تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور1محسن فرمهینی فراهانیدكتر

2مهدي سبحانی نژاددكتر

3زینب قلی زاده مقدم

مبانی معرفت شناختی نسل درسه محور؛ تبیین مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دوربه پژوهش

اسناد و مدارک از با استفاده است. داده ها پرداختهروش انجام پژوهش تحلیل اسنادي وبا,و سوم دوم،اول

. ستا مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته فرم گردآوري داده ها و با شیوه كیفی در موجود و مرتبط با موضوع

-1011) رویکرد و مبانی معرفت شناختی نسل اول -1 :عبارتند از پژوهشهاي یافته ترین عمده

راصول ب هاي جمعی وتأكید روش اعتقاد به قوانین كلی یادگیري،گرایی با رویکرد اثبات (عبارتند از:1091

و یا تفسیري رویکرد تعبیري (:1091-1091 )دوم نسل - 2 و... كارایی در طراحی راهبردهاي آموزشی

هاي آموزشی با ابهام زدایی از وشن ساختن زبان كاربردي در موقعیت؛ رمعرفت شناختی از قبیلباورهاي

- 3 و...دررمز گذاري و رمزگشایی اصطالحات تخصصی،توجه به عوامل مهم )تاریخی ،محیطی وشخصی (

در «تیکفضاهاي دموكرا»باورهاي ایجاد و انتقادي رویکرد معرفت شناسی (:تاكنون 1001از نسل سوم)

بی طرفی نهادهاي آموزشی. مدارس،تأكید و ترغیب گوناگونی فرهنگی،

آموزش اثباتگرایی، تفسیري،انتقادي، ،رویکرد معرفت شناسی،آموزش باز،آموزش از راه دور، های کليدی:واژه

مجازي

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ1

farmahinifar@yahoo.comاستادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد تهران

استادیار گروه علوم تربیتی دانشگاه شاهد تهران 2

رزن عضوهیات علمی دانشگاه پیام نور 3

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 111

مقدمه

معلم و شاگرد در هرگونه فرآیند آموزشی رسمی كه بین »عنوان ه از راه دور را می توان ب آموزش

( . در باب محاسن آن 49-44،ص1000تعریف كرد )داوي ، «فاصله زمانی یا مکانی اتفاق می افتد

توان گفت مدل آموزش از راه دور راههاي زیادي براي حمایت از فراگیران فراهم می كند.از می

ادگیري،توجه به امکانات آموزش از راه دور می توان به انعطاف پذیري زمانی و مکانی در امر ی

طور مستقل در غیاب معلم و ه ویژگیهاي متفاوت شخصیتی افراد،گوش دادن فعال،ایجاد امکان كار ب

طور كلی از نظر تاریخی پیشرو مبناي تکنولوژیکی آموزش از راه دور ه (.ب1009..اشاره نمود )شري ،

ایاالت متحده در میانه قرن را می توان مراسالت)ارتباطات(آموزشی دانست كه شروع آن به اروپا و

خی موضوع بحث نماییم ،می ی(.اگر بخواهیم درمورد سوابق تار2112بازمی گردد)روت دامونت، 10

طور موجز براي تحوالت آموزش و پرورش مراحلی را ذكر كرد كه در این صورت اولین ه توان ب

یش از انقالب صنعتی مرحله و منشاء نظام معاصر آموزش و پرورش رسمی را باید در دهه هاي پ

موجب گسترش 10و اوایل قرن 19جستجو كرد،چنانکه احتیاج به نیروي انسانی در اواخر قرن

آموزش و پرورش ابتدایی شده است .در دومین مرحله از تحول آموزش و پروش كه میان دو جنگ

متوسطه جهانی قرار داشت شاهد دگرگونیهاي اجتماعی و تکنولوژیکی چشمگیر و گسترش آموزش

مرحله سوم شروع می شود .این مرحله عصر انقالب علمی و فنی و رونق 1091هستیم .و از سالهاي

(.1390سریع اقتصادي و آزادي مستعمرات است )امیري،

سیاستهاي آموزش و پرورش نیز مورد 1091و1091با پیدایش مفهوم جدید رشد در سالهاي

تقاضاي اجتماعی آموزش و پرورش را شدیدتر ساخت واز اینجا ال قرار گرفت .این تردید ؤتردید و س

این ضرورت مطرح می گردد كه براي هر فرد سطحی از آموزش و پرورش تأمین شود .این مسأله

نسبت به فنون و و سایل جدید آموزشی 1091توجه دست اندركاران آموزشی را در پایان سالهاي

(. 1390ي جلب نمود )امیري ،زیون آموزشی و آموزش برنامه اینظیر تلو

ثیرات كامپیوتر أپژوهشگران به ت بیشتر 1091و اوائل 1091پس از آن در طول سالهاي

)منتقل شد راه دور (همه نگاهها به سوي سیستم هاي ارتباطات از1001)حدود توجه داشتند و

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

گزینش روشهاي در چنین شرایطی بود كه توجه به معرفت شناسی كه گنجینه اصلی .(1394حسینی،

تدریس و تعلیم و شناسایی ،تفکیک و پی بردن به چگونگی عمل و نحوه تأثیرات و موارد خاص

(به عنوان عاملی تأثیر گذار بر مؤلفه هاي مهم 9،ص 1391ترجمه بازرگان ، كاربرد انواع آنهاست )نلر،

نه( همچون سایر نظامهاي یادگیري و رسا -این نظام )فراگیر ،معلم بر نامه درسی ،رابردهاي یاددهی

ساله نظام 191وهمین متفاوت بودن رویکردهاي معرفت شناسی طی عمر آموزشی معطوف گردید

بی نام،بی )كاوشی پیرامون... را دانش پژوهان و محققان آموزش از راه دورآموزش از راه دوربود كه

بهتر دنیایی كه در براي فهم هایی ایجاد الگوهاي مفهومی و دسته بندیبه همانند دیگر رشته ها ،تا(

نیز .دسته بندي فن آوریهاي آموزش از راه دور سوق داد ،ایمآن زندگی كرده ایم و آن را ایجاد نموده

،كه مبناي آن ابزارهاي فناورانه و پشتیبانی كننده از هر در غالب نسلهاي مختلفبر همین اساس

(.1394حسینی،؛ 1090نیپر ، ؛1099،)گریسونیک از این نسلها است ،مرسوم بوده است

رویکرد ،گیري مؤسسات آموزشی باز و از راه دور از فناوریهاي ارتباطیبر اساس نحوه بهره

نظام آموزش از راه دور را می توان در ،فلسفی و روانناسی مؤثر و دیدگاههاي معرفت شناختی آنان

:قالب سه نسل تقسیم بندي نمود كه عبارتند از

اي )دوره تسلط رویکرد اي و برنامهنسل آموزش مکاتبه (:0091تا0011)نسل اول

.(1394شناشی رفتارگرایی( )فردانش،گرایی و رویکرد روانفلسفی اثبات

هاي همچون رادیو و تلویزیون و نسل كاربرد رسانه (:0091تا 0091)نسل دوم

، )دوره تسلط رویکرد فلسفی تفسیري و (1393)عطاران،نیزتوجه به رایانه در امر آموزش و یادگیري

.(1394رویکرد روان شناسی شناخت گرایی( )فردانش،

در سالهاي "شبکه گستره جهانی "گسترش همزمان با تاکنون(:0001)نسل سوم

شناسی ساخت (، )دوره تسلط رویکرد فلسفی انتقادي و رویکرد روان1394،)حسینیي نخستین دهه

.(1394 )فردانش،گرایی(

كه تحقیقات بسیار پژوهشهاي انجام شده در حیطه نظام آموزش از راه دور نشان داد

زیادي در سطح كشور در زمینه موضوعات مرتبط با آموزش از راه دور انجام شده است ،لیکن بر

طور مستقیم در خصوص تبیین مبانی معرفت ه تحقیق بتنها یک اساس بررسیهاي مقدماتی

كاوشی پیرامون دیدگاههاي معرفت شناسی نسبت به »دربا عنوان تی آموزش از راه دورشناخ

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 114

انجام گرفته است. اما خوشبختانه در « یادگیري در نظام آموزش بازواز راه دور-راهبردهاي یاددهی

خارج از كشورتا حدودي به مبانی فلسفی خاصه مبناي معرفت شناختی آموزش از راه دور پرداخته

تواند نقطه عطفی درعملکرد اصولی در زمینه آموزش از راه دور باشد و راهگشایی براي كه میشده

هاي داخلی .تحقیقات و بررسی

حیطه اصلی در زمینه تحقیقات آموزش از راه دور توان چهارمیدر یک مرز بندي كلی

تعیین نمود:

