26
ทำไมตองแมลงวัน
WHY FLIESทำไมตองแมลงวันNATIONAL INSTITUTE OF HEALTH
DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES
WHY FLIESทำ�ไมต้องแมลงวัน
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน2
ชื่อหนังสือ : WHYFLIESท�ำไมต้องแมลงวัน
รหัส : DMScNIH-201603-D
ที่ปรึกษำ : นำยแพทย์อภิชัยมงคล
นำยแพทย์สมชำยแสงกิจพร
คณะผู้จัดท�ำ : นำยพำยุภักดีนวน ดร.อุษำวดีถำวระ ดร.อภิวัฏธวัชสิน ดร.จักรวำลชมภูศรี
นำยยุทธนำภู่ทรัพย์
จัดพิมพ์โดย : สถำบันวิจัยวิทยำศำสตร์สำธำรณสุข
กรมวิทยำศำสตร์กำรแพทย์
กระทรวงสำธำรณสุข
พิมพ์ครั้งที่1 : พฤษภำคม2559
จ�ำนวน :50,000เล่ม
พิมพ์ที่ : โรงพิมพ์ชุมนุมสหกรณ์กำรเกษตรแห่งประเทศไทยจ�ำกัด
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 3
WHY FLIESทำ�ไมต้องแมลงวัน
ทำ�ไมต้องแมลงวัน
สัตว์ที่คนเรำมักจะนึกถึงเป็นอันดับแรกๆ น่ำจะเป็นสุนัขหรือไม่ก็แมวน่ันเพรำะว่ำสัตว์เหล่ำนี้อยู่ใกล้ตัวเรำมำกท่ีสุด แต่เรำอำจจะมองข้ำมไปอีกชนิดหนึ่ง มันคือสัตว์ที่ปรับตัวเข้ำมำอำศัยอยู่ใกล้ชิดกับคนเรำมำก มำกจนสำมำรถพบได้เกือบทุกหนทุกแห่งนั่นคือ“แมลงวัน”
ท�ำไมจึงพบแมลงวันได้ทุกที่นั่นเพรำะแมลงวันสำมำรถปรับตัวต่อสภำพแวดล้อมที่เปลี่ยนแปลงได้อย่ำงดี อีกทั้งยังมีปีกที่แข็งแรง ท�ำให้หำอำหำรได้ไกลข้ึนและหลบหลีกศัตรูได้ดี ยิ่งไปกว่ำนั้นแมลงวันยังมีระยะเวลำของวงชีวิตที่สั้นแต่แพร่พันธุ์ได้ครั้งละมำกๆท�ำให้แมลงวันมีจ�ำนวนมำกและสำมำรถพบได้เกือบทุกที่บนโลก
ถึงแม้เรำและแมลงวันจะผูกพันกันมำนำน จนอำจพูดได้ว่ำเรำเจอแมลงวันทุกวัน แต่กระน้ันแมลงวันบำงชนิดกลับยังก่อปัญหำกับคนเรำ โดยเฉพำะปัญหำเกี่ยวกับสุขภำพ เพรำะฉะนั้นเรำจึงควรเรียนรู้เกี่ยวกับลักษณะนิสัย ปัญหำท่ีเกิดจำกแมลงวันและวิธีกำรป้องกันก�ำจัด
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน4
แมลงวันก็เหมือนกับแมลงทั่วไป คือ มีร่ำงกำยที่ถูกหุ้มด้วยเปลือกแข็งแบ่งเป็น3ส่วนคือหัวอกและท้อง
หัวแมลงวัน มีขนำดใหญ่ มีตำและหนวดหนึ่งคู่ ลักษณะตำของแมลงวันเป็นตำประกอบขนำดใหญ่ เพศผู้ตำจะชิดกัน ส่วนเพศเมียตำจะห่ำงกัน ส่วนปำกของแมลงวันบำงชนิดจะมีปำกแบบซับดูด เช่น แมลงวันบ้ำน แมลงวันหัวเขียวบำงชนิดมีปำกแบบแทงดูดเช่นแมลงวันคอกสัตว์
