MIDHAT PASA'NrN Ni$ VALiLtGi HAKKTNDA

NOTLAR \rE BELGELER

Nejot G1Yiinq

QeSiUi yiinleriyle gegen yiizyrhn en miihim simalarrndan, hattaen iinde gelen devlet adamlarrndan birisi olan Midhat Paga'nrn, tizel-

likle idari gcirevlerinde, valiliklerini yaptr{r Nig, Tuna, Bagdad ve

suriye vilayetlerinde yaptrfr rslahdt ve bunlartn sonucu gergekleg-

tirildifi huzur, sosyal ve iktisadi refah dolayrst ile biiyiik bir iin yap-

trfr bilinir. 7852-L857 seneleri arasrnda Suriye'de ve Rumeli'de bazt

viiayelerdeki memuriyetleri, tahkikatrna memur oldugu meseleler,

istanbul'da gatrgtrir kalemler ve nihayet Meclis-i Vdtd katipliii onun

yetigiginde ve tecriibe kazanmasrncla giiphesiz biiyiik rol oynamrg

tlmalrdrr'. tS+f'de ve 1859'da isyanlara sahne olan Nig' valilifinetayin edilirken Midhat Paga'nrn segilmesi de Nig'in <ehemmiy.et'i

mLuki,i,yesi c"theti,yle uali bulunacak zd,trn idare-i, miilkiyeye ud,kr'f ue

d,wd,ye{-i, sahiha ile muttastf>> olmasr gerefi giiz dniinde bulundurul-augi iqin vuku bulmugtur (4 gubat LB6L/23 Receb 1277)"'Kendisine

vezdret riitbesi de verilen Midhat Paga 20 Mart 1861 (8 Ramazan

1277)'de Nis'e gelerek giirevine baglarn. Her tarafta huzursuzluk

vardrr, kasaba ve ktiylerde oturan bir krstm Bulgarlar srrbistan'a

1 M. Tayyib Giikbilgin, <Midhat Paga>, IA' VIII, 270-1"

2 Ha\il lnalcrk, <<Tanzimat'rn uygulanmasr ve sosyal tepkileli>, Belleten,

xxv[I (1964), 623-649; aym makalenin tadil edilmig Ingilizce yayrm igin bk'

<Application of the lfanzimat and its Social Effeckts>>, The ottoman Empire :

Coiquest, Organization anil, Economg, London 19?8, Variorum Reprints yayln-

larr, 16. krsrm; Mark Pinson, <<ottoman Bulgaria in the first Tanzimat period.

The revolts of Nish (1841) and vidin (1850)>>, Moitdtre East stuili,es, xI (1975),

103-146.3 Bagbakanhk Argivi, frade-Meclis-i Mahsus, no' 924'

4 Bagbakanhh Argivi, irade-Dahiliye, no' 31491'

280 NEJAT coYtjNQ

gcigmektedirrer. Bunlarrn bu harekeilerinin <inlenebilmesi igin hudutboyla*ndaki Bulgar kciyrerine yirmiger, otuzar muvazzaf asker ko-nur; l6'kin bunrar yerri harkrn evrerine girip oturdutrta'naan, gii*iicinlemek bir yana, hurandrrrrrar. Bizzat gehir drgrnda asdyig karma-mrgtrr. Miisriim:Le halktan hig kimse silahsrz uu,"k;;;z kasaba dr_Srna Erkamamaktad*. viliyette yol yoktur. Bu da iiriinlerin baSkayerlere tagrnmasrnr ve de$ertendirilmesini engetemektedir. Harkfakir diigmtlgtiir, qifilik sahiplerine borgrarr birikmigtir. vil6yette lii_zfimundan fazra asker burundururmakta, yine de hayduruk ve yorkesme vakalarr cinrenememektedir. Ati Haydar Bey tarafrndan ya-yrnlanan hatrrararrrcla Midhat paga bu durumu krsaca berirttiktensonra' halkrn ireri gerenlerini toprayarak durumu gciriigtir. Halkrnhorqla.nrn iki sene erterenmesi, asayigin siiraile i""iJiqi" cinlemlerahnacafr vaad orunur. Buna kargrrik da halktan iizerlirine diigenhizmetleri yapmalarr istenir. Kc;yGrde grigii cinlemek iizere bulundu-rulan muvazzaf askerrer a,nrr, niis-soryu |ot,r.r,r,' yrp;r;" bagranrr,vil6'yet iginfls bulunan haydutla'n yakalanmasr igin Ler tarafa dev-riyeler, ekipter gcinderilir ve yakarananlara Nig,teki Meclis-i Muvak-kat'ta gerekli cezzrar siiraile verilir. Halkrn serbestge srrbistan,a gcigedebilecekreri ilan olunur. Nig'te artrk gcig durmugtur. Harkr inandr-rarakn idareye giivenini.tesis ederek yeni merhaleler agrrrr, yaprlangose yollarda, cncereri 1b0 okkahk yiikiin iig giinde tJgindrfr yereartrk 500 okkahk yiik araba ile bir gi.inde g'tiiri'euihletteair. irksene elde edilen bagarrlar, daha sonrlki yrllarda halkrn Nig,i civarkentlere ba$rayan yolra'n siiraile yaprrmasr hususunda daha biiyi.ikistek ve gayret gcistermererine sebep -orur.

Tabii yortardJi kdpriileryaptrrrlrr, gegit yerreri genigletilir ve diizenrenir. Hark iiriinrerini,cizellikle garaplarrnr Selanik, Manastrr ve Filibe tarafra'na naklederler, ticaret geliqir, bunun sonucunda da ewelce srrbistan,a gcigeden bir krsrm hark yeniden geriye diiner. Nig'te bir alay siivari, iigtabur piyade ve iki batarya topgu askeri vard*. Bu askerlerden an-cak bir bucuk tabur kacra'krglada ba'nabilmektedir. Diferleri, cizer_likle stivariler ve topgurar hayvanlarr ile gehirde hanla"rda, guradaburada kalmaktacrrrar, giinkii yeterli krgra mevcut degirdir. rrer senekira bedeli olarak 90.000 kurug 6denmekte, yine de

"halkrn gikayet-leri cinlenemernckteclir. Bunun da sebebi gehirde hantarda veya ki-ralanan evlerde barrnan askerrer iizerinde disiprin safranamamasrdrr.

