học. Lúc bây giờ cô có một mẹ già
rồi, với lại ba đứa con. Thì cháu lớn đã vào đại học rồi, thôi cũng không lo. Nhưng mà hai cháu
sau còn cách chị đến 6 tuổi, nó đang ở dưới trung học. Nên cô phải đi làm. Phải có một đời
sống, chứ không thể sang đây nương tựa vào ai được. Thành ra cô ở Riverside có một thời gian
ngắn. Nhưng mà kỉ niệm ở Riverside là thế này. Cô biết là trẻ con học giỏi hơn mình nhiều lắm,
nó tiếp cận với cái mới nhanh hơn mình nhiều lắm. Thì buổi chiều, buổi sáng thì anh cô đi làm,
nên ông drop các cháu ở trường học. Cô không phải đi. Cô dậy sớm ở nhà lo ăn sáng với bà cụ,
lo nhà cửa, rồi chợ búa thức ăn nấu cơm trưa thôi. Đến 2 giờ thì cô ra trường intermediate cô
đón em học intermediate, rồi một em nữa thì, hai đứa ở intermediate hết, chênh nhau có một
lớp thôi. Khi cô ra đến trường một cái, cô bức chân vào sân trường thấy các em tuy là Mỹ lớn
con, nhưng mà trường trung học cấp 1 cứ từng đôi à. Tụi nó ôm nhau, hoặc là tụi nó ngồi trên
VAOHP0082 26
hành lang. Cậu con trai thì ngồi dựa lưng vào tường, hai chân để thẳng ở trước. Cô con gái thì
ngồi ngược chiều lại. Cô sợ quá. Thôi chết con mình mới sang học môi trường như thế này thì
không biết làm sao. Đầu gối cô đi mà run khập khễnh đó Thuý, muốn té luôn. Sang cái lúc vào
đón cháu, thì nó đi bên cạnh mình. Nó cứ đi tỉnh bơ à, nó không có vẻ gì là bận tâm hay băn
khoăn người xung quanh hết. Xong về đến nhà, cơm nước xong rồi cô mới ngồi gần cháu hỏi
là: “con ơi, mẹ đi vào trường thấy học sinh của trường sao tụi nó tự do quá. Sao vấn đề luyến ai
như có vẻ trẻ con bên này tự do quá.” Con cô mới bảo là: “mẹ, mẹ thắc mắc chuyện người ta
làm gì. Chuyện người ta mặc kệ người ta.” Cô mới nói thôi chết rồi, con mình trưởng thành
hơn mình. Nó nói chuyện của người ta mẹ thắc mắc làm gì, tức là nó không bận tâm chuyên đó,
thì tại sao mình lại bận tâm. Cô ở trong một cái chung cư. Anh cô thì có nhà riêng, nhưng mà
lúc bấy giờ nhà anh ấy đang sửa, thành ra anh dọn ra chung cư ở đỡ. Thì mình đi về, dẫn con đi
qua những lối đi trong chung cư, thì mùa hè, cửa sổ nhà người ta mở. Mình đi qua thì nhìn một
cách vẩn vơ thôi, chứ mình không chú ý gì. Thế là nó giật áo cô bảo mẹ không có nhìn vào cửa
sổ nhà người ta. Cô học được từ con nhiều cái vui lắm, tụi nó trưởng thành mau hơn mình. Sau
đó ở một thời gian ngắn thì cô có bạn bè ở Santa Ana, thì cô dọn về Santa Ana ở để kiếm việc
làm, đồng thời lo cho các em. Rồi thì chuyện đi làm của cô cũng cực lắm, không thể nào tưởng
tượng được. Mới qua thì Thuý biết cô đâu có xe. Chưa có bằng lái xe nữa. Cô phải đi carpool
với chị giới thiệu cô vào làm ở hãng đó. Nhà chị cách nhà cô khoảng chừng 200 thước thôi.
Sáng trên cùng một con đường, cô mới xách lunch box, nói lunch box cho nó sang chứ để trong
một cái túi, chưa biết cái lunch box là cái gì nữa. Đến trước cửa của nhà chị, cái ca bắt đầu 6
giờ, thì bọn cô phải đi từ lúc 5 giờ rưỡi. Cô phải đi xuống hãng khoảng độ chừng 20 phút, 10
phút để mình vào parking này kia. Cô phải sang nhà chị chậm lắm là 5 giờ rưỡi phải có mặt ở
nhà chị rồi. Hôm nào sang mà thấy cửa sổ phòng tắm nhà chị sáng đèn là cô mừng lắm. Chứng
VAOHP0082 27
tỏ chị sẵn sàng để đi rồi. Quả chừng 5 phút sau là chị mở cửa có rào sắt ở Santa Ana. Những
nhà khá giả làm hàng rào săt hết. Chị kéo rào sắt ra thì mình biết sẽ đi xe với chị đến sở làm.
Hôm nào cô đứng mà thấy phòng tắm của chị tối om thì cô nói thôi chết rồi, chị ngủ quên. Là y
như rằng cô phải chờ lâu hơn. Chị cũng dậy trễ chút xíu nhưng mà không đến nỗi phải quá trễ,
chị cũng ra được, nhưng mà cô đứng cầm túi cơm chờ ở cửa. Mà Santa Ana hồi đó người Mễ
rất là đông. Mà sáng sớm nhất là mùa đông, trời lại mưa, đứng một mình sợ lắm, đi vào sở làm.
Đó là chuyện đi làm. Chuyện đi học kể với Thuý hồi nãy, thì nhà cô ở gần trường Santa Ana
College, cô phải đi học ở đó. Phải một thời gian sau, khoảng chừng một năm sau khi cô ổn định
việc làm rồi, cô học bằng lái xe, thì cô lái cái xe cũ đầu tiên cô mua $700 của một người cháu.