อกแมลงวันเป็นที่ตั้งของอวัยวะที่ส�ำคัญของแมลงวันได้แก่รูหำยใจ1คู่อยู่บริเวณด้ำนหน้ำและด้ำนท้ำยของอกและปีก1คู่ที่ด้ำนข้ำงของอกใช้ส�ำหรับบินส่วนปีกอีก 1 คู่วิวัฒนำกำรจนลดรูปเหลือคล้ำยปุ่มเรียก ฮำลเตอร์ส (halters)ใช้ทรงตัวขณะบินและสุดท้ำยคือขำอีก3คู่ที่ปลำยสุดของขำมีเล็บ1คู่ใช้ส�ำหรับยึดเกำะ
ท้องแมลงวันแบ่งเป็น8-9ปล้องแต่เห็นชัดเพียง4ปล้องในเพศเมียปล้องท้ำยๆเป็นอวัยวะส�ำหรับสืบพันธุ์
ลักษณะของแมลงวัน
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 5
ภาพเปรียบเทียบแมลงวันเพศผู้และเพศเมีย
หำกสังเกตที่ตำจะรู้ว่ำด้ำนซ้ำยคือแมลงวันเพศเมียด้ำนขวำคือแมลงวันเพศผู้
①http://www.atbpest.com/images/pests/house-fly.jpg②http://www.bogleech.com/bio-flies.html③http://www.pasusat.com/
①②
③
ปากแบบซับดูด
ปากแบบแทงดูด
หัว
อก
ท้อง
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน6
แมลงวันมีลักษณะนิสัยชอบออกหำกินเวลำกลำงวันแต่ไม่ชอบแสงแดดจัดมีรัศมีกำรหำกินประมำณ 3 กิโลเมตร สำมำรถกินอำหำรได้เกือบทุกชนิด ไม่ว่ำจะเป็นของเน่ำเสีย ขยะมูลฝอย หรือแม้กระทั่งมูลสัตว์และซำกสัตว์ บำงชนิดเจำะดูดเลือดเป็นอำหำร
มนุษย์เรำจะมีลักษณะร่ำงกำยเหมือนเดิมตั้งแต่เด็กจนแก่ เพียงแต่มีขนำดโตขึ้นเท่ำนั้น แต่แมลงวันมีกำรเปลี่ยนแปลงของร่ำงกำยเป็นระยะๆ คือ เร่ิมจำกเป็นไข่ แล้วฟักเป็นตัวอ่อน จำกนั้นเข้ำดักแด้ และกลำยเป็นตัวเต็มวัย เรำเรียกลักษณะกำรเจริญเติบโตแบบนี้ว่ำวงจรชีวิตแบบสมบูรณ์
แต่รู้หรือไม่แมลงวันหลังลำยบำงสำยพันธุ์วงชีวิตมีเพียง3ระยะเนื่องจำกไข่ถูกฟักตั้งแต่อยู่ในท้องจึงท�ำให้เหมือนแมลงวันหลังลำยออกลูกเป็นตัว
ระยะเวลำตั้งแต่เป็นไข่จนกลำยเป็นตัวเต็มวัยจะใช้เวลำแตกต่ำงกันแล้วแต่ชนิดของแมลงวันเฉลี่ยแล้วประมำณ8-10วัน
ลักษณะนิสัยของแมลงวัน
แมลงวันเติบโตแตกต่างจากมนุษย์ยังไง
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 7
ระยะตัวเต็มวัย
ระยะไข่ระยะดักแด้
ระยะตัวหนอน
วงจรชีวิตแมลงวัน
①http://diptera.info/forum/attachments/dsc_4593.jpg
②http://justbajan.com/health/articles/flyeggs/eggs2.jpg