Midhat Paga altr ay gibi krsa bir si.ire icerisinae g"lr;io *""u varo$-

MiDHAT PASA'NIN Ni$ VALiLIGI

larrnda U"S.rp rnevkiinde yeni bir krgla inga ettirir. Bir hapishdneyaprlrr. Kimsesia gocuklartn +,opluma yarar| hale getirilebilmeleriigin baglan gryta 42 gocuiun barrnabildifi bir rslihhane kurulur, bun-lara sanat risretilir. Bir de araba girketi kurularak posta ve yolcu

tagrmacrhfrna baglanr. Nig'te agrlan Merkez odasr da giindiiz ve

gece agik tutularak b'ritiin baSvurulara cevap vermeye gahgrtrrr. Bii-tiin bu iglerin iirg sene iginde bagarrldrir Midhat PaSa'ya atf edilen

bilgiler arasrnd.adrr, oflu Ali Haydar Bey'den naklen Midhat Paga'nrn

hal terciimelerine aktarrltrn. Midhat Paga'nrn bu faaliyetLeti o za'

manki osmanh idarecileri tarafindan takdirle kargrlanrr. Daha vali-lifinin ilk yrhnda, asiyig teminindeki muvaffakryetlerinden dolayt

Midhat Paga'ya 18 Kasrm 1861 (15 Cemdziyii'l-ewel 1273)'de ikincidereceden Mecidiye niganr verilirs. Bir sene kadar sonra da, yine aynr

sebepten verilen niSanrn riitbesi 16 Eyliil L862 (2! Rebiii'l-evvelL279)tarihli bir irade ile birinci dereceye yiikseltilir.'. Yakova ile ipek ve

Frizren de Nig eya.letine ilhak olunarak Midhat PaSa'nrn idaresine

verilir8. Maksat bu. iiq biilgede hiikiim siiren kargagahk ve asdyigsiz-

liiin yok edilmesidir. Bununla da kahnmaz, ikinci ordu biilgesinde

bulunan vidin, silistre ve Nlg eyaletlerinden yeni bir vilayet mey-

dana getirilmesi diigiiniildiifiinde, fikrinden faydalanmak ilzere, Mid-hat Paga 9 Temmuz 1864 (4 Safer 1281)'de bir irade ile istanbul'a

davet olunuio. yeni kurulan Tuna viliyeti'nin nizamndmesi 8 Ekim1864 (? Cemaziyii'l-ewel 1281)'de Takutrn-i, vekd,yi'de yayrnlanrrlo,

Midhat Paga da yeni vilayetin bagrna getiritir. onun Nig eyaleti vali-lifindeki bagarrlarrnrn, asayigi nasrl temin ettifinin, yaptrfr imar

faatiyetlerini nasrl gerqeklestirdifinin ayrrntrlanna hal terciime-

lerinde rastianmaz. sadece Ali Haydar Midhat Bey'den naklen

gok krsa bilgiler verilir. Bununla beraber BaSbakanhk ArSivi'nde

Midhat Paga'ntn idari iSlerdeki bagallarlnln slrrlnl' onun merkezi

5 Ali Haydar Midhat, I{id,hat Pa6a, Hagdi.l, sigd'siEyesi, hi'fLemdtl, menl|d

haEatt., I (Tabstra-i, ibret), istanbul 1325, s. 14-19. Biiindiii iizere, bu eser Mid-

hat Paga'nrn T6.if,te haleme aldr$r hatrralarrna dayanarak yazrlmrgtrr.

6 Bagbakanhk Argivi, irade-Dahiliye, no. 32247'

? Bagbakanhk Argivi, irade-Dahiliye, no, 33371'

B A1i HaYdar Midhat, a'gm eser, s. 20.

9 Bagbakanllk .A'r$ivi, irade-Dahiliye, no. 36465'

10 ilber Ortayh, Ta'nzi'mattan sonra mahall,c id,a,reler, (78+0-1878)' Ankara1??4, s. 4l (Tiirkrye ve Orta Dof;u Amme idaresi Enstitiisii yayrnr no. 142).

287

NEJAT GOYTINq

hi.iktrmete yani sadArete yolladrir raporlartndan ve diSer bazr belge-

Ierden faydalanarak ortaya koymak miimkilndiir. ASafrda bun-

Iardan bir krsmrna ait belgelere dayanan ijrnekler verilerek, MidhatpaSa'nrn qesiili alanlardaki uygulamalannrn ve kendisini bagarrya

gcitiiren ijnlemlerin agrklanmasrna gahgrlacaktrr.

I-Asd,yiskovtu"sund,aal'tnaniinlemler.Temrnuzl863'deYa-kova ve ipek kazalan Niq eya.letine baflanmrgtrr. Midhat Paga her

iki kazanrn ileri gelenlerini (uilc.tr,fu,, ulernd, miltehayyt'zd,n, kurd' s6z

sahr,pleri, ue Maltsya kab6,ili, riiesa,sn) Prizren'e davet eder, burada

bir umtrmi meclis toplamr, etrafr askerlerle gevrilidir. Sultan Abdii-

laziz'in fermanr okunur. Yirmi seneden beri bu iki kazada huzur-

suzluk ve kargagahk oldufu, bazrlarrnrn bu durumun devamrndan

menfaaileri bulunduiu, fakat <gu rah,atsm uo emn'iyetst'z ha!'dm kur'tulmasr,nt isteyenler d,ah,i pek gok old,uiu,>, iglerinden bazrlarrnrn bag-

ka gehirlere siiriilmesinin Arnavutlara katil ve iclam cezalarrndan

daha airr gelecefi belirtilir. Toplantrda bulunanlara nasihatler edi-

lir. gu tiir gahgmalar zamar- z^man tekrarlantr. Neticede ken-

dilerine asayigin nasrl korunacair anlatrlr, bazr miiSterek tedbir-

leri kapsayan bir krsrm taahhiidleri ihtiva eden bir senet imza etti-

rilir. Midhat -Paga huzursuzluk ve asdyigsizliiin sebepleri iizerin-

de de durmuStur; giinkii <btr hd,ltn l'fJa,h,t, arn cl,auet eden sebeplerin

tashdhtne>> ba$trdrr. Yakova kazasrnrn lVlalisya nahiyesiyle beraber

erkek niifusu yirmi bini agmaktadrr. Eskiden beri aralarrnda kan

davasr giidiilmesi sebebi ile adam cildiirmeler ve gatrgmalar devam

eclip gitmektedir. Bunun igin bazr aileler orada bannamayrp bagka

gehlr veya kciylere giigmiigterdir. Baztla' da dcirt beg sene evden

Qrkarnaz dur-uma gut*igti". 7860 (7277) tarihinde eski kan clavala-

rrnrn sulh yolu ile halledilmesi hakkrnda bir ferman girnderilmig ise

de, uygulanamamrgtrr. Bu bakrmdan Yakova'da en ijnemli mesele kan

davaiarrndan do{an anlagmazlklarr qciziimlemektir. Ipek'te kan

davasrndan dofan ihtil6,flar, Yakova'dakine nazaran azdv. Ipek'tekihrristiyan halkrn miisliimanlar tarafrndan cebren angarya iglerinde

kulanilmalarr, bir kilisenin yrktrrrlarak taglalndan bir islim kti-

yiine kule yaptrrrlmasr, Ipek pazarma gelen vassrivikliilerin (hrris-

iiyar, -L"n"vr1 kabilelerinden Vass6vig) mallarrrun yaima edil-

mesi, eski kaymakamlardan $ahin Bey'in yaralanmasr' <f6'ht'ge

miind,zaast, igiin bazt, gapktn taktmt'w'n mit'sellahan orad'a btt'lunan

hastaih,A,neye girmest>> bu kazadaki asiyigsizlifin sebep ve tezahiir-

MIDHAT PASA'NrN Nt$ VALILiGI 283

leridir. Bunlarin drgrnda Yakova ve ipek'te askere afunanlann iigte

biri bile birliklerine gitmemig, vergiler toplanamamrgtrr. Bu hal yir-mi seneden beri devam edegelmektedir. Midhat 'PaSa her iki kazanrn

ileri gelenlerine yapmalart gerekenlere dair birer senet imzalatr.Ilgerniisha olarak yaprlan senetlerden birer tanesi Yakova'da bulunan Mii-d.erris Behram trfcndi ile Ismail Efendi'ye yerilir. Birer tanesi de