Từ nhà đến Santa Ana College khoảng chừng độ 1 mile đường. Cô ở ngã tư Fairview với lại
đường số 1. Thì cô chỉ đi thẳng đường Fairview đến đó rẽ mặt thôi. Cô vào đậu parking rồi lên
lớp. Trước đó là cô đã lấy accessment test được rồi, kết quả của accessment test, cô nói với
con cô là có ba cái Thuý biết rồi chứ gì, vocabulary, listening, với lại grammar. Cái grammar đó
100% là tại bọn cô người Việt Nam học grammar rất là kỹ, nhất là cô từ grammar tiếng Pháp
chuyển sang tiếng Anh nữa, gần như là gặp mình không có cách gì sơ sót được. Vocabulary cô
được 95% đó. Đến khi cái listening cô hỏi con cô là, các con có biết listening test mẹ được bao
nhiêu phần trăm không. Tụi nó ngẫm nghĩ một hồi nói 50% hả mẹ. 36% thôi Thuý! Không
nghe được. Nhưng mà cô vào lớp 100 advance gì đó, đại khái vậy. Lái xe đi học đàng hoàng.
Đậu xe đi vào lớp, mà những cái ví dụ grammar họ đưa ra, rất là dễ, mình biết hết rồi. Có
những người đi học họ làm trúng một câu hỏi ra đáp án đúng thầy giáo nói rồi đó thì họ nhảy
tưng tưng vậy đó, la om sòm. Cô nói làm sao mà phải làm giữ vậy. Xong lớp học cô đi ra không
biết xe đậu đâu. Tại lúc mình vào thấy cổng rồi vào thôi. Đi tìm lớp, không biết lớp chỗ nào, ra
bãi đậu xe không biết nằm hướng nào, mà những bush, bụi cây trong trường càng ngày càng
VAOHP0082 28
khuya, lớp người ta xong 9 giờ rưỡi, mà cô 10 giờ rồi vẫn chưa tìm được xe. Mà qua mỗi bụi
cây như vậy trong ngực cô đánh thình thịch, cô sợ, nhiều khi chỗ lạ mình sợ không biết làm
sao. Mai cô mới hỏi thì họ hỏi cô lúc nãy bà đi vào đậu ở lối nào?! Bristol hay là 17th street.
Đâu có biết, không biết đường nào cả, mà cũng chẳng biết chỗ nào mà đậu. Cô phải chờ đến 10
giờ rưỡi, parking gần hết xe rồi mới thấy chiếc xe mình đậu ở góc đó. Cô về cô sợ quá, ngày
hôm sau cô không trở lại nữa, cô bỏ luôn không đi học nữa.
TVD: Vậy cô đi làm hãng lúc trước hay sao cô?
BBH: Đúng rồi. Cô làm assembler là dễ nhất. Khi cô vào làm assembler đó thì phòng cô có một
mình cô là Việt Nam thôi, hai cô người Mễ, một cô Đại Hàn, một cô người, lâu người cô quên
mất rồi, đó là một tỉnh ở Nam Mỹ. Thế khi mà building bị cúp điện, thì Thuý nhìn cách cư xử
của mỗi người Thuý biết ngay văn hoá của nước đó. Cô thì ngồi cắm cúi làm, có máy lạnh hay
không có máy lạnh it’s ok, vẫn ngồi làm. Hai cô Mỹ Trắng, một cô chạy xuống dưới
management liền, yêu cầu phải sửa máy lạnh trên này nóng quá không làm việc được. Cô
người Mễ có quạt máy cô dấu ở đâu, quạt máy nhỏ nhỏ ở dưới chân. Cô nhìn là thấy ngay, cái
cách mà mình xử trý như thế nào trong hoàn cảnh như vậy. Người Việt Nam là cắm cúi làm
thôi. Cô ngồi làm, thứ hai là cô không quen vừa làm vừa nói chuyện. Trong khi ngồi làm cô
ngồi đầu này gọi cô ngồi đầu kia, mày biết bữa nay nó sale ở đâu không, hồi đó chưa có Macys,
ở Federated sale underwear rẻ lắm, bao nhiêu tiền đó. Rồi bà Macos có đến 3000 đôi giày, tùm
lum tùm la, đằng này gọi đằng kia. Cô ngồi làm thinh à, không có gọi to như vậy được. Thứ hai
nữa mình nghĩ mình đi làm thì phải lo làm chứ. Bà supervisor đó đến bên cạnh cô bà hỏi cô là:
“bà có happy không? Sao tôi thấy bà có vẻ unhappy quá vậy?” Xong rồi cô mới trả lời bà, cô nói
rằng cô được dạy dỗ phải thích nơi nào cô đi làm, mà phải thích việc làm mà tôi làm. Bà trố
mắt lên nhìn cô, cô nghĩ chắc bà này hỏi mình là ai, chứ không ra dáng của người assembler.
