ÖZET - Acar IndexMucur‟da ikamet ettirilmiútir. Bu ahıs da Mucur‟un “ab ve havasıyla”...

Turkish Studies - International Periodical For The Languages, terature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011, p. 1239-1257, TURKEY

1914–1918 YILLARI ARASINDA KIRŞEHİR’DE BULUNAN SÜRGÜN ARAP AİLELERİ1

Ahmet GÜNDÜZ

ÖZET

Bu makalede, I. Dünya savaşı esnasında Arabistan‟da savaşan Osmanlı Ordusu, O

bölgede devlete zarar verdiğine inandığı veya zarar vereceğini tahmin ettiği kişi ve aileleri

Anadolu içlerine dolayısıyla Kırşehir‟e savaş sonuçlanıncaya kadar kontrol altında tutmak

amacıyla sürgüne gönderdiği görülmektedir. Kırşehir‟e gönderilen kişi ve ailelerin listesi, almış

oldukları ücretlerinin miktarı, yaşları, geldikleri memleketlerinin adları, tablo halinde

verilmiştir. Kırşehir‟e gönderilen kişi ve ailelerin fertleri, buraya geldikten sonra

hastalanmışlardır. Vermiş oldukları dilekçelerinde Kırşehir‟in havasıyla ve suyu ile uyum

sağlamadıklarını özellikle belirtmişler ve vermiş oldukları dilekçelerine doktor raporunu da

eklemişlerdir. Bunun içindir ki Kırşehir dışındaki şehirlere gönderilmelerini talep etmişlerdir.

İncelenen belgeler Kırşehir‟e sürgüne gönderilen kişi veya aileler neden gönderilmişler

sorusuna da cevap vermektedir. Örneğin askerlik sebeplerinden dolayı, zararlı ve sabıkalı

kişilerden olmalarından dolayı, bazı fesat ve kindar kimselerin tesirleri neticesinde, sahte para

meselesinden dolayı, casusluk, bazı açıklamalar göre Divan-ı Harp kararıyla, devlete hizmet

etmiş şahıslardan oldukları halde kanunî soruşturmadan dolayı gibi nedenlerden Kırşehir‟e

sürgüne gönderilmişlerdir. Kırşehir‟e sürgün olarak gönderilen Arap aileler 1918 tarihinde

yapılan genel af‟tan faydalanarak memleketlerine gitmişlerdir.

Anahtar Kelimeler: I. Dünya Savaşı, Kırşehir, Sürgün ve Arap aileleri.

ARAB FAMILIES IN EXILE IN KIRŞEHİR BETWEEN 1914–1918

ABSTRACT

In this article, I Ottoman Army during World War II who fought in Arabia, he predicted

the region would harm the state or the person he believes damage to the interior of Anatolia

and their families because of war before the conclusion of Kirsehir is sent into exile in order to

keep under control. Kirsehir sent a list of individuals and families, they had taken the amount

of fees, ages, names of countries are they, are given in the table. Kirsehir sent to other members

and their families, they are given is sick after coming here to air and water in compliance with

the petition of Kırşehir provide their petitions in particular indicate that they are given in the

report have now added the doctor. This is why I have requested be sent to cities outside of

Kirsehir. Reviewed the documents sent Kirsehir exiled to the question of why people respond

to, or families. For example, for reasons of military service, due to their harmful and rogue

individuals, some of those effects as a result of malice and vindictive, because the question of

fake money, espionage, according to some descriptions of the decision of the Court-Martial,

even though they are persons who have served the state for legal reasons such as the

investigation Kirsehir been sent into exile. Kirsehir sent to exile in 1918 on the Arab families

in the general amnesty 'went to their countries taking advantage of the diagnosis.

Keywords: World War I, Kırşehir, Exile, Arab Families.

1 13-14 Ekim 2005 „de II. Kırşehir Araştırmaları Bilgi Şöleni‟nde tebliğ olarak sunulan fakat yayımlanmayan

metnin geliştirilmiş şeklidir. Yard. Doç. Dr., Ahi Evran Üniversitesi, Eğitim Fakültesi Öğretim Üyesi, elmek: [email protected]

1240 Ahmet GÜNDÜZ

Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Volume 6/1 Winter 2011

Giriş

I. Dünya Savaşı başladığı zaman, Osmanlı Devleti tarafsız politika izlemekteydi. Ancak

devletin başında bulunan yöneticiler (İttihat ve Terakki) Almanya‟nın tarafını tutmaktaydılar. Türk

Ordusu Alman usulüne göre eğitilmiş ve Alman etkisi kuvvetli olduğu için savaşı mutlaka

Almanya‟nın kazanacağı sanılmaktaydı. Bu durumda, Almanya‟nın yanında savaşa katılmanın,

ileriki aşamalarda birçok kazançlar sağlayacağı düşünülmekteydi. Ayrıca Almanya‟nın, Osmanlı

Devleti‟ne kendisiyle aynı safta savaşa girmesi için baskı yaptığı da bilinmektedir.

İngiliz donanmasının takip ettiği iki Alman zırhlısı Türk sularına girince, İngilizler bunların

çıkarılmasını istediler. Buna karşılık Osmanlı Devleti bu gemileri satın aldığını bildirdi. Adlarını

da değiştirerek Yavuz ve Midilli adını verdi. Alman denizcilerine fes giydirildi. Bir süre sonra

Karadeniz‟e çıkan bu gemiler Rus limanlarını bombaladılar. Bunun üzerine savaş kaçınılmaz bir

hal aldı. Rusya ve arkasından diğer müttefikleri Osmanlı Devleti‟ne karşı savaş ilan ettiler (1914).

Osmanlı Devleti savaşa girdiği andan itibaren birçok cephede savaşmak zorunda kaldı ve

Doğu Anadolu, Mısır, Filistin, Irak, Suriye, Çanakkale ve Galiçya cepheleri gibi çeşitli cepheler

ortaya çıktı.