Prizren Meclis-i kebiri'nde saklanacakttr. Birer niishasr da istanbul'asaddrete giinderilir". Bu iki kazada yerlilerden meclis azihfr veya

miidiirliik hizmetlerinde olanlann asiyigsizlik olaylarrnda parmairoldufundan bunlardan bir krsmr,, Prizren'de a|konularak, kendi-

lerine igler bir dereceye kadar yoluna girinceye kadar Prizen'denayrrlmamalal, kazalarr halkr ile muhabere etmemeleri, efer bu siiy-

lenenleri yapmazlarsa cezalandtllacaklal tenbih edilmigtir. Yerle-

rine segimle yeni meclis dzdlan getirilmig, miidiirler de defigtiril-migtir. Taahhiid edilen hususlagn yerine getirilmesi igin de bir Genel

Gegici Meclis (Mectts-i, Mtnakkat-i Um,fr,mi) kurulmugtu. Bu meclis-

te Nig valilifi emrinde hizmet gtiren memurlardan biri, Nig ve PrizrenBilyiik Meclisleri dzisrndan iki ki$i, bir redif binbagrsr, yeteri kadark6,tip, viicirh ve ulemS.dan, iig nahiyedeki kabile reislerinden ikiSer

kisi bulunacaktr. Bu meclis kendisine verilen talimat gergevesin-

de hareliet ederek hergiin bir iurnal diizenleyerek valili{e giinderi-yorci.u'3. Biiylelikle eski kan davalart tesbit edilerek bedele ba{ta-narak taraflar uzlagtrrrldr. Ulkede halk zincirleme biribirinin kefili

11 Bagbakanhk Arqivi, Irade-Dahiliye' no' 34829' Lef 1' Bu belgelerden

birininmetniyeniharfleregevrilmigolarakEk:1'deverilmigtir.12Yakova,lrGiiIBey,of,luAbclultahBey,kardegilbrahimBeyveSelim

Bey, S.zAdan Ali Afa, bakkal Alug, Ipek'ti Hurqid Bey' Ipek Meclisi Azdsrndan

-tyJrn eey, Kurtig Aia ve S6.1ih sipahi olmak iizere on ki$i (Baqbakanhk Ar-

givi, irade-DahiliYe, no. 34829).

13 Bciyle bir iunwT'in muhteviyatr hakkrnda fikir vermek izete <<Yakoua'-

clo, olan Mecli,s-i, Muuaklmt'dcn ilokuzuncu defa geten iwrnal(l'i'r>> (Ba$bakanltk

Ar$ivi, irade-f)ahiliye, no' 34829, Lef 4) baglrf,rnr tagryan belgeden iki ki.iqiik

vaka iirnegi : <<Karadag mahalleti, Yaki,b bin Receb'i bir sene mukaildem bi'ld'

sebeb mahalle-i mezbttt"ed,en Emin bin Hiiseyin katl etmi'6 ue maktALi merktt''

mun uerd,seti, kartnd,a,gt, Eyiib bin Receb'e miinhasr olub merk$'m kd'til-i mer'

ktr,m r,Ie ilort bitt' beg '11iiz gurug beil,el iizeri'ne sulh ol'il't'lar'>>

<<Karada,g matoalteti Eyiib bin Numa,n't mahal,le-i mezbtr'red,en Eyiib bi'n

Receb bi,r buquk sene mukad,d,em katl eytedigi,nd,en ma,kttttr-i merkfi'mun uerd''

seti udlid,esi trIuri,Qah btt'tti lbro,h,im ue birad,eri' Bekir bin Numan ue hemqiresi'

NEJAT GOYUNQ

durumuna getirildi, hadiseler tinlendi. ipek kazasrnda Vassijvikliiler-den ahalinin almrg oldu{u (gasb ue g'a'ret) mallar ve hayvanlar dageriye sahiplerine verilebildi. Hastahineyi basan on kigiden sekiziyakalandr. Kasabalara sildhta girmek ve gezmek yasaklandr, halklaanlagarak ve uzlagarak giivenlik saflanmrg oldu. Midhat Paga buhususlarr ayrrntrir olarak saddrete arz ederken eski uygulama ytin-temlerini de gdyle tenkit etmektedir : <her ne uaktt tanzi,m ue rcld,h'

'rtrnt{,rLm& tegebbiis olunmuq ise, asd,kir-i kiillt'ge seukiyle umttm ahd,-

ti, hakk+nd,a biI'A, tsttsrud, i,crd,-yr, cebr ue gtdd'et olwwrak ue hustt'I-i

maksad. ustt!-i atika iizere halkm ytld,rrr,lmast ue iirkiid;iilmesi, hd,li,nd,e

araru,larak netice-i' wtd,hr'yge dnhi' yalru'z bazt' hd,neler yaktlub ytkt'l-

mastnclan ue ele gegiiri,Iebilen bq"zx lti'mseleri,n kayd' ii bend, i'le gdn'd,ertlnr.cstnd,en ibA,ret kalmrq ue bbyle uahgi' adamlara deulet merntlr'larrnd,an bi,r kat d'oha uahget ue nelret gelmig.. . >>'n lfalbuki ahali gim-

di <<yap'tl.acak tgter kend,ii menfaatleri,ne atd olacafimt amladnklarr,ndun

feukaldd,e i'brd,z-r, hoqni'di, ue tegekkiir ederek>> taahhiidlerini yerinegetirmefe baglamrglardrr.

II - Yapt-iSleri,nd,e altnan \nlemler. Midhat Paga'nrn iig ytlsiiren Nig eyileti valilifi srrasrnda yoiun bir insa faaliyetinde bu-lundufu bilinir. Yaptrrdrklarrnrn en <jnemlileri bir krgla, bir hapis-hAne, Belgrad'tan hicret edenler igin yaptrrrlan gok sayrda evler,bir kag okul binasr ve Nig-Sofya arasrnda vzanan gose yoldur.

1 - Krgia yaprml. Nig'te, mevkiinin ijneminden dolayr daimabir frrka asker bulundurmak gerekmesine kargrhk, kale iginde an-

cak bir buguk tabur bartndtrabilecek eski ve harap binalar mevcuttur.Bu sebeple burada bir krgla yaptrrrlmak istenir, 1858 tarihinde Mir-liva Samih Pa$a kalede iki tabur alabilecek bir krgla ile bir hastahineingasr iqin kegif yaptrrtr, yalnrz krglanrn yaplm masrafrnrn 5300 kese

kadar tutaca{r iifrenilince bu inqaata izin verilmez"'. Daha sonra

Ayqe bint.i Numail,a miinhasr otd,ugu ue udtiitesi Hurigah ile hemqiresi Ay6e

taraflannrlan ueki,l, otd,ugu mahal,l,e-i meabfi,re imamt Mol,Ia zeynel bin Behramue tnahalle-i mezbfi,red,en sdd,tk bin Hiiselli,n gehdd,etleri,gle bir 6er'a siibttt bu-

I,o,n Bekir bin Numan, kenilii taraftnilan asdl,eten ue ud,lidesi, ile hemgl,resi tata'ftnd,cut uekd,leten il'ort bin beg giiz guru1a sul,h old't'lar>.

