3
4
5
Tavi I
vemSvidobebiT XIX saukunes
daviT kldiaSvili da akaki wereTeli
daviT kldiaSvili
8
`rasac vwerdi, mxolod adamianis siyvaruli mawerinebda!~
daviT kldiaSvili
`daviT kldiaSvili didi humanistia, ara marto im azriT, rom mas adamiani uyvars misi naklisa da simaxinjis miuxedavad, aramed im azriTac, rom mas adamianobis idea yvelaze amaRlebul idead miaCnia...
daviT kldiaSvilis nawerebSi momavali Taobebi ipovnian ara marto SeubRalav esTetikur siamovnebas, aramed uxv wyarosac mecxramete saukunis meore naxevris saqarTvelos gasacnobad. am realisti mxatvris Semoqmedeba saqarTvelos erTi udidesi provinciis sazogadoebas asaxavs revoluciis wina periodSi; magram is provinciis mematiane araa, rasakvirvelia. rogorc yvela WeSmariti xelovanis Semoqmedeba, daviT kldiaSvilis Semoqmedebac scildeba epoqisa da teritoriis viwro farglebs, igi Rrmad nacionaluria da rogorc yoveli nacionaluri xelovneba, zogadad adamianuric... amaSia daviT kldiaSvilis siZliere, rom man konkretul cxovrebis pirobebSi dainaxa ara marto is, rac droebiTi da swrafwarmavalia, aramed isic, rac yoveli kulturuli epoqis adamianisaTvis maxlobeli da gasagebia; man mogvca... WeSmaritad realisturi portretebi, romelTa saRebavebi didxans ar gaxundeba _ `Semodgomis aznaurebis~ ukanaskneli warmomadgenlebis gaqrobis Semdegac.~
geronti qiqoZe
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
9
daviT kldiaSvili
(1862-1931)
daviT kldiaSvili daibada 1862 wels 11 seqtembers qvemo imereTis sofel simoneTSi. simoneTsa da xomulSi (deduleTi) gaatara man Tavisi uzrunveli, xalisiani bavSvoba. Svidi wlis daviTi mSoblebma saswavleblad quTaisis gzas gauyenes, ori wlis Semdeg ki, sxva qarTvel bavSvebTan erTad, igi kievis samxedro gimnaziaSi gaagzavnes.
sami wlis Semdeg saqarTveloSi ardadegebze dabrunebulma daviTma aRmoaCina, rom mSobliuri ena mTlad daviwyeboda. dedasTan da axloblebTan saubrisas Tarjimnobas mas biZaSvili uwevda. ardadegebis dros daviTma safuZvlianad gaixsena qarTuli da saswavlebelSi dabrunebisas
sakiTxavad qarTuli wignebi waiRo. 1880 wels daviT kldiaSvili swavlas moskovis samxedro saswavleb
elSi agrZelebs, romlis dasrulebis Semdegac oficris mundirSi gamowyobili brundeba saqarTveloSi, kerZod ki, baTumSi _ saqarTvelosTan axlad SemoerTebul aWaraSi. aq igi mwerlebis, msaxiobebisa da sazogado moRvaweebis wreSi trialebs.
ruseTis armiis oficeri gulmodgined emsaxureba qarTul saqmes. misi iniciativiT ewyoba `ninoobis~ saxalxo dResaswauli, misive TaosnobiT iqmneba baTumis qarTuli Teatri.
qarTuli saqmis moamage mwerali gambedaobiTac gamoirCeoda, man duelSi gamoiwvia rusuli gazeTis redaqtori, romelmac qarTvelebis Seuracxmyofeli werili dabeWda. amas isic daerTo, rom muSaTa mRelvarebis dros daviT kldiaSvilma uari Tqva masobriv daxvretebSi monawileobis miRebaze da farulad daexmara maT. mefis mTavrobam `urCi oficeri~ samsaxuridan daiTxova. man polkovnikis samxreebi moixsna da sacxovreblad quTaisSi gadavida, sadac kvlav aqtiur sazogadoebriv moRvaweobas Seudga.
1914 wels, pirveli msoflio omis dawyebisTanave, mwerali frontze gaiwvies, magram mZimed daavadda da samxedro samsaxuridan samudamod gaaTavisufles.
1918 wlis Semdeg dasneulebuli mwerali meuRlesTan erTad mSobliur simoneTSi cxovrobda da iqve gardaicvala 1931 wlis 24 aprils. misi neSti mTawmindaze ganisvenebs.
nawerebidan mxolod is rCeba, rac adamianisadmi siyvaruliT aris savseo, _ uTqvams erTxel mwerals Tavisi vaJisaTvis.
adamianis siyvaruliT gamTbari moTxrobebiT Semovida da damkvidrda daviT kldiaSvili qarTul literaturaSi.
daviT kldiaSvili
10
movemzadoT teqstis wasakiTxad
daviT kldiaSvilis prozis mxatvruli Tavisebureba
waikiTxeT amonaridi daviT kldiaSvilis Semoqmedebis mkvlevris beJan bardaveliZis wignidan: `daviT kldiaSvilis mxatvruli proza~ da daakvirdiT, mwerlis prozis ra Taviseburebebze amaxvilebs yuradRebas avtori.
`daviT kldiaSvili ara marto Tavisi miwieri cxovrebiT, aramed SemoqmedebiTi tendenciebiTac niSansvetad dgas ori epoqis _ me19 da me20 saukuneebis _ qarTuli kulturis gasayarTan.
agrZelebda ra realisturi mwerlobis tradiciebs, daviT kldiaSvilma SeZlo Tvisebrivad gardaeqmna qarTuli prozis mxatvruli asaxvis sistema: socialuri moTxrobis gverdiT Seqmna maRalmxatvruli fsiqologiuri moTxroba; istoriuli warsulis romantikul idealizacias daupirispira realisturi istorizmis principi; SeZlo prozaSi tragikuldramatulisa da komikuris Tanazomieri Sezaveba; dakumSa avtoriseuli aRwerilobiTTxrobiTi elementi, gandevna prozidan tradiciuli lirizmi, rac gamoixateboda mTxrobelis emociuri CareviT nawarmoebis siuJetSi da daamkvidra mxatvruli asaxvis obieqtivisturi stili; Seitana prozaSi dramaturgiuli xerxebi; minimumde daiyvana damkvidrebuli poeturi figurebi: peizaJi, portreti, Sedarebametaforebi...
daviT kldiaSvilis TiToeuli moTxroba cxovrebis mxolod erT moments, erT nawils, xSirad erT suraTs asaxavs, magram arsebiTad es aris erTi wigni, romlis mTavari gmiria gaRatakebuli aznauri, visac yvelaze moxdenilad miesadaga TviT kldiaSvilis moTxrobidan gavrcelebuli gamoTqma _ `Semodgomis aznauri~.
mwerali mTlianad amofarebulia personaJebs... tradiciuli epiuri avtorimTxrobeli, romelmac yvelaferi icis personaJTa bedis, maTi Semdgomi saqcielis, maTi momavlis Sesaxeb, daviT kldiaSvilis moTxrobebSi ar gvxvdeba... gmirebi mkiTxvelis Tvalwin laparakoben, moqmedeben, xolo rogorc ki Tavis saqmes morCebian, mwerali dauyovnebliv tovebs maT. amitom dialogi, rogorc moqmedebis sityvieri forma, da sakuTriv moqmedeba daviT kldiaSvilis mxatvruli stilis ZiriTadi formaa~.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
11
siuJetis gaSlis universaluri xerxida `samaniSvilis dedinacvali~
`ama Tu im ideisa Tu Canafiqris gamosaxatavad, siuJetis gasaSlelad da saxeTa Camosayalibeblad adamianis mxatvrul Semoqmedebas erTi nacadi da universaluri gza aqvs SerCeuli: es aris gmiris dapirispireba gareSe samyarosTan, misi ocnebisa da survilebis an Segnebis dajaxeba sinamdvilesTan. msoflio literaturis praqtikaSi es gza sxvada sxva formas iRebs. magram misi yvelaze ufro gavrcelebuli da uZvelesi saxe aris gmiris mogzauroba erTi adgilidan Tu qveynidan meoreSi raime dasaxuli miznis Sesasruleblad. es xerxi iseTive Zvelia, rogorc TviTon Semoqmedeba. misi saTave ikargeba xalxur zepirsityvierebaSi _ zRap rebSi, TqmulebebSi. ueWvelia, literaturaSic igi aqedan aris Semosuli garkveuli kompoziciuri xerxis saxiT.
