I - ®Æt vÊn ®ÒX· héi loµi ngêi së dÜ cã thÓ tån t¹i vµ ph¸t triÓn ®îc lµ nhê
cã lao ®éng s¶n xuÊt. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, mét mÆt, con ngêi ph¶i t¸c ®éng vµo thÕ giíi tù nhiªn ®Ó t×m hiÓu nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng quy luËt cña nã nh»m phôc vô lîi Ých cña m×nh. MÆt kh¸c, sèng trong m«i trêng x· héi, gi÷a ngêi vµ ngêi h×nh thµnh nh÷ng mèi quan hÖ rÊt phøc t¹p, ®Æc biÖt tõ khi x· héi ph©n chia thµnh c¸c giai cÊp mµ lîi Ých c¨n b¶n cña hä ®èi kh¸ng víi nhau th× cuéc ®Êu tranh giai cÊp lµ mét ®éng lùc thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn tõ chÕ ®é nµy sang chÕ ®é kh¸c tiÕn bé h¬n; con ngêi còng cã nhu cÇu ph¶i t×m nh÷ng quy luËt ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña mäi mÆt trong ®êi sèng x· héi. NhËn thøc nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña tù nhiªn vµ x· héi ®Ó chØ ®¹o ho¹t ®éng cña con ngêi c¶i biÕn tù nhiªn vµ x· héi lµ yªu cÇu tÊt yÕu ®Ó con ngêi b¶o ®¶m sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña m×nh. TriÕt häc chØ cã thÓ ra ®êi khi n¨ng lùc t duy trõu tîng cña con ngêi ®¹t ®Õn tr×nh ®é ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cho phÐp kh¸i qu¸t nh÷ng hiÓu biÕt riªng lÎ, rêi r¹c thµnh nh÷ng hÖ thèng nh÷ng quan ®iÓm vµ quan niÖm chung vÒ thÕ giíi.
NhËn thøc cña con ngêi khi trë thµnh mét hÖ thèng nh÷ng quan niÖm kh¸i qu¸t vÒ thÕ giíi vµ vÒ vÞ trÝ cña con ngêi trong thÕ giíi gäi lµ thÕ giíi quan. ThÕ giíi quan cã kÕt cÊu phøc t¹p bao gåm tri thøc, t tëng, t×nh c¶m, lý tëng, niÒm tin, … ThÓ hiÖn trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ, triÕt häc, t«n gi¸o, khoa häc vµ nghÖ thuËt, trong ®ã triÕt häc lµ c¬ së lý luËn vµ lµ h¹t nh©n cña thÕ giíi quan.VËy triÕt häc lµ mét h×nh th¸i ý thøc x· héi, lµ häc thuyÕt vÒ nh÷ng quy t¾c chung cña tån t¹i vµ nhËn thøc, lµ th¸i ®é cña con ngêi ®èi víi thÕ giíi, lµ khoa häc vÒ nh÷ng quy luËt chung nhÊt cña tù nhiªn, x· héi vµ t duy.
C.M¸c lµ nhµ b¸c häc thiªn tµi, l·nh tô vÜ ®¹i cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi, Ngêi ®· cïng víi Ph.¡ngghen x©y dùng nªn hÖ thèng lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc cã ®ãng gãp to lín vµo sù ph¸t triÓn cña v¨n minh nh©n lo¹i. Vît lªn trªn tÇm cao trÝ tuÖ cña c¸c nhµ t tëng ®¬ng thêi C.M¸c ®· gi¶i ®¸p ®îc nh÷ng c©u hái lín mµ thêi ®¹i ®ang ®Æt ra. Häc thuyÕt M¸c ra ®êi ®· nhanh chãng ®îc tiÕp nhËn,
phæ biÕn réng r·i vµ trë thµnh ngän cê t tëng, vò khÝ tinh thÇn s¾c bÐn cña giai cÊp c«ng nh©n trong cuéc ®Êu tranh ®Ó tù gi¶i phãng m×nh vµ gi¶i phãng toµn thÓ nh©n lo¹i cÇn lao tho¸t khái ¸ch thèng trÞ t b¶n.
N»m trong dßng ch¶y t tëng triÕt häc nh©n lo¹i, b»ng tÊt c¶ thiªn tµi cña trÝ tuÖ, sù nång ch¸y cña t×nh c¶m c¸ch m¹ng còng nh sù phong phó cña ho¹t ®éng thùc tiÔn, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· s¸ng lËp ra lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc. §ã lµ sù kÕt tinh cña tÊt c¶ nh÷ng gi¸ trÞ cao quý cña t tëng triÕt häc, v¨n häc vµ khoa häc cña lÞch sö nh©n lo¹i. §©y thùc sù lµ bíc ngoÆt c¸ch m¹ng, lµ ®Ønh cao trong sù ph¸t triÓn lý luËn triÕt häc vµ nã ®· trë thµnh mét ¸nh ®Ìn pha soi s¸ng, lµ kim chØ nam cho sù ph¸t triÓn cña nh©n lo¹i, nhê ®ã, giai cÊp v« s¶n vµ chÝnh §¶ng cña m×nh míi cã lý luËn c¸ch m¹ng khoa häc, cã mét thÕ giíi quan thËt sù khoa häc vµ c¸ch m¹ng. TriÕt häc C.M¸c vµ Ph..¡ngghen ®· trang bÞ cho loµi ngêi cã c¸ch nh×n khoa häc vµ c¸ch m¹ng nhê ®ã nhiÒu vÊn ®Ò thùc tiÔn cña thÕ giíi ®· ®îc nhËn thøc trªn b×nh diÖn lý luËn, vµ lÞch sö t t-ëng triÕt häc thÕ giíi ®· cã ®iÒu kiÖn chuyÓn sang bíc ngoÆc míi.
Bíc ngoÆc c¸ch m¹ng trong triÕt häc C.M¸c vµ Ph.¡ngghen võa lµ kÕt qu¶ kh¸i qu¸t kinh nghiÖm ®Êu tranh c¸ch m¹ng vµ kÕ thõa cã phª ph¸n di s¶n lý luËn cña loµi ngêi, võa lµ kÕt qu¶ nghiªn cøu tiÕp thu nh÷ng thµnh tùu khoa häc, ®ång thêi qu¸ tr×nh ®ã còng kh«ng t¸ch rêi khái t×nh c¶m s©u s¾c cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®èi víi nh÷ng ngêi lao ®éng bÞ ¸p bøc bãc lét vµ phong trµo c¸ch m¹ng cña hä. T×nh c¶m ®ã lµ mét nh©n tè quan träng kh«ng nh÷ng cho sù h×nh thµnh thÕ giíi quan duy vËt khoa häc mµ cho c¶ sù h×nh thµnh chñ nghÜa nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa cña c¶ hai «ng. Nh÷ng thµnh tùu ®¹t ®îc cña tiÕt häc C.M¸c vµ Ph.¡ngghen lµ c«ng lao cña sù chän läc, kÕ thõa cña c¸c nhµ lý luËn tríc ®ã vµ hai ¤ng ®· vît qua bao nhiªu khã kh¨n vµ h¹n chÕ cña thêi ®¹i vµ cña b¶n th©n ®Ó x©y dùng nªn lý luËn s¾c bÐn cho chÝnh m×nh, nhÊt lµ trong lÜnh vùc ®Êu tranh giai cÊp
Trong bèi c¶nh lÞch sö ®ã, nhiÖm vô quan träng ®Æt ra cho C.M¸c vµ Ph.¡ngghen lµ ph¶i chøng minh mét c¸ch khoa häc
c¬ së hÖ t tëng cña giai cÊp v« s¶n, tuyªn truyÒn hÖ t tëng cña giai cÊp v« s¶n lµ vò khÝ lý luËn lµ søc m¹nh tinh thÇn cho phong trµo c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, ®Êu tranh chèng l¹i c¸c hÖ t tëng cña giai cÊp t b¶n. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã, ®ßi hái C.M¸c vµ Ph.¡ngghen b»ng lý luËn c¸ch m¹ng s¸ng t¹o, trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng ph¶i phª ph¸n triÖt ®Ó nh÷ng quan ®iÓm t tëng triÕt häc duy t©m, siªu h×nh tríc ®ã. §ång thêi ph¶i tr×nh bµy mét c¸ch chÝnh diÖn nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña mét thÕ giíi quan triÕt häc míi ®Æt mÇm mèng c¬ së lý luËn cho chñ nghÜa x· héi khoa häc, x©y dùng cho phong trµo c«ng nh©n, cho giai c©p v« s¶n mét hÖ t tëng ®éc lËp cña riªng m×nh, trªn c¬ së ®ã tiÕp thu mét thÕ giíi quan míi, mét häc thuyÕt c¸ch m¹ng míi. §ã lµ bíc ngoÆc c¸ch m¹ng trong tiÕt häc do C.M¸c vµ Ph.¡ngghen thùc hiÖn.
Ii - Nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cña sù ra ®êi triÕt häc m¸c.Sù xuÊt hiÖn triÕt häc M¸c lµ mét cuéc c¸ch m¹ng vÜ ®¹i
trong lÞch sö triÕt häc. §ã lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña sù ph¸t triÓn lÞch sö t tëng triÕt häc vµ khoa häc cña nh©n lo¹i, trong sù phô thuéc vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi, mµ trùc tiÕp lµ triÕt thùc tiÔn ®Êu tranh giai cÊp cña giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t s¶n. §ã còng lµ kÕt qu¶ cña sù triÕt thèng nhÊt gi÷a ®iÒu kiÖn kh¸ch quan vµ nh©n tè chñ quan.
1./ §iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héitrong nh÷ng n¨m 40 cña thÕ kû XIX ë T©y ¢u, nhê t¸c
®éng cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, chñ nghÜa t b¶n ®· bíc sang giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. Níc Anh ®· trë thµnh cêng quèc t b¶n chñ nghÜa lín nhÊt víi nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i hïng m¹nh. Cuéc c¸ch m¹ng ë Ph¸p còng ®ang ë giai ®o¹n cao trµo. Ngay ë §øc vµ mét sè níc T©y ¢u kh¸c, mÆc dï cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp diÔn ra muén h¬n, nhng nh÷ng thµnh tùu do nã ®em l¹i còng ®ñ lµm cho ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa cã ®îc vÞ trÝ ngµy cµng lín trong lßng x· héi phong kiÕn. Sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®îc thÓ hiÖn trªn nhiÒu lÜnh vùc trong c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, th-¬ng nghiÖp, ng©n hµng … víi viÖc x¸c lËp t h÷u t b¶n chñ nghÜa vÒ t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa
®· chiÕm vÞ trÝ thèng trÞ. TÝnh h¬n h¼n cña chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa so víi chÕ ®é phong kiÕn ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch râ rÖt. Cã thÓ thÊy, “Giai cÊp t s¶n, trong qu¸ tr×nh thèng trÞ giai cÊp cha ®Çy mét thÕ kû, ®· t¹o ra nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt nhiÒu h¬n vµ ®å sé h¬n lùc lîng s¶n xuÊt cña tÊt c¶ c¸c thÕ hÖ tríc kia gép l¹i”.
Song, cïng víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa t b¶n, nh÷ng m©u thuÈn x· héi vèn cã cña nã, tríc hÕt lµ m©u thuÈn giai cÊp v« s¶n víi giai cÊp t s¶n ngµy cµng trë nªn gay g¾t. Theo ®ã, phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ, tÝnh chÊt tù gi¸c cña nã ngµy cµng râ rµng. Hai cuéc khëi nghÜa cña c«ng nh©n dÖt ë Ly«ng (Ph¸p) vµo c¸c n¨m 1831 vµ 1834, ®· thùc sù vît ra ngoµi khu«n khæ cña nh÷ng cuéc ®Êu tranh kinh tÕ ®¬n thuÇn cña ngêi lao ®éng trong néi bé ngµnh, ®Ó trë thµnh cuéc ®Êu tranh gi÷a giai cÊp cña nh÷ng ngêi cã cña víi giai cÊp cña nh÷ng ngêi kh«ng cã g× hÕt trong lßng x· héi Ph¸p nãi chung. T¬ng tù, phong trµo HiÕn ch¬ng ë Anh vµo cuèi nh÷ng n¨m 30, ®· trë thµnh “ Phong trµo c¸ch m¹ng to lín ®Çu tiªn, thùc sù cã tÝnh chÊt quÇn chóng vµ cã h×nh thøc chÝnh trÞ”. Víi níc §øc, dï cßn ®ang ë ®ªm tríc cña cuéc c¸ch m¹ng t s¶n, nhng phong trµo v« s¶n còng ®· ®îc kh¬i dËy víi cuéc khëi nghÜa tù ph¸t cña thî dÖt Xilªdi (1844) vµ sù xuÊt hiÖn sau ®ã mét tæ chøc c¸ch m¹ng cña nh÷ng ngêi v« s¶n – tæ chøc ®ång minh nh÷ng ngêi chÝnh nghÜa.