③http://www.bogleech.com/bio-flies.html
④http://somethingscrawlinginmyhair.com/
①
②
③
④
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน8
แมลงวันบนโลกนี้มีหลำยชนิดมำก แต่ท่ีเป็นปัญหำทำงด้ำนสำธำรณสุขและพบในประเทศไทยได้แก่
แมลงวันชนิดนี้พบได้บ่อยที่สุด หำกดูจำกชื่อ ไม่บอกก็คงพอเดำได้ว่ำชอบอำศัยอยู่ตำมบ้ำน แมลงวันบ้ำนมักจะมำร่วมโต๊ะอำหำรกับเรำบ่อยๆ เพรำะชอบไต่ตอมอำหำร แต่ไม่เฉพำะอำหำรสดสะอำดเท่ำน้ัน อำหำรเน่ำจำกกองขยะหรือสิ่งปฏิกูลแมลงวันชนิดนี้ก็ชอบตอม เพรำะฉะนั้นจึงไม่อำจเดำได้เลยว่ำก่อนจะมำไต่ตอมอำหำรของเรำแมลงวันไปไต่ตอมอะไรมำบ้ำงและพำเอำอะไรมำติดอำหำรที่เรำจะกินบ้ำง แมลงวันบ้ำน มีขนำดตัวยำว 6-9 มิลลิเมตร ล�ำตัวสีน�้ำตำลอ่อนถึงเข้มไข่ฟักเป็นหนอนภำยใน 24 ช่ัวโมง ระยะดักแด้ใช้เวลำประมำณ 5 วัน จึงฟักเป็นตัวเต็มวัยเมื่อออกจำกดักแด้ ตัวเต็มวัยจะเกำะอยู ่บริเวณที่ไม่มีแสงเพื่อรอให้ผิวชั้นนอกแข็งตัวประมำณ18-36ชั่วโมงตัวเต็มวัยมีอำยุไขเฉลี่ย2-4สัปดำห์
http://diptera.info/forum/attachments/dsc_4593.jpg
แมลงวันบ้าน
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 9
แมลงวันชนิดนี้มีลักษณะเด่น คือ มีล�ำตัวมันวำวสะท้อนแสงคล้ำยโลหะมีตั้งแต่สีเขียวน�้ำเงินด�ำเงำบรอนส์หรือทองแดงมีขนแข็งตำมล�ำตัวจ�ำนวนมำกระยะตัวเต็มวัยมีลักษณะอ้วนป้อมยำว6-14มิลลิเมตร แมลงวันหัวเขียวชอบหำอำหำรตำมแหล่งที่อยู่อำศัยของคนแหล่งขำยปลำขำยเนื้อซำกพืชซำกสัตว์ที่เน่ำเปื่อยกองขยะและมูลสัตว์ แมลงวันหัวเขียวบำงสำยพันธุ์จะถูกดึงดูดจำกรอยแผลเปิดท�ำให้มักมีกำรเข้ำไปวำงไข่บริเวณรอยแผลเปิดได้ด้วย
①http://www.walthamservices.com/images/flies/blow-fly.jpg②http://bekkabrodie.files.wordpress.com/2014/05/img_7807.jpg
แมลงวันหัวเขียว
①
②
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน10