ه دور مانند:مقایسه عملکرد فراگیران دو نظام آموزشی سنتی و از را -الف

مقایسه عملکرد تحصیلی دانشجویان تربیت بدنی »با عنوان (1391تحقیق آقاي فراهانی)

اثر بخشی آموزشهاي كوتاه مدت بررسی »،(1399و ساكی ) «در نظام حضوري و راه دور در ایران

.«، نیمه حضوري وغیر حضوريضمن خدمت به صورت حضوري

ها و از نظام آموزش از راه دوردر برخی از زمینه تحقیقاتی در زمینه امکان استفاده -ب

مکان سنجی آموزش از راه دور بررسی »( 1391موضاعات یادگیري مانند:تحقیق حسن زاده)

كتابداري و اطالع رسانی از طریق اینترنت در ایران در قالب سه مؤلفه امکانات و تجهیزات گروهها

«بررسی آینده آموزش از راه دور »(2119،رُي)«وهها ،سابقه و مهارت اساتید و بر نامه هاي آتی گر

ثر در پذیرش و كاربرد اینترنت در ؤمطالعاتی در حوزه نحوه نگرش و یا فاكتورهاي م -ج

ایران اعضاء هیئت علمی در عالیتهاي آموزش از راه دور وف»( 1391آموزش مانند:تحقیق چیذري)

هاي آنالین یادگیرندگان بزرگسالی كه در دوره ارتباط بین سبکهاي یادگیري( »2113،كلینجر )«

و « ( ثبت نام نموده اند و موفقیت و رضایت از این یادگیري در شهر نیویورک (PACEدانشگاه

«سسه هاي آموزش از راه دورؤمیزان اطمینان از كیفیت یادگیري وب محور در م( »2113یانگ)

فی در نظام یادگیري باز و از راه دور نیز تحقیقاتی درزمینه استانداردهاي الزم و مک -د

همچون:

پرورش استانداردهاي آموزش با استفاده از راههاي آموزش و ( »2112و همکاران)یازرنیا

«یادگیري با استفاده از فن آوري اطالعات( (» 2111و بلنگر)«پرورش

و نیزمطالعاتی در خصوص مبانی معرفت شناسی آموزش از راه دور نظیر:

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

« یک توانایی ضروري براي آموزندگان آنالین-معرفت شناسی فراشناختی» راگازامطالعات

،بر نامه هاي آموزش از راه ICTهمکاري براي ایجاد ظرفیتها از طریق ( » 2119وفین هالس)

«.دور:تحقیقی براي پیوستگی معرفت شناسانه بین طراحی و عملکرد آنها

دو نظام (هستند كه در واقع در پی دالیلی اي )بینتحقیقات حیطه اول تحقیقاتی مقایسه

براي اثبات و یا انکار برتري یکی از دو نظام بر دیگري می باشد و در این نوع تحقیقات به نتایج

شود این نوع تحقیقات مالحظه می با توجه به محوریت .مثبت و منفی هر دو نظام اشاره خواهد شد

ق حاضر ندارند.كه این گروه شباهت چندانی با موضوع تحقی

تحقیقاتی كه در گروه دوم ،سوم و چهارم از تحقیقات در زمینه آموزش از راه دور جاي می

ثر ؤثر در رد یا پذیرش و یا استانداردهاي مؤگیرند، گستره استفاده از این نوع نظام، عوامل م

دربکارگیري این نوع آموزش با كیفیت باال را مورد بررسی قرار می دهند.

این از بین چهار گروه ذكر شده، گروه دوم ،سوم و چهارم به تحقیق حاضر نزدیکی بنابر

اي را در زمینه توسعه ثر و كمک دهندهؤبیشتري داشته چرا كه هر سه گروه از این تحقیقات عوامل م

سازند كه در واقع هر كدام از این عوامل نیز بهبود دیدگاه و ارتقاء كیفیت آشکار می حیطه كاربردي،

اند. اما در خود به دیدگاه و رویکرد معرفت شناختی خاصی مرتبط هستند و از آن سر چشمه گرفته

توان گفت كه با موضوع تحقیق حاضر همخوانی باالیی دارند، با مورد آخرین گروه از تحقیقات می

این تفاوت كه به بررسی مبناي معرفت شناختی بطور كلی و نه در قالب نسلهاي مختلف نظام

اند .پرداخته

آموزش از راه دور تا مدتها پس از آغاز فعالیت رسمی خود كه به اواسط سده نوزده میالدي

با استفاده از گردد بدون تکیه بر یک تئوري مدون و مبتنی بر ویژگیهاي آموزش از راه دور،بر می

بود ،همچنین با هاي مختلف كه حاصل پیشرفتهاي سریع و روز افزون تکنولوژي ارتباطات رسانه

استفاده از راههاي متعددي كه در زمینه انتقال پیام كشف و در اختیار نظام آموزش از راه دور قرار

به هزاران هزار مشتاق ورود به آموزش عالی و در بر خی از كشورها در سطوح پایین تر كه گرفت،می

دیگر از دستیابی به آن به لحاظ محدودیت توسعه و گسترش نظام آموزش سنتی یا به هر دلیل

فرصتهاي مناسب تحصیلی فراهم كرده و آنها را با آرمانها و آرزوهاي خود قرین ساخته محروم بودند،

بدان معنی نیست كه سیستم یاد شده از هیچ قالب و چارچوب علمی استفاده البته این سخن، است.

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 113

قاعدگیها توانست در كنار بیبود نمیمیچون اگر چنین نکرده و بر قاعده و اصولی استوار نبوده است.

به موفقیتهاي آنچنان عظیم در كشورهاي پیشرفته و در حال پیشرفت نائل آید و بخش مهمی از

وظیفه تربیت و باز آموزي نیروهاي متخصص را بر عهده داشته باشد یا بیشترین خدمات آموزشی را

ادآوري این نکته الزم است كه عدم تکیه نظام یالبته بویژه در سطح دانشگاه به جوامع ارائه دهد.

آموزش از راه دور بر تئوري مبتنی بر ویژگیهاي خاص آن هیچگونه مانع و رادعی را بر سرراه

پیشرفت آن به دالیلی كه در زیر به آنها اشاره می شود بوجود نیاورده است:

جد قابلیتهاي الزم بودند و هاي مورد استفاده در نظام با توجه به طبیعت آنها واالف. رسانه

مندان ازآنها ناتوانی آنها را در رساندن پیامهاي آموزشی هاي آموزشی و بهرهدهندگان برنامهارائه

اند. مواجه ندیده احساس نکرده و خود را با مشکل آموزش كه ناشی از طبیعت رسانه باشد،

است در این شیوه از ب. بر خی نا رسائیهاي نظام آموزش سنتی كه مولود طبیعت آن

از بین رفته و زمینه را بر مقبولیت آموزش از راه دور فراهم گردد،آموزش كه باز به طبیعت آن بر می

(. در كنار این واقعیتها كه پرداختن به تئوري را الاقل براي مدتی از 1391ساخته است )بري فر،

یز وجود داشتند كه تأخیر در آن را عوامل دیگري ن داشت،اذهان دست اندركاران آن دور نگه می

در میان این عوامل ویژگیهاي خاص جامعه انگلیس و اعتقادات سنت گرایی آنان كه سبب می شدند.

مبتکر این شیوه از آموزش در جهان بودند و نیز نظرات دست اندركاران اولیه آن كه عالوه بر سنت

-ئوري را براي برپایی آن ضروري میكسب تجارب الزم و شناسایی دقیق عناصر ت گرایی خود،

كه نظام آموزش از راه توان گفت در حقیقت میحساب آمده است. ه از عوامل عمده تأخیر ب دانستند،

اي دور پس از گذشتن از صافیهاي زیاد و درک واقعیتهاي نهفته در آن به تئوري مدون و تجربه شده

دست یافته است .

آموزش از راه دور ،این نظام در تمام جوامعی كه مطرح رغم توانائیهاي ملموس نظام علی

ها در پرده ابهام قرار شده از طرف سنت گرایان مورد انتقاد قرار گرفته است و هنوز هم از نظر خیلی

آمد الزم می دانستند،قدان نظام آموزش از راه دور آن را فاقد بنیانهاي علمی میتدارد. از آنجا كه من

كه بر قابلیتهاي علمی ابزار آموزشی منتخب «آموزش باز»راي توجیه مبانی علمی كه معتقدان نظام ب

بنابر این پس از گذشتن از یک مرحله تجربی پر به تدوین یک نظام نظري مبادرت كنند. بود، استوار

بار به تدوین و تبیین مبانی نظري خود پرداختند و اصول كلی یا چاچوب سیستمی آن را بر شمردند.