VAOHP0082 29
Xong cô nói là tôi cũng chăm chú để làm, tôi ít nói chứ không phải là unhappy đâu. I’m happy,
nói với bà vậy. Ngày hôm sau bà vẫn không yên tâm, bà trở lại nói với cô là tôi biết là bà không
happy. Thôi để ngày mai tôi xin move một cô Việt Nam đến đây cho bà, để bà có người nói
chuyện. Cô cảm ơn bà có lòng tốt. Ngày hôm sau bà mang tới một chị ngồi bên cạnh cô. Chị này
làm đã lâu rồi. Rồi chị chỉ cho cô cách mang thức ăn trưa như thế nào, mua những container
bằng nhựa, rồi để đồ ăn làm sao, đến đó thì để đồ ăn ở đâu đến giờ lunch mình ra cafeteria
hâm đồ ăn lại mình ăn. Chị walk cô through tất cả những việc phải làm. Nhưng mà chị nói từ
đầu đến cuối buổi làm, thành ra nếu mà có dịp nào chị Kim nghe được phỏng vấn này thì chị
Kim nhớ là tôi rất là biết ơn chị, chứ không phải nói xấu chị. Nhưng mà nói thì tôi nghe chị nói,
tôi vẫn không nói, vì không có cơ hội để nói nữa. Bà supervisor bà rất là tinh tế, bà thấy mình
vẫn không nói. Mấy ngày sau bà trở lại nói là tôi nghĩ bà vẫn không happy ở trong
environment này, thôi để tôi gửi bà xuống dưới floor, ở đó có toàn người Việt Nam thôi, chắc
bà sẽ feel comfortable hơn. Bà nói là bà làm. Bà gửi cô xuống cái floor ở phía dưới đó, toàn
người Việt Nam không thôi thiệt tình như vậy. Thật ra mình có một cộng đồng nhỏ của người
Việt Nam, ăn trưa rồi nói chuyện, giúp đỡ nhau rồi học hỏi nhau, chỉ vẽ cho nhau. Cô sống một
năm rất là vui. Nhưng mà cô chỉ làm đó được 8 tháng thôi, sau đó cô thấy bên Quality Control
mở, thì cô apply xin qua đó làm, thành ra cô được cái việc bên Quality control cô qua đó làm.
Cô làm bên đó 7 năm, gọi là quality assurance. Rồi sau supplementation mở, cô apply xin qua
supplementation, cô làm ở đó được 2 năm. Rồi sau cùng cô thấy regulatory affair nó mở, cô
apply qua bên đó cô làm, một hãng thôi, nhưng mà mình có khả năng đi interview job, nếu
mình được thì qua làm thôi. Kinh nghiệm cuối cùng của cô khi cô đi interview job là job cuổi
cùng, thì Thuý biết bên này khi mà họ opening một cái job, thì họ phải công bố, đó là sự công
bằng, equal để làm việc. Thì cô thấy nó candidate identify rồi, tức là người mở cái job đó đã
VAOHP0082 30
chọn người rồi, nhưng mà vẫn phải post lên để mọi người thấy có cơ hội đồng đều, equal
opportunity đó. Cô mới nói cái này mình làm được tại sao không cho mình làm. Cô mới làm
đơn, làm đơn mà muốn chuyển đi thì phải có supervisor ký mới chuyển đi được. Cô mới nói
ông supervisor của cô là ông cho tôi có cơ hội để chuyển việc làm, tôi làm việc với ông mấy
năm tôi cũng rất thích, nhưng mà ông biết nước Mỹ là mình phải move up, thì ông ấy mới bảo
là: “bà có thấy ông Rick ông đề là candidate identify không?” tôi có thấy, tôi không có hy vọng
lần này, nhưng mà tôi muốn hãng biết là tôi cũng có khả năng làm việc này, nếu mà tương lai
hãng cần nữa thì tôi sẽ là người nộp đơn xin việc này, tôi chỉ muốn để hãng biết như vậy thôi,
ông cứ ký cho tôi đi. Ông bảo là để ông hỏi ông Rick, tôi đã xin ông rồi đừng hỏi gì ông Rick hết
á, ông cứ ký cho tôi đi, còn vấn đề được hay không là của tôi. Nhưng mà ông cũng tiếc mình.
Ông bảo: “Tôi đã nói với bà rồi, nói chuyện với Rick rồi, nó có candidate rồi, nó không có lấy ai
khác hết.” Tôi thưa với ông rồi là đừng có can thiệp, tôi không nhờ gì hết, chỉ muốn cho hãng
biết, là tôi nghĩ tôi có thể qualify cho việc làm này, nếu không được dịp này thì dịp sau, ông vui
lòng ký cho tôi một favor. Thế là ông chẳng nói nữa, ông phải ký cho cô cái đơn. Cô đi cô nộp.
Nộp đơn thì họ phải xét, phải đi phóng vấn. Họ gọi tất cả những người nộp đơn đi phỏng vấn
hết ngoại trừ candidate identify ra, thì cô cũng được phỏng vấn. Khi vào một phỏng vấn thì có
5 ông managers của hãng. Thì ông production manager là ông khó nhất, họ nói ông rất là picky
và khó khăn nhất, tên là ông Marwell. Khi cô vào phỏng vấn ông lần thứ hai thì ông hỏi cô rẳng
là: “Bà có biết công ty chờ đợi gì ở bà trong cái job này không?” cô mói nói là cô biết. Ông hỏi:
“bà biết như thế nào, bà biết công ty mong đợi gì?” Cô nói là tôi chỉ xin dùng hai chữ thôi, thứ
nhất là mau chóng, thứ nhì là chính xác, accuracy and speed, cô nói vậy. Ông thank you very
much, cho đi ra liền. Rồi ông phê là ông nhận cô, mà production là có ưu thế vì họ làm ra của
cải, thành ra ông Rick là ông mở cái đó, ông chỉ mở văn phòng thôi. Thì 3 người kia cũng sẵn
VAOHP0082 31
sàng cho cô tại vì người nào cũng có thiện cảm với mình. Họ không có candidate identify là ai,
họ thấy phỏng vấn đồng đều với nhau, thì họ lựa người nào họ thích thôi. Khi cô vào trình diện
với ông là ông nói: “Tôi xin bà đừng hiểu lầm tôi, tôi không biết là bà thích việc này, cho nên tôi
không nghĩ là tôi mời bà. Thế nhưng mà bây giờ tôi rất là happy có bà trong department của