แมลงวันชนิดนี้ได้ชื่อมำจำกกำรที่ปล้องท้องของมันมีลำยคล้ำยตำรำงหมำกรุก แมลงวันหลังลำยเป็นแมลงวันขนำดใหญ่ ล�ำตัวมีสีเทำไม่มันวำวสะท้อนแสงตัวเต็มวัยยำว8-15มิลลิเมตรมีขนแข็งตำมล�ำตัว แมลงวันหลังลำยบำงชนิดออกลูกเป็นตัวเนื่องจำกไข่ถูกฟักต้ังแต่อยู่ในอวัยวะสืบพันธุ์ ลักษณะพิเศษนี้ท�ำให้หนอนแมลงวันหลังลำยได้เปรียบแมลงวันหรือสิ่งมีชีวิตชนิดอื่นในแหล่งอำหำรเดียวกัน เนื่องจำกหนอนสำมำรถใช้อำหำรได้ทันทีโดยไม่ต้องรอเวลำฟักหรือเสี่ยงต่อผู้ล่ำและปรสิตที่จะมำกินไข่ แมลงวันชนิดนี้ชอบกินอำหำรและวำงไข่บนทั้งเนื้อสดและเน่ำเปื ่อยโดยเฉพำะซำกสัตว์ ปกติแล้วมักพบแมลงวันชนิดนี้อยู่เด่ียวๆหำกพบจ�ำนวนมำกในบริเวณเดียวกันให้เดำได้เลยว่ำอำจมีซำกสิ่งมีชีวิตอยู่บริเวณนั้น เพรำะแมลงวันหลังลำยอำจฟักออกมำพร้อมๆกัน
①http://www.naturspaziergang.de/Zweifluegler/Zweifluegler-Fotos/Sarcophaga_ carnaria_01.jpg②http://entnemdept.ufl.edu/creatures/misc/flies/red_tailed_flesh_fly02.jpg
แมลงวันหลังลาย
①
②
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 11
เป็นพาหะน�โรคโดยวิธีกล พำหะน�ำโรคโดยวิธีกลคือกำรที่มีเชื้อโรคติดมำกับล�ำตัวปำกหรือขำของแมลงวันหลังจำกไต่ตอมสิ่งปฏิกูลต่ำงๆ แล้วน�ำมำปนเปื้อนลงในอำหำร ท�ำให้คนได้รับเชื้อเข้ำสู่ร่ำงกำยโดยรับประทำนอำหำรที่ถูกแมลงวันตอม โดยแมลงวันเป็นพำหะน�ำโรคดังนี้ 1. โรคที่ เกิดจำกแบคทีเรีย เช ่น โรคบิด ไข ้รำกสำด ไข ้ไทฟอยด์พำรำไทฟอยด์อำหำรเป็นพิษ 2. โรคที่เกิดจำกโปรโตซัวเช่นบิดมีตัวโรคติดเชื้อในล�ำไส้ 3. หนอนพยำธิเช่นพยำธิเส้นด้ำยพยำธิตัวกลมพยำธิปำกขอ 4. ไวรัสเช่นโรคโปลิโอโรคตับอักเสบตำแดง 5. โรคผิวหนังและแผลเรื้อรังเช่นโรคคุดทะรำดโรคเรื้อน
ความส�คัญทำางการแพทำย์และสาธารณสุขของแมลงวันบ้าน แมลงวันหัวเขียวและแมลงวันหลังลาย
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน12
ก่อโรคไมเอียซีส ไมเอียซีส คือ ภำวะท่ีหนอนแมลงวันเข้ำไปเจริญเติบโตบนอวัยวะและดูดกินเนื้อเยื่อ และของเหลวบนอวัยวะนั้น ซึ่งอำจเกิดจำกแมลงวันไข่ไว้บนแผลหรือเผลอกินไข่แมลงวันเข้ำไป ซึ่งจะท�ำให้เกิดกำรอักเสบของผิวหนังและเป็นแผลเน่ำสร้ำงควำมเจ็บปวดทั้งในคนและสัตว์อำกำรของโรคอำจเกิดอย่ำงอ่อนหรือไม่ปรำกฏอำกำรเลยแต่ในบำงรำยอำจพบอำกำรรุนแรงจนท�ำให้ถึงแก่ชีวิตได้
Amendt,J.,C.S.Richards,C.P.Campobasso,R.Zehner,andM.J.R.Hall.2011.Forensicentomology:applicationsandlimitations.ForensicScienceandMedicalPathology7:379-92.