Savaşlar sadece iki ordunun cephede savaşması değildir. Savaşlarda topyekûn bir mücadele

vardır. Osmanlı Devleti‟nin Suriye cephesinde bu şekilde bir mücadeleyi görmekteyiz. Bu bölgede

devlet, kendisine zararlı olan veya olabilecek bir takım unsurları kontrol altında tutmak için bunları

güvenli bölgeye yani Anadolu‟nun içlerine gönderdiğini görüyoruz. Bu güvenli bölgelerden birisi

de Kırşehir‟dir.

Kırşehir Orta Anadolu‟da Kızılırmak ve Delice Çayı‟nın kolları arasında2 İstanbul-Ankara-

Bağdat- Şam ve Mısır merkezlerini biribirine bağlayan eski bir kervan yolunun üzerinde kurulu

bulunması gelişme imkânları bulma açısından bu şehre müsait bir mevki temin etmiştir3. Kırşehir

Etiler (Hititler) tarafından kurulmuş bir yerleşim merkezidir. Kırşehir merkeze bağlı Dulkadirli

köyleri yakınında bulunan Hasöyük‟te yapılan kazılarda bu döneme ait eserlerin bulunması, bu

şehrin Etiler tarafından kurulduğunu destekleyen kanıtlardır4. Kırşehir‟e isim olarak Etiler Akuva

Saravena (Su şehri), Romalılar ve Yunanlılar Chamanen, Mokissos, Parnassos, Bizanslılar,

Jüstinianopolis, Selçuklular ise Kırşehri, bir ara ise Gülşehri adını vermişlerdir5. Cumhuriyet

döneminde ise Kırşehir şeklinde değiştirilerek kullanılmaktadır.

Kırşehir tarihte sırasıyla Etiler (M.Ö.1650-2000), Frigyalılar (M.Ö.1200-675), Persler

(M.Ö.546-332), Kapadokya Krallığı dönemi (M.Ö.332-M.S. 18), Romalılar (M.S. 18- 395),

Bizanslılar (395-1070)6, 1071 sonrasında ise bütün Anadolu tarihinde olduğu Türk-İslam devri‟nin

yaşandığını görmekteyiz. Önce Selçuklular, ardından Osmanlılar ve nihayet Cumhuriyet Türkiyesi

dönemini yaşamakta olan Kırşehir, Selçuklular dönemi dinî ve sivil mimarinin çokluğuyla dikkati

çekmektedir. Halen ayakta olan Alaeddin Camii, Cacabey Cami-Medresesi, Aşık Paşa Türbesi,

Melikgazi Kümbeti, Kırşehir –Ortaköy arasında bulunan Kesikköprü ve Kesikköprü kervansarayı

… vd. gibi.

Kırşehir Anadolu‟nun tam ortasında yer aldığından dolayı, bu bölgenin tarih boyunca

hiçbir işgale uğramadığı ve uğrayamayacağı coğrafi bir bölge olduğu kadar devlet açısından da

değişik amaçlarla bu bölgelere gönderilecek şahısların veya grupların da rahatlıkla kontrol altında

2 Cevat Hakkı Tarım; Tarihte Kırşehri, Gülşehri ve Babailer, Ahiler- Bektaşiler, İstanbul,1948, s.5. 3 Walter Ruben; “ Kırşehir‟in Dikkatimizi Çeken Sanat Abideleri” Belleten, CLI, S.44,1949, s.603. 4 C. H. Tarım; Kırşehir Tarihi, Kırşehir Vilayet Matbaası, 1947, s.10-11. 5 Cevat Hakkı Tarım; Tarihte Kırşehri, Gülşehri ve….s.6.. 6 Yazar yok; “Kırşehir Madd.”, C.VII, s.4.909-4911.

1914–1918 Yılları Arasında Kırşehir’de Bulunan Sürgün Arap Aileleri 1241



tutabileceği bir bölgedir. Bu özellik sadece Kırşehir‟e ait olmayıp Konya, Nevşehir, Niğde,

Aksaray, Kayseri… vd şehirler de aynı coğrafi özelliklere sahiptir.

Osmanlı Devleti I. Dünya savaşına girdikten sonra savaş esnasında Kudüs, Hayfa, Cebel-i

Lübnan, Şam ve Nablus şehirlerinde yaşayan insanlardan bazılarını güvenlik amaçlı olarak

Kırşehir‟e sürgüne göndermiştir. Bu gelenler 1915-1918 yılları arasında Kırşehir‟de kalmışlardır.

Toplam olarak 143 kişi Kırşehir‟de geçici olarak iskan edilmişlerdir.

Dördüncü ordu mıntıkasından gelerek Kırşehir’ de meskun müteba’idin Arap aileleri zükür

ve inas olmak üzere otuz iki hanede 146 nüfustan ibarettir 7.

A- Kırşehir’e Sürgün Gönderilen Arap Ailelerinin Sıkıntıları

Anadolu içlerine yani Kırşehir‟e gönderilen Arap ailelerin fertlerinden bazıları burada

rahatsız olmuşlar ve Dâhiliye Nezaretine vermiş oldukları dilekçelerinde Kırşehir haricindeki diğer

şehirlere gönderilmelerini istediklerini görüyoruz. Örneğin; Cebel-i Lübnan‟ın Betrun kazası

ahalisinden Kırşehir‟de ikamet ettirilen İbrahim Akil Beyin hanımı kalp ve romatizma hastalığına

yakalanmıştır. Vermiş olduğu dilekçesinde Kırşehir‟in havasının soğuk olduğunu belirttiği gibi

dilekçesine doktor raporu da eklemiştir. Dilekçesinin sonunda kendilerini havasını daha uygun

olduğunu bildiği Adana veya Tarsus‟a nakledilerek burada iskân edilmelerini talep etmektedir8.