tôi, cho nên tôi nói cho bà biết như vậy. Tôi chào mừng bà đến với department của tôi.” Lúc
bấy giờ cô đã có plan đi Việt Nam thăm ông anh lớn, là ông anh con nhà bác cô đó. Anh ấy bị
colon cancer, thành ra cô phải đi thăm cũng như là vĩnh biệt anh ấy luôn. Thì cô nói với ông là
cô có plan đi Vietnam trước đây, trước khi cô nộp cái đơn để thi việc này, thì ông cho tôi đi
Vietnam 3 tuần lễ, rồi tôi về sẽ nhận việc. Ông mới bảo: “nếu bà đi Việt Nam thì bà sẽ không
được ăn lương của department của tôi. Bà phải ăn lương ở department cũ cho đến khi bà về
trình diện với tôi.” Cô nói nó không thành vấn đề, đó là sự công bằng, tôi làm ở đâu thì hưởng
lương ở đó, tôi sẵn sàng, miễn là tôi đi thăm ông anh tôi, vì anh có thể sắp sửa cô đời. Rồi cô về
thì cũng làm việc ở chỗ cũ để chờ ngày nhận việc với ông. Ông gọi cô lên, bảo rằng là năm nay
bà được promotion là lớn lắm rồi, thành ra bà không có add anual review nữa nha. Cô mới nói:
“thưa ông, tôi nghĩ là khác nhau, tại vì cái này không phải là promotion, cái này là công việc
hãng cần mở, mà tôi xin được, chứ không phải là promotion. Ông hiểu promotion cũng được,
nhưng mà thật tế không phải là promotion, nên anual review tôi vẫn nên làm, tại vì không thể
nào không làm được.” Ông bảo đó là quy định của hãng. Mà nếu đó là quy định của hãng thì tôi
ok, không có gì phàn nàn, mình vui quá, được job mới còn phàn nàn gì nữa Thuý. Mấy hôm sau
ông kêu cô lên, ông bảo là bên đó nói với tôi rằng là họ vẫn review cho bà năm nay vì đúng là
bà nói procedure là bà vẫn được hưởng. Cái thứ hai nữa là bà phải nhận việc ngay với tôi, tại
nếu tôi không nhận bà vào lúc này thì ba tuần sau tôi không nhận bà được nữa, tại vì budget
nó chấm dứt vào tháng này. Bà có một vaccation được trả tiền. Dễ sợ, người Mỹ họ như thế
VAOHP0082 32
đấy Thuý thấy không. Thế là cô làm được việc đó cho đến khi cô nghỉ hưu đó. Cô làm 5 năm ở
việc cuối cùng. Rất là vui, cô làm việc với các kĩ sư R&D, làm với các bạn người Việt Nam mà họ
là những thành phần xuất sắc được chọn vào R&D làm những mẫu đầu tiên để mà được nhà
thương chấp nhận. Thành ra làm việc với họ rất là vui và hăng say.
TVD: Khi cô nói R&D Thuý cũng muốn cắt nghĩa là Research and Design?
BBH: Ồ, Research and Development.
TVD: Cô nói cô về hưu vào năm nào cô?
BBH: Năm 2005.
TVD: Và sau khi về hưu cô làm việc gì?
BBH: Cô làm việc cộng đồng đó. Trước khi về hưu cô đã làm ở tờ báo Phụ Nữ và Gia Đình rồi.
Rồi cô tiếp tục làm tờ báo và làm về bên truyền thanh, cô làm full-‐time cho truyền thanh.
TVD: Làm sao cô bắt đầu làm cho truyền thanh ở bên đây nữa?
BBH: Truyền thanh ở bên đây phải nói như thế này. Cô có một người bạn rất thân rất quý là
ông Lê Đình Điểu, tức là thân phụ của Ysa đó, chắc là Thuý biết rất là rõ. Thì khi cô sang cô làm
cho Người Việt, cô viết bài cho Người Việt. Ông Điểu biết cô có khả năng làm cho truyền thanh
nên khi ông ra cái đài phát thanh VNCR đó thì ông muốn cô về làm cho đài. Lúc đó cô đi làm
full-‐time cho người Mỹ nên không cách nào mà cô làm cho ông được hết. Thành cô hứa với
anh là khi nào tôi có thì giờ tôi sẽ về cộng tác với đài, làm việc với anh, tại vì tôi cũng thích làm
về truyền thanh. Chẳng may sau đó chưa được 2 năm thì ông Điểu qua đời, cho nên lời hứa đó
cô không giữ trọn được với ông. Khi ông mất rồi, thì độ mấy năm sau cô có cơ hội, tức là cô
đang làm ở second shift thì cô có thể giúp được. Thì buổi trưa cô từ nhà đến đài đọc bản tin
buổi trưa, xong cô đi thẳng từ đó đến sở làm, cô làm việc buổi chiều. Nhưng mà sau đó cô có
job mới đó, thành ra cô phải đổi lên first shift cô làm, không có làm second shift nữa. Nên cô
VAOHP0082 33
không có làm tiếp tục làm được nữa. Hồi đó là ông Hoàng Trọng Tuệ làm giám đốc đài, trụ ở
của đài ở đường AK Asia đó. Là hai lần cô thất hứa. Lần cuối cùng thì cô về hưu rồi có toàn
quyền sử dụng thời gian của mình. Lúc đó có cơ hội là con của ông Lê Đình Điểu là Nhất Lan,
anh không muốn làm phát thanh nữa, anh muốn bán cổ phần của VNCR, nên cô mua lại cổ
phần VNCR của anh Nhất Lan, của con dâu ông Điểu, là vợ anh Nhất Lan, của bác Phạm Phú
Minh, những người có cổ phần trong VNCR mà muốn bán đó. Khi mà có một số cổ phần rồi cô
về cô làm cho VNCR full time. Đó là lịch sử cô cộng tác với VNCR. Việc đầu tiên cô làm là cô đi
vào trong kho, tìm cái chân dung, portrait của bác Điểu, bởi vì bác là người ít nhiều đóng góp
xây dựng nên cái đài, nên cô muốn ghi ơn người sáng lập, đối với người bạn mà mình đã
không giữ được lời hứa khi mà ông còn sinh, thì khi ông qua đời mình làm được sẽ không thất
hứa với ông. Và mỗi nơi cô làm việc đều treo hình của ông Đình Điểu hết. Từ bên trụ sở cụ ở
cuối đường Moran cho đến bây giờ trụ sở mới ở trong hội trường Văn Lang đó, thì cô vẫn để
ảnh của ông Điểu ở trong đó.