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 13
1. การควบคุมโดยวิธีการสุขวิทำยาและสุขาภิบาลสิ่งแวดล้อม วิธีนี้จัดเป็นวิธีกำรก�ำจัดแมลงวันที่มีประสิทธิภำพดีที่สุดซึ่งท�ำได้ดังนี้ 1.1การก�าจัดและลดแหล่งเพาะพันธุ์แมลงวัน ถังขยะในบ้ำนต้องมีฝำปิดให้มิดชิดและควรน�ำไปฝังหรือเผำสัปดำห์ละไม่น้อยกว่ำ 2 ครั้ง ส่วนขยะรวมของชุมชนควรจัดเก็บอย่ำงสม�่ำเสมอ น�ำไปฝังหรือเผำในที่ที่เหมำะสม มูลสัตว์ต่ำงๆ บริเวณบ้ำน ต้องรีบเก็บใส่ถุงให้มิดชิดในคอกสัตว์ต้องไม่ให้ตกค้ำงสะสมมำกจนเกินไปควรลดจ�ำนวนโดยน�ำไปใช้ประโยชน์ให้มำกที่สุด 1.2การให้การสุขศึกษาและการให้ชุมชนรับผิดชอบด้านสุขาภิบาล สิ่งแวดล้อม เช่นจัดท�ำโครงกำรให้ควำมรู้แก่เด็กนักเรียนสถำนศึกษำสถำนบริกำรและสถำนประกอบกำร ร้ำนค้ำ ร้ำนอำหำร จัดท�ำหนังสือ โปสเตอร์ แผ่นพับและสื่อสุขศึกษำทุกรูปแบบ รวมทั้งวิทยุ โทรทัศน์ และหอกระจำยข่ำวในหมู่บ้ำนอบรมผู้ประกอบอำหำรให้ได้รับควำมรู้อย่ำงถูกต้อง
2. การควบคุมโดยการใช้สารเคมีควบคุมแมลงวัน สำรเคมีที่จะน�ำมำใช้ในกำรควบคุมแมลงวัน ท้ังก�ำจัดตัวหนอนหรือตัวเต็มวัยควรมีคุณสมบัติดังนี้ 1. ใช้ปริมำณน้อยแต่มีประสิทธิภำพสูง มีกำรหมุนเวียนสำรออกฤทธ์ิท่ีแตกต่ำงกันทุกปีเพื่อไม่ให้แมลงวันสำมำรถสร้ำงควำมต้ำนทำนได้ 2. มีฤทธิ์คงทนยำวนำนในสภำพธรรมชำติและไม่สลำยตัวเร็วเกินไป 3. มีควำมปลอดภัยต่อคนสัตว์และสิ่งมีชีวิตอื่นๆ 4. สำมำรถย่อยสลำยได้โดยธรรมชำติไม่ตกค้ำงในสภำพแวดล้อมยำวนำน
การควบคุม แมลงวันบ้าน แมลงวันหัวเขียว และแมลงวันหลังลาย
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน14
5. สะดวกต่อกำรใช้งำนไม่จ�ำเป็นต้องใช้เครื่องมือที่สลับซับซ้อน 6. ไม่มีฤทธิ์กัดกร่อนหรือเกิดกำรอุดตันจนเกิดควำมเสียหำยต่อเครื่องมือได้ง่ำย 7. รำคำถูกและคุ้มค่ำต่อกำรน�ำไปใช้ ปัจจุบันนิยมใช้เหยื่อล่อให้แมลงวันมำกินแล้วตำยทันทีโดยไม่ไปรบกวนในพื้นที่ปรุงอำหำร
3. การควบคุมโดยวิธีกล 3.1การใช้มุ้งลวด ใช้ในกรณีที่ในพื้นที่นั้นมีแมลงวันชุกชุมเพื่อป้องกันแมลงวันมำรบกวนในครัวและห้องอำหำร 3.2การใช้ไม้ช๊อตแมลงวัน วิธีนี้เหมำะส�ำหรับใช้ในพื้นที่ที่เป็นที่ปิด เช่น ในอำคำรที่มีมุ้งลวดและประตูมิดชิดโดยใช้ก�ำจัดแมลงวันที่เล็ดลอดเข้ำมำ 3.3กรงดักแมลงวัน วิธีนี้จะใช้เหยื่อล่อดึงดูดให้แมลงวันมำหำกิน หลังจำกแมลงวันดูดกินอำหำรแล้ว หรือเกิดกำรตกใจระหว่ำงกำรดูดกินอำหำรจะบินขึ้นสูงเข้ำไปสู่พื้นที่ที่จ�ำกัดขอบเขตด้ำนบนและไม่สำมำรถบินกลับได้กำรใช้กรงดักแมลงวันจะได้ผลดีหำกพื้นที่ที่ใช้เป็นพื้นที่ปิด