`odiseadan~ dawyebuli vidre Cvens dromde CamoTvlac ki Znelia im ganumeorebeli, ukvdavi qmnilebebisa, romlebic am kompoziciis principebze arian agebulni. amnairma kompoziciam, Cvengan arc ise daSorebul droSi, klasikuri gamoxatuleba hpova servantesis `don kixotSi~.
uaxles qarTul literaturaSi ise brwyinvaled aravis gamouyenebia es kompoziciuri xerxi, rogorc kldiaSvilma gamoiyena igi Tavis `samaniSvilis dedinacvalSi~...~
leo qiaCeli
samaniSvilis dedinacvali
Ibekina samaniSvili, rasakvirve
lia, Raribi aznauri iyo, gvariani Raribic. aba, ra simdidres moaswavebda is ocdaaTi uremi simindi, ormoci Cafi Rvino da aTiode baTmani1 lobio, mis mamuls rom Semohqonda da riTac Tavs irCenda wlidanwlamdis bekinas ojaxi. magram bekinas ki Tavisi Tavi mdidrebSi moHhqonda da vin
iqneboda, rom Tavis siRaribeze erTi sityva wamoecdevinebina bekinasTvis? rogorc imereTSi amboben, erTob gadapranWuli iyo Cveni bekina.
roca SinaurobaSiac laparaks ga abamda bekina Tavis gamoule vel sarCoze, Ronier lukmaze, misi erTaderTi colSviliani vaJiSvili platoni, Tumca trabaxobad miaCnda mox
1. baTmani – marcvleulis sawyao.
daviT kldiaSvili
12
ucebuli mamis aseTi sityva, mainc aras eub neboda sawinaaRmdegos da mxolod pirjvris gamosaxviT ityoda xolme:
– amazedac gmadlob, ufalo! amazedac gmadlob, ufalo!
am wamoZaxiliT platoni Tavis guliTad madlobas ucxadebda zecier mamas, rom Semcilebeli aravin gauCina mas Rarib lukmaSi. Tavis cotazedac kmayofili, am Tavis mcirediTac bednieri, igi gulmodginebiT urtyamda Toxs miwas da ojaxSi sruli kmayofileba sufevda.
Tu ram sawyenad hqonda am ojaxs, es iyo platonis colis, melanos xSiri Svilosnoba. yovel saojaxo saqmeSi marjve melanom SvilosnobaSiac
ar daagdo Tavisi simarjve da sul mokle xanSi oTxi Svili SesZina ojaxs. xSirad uxumria amaze rZlisaTvis bekinas da uTqvams RimiliT:
– Se qalo, zog saqmeSi simarjve margebeli ki ara, mavnebelicaa... e Seni qmari Seibrale, SEe kargo qalo! – da amasTan bekina gulianad ga daixarxarebda xolme. – araferia... SiSs gulSi nu SeuSob... RmerTi mowyalea, Tavis gaCenils umowyalod ar daagdebs, venacvale mis Zlierebas, yorifeli1 misi nebaa. albaT, surs, rom samaniSvilebi moamravlos. masac qveynad mxolod rCeulebi unda rom hya vdes! xa, xa, xa!..
arc platons hqonda sasiamovnod, rasakvirvelia, bevri Svili, magram ras izamda,
mxolod Tavs gaaqnevda, ro ca maT Tvals gadaavlebda xolme.
am garemoebis garda sxvebr2 swored bednierad sTvlidnen samaniSvilebi TavianT Tavs. droebam ise moitana, rom maTi mcire qonebac ki simdidred iTvleboda da mis mqonebels ara Tu akmayofilebda, aramed bednierad agrZnobinebda TavisTavs da madlobas warmoaTqmevinebda uflisadmi.
ra SesaSurebeli unda yofiliyo ase cotaze damyarebuli kmayofileba da bedniereba?! ra saxarbielo unda yofiliyo kacis mouTxovnelobiT mopovebuli gulis simSvide?! magram bedniereba, ragvaric unda iyos, vis SerCenia bolomdis, rom samaniS
kadri filmidan `samaniSvilis dedinacvali.~ reJisori e. SengelAaia,
bekina – msaxiobi v. kaxniaSvili
1. yorifeli – yvelaferi.2. sxvebr – sxvanairad, sxva kuTxiT.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
13
vilisas fexi moedga mWidrod? an ki ra safiqrebeli iyo, rom ase cotaTi Semotyuebuli bedniereba, isev cota mizeziTve xelidan ar gamoeclebodaT, sust safuZvelze damyarebuli kmayofileba ar moespobodaT!.. ubedurebis dasawyisad bedma mouspo dRe sawyal marikas, bekinas cols.
dedis sikvdili TavisTavadac mwa re iyo SvilisaTvis, rom sxvafrivac samwuxaro ar yofiliyo. bekina me tad Warmagi1 moxucebuli iyo da amis gamo saSiSari iyo, ucnauri survili meore colis SerTvisa gulSi ar gavleboda. dedinacvlis danaxvis SiSi da dedinacvalTan `Tanmomyolisa~ Tavzarsa scemda aqamdis guldamSvidebiT mcxovrebel aznaurs. ai, maSin iqneboda swored `Zma ZmisTviso – Savi dRisTviso~.
colmac da qmarmac gaaorkeces moxucebuli mamis pativiscema da movla; oriveni gafacicebiT Tavs dastrialebdnen daqvrivebul bekinas da TavgamodebiT emsaxurebodnen, TvalSi Sehyurebdnen, rom yovel mis survilsa da sawadels misgan gamoTqmamdis mimxvdariyvnen da imwamsve aesrulebinaT. erTi sityviT, platonic da melanoc dRedaRam imis mecadineobaSi2 iyvnen, rom moxucebulis guli moegoT da TavianTi Tavi SeeyvarebinaT, rac SeiZleboda, metad. amaSi kidevac miaRwies Tavis wadils. bekina didad afasebda rZalSvilisagan yuradRebas, metad madlieri iyo maTi da gulaCvilebuli, kidevac ityoda xolme maTTanac da
sxvebTanac:– eh, erTi Cems marikasac das
cloda amisTana yofna, amaTTana3 RvTisni eri Svilebis mzera! hei, hei! – Tan amoioxrebda xolme am sityvebTan erTad bekina.
amis gamgon colqmars imedi eZleoda, rom bekina metad daSorebuli unda yofiliyo raime maT sawyen saqciels da bolos kidec sruliad guli daimSvides. magram bekinas am kmayofilebasa da gancxromaSi, Svilebis siyvarulTan erTad, sxv adasxvanairi natvrac gulSi epareboda da droTa ganmavlobaSi ejineboda4... im sasiamovno mdgomareobaSi, mas rom eRirsa, ufro siamovnebiT, ufro tkbilad igrZnobda TavisTavs, Tavisi Sesaferisi amxanagic rom hyoloda vinme... ase fiqrobda gunebaSi bekina da es azri, Semdeg survilad gadaqceuli, bolos aucilebel wadilad gadaeqca; mis gunebaSi5, ase rom moagvaros, bednierTa ubednieresi kaci iqneboda. misi azriT, eg misi wadili mis mosiyvarule Svilebs arc ki unda swyenodaT.
– gana Cems kargad yofnaze ar mecadineoben?! rasakvirvelia, ar ewyinebaT! – ajerebda TavisTavs bekina. – an ki raze unda ewyinoT?.. cudi mama viyavi maTTvis Tu?.. sacxovrebeli ara aqvT Cemgan Cabarebuli Tu? sul maT xom ver Sevwirav Cems Tavs, Tumca, RmerTia mowame, rarigad mageni me miyvaran?.. arc ewyinebaT, ara... ar SeiZleba, rom ewyinoT!.. me rom imaT vuyvarvar!..