Trong hoµn c¶nh lÞch sö nãi trªn, giai cÊp t s¶n kh«ng cßn ®ãng vai trß lµ giai cÊp c¸ch m¹ng mµ ngîc l¹i trë thµnh giai cÊp ph¶n ®éng, b¶o thñ, tho¶ hiÖp víi c¸c giai cÊp phong kiÕn quý téc ®Ó ®µn ¸p phong trµo c«ng nh©n. ë Anh vµ Ph¸p vÉn ®ang lµ giai cÊp gi÷ vai trß thèng trÞ x· héi, nhng giai cÊp t s¶n ®· ®¸nh mÊt vai trß c¸ch m¹ng ban ®Çu cña m×nh. Do ho¶ng sî tríc phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n, giai cÊp t s¶n kh«ng nh÷ng ®· thê ¬ víi qu¸ tr×nh c¶i t¹o d©n chñ, mµ cßn h¬n thÕ n÷a, b¾t ®Çu dïng b¹o lùc ®Ó trÊn ¸p cuéc ®Êu tranh ®ßi quyÒn d©n sinh, d©n chñ cña c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng. Cßn ë quª h¬ng cña chñ nghÜa M¸c, giai cÊp t s¶n §øc cha thùc hiÖn ®îc vai trß c¸ch m¹ng cña m×nh ®· sím trë thµnh lùc lîng ph¶n c¸ch m¹ng. Cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ë §øc diÔn
ra sau cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ë Anh vµ ë Ph¸p. Trong bèi c¶nh Êy, ®¸ng ra cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ë §øc cÇn ph¶i vµ cã thÓ ®îc tiÕn hµnh triÖt ®Ó h¬n c¸c cuéc c¸ch m¹ng tríc ®ã. Nhng, mét mÆt, do yÕu kÐm vÒ thÕ lùc kinh tÕ vµ chÝnh trÞ; mÆt kh¸c, do thñ b¹i vÒ t tëng, l¹i ho¶ng sî tríc sù ph¸t triÓn cña phong trµo c«ng nh©n, nªn giai cÊp t s¶n §øc ®· chän cho m×nh mét kÕ s¸ch nöa vêi. Nã m¬ tëng biÕn ®æi nÒn d©n chñ phong kiÕn thµnh nÒn d©n chñ t s¶n mét c¸ch hoµ b×nh. TÝnh chÊt c¶i l¬ng, thiÕu triÖt ®Ó cña c¸ch m¹ng t s¶n §øc lµ mét kÕt côc ®· dù b¸o tríc. V× vËy, lÇn ®Çu tiªn giai cÊp v« s¶n xuÊt hiÖn trªn vò ®µi lÞch sö kh«ng chØ víi t c¸ch lµ “kÎ ph¸ ho¹i” chñ nghÜa t s¶n, mµ cßn lµ lùc lîng tiªn phong trong cuéc ®Êu tranh cho nÒn d©n chñ- mét nÒn d©n chñ ®îc më ra bëi cuéc c¸ch m¹ng t s¶n, nhng b¶n th©n giai cÊp t s¶n l¹i kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng l·nh ®¹o c«ng cuéc Êy ®Õn th¾ng lîi cuèi cïng.
Thùc tiÔn s¶n xuÊt vËt chÊt vµ thùc tiÔn ®Êu tranh c¸ch m¹ng cho thÊy, giai cÊp v« s¶n ®· lín m¹nh c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, thËt sù trëng thµnh, bíc lªn vò ®µi lÞch sö .
Thùc tiÔn x· héi, ®Æc biÖt lµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n n¶y sinh yªu cÇu kh¸ch quan lµ ph¶i ®îc soi s¸ng b»ng lý luËn khoa häc. §ång thêi sù tån t¹i vµ sù ph¸t triÓn cña mét lùc lîng vËt chÊt – x· héi n¨ng ®éng vµ c¸ch m¹ng lµ giai cÊp v« s¶n, lµ c¬ së kh¸ch quan quyÕt ®Þnh tÝnh tÊt yÕu cña sù ra ®êi mét hÖ t tëng – lý luËn c¸ch m¹ng. Sù ra ®êi cña chñ nghÜa M¸c nãi chung vµ triÕt häc M¸c nãi riªng, chÝnh lµ sù gi¶i ®¸p vÒ mÆt lý luËn khoa häc nh÷ng vÊn ®Ò thùc tiÔn cña thêi ®¹i ®Æt ra trªn lËp trêng cña giai cÊp v« s¶n c¸ch m¹ng. 2./ Nguån gèc lý luËn
Chñ nghÜa M¸c kh«ng nh÷ng lµ s¶n phÈm tÊt yÕu cña nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi cña x· héi t b¶n chñ nghÜa gi÷a thÕ kû XIX, mµ cßn lµ sù ph¸t triÓn hîp quy luËt cña lÞch sö t tëng nh©n lo¹i.
TriÕt häc ra ®êi trªn nÒn t¶ng tri thøc, v¨n ho¸ chung vµ kÕ thõa, ph¸t triÓn toµn bé nh÷ng tinh hoa t tëng triÕt häc nh©n lo¹i, ®Æc biÖt kÕ thõa triÕt häc cæ ®iÓn §øc, kinh tÕ chÝnh trÞ häc Anh vµ chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng Ph¸p. Trong ®ã, triÕt
häc biÖn chøng duy t©m cña Hªghen vµ chñ nghÜa duy vËt siªu h×nh cña Phoi¬b¾c lµ nguån gèc lý luËn trùc tiÕp.
C.M¸c vµ F.¡ngghen ®¸nh gi¸ cao t tëng biÖn chøng cña triÕt häc Hªghen. C.M¸c cho r»ng, tÝnh chÊt thÇn bÝ mµ phÐp biÖn chøng m¾c ph¶i ë triÕt häc Hªghen tuyÖt nhiªn kh«ng ng¨n c¶n Hªghen trë thµnh ngêi ®Çu tiªn tr×nh bµy mét c¸ch bao qu¸t vµ cã ý thøc h×nh th¸i vËn ®éng chung cña phÐp biÖn chøng Êy. Theo c¸c nhµ kinh ®iÓn cña chñ nghÜa M¸c, h¹n chÕ lín nhÊt cña triÕt häc Hªghen, lµ m©u thuÈn s©u s¾c gi÷a hÖ thèng duy t©m mang tÝnh chÊt b¶o thñ víi ph¬ng ph¸p biÖn chøng, c¸ch m¹ng. ë Hªghen, phÐp biÖn chøng “bÞ lén ®Çu xuèng ®Êt” do ®ã, chØ cÇn dùng nã l¹i sÏ ph¸t hiÖn ®îc c¸i h¹t nh©n hîp lý cña nã ®»ng sau líp vá thÇn bÝ. Trong khi phª ph¸n chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen, C.M¸c ®· dùa vµo truyÒn thèng duy vËt triÕt häc mµ trùc tiÕp lµ chñ nghÜa duy vËt cò, kh¾c phôc tÝnh chÊt siªu h×nh vµ nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö cña nã. Theo ®ã, C.M¸c vµ F.¡ngghen x©y dùng nªn häc thuyÕt triÕt häc míi, mµ ë ®ã, chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau. §ã chÝnh lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng – mét h×nh thøc míi, mét giai ®o¹n ph¸t triÓn cao cña chñ nghÜa duy vËt triÕt häc.
Sù h×nh thµnh t tëng triÕt häc míi ë C.M¸c diÔn ra trong mèi quan hÖ qua l¹i víi qu¸ tr×nh «ng kÕ thõa vµ c¶i t¹o c¸c lÝ luËn vÒ kinh tÕ vÒ chñ nghÜa x· héi. ViÖc kÕ thõa vµ c¶i t¹o kinh tÕ chÝnh trÞ Anh ( víi nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c lµ A.XmÝt vµ §. Ric¸c®«), còng nh viÖc c¶i t¹o mét c¸ch cã phª ph¸n chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng Ph¸p (víi nh÷ng ®¹i biÓu tiªu biÓu lµ C.H.Xanhxim«ng vµ S.Phuriª) kh«ng nh÷ng cã vai trß ®Æc biÖt quan träng trong viÖc s¸ng t¹o ra c¸c häc thuyÕt t¬ng øng cña chñ nghÜa M¸c, lµ kinh tÕ häc m¸c-xÝt vµ chñ nghÜa x· héi khoa häc; mµ cßn lµ mét nh©n tè kh«ng thÓ thiÕu ®îc, lµm c¬ së cho h×nh thµnh nh÷ng quan ®iÓm duy vËt lÞch sö cña triÕt häc M¸c trë thµnh vò khÝ lÝ luËn c¶i t¹o x· héi b»ng c¸ch m¹ng.
Chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng víi tÝnh c¸ch lµ mét häc thuyÕt chØ ra ®êi vµo thêi ®¹i c¸ch m¹ng t s¶n, khi mµ quÇn chóng nh©n d©n ®a ra ®ßi hái ph¶i triÖt ®Ó chuyÓn tõ b×nh ®¼ng vÒ chÝnh trÞ, vÒ quyÒn c«ng d©n, sang b×nh ®¼ng vÒ
x· héi, tríc hÕt lµ quyÒn b×nh ®¼ng vÒ quyÒn së h÷u. Sù ph¸t triÓn ®Ønh cao cña chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng håi ®Çu thÕ kû XIX g¾n liÒn víi tªn tuæi cña C.H.Xanhxim«ng, S.Phuriª (ngêi Ph¸p) vµ R.«oen (ngêi Anh). Tuy c¶ ba nhµ x· héi chñ nghÜa trªn ®©y ®iÒu kh«ng chñ tr¬ng tiÕn hµnh c¸ch m¹ng mµ chØ chñ tr¬ng c¶i t¹o x· héi t b¶n b»ng con ®êng kh«ng ®æ m¸u, nÐ tr¸nh biÖn ph¸p b¹o lùc (v× thÕ hä lµ nh÷ng nhµ kh«ng t-ëng), song nh×n chung, hä ®Òu xuÊt ph¸t tõ viÖc phª ph¸n chñ nghÜa t b¶n trªn lËp trêng tiÕn bé, híng tíi t¬ng lai. Trong sè ®ã ph¶i kÓ ®Õn luËn chøng cña hä vÒ tÝnh qui luËt vµ tÝnh chÊt m©u thuÈn cña x· héi, vÒ tiÕn bé lÞch sö, vÒ lao ®éng nh lµ nhu cÇu sè mét cña con ngêi, vÒ tÝnh tËp thÓ vµ tÝnh kÕ ho¹ch cña nÒn kinh tÕ, vÒ nÒn c«ng nghiÖp c¬ khÝ víi tÝnh c¸ch lµ c¬ së h¹ tÇng kü thuËt cña chÕ ®é míi, vÒ sù xo¸ bá sù ®èi lËp gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay, gi÷a n«ng th«n vµ thµnh thÞ … Chñ nghÜa x· héi kh«ng tëng ®· phª ph¸n m¹nh mÏ chñ nghÜa t b¶n, chøng minh sù hîp lý, kh¶ n¨ng thùc hiÖn viÖc chuyÓn tõ chñ nghÜa t b¶n sang x· héi dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt vµ lao ®éng tËp thÓ. Song, hä b¸c bá ®Êu tranh giai cÊp, coi gi¸o dôc vµ hîp t¸c giai cÊp lµ con ®êng duy nhÊt ®Ó ®i tíi chñ nghÜa x· héi. C¸c nhµ x· héi chñ nghÜa kh«ng tëng trªn ®©y ®· cèng hiÕn nhiÒu t tëng quan träng, lµm chÊt liÖu xuÊt ph¸t, t¹o tiÒn ®Ò cho sù ra ®êi chñ nghÜa M¸c nãi chung, cña chñ nghÜa x· héi víi tÝnh c¸ch lµ mét khoa häc nãi riªng.
Kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn lµ khuynh híng tiÕn bé trong sù ph¸t triÓn cña t tëng kinh tÕ t s¶n, ra ®êi trong thêi kú h×nh thµnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, khi mµ cuéc ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n cha ph¸t triÓn m¹nh mÏ. §©y lµ khuynh híng kinh tÕ chÝnh trÞ häc b¶o vÖ lîi Ých cña giai cÊp t s¶n c«ng nghiÖp trong cuéc ®Êu tranh víi chÕ ®é phong kiÕn vµ ®îc ph¸t triÓn m¹nh nhÊt ë Anh – mét níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn nhÊt, víi nh÷ng ®¹i biÓu xuÊt s¾c lµ A.XmÝt vµ §.Ric¸c®«. Thµnh qu¶ vÜ ®¹i cña kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn lµ x©y dùng ®îc lý luËn vÒ gi¸ trÞ lao ®éng vµ sù miªu t¶ qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi díi d¹ng mét hÖ thèng hoµn chØnh. Tuy thÕ, do tÝnh h¹n chÕ cña nh·n quan t s¶n, nh÷ng ®¹i biÓu
kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn ®· kh«ng thÊy ®îc tÝnh chÊt t¹m thêi cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa, kh«ng thÓ ®i s©u vµo gi¸ trÞ cña bÝ mËt thÆng d, kh«ng thÊy ®îc tÝnh chÊt hai mÆt cña lao ®éng. Víi tÊt c¶ nh÷ng thµnh tùu vµ h¹n chÕ cña nã, kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn (®Æc biÖt lµ ë Anh) ®· thùc sù ®Æt c¬ së, nÒn mãng cho viÖc ph©n tÝch t b¶n mét c¸ch khoa häc, do ®ã, còng ®Æt c¬ së, nÒn mãng cho sù ra ®êi cña häc thuyÕt M¸c vÒ gi¸ trÞ thÆng d, vÒ h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi vµ hµng lo¹t c¸c vÊn ®Ò triÕt häc kh¸c.
