Wyewoluowane moduły ludzkiego umysłu na których

opiera się religia

Łukasz Budzicz

• 2008: Cognitive Science of Religion

• 2011: Evolutionary Approaches to the Study of Religion

Ważne (lub ciekawe) artykułyAtran, S., Norenzayan A. (2004). Religion's evolutionary landscape: Counterintuition,

commitment, compassion, communion. Behavioral and Brain Sciences, 27, 713-730.Rossano, M. (2006). The Religious Mind and the Evolution of Religion. Review of General

Psychology, 10(4), 346–364. Bloom, P. (2012). Religion, morality, evolution. Annual Review of Psychology, 63, 179-199. Schloss, J. P., Murray, M. J. (2011). Evolutionary accounts of belief in supernatural

punishment: a critical review. Religion, Brain & Behavior, 1, 46-99.Barrett, J. L., Lanman, J. A. (2008). The science of religious beliefs. Religion, 38(2), 109–124.

doi:10.1016/j.religion.2008.01.007Gervais, W. M., Willard, A. K., Norenzayan, A., Henrich, J. (2011). The Cultural Transmission

of Faith. Why innate intuitions are necessary, but insufficient, to explain religious belief. Religion, 41(3), 389–410. doi:10.1080/0048721X.2011.604510

Sosis, R., C. Alcorta. (2003). Signaling, Solidarity, and the Sacred: The Evolution of Religious Behavior. Evolutionary Anthropology, 12, 264–274.

Pyysiäinen, I., Hauser, M. (2010). The Origins of Religion: Evolved Adaptation or By-product? Trends in Cognitive Sciences, 14, 104–109.

Boyer, P. (2003). Religious Thought and Behaviour as By-products of Brain Function. Trends in Cognitive Sciences, 7, 119–124.

Boyer, P., P. Lienard. (2006). Why Ritualized Behavior? Precaution Systems and Action-parsing in Developmental, Pathological and Cultural Rituals. Behavioral and Brain Sciences, 29, 1–56.

Barrett, J.L. (2000). Exploring the Natural Foundations of Religious Belief. Trends in Cognitive Science, 4, 29–34.

Cechy religii, które nie są uniwersalne

• Moralizowanie– Roes, F. L., & Raymond, M. (2003). Belief in moralizing gods. Evolution and Human

Behavior, 24(2), 126–135.

• Wyjaśnianie

• Kojenie lęku egzystencjalnego– Phelps, A. C., Maciejewski, P. K., Nilsson, M., Balboni, T. A., Wright, A. A., Paulk, M. E., …

Block, S. D. (2009). Religious coping and use of intensive life-prolonging care near death in patients with advanced cancer. JAMA: the journal of the American Medical Association, 301(11), 1140–1147.

O co chodzi w religii?

• Zbiór twierdzeń, dotyczący nadprzyrodzonych intencjonalnych bytów, ich historii i wzajemnych powiązań

• O interakcje z tymi bytami, szczególnie takie interakcje, które są istotne z punktu widzenia dostosowania (szczególnie leczenie)

• Interakcje są realizowane szczególnie poprzez rytuały

Mechanizmy poznawcze eksploatowane przez religie

• Przeczulony mechanizm wykrywania bytów intencjonalnych

• Myślenie teleologiczne

• Intuicyjny dualizm

Mechanizm wykrywania bytów intencjonalnych

ang. (Hyperactive) Agency Detection Device

Mechanizm wykrywania działania bytów intencjonalnych

OK koszt niewielki

!!!!! (bycie zjedzonym) OK

RZECZYWISTOŚĆ

REPREZENTACJA

UMYSŁOWA

Teoria zarządzania błędami (Error Management Theory)

• Przykłady:– looming effect– awersja do jedzenia– przecenianie zainteresowania seksualnego u osób płci

przeciwnej (mężczyźni) lub sceptycyzm co do poziomu zaangażowania emocjonalnego u osób płci przeciwnej (kobiety)

• Haselton, M. G., & Nettle, D. (2006). The Paranoid Optimist: An Integrative Evolutionary Model of Cognitive Biases. Personality and Social Psychology Review, 10(1), 47–66. doi:10.1207/s15327957pspr1001_3

Mechanizm wykrywania działania bytów intencjonalnych

OKBycie uważanym za paranoika

!!!!!

Zignorowanie realnego

zagrożenia

OK

RZECZYWISTOŚĆ

REPREZENTACJA

UMYSŁOWA

Mechanizm wykrywania działania bytów intencjonalnych

• Morewedge, C. K. (2009). Negativity bias in attribution of external agency. Journal of Experimental Psychology: General, 138(4), 535.

• Negatywne zdarzenia były częściej uznawane za przejaw działalności innych ludzi

Myślenie teleologiczne

Pytanie: dlaczego istnieje młotek?

Pytanie: dlaczego istnieją chmury?

Myślenie teleologiczne u dorosłych

• Kelemen, D., & Rosset, E. (2009). The human function compunction: Teleological explanation in adults. Cognition, 111(1), 138-143. 

• Twierdzenia teleologiczne np.– Słońce emituje światło, żeby rośliny mogły wzrastać– Mchy porastają skały, żeby zatrzymać erozje gleb– Ziemia ma warstwę ozonową, żeby zatrzymać promieniowanie

UV

• Twierdzenia kontrolne np.– Zebry mają paski, bo jedzą węgiel– Chleb rośnie, bo zawiera drożdże

Myślenie teleologiczne u dorosłych

• Kelemen, D., & Rosset, E. (2009). The human function compunction: Teleological explanation in adults. Cognition, 111(1), 138-143. 