1. Warmagi – xanSiSesuli vaJkacuri ieris mqone (mamakaci).2. mecadineoba – aq: mcdeloba.3. amaTTana – amaTi msgavsi, aseTi.4. ejineboda – aq: eZaleboda.5. mis gunebaSi – aq: misi azriT.
daviT kldiaSvili
14
ase fiqrobda bekina da imiT gaaTa va, rom erT dRes kaci miugzavna Svils da gamoucxada Tavisi survili colis Txovisa.
advili warmosadgenia, rarigad moxvdeboda platonis guls amis gagoneba.
– mRupav, mama? – mivida igi bekinasTan. – mRupav? danas miyri yelSi?.. ratom mimeteb, Seni Wirime?! – Zlivs warmosTqva platonma da, xmaCawyvetilma, unugeSod xelebi gaSala.
– gRupav?! raTa, Svilo, raTa?.. SenisTana Svili unda daRupos mamam?!
– aba raa?.. – da isev sityva gauSra platons.
– kargi, Tu giyvarde, kargi! – mxiarulad SesZaxa bekinam. – SEe kargo kaco, me erTi bebruxana movaTrio, Sen ratom unda daiRupo, Svilo?! ra dagRupavs, Tu giyvarde?
– Svili geyoleba...– xa, xa, xa! – gadaixarxara bekinam
da sityva gaawyvetina platons. – Svili geyolebao... xa, xa, xa!.. raRa dros Cemi Svilia, Se kaco!.. xa, xa, xa!
– mama... SeEn nu momikvdebi, sikvdilis msgavs saqmes mipireb!..
– erTi Sen! dajinebulad1 laparakob dRes, platon!.. dedaberma rava unda SegaSinos, SEe glaxako? ase ratom unda Sewuxde?!. eg Seni SiSi, mamaSvilobam, sruliad usafuZvloa... rame gevnebaT ki ara, Tu damijereb, sasargebloc iqneba; sawyal melanos cota SeRavaTi mainc miecema, Tvara aRaraa qali!.. uWirs erT adamians,
Teli2 ojaxi kiserze awevs!..– batono, melanos jafas ras dee
Zeb, Sen nu...– ratom ras deveZeb?! – gaawyveti
na sityva bekinam. – ratom ar deveZeb... isic Svili araa Cemi?
– batono, Sen sxvebr Segvibrale da Cvens jafas nu kiTxulob, nu dardob... RmerTs jafisaTvis vyavarT gaCenili!.. – eubneboda platoni. – mama, Seni Wirime, gadaTqvi colis Txova da ra ginda Cemgan!..
– nu xar jiniani3, Svilo!.. – Seutia bekinam. – marto Sens Tavze ki ar unda ifiqro adamianma!
platons ewyina es ukanaskneli sityva mamisagan da kuStad uTxra:
– batono, droc ki aRaraa Seni colis Txovis!
bekinam qoriviT gadaxeda Svils da welSi gaimarTa.
– eriha! – SesZaxa man, – eriha, ra davardnili me mnaxe?! TqvenisTana axalgazrdebs kidev erT aTs erTad vajobeb janiTac, simrTeliTac, SEexedulebiTac da vaJkacobiTac!.. ara,Svilo, magi sul tyvilia, sul tyvilia!.. raSi Sematyve daZabuneba!.. hm!.. – da bekinam marjvena xeliT Seibertya Tavisi grZeli, gaWaRaravebuli wveri da mere TavmowonebiT gadigrixa lamazi ulvaSebi. – ara, Svilo! – miuaxlovda bekina Svils da mxarze xeli daado. – ara, Svilo, magisTana laparaks Tavi daanebe... RmerTma ise Cemi suli Seiyvaros, ravarc me Tqven miyvardeT da man icodes, Tu me TqvenTvis cudi rame gulSi medos... arc ifiqroT, rom CemgniT Tqven,
1. dajinebuli – gajiutebuli. 2. Teli – mTeli.3. jiniani – jiuti.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
15
rame danaklisi ki ara, ubralo wyenac SegxvdeT!.. magram nurc Tqven gajindebiT, Svilebo!.. RmerTma icis da yvelac xedavs, rom ara giWirTra: miwac sakmaod gaqvT, Tu sxvaze meti ara. wyalic, saxlic, karic... tyec da velic!.. ( es ki meti wamoscda bekinas – tye sruliad ara hqonebia). samwuxaro ra gaqvT?! RmerTi ufro met mowyalebas mogcemsT, ufro giwinamZRvrebT, Tu mec momxedavT, SeminaxavT da Cemi ukanaskneli dReebis gamwarebas ar indomebT... ra vqna, Svilo, mec kaci var, mec adamiani var!.. myoleboda dedaSeni cocxali, hei, Svilo, CemisTana bednieri qveyanaze kaci ar iqneboda!.. magram ras izam... ufalma ase ineba da dRes nu amitydebiT, nu ameSlebiT. Tqven rom kargebi xarT, sxvas, gareSes nu aTqmevinebT, moxucebuli mama Seawuxeso... ise momeqeciT, rogorc qe xarT, kai, mSoblis mosiyvarule
Svilebi... RmerTi dagifasebT da amisaTvis kidec dagajildovebT, yovel gansacdels agaridebT!.. kargis – RmerTic kargi mwyalobelia, Svilo!.. nu mewinaaRmdegebi! garwmuneb, patiosan sityvas gaZlev, Tqven araferi dagiSavdeT, ar wagixdeT. erTi xnieri dedakaci me saxlSi Semoviyvano... cota xans vicxovrebT tkbilad, siamovnebiT erTad da mere RmerTma keTilad mogaxmaroT es ojaxic, es saxlic, es karic... yvelaferi, rac ram gagvaCnia, Svilo.
– batono, Svili rom geyolos, Svili... maSin? – daatana platonma.
– Sen dRes kaci ver gelaparakeba, Svilo, mxari isTe gaqvs moqceuli! – wyeniT uTxra bekinam... – Tu kacis sityvas ar gaigoneb, aba raRa mogixerxo?! meti dajereba me ar SemiZlia da RmerTma mSvidoba mogces! jiniani kaci gareSec sasiamovno araa, Tvara Svili ra?!
IIver gadaaTqmevina platonma beki
nas misi survili da aman metad aumRvria guli. sxvac miugzavna mamas amis Taobaze, magram bekina gajiutebaSi arTmevda Svils mis saqciels da ar iSlida Tavis ganzraxulebas. TviTon darwmunebuli iyo da yvelas arwmunebda, rom misgan dedakacs Svili ar miecemoda, rom RmerTi mis mosiyvarule Svilebs ara Tu daaklebda rasme, SeEmatebda kidec usaTuod. platoni am Sematebaze Zalian uars ambobda, oRond ki Tavisi, rac xelSi eWira, mtkiced hkaveboda; magram bekina Tavisas imeorebda da Seuryevlad idga Tavis sityvaze.
erTi sityviT, am mxriv saqme wagebuli iyo gamoubruneblad. saWiro iyo iseTi ram xerxis xmareba, rom
bekinas gulis wadilis asrulebasTan, platoni imedianad yofiliyo, rom Tavis miwis oriode nafleTi ukleblad SerCenoda da dResac mis gasaZRomad Zlivs sakmarisi lukma orad ar gahyofoda.
– deviRupe... wmindad deviRupe! – iZaxoda platoni. – wmindad deviRupe, Tu rame ar visaSvele, rame ar viRone!..
gamwarebuli ymawvili kacis gulSi cecxli trialebda, misi tvini wisqvilis borbaliviT mousvenrad brunavda, rom rame xerxi moegona, `Zmurad~ ar gahyofoda misi `simdidre~, rom axlandel mwir lukmaze SeCveul kuWs ufro damcirebul lukmaze SeCveva ar dasWirveboda.
– ifiqre, qalo, ifiqre, egeb Senc
daviT kldiaSvili
16
moigono rame... e oxeri Tavi aRar muSaobs!.. bru mesxmis mxolod... – gamwarebiT etyoda xolme platoni cols.
– me ra unda movigono, ra unda girCio?! – mowyeniT miugebda qmars melano.