Başka bir belgede ise Kırşehir‟deki kış şartlarının zor olduğunu, kış için odun-kömür diğer

ihtiyaçlarını tedarik etmek için 49 günlük yevmiyeleriyle beraber avans suretiyle beraber birkaç

aylık yevmiyenin verilmesini taleb etmişlerdir9. Aynı şekilde Kırşehir‟in “ab ve havasıyla imtizac”

edemeyip başka şehirlere gönderilen kişiler bulunmaktadır. Örneğin; Nablus eşrafından olan Kasım

Abdulhadi 1915 yılının ikinci yarısında Kırşehir‟e gönderilmiş buranın iklimi ile uyum

sağlayamadığını, 70 yaşında olduğunu ve iklimi daha mutedil bir şehre gönderilmesini istemiş,

isteği üzerine Bursa‟ya gönderil- miştir10

. Bunun dışında Cebel-i Lübnan‟dan gelen İbrahim bin

Akka Bursa‟ya11

, Şamlı Rıza bin Abdi Bursa‟ya 12

başka bir belge de ise Cebel-i Lübnanlı olan

şahıs bazı ailelerle beraber Kırşehir‟e gönderilmiş fakat “hangi sebeple olduğunu bilmeden”

Mucur‟da ikamet ettirilmiştir. Bu şahıs da Mucur‟un “ab ve havasıyla” uyum sağlayamadığı için

hastalanmış ve tedavi için sürekli Kırşehir merkeze gidip-geldiğinden dolayı rahatsızlığını

bildirerek Kırşehir merkezde ikamet ettirilmesini istemektedir13

.

Kırşehir dışında başka bir şehre gitmek isteyenler daha çok Adana, Tarsus, Bursa ve İzmir

gibi şehirlere gitmek istemişlerdir. Çünkü geldikleri yerlerin iklimi ile Kırşehir‟in yayla iklimi

arasında fark bulunduğundan uyum sağlayamadıklarını görmekteyiz. Ayrıca Dâhiliye Nezareti de

Kırşehir dışındaki şehirlere gitmek isteyenlere “İstanbul müstesna ve 4. Ordu mıntıkasından

kabil olduğu kadar uzak yerlere”14

gönderilmelerini tasdik ettiğini görüyoruz. Bahsedilen

şehirlerin dışında Eskişehir‟e, Ankara‟ya, Konya‟ya ve Kütahya‟ya gidenler de olmuştur. Giden bu

ailelerin iaşe bedelleri “Tahsisât-ı Mahsusa”dan yani örtülü ödenekten ödenmiştir15

. Eskişehir‟e

giden ailelerden birisi de Cebel-i Lübnan sancağına tabi Metn kazasının eski kaymakamı ve

Şahabî-zâdeler ailesinden olan şahsın çocuğu hastalanınca kendilerini Eskişehir‟de ikamet

ettirilmesini talep etmiştir. Gerekçe olarak da o günkü Kırşehir‟de uzman doktor ve gerekli sıhhî

7 Cumhuriyet Arşivi; Fon Kodu, 272.00.74, “ Kırşehir’de Meskun Müteba’idin Arap Aileleri Esâmi Havi

Defterdir”, Tarih: 20.3.1918. “146 nüfus yazılı fakat toplam 143 kişi bulunmaktadır”. 8 BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no7/vesika 72. 9 BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no7/vesika 68. 10 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no12/vesika 46. 11 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no12/vesika 4. 12BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no12/vesika 52. 13 BOA; DH.EUM.4.şb.1336, Dosya no23/vesika 80. 14 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no12/vesika 52. 15 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no13/vesika 20.

1242 Ahmet GÜNDÜZ



malzemenin olmadığını belirtmiştir. Eskişehir‟de ikamet etme nedeni ise orada “kudret

hamamı”nın16

olmasından dolayıdır. Kendisine Eskişehir‟e gitmesine izin verilerek Eskişehir‟de

Şileb‟de? Kağıdhan caddesinde 14 numrolu hanede ikamet edebilecektir17

.

Kırşehir‟de ikamet ettirilen sadece Arap aileler değildir. Bunların yanı sıra Devlet-i

Aliyenin Latin Katolik ruhbanlarından Mişel Fars-ı Fasus adında şahıs da bulunmaktadır. Dâhiliye

nezaretine yazmış olduğu dilekçenin altına Dersaadet‟de Papa vekâleti kâtibi Per Paskal yazısının

olması bu şahsın sıradan bir insan olmadığını görüyoruz18

. Yine Alman asıllı Fon Vos Veled-i Karl

Leopold adındaki şahıs da Kırşehir‟de ikamet ettirilmiştir19

. Kırşehir‟e gönderilen bazı Arap

kökenli kişilerin psikolojik bir takım problemlere düştüğünü görmekteyiz. Örneğin; Suriyeli

Cebran Bedran Kırşehir‟e gönderildikten sonra kendisinin iklimi daha uygun bir yere naklini

istemiş fakat dâhiliye nezaretinden yazılan cevabî yazıda Kırşehir vilayeti iklim ve hava cihetiyle

en mutedil bir yer olduğu, adı geçen şahsı nereye gönderirlerse göndersinler bir müddet sonra aynı

müracaat ve istirhamda bulunduğu20

belirtilmektedir. Kırşehir‟e gönderilen şahısların bazılarının

aileleri memleketlerinde kaldığından sıkıntıya düşmüşlerdir. Örneğin; Cebel-i Lübnanlı, Naim El –