121/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

كه الزم است در اینجا بعنوان یک تذكر بدان اشاره شود،این است كه در ساختن یینکته

بکار نرفته و قالب تئوري مورد نظر مواد و مصالحی كه متفاوت از عناصر اصلی فرآیند آموزش باشد،

جدید با استفاده از عناصر فرایند آموزش به مفهوم عام آن بوجود آمده است. به این معنی كه نظام

وزش از راه دور و ساختار ویژه آن با مدخلیت اصول حاكم بر نظام آموزش سنتی شکل یافته و آم

اي نیز در شکل دادن به تركیب مورد نظر استفاده هاي فرآیند آموزش از عناصر تازهضمن حفظ بنیان

سه الجرم با تکیه بر تدوین تئوري مورد اشاره، . با توجه به مطالب فوق،)همان منبع(شده است

تئوري ارتباطات با تأكید بر مسأله »، «مبانی فلسفی آموزش و اصول سیاست گذاریهاي آن»؛محور

.مدون خواهد شد« تئوري پخش و روشهاي اجرایی»و « دیالوگ یا پرسش و پاسخ

نظام آموزشی مورد جستجو باید با قابلیت گسترشی خود جوابگوي با توجه به آنچه ذكر شد

كه اگر آموزش از راه دور بتواند به مشکالت گسترشی آن و تأمین شرایط نیازهاي آموزشی باشد

هاي آموزشی مبتنی بر اهداف از پیش تعیین شده گفت و شنود یا پرسش و پاسخ و اجراي بر نامه

هاي علمی شناخته شده و مبانی نظري خود فائق آید ،قادر خواهد شد بعنوان یک نظام مبتنی بر پایه

كه این مهم مسلما با تکیه بر مبانی فلسفی خاصه مبانی معرفت شناختی همان منبع() را عرضه نماید

در نظام آموزشی هر جامعه بدست خواهد آمد .

مبانی مسئله اساسی پژوهش حاضر، تجزیه و تحلیل ،بنابر این و با عنایت به مباحث فوق

و قوت این نظام در توجهنقاط است تا بدین وسیلهنظام آموزش از راه دور نسلسه معرفت شناختی

بر این اساس سه سوال پژوهشی .دمشخص شوها شناختی آنمعرفتمذكور از منظر مبانی نسل سه

ذیل طرح و مورد بررس واقع شده است:

معرفت شناختی رویکرد غالب در نسل اول آموزش از راه دور كدام است ؟مبانی -1

ل دوم آموزش از راه دور كدام است ؟معرفت شناختی رویکرد غالب در نسمبانی -2

معرفت شناختی رویکرد غالب در نسل سوم آموزش از راه دوركدام است؟مبانی -3

روش شناسی تحقيق

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 111

با توجه به موضوع تحقیق تحلیلی و از نوع تحلیل اسنادي می باشد -روش تحقیق حاضر توصیفی

اطالعات مورد نظر وري مطالب وآگرد التین و ضمن مراجعه به منابع مختلف اعم از فارسی و حاضر،

-هاي انجام شده، با استفاده از روش توصیفی پژوهش پیشینه و آثار، كتب و ياز طریق مطالعه

نتیجه گیري پیرامون سؤال تحقیق پرداخته شده است. برقراري ارتباط بین آنها به بحث و تحلیلی و

یافته های پژوهش

ال اول پژوهشؤبررسی س -0

رویکرد معرفت شناختی غالب در نسل » اولین سوال پژوهش عبارت بود از اینکه

«. اول آموزش از راه دور کدام است؟

و ختیاگربخواهیم این سه دوره را با رویکرد معرفت شناكنیم به اینکه در ابتدا اشاره می

مطابق جدول زیر گویا باشد . 1شناسی غالب در هر دوره معرفی كنیم شاید طبقه بندي سلزروان

(12-21(،صص.1009)منبع:سلز) هاي تحول رشته تکنولوژي آموزشی دوره. 1-3جدول

-099اول دوره

1059

-1099دوره دوم

1099 حال -1009دوره سوم

رویکردمعرفت

شناسی

اثبات گرایی

(Positivism)

تعبیری

(Interpretative)

انتقادی

(Critical)

رویکردروان

شناسی

رفتارگرایی

(Behaviorism)

شناخت گرایی

(Cognitivism)

ساخت

گرایی،پسامدرن

(Constructivism)

(postmdern)

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

Seels .1

121/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

ابزاري براي غنی ها،رسانه كه در این دوره،1است تکنولوژي ابزاري دوره دوره اول،و اما

بویژه علوم تجربی رشد سریع علوم، سده بیستم سدهدر حقیقت .اندهاي آموزشهاي سنتیكردن دوره

كشف نیروي رصورت اكتشافات و اختراعاتی نظیه وري است و آثار آن باو پیامدهاي فنی آن یا فن

و نظایر آن در نیمه دوم (1031) زیونیتلو (،1031) اختراع هواپیماي جت (،1024اتم و شکافتن آن )

است .این به بعد( 1043رایانه و اینترنت )از (و ابداع1099سفر به فضا ) (،1099شف لیزر )كقرن و

دست غربیان صورت گرفته اگر بیشتر ه نها اشاره شد و بیشتر در غرب و بآپیشرفتها كه به برخی از

به اندازه همه پیشرفتهاي علمی و فنی است كه عالم بشري طی قرنها به آن نائل شده نباشد،

مرو آموزش و پرورش نیز گرایشهاي نیرومندي در قلدر این دوران (.101،ص1391است)كاردان،

علوم تجربی و مهندسی بیش از پیش در آموزشهاي عالی، این امر شد.بسوي نو آوري مشاهده می

به تدریج به صورت كانونهاي اصلی پژوهش و نوآوري جلوه گر شدند آنها مورد توجه قرار گرفت و

ثر افتاده ؤهاي آموزشی نیز مین و گسترش نظامطوریکه این پیشرفتها در اندیشه تربیتی و تکوه .ب

بی تا(. نام،بی كاوشی پیرامون ...،است)

موزش دیده باعث آصنعتی شدن كشورها و نیاز روز افزون آنها به نیروي انسانی ماهر و

هاي بسیار گسترده ترویج كشاورزي در شد به آموزش بزرگساالن بیشتر توجه شود و برنامه

ضرورت ها،با وقوع جنگ فعالیت آموزش بزرگساالن دراین قبیل كشورها را رونق بخشید.دانشگاهها

هاي كارآموزي و آموزشهاي نظامی مطرح شده و با توسعه فناوري نظامی و تحوالت اساسی آن ،دوره

با توجه به این امر در چنین شرایطی و بازآموزشی در زمینه آموزش نظامی در اختیار مردم قرارگرفت.

توان گفت كه در ابتداي قرن بدون تردید می ،گردیده بودی معرف رواج مدرنیسم تكه علم پوزیتیویس

بود كه گرایی اثبات غالب خصوصا در حیطه مسائل آموزشی رویکرد بیستم رویکرد معرفت شناسی

دخیل اربسی اياي و برنامهدر پاگیري مرحله نخستین نظام آموزش مکاتبهمبانی معرفت شناختی آن

نیاز به وجود ارتباط چهره به چهره بین معلم و شاگرد،كالس درس،حقیقت این است كه بوده است .

كتابخانه و تجهیزات آزمایشگاهی در نظام آموزش سنتی عواملی هستند كه توسعه آموزش را محدود

هاي شیوهآزمایش و به كارگیري تا در جستجو،این ضرورت احساس شد به همین دلیل سازند.می

در راه نیل كه هاي آموزشی شوند جدیدي باشیم كه موجب افزایش كارایی و همزمان كاهش هزینه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

. tools’technology 1

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 118

راه حل امید بخشی در زمینه مشکالت جوامع مختلف «آموزش باز و از راه دور»به این اهداف

. بود)همان منبع(

دور دانست، توجه و توان آن را از ویژگیهاي مهم نظام آموزش از راه ونکته دیگري كه می

اهمیت دادن به استقالل فراگیر است )مور، وردین و كالرک( كه همان طور كه قبال هم اشاره شد

این مهم در بین رفتارگرایان )مخصوصا براي اسکینر( بحثهاي زیادي را برانگیخته بود و توجه به

.آن یادگیري انفرادي را نهاداي و ماشین آموزشی و به تبع همین مسأله بود كه بناي آموزش بر نامه

توان توجه به ظرفیتهاي فردي فراگیران و در حقیقت یکی از اركان نظام آموزش از راه دور را می

هاي درس سنتی هاي تک تک آنها نام برد، آنچه كه در كالستنظیم سرعت یادگیري با توانایی

ر تواناییهاي شخصی و عمومی همان شود و این توجه به تفاوت دشود و نادیده گرفته میرعایت نمی

است كه از سوي وردین و كالرک با عنوان مفاهیم توانش تخصصی و عمومی مطرح شده است. اما

اي و یا ماشین آموزشی مطرح است جزء جزء كردن محتوا و هاي برنامهمسأله اي كه در آموزش

ه می باشد كه این تجزیه محتوا به ریزي شده و از قبل تعیین شدهاي آموزشی كامال برنامهتعیین گام

اجزاي بسیار كوچک رفتاري و عینی مخصوصا در آغاز آموزش به دلیل همان باور رفتارگرایان به این

اصل است كه باید مخصوصا در آغاز یادگیري فراگیر با سرعت پاسخ یا واكنش مثبت یا منفی مناسب

احل حتی مراحل نهایی یادگیري جنبه بیرونی و را در یافت كند و اینکه حتما پاسخ باید در تمام مر

اي عینی داشته باشد. همین اعتقاد به ارائه پاسخ فوري و درست باعث شد كه آنها آموزش برنامه

مخصوصا در ارائه به روش ماشین آموزشی را تدارک ببینند و به آن توجه زیادي نشان دهند.