• Wyniki• Twierdzenia kontrolne:

– Brak ograniczeń czasowych: 91 % poprawnych

– Średnia ilość czasu: 93 % poprawnych

– Mało czasu: 94 % poprawnych

• Twierdzenia teleologiczne:– Brak ograniczeń czasowych: 29 % odpowiedzi „tak” (35 %)

– Średnia ilość czasu: 36 % odpowiedzi „tak” (41 %)

– Mało czasu: 47 % odpowiedzi „tak” (51 %)

Myślenie teleologiczne u dzieci• Kelemen, D., & DiYanni, C. (2005). Intuitions about origins: Purpose and intelligent

design in children’s reasoning about nature. Journal of Cognition and Development, 6(1), 3–31.

• Dlaczego pojawiły się pierwsze rzeki?– Pierwsze rzeki pojawiły się, ponieważ wielkie bloki śniegu stopniały i

stworzyły wiele wody.

– Pierwsze rzeki pojawiły się, żeby ryby i krokodyle miały, gdzie żyć.

• Dlaczego pojawiły się pierwsze ptaki?– Pierwsze ptaki pojawiły się, ponieważ zwierzęta żyjące na lądzie

rozwinęły skrzydła i zaczęły latać.

– Pierwsze ptaki pojawiły się, żeby zjadały robaki i owady, żeby nie było ich zbyt wiele

Myślenie teleologiczne u dzieci

• Kelemen, D., & DiYanni, C. (2005). Intuitions about origins: Purpose and intelligent design in children’s reasoning about nature. Journal of Cognition and Development, 6(1), 3–31.

Myślenie teleologiczne u dzieci

• Kelemen, D., & DiYanni, C. (2005). Intuitions about origins: Purpose and intelligent design in children’s reasoning about nature. Journal of Cognition and Development, 6(1), 3–31.

Myślenie teleologiczne u dzieci

• Evans, E. (2001). Cognitive and contextual factors in the emergence of diverse belief systems: Creation versus evolution. Cognitive

Psychology, 42(3), 217-266.

• Skąd wzięły się zwierzęta:

• 5-7 letnie dzieci: kreacjonizm lub spotaniczne pojawienie się

• 8-10 letnie dzieci: kreacjonizm

• Starsze dzieci i dorośli: w zależności od światopoglądu grupy społecznej

Sens adaptacyjny?

• Silna tendencja do myślenia o artefaktach w kategoriach celowości

• Myślenie o pochodzeniu i ogólnej celowości istnienia zwierząt lub naturalnych obiektów nieożywionych nie ma istotnego adaptacyjnego znaczenia

• Myślenie o pochodzeniu w/w zostało „zaadoptowane” przez moduł myślenia o artefaktach

Argument o zegarmistrzu

Intuicyjny dualizm

Dualizm

• „duchy przodków wędrują po świecie”

• „dusze po śmierci przenoszą się z jednego ciała do drugiego”

• „dusze po śmierci przenoszą się do innego świata”

• szeroko rozpowszechniony koncept kulturowy ducha

za: Boyer, P. (2001). Religion explained. The evolutionary origins of religious thought. New York: Basics Books.

Kuhlmeier, V., Bloom, P., Wynn, K. (2004). Do 5-

month-old infants see humans as

material objects? Cognition, 94,

95–103.

Kuhlmeier, V., Bloom, P., Wynn, K. (2004). Do 5-

month-old infants see humans as

material objects? Cognition, 94, 95–

103.

Bering, J.M., Bjorklund, D.F. (2004). The natural emergence of afterlife reasoning as a developmental regularity. Developmental Psychology, 40, 217–233.

Bering, J.M., Bjorklund, D.F. (2004). The natural emergence of afterlife reasoning as a developmental regularity. Developmental Psychology, 40, 217–233.

Bering, J. M. (2002). Intuitive conceptions of dead agents’ minds: The natural foundations of afterlife beliefs as phenomenological boundary.

Journal of Cognition and Culture, 2, 263–308.

Bering, J. M. (2002). Intuitive conceptions of dead agents’ minds: The natural foundations of afterlife beliefs as phenomenological boundary.

Journal of Cognition and Culture, 2, 263–308.

Sens adaptacyjny

• Teoria umysłu jest modułem operującym niezależnie od czysto fizycznej percepcji zachowania.

• Teoria symulacji mentalnych zakłada, że najtrudniej jest wyobrażać sobie brak tych procesów, które towarzyszą nam zawsze, a najłatwiej tych, których czasami nie doświadczamy.

Inne moduły ludzkiego umysłu eksploatowane przez religię

Nadmierne naśladowanie• Horner, V., Whiten, A. (2005).

Causal knowledge and imitation/emulation switching in chimpanzees (Pan troglodytes) and children (Homo sapiens). Animal Cognition, 8, 164–181.

• Whiten, A., McGuigan, N., Marshall-Pescini, S., & Hopper, L. M. (2009). Emulation, imitation, over-imitation and the scope of culture for child and chimpanzee. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 364(1528), 2417–2428.

Lepsza transmisja treści społecznych

• Mesoudi, A., Whiten, A. Dunbar, R. (2006) A bias for social information in human cultural transmission. British Journal of Psychology 97(3), 405-423

Dziękuję za uwagę.

lukasz.budzicz@gmail.com