Huri Kırşehir‟de ikamet ettirildikten sonra hanımı, çocukları orada kalmıştır. Bu arada hanımı vefat

etmiş, ayrıca kız kardeşi de vefat etiği için terbiyelerine bakacak kimsesi kalmadığı gibi çocukları

da geçinmek için dilenmeye mecbur kalmışlardır. Adı geçen şahıs yakın zamanda İzmir‟e

gideceği için Cebel-i Lübnan‟ın Cedidetü‟l-Metn kasabasında bulunan Emin el-Huri Ferhat

adındaki kardeşiyle beraber çocuklarının da İzmir‟e gönderilmesi için Cebel-i Lübnan

mutasarrıflığına yazı yazılmasını talep etmektedir21

. Bu konuya benzer başka bir belge de ise

Nabluslu Atif Abdulhadi Efendi kardeşi Musa ve amcasının oğlu Mehmet efendiler Kırşehir‟e,

amcaları 70 yaşındaki Kasım Efendi Bursa‟ya, diğer büyük kardeşi Arif Efendi ise Konya‟ya

yerleştirilmiştir. Amcaları Kasım efendinin Kırşehir‟e nakledilmesini eğer o da olmazsa büyük

kardeşinin yaşadığı Konya‟ya nakledilmesini istemektedir. Çünkü amcaları diyar-ı gurbette

olduğunu, yaşlı olduğunu belirtmişlerdir22

. Devamı olan başka bir belgede ise bu şekilde olmazsa

Kırşehir‟de o günün şartlarında otel ve lokanta bulunmadığından ve ayrıca günlük verilen

yevmiye ile işçi ve hizmetçi tutma imkânı olamayacağından dolayı merkez vilayet olan Ankara‟ya

ailenin tümünün nakledilmesini istemişlerdir23

. Bu aile Kırşehir, Bursa ve Konya şehirlerine ayrı

ayrı yerleştirilerek parçalanmıştır. Haklı olarak bir araya getirilmesini istemektedirler. Başka bir

belge de ise Kırşehir‟de ikamet eden Lübnanlı ailelere 4. Kolordu mıntıkasından istediğimiz yere

naklolunacakları bildirilmişken bundan istifade edemediklerini belirtmişlerdir. Bunlara başlangıçta

ailelerinizin ikamet ettiği mahalden 2.000 km uzağa göndermeyeceklerini söyledikleri halde daha

uzağa gönderilmişlerdir. Ayrıca Kırşehir‟de eşya fiyatları yüksek olduğu gibi yevmiyelerinin de

verilmediğini belirterek, kendi eksikliklerini tamamlamak için elbiselerini dahi sattıklarını

belirtmişlerdir. Çoluk-çocuklarının tahsillerinin devamı için bu küçük şehirde değil de İzmir,

Bursa, Adana ve Konya gibi daha büyük şehre gönderilmelerini ve kendilerinin de ailelerinin

bulunacağı bu şehirlerden birine nakledilmelerini talep ettikleri gibi hatta kendilerinin maddi

yönden sıkıntıda olduklarını, bundan dolayı yapılacak masrafların hazineden ödenmesini

istemektedirler24

. Buna benzer bir konu ise şu şekildedir. Cebel-i Lübnanlı tüccar Süleyman Kenan

16 Kaplıca 17 BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no 6/vesika 37. 18 BOA; DH.EUM.4.şb.1337, Dosya no22/vesika 5. 19 BOA; DH.EUM.4.şb.1336, N.1, Dosya no17/vesika 31. 20 BOA; DH.EUM.4.şb.1336, Dosya no16/vesika 10. 21 BOA; DH.EUM.4.şb.1336, Dosya no19/vesika 49. 22 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no13/vesika 29. 23 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no13/vesika 43. 24 BOA; DH.EUM.4.şb.1336, Dosya no17/vesika 54.




Kırşehir‟de ikamet etmektedir. Fakat kendisi daha önce fahiş fiyatla borç almış olduğun- dan

dolayı emlâkine el konulmuş, emlakinin kurtarılmasını istediği gibi Kırşehir‟de ticaret yapmak

istemesine rağmen “Kırşehir‟de “umur-ı ticaret layıkıyla bulunmadığından” ve beraberinde dört

çocuğu olmasından dolayı büyük tüccarların bulunduğu Bursa, Dersaadet veya İzmir gibi büyük

vilayetlerden birisinde istihdam edilmesini ve böylece ataletten kurtulacağını belirtmektedir25

.

Kırşehir‟e gönderilen Arap aileleri ve diğer şahıslar neden sürgüne gönderilmişlerdir?

Gönderilme nedenlerini belgelerden takip etmek mümkündür.

Belgelerde “esbab-ı askeriyeden dolayı”26

, “eşirra ve sabıkalı gürûhundan

olmalarından dolayı”27

, “bazı erbab-ı fesad ve garazkâr kimselerin tasallutları neticesinde”28

,

“sahte para meselesinden dolayı”29

, “casusluk”30

, “bazı ifşadata mebni Divan-ı Harp

kararıyla”31

, “devlete hizmet etmiş şahıslardan oldukları halde kanunî tahkikattan dolayı”32

gibi nedenlerden Kırşehir‟e sürgüne gönderilmişlerdir.

Konu ile ilgili birkaç örnek vererek söylenenleri pekiştirmek mümkündür.

1. Cebel-i Lübnan‟ın Betrun kazası ahalisinden İbrahim Akil Bey hükümet-i seniyyeye

eba en cedd sadık ve ibraz etmiş olduğum hizmet-i mezbure, Harbiye Nezareti-i Celilesince malum

ve müseccel olduğu halde her nasılsa çakerleri ailesi ile birlikte sair Cebel-i Lübnanlılar gibi

Kırşehir‟e tab‟iiyyed olunduk…33

2. Bahreyn tüccarından olup Kırşehir‟de ikamete memur edilen Mehmet ibn-i Ahmet

Yetim adlı şahıs seyahat varakası elde ederek İstanbul‟a İngiliz fevkalade komiserliğine giderek

kendisinin memleketine iade edilmesini istemiştir34

ki bu şahsın İngilizler ile bağlantısı olduğu

anlaşılmaktadır.

3. Seferberliği müteakip Osmanlı tabasına geçmek için müracaat eylediği halde bilahare

Amerika sefaretinden maaş almalarından dolayı Suriye vilayetinden Ankara‟ya sevk edilen Cezayir

ahalisinden Mehmet Atiye bin Abdulgani35

.