– ra movigono?!. hm!.. sxvas ras geigonebs Tqvengan kaci! – gulmosuli wailaparakebda platoni da isev Tavis fiqrebSi gaexveoda gayuCebuli.
qarTuli andazaa: gaWirveba maCvene da gaqcevas ganaxvebo. platon samaniSvili qarTveli kaci iyo da amasTan aznauri.
– mama! – mivida ramdenime dRis Semdeg igi bekinasTan – mama, raki inebe colis SerTva da aRar iSli, neba Senia, awi raRa meTqmis... Seni nebaa... magram erTi saTxovari maqvs da amaze ar gamawbileb, imedia... uars ar metyvi!
platons etyoboda, rom winandel cud gunebaze aRar iyo.
– ra iyo, Svilo?.. erTis magier ori miTxari!
– momande eg saqme me... me amogirCev qals!
bekina gakvirvebiT miaCerda Svils.
– RmerTmani... maSvals1 Tavi daanebe da saSeno qals me moginaxav! Sen nu momikvdebi!
– Se kaco, uwin Tavs iklavdi, nebas ar maZlevdi da axla maSvlaTac ki midgebi! – RimiliT mimarTa bekinam Svils da undoblad dauwyo cqera. – ras mivaweroT axla eg, platon?.. – gaicina bekinam.
– ras unda miaweroT?!
– mainc, mainc!.. mamaSvilobas, gamagebie, Tu giyvarde! – CacivebiT uTxra dainteresebulma bekinam.
– batono, Tqveni gulis wadili xom agisruldebaT da!
– ki, mara mainc!.. mamaSvilobas, miTxari! ha! Sens colSvils ga ficeb!.. ra moigone axla Sen?
– araferi, Sen ar momikvde, imisTana, rom Seni sawyeni iqnes...
– ho!– QALqals moginaxav imisTanas, rom
arc Seni dasawunebli iqneba da arc CemTvis saSiSari...
– ho, ho! – aCqarebda gaxalisebuli bekina. – ho!
– axalgazrda ymawvili qali, rasakvirvelia, Seni saqme araa.
– rasakvirvelia, mara arc ukbilo dedaberi ivargebs, Se kaco! – gaicina bekinam.
– ukbilo dedaberi vis rad unda! ase, xnieri dedakaci rom iqnes... mara iseTi, aravin dagvcinos...
– ho, ho! – eTanxmeboda bekina.– qvrivi...– magasac ara uWirs ra!..– qvrivi... ornaqmarebi!am ukanasknel sityvaze platonic
SeCerda, mamas Sexeda da bekinac miaSterda gakvirvebiT Svils.
– ho, ornaqmarebi!.. gaimeora sityva gagrZelebiT platonma. – ra un da uWirdes?.. Sen ar momikvde, araferi!
– ras cuRlutob, Se kai kaco?! – Tvali TvalSi gauyara bekinam. – ras cuRlutob, vaJbatono?
– Sen ar momikvde, SenTan me ar vcuRlutobde da arc gatyuebde... Sen sruliad wagebuli ar iqnebi, de
1. maSvali – maWankali, Suamavali dasaqorwinebeli vaJisa da qalis ojaxebs Soris.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
17
dis suli ar wamiwydes!.. is ki ara, mogebuli darCebi... me mxvdeba meti Sroma, Tvara Sen qec damimadli mere!.. giameba, batono, axla rom Senma colma bavSvis WyviriliT gamogiWeqos yurebi?
– eh... Sen kidev Sensas mohyvebi!..– vin icis, batono, vin icis! is
ar jobia, rom ufro daimedebulad iqneba adamiani?!
– ornaqmarebi dedakaci raRa imedia?
– ra imedia da ai, mogaxseneb... Sen coli ginda. me ki minda, rom mamulis gamyofeli ar deinaxos Cemma Tvalebma... TviTon ambob, ymawvili qali ar mindao... moginaxav swored rigian qals, rom veravin dagvcinos, Sen nu momikvdebi. ornaqmarebs imitom geubnebi, rom qvrivebSi amovarCev, gamovnaxav imisTanas, rom or qmars hyolodes da arc erTTan Svili ar micemodes... orive qmris xelSi rom uSvilo darCeniliyos... amisTana dedakaci swored saimedo iqneba Svilis uyolobaze... Tu or qmarTan Svili ar micemia, SenTan raRa RmerTi gauwyreba... amrigad, SeEnc mosvenebuli iqnebi, mec imedianad viqnebi da vicxovrebT ise, ravarc gvicxovria... am Cvens wuTisofels Cvens wesze amgvaradve gavatarebT da Cvens merme rac iqneba, is RmerTma icis da Cvenma momavalma!.. esaa Cemi Txovna... Sen araferi gakldeba da CemTvis ki iseTi saqme iqneba, Tugind Cemi mamulis naxevari xelaxla SemeZinos... mainc amiT Tu SevinarCuneb, Tvara sxva ra Zala maqvs, ra Rone Semwevs? amitom gTxov, momando eg saqme, maSvals Tavi daanebo... Sroma me SEemxvdeba, marTa
lia, mara rava deveridebi?! uxeiro qals ar Semoviyvan ojaxSi, amaSi patiosan sityvas gaZlev!
bekinam acala Svils eTqva Tavisi saTqmeli da yuradRebiT moismina misi sityva. mas axla kidevac ecineboda platonis nalaparakevze da ukvirda, es ra moigona am kacmao. Svilis Txovnaze kidevac Tanaxma gaxda bolos, Tumca esec ki daatana:
– neba Seni iyos, platon Cemo, magram axla Sen miCqari sikvdils, Svilo, da es aris! – siciliT uTxra man.
– rava, batono?– i wyeulma mec rom gamayolos
winandelebs, ras mipireb maSin? a?.. xa, xa, xa! avi sandobia magisTana mTvareze dabadebuli dedakaci!..
– SenisTana Ronier adamians is verafers gizams. Sen ar momikvde!..
– kargi, kargi, Svilo! – iama bekinas Svilis sityva. – kargia, Svilo... ase qeni, mara saqmes Sors nu gadadeb, Tvara...
– ara, batono, am dReebSive Sevudgebi... raRaze gavaWianuro... saqnari1 moleuli jobia!..
– ho, ho, rasakvirvelia, rasakvirvelia!.. mara gaxsovdes, Svilo, uxeiro vinmes ar Semyaro... Torem sircxvils gaWmev, platon, migitoveb qals da sxvas me TviTon amovirCev!.. mamaSvilobas geficebi! – RimiliT uTxra bekinam.
– batono, mag ra sakadrisia! ratom vizam mag saqmes?.. – miugo platonma. – amaze metad ar gjeraT Cemi?!
– ho da aba he!.. aba he!.. awi Sen ici, me Tanaxma var... oRond ar daagviano, esec gaxsovdes!.. met raRas momTxov kidev, Svilo, – yvelaferi Sens neba
1. saqnari – gasakeTebeli.
daviT kldiaSvili
18
zedaa da eg aris!.. awi mainc veraferSi misayvedureb, Svilo!
sasayveduro ki hqonda platons, magram ra gamovidoda masze sityvis ganaxlebiT?! isic kargi iyo misTvis, rom mama am ukanasknel Txovnaze daiyolia da amiT imedi eZleoda, gansacdeli Tavidan aecilebina. axla saWiro iyo mxolod nafiqri saqmis asruleba; saWiro iyo moenaxa misi mxsneli ornaqmarevi, uSvilo qali, rom qmrebTan samsami weliwadi mainc namyofi yofiliyo, rom arc beberi yofiliyo maincdamainc da arc maxinji; gansakuTrebiT uSvilobaze saimedo yofiliyo.
saqme arc ise advili iyo, rom ucbad Tavi mobmoda da amitomac platoni imdResve Seudga mas, ra dResac mamamisma amaze mzrunvelobis neba darTo. wyalwaRebuli xavss eWidebodao, ase iyo platonis saqmec.
datrialdnen orive colqmari. dRedaRam mxolod imiT iyvnen garTulni, rom egeb TavianT nacnobebSi moegonaT romelime uSvilo qvrivi dedakaci, maTi sasurveli, maTTvis sanatreli, sadedinacvlod gamosadegi arseba.