TVD: Trong những cộng tác cộng đồng của cô, cô có kinh nghiệm nào cô ghi nhớ nhiều nhất?
BBH: năm cô vẫn còn làm ở trong đài, không biết cơ duyên nào mà cô được cộng tác với đài
Little Saigon Radio, để cô cố nhớ lại để xem ai là người giới thiệu cô vào đài Little Saigon
Radio. Một người nào đó, chắc là chị Vĩnh Tưởng. Nói là ở đài cần một người làm chương trình,
là program producer đó, thì giới thiệu cô. Cô đến thì gặp ông Nguyễn Hữu Công. Ông Công hỏi
cô là chị có thể làm chương trình gì cho đài. Cô nói là cô muốn làm chương trình phụ nữ. Tất cả
những vấn đề liên quan đến phụ nữ, women issue là cô tình nguyện làm hết, nghề nghiệp,
hạnh phúc gia đình, công ăn việc làm, bạn bè, bất cứ cái gì. Đài cho con 3 chương trình
probation. Nếu mà trong 3 chương trình đó feedback của ký giả tốt, họ hưởng cái chương
trình đó thì đài sẽ tiếp tục kí hợp đồng với mình, và sẽ trả tiền cho mình trên chương trình đầu
VAOHP0082 34
tiên. Còn nếu sau ba chương trình rồi mà thấy mình có feedback của thính giả không đạt được
yêu cầu của đài muốn có, thì họ xin chấm dứt chương trình. Cô làm thử ba chương trình thì
thính giả hưởng ứng, nên đài cho cô hợp tác với đài luôn. Cô làm cho đài 17 năm, từ lúc hầu
như những ngày đầu tiên đài mới thành lập. Khi mà cô về làm cho CNVR full time cô làm công
tác quản trị, tức là CEO của VNCR, ở bên Management của đài Little Saigon Radio nghĩ rằng cô
sẽ không vì lý do gì mà tiếp tục cộng tác với họ trong chương trình đó. Bởi vì vị thế mình nó
khác rồi. Cô không nghĩ như vậy. Cô nghĩ mình đã quen với thính giả ở đâu, ở nơi nào, thì mình
phải giữ tình thân và sự trung thành với thính giả ở nơi đó. Cho cô vẫn ở lại tiếp tục làm
chương trình đó thêm 2 năm nữa, cho đến khi có biến cố bất ngờ xảy ra ngoài ý muốn của cô,
thành ra cô phải chào từ giã Little Saigon Radio, và không còn cộng tác với đài nữa. Nhưng mà
chương trình cô làm với đài là khoảng 17 năm đó, từ đầu đến khi cô đi ra đó. Từ đầu cô làm
chương trình nói về phụ nữ thì cô có những topic cô đem ra trình bày với thính giả. Chẳng hạn
như vấn đề vì dụ như người đàn bà phải nuôi con một mình, thì mình đứng trước vấn đề là lập
gia đình lần nữa, hay là mình dùng khả năng riêng để nuôi con, hay là người đàn bà làm sao
đừng có sao lãng việc trau dồi kiến thức, khả năng ứng xử của mình trong đời sống. Tại vì cô
muốn người đàn bà phải có power, có niềm tin, vì người đàn bà có khả năng làm nhiều việc rất
là tuyệt vời. Nhưng mà chỉ tại vì người đàn bà sống trong một đời sống nể cổ, trọng nam khinh
nữ, có nghĩa là nữ nhi nam hoá, người đàn bà khó dậy, khó tiến bộ lắm. Cứ nghĩ mình làm gì
cũng không qua được người đàn ông, như vậy, bị mặc cảm, nên mình không biết khả năng của
mình đi đến đâu, thành ra mình sống một cách khiêm nhượng quá sức, chịu đựng quá sức. Nên
mình phải nhị nhượng quá sức. Mẹ mà vững vàng, bảo vệ mình được thì con cái cũng được
nhờ. Và bên cạnh những người bạn đời của mình, mình cũng đỡ được gánh nặng cho họ, và
cộng đồng cũng mạnh hơn. Thành ra cô muốn người đàn bà là một nhân tố tích cực và có
VAOHP0082 35
những sức mạnh bẩm sinh họ đã có rồi, chỉ cần được trau dồi thôi. Cô làm chương trình như
vậy cũng được khoảng 10 năm dưới hình thức đó. Cô mời guest, rồi có người host với cô.
Người mà host lâu nhất với cô là tiến sỹ Trần Mỹ Duyệt đó. Ông là tiến sỹ về tâm lý học. Sau đó
cô chuyến sang hình thức khác. Tức là khi cái đề cài mời thảo luận như vậy đó, nó nếu mà
mình chỉ có ý kiến của người host thôi, cộng với đóng góp của thính giả, mà đóng góp của
thính giả những cái ý nghĩ của họ rất là mới, nhưng cũng không được sàng lọc lắm. Nên mình
phải làm công việc tóm lượt rất là nhiều. Mà khi người nghe nghe nhiều quá thì họ cũng không
có tập trung được, thành ra cô phải đợi format với cái sự gợi ý của ban giám đốc đài. Bấy giờ là
thư thính giả gửi về đài nhiều, muốn mình trả lời cho những cái thư đó, sao mình không làm.
Thành ra cô bắt đầu chuyển sang mục trả lời thư thính giả, gọi là tâm tình với Thái Hà đó.