3./ TiÒn ®Ò khoa häc tù nhiªn.Cïng víi nh÷ng nguån gèc lÝ luËn trªn ®©y, nh÷ng thµnh
tùu cña khoa häc tù nhiªn, ®Æc biÖt lµ nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµo gi÷a thÕ kû XIX, cã vai trß quan träng kh«ng thÓ thiÕu ®îc cho sù ra ®êi triÕt häc M¸c nh÷ng ph¸t minh lín cña khoa häc tù nhiªn lµm béc lé râ tÝnh chÊt h¹n chÕ, chËt hÑp vµ bÊt lùc cña ph¬ng ph¸p t duy siªu h×nh trong nhËn thøc thÕ giíi. §ång thêi, cung cÊp c¬ së tri thøc khoa häc ®Ó ph¸t triÓn t duy biÖn chøng, h×nh thµnh phÐp biÖn chøng duy vËt.
Trong sè nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn thêi ®ã, cã ba ph¸t minh v¹ch thêi ®¹i cung cÊp c¬ së tri thøc khoa häc tù nhiªn cho sù h×nh thµnh triÕt häc duy vËt biÖn chøng. Thø nhÊt, ®ã lµ thuyÕt tÕ bµo ViÕc - xèp x©y dùng nªn trong c¸c n¨m 1838 – 1839. Häc thuyÕt nµy kh¼ng ®Þnh sù thèng nhÊt bªn trong (kÕt cÊu tÕ bµo) vµ ph¸t triÓn b»ng sù h×nh thµnh tÕ bµo cña tÊt c¶ c¸c c¬ thÓ sèng tøc lµ kh¼ng ®Þnh sù thèng nhÊt, sù liªn hÖ néi t¹i, phæ biÕn cña c¸c h×nh thøc sèng cña thÕ giíi vËt chÊt. Thø hai, lµ ®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng lîng L«m«n«xèp (ngêi Nga). §Þnh luËt nµy sau ®ã ®îc nhµ vËt lý ngêi Anh lµ M.Phara®©y chøng minh b»ng thùc nghiÖm. Víi ®Þnh luËt nµy, loµi ngêi ®· biÕt r»ng, sù ph¸t triÓn cña tù nhiªn lµ mét qu¸ tr×nh v« tËn cña sù chuyÓn ho¸ gi÷a nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng víi nhau vµ vËn ®éng cña vËt chÊt ®îc b¶o toµn c¶ vÒ sè lîng còng nh chÊt lîng. ý nghÜa triÕt häc cña ph¸t minh nµy lµ kh¼ng ®Þnh vËt chÊt tån t¹i kh¸ch quan, kh«ng tù nhiªn sinh ra, kh«ng tù nhiªn mÊt ®i, chØ chuyÓn ho¸ tõ h×nh thøc nµy sang h×nh thøc kh¸c. Thø ba, ®ã lµ häc
thuyÕt tiÕn ho¸ cña §¸cuyn ®· luËn chøng vÒ sù ra ®êi, tån t¹i, ph¸t triÓn vµ thay thÕ lÉn nhau gi÷a c¸c gièng loµi ®éng vµ thùc vËt nh lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö – tù nhiªn. ý nghÜa triÕt häc cña häc thuyÕt nµy lµ kh¼ng ®Þnh toµn bé giíi tù nhiªn h÷u sinh lµ s¶n phÈm cña mét qu¸ tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi, con ngêi còng lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®ã. Giíi tù nhiªn biÕn sinh lu«n lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ cha hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn.
Nh÷ng ph¸t minh lín cña khoa häc tù nhiªn ®· gi¸ng mét ®ßn rÊt m¹nh vµo chñ nghÜa duy t©m, t«n gi¸o vµ phÐp siªu h×nh trong quan niÖm vÒ thÕ giíi vµ “Quan niÖm míi vÒ giíi tù nhiªn ®· ®îc hoµn thµnh trªn nh÷ng nÐt c¬ b¶n: TÊt c¶ c¸i g× cøng nh¾c ®Òu bÞ tan ra, tÊt c¶ c¸i g× lµ cè ®Þnh ®Òu biÕn thµnh m©y khãi, vµ tÊt c¶ nh÷ng g× ®Æc biÖt mµ ngêi ta cho lµ tån t¹i vÜnh cöu th× ®· trë thµnh nhÊt thêi; vµ ngêi ta ®· chøng minh r»ng toµn bé thÕ giíi tù nhiªn ®Òu vËn ®éng theo mét dßng vµ tuÇn hoµn vÜnh cöu”. C¸c thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn ®· chøng minh r»ng thÕ giíi vËn ®éng, ph¸t triÓn tu©n theo nh÷ng qui luËt cña phÐp biÖn chøng.
Nh vËy, triÕt häc M¸c còng nh toµn bé chñ nghÜa M¸c ®· ra ®êi nh mét tÊt yÕu lÞch sö, kh«ng nh÷ng g× nã lµ ph¶n ¸nh thùc tiÔn x· héi, nhÊt lµ thùc tiÔn c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n mµ cßn lµ sù ph¸t triÓn hîp l«gÝc cña lÞch sö t tëng nh©n lo¹i.
4./ Nh©n tè chñ quan trong sù h×nh thµnh triÕt häc m¸c.
TriÕt häc M¸c xuÊt hiÖn kh«ng chØ lµ kÕt qu¶ cña sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cã tÝnh quy luËt cña c¸c nh©n tè kh¸ch quan mµ cßn ®îc h×nh thµnh th«ng qua vai trß cña nh©n tè chñ quan. Thiªn tµi vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn kh«ng biÕt mÖt mái cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, lËp trêng giai cÊp c«ng nh©n vµ t×nh c·m ®Æc biÖt cña hai «ng ®èi víi nh©n d©n lao ®éng, hoµ nguyÖn víi t×nh b¹n vÜ ®¹i cña hai nhµ c¸ch m¹ng ®· ®óc thµnh nh©n tè chñ quan cho sù xuÊt hiÖn cña triÕt häc M¸c.
Sá dÜ C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· lµm nªn ®îc bíc ngoÆc c¸ch m¹ng lÝ luËn vµ x©y dùng ®îc mét khoa häc triÕt häc míi, lµ
g× hai «ng lµ nh÷ng thiªn tµi kiÖt xuÊt cã sù kÕt hîp nhuÇn nhuyÔn vµ s©u s¾c nh÷ng phÈm chÊt tinh tuý vµ uyªn b¸c nhÊt cña nhµ b¸c häc vµ nhµ c¸ch m¹ng. ChiÒu s©u cña t duy triÕt häc, chiÒu réng cña nh·n quan khoa häc, quan ®iÓm s¸ng t¹o trong viÖc gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô do thùc tiÔn ®Æc ra lµ phÈm chÊt ®Æc biÖt næi bËt cña hai «ng. C.M¸c (1818-1883) ®· b¶o vÖ luËn ¸n triÕt häc mét c¸ch xuÊt s¾c khi míi 24 tuæi. Víi mét trÝ tuÖ uyªn b¸c bao trïm nhiÒu lÜnh vùc réng lín vµ mét nh·n quan chÝnh trÞ ®Æc biÖt nh¹y c·m; C.M¸c ®· vît qua nh÷ng h¹n chÕ lÞch sö cña c¸c nhµ triÕt häc ®¬ng thêi ®Ó gi¶i ®¸p thµnh c«ng nh÷ng vÊn ®Ò bøc thiÕt vÒ mÆt lý luËn cña nh©n lo¹i. “Thiªn tµi cña M¸c chÝnh lµ ë chæ «ng ®· gi¶i ®¸p ®îc nh÷ng vÊn ®Ò mµ t tëng tiªn tiÕn cña nh©n lo¹i ®· ®a ra”.
C¶ C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®Òu xuÊt th©n tõ tÇng líp trªn cña x· héi ®¬ng thêi, nhng hai «ng ®Òu sím tù nguyÖn hiÕn d©ng cuéc ®êi m×nh cho cuéc ®Êu tranh v× h¹nh phóc cña nh©n lo¹i. B¶n th©n C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®Òu tÝch cùc tham gia ho¹t ®éng thùc tiÔn. Tõ ho¹t ®éng tham gia ®Êu tranh trªn b¸o chÝ ®Õn tham gia phong trµo ®Êu tranh cña c«ng nh©n, ®îc tËn m¾t chøng kiÕn nh÷ng sù bÊt c«ng gi÷a «ng chñ t b¶n vµ ngêi lao ®éng lµm thuª, hiÓu s©u s¾c cuéc sèng khèn khæ cña ngêi lao ®éng vµ th«ng c¶m víi hä, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ®øng vÒ phÝa nh÷ng ngêi cïng khæ, ®Êu tranh kh«ng mÖt mái v× lîi Ých cña hä, trang bÞ cho hä mét c«ng cô s¾c bÐn ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi.G¾n chÆt ho¹t ®éng lý luËn vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ®· t¹o nªn ®éng lùc s¸ng t¹o cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen .
Th«ng qua lao ®éng khoa häc nghiªm tóc, c«ng phu, ®ång thêi th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn tÝch cùc kh«ng mÖt mái, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· thùc hiÖn mét bíc chuyÓn lËp trêng tõ d©n chñ c¸ch m¹ng vµ nh©n ®¹o chñ nghÜa sang lËp trêng giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n ®¹o céng s¶n. ChØ ®øng trªn lËp trêng giai cÊp v« s¶n míi ®a ra ®îc quan ®iÓm duy vËt lÞch sö mµ nh÷ng ngêi bÞ h¹n chÕ bëi lËp trêng c¸c giai cÊp bãc lét kh«ng thÓ ®a ra ®îc. Nghiªn cøu khoa häc thùc sù trë thµnh niÒm say mª nhËn thøc cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen nh»m gi¶i
®¸p vÊn ®Ò gi¶i phãng con ngêi, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng nh©n lo¹i.
Còng nh C.M¸c, Ph.¡ngghen (1820-1895), ngay tõ thêi trai trÎ ®· to¶ ra cã n¨ng khiÕu ®Æc biÖt vµ nghÞ lùc nghiªn cøu, häc tËp phi thêng. C.M¸c t×m thÊy ë Ph.¡ngghen mét ngêi cïng t tëng, mét ngêi ®ång chÝ nhÊt mùc trung thµnh vµ lµ mét ngêi trî lùc g¾n bã mËt thiÕt víi nhau trong sù nghiÖp chung. “Giai cÊp v« s¶n ch©u ©u cã thÓ nãi r»ng khoa häc cña m×nh lµ t¸c phÈm s¸ng t¹o cña hai b¸c häc kiªm chiÕn sÜ mµ t×nh b¹n ®· v-ît xa tÊt c¶ nh÷ng g× c¶m ®éng nhÊt trong nh÷ng truyÒn thuyÕt cña ®êi xa kÓ vÒ t×nh b¹n cña con ngêi”.
III - nh÷ng thêi kú chñ yÕu trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc m¸c.
1./ Thêi kú h×nh thµnh t tëng triÕt häc víi bíc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa duy t©m vµ d©n chñ c¸ch m¹ng sang chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa céng s¶n (1841-1844)
C¸c M¸c sinh ngµy 5 - 5 – 1818. Thêi th¬ Êu vµ niªn thiÕu, «ng sèng ë tØnh Ranh, mét vïng kh¸ ph¸t triÓn vÒ kinh tÕ vµ chÝnh trÞ cña níc §øc.
Nh÷ng ¶nh hëng tèt cña gia ®×nh, nhµ trêng vµ c¸c mèi quan hÖ kh¸c ®· h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ë M¸c tinh thÇn nh©n ®¹o chñ nghÜa vµ xu híng yªu tù do. PhÈm chÊt ®¹o ®øc – tinh thÇn cao ®Ñp ®ã kh«ng ngõng ®îc båi dìng ®· trë thµnh ®Þnh híng cho cuéc ®êi sinh viªn cña M¸c vµ ®a «ng ®Õn chñ nghÜa d©n chñ c¸ch m¹ng vµ quan ®iÓm v« thÇn.
Sau khi tèt nghiÖp trung häc víi bµi luËn næi tiÕng vÒ bÇu nhiÖt quyÕt c¸ch m¹ng cña mét thanh niªn muèn chän cho m×nh mét nghÒ cã thÓ cèng hiÕn nhiÒu nhÊt cho nh©n lo¹i. C.M¸c ®Õn häc luËt t¹i trêng §¹i häc Bon vµ sau ®ã lµ §¹i häc BÐclin. Mét níc §øc “ngang tÇm thÕ kû vÒ mÆt triÕt häc nhng l¹i kh«ng ngang tÇm thÕ kû vÒ mÆt lÞch sö” ®· l«i cuèn chµng thanh niªn M¸c ®Çy hoµi b·o, tríc hÕt lµ ®Õn víi triÕt häc vµ sau ®ã lµ ®Õn víi hai nhµ triÕt häc næi tiÕng lµ Hªghen vµ Phoib¾c.