4. การควบคุมโดยวิธีกายภาพ คือกำรใช้กับดักไฟฟ้ำและแสงไฟ ซึ่งจะให้ผลดีในกำรควบคุมแมลงวันในห้องอำหำรตำมโรงแรมศูนย์กำรค้ำและมีกำรใช้กันมำกตำมแหล่งขำยอำหำรสดโรงอำหำรและโรงพยำบำล
นอกจำกแมลงวันทั้งสำมชนิดที่กล่ำวมำ ยังมีแมลงวันที่มีควำมส�ำคัญทำงกำรแพทย์อ่ืนที่มีควำมส�ำคัญไม่แพ้กัน เนื่องจำกแมลงวันเหล่ำนี้สำมำรถกัดดูดเลือดจึงก่อให้เกิดปัญหำที่แตกต่ำงออกไปแมลงวันดังกล่ำวได้แก่
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 15
แมลงวันชนิดนี้มีลักษณะคล้ำยแมลงวันบ้ำนมำก ต่ำงกันที่มีท้องสั้นและกว้ำงกว่ำแมลงวันบ้ำนและมีปำกแบบแทงดูดเอำไว้ดูดเลือด มักพบตำมคอกสัตว์เนื่องจำกชอบดูดเลือดสัตว์เช่นวัวควำยม้ำหรือบำงโอกำสก็กัดดูดเลือดคนด้วย ตัวเมียมักวำงไข่เป็นกลุ่มๆ บริเวณกองฟำงที่เปื้อนอุจจำระของสัตว์และบริเวณกองฟำงที่อับชื้น ตัวเต็มวัยจ�ำเป็นต้องกินเลือดเพื่อให้กำรผสมพันธุ์สมบูรณ์และน�ำไปใช้ในกำรสร้ำงไข่ และจะต้องกินเลือดใหม่อีกครั้งจึงจะวำงไข่ได้อีกรอบตลอดชีวิตสำมำรถวำงไข่ได้เฉลี่ย60-800ฟอง
①http://bugguide.net/images②http://www.diptera.info/forum/attachments/stomoxys18viii09.jpg
แมลงวันคอกสัตว์
① ②
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน16
ในฟำร์มปศุสัตว์ หลำยคนอำจเคยเห็นแมลงที่มีรูปร่ำงคล้ำยแมลงวันแต่ตัวโตกว่ำมำกบินเสียงดัง เกำะอยู่ตำมผิวหนังของสัตว์ และหำกสังเกตจะเห็นว่ำสัตว์จะกระตุกผิวหนังหรือปัดหำงไล่แมลงเหล่ำนั้นออกไปเป็นระยะ ทั้งนี้เนื่องจำกสัตว์ถูกแมลงดังกล่ำวกัดดูดเลือดแมลงที่ว่ำคือเหลือบ เหลือบตัวเต็มวัยรูปร่ำงอ้วนใหญ่ อำจยำวถึง 25 มิลลิเมตร มีสีต่ำงๆ กันแล้วแต่ชนิดเช่นสีน�้ำตำลด�ำหรือเทำสีเหลืองหรือเขียวบำงชนิดอำจมีขนปกคลุมปล้องท้องเหลือบมีตำขนำดใหญ่ที่มีสีมันวำวตำอำจมีสีเขียวหรือด�ำตัวผู้ตำสองข้ำงจะชิดกัน ส่วนตัวเมียตำจะห่ำงกัน ปำกมีขนำดใหญ่ซึ่งมีอวัยวะเป็นแผ่นคมคล้ำยใบมีดส�ำหรับตัดเนื้อให้ขำด และมีอวัยวะเป็นท่อดูดของเหลวกินได้ ตัวเมียดูดเลือดมนุษย์และสัตว์
①http://www.diptera.info/forum/attachments/2012-05-24_tabanid_dorsal.jpg②https://c1.staticflickr.com/5/4115/4915106328_c9bc700cf3_b.jpg