– arqipo qvaSavaZis nacolebi... uSvilo ar iyo?! gaTxovda mere... qmarsac bare xuTi weliwadi hyavda... netavi Tu cocxali hyavs is meore qmari?.. a, ar ici, melano?
– rava ara... mara imas, SEe kaco, pirveli qmris xelSiac ki hyavda erTi Svili!.. – miugo melanom.
– Svili sad hyavda? Sen ar momikvde! natalias Svili sad hyolia?
– hyavda, Svilebs geficebi... Sen nu momikvdebi! gaviwydeba, Tvara Svili rava ar hyavda... didxans ki iyo uSvilo!
– oh, aba eg maxsovda me!.. – da gaCumebuli platoni axla sxvebs igonebda da ixsenebda.
– gojaspir xasiSvilis nacolebi? sawireTeli xasiSvilis! ki icnob SeEn imas. ho, ho! is, mgonia, ase magondeba, viTomc xasiSvilma qvrivi iTxova... uSvilo iyo maSinac!..
– ah! gojaspir xasiSvilma qvrivi ki ar SeirTo, SEe kaco... dedmamis saxlidan weiyvana da qvrivad mas darCa... uSviloa ki... mara rai, CvenTvis is araferi gamosadegia: erTi qmris nayolia, – wuwuniT gaaTava sityva melanom.
bevrs ewvalnen amrigad colic da qmaric, magram Sesaferi ver gamonaxes.
– Cem dasTan waval... egeb darikom mimaswavlos sadme da qec amomarCevios... a, ras ityvi, melano? – daekiTxa platoni cols, raki xedavda, rom misi mecadineobiT araferi gamodioda.
– Zalian kargs izam!.. RmerTmani!.. – miugo melanom. – Zalian kargs izam!.. unda miikiTxmoikiTxo, aba rava iqneba!
– waval, xvalve waval! – amoioxra platonma. – egeb cxeni gamovarTva visme da waval... Tu devigviane, mag dalocvili me aRarc ki momicdis da Tavisas izams!.. hei, hei! – naRvlianad wamoiZaxa man da mezoblebSi wavida cxenis saTxovrad.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
19
IIIdila iyo adriani, meore dRes
rom platonma Zalze gamxdari, zurgdaSavebuli cxeni gadmoiyvana ezoSi, miaba samzareulo saxlis gverdiT mdgar kvincxasTan1 da kmaza2dauwyo.
– amaze Sejdoma rava SegiZlia?.. – uTxra melanom.
platonma rom cxens unagiri Seadga, cxenma sul kankali daiwyo.
– aba, fexiT vis mivadge, SEe qalo?!– ki, mara sul ar mogjeba3 am saco
davs zurgi?– fexfexa mivyvebi, batono, fex
fexa mivyvebi!.. sircxvilisaTvis mim
yavs, Tvara ra!.. Sen eg mosarTavi momeci da amis javri nu gaqvs!..
– ai, amogivarda patroni! – miaZaxa platonma, mosarTavs rom xeli mohkida. – meita, melano, Cxinki4 iqneba rame... ena ar qonebia abzinds5... meita male, Tu qali xar!
daamagra mosarTavi CxinkiT platonma, daixura qudi, gadigdo beWebze yabalaxi, moxsna Tavisi TeZoebamobuskuli raSi da TiTqmis waaTria ugulod mimyoli cxeni WiSkrisken.
swored amave dros aivanze gamovida axaluxis amara bekinac da, ra
davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT
1. daakvirdiT moTxrobis pirvel abzacs. riTi iwyeba igi da riTi mTavrdeba? ra iwvevs Rimils am winadadebaSi – bekinas siRaribe, Tu misi kudabzikoba (`gadapranWuloba~)?
2. axasiaTebda Tu ara trabaxi da uazro Tavmowoneba platon samaniSvils? ris gamo emadliereboda igi RmerTs?
3. ram aqcia samaniSvilebis mcire qoneba `simdidred~?4. risi SiSi daeufla platons dedis gardacvalebis Semdeg? gamarTlda
Tu ara misi SiSi?5. rad CauTvala bekinam Svils akviatebuli SiSi?6. daZebneT moTxrobis pirvel TavSi bekinas kudabzikobis magaliTebi.7. ra moifiqra platon samaniSvilma Tavisi `mwiri lukmis~ Sesa nar
Cuneblad? rogori unda yofiliyo platonis sadedinacvlo?8. daakvirdiT mamaSvilis dialogs. dialogis mixedviT imsjeleT maT
Sesaxeb.9. ra gadawyvita platonma uSedego ojaxuri TaTbiris Semdeg?
1. kvincxa – igivea, rac jagrcxila, rcxilis saxeoba, izrdeba buCqad an xed.2. kmaza – Sekazmva, morTva.3. mogjeba – moeglijeba.4. Cxinki – Cxiri.5. abzinda – liTonis eniani Sesakravi qamrisa da misTanaTa.
daviT kldiaSvili
70
10. sizmari platonisTvis erTgvari signali aRmoCnda. ra mohyva mas? ratom Tqva platonma uari ̀ saqvrivoze~, romelic mas bregaZeebisagan ekuTvnoda? vis gulis mogebas apirebda amiT platoni?
11. vis uwoda `ucnauri kaci~ aristo qvaSaviZem?12. ra sazareli winadadebiT mimarTa moTminebadakargulma platonma
bekinas? rad CauTvala mamam platons amgvari ganzraxva? visi SiSi alaparakebda berikacs?
13. rogori daundoblobiT moeqca platoni dedinacvals?14. rogor moiqca platoni lukmis gamyofi Zmis gaCenis Semdeg? ra azrs
iZens platonis Sedareba antona bregaZesTan?15. ra simware Cahyva bekina samaniSvils samareSi?16. 1969 wels rusTavelis saxelobis saxelmwifo Teatris scenaze
daidga gaxmaurebuli speqtakli `samaniSvilis dedinacvali~ (reJisorebi: Temur CxeiZe, robert sturua). warmodgenis finalur scenaSi bekina samaniSvils piesis moqmedi pirebi vaJis dabadebis gamo usamZimrebdnen.
Tqveni azriT, riT iyo nasazrdoebi es SesaniSnavi reJisoruli migneba? (imsjeleT klasSi).
17. daakvirdiT moTxrobis dasasruls. ra irkveva momrigebel mosamarTlesTan misuli elenes naambobidan?
rogor eqceoda Turme platoni dedinacvalsa da Zmas?18. cotac da moTxrobis bolo winadadebasac daesmis wertili. yurad
RebiT waikiTxeT es winadadeba. rogor ggoniaT, rasa aqvs meti Zala – ucodveli bavSvis xalisian mzeras Tu misi gaCeniT gamowveul usiamovnebas?
es sainteresoa!
# # Dingliseli mRvdeli da... ori imereli aznauri
Tomas robert malTusi (17761834) sasuliero piri, demografi1 da ekonomisti iyo. man Seqmna moZRvreba, romlis Tanaxmadac, kacobriobas katastrofis safrTxes uqmnis dedamiwis mosaxleobis ukontrolo swrafi zrda. malTusis azriT, adamianebma zneobrivi TavSekaveba Tu ar gamoiCines, uzomod gamravlebul kacTa modgmas bolos mouRebs omebi, epidemiebi da SimSili. ingliseli moazrovnis Sexedulebam azrTa didi
1. demografi – mosaxleobaSi mimdinare procesebis mkvlevari.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
71
sxvadasxvaoba warmoSva. misi Tvalsazrisis calmxrivi gagebis gamo malTuss kacTmoZuleobaSic ki dasdes brali.
daviT kldiaSvilis personaJebi zemoxsenebul problemasTan irgvliv gamefebulma siRatakem da urTierTgautanlobam miiyvana. platon samaniSvilis azriT, qveynis xsna mxolod omSi (`CxubSi~) aris saZiebeli, ivane gverdevaniZe ki gamosavals RvTis mier dadgenili mowyalebis wesis gadaxedvaSi (reviziaSi) xedavs.
moZebneT moTxrobis III TavSi es adgilebi da imsjeleT maT Sesaxeb klasSi.
davfiqrdeT, gavaanalizoT, SevafasoT:
1. `CemTvis pirveli striqoni yovelTvis tonis mimcemi iyo; am pirveli striqonidan, ase vTqvaT, gasrialdeboda moTxroba. igi tons aZlevda moTxrobas,~– wers daviT kldiaSvili.
gaixseneT `samaniSvilis dedinacvlis~ pirveli winadadeba. aZlevs Tu ara igi `tons~ moTxrobas? (pasuxi daasabuTeT).