74 Bagbakanhk Argivi, irade-Dahiliye, no. 34829. 24 Temmuz 1863 (7 Sa-

fer 1280) tarihli olup Nig eyAleti valisi Midhat ve Uskiib mutasarnfr Es-seyyidMuhammad Nazif miihiirlerini tagrmaktadrr.

15 Ba$bakanhk Argivi, Irade-Meclis-i Vala, no. 21837, lef 3.

MIDHAT PASA'NrN NIS VALILIGI 285

yine kalede siivari ve topgu askeri igin yeni bir krgla, bir ahrr, kale

haricinde de gargr ve varo$un muhafazasr igin iki karakol ingasrna

miisaade grkar. Kegif bedeli 8 yiik 61.000 kurugtur. Bu krglaya, ikirirgtiye mektebine ve hastahineye sarf olunmak iizere ahdli 3 yiik54.000 kurug bafrgta bulunur. L6,kin bu paradan bir miktar da

bir hrristiyan mektebi yaprimasr iqin ayrrlmasrna irade-i seniyye

grktr{rndan krgla ingasrna kalacak para az bulunarak 8 Arahk 1859

(11 Rebiii'l-ewel 1276) tarihinde yeniden yaprlardan vazgegilir' 1861

senesi sonbaharrnda Nig'te bir alay siivari, iig tabur piyade, iki ba-

tarya top buiunmaktadrr. Bunlardan bir buguk taburu kale iginde

krgla olarak kullanrlan mahalle yerlegtirilmi6tir. Diferleri, siivarilerve topgular hayvanlarr ile birlikte hanlarda, muhtelif yerlerde da-

frnrk oturmakta, senede 90.000 kurug kira bedeli iidendigi halde

halkrn gikdyeileri ijnlenememektedir. Mid.hat Paga kalenin drsrnda,

Urgrip kaprsr kargrsrnda, kaleye iki bin adrm mesafede bir alay sii-

vari, gerektiiinde de topgu bataryalarr ile piyadeler oturmak iizeregenig bir arsa iizerinde bir krgia yaptrrmayr diisiinilr.. Krglanrn iiLq

tarafrna yaprlacak ahrrlarrn resmini siivari miralayr Vali Bey ya-

par, masraflannr da miihendis yiizbagr Ali trfendi hesaplar. Evveice

halk tarafindan yaprlan bafrglardan elde 2 ynk 87.000 kurug kalmrg-

trr. Bir iinceki sene para cezasl verilen memurlardan ahnanlardan

bagka gayelere sarf edilen paralardan arta kalan miktar da 97.400

kurugtur. Bu da krgla ingasr igin bafrSlardan arta kalan paraya ek-

lenir. Krgla iki kat ve kargir olacaktrr. inga masrafr 4 yiik 92.000

kurug tahmin edilmigtir. Buna arsa bedeli de eklenince 5 yiik 50.000

kuruS kadar tutacaktrr. Eldeki para ile kegif bedeli arasrndaki farkeier yeni senenin para cezalan geliri ile kargrlanamazsa, faydasm-

dan dolayr hazinenin bunu kargrlayacafr iimit edilir. Krgla inga-

srna ait kegif defteri, plan, Nig eyileti Meclis-i kebiri izdlarrnrn dii-

zenledikleri bir mazbala ile birlikte sadirete arz olunur. izin veri-

lirse, ingaata Mart 1862 baSlarrnda baglanacaktyl6. Neticede miisaade

ahnarak ingaata baglanrr ve krsa siirede bitirilerek 26 Eyliil 1862

gargamba giini.i binaya tijrenle siivari biiliikleri, bir top bataryasr" ve

bir tabur piyade askeri yerlegtirilir. Tijrende biitiin Ni$'te bulunan

16 Bagbakanhk Argivi, irade-Meclis-i Vaia, no' 20?59, Ief 5.

t7 Bir top bataryasrmn (biiliik) asker [revcudu 1862 tarihinde 174 kisi-den ibarettir. Bu miktarrn dcikiimii giiyiedir : 1 Kolaiasr, 1 KAtip, 1 imem,1 Yiizbagr, 3 MiilAzrrn, 1 Cephdneci, 1 Sergavug, 6 Qavug, 1 Biiliik emini, 12

286 NEJAT GOYuNg

askerler, memleketin ileri gerenreri hazrrd*lar. sonradan da rnutbak,gamagrhdne' arpa anbarrarr da yaptrrrlrr, bunrarrn da aynr sene son-larrnda bitmig oldufu anragrrmaktadrr. onceleri kuyud"an su teminedilirken, takriben iki kilometre mesafedeki Armuiluk mevkiindende su getirilir. Krglanrn kargrsrnda Leskofga kaprsr hendefi iize-rine bir karakol yaptrrrlmrgtrr. Biitiin bu ildve yaprrardan dolayikegif bedeli agilmrg, B yiik 68.b10 kurug masraf yaprlmrgtrr. Binanrnktgla olarak kullanrlacak krsmr alt ve iist on iki bii'yiik ve iki kiiqiikkofugu, iki tarafh kurererinin her biri kiigiik, biiyiik on artrgar odayrihtiva etmektedir - Dd,i,re-i, humfr,ytr*'da, cami de burunup iig kailrdrr.Ktglanrn alt hat duvarla'nrn karrnhfr hemen hemen yer yer birmetre kahnh$rnda (bi,rer ae bdrer buguk zi,r6,) orup iist kailar da yinetufladan yaprlrnrgtrr, duvar kahnhklarr biraz daha incedir. Masrafile keqif arasrndaki farkrn miihim bir krsmr Filibe'li GiimiiggerdanMihalaki adh bir aba miilteziminin borgranndan kargrlanv. Hazi-nenin bu ingaat igin 6dedifi miktar ise sadece 2 yrtk7T.7LE, b ku-rugtur18. Kaledeki eski, krgla olarak kullanrlan bina da tamir ettirile-rek hastahdne haline getirilirrr.

2 - Htrpishdne yaprmr. 1g60,da Nig,te bir hapishdne yaprl-

masr diigiiniiliir, kegif yaptrrrlarak iis viiL kuruga, ya-ni 300.000 ku-ruga mal olacafr tahmin edilir. Daha sonra yeni bir kegif yaptrrlla-rak bu defa da 160.000 kuruga grkacafr anlagrlrr ve ingaal igin irade-isaniyye ahnrr. Hapishine lki kat ve kargir yaptrrrrrr, kegif harici ikibiiyiik zaptiye kofugu da inga olunmuq, fakat biitiin masraf ancak120'000 kurug kadar tutmugtur. Bunun sebebi emin memurlar va-srtasr ile ingaat malzemesinin pegin para ile pazardan ahnmasr, hergiin ingaata nezaret edilmesi, rencberlik ve rrgailrk iglerinin tamamenmahbuslara gdrdiiriilerek iggi iicreilerinden tasarruf edilmesi olmug-tur. Yapr 1862'de hizmete girmigtir,o.

onbagr, 2 Borazaner ve 144 nefer (Bagbakanhk Argivi, rrade-Mecris-i vara,no.21115).18 Bagbakanhk Argivi, Irade_Meclis_i

metni iQin bk. Ek: 6.19 Bagbakanhk Argivi, frade_Mectis_i20 Bagbakanhk Argivi, Irade_Meclis_i

metni iqin bk. Ek: b.