เหลือบ
① ②
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 17
เหลือบจะวำงไข ่เกำะตำมล�ำต ้นหรือใต ้ใบของพืชน�้ำที่อยู ่ เหนือน�้ำโดยวำงไข่เป็นกลุ่มครั้งละประมำณ 100 – 1000 ฟองขึ้นกับชนิด หลังฟักจำกไข ่ตัวหนอนจะอำศัยอยู ่บริ เวณผิวดินชื้นๆ บริเวณดินโคลนหรือที่ชื้นแฉะตำมริมแหล่งน�้ำระยะหนึ่ง หลังจำกน้ันจะมุดลงใต้ดินและอำศัยอยู่ใต้ดินเป็นเวลำหลำยเดือนถึงเป็นปีก่อนเข้ำสู่ระยะดักแด้และกลำยเป็นตัวเต็มวัยเหลือบส่วนใหญ่สำมำรถขยำยพันธุ์ได้ปีละหนึ่งรุ่นเท่ำนั้นโดยตัวเต็มวัยมีอำยุเพียง2–4สัปดำห์
ภาพไข่ของตัวเหลือบhttp://bugguide.net/images/
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน18
1. สร้ำงควำมเจ็บปวดและร�ำคำญจำกกำรถูกดูดเลือดแก่สัตว์ ท�ำให้สัตว์ให้นมผลิตน�้ำนมลดลง
2. เป็นพำหะน�ำโรคหลำยชนิด เช่น เป็นพำหะของเชื้อทริปพำโนโซม่ำอีแวนไซ (Trypanosoma evansi) ซึ่งก่อโรคเซอร่ำ (surra) ในม้ำ อูฐ และสุนัขเป็นพำหะน�ำเชื้อบำซิลลัสแอนทรำซิส (Bacillus anthracis)ที่ก่อโรคแอนแทรคมำสู่คนและสัตว์
ความส�คัญทำางการแพทำย์และสาธารณสุขของแมลงวันคอกสัตว์และเหลือบ
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 19
3. เนื่องจำกเหลือบมีขนำดใหญ่เวลำกัดดูดเลือดจะท�ำให้เจ็บมำกและมักก่อให้เกิดควำมร�ำคำญ อำจท�ำให้สัตว์เสียเลือดจนเกิดภำวะโลหิตจำงได้ ทั้งนี้น�้ำลำยของเหลือบยังมีสำรที่ท�ำให้เลือดไม่แข็งตัวท�ำให้แผลมีเลือดไหลซึมไม่หยุดดึงดูดให้เหลือบตัวอื่นๆ มำดูดเลือดซ�้ำ หรืออำจถูกใช้เป็นแหล่งวำงไข่ของแมลงวันที่ก่อโรคไมเอียซีสซึ่งเป็นภำวะที่มีตัวหนองเข้ำไปอยู่ใต้ผิวหนังได้อีกด้วย 4. เหลือบต้องเกำะดูดเลือดเป็นเวลำนำนถึงจะอิ่ม แต่มักจะถูกรบกวนโดยสัตว์ที่ถูกกัดเสียก่อน ท�ำให้ต้องบินเปลี่ยนไปกินเลือดจำกสัตว์หลำยๆ ตัวในแต่ละรอบกำรกินเลือด ซึ่งท�ำให้เป็นพำหะในกำรแพร่เชื้อจำกสัตว์สู่สัตว์และจำกสัตว์สู่คนได้โดยง่ำย โรคที่น�ำโดยเหลือบ เช่น แอนแทรค (anthrax), ทูลำรีเมีย(tularemia)และไลม์ดีซีสซ์(Lymedisease)