Th¸ng 11-1837, trong bøc th göi cho cha m×nh, M¸c kh¼ng ®Þnh “con ngµy cµng g¾n chÆt víi triÕt häc hiÖn thêi”. Thêi kú
nµy, M¸c tÝch cùc tham gia c¸c cuéc tranh luËn, nhÊt lµ c©u l¹c bé tiÕn sÜ. ë ®©y ngêi ta tranh luËn vÒ c¸c vÊn ®Ò chÝnh trÞ cña thêi ®¹i, rÌn vò khÝ t tëng cho cuéc c¸ch m¹ng t s¶n ®ang tíi gÇn. LËp trêng d©n chñ t s¶n trong M¸c ngµy cµng râ rÖt. Trong luËn ¸n tiÕn sÜ triÕt häc cña m×nh. C.M¸c viÕt: “Gièng nh Pr«mªtª sau khi ®· ®¸nh c¾p löa tõ trªn trêi xuèng, ®· b¾t ®Çu x©y dùng nhµ cöa vµ c tró trªn tr¸i ®Êt, triÕt häc còng vËy, sau khi bao qu¸t ®îc toµn bé thÕ giíi, nã næi dËy chèng l¹i thÕ giíi c¸c hiÖn tîng”. Còng chÝnh v× thÕ, trong t×nh h×nh lóc ®ã, triÕt häc Hªghen, víi tinh thÇn biÖn chøng c¸ch m¹ng cña nã ®îc M¸c xem lµ ch©n lý. Nhng triÕt häc Hªghen l¹i lµ chñ nghÜa duy t©m, v× thÕ n¶y sinh m©u thuÈn gi÷a h¹t nh©n lý luËn duy t©m víi tinh thÇn d©n chñ c¸ch m¹ng vµ v« thÇn trong thÕ giíi quan cña tiÕn sÜ C.M¸c. Vµ m©u thuÈn nµy ®· tõng bíc ®îc gi¶i quyÕt trong qu¸ tr×nh kÕt hîp ngµy cµng chÆt chÏ gi÷a ho¹t ®éng lý luËn vµ thùc tiÔn ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña M¸c chèng chÕ ®é chuyªn chÕ cña nhµ níc qu©n chñ phong kiÕn Phæ.
Th¸ng 4 n¨m 1841, sau khi nhËn b»ng tiÕn sÜ triÕt häc t¹i §¹i häc tæng hîp Giªnna, C.M¸c trë vÒ víi dù ®Þnh xin vµo gi¶ng d¹y triÕt häc ë trêng §¹i häc tæng hîp Bon vµ sÏ cho xuÊt b¶n mét tê t¹p chÝ víi tªn gäi lµ T liÖu cña chñ nghÜa v« thÇn. Nhng nh÷ng dù ®Þnh cña «ng ®· kh«ng thùc hiÖn ®îc v× vua Phri®rÝchVinhem IX, ngay sau khi lªn ng«i (1840) ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch ph¶n ®éng, ®µn ¸p nh÷ng ngêi d©n chñ c¸ch m¹ng. C¸c b¸o chÝ tiÕn bé bÞ cÊm. ChÕ ®é kiÓm duyÖt ngµy cµng g¾t gao. Hµng lo¹t nhµ khoa häc vµ chÝnh luËn thuéc ph¸i ®èi lËp bÞ ®uæi khái c¸c trêng §¹i häc vµ c¸c toµ so¹n. Trong hoµn c¶nh Êy, C.M¸c cïng mét sè ngêi thuéc ph¸i Hªghen trÎ ®· chuyÓn sang ho¹t ®éng chÝnh trÞ, tham gia vµo cuéc ®Êu tranh trùc tiÕp chèng chñ nghÜa chuyªn chÕ Phæ, giµnh quyÒn tù do d©n chñ. Bµi b¸o NhËn xÐt b¶n chØ thÞ míi nhÊt vÒ chÕ ®é kiÓm duyÖt cña Phæ ®îc C.M¸c viÕt vµo gi÷a th¸ng 1, ®Çu th¸ng 2 n¨m 1842 ®¸nh dÊu bíc ngoÆc quan träng trong cuéc ®êi ho¹t ®éng còng nh sù chuyÓn biÕn t tëng cña «ng.
Vµo ®Çu n¨m 1842, c¸c nhµ c«ng nghiÖp vµ ng©n hµng hµng ®Çu vïng Ranh (Rain¬) thµnh lËp mét tê b¸o riªng víi tªn
gäi S«ng Ranh. Sù chuyÓn biÕn bíc ®Çu vÒ t tëng cña C.M¸c diÔn ra trong thêi kú «ng lµm viÖc ë b¸o nµy. ChØ trong mét thêi gian ng¾n, b¾t ®Çu tõ mét céng t¸c viªn (th¸ng 5-1842), b»ng sù n¨ng næ vµ s¾c s¶o cña m×nh, C.M¸c ®· trë thµnh mét biªn tËp viªn ®ãng vai trß linh hån cña tê b¸o (th¸ng 10-1842) vµ lµm cho nã cã vÞ thÕ nh mét c¬ quan ng«n luËn chñ yÕu cña ph¸i d©n chñ – c¸ch m¹ng.
Thùc tiÔn ®Êu tranh trªn b¸o chÝ cho tù do d©n chñ ®· lµm cho t tëpng d©n chñ – c¸ch m¹ng ë C.M¸c cã néi dung ngµy cµng chÝnh x¸c h¬n, theo híng ®Êu tranh “v× lîi Ých cña quÇn chóng nghÌo khæ bÊt h¹nh vÒ chÝnh trÞ vµ x· héi”. MÆc dï lóc nµy, ë C.M¸c, t tëng céng s¶n chñ nghÜa cha ®îc h×nh thµnh vµ thÕ giíi quan triÕt häc cña «ng nh×n chung, dÉn ®Õn trªn lËp trêng duy t©m. Nhng, ®èi víi vÊn ®Ò thø nhÊt, C.M¸c cho r»ng ®ã lµ mét hiÖn tîng “cã ý nghÜa Ch©u ¢u” cÇn nghiªn cøu cÇn cï vµ s©u s¾c. Cßn ®èi víi vÊn ®Ò thø hai, th× chÝnh th«ng qua cuéc ®Êu tranh chèng chÝnh quyÒn nhµ níc ®¬ng thêi, C.M¸c còng ®· nhËn ra r»ng , c¸c quan hÖ kh¸ch quan quyÕt ®Þnh ho¹t ®éng cña nhµ níc kh«ng ph¶i lµ thiÖn nh©n cña “Tinh thÇn tuyÖt ®èi” nh Hªghen ®· quan niÖm mµ lµ nh÷ng lîi Ých, vµ nhµ níc Phæ chØ lµ “C¬ quan ®¹i diÖn ®¼ng cÊp cña nh÷ng lîi Ých t nh©n”
Nh vËy, qua thùc tiÔn, kh¸t väng muèn c¾t nghÜa hiÖn thùc mét c¸ch ®éc lËp vµ x¸c lËp lý tëng tù do trong thùc tÕ ®· lµm n¶y në khuynh híng duy vËt ë M¸c vÒ tÝnh “TuyÖt ®èi ®óng” cña häc thuyÕt Hªghen vÒ nhµ níc, trªn thùc tÕ, ®· trë thµnh bíc ®ét ph¸ theo híng duy vËt trong viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÈn gi÷a tinh thÇn vµ d©n chñ – c¸ch m¹ng s©u s¾c víi h¹t nh©n lý luËn lµ triÕt häc duy t©m t biÖn trong thÕ giíi quan cña «ng. V× thÕ, sau khi b¸o S«ng Ranh bÞ cÊm (1-4-1843), M¸c ®Æt ra cho m×nh mét nhiÖm vô duyÖt l¹i mét c¸ch cã phª ph¸n quan niÖm cña Hªghen vÒ x· héi vµ nhµ níc, víi môc ®Ých t×m ra nh÷ng ®éng lùc thùc sù ®Ó tiÕn hµnh biÕn ®æi thÕ giíi b»ng c¸ch m¹ng. Trong thêi gian ë Croix¬m¾c (n¬i M¸c kÕt h«n vµ ë cïng víi Gienny tõ th¸ng 5 ®Õn th¸ng 10 n¨m 1843), C.M¸c ®· tiÕn hµnh nghiªn cøu cã hÖ thèng triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen, ®ång thêi víi nghiªn cøu lÞch sö mét c¸ch
c¬ b¶n. Trªn c¬ së ®ã, M¸c viÕt t¸c phÈm Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen mét t¸c phÈm mµ néi dung cña nã bao hµm c¶ viÖc bíc ®Çu phª ph¸n chñ nghÜa duy t©m cña triÕt häc Hªghen nãi chung. Trong khi phª ph¸n chñ nghÜa duy t©m cña Hªghen, M¸c ®· nång nhiÖt tiÕp nhËn quan niÖm duy vËt triÕt cña häc cña Phoi¬b¾c. Song, M¸c còng sím nhËn thÊy nh÷ng ®iÓm yÕu trong triÕt häc cña Phoi¬b¾c, nhÊt lµ viÖc nhµ triÕt häc nµy l·ng tr¸nh nh÷ng vÊn ®Ò chÝnh trÞ nãng hæi. Sù phª ph¸n s©u réng cña triÕt häc cña Hªghen, viÖc kh¸i qu¸t nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö phong phó cïng víi ¶nh hëng to lín cña quan ®iÓm duy vËt vµ nh©n v¨n trong triÕt häc Phoi¬b¾c ®· t¨ng m¹nh mÏ xu híng duy vËt trong thÕ giíi quan cña M¸c.
Cuèi th¸ng 10-1843, sau khi tõ chèi lêi mêi hîp t¸c cña nhµ níc Phæ, M¸c ®· sang Pari. ë ®©y, kh«ng khÝ chÝnh trÞ s«i sôc vµ sù tiÕp xóc cña c¸c ®¹i biÓu cña giai cÊp v« s¶n ®· dÉn ®Õn bíc chuyÓn døt kho¸t cña «ng sang lËp trêng cña chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa céng s¶n. C¸c bµi b¸o cña M¸c: Bµn vÒ vÊn ®Ò Do Th¸i vµ Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒncña Hªghen, Lêi nãi ®Çu, ®¨ng trong t¹p chÝ Niªn gi¸m Ph¸p - §øc ®îc xuÊt b¶n th¸ng 2 – 1844, ®· ®¸nh dÊu viÖc hoµn thµnh bíc chuyÓn døt kho¸t ®ã. Trong c¸c bµi b¸o trªn tê t¹p chÝ cña m×nh (Niªn gi¸m Ph¸p - §øc do M¸c vµ ¸cn«n Rug¬ - mét nhµ chÝnh luËn cÊp tiÕn, thuéc ph¸i Hªghen trÎ, s¸ng lËp vµ Ên hµnh), ®Æc biÖt lµ bµi Gãp phÇn phª ph¸n triÕt häc ph¸p quyÒn cña Hªghen, Lêi nãi ®Çu, C.M¸c ®· ph©n tÝch mét c¸ch s©u s¾c theo quan ®iÓm duy vËt c¶ ý nghÜa lÞch sö to lín vµ mÆt h¹n chÕ cña cuéc c¸ch m¹ng t s¶n (C¸i mµ M¸c gäi lµ “sù gi¶i phãng chÝnh trÞ” hay cuéc c¸ch m¹ng bé phËn); ®· ph¸c th¶o nh÷ng nÐt ®Çu tiªn vÒ “Cuéc c¸ch m¹ng triÖt ®Ó” vµ chØ ra “C¸i kh¶ n¨ng tÝch cùc” cña sù gi¶i phãng ®ã “ChÝnh lµ giai cÊp v« s¶n”. Theo C.M¸c, g¾n bã víi cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng, lÝ luËn tiªn phong cã ý nghÜa c¸ch m¹ng to lín vµ “trë thµnh mét søc m¹nh vËt chÊt”; r»ng “gièng nh triÕt häc thÊy giai cÊp v« s¶n lµ vò khÝ tinh thÇn cña m×nh”. T tëng vÒ vai trß lÞch sö toµn thÕ giíi cña giai cÊp v« s¶n lµ ®iÓm xuÊt ph¸t cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. Nh vËy, qu¸ tr×nh h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ triÕt häc duy vËt lÞch sö còng ®ång thêi lµ qu¸ tr×nh h×nh thµnh chñ nghÜa céng s¶n khoa häc, thÕ giíi quan v« s¶n c¸ch m¹ng.