4. 1336 (1920) tarihinde İstanbul‟da Fon Vos veled-i Karl Leopold adındaki Alman asıllı

kişinin şüpheli hareketleri bulunmaktadır. Yakalanarak hakkında tahkikat yapılmış ve elde elden

bilgilere göre “Beyoğlu‟nda Bekar Sokağında 12 numrolu odada Madam Cevad‟ın pansiyonunda

ikamet ettiği Alman, İngiliz ve Amerikalılarla daimî bir surette münasebette bulunduğu, üzerinde

tabiiyetini belirten herhangi bir belgesi olmadığından dolayı kanunî olarak sınır dışı edilememiş,

hitam-ı harbe kadar Kırşehir‟de gözetim altında bulunmuş, babasının Alman, annesinin ise İngiliz

olmasından dolayı “cihet-i askeriyece” ailesiyle muhabereye dahi lüzum görülmemiştir36

.

5. Kudüs-ı şerif ahalisinden ve Musevi milletinden Benhas bir Harun, Şulem bin Musa,

David bin Hayım evrak-ı nakdiye meselesinden dolayı (sahte para meselesi) 4. Ordu komutanlığı

tarafından Kırşehir‟in Mecidiye (Çiçekdağı) kazasında ikamet ettirilmiştir. Aynı sebeple Banis

Halil ve Mehmet Tahir Efendiler de 4. Ordu mıntıkası dışında bulundukları anlaşılmaktadır. Halil

25 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no12/vesika 10. 26 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no12/vesika 46. 27 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no 6/vesika 46. 28 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no 10/vesika 21. 29 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no13/vesika 49. 30 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no17/vesika 31. 31 BOA; DH.EUM.4.şb.1336, B.19, Dosya no 19/vesika 15. 32 BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no7/vesika 72-19/A. 33 BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no7/vesika 72. 34 BOA; DH.EUM.4.şb.1337, Dosya no 22/vesika 35. 35 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no 6/vesika 46. 36 BOA; DH.EUM.ECB, 1336, N.1, Dosya no17/vesika 31.

1244 Ahmet GÜNDÜZ



ve Mehmet daha sonraları Dahiliye Nezareti tarafından serbest bırakıldıkları halde Musevi

milletinden olan diğer şahıslara serbest bırakıldıklarına dair belge verilmemiştir. Bunun üzerine

vermiş oldukları dilekçede Kanun-ı Esasi‟nin 3. maddesi olan Hürriyet, Adalet ve Müsavat gibi üç

rükn-ü azizdir ki müsavat rüknüne uyulmasını, emsalleri misüllü 4. Ordu mıntıkasının dışındaki

yerde serbest bırakılmalarını istemektedirler37

.

Anadolu içlerine dolayısıyla Kırşehir‟e sürgün olarak gönderilen Arap aileler 1918

tarihinde “afv-ı umumî”den38

istifade ederek memleketlerine gitmişlerdir. Konya çıkışlı bir

belgede ise “4. Ordu komutanlığının emriyle önce buraya tab‟iiyyed edilmiş olan şahıslardan

ahiren avdetlerine müsaade buyrulanların müracaatıyla “mesarif-i seferiye” talep etmişlerdir39

.

Bu isteğe verilen cevapta ise “Divan-ı Harp mahkûmlarından gayri şahısların memleketlerine

avdeti serbest olup iadeleri için müracaat edenlere vaziyet-i içtimaiye ve efrad-ı aileleriyle ve

ihtiyarinine mesarif-i hakikiyeye göre mesarif-i zaruriyeleri komisyonca takdir ve ita olunacaktır40

.

Kırşehir‟de geçici olarak iskan edilen aileler ve 1918 tarihindeki af‟tan faydalanarak

gidecekleri yerler hakkındaki bilgiler aşağıdaki tabloda daha net bir şekilde belirtilmiştir.

TABLO 41

(Kırşehir’de aldıkları yevmiye miktarları, gönderilen ailelerin-şahısların adı, yaşı,

memleketleri, gideceği yer)

Esa

mi

Num

aras

ı

Yev

miy

e

Müta

laat

ı

Sin

i (y

aş)

Mem

leket

i

İsm

i

Adre

siyle

gid

eceğ

i yer

Sır

a num

aras

ı 1 20 62 Kudüs-ı

Şerif

Anton Celal

Efendi

Konya 1

- 13 28 Kudüs-ı

Şerif

Mahdum-u

İlyas

Konya 2

- 12 22 Kudüs-ı

Şerif

Diğeri Faris Konya 3

- 10 15 Kudüs-ı

Şerif

Diğeri Yusuf Konya 4

- 20 50 Kudüs-ı

Şerif

Zevcesi

Hanife

Konya 5

- 15 23 Kudüs-ı

Şerif

Kerimesi

Cemile

Konya 6

- 10 17 Kudüs-ı

Şerif

Diğeri Sariye Konya 7

Yevmiye toplamı: 100

37 BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no13/vesika 49. 38 Cumhuriyet Arşivi: Fon Kodu:272.12.37, 23.9/3. 39 Cumhuriyet Arşivi: Fon Kodu:272.12.37, 23.9/8. 40 Cumhuriyet Arşivi: Fon Kodu:272.12.37, 23.9/7. 41 Cumhuriyet Arşivi; Fon Kodu, 272.00.74, “ Kırşehir’de Meskun Müteba’idin Arap Aileleri Esâmi Havi

Defterdir”, Tarih: 20.3.1918.




2 20 20 Hayfa Necip Katkaş? bin

İbrahim

İzmir 8

5- 20 35 Hayfa Hasan Hüseyin

Sahvan?