گرایی تقریبا رویکرد معرفت شناسی اثباتدر ابتداي قرن بیستم طور خالصه باید گفت ه ب

هاي علمی حکمفرما بود و رشته تکنولوژي آموزشی كه در آن زمان رشد تمام رشته بر روند ایجاد و

این رویکرد بر وجود دانش شناخته می شد از این قاعده مستثنا نبود.«سمعی و بصري»ا با عنوان هتن

انتقال این دانش به ذهن ااساس وظیفه آموزش ر كید می كرد و بر اینأمستقل از ذهن شاگرد ت

ن یقضاوت درباره میزان دقت این كسب دانش مبتنی بود .ابرشاگرد می دانست و ارزشیابی نیز

رویکرد عینیت گرا به وجود برداشتهاي مختلف از آموزش در افراد اذعان داشت ولی هدف آموزش را

رویکرد روان شناسی مؤثر در این نسل .دانستمی دستیابی به برداشت صحیح یا همان برداشت معلم

(.1394)فردانش ،رویکرد رفتارگرایی بود

121/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

در جدول زیر خالصه شده است. گرایی و مدرنیسماثبات رویکردویژگیهاي

اثباتگرایی و مدرنيسمرویکردویژگيهای .0نمودار

ال دوم پژوهشؤبررسی س -2

رویکرد معرفت شناختی غالب در نسل » دومین سوال پژوهش عبارت بود از اینکه

«. دوم آموزش از راه دور کدام است؟

در ارتباط با سؤال دوم باید گفت رویکرد مؤثر در حیطه زمانی مربوط به نسل دوم نظام

آموزش از راه دور كه در حوزه تفکر و عمل نظامهاي و رویکردهاي مختلف زندگی من جمله نظام

شناسی این دوران تأثیرات زیادي بجا نهاد و درنهایت منجر به شکل گیري آموزشی ورویکرد روان

نسل دوم نظام آموزش از راه دور گشت رویکرد معرفت شناختی تعبیري یا تفسیري )هرمنوتیک ( می

باشد .

درحقیقت آنچه به شکل گیري این پارادایم كمک نمود اعتقاد بسیاري ازجامعه شناسان به

در خالل اواخر شناسی آموزش و پرورش سنتی و نوین و تحقیقاتی بود كه معهوجود شکاف بین جا

مقاالت ارائه شده به كنفرانس انجمن در این زمینه صورت گرفت و درنهایت 1091و اوایل 1091

در كه تفسیري بودند رهیافت جدید این ،منادي پیدایش 1091جامعه شناسی انگلستان در سال

این به معناي مطالعه فرآیند تعامل در كالس درس ،استفاده از شناخت حوزه آموزش و پرورش

(.1393فضاي كالس و نظایر آن است )شارع پور ، ،محتواي آموزش،

رویکرد معرفت شناسی تعبیري به عنوان یک فلسفه معتقد به اصالت انسان و به طور كلی

كید در أاین ت كید دارد؛أي زبانی تهاي كیفی و بر محور تحلیلهاادراک او است و بیشتر بر تحلیل

تعبیر گرایان هدف هاي مشاهده پذیر در تقابل قرار می گیرد.كید اثبات گرایی بر پدیدهأمقایسه با ت

تواند در فرایند تفسیر و تعبیر مفید واقع گرچه تبیین نیز می دانند و نه تبیین،علم را درک یا فهم می

صورت رویکرد غالب در رشته تکنولوژي آموزشی مطرح ه گاه ب رویکرد تعبیري هیچبه هر حال شود.

الهاي زیادي در زمینه ؤس ولی ظهور و گسترش این رویکرد فلسفی و معرفت شناسی، نبوده است.

رشد و نمو مکتب روانشناسی ءاي غیر قابل مشاهده در تحقیقات تربیتی فراهم كرد و نیز منشاپدیده

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 111

گیري دومین نسل نظام توان در شکلتأثیر همه این عوامل را میكه بطور كلی گرایی شدشناخت

( .1394)فردانش،آموزش از راه دور مشاهده نمود

به طور خالصه باید گفت: آنچه كه در نسل دوم نظام آموزش از راه دور بر آن تأكید شد و

و تبادالت آموزشی شناسان شناختی بر آن دست نهادند، چگونگی و كیفیت روابط تعبیرگرایان و روان

بود و اینکه این تبادالت باید بر مبناي فهم و درک مطالب در جریان ارتباطات باشد. آنها همانند

نظریه پردازان نظام آموزش از راه دور به این نکته واقف بودند كه هنگامی كه فراگیر و معلم از

اوري به نحو احسن براي پر كردن لحاظ زمانی و مکانی در دو موقعیت متفاوت قرار دارند باید از فن

این فاصله و حمایت از فراگیر كمک گرفت، در چنین شرایطی است كه دیگر فناوري و تکنولوژي

اي خود را به عنوان وسایل كمک آموزشی كه بدون آن هم در شیوه سنتی آموزشی نقش كلیشه

گردد .به زش مطرح میدهد و به عنوان محور اصلی آموآموزش در جریان خواهد بود از دست می

دانند كه به هیچ همین دلیل نظریه پردازان فناوري و آموزش از راه دور را طوري به هم وابسته می

توان آنها را از هم جدا نمود.رو نمی

توان نظام آموزش از راه دور را واقعا حاصل و پیامد جامعه صنعتی دانست، با این تعاریف می

هاي زندگی انسان را به طور بنیادي تحت تأثیر ي است كه تمام جنبهاچرا كه صنعتی شدن پدیده

دهد. اگر چه متاسفانه مقایسه نظام آموزشی در جوامعه صنعتی با سایر جنبه هاي زندگی قرار می

دهنده عدم تحول مناسب این بعد حیاتی زندگی است، چرا كه در بسیاري از كشورها حتی نشان

هاي پیش رفته در نظام آموزشی به چشم می خورد.با تفاده از فناوريصنعتی شده، هنوز ترس از اس

توان با آن از نظام آموزشی سنتی جدا نمود و این همه اصولی را كه نظام آموزش از راه دور را می

توان برگرفته از اصول صنعتی دانست. اصولی همچون نظام آموزش از راه دور بر پایه آنها بنا شده می

عقالنیت، تقسیم كار، ماشینی و خودكار شدن امور و ...و از همه مهمتر پیدا كردن ریزي،برنامه

سیستمی همچون كامپیوتر براي ساده سازي و فهم فرآیندهاي شناختی و پیچیده ذهنی انسان. با

این همه این نظامی بود كه بر این مبنا بنا شده بود كه به فراگیران استقالل و آزادي كامل در امر

اش به امر یري را هدیه كند تا هر كسی بتواند بر اساس كمیت و كیفیت فرآیندهاي شناختییادگ

یادگیري اشتغال یابد. اصولی كه در باال به آنها اشاره شد، در واقع در مباحث محتوایی تکنولوژي

آموزشی در دوره دوم خود رادر قالب هدفهاي آموزشی و ارزشی نشان دادند .