VAld, no. 27887, tet B. Bu beigenin

VAId, no. 20745.VAId, no. 20759, lef b. Bu belgenin

MIDHAT PASA'NrN NIS VALiLiCi

3 - Giigmen evleri yaprmr. 1862 senesi sonbaharrnda Belgrad'-tan gdgerek Nig'e gelen ahalinin mikclarr 376 hdne" ve 1852 niifusaulagmrgtrr. Bunlardan 350 kigi $ehir-kciyii (bugiin Pirot adrnr ta-gryan kasaba)'nde, 1502'si de Nig gehrinde oturmayr tercih etmigler-dir. Grigmenlerden bir krsmr gehirdeki han ve medreselere yerlegti-rilir. Bir krsmrna da islim mahallelerindeki evlerden onda bir hesa-br ile ayrrlanlar tahsis edilir. iglerinde hiirmete ldyrk bulunanlanda yerli halktan hali vakti yerinde olanlarrn, dul kadrnlar ise yinedul ve kimsesiz gehir halkrndan olan kadrnlarrn evlerine misafir edi-lirler. Gegici bir de komisyon kurularak bunlarrn giinliik ihtiyagla-nnrn kargrlanmasrna gahgrlrr. Gcigmenlere yardrm igin Selinik va-lilifinden 100.000 kurug2', Sofya sancair'ndan 5 yiik, ivranya kaza-srndan 1.000 kurug yardrm yaprlrr. Bu paralar halkrn kendiliiindenverdikleri yardrmlardrr. ivranya kazasr hrristiyanlarr bile aralann-da 1.500 kurug toplayarak giindermiglerdir':3. Gdgmenierin yerlegti-rilmesi igin Nig'te bog ev bulunmadr{rndan kasabanrn haricinde ye-niden inga olunan Fethiye cAmii etrafrnda bulunan tarlalardan 500drjniimltik bir arazi iizerine bir isldm ve hrristiyan mahallesi tesisiigin altr ay cince ahnan miisaadeden faydalanrlrr. Bilindifi iizere,Tanzimat devrinde bog araziye, iizellikle tarlalara ev yaptutlmasrigin mutlak surette irade-i saniyye ahnmasr gerekmektedir'zn. Giig-menlerden burada ev yaptrrmak istiyenlere 500'er veya 1000'er arqlnarsa verilir. Bunlarrn bedeli ya Belgrad'ta terk etmig olduklarr ev-lerinin bedeli olarak vaad edilen paradan kargrlanacak veya arsadevlet tarafrndan hediye olarak verilecektir2s. Bu mahalle Nig ey6-leti meclisi (Mecli,s-i, kebAr) 'nin sadd,rete 2L Haziran 1862 (23 Zi'l-hicce 1278) tarihinde gdnderdifi bir mazbatada bahs edilen mahalleolmahdrr. Bu belgede Nig kasabastnrn giinden giine geligtifi, evlerinyeterli olmadrir, halkrn geligi gtizel ve ruhsatsrz evler veya diikkAn

27 Bu deyim igin bk. Nejat Gtiyiing, <<H6.ne deyimi hakkrnda>>, Tat'i,h Der-gi,si,, sayr 32 (1979), s. 331-348. Ay'rrca bk. N. Beldiceanu ve Irdne Beldicearru-S;einherr, <<Recherches sur Ia Mor6e>, Siiilost-Forschungen, XXXIX (1980),4i, r.o. 92.

22 Bagbakanhk Argivi, Irade-Dahiiiye, no. 34116.23 Bagbakanhk Argivi, Irade-Dahiliye, no. 34154.

24 Bk. 1274 tari}:'li Arazi kanunnd,mesi, madde 31.25 Bagbakanhk Argivi, Irade-Dahiliye, no. 33937. Bu belgenin metni igin

bk. Ek: 7.

288 NEJAT GOYUNQ

yaptrgr beiirtildikten sonra "-l/ig foasabasr, kenartnda bir milcr,d,e,td,enberii muattai ue hard,b olub>> bir siire once (gegend,e) tamirine izinverilen Ye{en Mehmed ,Paga2o cdmii civarrnda devlete ait arazi iise-rinde bazr kimselerin tarla ve ba$larr bulundufu, gimdi bu arazi ize-rine bazr kimselerin ev yaptrrmaya talip olduklarr belirtilmekte, izinistenmehtedir. Btiyleiikle bu cami civarrnda biri rniisriiman, diferihrristiyan halk tarafindan iki yeni mahalle yaprlmasr ile cd.mi civangenlenecehtir". idareciler artan gcigmen akrnr kargrsrnd.a onlarr d.aEkim 1862'de bu mahallelere yerlegtirmeyi kararlagtrrmrglardrr. 1863senesinde burada yaprlan I44 eve gciqmen yerlegtirilmigtirr8.

4 - Okul yaplmr. Midhat paga'nrn Nig,te bir riigdiye mektebi,

$ehir-kriy'de bir hrristiyan mektebi yaptrrdr{rzs, avrrca Nig,te ma-halle mektepleri agtrrdrir ve nihayet Nig'te bir de rslahhane kur-dufu bilinmektedir. Bu okullar igin gerekli paranrn bir krsmrnrhalk baSrqlamrgtrr. Bunun yanrnda Midrrat paga bu gibi imar iglerinemali kaynak da yaratmaktadrr. Nig'te yaprlan bir degirmenin geli-ri ile han, diil<kdnlar ve debbdg-h6,ne yaptrrmrg, bunlarrn gelirin-den de hayrr iglerinde faydalanmrgtrr. yine mahbuslara yaptrrdrfrayakkabrlarrn satrg gelirinin bir krsmrnr d.a maarif iglerine ayrr-mrgtr3o. Ayr:ca hiikfimete davet edilenlere birer davet kafrdr sat-mrg, bunun gelirini de bu tiir iglerde kullanmrqtrr.

onun efitim iglerine verdi{i iinemi belirten gdriigleri sadareteyolladrir 9 Mayrs 1864 (2 zi'l-hicce 1280) tarihli bir arzda agrkbir gekilde dile getirilmigtir. Kiigiik isldm ve hrristiyan gocuklanigin mahalle mektepleri tesisiyle onlarr sokaklarda dolagmaktanahkoydufunu, rslAhhine agtrrmakla kimsesiz gocuklarrn sokaklarda,gurada burada kalarak kritii huylar edinmelerini, bunun sonucu ola-rak da hapishanelere diigmelerini iinlemek istedifini, bir memle-kette bu tiir fakirlerin ve dciz yetimlerin geqindirilmesinin o iilkehalkrnin borcu oldufunu ifade etmektedir. 5-6 yagrndan biiyiik, 12-18yagrndan ktreiik kimsesiz gocuklar toplattrrrlarak bu rsldhhAnelerde

26 Bunun iqin bk. M. Mtinir Aktepe, <<Mehmed paga, yefen>, t/., VII,609-610.

27 Ba$bakanllk Argivi, lrade-Meclis-i Vala, no. 2I2g9.28 Bagbakanhk Argivi, lrade-Dahiliye, no. 22918.29 Bagbal<anhk Argivi, Irade-i Meclis-i VAl6., no. 20?59, lef 1.S0 Bagbakanirk Argivi, lrade-Dahiliye, no. 86231 ve lrade- Meclis-i v61d.

r.o. 22735.