Trước kia là chương trình phụ nữ và gia đình, sau này là tâm tình với Thái Hà. Cô nhận được
rất nhiều tâm sự và hoàn cảnh nó cũng éo le, khó khăn của chị em bạn gái ở mọi lứa tuổi, mọi
hoàn cảnh. Cô làm cho đến khi cô nghỉ làm với Little Saigon Radio là chương trình đó tạm
ngưng bởi vì VNCR không có đủ giờ để làm chương trình lâu như vậy. Sau này cô có làm
chương trình buổi tối. Cô dùng chương trình buổi tối đó để hoàn toàn đáp ứng như cầu của
khán giả gửi thư và muốn nghe trả lời thư của họ. Cô làm được cũng gần 3 năm chương trình
ban đêm. Rồi sau đó vì một vấn đề thay đổi nhân sự trong đài VNCR, nên cô rất tiếc không giữ
được chương trình này nữa. Mà cuối cùng cô cũng phải đi ra khỏi chương trình của đài VNCR.
Thành ra đến đây thì nói một cách turning point khác, cô không biết là sẽ đi đến đâu, nhưng
tạm thời thì cô phải ngưng tiếng nói trên đài phát thanh. Cô muốn nói là tiếng nói đó có một
chút thiện chí thành tâm của mình. Tất cả ao ước lớn nhất của cô là cô muốn chị em phụ nữ
bạn gái là có một đời sống xứng đáng với tư cách của người phụ nữ, cái phẩm giá của người
phụ nữ, và vai trò của người phụ nữ. Cô cứ muốn chị em bạn gái phát huy được năng khiếu của
VAOHP0082 36
họ. Khi mà sự tự tin phát triển cùng với sự năng khiếu cũng như là nội lực của họ thì họ sẽ trở
thành một người phụ nữ đắc lực cho xã hội và gia đình, chứ không phải là vấn đề phụ nữ có
một chút khả năng rồi thì lên mặt, không phải như vậy đâu. Lên mặt là tại vì họ không đủ tự
tin, họ chưa biết là họ biết đến đâu, Thuý có đồng ý với cô không. Khi biết thì mình biết cái sự
hiểu biết của mình có giới hạn đi đến đâu, luôn luôn mình cần có người khác bổ túc cho mình
để mình tiến bộ ngày một nhiều hơn nữa thì người phụ nữ đó không bao giờ đóng cửa hết,
không bao giờ nghĩ người khác ở dưới mình hết. Thuý thấy không?! Nên cô muốn người phụ
nữ phải có cơ hội mà trau dồi họ nhiều hơn, khuyến khích họ đọc, đọc bất cứ cái gì, dưới tầm
mắt của họ, lắng nghe, tìm hiểu. Bây giờ internet cho mình rất nhiều phương diện và cơ hội,
mục đích phát thanh của cô là như vậy thôi.
TVD: Cái đó có phải tại vì cô nuôi ba cô con gái lớn lên cho nên cô mới quan tâm đặc biệt
women issue đó?
BBH: Chắc Thuý phải cho cô được phép trở lại thời thơ ấu của cô, khi mà cô chứng kiến cảnh
mẹ cô ở trong một gia đình quyền quý. Trên nguyên tắc, xin lỗi Thuý, khi một người đàn bà ăn
nằm với một người đàn ông, sinh con với người đàn ông đó, hok phải là vợ người đàn ông đó.
Chỉ có những xã hội phong kiến mới chối bỏ tư cách làm vợ của họ, lúc thì nói là vợ bé, vợ
thêm, lúc thì nói là tình nhân, nhân tình nhân ngãi, lúc thì nói là gái bao, vợ bao. Thành ra cô
thấy phẩm giá của người phụ nữ là vấn đề quan tâm nhất của cô, gọi làm sao cho người đàn bà
thấy mình xứng đáng trong vai trò của mình. Thiên nhiên trao cho mình, xã hội cũng cần đến
mình cho xã hội, mà mình không được đối xử cho đúng mức, thành ra mình phải cất lên tiếng
nói. Từ đó mình phải đủ mạnh mẽ, đủ nhân bản, đủ common sense nữa, để cho mình được
nghe. Thành ra cô muốn chia sẻ, còn các con cô là một phần ước vọng đó thôi. Một mặt khác
như Thuý gợi ý đó. Khi mà cô đi làm ở sở, các bà xếp của cô người Mỹ đó, họ thấy các con cô ra
VAOHP0082 37
trường đại học hết, họ hỏi cô là: “tôi biết bà nuôi con một mình, bằng cách nào các con bà ra
đại học hết?” thì cô mới nói là trước hết tôi tin có số phận, tôi tin là như vậy. Cái thứ hai tôi tin
là sự nổ lực riêng của mỗi người, khi mà cố motivation thì tôi xin thưa với bà, khi tôi mới sang,
mấy mẹ con dắt nhau đi chợ Stater Bros gần nhà, không có xe cộ gì cả, dắt mấy cái giỏ nilon đi
bộ, thì thấy mấy người Mễ tuyển vận máy cái hàng ở trên xe tải xuống rất là nặng. Cô mới buộc
miệng nói với các con cô thôi, các con nhìn đi, ở nước Mỹ chỉ có hai cách để có thể sống được,
thứ nhất là bắp thịt, như con thấy họ đang làm đó, thứ hai là cái đầu. Bây giờ mình là phụ nữ
đàn bà, bắp thịt mình không thể bằng đàn ông được, nên phải dùng cái đầu. Tôi chỉ nói vậy
thôi, các con tôi nghĩ ra nếu mà muốn sống được, nếu mà mình có thể survive trong xã hội đất
Mỹ thì mình phải dùng cái đầu. Có lẽ nó nghĩ như thế nên phải đi học. Nhưng mà tôi quan niệm
tốt nghiệp đại học chỉ là một phương tiện kiếm kế sinh nhai thôi, còn sự thành công trên đời
còn nhiều yếu tố khác nữa. Tôi nói với bà như vậy.
TVD: Thuý xin phép kết thúc, nhưng mà hỏi cô một câu cuối cùng nữa. Khi mà cô nhìn tới
tương lai sau này cô có những người con, người cháu, và họ sẽ có con cháu nữa. Nếu mà họ
muốn giữ một di sản tinh thần, thì đó là gì?