121/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

یند تولید و كنترل آثر بر فرؤنجا كه پاراردایم تفسیري بر عوامل اجتماعی ماز آبه هر صورت

لذا فقط به مشکالت مربوط به برقراري تفاهم و ارتباط كه تنها شامل دسته كید دارد،أشناخت ت

پردازد ،بلکه شامل رمز گشایی شوند نمیهاي گوناگون فرستاده میبندیهاي پیامهایی كه توسط رسانه

نمودن تصویر از واقعیت نیز می شود .پارادایم تفسیري در صورتی كه با دیدي همه جانبه و و تفکیک

نه در چارچوبی تنگ نظرانه به ایفاي نقش خود بپردازد ،قادر به خنثی سازي تبلیغاتی كه در جامعه

واند به بررسی تبوده و از طرف دیگر می ثیر گذارند،أوار سعی دارند تا بر عقاید و تصمیمات مردم تتوده

تواند با روشن رویکرد تفسیري می .اند بپردازندمحتواي شعارهاي فراوانی كه جامعه را نیزدر بر گرفته

رود خدمتی را انجام داده و در این كار میه ساختن زبانی كه در موقعیتهاي آموزشی و یادگیري ب

ربیتی و سایر علوم جتماعی را رهگذر با ابهام زدایی از اصطالحات تخصصی كه غالبانوشته هاي ت

مختل می سازد به مطالعه محیطهاي یادگیري ،تعامل بین معلم و فراگیر و زبان مورد استفاده در

توان رویکرد شناخت شناسی هماهنگ در این زمینه را میكه رویکرد روان كالس درس بپردازد

)كاوشی پیرامون ...،بی نام،بی تا(. گرایی نامید

سوم پژوهش الؤبررسی س -3

رویکرد معرفت شناختی نسل سوم » سومین سؤال پژوهش عبارت بود از اینکه

«. ؟نظام آموزش از راه دور کدام است

در ارتباط با سؤال سوم كه مربوط به رویکرد معرفت شناختی نسل سوم نظام آموزش از

آن شکل گرفت شرایط راه دور می باشد باید گفت شرایطی كه نسل سوم نظام آموزش از راه دور در

.هاي مختلف نظام فکري و فرهنگی بودتسلط و غلبه رویکرد معرفت شناختی انتقادي درجنبه

رویکردي كه با دیدي انتقادي همه جوانب زندگی بشر پیشرفت را بررسی و تجزیه و تحلیل نموده و

رویکرد انتقادي واقع در در پی افکندن طرحی نو، آرمانی و مطلوب براي زندگی بشرامروز می باشد.

یکرد وگرایی و رقیب آن یعنی ر به زعم طرفداترانش به دنبال پر كردن فاصله بین رویکرد اثبات

نامند و از رویکرد تعبیري گرایی براي آنکه آن را تحویل گرایی می تعبیري است و از رویکرد اثبات

اینچنین بود كهانتقاد كردند وگرایی ضمنی مستتر در دیدگاه معرفت شناسی است نکه نسبیآبراي

،هاي سیاسی خود به سلطه علمگیري.این رویکرد با جهتآمدزمینه براي رشد رویکرد انتقادي فراهم

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 114

داري است معترض و معتقد است كه در این تکنولوژي و دیوانساالري كه از شاخه هاي سرمایه

در عرصه « زندگی خوب»عی و هاي اجتماال درباره هنجارها و ارزشؤشرایط احتمال طرح س

الها كه محور اصلی مباحث آن را ؤرود و بنابر این رویکرد انتقادي با طرح این ساجتماعی از بین می

دهد منجر به آزادي و رهایی افراد از عقاید نادرست و غلبه بر جور و ستم می شود.تشکیل می

به .بارزه و جنبش اجتماعی قرار گیردمتفکران این رویکرد معتقدند كه فلسفه باید در خدمت این م

افکار گیري،هرحال آنچه در این قسمت به بررسی و تجزیه و تحلیل آن خواهیم پرداخت نحوه شکل

،اقدامات و تأثیرات این نحله فکري بر اندیشه ها،نظامها و سایر مکاتب فکري هم عصرش همچون

نهایت نظام آموزش از راه دور در سومین نظام آموزش و پروش و در گرا،رویکرد روان شناسی ساخت

.باشدنسل آن می

كه داراي خصوصیات زیر است:1می باشد تکنولوژي متفکرانه دوره دوره سوم،

به رسمیت شناختن انواع دانش حاصل از منابع علمی سنتی و دانش حاصل از .1

تجربه ؛

نظري بر مبتنی بودن بر دانش نظري و دانش عملیاتی و مقدم دانستن دانش .2

عملی ؛

كار گیري انواع دانش بر اساس یک دیدگاه ارزش شناسی مشخص؛ه ب .3

متفکرانه بودن به معناي تعمق درباره تکنولوژي بعد دانش و ارزشها(و .4

جدول ذیر نگاهی گذرا به ویژگیهاي نسل سوم (.1394محصوالت آن )بعد طرحها و مواد ()فردانش ،

را ارائه نموده است.

انتقادگرایی و پست مدرنيسم های رویکرد.ویژگي3نمودار

توصیه ها و راهکارهاي رویکرد انتقادي با حال و هواي آموزش از راه به طور كلی انتقادها،

رسد، چرا دور نسل سوم و گسترش وسیع ارتباط از طریقه شبکه جهانی وب بسیار متناسب به نظر می

رویه و افراد و جوامع را در این دوره استفاده بیتواند كه این رویکرد با همه كم و كاستیهایش می

شتاب زده عالوه بر نکات مثبت به نکات منفی تکنولوژي خصوصا در زمینه آموزش هشیار سازد وبه

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ

. reflective technology 1

121/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

ها و مبانی اهداف و آرمانهایی كه نظام آموزش باز و از راه دور به خاطر آن شکل گرفت و در نظریه

یعنی ایجاد امکان تحصیل براي همه هر جا و هر زمان با كمک ،آموزش از راه دور بر آن تأكید شده

امکانات ارتباط از راه دور و تکنولوژي و فناوري روز جامه عمل بپوشاند كه البته این مهم طبق نظر

روان شناسی ساخت گرا بدون توجه به این مهم كه ارتباطات باید سالم و طرفداران رویکرد انتقادي،

هت دهی و سوگیري و ارابطه مبتنی بر استثمارباشد به دست نخواهد آمد. بدور از هر گونه ج

بحث و نتيجه گيری

تحقیق حاضر به تبیین مبانی معرفت شناختی نظام آموزش گونه كه مالحظه گردید،همان

پرداخته است.نظام آموزش از راه دور در هر نسل خود از یک رویکرد معرفت شناختی غالب از راه دور

كند و هر كدام از این رویکرد هاي معرفت شناختی در نتیجه یک سري عوامل زمینه ساز می تبعیت

شناسی نیز با آنها اند و در این راه در هر نسل یک مکتب روانایجاد شده و نقش آفرینی كرده

هاي مختلف نظام آموزش از راه دور را فراهم همراهی نموده و در كنار هم موجبات پدید آمدن نسل

االت سه گانه ؤكه این رویکردهاي معرفت شناختی ذیل س بی تا( نام،)كاوشی پیرامون ...،بیورده اندآ

و منظور از نسلهاي سه گانه نظام آموزش از راه دور تقسیم بندي اندتحقیق مورد بررسی قرار گرفته

یک رویکرد باشد كه معیار آن توفق ساله این نظام به سه دوره یا سه نسل می 191عمر تقریبا

معرفت شناسی و روان شناسی بارز و نیز تکنولوژي به كار رفته در سیستم نظام آموزش از راه دور آن

گرایی و رفتاري و تکنولوژي رویکردهاي اثبات 1091تا 1001دوره می باشدكه در محدوده سالهاي

نولوژي نظامها و دوره گرا و تکدوره رویکردهاي تفسیري و شناخت 1091تا 1091ابزاري ،دوره دوم

بندي سوم دوره رویکردهاي انتقادي و ساخت گرا و تکنولوژي متفکرانه معیار تقسیم بندي و مرز

البته ذكر این نکته ضروري است كه این مرزبندي به (.1394) فردانش ، نسلها را به وجود آوردند

نیست بلکه به معنی مؤثر تر معناي عدم حضور رویکردها و یا ابزارهاي نسلهاي قبل در نسل جدید

توان مشاهده نمود.باشد و در هر نسل ادامه اي از تأثیر نسل قبل را میبودن و بارزتر بودن آن می

و اما در توضیح معرفت شناسی می توان گفت كه به اصطالح ساده معرفت شناسی فلسفه دانش و یا

سؤاالت زیر را فراهم می آورد :چگونگی رسیدن ما به دانش است مجال طرح سؤاالتی از قبیل

چه ارتباطی بین یادگیرنده و آنچه دانسته می شود وجو دارد ؟ -

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 103

(2119شویم( )كراس ،ایم ؟)از چه راهی از یادگیري خود مطلع میفهمیم كه فهمیدهما چگونه می -

دارد و از طرفی از آنجا كه این نظام آموزشی به طور وسیعی با اكتشاف و انتقال معرفت سر و كار

-و در این حوزه سؤاالت مهمی را مطرح می كند،معرفت شناسی نیز بنیادهاي معرفت را تعریف می

سازد كه رابطه نزدیکی با روشهاي تدریس و یادگیري دارند ،لذا در اینجا سعی شده تا استلزامات

دیدگاهایمعرفت شناسی مؤثر در هر نسل و نحوه تأثیر گذاري آن مشخص گردد.