Còng trong thêi gian Êy, thÕ giíi quan c¸ch m¹ng cña Ph.¡ngghen ®· h×nh thµnh mét c¸ch ®éc lËp víi C.M¸c. Ph.¡ngghen sinh ngµy 28-11-1820, Trong mét gia ®×nh chñ xëng sîi ë B¸cmen thuéc tØnh Ranh. Khi cßn lµ häc sinh trung häc, Ph.¡ngghen ®· c¨m ghÐt sù chuyªn quyÒn vµ ®éc ®o¸n cña bän quan l¹i. Ph.¡ngghen nghiªn cøu triÕt häc rÊt sím, ngay tõ khi cßn lµm ë v¨n phßng cña cha m×nh vµ sau ®ã trong thêi gian lµm nghÜa vô qu©n sù. «ng giao thiÖp réng víi nhãm Hªghen trÎ vµ th¸ng 3 – 1842, ®· xuÊt b¶n cuèn Sªlinh vµ viÖc chóa quyÒn, trong ®ã chØ trÝch nghiªm kh¾c nh÷ng quan niÖm thÇn bÝ, ph¶n ®éng cña Sªlinh. Tuy thÕ, chØ thêi gian gÇn hai n¨m sèng ë Mansext¬ (Anh) tõ mïa thu n¨m 1842 (sau khi hÕt h¹n nghÜa vô qu©n sù), víi viÖc tËp trung nghiªn cøu ®êi sèng kinh tÕ vµ sù ph¸t triÓn chÝnh trÞ ë níc Anh, nhÊt lµ viÖc trùc tiÕp tham gia vµo phong trµo c«ng nh©n (Phong trµo HiÕn ch¬ng) míi dÉn ®Õn bíc chuyÓn c¨n b¶n trong thÕ giíi quan cña «ng sang chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa céng s¶n.
N¨m 1844, Niªn gi¸m Ph¸p - §øc còng ®¨ng c¸c t¸c phÈm Ph¸c th¶o gãp phÇn phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc, t×nh c¶nh níc Anh, T«m¸t, C¸cl©y, Qu¸ khø vµ hiÖn t¹i cña Ph.¡ngghen göi ®Õn tõ Manchest¬. C¸c t¸c phÈm ®ã cho thÊy, ë Ph.¡ngghen, qu¸ tr×nh chuyÓn tõ chñ nghÜa duy t©m vµ d©n chñ – c¸ch m¹ng sang chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng vµ chñ nghÜa céng s¶n còng ®· hoµn thµnh. «ng ®· ®øng trªn quan ®iÓm duy vËt vµ lËp trêng cña chñ nghÜa x· héi ®Ó phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc cña A.XmÝt vµ §.Ric¸c®«, v¹ch trÇn quan ®iÓm chÝnh trÞ ph¶n ®éng cña T.C¸cl©y – mét ngêi phª ph¸n chñ nghÜa t b¶n, nhng trªn lËp trêng giai cÊp quý téc phong kiÕn, ph¸t hiÖn ra sø mÖnh lÞch sö cña giai cÊp v« s¶n.
Nh vËy, mÆc dï C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ho¹t ®éng chÝnh trÞ – x· héi vµ ho¹t ®éng khoa häc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¸c nhau, nhng nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn vµ kÕt luËn rót ra tõ nghiªn cøu khoa häc cña hai «ng lµ thèng nhÊt, ®Òu gÆp nhau
ë sø mÖnh lÞch sö giai cÊp v« s¶n, tõ ®ã h×nh thµnh quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ t tëng céng s¶n chñ nghÜa.
Th¸ng 8-1844, Ph.¡ngghen rêi Manchest¬ vÒ §øc, råi qua Pari gÆp C.M¸c ë ®ã. Sù nhÊt trÝ vÒ t tëng ®· dÉn ®Õn t×nh b¹n vÜ ®¹i cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, g¾n liÒn tªn tuæi cña hai «ng víi sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn mét thÕ giíi quan míi mang tªn M¸c – thÕ giíi quan c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n.
2./ Thêi kú ®Ò xuÊt nh÷ng nguyªn lý triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö.
§©y lµ thêi kú C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, sau khi ®· tù gi¶i phãng m×nh khái hÖ thèng triÕt häc cò, b¾t tay vµo x©y dùng nh÷ng nguyªn lý nÒn t¶ng cho mét triÕt häc míi.
Mïa hÌ 1844. M¸c viÕt b¶n th¶o kinh tÕ – triÕt häc 1844. Trong t¸c phÈm nµy, M¸c ®· tr×nh bµy kh¸i lîc nh÷ng quan ®iÓm kinh tÕ vµ triÕt häc cña m×nh th«ng qua viÖc phª ph¸n triÕt häc duy t©m cña Hªghen vµ phª ph¸n kinh tÕ chÝnh trÞ häc cæ ®iÓn cña Anh. ë ®©y lÇn ®Çu tiªn M¸c ®· v¹ch ra phÐp biÖn chøng nh lµ mÆt tÝch cùc cña triÕt häc Hªghen, mét ph¸t hiÖn cã ý nghÜa ®Æt biÖt ®èi víi sù ph¸t triÓn cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng sau nµy. Tuy thÕ, nh÷ng quan ®iÓm míi cña M¸c trong t¸c phÈm nµy, l¹i ®îc thÓ hiÖn tËp trung ë viÖc «ng ph©n tÝch sù tha ho¸ cña lao ®éng víi ph¹m trï “lao ®éng tù tha ho¸” vµ nh÷ng vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn ph¹m trï c¬ b¶n nµy.
Thêi bÊy giê, thuËt ng÷ “tha ho¸” ®· ®îc sö dông réng r·i trong s¸ch b¸o triÕt häc, nhng víi nh÷ng hµm nghÜa kh¸c nhau. ë Hªghen, ®ã lµ sù “tù tha ho¸” cña “ý niÖm tuyÖt ®èi” thµnh giíi tù nhiªn. Phoi¬b¾c l¹i bµn ®Õn sù tha ho¸ “b¶n chÊt téc lo¹i” cña con ngêi trong chóa. M¸c muèn c¾t nghÜa sù tha ho¸ cña con ngêi hiÖn thùc, do ®ã, «ng ®Ò cËp ®Õn sù tha ho¸ cña ho¹t ®éng thÓ hiÖn n¨ng lùc b¶n chÊt cña con ngêi, ®ã lµ sù tha ho¸ cña lao ®éng. M¸c xem sù tha ho¸ cña lao ®éng nh mét tÊt yÕu lÞch sö: Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh, lao ®éng tù trë thµnh bÞ tha ho¸, nghÜa lµ kh«ng ®óng víi nghÜa ban ®Çu (nguyªn thuû) cña lao ®éng. Sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña “lao ®éng bÞ tha ho¸” g¾n liÒn víi së h÷u t nh©n. Nhng kh¸c víi c¸c nhµ t tëng tríc ®©y thêng c¾t nghÜa
sù ra ®êi chÕ ®é së h÷u t nh©n t b¶n do tÝnh tham lam, Ých kû cña con ngêi, M¸c l¹i cho r»ng, tríc khi trë thµnh nguyªn nh©n cña sù tha ho¸ cña lao ®éng vµ sù tha ho¸ cña con ngêi th× b¶n th©n së h÷u t nh©n còng lµ s¶n phÈm cña “lao ®éng tha ho¸” sù tha ho¸ cña lao ®éng ®îc ph¸t triÓn cao ®é trong chñ nghÜa t b¶n víi viÖc søc lao ®éng bÞ biÕn thµnh hµng ho¸,vµ ®iÒu ®ã dÉn tíi “sù tha ho¸ cña con ngêi khái con ngêi”. Bëi vËy, viÖc kh¾c phôc sù tha ho¸ Êy chÝnh lµ sù xo¸ bá chÕ ®é së h÷u t nh©n. ViÖc gi¶i phãng ngêi c«ng nh©n khái “lao ®éng bÞ tha ho¸” díi chñ nghÜa t b¶n còng lµ kh¾c phôc lao ®éng bÞ tha ho¸ nãi chung, lµ sù gi¶i phãng con ngêi nãi chung .
Víi sù ph©n tÝch trªn, M¸c luËn chøng cho sù tÊt yÕu cña chñ nghÜa céng s¶n trong sù ph¸t triÓn x· héi. ë thÓ hiÖn sù kh¸c nhau kh¸ râ rµng gi÷a quan niÖm cña M¸c vÒ chñ nghÜa céng s¶n víi nh÷ng quan niÖm cña c¸c m«n ph¸i chñ nghÜa céng s¶n kh«ng tëng ®¬ng thêi. Theo M¸c, thø chñ nghÜa céng s¶n b×nh qu©n mµ c¸c m«n ph¸i céng s¶n chñ nghÜa kh«ng t-ëng ®ang theo ®uæi, thùc chÊt chØ lµ thø chñ nghÜa céng s¶n th« thiÓn, khæ h¹nh, phñ nhËn c¸ tÝnh cña con ngêi, lµ sù quay l¹i víi “sù gi¶n dÞ kh«ng tù nhiªn cña con ngêi nghÌo khæ vµ kh«ng cã nhu cÇu”. M¸c còng tiÕn xa h¬n Phoi¬b¾c rÊt nhiÒu trong quan niÖm vÒ chñ nghÜa céng s¶n tuy vÉn dïng nh÷ng thuËt ng÷ cña triÕt häc Phoi¬b¾c, ch¼ng h¹n, theo M¸c “chñ nghÜa céng s¶n coi nh chñ nghÜa tù nhiªn = chñ nghÜa nh©n ®¹o”.
Nh thÕ, tõ gãc ®é triÕt häc M¸c ®· nhËn thøc chñ nghÜa céng s¶n nh mét nÊc thang lÞch sö cao h¬n chñ nghÜa t b¶n, bëi v× ®Õn chñ nghÜa t b¶n th× lao ®éng bÞ tha ho¸ ®¹t tíi ®é ph¸t triÓn cao nhÊt khiÕn cho sù phñ ®Þnh chñ nghÜa tb¶n trë nªn tÊt yÕu bëi nh÷ng tiÒn ®Ò do chÝnh chñ nghÜa t b¶n t¹o ra, MÆc dï sù luËn chøng cña M¸c vÒ vÊn ®Ò nµy cßn ë tr×nh ®é cha chÝn muåi vÒ mÆt lý luËn, vµ do ®ã, cßn cã nh÷ng h¹n chÕ; nhng nh÷ng h¹n chÕ Êy sÏ tõng bíc ®îc kh¾c phôc víi sù h×nh thµnh ë M¸c quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö.
T¸c phÈm Gia ®×nh thÇn th¸nh lµ c«ng tr×nh viÕt chung cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, ®îc xuÊt b¶n th¸ng 2 – 1845. ë ®©y,
cïng víi viÖc phª ph¸n quan ®iÓm duy t©m vÒ lÞch sö cña ph¸i Hªghen trÎ, ®øng ®Çu lµ anh em nhµ Bau¬, hai «ng ®· ®Ò xuÊt mét sè nguyªn lý c¬ b¶n cña triÕt häc m¸c-xÝt vµ chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. Theo Lªnin, t¸c phÈm Gia ®×nh thÇn th¸nh ®· chøa ®ùng “quan niÖm hÇu nh hoµn toµn cña M¸c vÒ vai trß c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n”, vµ cho thÊy “M¸c ®· tiÕn gÇn nh thÕ nµo ®Õn t tëng c¬ b¶n cña toµn bé “hÖ thèng” cña «ng …tøc lµ t tëng vÒ nh÷ng quan hÖ x· héi cña s¶n xuÊt”.