2. moTxrobis dasawyisSi samaniSvilebi, zogadad, cxovrebas ar emdurian da Tavs bednieradac ki miiCneven. ras emyareba maTi kmayofileba?
3. ganmarteT mwerlis fraza: `ra saxarbielo unda yofiliyo kacis mouTxovnelobiT mopovebuli gulis simSvide?!~
ra moTxovnileba unda hqondes adamians, garda elementaruli fi ziologiuri saWiroebebis (saWmelsasmeli, TavSesafari, siTbo) dakmayofilebisa? aqvs Tu ara es moTxovnilebebi platons an moTxrobis romelime sxva personaJs?
4. `RmerTs jafisTvis vyavarT gaCenili,~– ambobs platoni da miwaze gulmodgined muSaobs. Tqveni azriT, aseve fiqrobs bekinac? SegiZliaT warmoidginoT igi ToxiT xelSi?
5. erT WerqveS mcxovrebi platoni da bekina TiTqos gansxvavebul samyaroebSi arseboben. maT erTmaneTisa saerTod ar esmiT. rogor fiqrobT, ra ganapirobebs mamaSvilis esoden gansxvavebul Tavl Ta xedvas?
6. `marto Sens Tavze ki ar unda ifiqro adamianma!~ – sayvedurobs bekina Svils. aris Tu ara moTxrobaSi personaJi, romelic sxvazec fiqrobs, sakuTari Tavis garda? sayovelTao gaWirveba aerTianebs Tu acalkevebs da aTiTokacebs adamianebs?
7. platon samaniSvilis xvedri arsebiTad tragikulia – adamiani bedisweris pirispir, romelsac yvela saSualebiT gaurbis da ucnauri
teqstis wakiTxvis Semdeg
daviT kldiaSvili
72
kanonzomierebiT TviTonve iaxlovebs. ratom aris misi Tavgadasavali amave dros Rimilis momgvrelic?
8. moTxrobis personaJebi gamokveTilad taqtianni da zrdilobianebi arian erTmaneTis mimarT. Seesabameba Tu ara es garegnuli Tavazianoba maT realur urTierTdamokidebulebas? (gaixseneT moTxrobidan Sesabamisi magaliTebi) ratom TamaSoben es adamianebi erTmaneTis da, arcTu iSviaTad, sakuTari Tavis winaSec?
9. `ase dagewyo, Se dalocvilo, Tavidanve... tyvila ar gamalanZRvie naTesavi kaci...~ – am frazaSi mTeli imereTia mocemuli – saxis metyvelebiT, xmis tembriT, JestikulaciiT...~– wers grigol robaqiZe daviT kldiaSvilisadmi miZRvnil eseSi.
moiZieT da gadaikiTxeT es epizodi. ra SeiZleba `amovikiTxoT~ aristo qvaSaviZis mier warmoTqmul am or winadadebaSi?
10. `samaniSvilis dedinacvalSi~ ar aris mocemuli arc erTi personaJis portreti. mwerali sul oriode gamomsaxveli detaliT mianiSnebs maTs garegnobaze, Cacmulobasa Tu qcevis maneraze da es sakmarisia, rom mkiTxvels TiToeuli maTgani cxadad warmoudges Tvalwin.
moiZieT nawarmoebSi aseTi `metyveli~, plastikuri detalebi. ra Strixebi SeaqvT maT ama Tu im personaJis an situaciis daxasiaTebaSi?
11. `daviT kldiaSvils daWerili aqvs imereli aznauris saubris yoveli niuansi, winadadebis mimoxra, Taviseburi gamoTqmebi, akviatebuli sityvebi da xSirad mniSvnelobas moklebuli bgerebic ki. sakmarisia, misma personaJebma xma amoiRon, raTa yovelgvari sazRvari waiSalos sinamdvilesa da xelovnebas Soris – imdenad cocxalni da damajerebelni arian isini,~ – wers akaki gawerelia.
Tqveni azriT, ra aris mwerlis mTvari xerxi am moTxrobaSi personaJis CvenebadaxasiaTebisas? gansakuTrebulad sad mJRavndeba mwerlis enis gamomsaxveloba da koloriti?
12. `kaci sikvdilamdis yvelafers unda moelodes, Tu siqaCleso... andazebic ki damaviwyda am ucnaurobaSi...~ – ambobs erT epizodSi platoni. romel andazas gulisxmobs igi? kidev romeli andazebiT axasiaTebs platonis mdgomareobas mwerali? Tqvenc xom ar gaxsendebaT nawarmoebSi moTxrobili ambis Sesatyvisi romelime qarTuli andaza?
es sainteresoa!
`samaniSvilis dedinacvali~ rusTavelis TeatrSi
es gaxmaurebuli speqtakli 1969 wels daidga (reJisorebi: Temur CxeiZe da robert sturua). rogor fiqrobT, ratom Tqves uari reJisorebma istoriul anturaJze (ratom ar warmogvidgines scenaze XIX saukunis garemo?) da ratom acviaT msaxiobebs Tanamedrove tansacmeli?
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
73
scen
a sp
eqt
akl
idan
. be
kina
– s
erg
o z
aqar
iaZe
, pl
ato
ni –
gio
rg
i g
egeW
kor
i.
scen
a sp
eqt
akl
idan
. ki
ril
e –
ram
az C
xikv
aZe.
plat
oni
– g
ior
gi
geg
eWko
ri.
scen
a sp
eqt
akl
idan
. be
kina
– b
uxu
ti
zaq
aria
Ze,
plat
oni
– g
ior
gi
geg
eWko
ri,
mel
ano
– e
len
e sa
yvar
eliZ
e.
daviT kldiaSvili
74
`sinamdvilis fanatikosi~
cnobilma qarTvelma mozrovnem da publicistma geronti qiqoZem daviT kldiaSvils `sinamdvilis fanatikosi~ uwoda. Tqveni azriT, mwerlis Semoqmedebis ra Tavisebureba igulisxmeba am epiTetSi?
sanam am kiTxvas upasuxebdeT, waikiTxeT daviT kldiaSvilisa da misi vaJis, sergo kldiaSvilis, mogonebebi:
* * *
`roca `samaniSvilis dedinacvlis~ beWdva dasrulda JurnalSi1, petre umikaSvili2 Semxvda baTumis bulvarSi.
– me Sen xmas ar gcem! – Semomitia petrem. – rigiani kaci megone, Turme ki zarmaci, amCatebuli, uxeiro yofilxar... ase male daaTave samaniSvilis mogzauroba!.. gadmoviyvandi qarTlSi, iqidan kaxeTSi – ra suraTi iqneboda, ra iqneboda! Sen ki ase male moanaxvie dedinacvali!
– ar vicnob qarTlsa da kaxeTs.”
daviT kldiaSvili, `Cemi cxovrebis gzaze~
raze miuTiTebs daviT kldiaSvilis pasuxi?
* * *
`samaniSvilis dedinacvalSi~ bevr personaJs Tavisi prototipi hyavs. prototipi mxatvruli saxis Sesaqmnelad gamoyenebuli realurad arsebuli pirovnebaa. es is adamianebi arian, romlebsac mwerali piradad icnobda an romelTa Sesaxeb mas axloblebi uyvebodnen.