ابتدا به مرور اجمالی تاریخچه و مبانی نظري نظام آموزش از راه دور در این تحقیق،

ساز تاریخی و بنیانهاي چرا كه براي شناسایی هر نظام آموزشی نیاز به شناخت عوامل زمینه پرداختیم،

ور را هاي آموزش از راه ددر ادامه نسل فکري و منابعی است كه آن نظام از آنها تغذیه نموده است.

ایم و اشاره داشتیم به ایم و سپس به بررسی هر یک از نسلها پرداختهدر غالب سه نسل توضیح داده

در اینجا به .اینکه در این زمینه به گردآوري پیشینه مطالعاتی و تحقیقات انجام شده نیز پرداخته شد

پردازیم. گیري میو نتیجههاي تحقیق پرداخته و در مورد هر یک به بحث جمع بندي نتایج و یافته

.مبناي معرفت شناختی نسل اول نظام آموزش از راه دور -1

ها و نسلهاي تحول رشته تکنولوژي (در مورد دوره1009با توجه به طبقه بندي سلز )

توان به می در)كاوشی پیرامون ...،بی نام،بی تا(هاي انجام شده و بررسی (1394)فردانش ،آموزشی

شناسی مؤثر و همزمان با نسل اول نظام آموزش ید كه رویکرد معرفت شناسی و رواناین نتیجه رس

باشد. در مورد نسل اول نظام آموزش از راه دورباید گرایی و رفتارگرایی می از راه دور رویکرد اثبات

بر گرایی تقریبا رویکرد معرفت شناختی اثبات (،1011-1091گفت از آنجا كه در ابتداي قرن بیستم )

هاي این نظام از این قاعده لذا در این رهگذر نیز كلیه نمایه ها غالب بود،گیري كلیه رشتهروند شکل

گرایی در نسل اول نظام تأثیرات رویکرد اثبات .بی تا( نام،)كاوشی پیرامون ...،بیاند مستثنی نمانده

با برشمردن و تجزیه و تحلیل شناسی رفتارگرا راآموزش از راه دور ومدرنیسم و نیز باورهاي روان

ها و باورهاي معرفت شناخی اثباتویژگی توان فهمید.به روشنی می ها و آراء این رویکردویژگی

صورت زیر خالصه ه توان باند میگرایان راكه در تحقق نسل اول نظام آموزش از راه دور مؤثر بوده

نمود :

علم و نظام آموزشی انتقال دانش و دانش مستقل از ذهن فراگیر است و و ظیفه م -1

(.1399 ،) معینواقعیت است

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

ها در مورد واقعیت بر پایه مالحظات تجربی استوار است كه می توان گیريتمام نتیجه -2

)اسکالز گیري كرد(زهبو كشید و اندا لمس كرد، شنید، ور عمومی آن را متمایز ساخت)دید،ه طب

،2113.)

معرفت علمی عاري از ظنیات و حدسیات و سرشار از یقینیات و بدیهیات است و آراي -3

( . 1394مورد اختالف متافیزیکی و تعلقات انفسی جایی در آن ندارند) زیبا كالم ،

(.1341تنها سرچشمه یقین ادراک حسی است )صمدي، -4

تنها با مراجعه به علماي آن حیطه و تنها از طریق كار در شناخت در هر موضوعی -9

شرایط كامال كنترل شده امکانپذیر است .

هاي تجربی محققان و تفسیرهاي توانیم ماهیت واقعیت را بوسیله بررسی یافتهما می -9

(.2113آنان درک كنیم )اسکالز ،

ي عینی و قابل اندازه آنچه در تحقیقات باید به دنبال آن رفت خصایص و ویژگیها -9

گیري است.

(.1399 ،) معینها از سطح جامعه به عمق آن تالش و توجه براي تعمیم یافته -9

تالش براي كشف روابط پایدار و قوانین از طریق تركیب مناسب استدالل و مشاهده -0

(. 13190جزئی از طریق بردن آن در قلب قوانین كلی)كجویان ، در هر مورد و توضیح حوادث

افزار وار بودن دیدگاههاي پژوهشگران به دلیل اعتقاد به علیتی افزار وار میان پدیده -11

(. 1394ها)نصر ،

توان به وضوح گرایی كه شرح آن گذشت میهاي معرفت شناختی اثباتبا توجه به آموزه

گیري نسل اول نظام آموزش از راه دور یعنی نسل آموزش تأثیري در شکل پی برد كه این مکتب چه

اند.اي داشتهاي و بر نامهمکاتبه

دهنده آن است كه طور خالصه باید گفت بررسیهاي انجام شده در این تحقیق نشانه ب

اي و چه شکل آموزش گیري نسل اول نظام آموزش از راه دور چه شکل مکاتبهآنچه كه در شکل

باشد. چرا كه مقارن بودن نسل گرایی میاي آن مؤثر بوده مبانی معرفت شناختی رویکرد اثباتبرنامه

اول با این رویکرد و تجزیه و تحلیل مبانی معرفت شناختی مؤثر این نسل از روند تأثیرپذیري منطقی

عقاید مربوط بر اساس بررسیهاي انجام شده دوران توفق 1091تا 1001سالهاي دهد.آن خبر می

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 101

پذیري و توجه به محسوسات بوده است كه همه اینها به تأثر ازباورهاي به عینیت گرایی ،تجربه

هاو وردهآگرایی بود كه همه شناخت و یادگیري را منحصر به محسوسات و فر معرفت شناختی اثبات

ي رفتارگرایان در ساخت گیري كرده بود و این باور نقطه آغازي برایندهاي قابل مشاهده و اندازهآفر

ه این در كنار كپاسخ ،تقویت شرطی سازي و ... شد - و تدوین نظام آموزش مبتنی بر محرک

كید بر اهمیت آموزش و پرورش در مسائل اجتماعی،وجود امکان أباورهاي مشتركی همچون ت

ریزي نامهبر ریزي صنعتی،ها و مراحل بر نامهشناخت مطلق از طریق روش تجربی،توجه به جنبه

تأكید بر تالش براي تکوین قوانین عام، أكید بر آموزش و پرورش عمومی،ت گرایی،عینیت عقالنی،

کرد مدرنیسم توانست براي پاسخگویی یتأكید بر تسلط فرهنگی غالب در رو تسلط فرهنگ فناوري،

به نیازهاي آموزشی دوران خود نسل اول نظام آموزش از راه دور را پدید آورد.

مبناي معرفت شناختی نسل دوم نظام آموزش از راه دور -1

( ،نسل دوم نظام آموزش از راه دورهمزمان با توفق رویکرد 139(و )1009طبق نظر سلز و )

تواند توجه به برخی ویژگیهاي مهم این رویکرد می هاي فکري مختلف بود ه است.تفسیري در حوزه

ار سازد.دالیل تأثیرات گسترده این رویکرد را آشک

باشد.در رویکرد تعبیري اعتقاد به اصالت انسان و ادراک آن می -1

بر تحلیلهاي كیفی و بر محور تحلیلهاي زبانی تأكید دارد. -2

یند تفسیر آتواند در فرداند نه تبیین گرچه تبیین نیز میهدف علم را درک و فهم می -3

مفید واقع شود.

ت رویکرد غالب در رشته تکنولوژي آموزشی مطرح صوره گاه ب رویکرد تعبیري هیچ -4

.بی تا( نام،بی )كاوشی پیرامون ...،نبوده است

هایی كه ذكر شد در زمینه هرمنوتیک و تعلیم و تربیت باید گفت كه با توجه به ویژگی

بخصوص با توجه به تحقیقات به بعد وارد دنیاي تعلیم و تربیت شد. 1091هرمنوتیک از سال

بلکه همچنین زمینه خیزش روشهاي كیفی نه فقط قلمرو اهداف تحقیق را گسترش داد، ،تربیتی

تحقیقات براي آزمون مجدد اصول و اهداف تحقیق اجتماعی را نیز فراهم آورده است.