กำรก�ำจัดและลดแหล่งเพำะพันธุ์ของแมลงวันคอกสัตว์ ท�ำได้โดยกำรจัดกำรมูลสัตว์ต่ำงๆไม่ให้ตกค้ำงสะสมมำกจนเกินไปควรลดจ�ำนวนโดยน�ำไปใช้ประโยชน์ให้มำกที่สุด แต่กำรควบคุมเหลือบค่อนข้ำงล�ำบำก กำรใช้สำรฆ่ำแมลงเพื่อท�ำลำยแหล่งเพำะพันธุ์ไม่ค่อยได้ผล และเนื่องจำกตัวอ่อนอำศัยอยู่ในน�้ำ จึงมีควำมเสี่ยงที่สำรฆ่ำแมลงจะปะปนไปในน�้ำ กำรใช้กับดักเพื่อดักตัวเต็มวัยเป็นวิธีที่ดีที่สุดซึ่งสำมำรถลดจ�ำนวนตัวเต็มวัยของเหลือบ แมลงวันคอกสัตว์ และแมลงดูดเลือดอื่นๆในบริเวณคอกสัตว์ได้ด้วย
การควบคุมแมลงวันคอกสัตว์และเหลือบ
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน20
นวัตกรรมกับดักเหลือบชนิดน้ี เกษตรกร ทหำร และประชำชนทั่วไปสำมำรถประดิษฐ์ได้เอง เป็นเครื่องมือรำคำถูก แต่มีประสิทธิภำพในกำรก�ำจัดเหลือบและแมลงดูดเลือดอ่ืนๆ โดยไม่ต้องใช้สำรเคมีก�ำจัดแมลงใดๆ จึงปรำศจำกปัญหำสำรเคมีก�ำจัดแมลงตกค้ำงบนตัวสัตว์และผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อม สำมำรถดักจับเหลือบและแมลงดูดเลือดได้หลำยชนิดในบริเวณคอกสัตว์
กับดักเหลือบ SASA99
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 21
วัสดุทำี่ใช้ในการประดิษฐ์กับดัก SASA99
กับดัก SASA99ประดิษฐ์แสนง่าย ใครก็ทำ�ได้
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน22
ภาพแสดงโครงสร้างของกับดักเหลือบ
ผ้ำสีน�้ำเงิน
ผ้ำสีด�ำ
ผ้ำมุ้งสีขำวด้ำนหลัง
ผ้ำมุ้งชั้นรองด้ำนใน
ช่องว่ำง
เสาหลักเสาหลัก
ปีกด้านข้างปีกด้านข้าง
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน 23
กำรใช้กับSASA99นั้นแสนง่ำย เพียงแค่กำงกับดักออกมำหันหน้ำกับดักไปทิศที่มีแหล่งน�้ำตำมธรรมชำติ เช่น แม่น�้ำ คลองบึง จำกนั้นจึงปักหลัก เหลือบและแมลงดูดเลือดอื่นๆ จะถูกดึงดูดด้วยสีของกับดักและสำรดึงดูดให้บินมำเข้ำกับดักได้จำกระยะไกลๆ และเมื่อบินเข้ำไปในกับดักแล้วก็จะไม่สำมำรถบินกลับออกมำได้ ส่วนสำรดึงดูดท่ีจะไปเพิ่มประสิทธิภำพของกับดัก SASA99 พบว่ำน�้ำแข็งแห้ง (Dry ice) และออกทีนอล (Octenol) มีประสิทธิภำพสูงในกำรดึงดูดแมลง แต่หำกหำไม่ได้สำมำรถใช้สิ่งที่มีในฟำร์ม เช่น ปัสสำวะของวัวหรือม้ำที่หมักไว้3-5วันก็ได้เหมือนกันเพียงแต่ประสิทธิภำพจะต�่ำกว่ำเท่ำนั้น
SASA99 แค่กางแล้วปัก ก็ดักได้แล้ว
WHY FLIESทำ ไมต้องแมลงวัน24
แมลงอะไรบ้างทำี่จับได้ด้วย SASA99 1. เหลือบหลำยชนิด 2. แมลงวันและแมลงวันคอกสัตว์ 3. ยุงกลำงคืน(หำกใช้น�้ำแข็งแห้งล่อและดักทิ้งไว้ค้ำงคืน)
WHY FLIESทำไมตองแมลงวันNATIONAL INSTITUTE OF HEALTH
DEPARTMENT OF MEDICAL SCIENCES