İzmir 9

- 5 8 Hayfa Oğlu Edvar İzmir 10

- 20 32 Hayfa Zevcesi Hano İzmir 11

- 15 21 Hayfa Amucazadesi İlyas

bin Zırk

İzmir 12

- 10 3 Hayfa Kerimesi Liza İzmir 13

- 5 1 Hayfa Mahdumu Kemal İzmir 14


7 20 60 Hayfa Halil Hayrullah

bin Zırk

İzmir 15

- 15 17 Hayfa Oğlu Veli? İzmir -

- 10 13 Hayfa Diğeri Zırk İzmir 17

- 20 53 Hayfa Diğeri Haylone İzmir 18

- 20 29 Hayfa Kerimesi

Hüsniye

İzmir 19


Esa

mi

Num

aras

ı

Yev

miy

e

Müta

laat

ı

Sin

i (y

aş)

Mem

leket

i

İsm

i

Adre

siyle

Gid

eceğ

i yer

Sır

a num

aras

ı

9 20 63 Hayfa İskender Mansur

bin İbrahim

Efendi

İzmir 20

- 15 16 Hayfa Mahdumu

İbrahim

İzmir 21

- 10 30 Hayfa Mahdumu Fevâd İzmir 22

- 20 20 Hayfa Zevçesi Firuň? İzmir 23


11 20 46 Cebel-i

Lübnan

Mir Faik Şahab

bin Said

İzmir 24

- 13 5 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu

Abdülkadir

İzmir 25

- 12 3 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Abdülaziz İzmir 26

- 20 13 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Mıń? İzmir 27

20 40 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Mari İzmir 28

- 5 14 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi

Bermare

İzmir 29

1246 Ahmet GÜNDÜZ



- 5 26 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Handan? İzmir 30

- 5 15 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Feride İzmir 31


15 20 52 Cebel-i

Lübnan

Şakir Efendi

Semsemun

İzmir 22

- 20 33 Cebel-i

Lübnan

Hemşiresi Sivre? İzmir 23

Yevmiye toplamı:40

13 20 53 Cebel-i

Lübnan

İbrahim beg ve

Akil bin Halil

İzmir 24

- 12 16 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu Akil İzmir 25

- 10 13 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Nail İzmir 26

- - 7 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Kevil İzmir 27

20 41 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Elmas İzmir 28

- 20 22 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Hâdad İzmir 29

- 18 20 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Mari İzmir 30

- 15 17 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Münteha İzmir 31

5 18 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi Düriye İzmir 32

- 5 5 Cebel-i

Lübnan

Diğer Kerimesi

Selun

İzmir 33

- 5 17 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi Bercul İzmir 34

Yevmiye toplamı: 130 (Belgede 125 yazılıdır)

Esa

mi

Nu

mar

ası

Yev

miy

e

Mü

tala

atı

Sin

i (y

aşı)

Mem

leket

i

İsm

i

Ad

resi

yle

Gid

eceğ

i yer

Sır

a n

um

aras

ı

17 20 53 Cebel-i

Lübnan

Süleyman Beg

Kenan Beg

İzmir 35

- 20 20 Cebel-i Mahdumu Marun İzmir 36

Belgenin orijinalinde 31‟den itibaren 41‟den başlanmıştır.




Lübnan

- 10 18 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Sami İzmir 37

- 10 14 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Yusuf İzmir 38

- 5 11 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Yunus İzmir 39

- 20 52 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Habube İzmir 40

- 15 13 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Lemiya İzmir 41

- 5 15 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi Kefe? İzmir 42

- 5 2 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Levsiye İzmir 43


19 20 54 Cebel-i

Lübnan

Murcu Efendi

Bane

İzmir 44

- 10 20 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu

Feyzullah Efendi

İzmir 45

- 9 18 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Nail İzmir 46

- 5 15 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Anton Baze İzmir 47

- 20 45 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Aliya İzmir 48

- 10 21 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi

Derdübaz

İzmir 49

- 6 19 Cebel-i

Lübnan

Diğer Kerimesi

Fendi Baz

İzmir 50

- 10 16 Cebel-i

Lübnan

Diğer Kerimesi

Elif Baz

İzmir 51

- 5 18 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi Sofya İzmir 52

- 5 9 Cebel-i

Lübnan

Diğer Mahdumu

Hanâ

İzmir 53


21 20 43 Cebel-i

Lübnan

Kudüs-ı Şerif İzmir 54


Esa

mi

Nu

mar

ası

Yev

miy

e

Mü

tala

atı

Sin

i (Y

aşı)

Mem

leket

i

İsm

i

Ad

resi

yle

Gid

eceğ

i yer

Sır

a

nu

mar

ası

1248 Ahmet GÜNDÜZ



23 20 54 Cebel-i

Lübnan

Temir Efendi

Şemun

İzmir 55

- 15 17 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu Yusuf

Efendi

İzmir 56

- 12 16 Cebel-i

Lübnan

Diğer Kemal

Efendi

İzmir 57

- 7 14 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Fevat

Efendi

İzmir 58

- 6 3 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Şarlar

Efendi

İzmir 59

- 5 12 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Halil İzmir 60

- 20 43 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Anton? İzmir 61

- 5 29 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçi başısı İzmir 62


25 20 46 Cebel-i

Lübnan

Numan..Aric bin

Selahaddin

İzmir 63

- 20 34 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Meliya İzmir 64

- 20 10 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Liza İzmir 65

- 15 9 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Şefika İzmir 66

5 17 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçi Mürtebe İzmir 67


27 20 44 Cebel-i

Lübnan

Mişel bin

Efnadiyos

İzmir 68


29 20 62 Cebel-i

Lübnan

Sadullah Beg

Matuş?

İzmir 69

- 20 58 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Zahide İzmir 70

- 20 27 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Mehibe İzmir 71

- 5 23 Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi

Karsiye

İzmir 72


31 20 24 Cebel-i

Lübnan

Şeyh Vedii Halid

Bin Hüseyin

İzmir 73





33 15 53 Cebel-i

Lübnan

Mansur Efendi

Halil

İzmir 74

- 5 16 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu Yusuf İzmir 75

- 5 6 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Elbitan? İzmir 76

- 20 46 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Sofya İzmir 77

- 10 18 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Mari İzmir 78


Esa

mi

Nu

mar

ası

Yev

miy

e

Mü

tala

atı

Sin

i (Y

aşı)

Mem

leket

i

İsm

i

Ad

resi

yle

Gid

eceğ

i yer

Sır

a n

um

aras

ı

35 20 65 Cebel-i

Lübnan

Har Hüseyin? Beg

Sayf?