MIDHAT PA$A'NrN NIS VALILIGI

kendi dinlerine giire ayn ayrt miisliiman veya hrristiyan hocalar,sanat igin ustaiar tarafrndan efitileceklerdir. Kiigiik mahkfirnlar dabu rsldhh6nelere konulacaklardrr".

5 - Yol yaprmr. 1861 senesinde Nig eyaletine vali olduiundaMidhat Paga mevzuata uygun hareket ederek, yaptrrdrfi Sose yo-lun altrna biiyiik tagiar koydurmug, iizerine tag drikiilerek tamam-lanmasrna gahgmrg, kciyliiler de bu igte srra ile guruplar halindegalrgtrrrlmrglardrr. Bu usul hem uzun zaman almrg, hem de kriylii-ler senenin belirli giinlerinde ig yerlerine gelerek vakit dldiirmek-le srralarrnr savmafa" gayret etmiglerdir, gciniilsiiz gahgmaktadrr-lar. 1862'de Midhat Paga yol ingaatmda yeni bir yrintem uygular.Srrbistan'da yaprldr$r gibi, iince yolun istikameti tayin edilerekiki yanrna hendekler kazrlrr, bu arada grkan topraklar yolun iize-rine atrlarak yol seviyesi yiikseltilir. En iistiine de krrrk tagdiigenecektir. I(riyliiler arasrnda igbdliimii ve buna gore giirevlen-dirme yaprlr. Yoldan faydalanma nisbetine, arazinin diiz veyabaytr oluguna gdre, fazla iggilifi gerektireeek cinsten oluguna na-zaran kiiyler arasrnda iig kademeli bir diizenleme olacaktrr. Is-tanbul'dan bir sene ijnce istenen miihendis kasrrn aylnda geldifi iginkendisinden faydalanrlamadrirndan, Nig'teki subaylar arasrndangeometri bifen iiq kigi segiiir, bunlar ige yatkrndrrlar. Yolun inqaatrkrsrmlara aynlrr ve her kdyiin hissesine bir miktarr isabet eder.Bunlar kendi hisselerini kasrm ayrna kadar bitireceklerdir. Ig diizenikoyliiler tarafindan kendiliklerinden ayarlanacaktrr. Kriprii yaprmrigin gerekli malzeme, ustahk isteyen igler igin gerekli iicretler vali-likge iidenecektir. IJzak mesafelerden gelecek kciyliilere yiyecek yar-drmt yaprlmasr planlanrr. Neticede her onbeg-yirmi giinde bir MidhatPaga tarafrndan da denetienen yol ingaatrnda verim artar, bir ijncekisenede yaprlanrn 1862'de krrk katr fazlast yaprlmrgtrr. Bu aradakdyliileri yol yaprmrndan caydrrmafa gahgan bozguncularla da mii-cadele edilmigtir. Kciyliiler de yolun faydasrna inand:rrlmrglardrr. Bu-nun neticesinde de kiiyli.iler bazan geceleri goluk gocuk galtgmtglar,kendi hisselerine diigen krsrmlan siiratle bitirmiglerdir. Bu yiintemleNig-Sofya gosesi ingaatr iki yrl igerisinde bitirilir.

Bununla da kahnmaz, kiiyliiler rjki.iz ve manda arabalart kul-landrklarmdan, yollarda siirat temin edilememektedir. Pek nadir

31 Bagbakanhk Argivi, Irade-Dahiliye, no. 36231.

Tarih Ensti.tiisii Dergisi - tr. 19

290 NEJAT GOYTJNC

olarak sirenx,2 denilen at arabararr kuilanrrmaktadrr. Bunun igin Mid-hat Paga bir araba girketi kurmayr tasarrar. sofya mutasarrrfiAhmed Rasim paga da kendisine katrhr. Halk cahiidir, zengin ve161u seeebilecek kimsererden fedakdrhk edebilecek, kimse yoktur.srrbistan'dar:l ve di{er bir yabancr iilkeden bir $irketin bu ige talipoJ-3:t menfaate aykrrrdrr. Midhat paga bir krsrm ,rru*,r"lu' ortakettisi bir girket kurar. Her biri 2.000 kurug deferinde b0 hissesenedi Qrkartrhr. 1868'de 100.000 kurug sermayeli bir araba girketikurulur. Nig-Istanbur arasrnd.a haftada bir deia r.u"srrrxr, posta veegya tagryacak bir nakliyat servisi kurulmugtur33.

_ UI - Sonug. Midhat ,paga gerek asAyig temininde, gerek imar

faaliyetlerinde, yukarrdaki cirneklerden ve ekii bergererden edinitenbilgilere gcire, halka giivenen, onu ikna, yani ina*ndrrma yolu ile,onun ve kitlenin psikoroji,sini iyi anlayarak deste {ini kazanan birva]i1in neier yapmafa muktedir ordufunun ilk ornegini Nig eyaretivalilifinde vermig, bu deneyimlerinden daha sonraki valirikrerindede faydalanmrg bir devret adamr olmug, idarecilikte bagarrdan ba-

:.1ity? kogmugtur. Onun Megrfrti idareye grintil .,r.r-"*trra", vati_liklerinde halkla biitiinlegerek, onunla igniriigi yaparak, onu inan-drrarak kendisinin bagarrva uragmasrndu, ont"""" a,

""i"rr' saframa-stnrn acaba tesiri olmamrg mrdrr? Muhtemercn, o, vildyet mecris-lerinde elde ettifi bagarrlarr Meclis-i Mebusan'da da elde

"ait"trit"..-fini znnnetmig rre megrfrtl idareye giiniilden fa$tanmrftrr.

32 Diyarbakrr yiiresinde <iistii 6rtiilii yayrr araba>> ya hark aszrnda <<si/en>>deniimektedir, bk. Tiirki,ge'd'e halk ajzmd,an s6z Derreme Dergi,si,, Ttirk DirIrurumu yayrnlarrndan, Istanbul 7g4T, rrr, 1288. Tekirdair, Karamiirser, G6rcii\Balrkesir ve sivas'rn sugehri yiirererinde ise seren uoi u" ekin tagrmak iginyanlarrna odun ve tahta eklenerek genigletilen araba veya ka$nr> anlamrnagelmekte'dir (ay*t, eser,Irr, 1208). tvt"urrt"*"tur,' ,;";;;;r, ;;;;-;Z;; sdrera gek_linde Balkanrardan g6gen kiilelerle birlikte Anadolu,ya gelmig ve yayrlmrptrr.

33 Bagbakanrrk Ar$ivi, rrade-Meclis-i vara, no, 2rg74. Bu bergenin metniigin bk. Ek: 8.

MIDHAT PA$A'NTN NIS VALILIGI 297

Ek:1.