`kvanZi, ZarRvi moTxrobis mocemulia im saubrebiT, romelic mqonda xolme Cems simamrTan – pavle maWavarianTan. CemTvis Zvirfasi pirovneba iyo igi. kargi SeZlebis kaci, gamocdili, Segnebuli, cxovrebaSi Caxeduli, Wkviani, enamaxvili. igi sayvareli adamiani iyo Tavis kuTxeSi. misi ojaxi mudam savse iyo stumrebiT; vis ar naxavdi aq, ras ar gaigonebdi! cxovrebis gasacnobad sakmarisi iyo iq moqceuliyavi ramdenime xniT... miyvarda aq yofna, miyvarda moxucTan saubari, miyvarda da mainteresebda mis ojaxSi mosiaruleTa Tvalis devna~.
daviT kldiaSvili, `Cemi cxovrebis gzaze~
1. JurnalSi – igulisxmeba Jurnali ̀ moambe~, sadac 1897 wels daibeWda ̀ samaniSvilis dedinacvali~.
2. petre umikaSvili (18381904) – gamoCenili folkloristi, publicisti, mTar gmneli, sazogado moRvawe.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
75
* * *
`aznaurebi da Tavadebi – SeZlebulni, Raribni, gaRatakebulni – mTeli es qaravani tipebisa, romelnic ase cocxlad gadmogvca daviTma, umetes SemTxvevaSi danaxulia pavles ojaxSi.
bekina da platoni, aristo, kirile – sinTeturi saxeebia im adamianebisa, romlebic daviTs unaxavs an maT Sesaxeb simamris ojaxSi gaugonia.
`samaniSvilis dedinacvlis~ is momenti, rom Warmagma moxucma bekinam meore colis moyvana ganizraxa, sinamdvilidan aris aRebuli. ambavi gadaxda babua pavlesTan daaxloebul erT aznaurs.
me kargad maxsovs bekinas prototipi – maRali, gamxdari, lxinis didi moyvaruli, SesaniSnavi mosimRere, saocari enamaxvili aznauri ivane avli.
bekina samaniSvilsa da mis prototips Soris aris gansxvavebac. ivane avli SeZlebuli iyo da meore colis xelSi hyavda ramdenime vaJi, romelTa davaJkacebas moeswro da romlebTan Tavis moxucebulobas molxenaSi atarebda.
pavle maWavarians naambobi aqvs daviTisTvis mxolod is ambavi, Tu ra mizeziT gamoeyo ivanes Tavisi ufrosi vaJi. swored es ambavi daamuSava daviTma...~
sergo kldiaSvili, `daviT kldiaSvili~
gaixseneT, ra aris literaturaSi tipi da tipuri personaJi. miuxedavad `samaniSvilis dedinacvalSi~ moTxrobili ambis uCveulobisa, SegviZlia Tu ara mis personaJebs vuwodoT `tipuri~? ratom?
romeli personaJi da ojaxia daxasi aTebuli `samaniSvilis de di nacvalSi~ pavle maWavarianisa da misi saxlobis msgavsad?
daviT kldiaSvilis iumori
waikiTxeT qvemoT moxmobili citatebi da upasuxeT kiTxvebs:
`Cems sicocxleSi aravisTvis damicinia. me mebraleboda adamiani, romelic cxovrebam gaaubedura da sasacilo mdgomareobaSi Caayena~.
daviT kldiaSvili
`es kaci... swored Seecodeboda kacs, rom TviT ambavi sasacilo ar yofiliyo~... ai, d. kldiaSvilis moTxrobebis mTavari azri... eg rbili, lmobieri, ironiiT Sezavebuli naRvelia... Tu daviT kldiaSvili erTi xeliT guls dagikodavs, meore xeliT malamos wascxebs. Tu gulis amrev suraTs dagixatavT, iqve am suraTis sasacilo mxares daganaxvebT.... d. kldiaSvilis nawarmoebebisgan gamowveuli sicili yovelTvis cremlnarevia da cremli sicilis karebTan dgas”.
kita abaSiZe
daviT kldiaSvili
76
`visac d. kldiaSvilis komediebSi tragedia ver daunaxavs, mas ufleba ara aqvs ifiqros, rom icinis d. kldiaSvilis siciliT~.
kote marjaniSvili
ra mxatvruli xerxebiT iqmneba `samaniSvilis dedinacvalSi~ `crem lnarevRimiliani~ ganwyoba?
Tqveni azriT, ra iwvevs Rimils "samaniSvilis dedinacvalSi" – komikuri xasiaTebi Tu komikuri situacia? Tu aris moTxrobaSi personaJi, romelsac SegviZlia marTlac komikuri vuwodoT?
zepiri metyveleba
gaixseneT XIX saukuneSi Seqmnili sxva nawarmoebebi – giorgi erisTavis `gayra~ da ilia WavWavaZis `kaciaadamiani?!~ da imsjeleT:
1. ra aqvs maTTan saerTo `samaniSvilis dedinacvals”? 2. riTi hgvanan da gansxvavdebian didebuliZeebi, TaTqariZeebi da sa
maniSvilebi?3. rogoria maT mimarT avtorTa damokidebuleba – damcinavi, mam
xilebeli Tu TanagrZnobiT aRsavse?4. komikuri efeqtis misaRwevad am nawarmoebTagan romelSia gamoye
nebuli satira da romelSi – iumori?5. dasaxelebulTagan romel nawarmoebSi metad Cans avtori da misi
zneobrivmoqalaqeobrivi pozicia?
es sainteresoa!
platoni da kirile(literaturuli saTaveebi)
... daviT kldiaSvilma rom ukvdavi xasiaTebi Seqmna, es CvenTvis cxadze cxadia. amas adasturebs maTi mxatvruli zemoqmedebis garduvali Zalac da Cveni cxovrebiseuli gamocdilebac.
ramdeni platoni da kirile dadis axlac zemo imereTSi, romlis cxovrebamac masukan Zirfesvianad icvala Tavisi sulieri Sinaarsi!..
sad aris saZiebeli daviT kldiaSvilis gmirTa Zirebi, maTi literaturuli saTaveebi, maTi urTierTobis (Sewyvilebis) arqetipebi1?
1. arqetipebi – universaluri Tvisebis mqone Tavdapirveli motivebi da saxeebi.
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
77
mkiTxvels vTxov mSvidad moisminos mosazreba, romelsac qvemoT gamovTqvam:
Cemi fiqriT, platonisa da kiriles aliansi1 Tavis arqetips tarielisa da avTandilis daZmobilebaSi hpovebs. aseTi kavSiri (`vefxistyaosansa~ da `samaniSvilis dedinacvals~ Soris) SeiniSneba Sesabamis siuJetur koliziebSic2, romelsac TiToeuli maTgani asrulebs, rogorc daZmobilebuli wyvilis erTeuli.
cxadia, daviT kldiaSvilis moTxrobaSi yovelive es parodirebis3 doneze xorcieldeba, oRond parodia aq farTo – ara literaturuli, aramed cxovrebiseuli – mniSvnelobiT moqmedebs.
platoni da kirile swored im sulieri formaciis, im fsiqologiuri modgmis nabolarebi arian, romlis socialurzneobrivi aRzevebis zenitze tarielisa da avTandilis idealuri saxeebi aRmocendnen. amis gamo maT SegnebaSi da moqmedebaSi yvelaferi gadagvarebuli, nakluli, savalalod nirSecvlili saxiT warimarTeba...
...ras eZeben es axali drois raindebi? cxovrebiseuli ironiis mTavari zambarac swored aq aris! maTi zraxvisa da Ziebis sagani, maTi saocnebo `mzeTunaxavi~, orgzis ganaTxovari, xandazmuli berwi dedakacia – samaniSvilis nanatri sadedinacvlo.
siberwe – saimedod garantirebuli, eWvmiutaneli, yovelgvari gaugebrobisgan dazRveuli unayofoba – ai, maTi odiseis4 sanukvari mizani.
koliziis amgvari parodiuli sqema gansazRvravs maT qcevasac da xasiaTsac – platonis sulier siberwes da gansakuTrebiT kiriles wregadasul amCatebas.
avTandilis rainduli devizi: – `vis sikvdili moyvrisaTvis TamaSad da miCans mRerad~ – kiriles xelSi Tavis parodiul ukiduresobad gardaiqmneba.