BBH: Cái này cô rất là buồn để chia sẻ với Thuý. Cô rất là ngưỡng mộ những người như Thuý,
bạn bè của Thuý, những người theo đuổi nhiều dự án khác, nhưng mà mục đích là bắt nhịp cầu
ở giữa những thế hệ đi qua, và thế hệ sắp tới, trong đó bản sắc dân tộc là chính. Đó là những
trung tâm Việt Ngữ, những thầy cô giáo, những người làm chương trình như Thuý đang làm,
còn bản thân cô ở trong gia đình thì Thuý biết cái vấn đề thứ nhất là đời sống. Hoàn cảnh bây
giờ không được sống chung dưới một mái nhà, cho nên sự trao đổi mật thiết nhất mà dao thịt
nhất giữa thế hệ của người đi trước và thế hệ sắp tới hằng ngày không có. Cho nên mình khó
mà vượt qua do những máy móc đem lại. Bây giờ các cháu có những trò chơi của nó, ipad,
VAOHP0082 38
games, laptop, đủ thứ. Yếu tố con người ngày càng giảm đi. Bây giờ con cái của thế hệ thứ nhất
bọn cô đến đây nhập cư đó, sự thành công nhìn thấy của các em có địa vị xã hội, có nghề
nghiệp chuyên môn, có bằng cấp đại học, nhưng mà thật chất là gì, các em không còn là người
Việt Nam nữa. Phải đi dòng sống của nước Mỹ, mua nhà, mua xe, invest vào tương lai, dạy dỗ
con cái theo cách chúng nó suy nghĩ và sống hằng ngày. Thì những người con đó thành thực
mà nói, nếu mà họ nghĩ đến Việt Nam may lắm là họ làm chuyến đi về Việt Nam để nhìn lại quê
hương của mình, nhìn lại nơi mà mình ra đời thế nào. Một cái nhìn như một người du khách,
có thể cảm động, có thể rơi nước mắt, có thể coi cho biết rồi thôi, cái đó không bao giờ thuộc
về mình nữa, như là một trang sách đã đóng lại. Còn những thế hệ thanh niên bây giờ không là
những người Mỹ như cô mới mô tả đó, thì họ là một thế hệ lưng chừng, không thành công về
mặt này cũng chẳng thành công về mặt kia, thậm chí hơn nữa còn phải đi theo con đường cut-‐
short, những cái họ cố gắng làm, những việc bất hợp pháp để thành công, để dính dáng đến tù
tội, con đường tương lai không có. Đằng nào mình cũng mất thế hệ tương lai, nếu không có
những thế hệ bắt cầu, làm sao để mà nối gần lại với nhau. Mà thế hệ bắt cầu đó quan trọng
không phải tôi là ông nội, tôi là ông ngoại, tôi là bố, tôi là mẹ, mà các anh các chị các em phải
nghe lời tôi. Không! Thế hệ bây giờ họ challenge rồi, họ không biết cái gì họ tin cậy theo đuổi
có thật sự họ chấp nhận được không, mà muốn như vậy phải trao đổi. Mà thế hệ người lớn
không chấp nhận trao đổi như vậy thì mình mất power của mình, mình mất thế đứng tôn ti
trật tự người dưới phải vâng lời người trên, câu đó không bao giờ có. Tại vì người trẻ nếu
không tự họ vơ được những vẻ đẹp của thế hệ đi trước thì có cái gì mà giữ chân họ, có cái gì
mà đưa họ đi về nguồn, theo đúng nghĩa nhất, đó là môi quan tâm của cô. Bây giờ người lớn cứ
bày cái cảnh chủi bới nhau, cải vã nhau, dành giật nhau, làm những chuyện nó không có mới
cả, không có gì hay cả. Còn những tấm gương mà mình theo dõi, những sự thành công, chẳng
VAOHP0082 39
hạn mình có bà Dương Nguyệt Ánh rất nổi tiếng, làm những công trình sáng tạo mà đất Mỹ
khâm phục như vậy, và nhiều vị khác nữa, trong giây lát cô không nhớ hết. Họ là những tấm
gương về vấn đề chuyên môn, về vấn đề kỹ thuật. Hay là bà Dương Nguyệt Ánh có nói, trên
tình cảm đối với quê hương đất nước, bà có những cống hiến cho đất Mỹ, là nơi đã cho mình
cơ hội để mà mình đóng góp về năng khiếu khả năng của mình, nhưng mà thật sự bà có sống
được như một người Việt Nam không? Cũng không! Thuý thấy không. Nếu bản chất không có
một cái gì trong đáy lòng của mỗi người để làm cái rễ, để mình bắt rễ, cắm sâu vào đất đó thì
không cách nào. Bây giờ con cháu ngoại của cô, có muốn nói tiếng Việt với cháu, cô chở cháu đi
học lớp Việt Ngữ, chở cháu về, nhưng mà về nhà bố mẹ cháu không nói tiếng Việt, cháu học để
làm gì. Trường không nói, bố mẹ cũng không nói. Cô hỏi cháu con có đói bụng không, con
không “đoi”. Cô nghĩ thế hệ đó là cô hết sức. Nên có những gia đình cô cảm kích và khâm phục,
có cơ hội được sống gần ông nội bà nội, ông ngoại bà ngoại. Và hai bên đều cố gắng dạy dỗ các
cháu biết hát những bài kìa con bướm vàng, ví dụ như vậy, chào ông chào bà, có ít chứ không
nhiều. Và mai mốt những yếu tố đó bị chùng lấp, bị yếu tố nhiều hơn. Ông bà qua đời rồi không
ai nhắc nhở các cháu nữa, rồi thì nó đến trường, trường không nói tiếng Việt, nó đến chỗ bạn
bè bạn bè không nói tiếng Việt, thì nó nói tiếng Việt với ai bây giờ. Đó là ngôn ngữ mình còn thì
dân tộc mình mới còn. Cái đó là cả một vấn đề, cô rất là quan tâm và băn khoăn. Nhưng mà bù
lại xin cũng được chia sẻ với Thuý một kinh nghiệm rất vui. Hôm vừa qua cô lên tiểu bang
Washington State, thì cô có một người bạn là nhà thơ Trần Mộng Tú. Thì một nhóm bạn trẻ tổ
chức một buổi để mà vinh danh cô Tú, và các tác phẩm thơ của cô đã cống hiến cho đọc giả.