İzmir 79

- 15 32 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu Hazi İzmir 80

- 15 29 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Kamil İzmir 81

- 10 10 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Yakub? İzmir 82

- 5 2 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Muriş İzmir 83

- 20 46 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Avzeni? İzmir 84

- 15 19 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Adiş İzmir 85

- 5 - Cebel-i

Lübnan

Hizmetçisi

Ruzbas

İzmir 86

- 5 22 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Saliye İzmir 87


39 20 50 Cebel-i

Lübnan

İskender Efendi

Münip

İzmir 88


41 20 52 Cebel-i

Lübnan

Yusuf Efendi

Naim-i Elbistani

İzmir 89

- 10 10 Cebel-i

Lübnan

Mahdumu Emir? İzmir 90

- - 40 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Sofiya İzmir 91

1250 Ahmet GÜNDÜZ



- 15 21 Cebel-i

Lübnan

Kerimesi Leyla İzmir 92

- 8 11 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Kadire İzmir 93

- 5 7 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Selma İzmir 94

- 5 4 Cebel-i

Lübnan

Diğeri Dardar İzmir 95

Yevmiye toplamı: 63 (Belgede 85 Yazılıdır)

42 20 56 Cebel-i

Lübnan

Necib Şerif İzmir 96

- 20 20 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Adile İzmir 97


45 20 53 Cebel-i

Lübnan

İlyas……… İzmir 98

- 20 46 Cebel-i

Lübnan

Zevcesi Hava İzmir 99


Esa

mi

num

aras

ı

Yev

miy

e

Müta

laat

ı

Sin

i (Y

aşı)

Mem

leket

i

İsm

i

Adre

siyle

gid

eceğ

i yer

Sır

a no

4

8

20 59 Cebel-i Lübnan Selim Efendi

Baz Bin Yetim

Baz

İzmir 100

- 20 29 Cebel-i Lübnan Mahdumu

Yusuf

İzmir 101

- 15 26 Cebel-i Lübnan Mahdumu

Reşid

İzmir 102

- 8 14 Cebel-i Lübnan Diğeri Rüstem

Baz

İzmir 103

- 7 11 Cebel-i Lübnan Diğeri

Abdüllatif Baz

İzmir 104

- 20 29 Cebel-i Lübnan Zevcesi Emine İzmir 105

- 10 15 Cebel-i Lübnan Kerimesi Esma

Naz

İzmir 106

- 5 5 Cebel-i Lübnan Levsiye İzmir 107

- 5 20 Cebel-i Lübnan Hizmetçi Hüsna İzmir 108

- 5 7 Cebel-i Lübnan Diğeri Betra

baz

İzmir 109





12 20 45 Nablus Çırak Efendi Pedra İzmir 110


55 20 52 Şam Monla Bedri Mehmet İzmir 111

- 15 13 Şam Mahdumu Mehmet İzmir 112

- 7 12 Şam Mahdumu Alaeddin İzmir 113

- 6 4 Şam Diğeri……. İzmir 114

- 6 19 Şam Kerimesi Hediye İzmir 115

- 6 7 Şam Kerimesi Fatma İzmir 116


57 20 40 Şam İlyas Muharrem İzmir 117

- 20 25 Şam Zevcesi Çari İzmir 118

- 5 7 Şam Mahdumu Fürse? İzmir 119

- 5 9 Şam Kerimesi Nuber İzmir 120

- 5 3 Şam Diğeri Elmas İzmir 121


Esa

mi

num

aras

ı

Yev

miy

e

Müta

laat

ı

Sin

i (Y

aşı)

Mem

leket

i

İsm

i

Adre

siyle

gid

eceğ

i yer

Sır

a no

59 20 25 Şam Vedi Huri İzmir 122


61 20 45 Nablus Mehmet Efendi bin Abdülhadi İzmir 123


63 20 55 Cebel-i Lübnan Şahin El Hazan İzmir 124


65 20 55 Şam Süleyman Sarı Nebi Efendi İzmir 125

- 15 25 Şam Mahdumu Mehmet Sahi Efendi İzmir 126

- 20 40 Şam Zevcesi Fatma Hanım İzmir 127

- 10 14 Şam Kerimesi Sart Hanım İzmir 128

- 5 11 Şam Kerimesi Sacile Hanım İzmir 129

- 5 23 Şam Hizmetçisi Fatma İzmir 130

Yevmiye toplamı:75

67 20 20 Suriye Ali bin Abdülhalim İzmir 131


20 47 Cebel-i

Lübnan

Metriyyülasli ?

Efendi

İzmir 132

- 20 45 Cebel-i

Lübnan

Naim el Huri İzmir 133

- 20 45 Cebel-i

Lübnan

İlyas Rişar İzmir 134

- 20 23 Cebel-i

Lübnan

Anton e‟ş-şeta İzmir 135


1252 Ahmet GÜNDÜZ



Yukarıda verilen tabloya göre Kudüs‟ten gelenler 7 kişi, 3 bayan - 4 erkek, yaşları 13 ile

62 arasında, Hayfa‟dan gelenler 16 kişi, 12‟si erkek, 4‟ü bayan, yaşları 1 ile 63 yaş arası, Cebel-i

Lübnan‟dan gelenler 100 kişi, 52‟si erkek, 48‟i bayan yaşları 2 ile 62 arasında, Suriye‟den gelenler

1 erkek, Nablus‟tan gelenler, 2 erkek yaşları 45, Şam şehrinden gelenler ise 17 kişi olup 8 erkek- 9

bayandan oluşmak-tadır, 3 ile 55 yaş arasındadırlar. Devlet bu insanları Kırşehir‟e zorunlu

ikamete tabi tutmak amacıyla gönderdiği vakit bunların günlük ihtiyaçları için yaşlarına göre

günlük belli bir yevmiye ücret de belirlemiştir ki bu ücret 5 ile 20 para arasında değişmektedir.