<ipek kasabasr ile dcirt nahiyesinin h6,vi oldufu kur6, ahdlisitaraflarrndan verilen taahhiid senedi strretidir :

Kasaba ve kurd ahAlisinden fena ve uygunsuz harekette bulunanve bundan sonra kendiisinden fena ig sud0ru melhirz olan ne kadaradamlar var ise ahAlinin iginden grkarrlmasrna taahhiid ideriz :

B'ad ez in gerek yerli ve gerek Vassiiviklii hrristiyan ahdlininmal ve can ve vzlartna zerre kadar teaddi ve miidahale olunmayubkangr kiiy ve kabile ah1lisinden bir mazarrat vuktra getiiriliir isemazarral ed.en kimsenin tutulub hiiktrmete teslim krlmmasrna ve tu-tulmaz ve teslim olunamaz ise zarar ve hasirr ol idemin mensirb ol-dufu ktiy veya kabilesi ah6.lisi tarafrndan tazmin olunarak cjdetilme-sine taahhiid ideriz

$ahin Bey'in cd.rihleri her kim ise arayub ve tutub hiikfimeteteslim etme{e ve bu c6,rihlerden birisi bir kabile veya karyede bulu-nub da tutulmaz ve hiikfimete teslim krhnmaz ise ol kabile ve kciyahAlisi mi.ittehim addolunarak carihleri hakkrnda olunacak cezantnanlar hakkrnda icr6.srna taahhiid ideriz.

Gerek kasabah ve gerek kdylii ve nahiyeli her kim olur ise olsunbugiinden sonia hig kimsenin sil6.h ile kasaba igine girmemesine vehastahAneyi basmrg olanlarrn zdhire ihrdcryla li'ecli't-te'dib hiikfi-mete teslim krhnmasrna taahhiid ideriz.

Istenik ve Istralga karyeleri ahilisi tarafrndan mah gAret olu-nan miidii-i sAbrk RiSid Afa'nrn ne kadar zayidfi varsa meydanagrkarrlup teslim olunmasrna iSbfr iki kiiy ahdlisi taahhiid eylediklerigibi biz dahi bunun hiisn-i strretle tesviyesine taahhiid ideriz.

Zabtiyenin usfil-i cedidesi ilzere harekete tAbi ve rdzt olanlaribka olunup olmayanlarrn grkanlmasr mukarrer oldufundan bu bAb-da olan emrin dahi hiisn-i icrdsrna taahhiid ideriz.

lpek kazasrnda ve hflvi oldugr kurAsrnda gimdiye kadar kan da-vdsrnr davet iden ne kadar katl maddeleri vuktr bulmug ise mahalle vebe-mahalle, karye be-karye birer krt'a defteri lpek'de akd olunacakbiiyiik meclise takdim olunarak kdtillerinin verese-i maktfilin ilediyanetden birer miinAsib bedel iizerine sulh olunmasr ve bu maktrlekan davAlannm ke-en-lem yekfin hiikmiine korlularak nim ve niga-ninrn ortadan kaldrrrlmasr ve bugiinden sonra her kim kan dav6,sm-da bulunur ve telaffuz dahi ider ise padigahtmlzrn fermdnr izere

NEJAT GOYUNQ

familyasr Anadolu cflnibine tard ve nefy olunmak iizere hiiktrmeteteslim kilmmast husfisuna taahhiid ideriz.

Kazamtzrn esi<i ve yeni miirettebSt-r miriyesinin hisablarrnabakrlub gerek bekayidan ve gerek bu senenin mahndan ne kadarborcumuz zuhfir id.er ise sene flhirine kadar rabt olunacak tek6,sit-lerini de tamAmen ve kimilen tediyeye taahhiid. ideriz.

Bugiinden sonra kasabah ve nahiyeli her kim olur ise oisun beyn-lerinde addvet ve tarafdirhk ve husirmet bertaraf idiliib ciimlemizkardagga geginerek pA,digihrmrztn emr ii ferminr ve ger'-i gerifin ve

nizdmve kantrn-r miinifin hilkmi.i her ne ise tamamen icrAsryla andan

aynlmamaia ve haricden gelecek ve gerek igimizde zuhtrr idecek

k6,til ve gAsrb ve sdrik gibi Ser'an ve kantrnen tcihmetli olan kimseleriigimizde kabirl itmeyiib hiiktrmete teslim eylemefe ve civanmrzdaolan Vassciviklii ve Merditalularln can ve mal ve hayvanitrna higbirzarar getiirmemefe ve anlar taraftndan bir gfine teadd.i vuktr bulurise usulsiiz hareket itmeyiib hiiktrmete gika.yet itmefe taahhi.id

ideriz.Elhamdiilillah teAl6. askerlik hidmeti milletimizin geref ve mef-

hareti ve biiyiik imtiydzr oldufundan pddigAhrmrztn nizdm ve kantrnuvechle kur'a-i ger'iyyenin bili istisnA icrAstna ve ismine kur'a isdbetidenlerden bazr cihiline hareket idenler olur ise o makfileleri hilktr-mete getiirmeie taahhiid ideriz.

Ahdliclen her kim hiiktrmete taleb ve davet olunur ise hiikfrmet-den bir emr veya miihiirlii pusula geldifi anda hiikirmete gitmeie vebil6, rizr gitmeyenlerin kanfinen hakkmda lAzrm geien muameleninicrdsrna taahhiid ideriz. Ve vatan ve memleketimizin kadr i.i itibirrnrmahv iden ve selb-i emniyete sebeb olan fenahklarrn mahv ve rsli-hryla pddigihrmrzrn nazar-r lutf ve merhamet ve inAyetinin hakkr-mrzda ve izerimizde devdmrnr ciimleten ricd eyleriz.

Igbu taahhiid senedinde miinderic taahhiiddt her smrftn menstrb

olduiu mahall ve mevkiine mahstrs oiup meseli kasabaya ve kasabaahAlisine aid olanlarr kasabada sdkin olup zirde mi.ihiir ve imzilarrbulunanlar ve nahiyelere dAir olaniarr nahiye ahd,lisi ve riiesAsr taah-hiid itmiglerdir.

Bitdda beyin olunan geylerin igbu tarihden itibdren on giiniginde miimkiin olanlarr yapllub viictrda getiirilmesi ve bunlarr teminigiin ewel be-ewel her kabileden ikiger kiginin bi'l-intihib rehin str-

MIDHAT PA$A'NrN Ni$ VALILIGI

retleriyle irsAl krhnmasr dahi ciimleten taahhi.iditdan olmafla taah-hiiddt-r megrtihanrn on giin iqinde mtimkiin olanlarrnr fi'le ve meyda-na getiiriib ileriisinde dahi illd magallah teAli bu usfrl iizere devam it-mefe ve her kabileden ikiger rnu'teber ve mevsfik ddem intihibrylairs6line taahhiid ideriz.

Yakova kasabasr ile ona bafh nahiye ve kiiylerin ileri gelenleriile de aynr mahiyette bir sened. imzalanmrg, bu da Istanbul'a sadA-rete gcinderilmigtir.