Khi mà nghe tin như vậy thì cô hỏi các bạn trẻ đó là ai. Cô Tú nói là đó là một vị giám đốc của
trường âm nhạc ở Washington State. Cô bảo chắc vị này có tâm hồn văn học, thành ra tốt,
mình cũng không hy vọng nhiều để lên xem như thế nào. Thuý có tưởng tượng không, một
VAOHP0082 40
buổi tố chức mà cô chưa từng thấy. Cô ở quận Cam như vậy là trên 20 năm, tham dự không
biết bao nhiêu event về chính trị thời sự về văn học khoa học của cộng đồng mình. Phải nói
event vừa rồi cô đi trên Seatle của chị Tâm, chị là giám đốc của trường dạy nhạc ở trên đó.
Phải nói là hoàn hảo phương diện. Chị Liên Tâm. Về phương diện tổ chức, họ tổ chức theo cách
của người Mỹ. Giờ giấc rất đúng hẹn, chương trình rất là ngăn nắp, sân khấu không bao giờ bỏ
trống dù chỉ 30 giây. Tiếp đãi khách khứa trật tự, rất là đàng hoàng lễ phép, thanh lịch.
Chương trình bắt đầu đúng giờ, bế mạc đúng giờ. Và Thuý phải thấy những người bạn trẻ đó,
tất cả đều mặc áo dài hết. Họ nói tiếng Việt Nam rất là giỏi. Mà cách thức khi mà họ đều động
tinh thần đó, thấy rất là có trách nhiệm cao, và họ đặt cái sự kính trọng người đến tham dự
trong buổi tiệc họ làm. Cô nghĩ cái đó tuyệt đối người Việt Nam mình phải nghĩ học hỏi nhiều
lắm, kỷ luật nhiều lắm mới làm được vậy. Chưa hết, họ thuộc thơ của cô Tú rất nhiều, thuộc
lòng. Mà có một bà tương đối trẻ, chắc có lẻ cỡ bằng tuổi Thuý thôi, chị Ana đó, có một cô con
gái 6 tuổi, hai mẹ con. Chị đọc một bài thơ của cô Tú, tên là Mẹ mở lòng cho con, bằng tiếng
Việt. Nhưng mà cháu 6 tuổi đó đọc bằng tiếng Anh, để dịch bài đó ra tiếng Anh. Nhưng khi nó
đọc không phải là đọc không. Nó đọc nhìn mẹ nó, và diễn tả để mỗi câu nói hiểu được là nói gì.
Tức là có một interact giữa hai mẹ con với nhau. MÌnh thấy cô bé này diễn tả tình cảm của cô
cảm thấy trong câu thơ, dùng diễn tả cảm xúc cô có trong lòng với mẹ cô. Một cô bé 6 tuổi thôi,
con lai nhé. Bởi vì chồng Ana là người Mỹ. Nên cô thấy tại sao mình không có quyền hy vọng.
Thế hệ sau này họ vẫn carry out được. Hy sinh như Thuý nói, với điều kiện là họ có
motivation, đó là tình yêu của thế hệ đi trước, những tác phẩm thế hệ đi trước để lại cho họ. Di
sản tinh thần đó quý giá đến mức độ nào. Họ cảm nhận đến mức độ nào, thì họ sợ mình không
có người nối tiếp. Đó là hy vọng cuối cùng của cô mà cô rất vui trong chuyến đi vừa rồi đến
Washington State, chia sẻ với Thuý.
VAOHP0082 41
TVD: Dạ Thuý cảm ơn cô. Thuý xin cám ơn cô đã chia sẻ với Thuý rất là nhiều.
BBH: Riêng tư quá phải không Thuý.
TVD: không đâu cô.
BBH: Thuý có hỏi cô về Việt Nam nữa không.
TVD: Ồ, vậy cô đã về Việt Nam chưa?
BBH: Về Việt Nam một lần là một lần ở luôn đấy Thuý, chứ không phải về vì việc này việc kia.
Chắc cuộc đời của cô đến tuổi này không hy vọng nữa Thuý ơi.
TVD: Cô còn trẻ quá mà cô. Thấy cô còn sức khoẻ mà.
BBH: Với điều kiện là mình có sự thay đổi ở trong nước. Nhưng mà cô không biết đến bao giờ.
Sớm muộn gì thì sự thây đổi phải diễn ra, không cách này thì cách khác, cô tin vào điều đó. Đó
là sự vận hành của lịch sử, không thể khác được, bao lâu thì cô không biết. Thế hệ của cô thì
chắc là không hy vọng. Cô chỉ mong làm sao mình xây dựng một nước Việt Nam nhỏ bé ở nước
ngoài. Nó có đầy đủ phẩm giá, có đầy đủ nét văn hoá, có đầy đủ giá trị về tinh thần. Cô rất là an
tâm để nhấm mắt. Mình cần có một cộng đồng, là nước Việt Nam nhỏ bé ở nước ngoài đó. Bao
lâu thực hiện được điều đó thì giấc mơ của cô được toại nguyện. Còn nếu không thì mình vẫn
là người lưu vong, sống ở một nơi mà mình không thấy chỗ đứng của mình đâu cả, không thấy
việc làm của mình có kết quả gì. Nỗi đau lòng là ở đó dó Thuý.
TVD: Dạ rồi, Thuý cảm ơn cô!