دیدگاه هرمنوتیک با تکیه برا صل اساسی فهم و بوسیله تمركز عمیق روي مفروضات و

تواند هم به عمل تعلیم و تربیت و هم به تحقیق می وجود دارد،اي كه در هستی روزمره ما معانی

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

بایست در پی تفسیر معناي اعمال تربیتی و یک مربی هرمنوتیک محور می تربیتی كمک نماید.

این مربی همچنین به فهم و درک قواعد مربوط به تجربه و مشاركت در اعمال تربیتی باشد.

،مضافا اینکه او باید به اهمیت فهم متقابل ها نیازمند است.هاي زندگی آنگروههاي شاگردان و شیوه

هاي مختلف پی ببرد.آموزان داراي زمینههمچون فهم و درک بین معلمان و شاگردان یا بین دانش

در زمینه رویکرد تعبیري و ارتباط آن با رشته تکنولوژي آموزشی نیز باید خاطر نشان كرد

یکردي مطرح در رشته تکنولوژي آموزشی نبوده اما ظهور آن و گاه رو كه گرچه این رویکرد هیچ

االت زیادي را در زمینه پدیده هاي غیر قابل مشاهده در ؤنکات معرفت شناختی مطروحه در آن ،س

گرایی در دوره پیشین و تأثیر آن بر زمینه مسائل تربیتی مطرح كرد كه با تأثیر رویکرد اثبات

رح این مسائل در دوره دوم عصر تکنولوژي آموزشی و آموزش از راه رفتارگرایی مطرح نگشته بود .ط

شناسی در گرا و به تبع تأثیرات این رویکرد روانشناسی شناختاي شد براي رشد رواندور زمینه

( .1394پیشبرد تکنولوژي آموزشی و نیز نظام آموزش از راه دور)فردانش ،

تجزیه و تحلیل ویژگیهاي نسل دوم نظام توان گفت آنچه از طور كلی میه بنابر این ب

تا 1091در بعد معرفت شناختی ومبانی معرفت شناختی رویکرد غالب طی سالهاي آموزش از راه دور

باشد. در این دوره این یک جریان تأثیر پذیري طبیعی می آید وجود همخوانی ودست میه ب 1091

شود مانند تولید كاالهاي مختلف باید استفاده میهایی كه براي آموزش اعتقاد وجود داشت كه روش

طور دقیق و منظم طی كنند و نظام آموزش از راه دور نیز ه اجرا و ارزیابی را ب مراحل برنامه ریزي،

طور كه قبال اشاره شد یک نوع آموزش برنامه ریزي شده است كه جریان ارتباطی مبتنی بر همان

برقرار است و در واقع باید گفت این نگاهی هاي آن یادگیرنده رسانه هاي فناورانه بین یاددهنده و

است كه تحت تأثیر شرایط صنعتی و رویکرد معرفت شناختی فلسفه معاصر با نسل دوم نظام آموزش

از راه دور شکل گرفت و تأثیر گذار شد .

مبناي معرفت شناختی نسل سوم نظام آموزش از راه دور -1

نامید.این دوره ICTز راه دور را نیز می توان استفاده گسترده از مشخصه اصلی نسل سوم آموزش ا

عنوان پایه و اساس ارتباط دو سویه به صورت ه هاي اطالعات و ارتباطات بدوره استفاده از تکنولوژي

در داخل كشور، )كاوشی پیرامون ...،بی نام،بی تا(طبق بررسی باشد.همزمان و غیر همزمان می

(،1009مک ویلیام و یلور) (،1004(،بالكر )1001و تحقیقاتی كه فینبرگ ) (،1009بندي سلز )طبقه

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 108

انجام داده اند و تجزیه و تحلیل مبانی (2119( و مک ایساک)2112(، ناتالی و سرواتکا )1000تور)

معرفت شناختی نسل سوم نظام آموزش از راه دور و رویکرد مقارن با این دوره یعنی رویکرد انتقادي

ین تحقیق انجام شده، نسل سوم آموزش باز و از راه دور یعنی آموزش مجازي متأثر از كه در ا

نیز در تحقیقا ت خود به (2119(و راگازا)2111رویکرد معرفت شناختی انتقادي می باشد .دریسکول)

به نوبه خود مبانی معرفت شناختی رویکرد انتقادي و گرا از شناسی ساختتأثیر پذیري رویکرد روان

دوره بودن و به دلیل هم شناسی در نسل سوم نظام آموزش از راه دورتأثیر گذاري این رویکرد روان

نظریه پردازان زیادي در آموزش و پرورش تحقیقات نشان می دهد اند. توافقات عقیدتی اشاره نموده

با مکتب روان خود خوانی مبانی معرفت شناختی بنیادي از این نظریه تأثیر پذیرفته و با توجه به هم

)فردانش اندگرایی اغلب این رویکرد را در برنامه ریزي هاي خود مورد توجه قرار دادهشناسی ساخت

باشد پس از رویکرد انتقادي كه نمونه بارز آن در عصر حاضر همان مکتب فرانکفورت می (.1394،

نه تعلیم و تربیت و نظام آموزش از رویکرد تعبیري یا تفسیري سومین رویکرد بارز و تأثیر گذار در زمی

راه دور است كه در زمان حاضر در زمینه آموزش و پرورش حرفهاي مهمی براي گفتن دارد .از جمله:

فکر و تصور و استدالل خالص را به مبارزه می طلبد و با توجه به نظریه انتقادي، -1

دهد.فرهنگ و تاریخ توانایی تغییر خودش را نشان می

تصویر فلسفه دكارتی در مورد موضوع عقالنی راكه قادر به كنترل انتقادي، نظریه -2

كند.جهان می باشد رد می

.كنداي تئوریکی تأكید میههاي عملی عالوه بر جنبهبیشتر بر جنبه نظریه انتقادي، -3

این موضوع را تصدیق می كند كه یک درک هدفمند یا ادراک از راه نظریه انتقادي -4

دانش مورد نیاز است. دور یک

كارشناسان آموزش دیده علمی و انطباق با اصول علوم اساسی انسانی، نظریه انتقادي، -9

كند.عقالنی را تجزیه و تحلیل می

هدف اصلی نظریه انتقادي بوجود آوردن موضوعاتی است كه در فرهنگ بدیهی تلقی -9

شوند.می

عقالنی،اصول اداري و سرمایه داري)آنچه مردم را در نظریه انتقادي اغلب ضد اصول -9

دهد( است.مضیقه قرار می

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

نابرابریهاي اجتماعی و نفوذ می دنبال آشکار كردن تناقضات،ه تئوریهاي انتقادي ب -9

(.2119باشند)تا حدي كه منفی باشند ( هستند )رندل و ونسا ،

شناسی د در كنار رویکرد روانبا توجه به ویژگیهاي ذكر شده می توان گفت این رویکر

گرایی( وبا كمک ویژگیهاي مشتركی همچون تأكید بر تأثیر شرایط و پیشینه بر متأثر از خود )ساخت

عنوان تسهیل كننده یادگیري ،توجه به ه فهم و كسب معرفت،شاگرد محوري و نگاه به معلم ب

برقراري دموكراسی،تأكید بر تربیت تأكید بر عنوان ابزاري رهایی بخش،ه تکنولوژي آموزشی ب

نسبی بودن توجه به تفاوت افراد، هاي مختلف،توجه به فرهنگ شهروند انتقادي،گفتگو محوري،

گویی به نیازهاي آموزشی دوران با رویکرد پست مدرنیسم توانست در پاسخ (،1393حقیقت )فراهانی،

اه دور باشد .خود زمینه ساز و تسهیل كننده نسل سوم نظام آموزش از ر

ها و راهکارهاي رویکرد انتقادي با حال و هواي آموزش از راه توصیه طور كلی انتقادها،ه ب

دور نسل سوم و گسترش وسیع ارتباط از طریقه شبکه جهانی وب بسیار متناسب به نظر می رسد چرا

ره استفاده بیرویه و كه این رویکرد با همه كم و كاستی هایش می تواند افراد و جوامع را در این دو

در ز مینه آموزش هشیار سازد. شتاب زده عالوه بر نکات مثبت به نکات منفی تکنولوژي خصوصا در

.نماییداي از مباحث مطروحه را مشاهده میتوانیدخالصهجدول زیر می

رویکردهاي شناختی نسلهاي آموزش از راه دور هايویژگی .4-4نمودار

پیشنهاد پژوهشی استاد جدول را از نظر.