Sürgünlerin büyük çoğunluğu Cebel-i Lübnan‟dan gelmişlerdir. Toplamda 143 kişiden meydana

gelmektedirler.

B- Sonuç

Osmanlı Devleti I.Dünya Savaşı yılları arasında sadece cephelerde mücadele etmemiş,

cephe gerisinde de mücadele etmiştir. Anadolu, devlet açısından kendisine zararlı olabilecek

unsurları kontrol altında tutabilecek güvenli bir bölge olarak karşımıza çıkmaktadır. Devlet

açısından güvenli yörelerden biri de Kırşehir‟dir. 4. Ordu mıntıkası dahilinde bulunan yerlerde

yaşayan şahısların bazılarını, devlet kendi güvenliği açısından mahzurlu görerek tab‟iyyed yani

ülke içerisinde yer değiştirerek Anadolu‟da Kırşehir‟de zorunlu ikamete tabi tutmuştur. Bu şekilde

Anadolu‟ya gönderilen Arap aileleri başıboş bırakılmamış, bunların nafakalarını sağlayabil- meleri

için de günlük belirli miktarlarda ücret verdiğini görmekteyiz. Ülke içerisinde yapılan yer

değişikliği daha önce yapılmış veya yapılacak sürgün ve tehçir hareketlerinde dar anlamda örnek

alındığı veya teşkil ettiği söylenebilir. Örneğin; Balkan Savaşları‟na kadar Trakya‟da yaşayan

Rumların savaş sonrasında Yunanistan‟a göç ettirilmesi veya 1915 Ermeni tehçiri gibi.

Kırşehir‟e kontrol altında tutmak amacıyla gönderilen aileler H. 1331-1334 (M. 1915-

1918) yılları arasında ortalama üç yıl büyük çoğunluğu Kırşehir merkezde, bir iki kişi de

Kırşehir‟in ilçeleri olan Mucur ve Çiçekdağı‟nda ikamet ettirilmişlerdir.

Kırşehir‟e gönderilen Arap ailelerinin geliş yerlerine baktığımızda Kudüs-ı Şerif, Hayfa,

Cebel-i Lübnan, Nablus ve Şam gibi yerlerden gelmişlerdir. Bu gelenler otuz iki aile olarak

gelmişler ve toplam olarak 146 kişilik bir nüfusları olduğu yazılmış olmakla birlikte tabloda verilen

bütün aileleri tek tek saydığımızda 143 kişilik nüfus olduğu görülmektedir.

Bu gelen Arap ailelerden sadece Kudüs-ı Şerif‟ten gelen 7 kişilik bir aile 1918 tarihinde

Kırşehir‟den Konya‟ya gitmiş geri kalan aileler çoluk çocuklarıyla İzmir‟e gitmişlerdir.

Kırşehir‟e gönderilen Arap ailelerinden veya Arap asıllı şahıslardan Kırşehir‟e yerleşenler

var mıdır? Belgelerde konu ile ilgili bir bilgi bulamamış durumdayız. Belgelerden Kırşehir‟in

ikliminin soğuk olduğu anlaşıldığı gibi, dönemin şartlarında lokanta, otel gibi benzeri bir binanın

olmadığı da görülmektedir. Ayrıca ticaret yapılabilen bir yer de değildir. Kırşehir‟in o günkü

tarihlerde küçük bir Anadolu kasabası niteliğinde olduğunu söylemek mümkündür.

KAYNAKÇA

1- BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no6/vesika 37.



4- BOA; DH.EUM.4.şb.1334, Dosya no7/vesika 72-19/A.

5- BOA; DH.EUM.4.şb.1335, Dosya no 10/vesika 21.














16- BOA; DH.EUM.4.şb.1336, B.19, Dosya no 19/vesika 15.

17- BOA; DH.EUM.4.şb.1336, R.9. Dosya no16/vesika 10.




21- BOA; DH.EUM.4.şb.1336, N.1, Dosya no17/vesika 31.



24- BOA; DH.EUM.ECB, 1336, N.1, Dosya no17/vesika 31.

25- Cumhuriyet Arşivi: Fon Kodu:272.12.37, 23.9/3.



28- Cumhuriyet Arşivi; Fon Kodu, 272.00.74, Tarih:20.3.1918.

29- TARIM, Cevat Hakkı; Kırşehir Tarihi, Kırşehir Vilayet Matbaası, 1947, s.10-11.

30- TARIM, Cevat Hakkı; Tarihte Kırşehri, Gülşehri ve Babailer, Ahiler- Bektaşiler, İstanbul,1948.

31- Ruben, Walter ; “ Kırşehir‟in Dikkatimizi Çeken Sanat Abideleri” Belleten, CLI, S.44, 1949, s.603.

32- Yazar yok; “Kırşehir Madd.”,Yurt Ansiklopedisi C.VII, s.4.909-4.911.

1254 Ahmet GÜNDÜZ



BELGELER

Cumhuriyet Arşivi: Fon Kodu:272.12.37.23.9.




BOA; DH.EUM.4.şb.1335.L.6. Dosya no12/vesika 46.

BOA; DH.EUM.4.şb.1335. L.13. Dosya no12/vesika 52.

1256 Ahmet GÜNDÜZ



BOA; DH.EUM.4.şb.1336, R.9. Dosya no16/vesika 10.

BOA; DH.EUM.4.şb.1337, C.3. Dosya no 22/vesika 35




BOA; DH.EUM.4.şb. 11352.15. Dosya no13/Vesika no 49

Date post:	18-Apr-2020
Category:	Documents
Upload:	others
View:	5 times
Download:	0 times

ÖZET - Acar IndexMucur‟da ikamet ettirilmiútir. Bu ahıs da Mucur‟un “ab ve havasıyla”...

Documents