Sau t¸c phÈm viÕt chung trªn ®©y, mïa xu©n 1845, M¸c nhËn thÊy ®· ®Õn lóc ph¶i ®Ò xuÊt mét quan ®iÓm nhÊt qu¸n vÒ chñ nghÜa duy vËt lÞch sö víi t c¸ch lµ c¬ së triÕt häc cña chñ nghÜa céng s¶n khoa häc. Theo ®ã, luËn c¬ng vÒ Phoi¬b¾c ra ®êi. Theo ®¸nh gi¸ cña Ph.¡ngghen th× luËn c-¬ng vÒ Phoi¬b¾c lµ v¨n kiÖn ®Çu tiªn chøa ®ùng mÇm mãng thiªn tµi cña thÕ giíi quan míi. T tëng xuyªn suèt cña luËn c¬ng lµ vai trß quyÕt ®Þnh cña thùc tiÔn ®èi víi ®êi sèng x· héi, vµ t tëng vÒ sø mÖnh “c¶i t¹o thÕ giíi” cña triÕt häc M¸c. trªn c¬ së thùc tiÔn ®óng ®¾n, M¸c kh«ng nh÷ng v¹ch ra “khuyÕt ®iÓm chñ yÕu” cña toµn bé chñ nghÜa duy vËt tríc kia, kÓ c¶ chñ nghÜa duy vËt cña Phoi¬b¾c; mµ cßn phª ph¸n, b¸c bá quan ®iÓm chñ nghÜa duy t©m nhÊn m¹nh qu¸ ®¸ng tÝnh n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña t duy. §Æc biÖt, trong v¨n kiÖn nµy, M¸c ®· vËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng ®Ó chØ ra mÆt x· héi b¶n chÊt con ngêi, víi luËn ®iÓm “trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hoµ nh÷ng mèi quan hÖ x· héi”
Trªn c¬ së nh÷ng luËn ®iÓm xuÊt ph¸t trong luËn c¬ng vÒ Phoi¬b¾c, cuèi n¨m 1845 - ®Çu 1846, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen viÕt chung t¸c phÈm HÖ t tëng §øc – t¸c phÈm ®¸nh dÊu mét mèc quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh triÕt häc M¸c. HÖ t tëng §øc kh«ng chØ lµ t¸c phÈm cã quy m« lín nhÊt trong thêi kú h×nh thµnh triÕt häc M¸c mµ cßn cã thÓ xem nh lµ t¸c phÈm chÝn muåi ®Çu tiªn cña chñ nghÜa M¸c. Th«ng qua viÖc phª ph¸n c¸c trµo lu triÕt häc vµ chñ nghÜa x· héi ®¬ng thêi ë §øc, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· tr×nh bµy quan ®iÓm duy vËt lÞch sö mét c¸ch hÖ thèng vµ nhiÒu nguyªn lý c¬ b¶n cña chñ nghÜa
céng s¶n khoa häc nh nh÷ng hÖ qu¶ cña quan niÖm duy vËt lÞch sö – nh÷ng quan niÖm lu«n xem xÐt lÞch sö x· héi xuÊt ph¸t tõ con ngêi thùc hiÖn. Trong t¸c phÈm HÖ t tëng §øc, hai «ng kh¼ng ®Þnh: “TiÒn ®Ò ®Çu tiªn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ nhiªn lµ sù tån t¹i cña nh÷ng c¸ nh©n con ng-êi sèng”. Song, ®ã lµ nh÷ng con ngêi hiÖn thùc mµ s¶n xuÊt vËt chÊt lµ hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn cña hä. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt vËt chÊt kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ t¸i s¶n xuÊt sù tån t¹i thÓ x¸c cña c¸ nh©n, mµ cßn h¬n thÕ “Nã lµ ph¬ng thøc ho¹t ®éng nhÊt ®Þnh cña nh÷ng c¸ nh©n Êy, mét h×nh thøc nhÊt ®Þnh cña ho¹t ®éng sèng cña hä, mét ph¬ng thøc sèng nhÊt ®Þnh cña hä”.
S¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së cña ®êi sèng x· héi. Do ®ã, ®Ó hiÓu ®îc con ngêi, M¸c ®· ®i s©u t×m hiÓu sù s¶n xuÊt vËt chÊt cña con ngêi trong x· héi. Víi viÖc nghiªn cøu biÖn chøng gi÷a nh÷ng “søc s¶n xuÊt cña x· héi” (tøc lùc lîng s¶n xuÊt) vµ nh÷ng h×nh thøc giao tiÕp (tøc c¸c mèi quan hÖ s¶n xuÊt), ph¸t hiÖn ra quy luËt vËn ®éng vµ ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt cña x· héi, trªn thùc tÕ, cïng víi HÖ t tëng §øc, triÕt häc M¸c ®· ®i tíi nhËn thøc ®êi sèng x· héi b»ng mét hÖ thèng c¸c quan ®iÓm lý luËn thùc sù khoa häc. Nãi c¸ch kh¸c, víi HÖ t t-ëng §øc, quan niÖm duy vËt lÞch sö ë M¸c ®· h×nh thµnh, t¹o c¬ së lý luËn khoa häc v÷ng ch¾c cho sù ph¸t triÓn t tëng céng s¶n chñ nghÜa cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen .
MÆc dï, trong HÖ t tëng §øc, häc thuyÕt chñ nghÜa céng s¶n míi ®îc C.M¸c vµ Ph.¡ngghen tr×nh bµy nh mét hÖ qu¶ trùc tiÕp cña ph¸t hiÖn míi vÒ triÕt häc – quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö – do ®ã, mét sè quan ®iÓm cña häc thuyÕt nµy ®îc nªu lªn nhng cha cã ®îc sù diÔn ®¹t râ rµng, song ®iÒu quan träng lµ C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ®a ra ph¬ng ph¸p tiÕp cËn khoa häc ®Ó nhËn thøc chñ nghÜa céng s¶n. Theo ®ã, chñ nghÜa céng s¶n lµ mét lý tëng cao ®Ñp cña nh©n lo¹i, nhng lý tëng ®ã ®îc thùc hiÖn tõng bíc víi nh÷ng môc tiªu cô thÓ nµo, b»ng con ®êng nµo, th× ®iÒu ®ã cßn tuú thuéc vµo ®iÓm xuÊt ph¸t vµ chØ cã qua con ®êng thùc tiÔn míi t×m ra ®îc nh÷ng h×nh thøc vµ bíc ®i thÝch hîp. “§èi víi chóng ta, chñ nghÜa céng s¶n kh«ng ph¶i lµ mét tr¹ng th¸i cÇn ph¶i s¸ng t¹o
ra, kh«ng ph¶i lµ mét lý tëng mµ hiÖn thùc ph¶i khu«n theo. Chóng ta gäi chñ nghÜa céng s¶n lµ mét phong trµo hiÖn thùc, nã xo¸ bá tr¹ng th¸i hiÖn nay”.
N¨m 1847, M¸c viÕt t¸c phÈm Sù khèn cïng cña triÕt häc vµ n¨m 1848, cïng víi Ph.¡ngghen viÕt t¸c phÈm Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n. Víi hai t¸c phÈm nµy, chñ nghÜa M¸c ®îc tr×nh bµy nh mét chØnh thÓ c¸c quan ®iÓm lý luËn nÒn t¶ng cña ba bé phËn hîp thµnh cña nã. Trong sù khèn cïng cña triÕt häc, M¸c tiÕp tôc ®Ò xuÊt c¸c nguyªn lý triÕt häc, chñ nghÜa céng s¶n khoa häc vµ ®Æc biÖt lµ nh chÝnh M¸c sau nµy ®· nãi “Chøa ®ùng nh÷ng mÇm mãng cña häc thuyÕt ®îc tr×nh bµy trong bé t s¶n sau hai m¬i n¨m trêi lao ®éng”.. Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n lµ v¨n kiÖn cã tÝnh chÊt lµ c¬ng lÜnh ®Çu tiªn cña chñ nghÜa M¸c ®îc tr×nh bµy mét c¸ch thiªn tµi, thèng nhÊt h÷u c¬ víi c¸c quan ®iÓm kinh tÕ vµ c¸c quan ®iÓm chÝnh trÞ – x· héi. “T¸c phÈm nµy tr×nh bµy mét c¸ch hÕt søc s¸ng sña vµ râ rµng thÕ giíi quan míi, chñ nghÜa duy vËt triÖt ®Ó – chñ nghÜa duy vËt nµy bao qu¸t c¶ lÜnh vùc sinh ho¹t x· héi – phÐp biÖn chøng víi t c¸ch lµ häc thuyÕt toµn diÖn nhÊt, s©u s¾c nhÊt vÒ sù ph¸t triÓn, lý luËn ®Êu tranh giai cÊp vµ vai trß c¸ch m¹ng trong lÞch sö toµn thÕ giíi – cña giai cÊp v« s¶n, tøc lµ giai cÊp s¸ng t¹o mét x· héi míi x· héi céng s¶n”.
Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n ra ®êi ®¸nh dÊu bíc ngoÆt trong sù ph¸t triÓn cña t tëng x· héi chñ nghÜa tõ kh«ng tëng ®Õn khoa häc, ®a phong trµo ®Êu tranh cña giai cÊp c«ng nh©n tõ tù ph¸t trë thµnh phong trµo tù gi¸c.
Víi Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n, triÕt häc M¸c vµ chñ nghÜa M¸c nãi chung ®· h×nh thµnh vµ ®îc C.M¸c vµ Ph.¡ngghen tiÕp tôc bæ sung, ph¸t triÓn trong suèt cuéc ®êi cña hai «ng trªn c¬ së tæng kÕt nh÷ng kinh nghiÖm thùc tiÔn cña phong trµo c«ng nh©n vµ kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu khoa häc cña nh©n lo¹i.
3./ Thêi kú C.M¸c vµ Ph.¡ngghen bæ sung vµ ph¸t triÓn toµn diÖn lý luËn triÕt häc (1848 - 1895).
Tõ sau Tuyªn ng«n cña §¶ng céng s¶n, häc thuyÕt M¸c tiÕp tôc ®îc bæ sung vµ ph¸t triÓn trong sù g¾n bã mËt thiÕt h¬n nöa víi thùc tiÔn c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n mµ C.M¸c
vµ Ph.¡ngghen võa lµ nh÷ng ®¹i biÓu t tëng võa l·nh tô thªn tµi. B»ng ho¹t ®éng lý luËn cña m×nh. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ®a phong trµo c«ng nh©n tõ tù ph¸t thµnh phong trµo tù gi¸c vµ ph¸t triÓn ngµy cµng m¹nh mÏ. Vµ chÝnh trong qu¸ tr×nh ®ã, häc thuyÕt cña c¸c «ng kh«ng ngõng ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch hoµn bÞ.
Trong thêi kú nµy, M¸c viÕt hµng lo¹t t¸c phÈm quan träng. Sau n¨m 1848, M¸c cho ra ®êi hai t¸c phÈm: §Êu tranh giai cÊp ë Ph¸p vµ ngµy 18 th¸ng S¬ng mï cña Lui B«nap¸ct¬ ®Ó tæng kÕt cuéc c¸ch m¹ng Ph¸p (1848 - 1849). C¸c n¨m sau, cïng víi nh÷ng ho¹t ®éng tÝch cùc ®Ó thµnh lËp quèc tÕ I, M¸c ®· tËp trung viÕt t¸c phÈm khoa häc chñ yÕu cña m×nh lµ bé T b¶n, råi viÕt Gãp phÇn phª ph¸n chÝnh trÞ häc (1859).
Bé T b¶n kh«ng chØ lµ c«ng tr×nh ®å sé cña M¸c vÒ kinh tÕ chÝnh trÞ häc mµ cßn lµ bæ sung ph¸t triÓn cña triÕt häc M¸c nãi riªng, cña häc thuyÕt M¸c nãi chung. VÒ ph¬ng diÖn triÕt häc, Lª-nin kh¼ng ®Þnh, trong T b¶n “M¸c kh«ng ®Ó l¹i cho chóng ta “L«gÝc häc” (víi ch÷ L viÕt hoa), nhng ®· ®Ó l¹i cho chóng ta L«gÝc cña T b¶n”.
N¨m 1871, M¸c viÕt néi chiÕn ë Ph¸p, trong ®ã ph©n tÝch s©u s¾c kinh nghiÖm cña C«ng x· Pari. Ýt l©u sau, n¨m 1875, M¸c cho ra ®êi mét t¸c phÈm quan träng vÒ con ®êng vµ m« h×nh cña x· héi t¬ng lai, x· héi céng s¶n chñ nghÜa – t¸c phÈm phª ph¸n c¬ng lÜnh G«ta.
Trong khi ®ã, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· ph¸t triÓn triÕt häc M¸c th«ng qua cuéc ®Êu tranh chèng l¹i nh÷ng kÎ thï ®ñ lo¹i cña chñ nghÜa M¸c vµ b»ng viÖc kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc. BiÖn chøng cña tù nhiªn vµ Chèng §uyrinh lÇn lît ra ®êi trong thêi kú nµy. Sau ®ã Ph.¡ngghen viÕt tiÕp c¸c t¸c phÈm Nguån gèc cña gia ®×nh, cña chÕ ®é t h÷u vµ cña nhµ níc (1884) vµ LótvÝch Phoi¬b¾c vµ sù c¸o chung cña triÕt häc cæ ®iÓn §øc (1886) … Víi nh÷ng t¸c phÈm trªn, Ph.¡ngghen ®· tr×nh bµy häc thuyÕt M¸c nãi chung, triÕt häc M¸c nãi riªng díi d¹ng mét hÖ thèng lý luËn t¬ng ®èi ®éc lËp vµ hoµn chØnh. Sau khi M¸c qua ®êi (14 - 03 - 1883), Ph.¡ngghen ®· hoµn chØnh vµ xuÊt b¶n hai quyÓn cßn l¹i trong bé T b¶n cña M¸c (trän bé ba quyÓn). Nh÷ng ý kiÕn bæ sung, gi¶i thÝch cña Ph.
¡ngghen ®èi víi mét sè luËn ®iÓm cña c¸c «ng tríc ®©y còng cã ý nghÜa rÊt quan träng trong viÖc b¶o vÖ vµ ph¸t triÓn triÕt häc M¸c.
Iv – b íc ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc do C.M¸c vµ Ph . ¡ngghen thùc hiÖn
Sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c lµ mét cuéc c¸ch m¹ng vÜ ®¹i trong lÞch sö triÕt häc nh©n lo¹i. KÕ thõa mét c¸ch cã phª ph¸n nh÷ng thµnh tùu t duy cña nh©n lo¹i, s¸ng t¹o nªn chñ nghÜa duy vËt triÕt häc míi vÒ chÊt, hoµn bÞ nhÊt, triÖt ®Ó nhÊt trong ®ã thèng nhÊt gi÷a chñ nghÜa duy vËt víi phÐp biÖn chøng, gi÷a quan niÖm duy vËt vÒ tù nhiªn víi quan niÖm duy vËt vÒ ®êi sèng x· héi, gi÷a viÖc gi¶i thÝch hiÖn thùc vÒ mÆt triÕt häc víi cuéc ®Êu tranh c¶i t¹o hiÖn thùc bëi thùc tiÔn c¸ch m¹ng, trë thµnh thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn khoa häc cña giai cÊp c«ng nh©n vµ chÝnh ®¶ng cña nã ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o thÕ giíi. §ã lµ thùc chÊt cuéc c¸ch m¹ng trong triÕt häc do C.M¸c vµ Ph.¡ngghen thùc hiÖn.