`TamaSi~ ganmsazRvreli Strixia mTeli misi arsebisa. iq, sadac yvelam da yvelaferma dakarga Tavisi pirveladi Rirebuleba, yovelive gaufasurda, gauxamsda, samarcxvinod profanirebul iqna5 da amdenad dakarga WeSmariti realobis Tviseba, erTaderTi bunebrivi reagireba cxovrebis mware ironiaze esaa – mxolod Tavze xelaRebuli, TviTkmari, arafrisdamdevi, mxiaruli `TamaSi~...
guram asaTiani, `saTaveebTan~ (nawyveti)
1. aliansi – SeTanxmebaze damyarebuli kavSiri, gaerTianeba.2. koliziebi – urTierTsapirispiro Sexedulebebis, miswrafebebis, interesebis
Sejaxeba.3. parodireba – mibaZva dacinvis mizniT.4. odisea – aq: saxifaTo TavgadasavlebiT aRsavse xangrZlivi mogzauroba
(momdinareobs homerosis poemis saxelwodebidan).5. profanireba – RirebulebaTa damaxinjeba, Seryvna, damdableba.
daviT kldiaSvili
78
mwerlis ena
daviT kldiaSvilis imereTi
cnobili mecnieri grigol kiknaZe werda:`namdvili imereTi Cven daviT kldiaSvilma dagvanaxa. marTalia, imer
lebi manamdec gvxvdebodnen Cvens mwerlobaSi, magram iq maT imerlobas erTob daqvemdebarebuli da meorexarisxovani mniSvneloba hqonda... maincdamainc bevri araferia specifikurad imeruli akakis mier daxatuli glaxuki baqraZis pirovnebaSic. imereTi, rogorc aseTi, Cvens mwerlobaSi daviT kldiaSvilma daamkvidra.
daviT kldiaSvili, rogorc Semoqmedi, pirdapir Seerwya imereTs, mis yofasa da mis Svilebs. es aris daviT kldiaSvilis erTi mTavari niSanTviseba da misi ueWveli damsaxurebac Cveni erovnuli literaturis gamravalferovnebisa da gamdidrebis TvalsazrisiT~.
kuTxuri niSanTvisebebis, imeruli koloritis Seqmnis amocanas, upirveles yovlisa, personaJTa metyvelebis kuTxuri Taviseburebebi emsaxureba.
erTi gansakuTrebuli SemTxveva aRiniSneba mwerlis biografiaSi: 10 wlis asakSi daviT kldiaSvili samxedro saswavlebelSi Seiyvanes da igi mTlianad moswyda mSobliur garemos. aman is Sedegi gamoiRo, rom ori wlis Semdeg, rodesac igi ardadegebze saxlSi dabrunda, dedas qarTulad veRar daelaparaka.
warmoidgineT, raoden Zlieri unda yofiliyo masSi mwerluri mowodeba da talanti, rom didi xnis gasvlis Semdeg xelaxla aRedgina is sulieri safuZveli – mSobliuri ena, romliTac misi ukvdavi nawarmoebebi Seiqmna.
erT ramesac aRniSnaven sagangebod: miuxedavad imisa, rom daviT kldiaSvili amden xans iyo rusulis `tyveobaSi~, mis mwerlur enas ar etyoba rusulis siRrmiseuli gavlena – rusulis kalkebi. esec imis dasturia, rom mwerali, marTlac, sisxlxorceulad iyo dakavSirebuli mSobliur garemosTan.
daviT kldiaSvilis Tbili, TanamgrZnobi iumori, romliTac igi qmnis imerel aznaurTa koloritul galereas, romliTac xatavs Sesabamis yofasa da garemos, upirvelesad gamosWvivis im epiTetebSi, romlebic samudamod darCa, rogorc zustad mignebuli Sefaseba socialuri garemosi Tu ama Tu im gmirisa; magaliTad:
Tav
i I. ve
mSvi
dobeb
iT X
IX s
auku
nes
79
aznaurTa zogadi Tvisebis maCvenebeli: `gadaqaCuli~, `kudabzika~, `WiWyina~... rac mTavaria, misi ukvdavi – `Semodgomis aznaurebi~...
`erTob gadapranWuli~ – bekina.`mowanwale~, `moyanyale~, `moyiale~ – kirile da aristo da sxv.personaJTa portretebis gansakuTrebul xelSesaxeb niSans warmoad
gens kuTxuri metyvelebis is Tavisebureba, romliTac isini mkiTxvelis winaSe warmodgebian. daviT kldiaSvili im realist mweralTa rigs ganekuTvneba, romlebic maqsimalurad cdiloben kuTxuri koloritis SenarCunebas da es enobriv mxaresac Seexeba.
magram es imas ar niSnavs, rom mwerali ganuxrel principad iRebs personaJTa mosalodneli kuTxuri metyvelebis sizustis dacvas. ara, es metyveleba ar aris wmindad dialeqturi. daviT kldiaSvilis gmirTa enobrivi daxasiaTeba ramdenime urTierTdakavSirebuli momentis aRniSvnas moiTxovs:
1. personaJebi dialeqtis Taviseburebebs bolomde arasodes misdeven, maTs metyvelebaSi erTdroulad, gverdigverd gvxvdeba kuTxuri da marTebuli formebi; magaliTad, SualobiTi kontaqtis formebi erTi da imave personaJis (kiriles) metyvelebaSi:
`– aba, raT minda ojaxi, Tu CemTan mosuli kaci, mere kidev ra kaci, colisZma, qorwilSi rom mpatiJobs, ar davaTvre, ar davalevie rjulze!.. rom ase ar vuqna, masTan rom mival, aRarc me damalevinebs da wyalnasvams gamomistumrebs...~
anda zmniswinTa fonetikuri cvlileba, romelic ase damaxasiaTebelia imeruli metyvelebisaTvis (imave gmiris mixedviT):
`– platon... biWo, gaixsene petre mociquli... ra epativa mas da visgan?! ... biWo, petre mociqulis ambavi geixsene, Se uRvTo, Se uRvTo!..~
2. iseTi STabeWdileba rCeba, rom qalebi ufro metad metyveleben kuTxurad, vidre mamakacebi; mag. salome:
`– ra ari, ymawvilo... raneiri saqcielia?.. ra Wkuaa axla mag?... sacxa CeiCexeba axla is ubeduri...~
3. personaJebi simSvidis dros, rogorc Cans, ufro akontroleben sakuTar metyvelebas, anu nakleb mimarTaven dialeqtur formebs, magram mRelvarebis dros umal gadadian kilour metyvelebaze. ma galiTad, bekina Svils dasawyisSi eubneba: `Sen ratom unda daiRupo, Svilo?~ magram rogorc ki SekamaTdebian, orive imerizmebze gadadis:
`– batono, melanos jafas ras deeZeb, Sen nu... – ratom, ras deveZeb?!...~
ufro Tavisufali damokidebuleba Cans dialeqturi leqsikis mimarT, ramdenadac LEQleqsikuri imerizmebi ara mxolod personaJTa metyvelebaSi, aramed mwerlis enaSic dasturdeba: monaSeni, dajineba, simavri, breki, qe, apolikeba, Cxinki, gaxrekili, jaxraki da sxv.
daviT kldiaSvili
80
yovelive es erT rameze metyvelebs: mwerali enobriv Taviseburebebs aqtiurad iyenebs Tavisi gmirebis portretebis xatvaSi. imereli `Semodgomis aznaurebis~ saerTo manerul `TamaSSi~, maTTvis damaxasiaTebel `gayinCulobasa~ da pozaSi enobrivi poziciac igulisxmeba. mSvid mdgomareobaSi, enobrivi Segnebis doneze isini ufro literaturuli qarTuliT metyveleben, vidre maSin, rodesac saerTo gaWirveba sakuTari qcevebis kontrolsac ki akargvinebT. es personaJTa bunebis Rrma fsiqologiur wvdomas gulisxmobs.
yovelive aRniSnulis Semdeg Tqven SegeZlebaT ufro uSualod daakavSiroT personaJTa metyvelebis Taviseburebani maTs literaturul portretebTan.
weriTi samuSao
dawereT ese: `daviT kldiaSvilis imereTi~