نظام آموزش از راه دور جاي بحث و بررسی بسیاري دارد كه در این خصوص پژوهشگران

توانند در زمینه موضوعات زیر تحقیق نمایند:كشورمان می

گیري كمی و كیفی )واقعی (نظام آموزشی كشور در سطوح مختلف از نظام میزان بهره -1

.آموزش از راه دور

پیشنهادات وافکار متصصان و دست اندركاران ها،تحلیل نظریه بررسی و تجزیه و -2

مسائل آموزشی كشور در خصوص ابعاد مختلف نظام آموزش از راه دور

نظریات وراهکارهایی براي بکارگیري بهینه و مناسب این نظام آموزشی ارائه -3

درسیستم آموزشی كشور

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 101

كشوورمان با سایر كشورها ي پیشرفته در گیري نظام آموزش از راه دور مقایسه بهره -4

.این زمینه

بررسی و تجزیه و تحلیل معایب و محاسن كاربرد نظام آموزش از راه دور در سیستم -9

.آموزشی كشور

بررسی مبانی مختلف فلسفی خاصه مبناي معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور و -9

.مقایسه آن با مبانی فلسفه آموزشی كشور

بررسی و تجزیه و تحلیل علل و زمینه هاي اساسی پیدایش و پیشرفت نظام آموزش -9

طور كلی و ارائه راهکارهایی براي كاربرد عوامل مثبت آن علل براي پیشرفت ه از راه دور ب

نظام آموزش از راه دور در ایران

موزشی بین گیري از فناوریهاي آهایی در خصوص میزان آشنایی وبهرهانجام پژوهش -9

فراگیران نظام آموزش سنتی و از راه دور.

هاي بررسی میزان رضایت فراگیران و معلمان و یا اساتید از وضعیت امکانات و فناوري -0

نوین آموزشی مراكز آموزشی مشغول به فعالیت

فهرست منابع

تهران نشر مركز.، مدرنيته و اندیشه انتقادی.(1399احمدي ،بابک) -1

تهران منادي تربیت. مقدمه ای بر آموزش از راه دور،(. 1394الحسینی،سید حسن) -2

)از متن تفکر درباره تحوالت آینده آموزش و پرورش (.1390امیري، محمد علی)-3

انتشارات مدرسه .ناشر سازمان بین المللی براي آموزش و پرورش و علوم وفرهنگ ،پاریس )فرانسه( ،فرانسه(

.)یونسکو(

،مجموعه مقاالت اولین سمینار مبانی نظری آموزش از راه دور(.1391ري فر،منصور)دب -4

تخصصی آموزش از راه دور، تهران دانشگاه پیام نور.

منتشر نشده تاریخچه مختصر تکامل آموزش از جزوه(.1394حسینی،سید علی) -9

مؤسسه آموزش از راه دور. ،تهران، راه دور

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

از طریق اینترنت كتابداري و مکان سنجی آموزش از راه دورا(.1391حسن زاده،محمد) -9

اطالع رسانی در ایران ]رساله دكتري[دانشگاه تربیت مدرس.

، معرفت شناسی اجتماعی ،طرح و نقد مکتب ادینبورا(. 1394زیبا كالم ،سعید) -9

انتشارات سمت. ،تهران

.انتشارات امیر كبیر تهران،، فلسفه آموزش و پرورش(.1391شعاري نژاد،علی اكبر) -9

تهران ، آموزش از راه دور(.1399صالح مقدم ،مسعود؛اسد زاده،فرشته ؛ شاقلی ،ریحانه) -0

همیاران جوان .،

امکان سنجی کاربرد آموزش از راه دور برای (.1391صدري طباطبائی،محمد رضا) -11

انشگاه شهید بهشتی.هنري مساجد]پایان نامه كارشناسی[.د –كانونهاي فرهنگی مدیران

، فنآوری اطالعات بستر اصالحات در آموزش و پرورش (.1393عطاران ،محمد) -11

.مؤسسه توسعه فناوري آموزشی مدارس هوشمند ،تهران

، تهران انتشارات سمت. مبانی نظری تکنولوژی آموزشی (.1391فردانش، هاشم ) -12

انتشارات اقبال. ،فضل اهلل صمدي، تهرانمترجم ، خالصه فلسفه (.1341فولکیه، پل) -13

مقایسه عملکرد تحصيلی دانشجویان تربيت بدنی "(.0391فراهانی ،ابوالفضل ) -14

،پایان "نظام آموزشی حضوری با راه دور و ارائه الگوی بر نامه ریزی تربيت بدنی از راه دور

نامه كارشناسی ارشد:دانشگاه تربیت مدرس.

تهران، ناشر آییژ.، پست مدرن و تعليم و تربيت(.1393،محسن)فرمهینی فراهانی -19

.تهران ، انتشارات سمت، سير آرای تربيتی در غرب (.1391كاردان، علیمحمد) -19

یادگیري در نظام آموزش -پیرامون دیدگاههاي معرفت شناسی نسبت به راهبردهاي یاددهی -19

باز و از راه دور،مقاله در دست چاپ.

:دانشگاه تحصیلیرساله "نقش تحصلگرایی در تکوین جامعه شناسی"(.1390ن)یحس ویان،چك-19

تربیت مدرس.

روشهای تحقيق کمی و کيفی در علوم (.1394والتر) بورگ، گال،جویس؛ گال،مردیت؛ -10

مترجمان احمد رضا نصر و دیگران، تهران، انتشارات سمت،. ،تربيتی و روانشناسی)جلد اول(

آگوست كنت،شبکه معین علمی،اقتباس از (.1399) محمدحسین ،محقق معین-21

1031و تابستان بهار 01و 03دوره دوم ، شماره 84شماره پیاپی تربیت پژوهش در مسائل تعلیم و / فصلنامه 104

تهران:انتشارات مؤسسه آموزش ازراه .وریادگيری بازوازراه د (.1394عباس) مهرپویا، -21

دور،ویرایش اول،چاپ اول.

ناشر كانون ،تهران (فلسفه بزبان ساده)مکتبهای فلسفی (. 1341مهرین ، مهرداد ) - 22

معرفت.

مترجم فریدون بازرگان، ، آشنایی با فلسفه آموزش و پرورش(. 1391جی. اف ) نلر، -23

تهران، انتشارات سمت

. .arzeshyaby.ir

- Blacker, D. (1994)," Philosophy of technology and education:

An invitation to inquiry", Philosophy of Education Society Yearbook,

retrieved 30 May, 2006 from:

http://www.ed.uiuc.edu/EPS/PESyearbook/94_docs/BLACKER.HTM.

Davey, K. (1999, Winter)," Distance learning demystified", National

Forum, 79 (1), 44-46.

- Driscoll, M. P. (2000), Psychology of learning for instruction, (2nd ed.).

Needleham Heights, MA: Allyn and Bacon.

- Fainholc,Beatriz(2005)," Collaboration towards creating capacities

through ICT,d istance education programs: a search for epistemological

coherence between their design and its practice",Universidad nacional de

la plata –fundación CEDIPROE.

- Feenberg, A. (1991)," Critical theory of technology", New York and

Oxford: Oxford University Press.

- Gunawardena,c.N.(2005)," DISTANCE EDUCATION ", University of

New Mexico Marina Stock McIsaac Arizona State University.

- Krauss, S. E. (2005)," Research paradigms and meaning making: a

primer ", The Qualitative Report Volume 10 Number .

- McWilliam, E., & Taylor, P. G. (1998, November)," Teacher

im/material: Challenging the new pedagogies of instructional design",

Educational Researcher, 27 (8), 29-34.

- Natale, R. D. I. (2002)," Ensuring quality from a distance", Community

College Week, 14 (2), 4.

111/تبيين مبانی معرفت شناختی نظام آموزش از راه دور

- Randall G. Nicholls &Vanessa Allen-Brown.(2005),"CRITICAL

THEORY AND EDUCATIONAL TECHNOLOGY", University of

Cincinaati.

- Rogoza, Christina.(2005)," Epistemic Metacognition - A Necessary

Competency for the Online Learner",Nova Southeastern University.

- Ruhig Du Mont , Rosemary(2002)," Distance Learning: A Systems

View An Assessment and Review of the Literature " Funded in part by a

grant awarded by the Ohio Learning Network in cooperation with

Research Center for Educational Technology Kent State University.

-Schulze, Salomé.(2003)," Views on the combination of quantitative and

qualitative research approaches"University of South Africa Progress

2003 25(2):8-20

-Serwatka, J. A. (2002)," Improving student performance in distance

learning courses", THE Journal, 29 (9), 46-51.

- Sherry, L. (1996)," Issues in Distance Learning", International Journal

of Educational Telecommunications, 1 (4), 337-365.

- Thor, L. M. (1999)," Keeping up with the Joneses", Community

College Week, 11 (22), 4.

- Krauss, S. E. (2005)," Research paradigms and meaning making: a

primer ", The Qualitative Report Volume 10 Number .