Tríc M¸c, c¸c häc thuyÕt triÕt häc duy vËt còng ®· chøa ®ùng kh«ng Ýt nh÷ng luËn ®iÓm riªng biÖt thÓ hiÖn tinh thÇn biÖn chøng. Song, do h¹n chÕ cña ®iÒu kiÖn x· héi vµ cña tr×nh ®é ph¸t triÓn khoa häc, nªn chñ nghÜa duy vËt vµ phÐp biÖn chøng t¸ch rêi nhau. Theo M¸c “khuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña toµn bé chñ nghÜa duy vËt tõ tríc tíi nay - kÓ c¶ chñ nghÜa duy vËt cña Phoi¬b¾c – lµ sù vËt, hiÖn tîng, c¸i c¶m gi¸c ®îc, chØ ®îc nhËn thøc díi h×nh thøc kh¸c thÓ hay h×nh thøc trùc quan, chø kh«ng ®îc nhËn thøc lµ ho¹t ®éng c¶m gi¸c cña con ngêi cña thùc tiÔn”. Kh¾c phôc chñ nghÜa duy vËt Phoi¬b¾c lµ quan ®iÓm triÕt häc nh©n b¶n, xem xÐt con ngêi téc lo¹i, phi lÞch sö, phi giai cÊp, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· x©y dùng chñ nghÜa duy vËt triÕt häc ch©n chÝnh khoa häc b»ng c¸ch xuÊt ph¸t tõ con ngêi thùc hiÖn – con ngêi ho¹t ®éng thùc tiÔn mµ tríc hÕt lµ thùc tiÔn s¶n xuÊt vËt chÊt vµ thùc tiÔn ®Êu tranh chÝnh trÞ – x· héi. Nãi c¸ch kh¸c, chñ nghÜa duy vËt cñ lµ chñ nghÜa duy vËt bÞ “cÇm tï” trong c¸ch nh×n chËt hÑp, phiÕn diÖn cña phÐp siªu h×nh vµ duy t©m vÒ x· héi. Trong khi ®ã, phÐp biÖn chøng l¹i ®îc ph¸t triÓn trong c¸i vá duy t©m thÇn
bÝ cña mét sè ®¹i biÓu triÕt häc cæ ®iÓn §øc, ®Æt biÖt trong triÕt häc Hªghen. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· chØ ra c¬ së duy t©m cña triÕt häc Hªghen, v¹ch ra m©u thuÈn chñ yÕu gi÷a hÖ thèng triÕt häc b¶o thñ, gi¸o ®iÒu víi ph¬ng ph¸p biÖn chøng c¸ch m¹ng. HÖ thèng triÕt häc cña Hªghen ®· coi thêng néi dung ®êi sèng thùc tÕ vµ xuyªn t¹c bøc tranh khoa häc hiÖn thùc. PhÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen ®· bÊt lùc tr-íc sù ph©n tÝch cña thùc tiÔn, ph©n tÝch sù ph¸t triÓn cña nÒn s¶n xuÊt vËt chÊt vµ ®Æc biÖt lµ bÊt lùc tríc sù ph©n tÝch c¸c sù kiÖn chÝnh trÞ. Víi viÖc kÕt hîp tµi t×nh gi÷a viÖc gi¶i phãng chñ nghÜa duy vËt khái tÝnh chÊt trùc quan, m¸y mãc siªu h×nh, vµ gi¶i phãng phÐp biÖn chøng khái tÝnh chÊt duy t©m thÇn bÝ, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen, lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, ®· s¸ng t¹o ra mét chñ nghÜa duy vËt triÕt häc hoµn bÞ, ®ã lµ chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng .
Trong qu¸ tr×nh x©y dùng thÕ giíi quan míi, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen kh«ng hÒ phñ nhËn, mµ tr¸i l¹i, ®· ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¸c nhµ triÕt häc vµ c¸c häc thuyÕt tiÕn bé trong sù ph¸t triÓn x· héi. Tuy vËy, c¸c «ng còng kh¼ng ®Þnh r»ng, khuyÕt ®iÓm chñ yÕu cña c¸c häc thuyÕt duy vËt tríc M¸c lµ cha cã quan ®iÓm ®óng ®¾n vÒ thùc tiÔn, do ®ã, thiÕu tÝnh triÖt ®Ó, chØ duy vËt vÒ tù nhiªn, cha tho¸t khái quan niÖm duy t©m vÒ lÞch sö x· héi. Trong lóc ®ã, phÐp biÖn chøng duy t©m cña Hªghen coi sù vËn ®éng ph¸t triÓn theo quy luËt biÖn chøng lµ ý niÖm tuyÖt ®èi, tinh thÇn thÕ giíi, phñ nhËn qu¸ tr×nh vËn ®éng biÖn chøng cña thùc tiÔn lÞch sö x· héi. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· vËn dông quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµo nghiªn cøu lÞch sö x· héi vµ më réng vµo nghiªn cøu mét lÜnh vùc ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt lµ tån t¹i cã ho¹t ®éng con ngêi, tån t¹i thèng nhÊt, kh¸ch quan – chñ quan. Víi viÖc kÕt hîp mét c¸ch thiªn tµi gi÷a qu¸ tr×nh c¶i t¹o triÖt ®Ó chñ nghÜa duy vËt vµ c¶i t¹o nh÷ng quan ®iÓm duy t©m vÒ lÞch sö x· héi, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· “lµm cho chñ nghÜa duy vËt trë nªn hoµn bÞ vµ më réng häc thuyÕt Êy tõ chæ nhËn thøc giíi tù nhiªn ®Õn chæ nhËn thøc x· héi loµi ngêi, chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña M¸c lµ thµnh tùu vÜ ®¹i nhÊt cña t tëng khoa häc”. S¸ng t¹o ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö lµ mét cuéc c¸ch m¹ng
thËt sù trong triÕt häc vÒ x· héi – néi dung chñ yÕu cña bíc ngoÆt c¸ch m¹ng mµ C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· thùc hiÖn trong triÕt häc .
Sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c còng ®· t¹o nªn bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong sù ph¸t triÓn lý luËn khoa häc vÒ chiÕn tranh vµ qu©n ®éi, ®Æc nÒn mãng cho sù ra ®êi cña häc thuyÕt qu©n sù v« s¶n. Víi lËp trêng nhÊt nguyªn duy vËt vµ ph¬ng ph¸p biÖn chøng c¸ch m¹ng, lÇn ®Çu tiªn khoa häc qu©n sù ®· gi¶i quyÕt mét c¸ch ®óng ®¾n, khoa häc c¸c vÊn ®Ò vÒ tÝnh chÊt x· héi cña chiÕn tranh; vÒ nguån gèc, b¶n chÊt cña chiÕn tranh, cña qu©n ®éi; chØ ra mèi quan hÖ néi t¹i vµ sù phô thuéc tÊt yÕu cña chiÕn tranh, cña qu©n ®éi vµo chÝnh trÞ, vµo c¬ së kinh tÕ … do ®ã, còng t¹o ra nh÷ng nhËn thøc cã tÝnh bíc ngoÆt trong qu¸ tr×nh x©y dùng qu©n ®éi kiÓu míi, chuÈn bÞ tiÕn hµnh chiÕn tranh b¶o vÖ tæ quèc x· héi chñ nghÜa vµ con ®êng lo¹i trõ chiÕn tranh ra khái ®êi sèng x· héi .
Ph¬ng thøc theo ®ã C.M¸c vµ Ph.¡ngghen s¸ng t¹o ra mét triÕt häc hoµn toµn míi, chÝnh lµ viÖc c¸c «ng kh¸m ph¸ ra b¶n chÊt, vai trß cña thùc tiÔn, lu«n g¾n bã mét c¸ch h÷u c¬ gi÷a qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lý luËn víi thùc tiÔn x· héi, nhÊt lµ thùc tiÔn ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng. Thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn lµ ®éng lùc chÝnh ®Ó C.M¸c vµ Ph.¡ngghen s¸ng t¹o ra mét triÕt häc ch©n chÝnh khoa häc, ®ång thêi trë thµnh mét nguyªn t¾c, mét ®Æc tÝnh míi cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng. §©y còng lµ mét néi dung quan träng cña bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc do C.M¸c vµ Ph.¡ngghen thùc hiÖn .
Víi sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c, vai trß x· héi cña triÕt häc còng nh vÞ trÝ cña nã trong hÖ thèng tri thøc khoa häc cña nh©n lo¹i còng cã sù biÕn ®æi c¨n b¶n. Giê ®©y, triÕt häc kh«ng chØ cã chøc n¨ng gi¶i thÝch thÕ giíi hiÖn tån, mµ cßn ph¶i trë thµnh c«ng cô nhËn thøc khoa häc ®Ó c¶i t¹o thÕ giíi b»ng c¸ch m¹ng. “C¸c nhµ triÕt häc ®· chØ gi¶i thÝch thÕ giíi b»ng nhiÒu c¸ch kh¸c nhau, song vÊn ®Ò lµ c¶i t¹o thÕ giíi”. LuËn ®iÓm ®ã cña M¸c kh«ng nh÷ng chØ ra sù kh¸c nhau vÒ nguyªn t¾c gi÷a triÕt häc cña «ng víi tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt triÕt häc tríc ®ã, mµ cßn lµ sù kh¸i qu¸t mét c¸ch c« ®äng,
s©u s¾c thùc chÊt cuéc c¸ch m¹ng do c¸c «ng thùc hiÖn trong lÜnh vùc nµy.
LÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· c«ng khai tÝnh ®¶ng cña triÕt häc, biÕn triÕt häc cña m×nh thµnh vò khÝ tinh thÇn cña giai cÊp v« s¶n. Do g¾n bã mËt thiÕt víi cuéc ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n – giai cÊp tiÕn bé vµ c¸ch m¹ng nhÊt, mét giai cÊp cã lîi Ých phï hîp víi lîi Ých c¬ b¶n cña nh©n d©n lao ®éng vµ sù ph¸t triÓn x· héi – mµ triÕt häc M¸c, ®Õn lît nã, l¹i trë thµnh h¹t nh©n lý luËn khoa häc cho thÕ giíi quan céng s¶n cña giai cÊp c«ng nh©n. ë triÕt häc, tÝnh ®¶ng vµ tÝnh khoa häc thèng nhÊt h÷u c¬ víi nhau. Sù kÕt hîp mét c¸ch nhuÇn nhuyÔn gi÷a lý luËn cña chñ nghÜa M¸c víi phong trµo c«ng nh©n ®· t¹o nªn bíc chuyÓn biÕn vÒ chÊt cña phong trµo tõ tr×nh ®é tù ph¸t lªn tù gi¸c – mét ®iÒu kiÖn tiªn quyÕt dÓ giai cÊp c«ng nh©n thùc hiÖn ®îc sø mÖnh lÞch sö vÜ ®¹i cña m×nh .
TriÕt häc M¸c ra ®êi còng chÊm døt tham väng ë nhiÒu nhµ triÕt häc muèn biÕn triÕt häc thµnh “khoa häc cña mäi khoa häc”, ®øng trªn mäi khoa häc, x¸c lËp ®óng ®¾n mèi quan hÖ gi÷a triÕt häc víi khoa häc cô thÓ. Trªn thùc tÕ, C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· x©y dùng lý luËn triÕt häc cña m×nh trªn c¬ së kh¸i qu¸t c¸c thµnh tùu cña khoa häc x· héi vµ khoa häc tù nhiªn, Ph.¡ngghen ®· v¹ch ra r»ng, mçi lÇn cã ph¸t minh v¹ch thêi ®¹i, ngay c¶ trong lÜnh vùc khoa häc tù nhiªn, th× chñ nghÜa duy vËt kh«ng tr¸nh khái ph¶i thay ®æi h×nh thøc cña nã.. §Õn lît m×nh, triÕt häc M¸c ra ®êi ®· trë thµnh thÕ giíi quan khoa häc vµ ph¬ng ph¸p luËn chung cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña mäi khoa häc cô thÓ. Sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña khoa häc ngµy cµng chøng tá sù cÇn thiÕt ph¶i cã t duy biÖn chøng duy vËt vµ ngîc l¹i, chØ cã dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc hiÖn ®¹i ®Ó ph¸t triÓn th× triÕt häc M¸c míi kh«ng ngõng n©ng cao ®îc søc m¹nh “c¶i t¹o thÕ giíi” cña m×nh .
Mét trong nh÷ng ®Æc trng næi bËt cña triÕt häc M¸c lµ tÝnh s¸ng t¹o. Sù ra ®êi vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc M¸c lµ kÕt qu¶ ho¹t ®éng nghiªn cøu khoa häc c«ng phu vµ s¸ng t¹o cña C.M¸c vµ Ph.¡ngghen. LÞch sö h×nh thµnh, ph¸t triÓn triÕt häc M¸c cho thÊy ®©y chÝnh lµ mét häc thuyÕt triÕt häc ch©n
chÝnh khoa häc ®· vµ ®ang ph¸t triÓn gi÷a dßng v¨n minh nh©n lo¹i, g¾n víi thùc tiÔn sinh ®éng cña phong trµo c«ng nh©n. S¸ng t¹o chÝnh lµ ®Æc trng chñ yÕu ngay trong b¶n chÊt cña triÕt häc M¸c – mét häc thuyÕt ph¶n ¸nh thÕ giíi vËt chÊt lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn, TriÕt häc M¸c lµ mét hÖ thèng më lu«n lu«n ®îc bæ sung, ph¸t triÓn bëi nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ thùc tiÔn … Kh«ng ®îc coi nguyªn lý triÕt häc M¸c lµ nh÷ng gi¸o ®iÒu, mµ chØ lµ kim chØ nam cho nhËn thøc vµ hµnh ®éng, cÇn ph¶i vËn dông mét c¸ch s¸ng t¹o trong nh÷ng ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh cô thÓ .
TriÕt häc M¸c mang trong m×nh tÝnh nh©n ®¹o céng s¶n. §ã chÝnh lµ lý luËn khoa häc xuÊt ph¸t tõ con ngêi, tríc hÕt lµ gi¶i phãng giai cÊp c«ng nh©n, nh©n d©n lao ®éng khái mäi sù ¸p bøc bãc lét, ph¸t triÓn tù do, toµn diÖn con ngêi.
TriÕt häc M¸c ®· kh¾c phôc sù t¸ch rêi thÕ giíi quan duy vËt vµ phÐp biÖn chøng trong lÞch sö cña triÕt häc tríc ®ã, x¸c lËp chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng nhê mét hÖ thèng lý luËn khoa häc chÆt chÏ, thèng nhÊt vµ hoµn chØnh; c¶i t¹o c¶ chñ nghÜa duy vËt mang tÝnh siªu h×nh, lÉn phÐp biÖn chøng trong c¸i vá duy t©m thÇn bÝ cña mét sè ®¹i biÓu cña nÒn triÕt häc cæ ®iÓn §øc ®Ó x©y dùng nÒn triÕt häc míi – triÕt häc duy vËt biÖn chøng .
S¸ng lËp ra chñ nghÜa duy vËt lÞch sö. Chñ nghÜa duy vËt lÞch sö cña M¸c lµ thµnh tùu vÜ ®¹i nhÊt cña t tëng khoa häc. §ã lµ mét cuéc c¸ch m¹ng thùc sù trong häc thuyÕt vÒ x· héi, mét trong yÕu tè chñ yÕu cña bíc ngoÆt c¸ch m¹ng mµ C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· thùc hiÖn trong triÕt häc .
TriÕt häc M¸c kh«ng chØ gi¶i thÝch thÕ giíi mµ chñ yÕu lµ c«ng cô c¶i t¹o thÕ giíi. Nã trë thµnh c«ng cô nhËn thøc thÕ giíi vµ c¶i t¹o thÕ giíi b»ng thùc tiÔn c¸ch m¹ng .
Nhê sù ra ®êi cña triÕt häc M¸c mµ vai trß x· héi cña triÕt häc còng nh vÞ trÝ cña triÕt häc trong hÖ thèng tri thøc khoa häc ®· thay ®æi vÒ c¨n b¶n. TriÕt häc M¸c trë thµnh thÕ giíi quan khoa häc cña giai cÊp c«ng nh©n. Sù kÕt hîp lý luËn cña chñ nghÜa M¸c nãi chung vµ triÕt häc M¸c nãi riªng víi phong trµo c«ng nh©n ®· t¹o nªn bíc chuyÓn biÕn vÒ chÊt cña phong trµo tõ tr×nh ®é tù ph¸t lªn tù gi¸c .
Nhê sù kh¸i qu¸t c¸c thµnh tùu khoa häc tù nhiªn vµ khoa häc x· héi mµ triÕt häc M¸c l¹i trë thµnh thÕ giíi quan khoa häc vµ ph¬ng ph¸p luËn chung cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña c¸c khoa häc .
TriÕt häc m¸cxÝt lµ c¬ së lý luËn khoa häc cho chiÕn lîc vµ s¸ch lîc c¸ch m¹ng cña giai cÊp v« s¶n lµ vò khÝ t tëng ®Ó ®Êu tranh chèng l¹i hÖ t tëng t s¶n, chñ nghÜa xÐt l¹i, c¬ héi, gi¸o ®iÒu…
V - KÕt luËnC.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· s¸ng t¹o ra mét häc thuyÕt triÕt
häc cao h¬n, phong phó h¬n, hoµn bÞ h¬n. Trë thµnh mét khoa häc ch©n chÝnh, vò khÝ tinh thÇn cho giai cÊp v« s¶n vµ nh©n d©n lao ®éng trong cuéc ®Êu tranh gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng con ngêi vµ gi¶i phãng x· héi.
Lµ nhµ c¸ch m¹ng cña khoa häc vµ c¸ch m¹ng dùa vµo khoa häc cña M¸c kh«ng ph¶i lµ môc ®Ých tù th©n, cµng kh«ng ph¶i v× danh väng c¸ nh©n, mµ nh»m híng tíi gi¶i phãng lao ®éng. Lµ mét thiªn tµi s¸ng t¹o, M¸c ®· ®¹t tíi nh÷ng ®Ønh cao nhÊt cña khoa häc, ®Ó tõ ®ã ®Õn víi nh©n d©n, lµm cho khoa häc trë thµnh tµi s¶n chung cña nh©n d©n “ Khoa häc lµ ngêi gi¶i phãng loµi ngêi”. NhËn thÊy vai trß to lín cña triÕt häc trong ®Þnh híng ph¸t triÓn x· héi, M¸c ®· s¸ng t¹o nªn khoa häc triÕt häc duy vËt triÖt ®Ó, trong ®ã lu«n cã sù thèng nhÊt gi÷a thÕ giíi quan vµ ph¬ng ph¸p luËn, gi÷a nhËn thøc thÕ giíi vµ c¶i t¹o thÕ giíi. PhÐp biÖn chøng duy vËt cã b¶n chÊt c¸ch m¹ng vµ khoa häc lµ linh hån sèng cña chñ nghÜa M¸c, c¸i lµm cho chñ nghÜa M¸c cã søc m¹nh s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®æi míi vµ hoµn thiÖn.
M¸c ®· cung cÊp cho nh©n lo¹i “ch×a kho¸” ®Ó ®i s©u n¾m b¾t nh÷ng bÝ mËt cña ®êi sèng x· héi, tõ nh÷ng quy luËt chung nhÊt quy ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi qua c¸c h×nh th¸i kinh tÕ – x· héi tõ thÊp ®Õn cao vµ lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn, tíi c¸c quy luËt ®Æc thï cña c¸c x· héi tån t¹i chÕ ®é t h÷u. §Æc biÖt víi sù ra ®êi cña bé “T s¶n” M¸c chøng minh b»ng lý luËn khoa häc, bãc trÇn b¶n chÊt kinh
tÕ cña chñ nghÜa t b¶n lµ bãc lét gi¸ trÞ thÆng d cña ngêi lao ®éng lµm thuª.
Ngµy nay tríc nh÷ng biÕn ®éng phøc t¹p cña thêi cuéc, chñ nghÜa ®Õ quèc vµ c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng quèc tÕ ®ang r¸o riÕt thùc hiÖn ®ßn ph¶n kÝch chiÕn lîc víi tham väng thñ tiªu chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc vµ b«i nhä, phñ nhËn chñ nghÜa M¸c. MÆc dï bÞ tÊn c«ng tõ nhiÒu phÝa, nhng chñ nghÜa M¸c vÉn to¶ s¸ng trµn ®Çy sinh lùc vµ kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ thêi ®¹i cña m×nh.
Víi c¸ch m¹ng ViÖt Nam, Hå ChÝ Minh lµ ngêi ®Çu tiªn ®Õn víi chñ nghÜa M¸c qua chñ nghÜa Lª-nin, Ngêi ®· nhanh chãng nhËn thÊy r»ng, ®©y lµ chñ nghÜa ®óng ®¾n nhÊt, c¸ch m¹ng nhÊt, lµ c¸i cÇn thiÕt cña chóng ta, chiÕc “cÈm nang thÇn kú” cña chóng ta. Bëi v×, nã chØ cho nh©n d©n ta con ®êng gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng giai cÊp, gi¶i phãng con ngêi, ®i tíi ®éc lËp, tù do, Êm no, h¹nh phóc. Hå ChÝ Minh ®· tiÕp thu, vËn dông s¸ng t¹o vµ th«ng qua c«ng t¸c gi¸o dôc, tuyªn truyÒn, tæ chøc, x©y dùng, tõng bíc ®a chñ nghÜa M¸c-Lªnin vµo thùc tiÔn c¸ch m¹ng ViÖt Nam. Trong suèt 75 n¨m qua, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng, B¸c Hå, c¸ch m¹ng ViÖt Nam ®· vît qua nhiÒu th¸ch thøc, cam go ®Ó giµnh nhiÒu th¾ng lîi míi ngµy mét to lín h¬n. Trong sù nghiÖp ®æi míi §¶ng ta tiÕp tôc lÊy chñ nghÜa M¸c-Lªnin, t tëng Hå ChÝ Minh lµm nÒn t¶ng t tëng, kim chØ nam cho mäi hµnh ®éng cña m×nh. Th¾ng lîi cña sù nghiÖp ®æi míi trong 20 n¨m qua tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh søc sèng m·nh liÖt cña chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc vµ gi¸ trÞ thêi ®¹i cña häc thuyÕt do M¸c khëi xíng. §Õn nay, gÇn hai thÕ kû ®· ®i qua, nh©n lo¹i ®· bíc sang mét thiªn niªn kû míi víi nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c. Chñ nghÜa x· héi hiÖn thùc mÆc dï ®ang ®øng tríc nh÷ng thö th¸ch to lín, nhng víi b¶n chÊt c¸ch m¹ng vµ khoa häc, chñ nghÜa M¸c vÉn tiÕp tôc tån t¹i, bæ sung, ph¸t triÓn, soi s¸ng con ®êng ®Êu tranh c¸ch m¹ng cña giai cÊp c«ng nh©n, nh©n d©n lao ®éng toµn thÕ giíi. Lý tëng c¸ch m¹ng cao ®Ñp cña chñ nghÜa M¸c m·i m·i lµ l¬ng t©m cña thêi ®¹i, niÒm tin, lÏ sèng cña nh©n lo¹i cÇn lao, gi¸ trÞ thêi ®¹i triÕt häc M¸c vµ chñ nghÜa M¸c tiÕp tôc ®îc kh¼ng ®Þnh.
Môc lôc
TT NéI DUNG TRANGI ®Æt vÊn ®Ò 1
Ii Nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cña sù ra ®êi triÕt häc m¸c
2
1 §iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi 32 Nguån gèc lý luËn 43 TiÒn ®Ò khoa häc tù nhiªn 6
4 Nh©n tè chñ quan trong sù h×nh thµnh triÕt häc m¸c 7
III nh÷ng thêi kú chñ yÕu trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña triÕt häc m¸c 8
1 Thêi kú h×nh thµnh t tëng triÕt häc víi bíc qu¸ ®é tõ chñ nghÜa duy t©m vµ d©n chñ c¸ch m¹ng sang chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa
8
céng s¶n (1841-1844)
2 Thêi kú ®Ò xuÊt nh÷ng nguyªn lý triÕt häc duy vËt biÖn chøng vµ duy vËt lÞch sö 12
3 Thêi kú C.M¸c vµ Ph.¡ngghen bæ sung vµ ph¸t triÓn toµn diÖn lý luËn triÕt häc (1848 - 1895) 16
IV bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc do C.M¸c vµ Ph.¡ngghen thùc hiÖn 17
V KÕt luËn 21
Tµi liÖu tham kh¶o
1./ TriÕt häc (TËp II)- Bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o- Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia
2./ LÞch sö triÕt häc - Qu©n ®éi nh©n d©n ViÖt Nam – Tæng côc chÝnh
trÞ- Nhµ xuÊt b¶n Qu©n ®éi nh©n d©n
3./ Gi¸o tr×nh triÕt häc m¸c – lªnin- Nhµ xuÊt b¶n chÝnh trÞ Quèc gia
HỌC VIỆN KỸ THUẬT QUÂN SỰKHOA MÁC – LÊ-NIN, TƯ TƯỞNG HỒ CHÍ MINH
BỘ MÔN TRIẾT HỌC
tiÓu luËn M«n : TriÕt
Chuyªn ®Ò 5:
bíc ngoÆt c¸ch m¹ng trong triÕt häc doC.M¸c vµ Ph.¡ngghen thùc hiÖn
- Hä vµ tªn : Vâ Hång TiÕn- Líp : Cao häc KT-KT K22
Hµ Néi - 7/2011