(Baqbakanhk Argivi, Iraile-i Dahiliye, no. 34829, lef 1)

Ek: 2

Nis kasabasr civannda ingasr tasmim olunan siivari krglasrnrnmasdrifine karguhk toplanrlan mebO"lifin mikdan

inga olunacak krgla ve hastahine masdrifine ilAve olunmak izeredtii'z-zikr kazalar ahdlisi taraflarrndan iine olunan mebdlif olupkrgla-i mezktLra sarf olununcaya kadar mahalli mal sandr$rnda hfzr11 Rebii.i'l-ewel sene 7276 (8 Ekim 1859) tarihiyle bd-emirnAme-isdmi emr ve ferm6,n buyurulan

285 389 2434 482 2A

19 304 00

$ehirkiiyii kazasr ahilisi taraflarrndan iAne olunanIgtib kazasr ahilisindenLeskofga kazast. ahilisinden

(Toplam)I\{ekteb-i riigdiye'nin masdrif-i ingaiyyesine ilAvetensarf ve itA olunan

$ehirkiiyii ahdlisinin ber vech-i bdlA verdikleri alt-rnrg dokuz bin bu kadar gurugun ntsfi olup orada birhrristiyan mektebi inga olunmak iizere itisr iradebuyurulan

339 176 04Nig kazasr dertrnun da inSd olunan mekteb-i riigdiye masdrifiygiin

$ehirkdyii kazasr ahAlisi taraflanndan i6ne olunan

69 413 t2

408 589 1686 354 24

322 234 32

34 706 26

NEJAT GOYUNQ

287 528 06 (Kalan)Mazhar-r rnticd,zdt olan me'mfirin-i miittehimeden ceza-yr nakdi ola-rak ahzi mukarrer ve mahkfrm bulunan655 94L 00202 584 00 igbt ceza-yr nakdiden sarf ve itasr muktezi-i iride-i

seniyyeden olan mebd,lifin mikddrr

453 357 00 (Toplam)120 000 Bu defa inga olunan habs-hdnenin masd-

rif-i tahminiyyesi7 500 Urgiib'te inga olunan cAmi-i gerifin

masdrifine ilAve krhnan75 084 Morava nehri iizerine ah6.li ittifakryla

inga olunan kciprii masirifine ilAvesiirade buyurulan

202 584 (Toplam)cezi"-yr nakdiden gimdiye kadar tahsil olunan ve bugiinlerde der-dest-i tahsil bulunan273 057 00 mevcfid-u sandrk olan27 t59 16 Salih Efendi zimmeti olup taksite rabt olunmafla

taksitli hulfrliinde mahallerinden ahnacak olan5 79L 00 Mutasarrrf-r esbak Zeyne| Afa'nrn furuht olunan

e$yasr bahisrndan bazr kesdn zimmeti olup bugiin-lerde derdest-i tahsil bulunan

300 008 16 (toplam)202 584 00 ber vech-i b6,ld masirife itA olunmug ve olunacak

olan

97 423 36 (geri kaian)

Kusirr-u bakdyasr bulunan355 933 4Yek0n384 952 (kuruS)

(BaSbakanhk Argivi, irade-i Meclis-i Vdid, no. 20 Tbg,lef 1).

MIDHAT PA$A'NIN NiS VALTLIGI z5s

Ek: 3

Mahrtrse-i Nig'de urglib kapusr hflricinde miiceddeden inSa olunacak

siivari krgla{-r humdyirnunun bir krt'a kegf defteridir'

$dyleki, yaprlar resminde gdsterildiii iizere inga -olunacak

ko-

gug ie- z6bitfln-odalarrnrn sath-r mes1hasr 4159 a olma{Ia sath-r

zeminden iig argun umkunda Adi tag ve hAlis harq ile iiziine varln-

cayakadartemelvesath-rzemindenortakatavarrncayakadarsar.pn UaStrktr dikmeler ve dikme aralarlna payandalar' bunlarrn ara-

iu"rrru $eshine tuflasr ve hA.lis trarc ile memltr olarak orta kat-

dan sakafa varmcaya kadar alt hat misitttr inga olunacafrndan alt

ve iist kat ko{'ugla"*rrr r" zdbit6,n odalarrnrn dercrni dtiSemeleri mege

tahtasryla insa olunarak ve tavanlarr dahi brgkr tahtasryla tavanla-

narak ve ganta ve tiifenklik misilltr geyler ve zibitan odalanna ik-

tizd,srna gcire yiik ve dolab inga oiunarak ve yine krglai-r mezbfirenin

tarafeynden yiz elli argun tfiliinde 24 argun arztnda ? argun irtifi-inda iti aded ahurlanrn temel duvarlarl idi tag ile giivde duvarlal

S"ifran" tuilasryla ve hilis harc ile- memlir olarak ve iizerine mege

tahtasryla kara tavan inga ve derfinlanna dijrt stra olmak iizere ba'

srl'a ( ?i inSasryl" purr.""" ve kapulann i'mdli ve- krgla$-r mezbirre-

nin ver1srnda ahuriar,'vasatrnda gair ve etzak anba(r)larryia vekil-

hu""rrragcryAnodalarrve'matbahvegamagtrr-hAneliizirmugiiriin-diifiindenmezbtrrgeylerintemelduvarlarrdditagveg6vdedu-uuilu",. tuila ile doseme ve tavanlarl mege olarak bu maha-lde t'a'rif

ve bey6,n olunmugtur'Ve yine krglaf-r mezbtirenin temel ve etrif duvarlannrn sath-r

zeminden 3 (zii) a=umkunda 1,5 (zir) a arzrnda ve ara duvart 1 (zir) a

arzrnda olarak bunlann tak'iben mikdar-r mecmiru 3455 (zir) a oI-

;;ti; y;" sath_r zeminden orta kata varlnca etraf-r duvartan yedi

u"g;r' irtifarnda 18 parmak arzrnda ve ara duvarla' ile tirliinde ola-

rai bunlann tak'ib-en mikdarlart mecmtru 5645 (zir)a olmakia orta

katdansakafakadaretrafduvarlarryarrmar$unttrliindeTargunirtifS.rnda ve ara duvarlarr 6 parrnak atztnda olarak bunlann tak'iben

mikdarlarr mecmiru 349:- (zir)a olmakla alt ve iist kat giivde ve ara

duvarlarrpencerevekapulardanmAad6,tak'ibenmikdarlarrmecmtrug315 (zir) a arsuna b6,li! olarak bunlarrn i'mdl ve ingasr. igiin iktiza

ed.en levdzrmit-r saire ie ameie yevmiyeleri fiat-r mukarrere iizere

bir bir hesAb olunarak gekl-i mukaddimde heyan olunmugdur'

296 NEJAT GOYTJNE

Temel igiin Adi tag, hailrk mege afacr, dikmelik temel dire{i, payan_dahk, alt ve iist katda diigeme ve tavan kirigleri, alt ve iist kat igiindcigemelik mege tahtasr, alt ve iist tavanlar ve kapular ve pervazrarigiin brgkr tahtasr, mukarrashk rnege direfi, mertek afacr, baskr tah-tasr,- kiremit, kircE, kum, tufla, ekser, duvarcr ve diiiger yevmiyesi,masdrif-i miiteferrika mikdar, araba ve fiat olarak betirtilmektedir.Yekirn 352 688 guru$.

ve yine krglaf-r mezbirrun tarafeynde iki ahuriarrn tfiileri yiizelli argun, arzlart. drirder ar$un ve irtifar yedi olarak sattr-r mesihasrmecmiru 7.200 argun olmafra sath-r zemind.en iki argun umkundabir argun arzrnda ddi tag temel duvarrn tak'iben mikdar-r mecmfiu\382 zira olma{la sath-r zeminden T argun irtifd,rnda 1g parmakatztnda etraf...(aynr gekilde tahta, tag, kiremit, kireg, kum, di.ilger ve amele mas-rafi, miiteferrik rnasraflar) 119 306 gurug.

ve yine derfin-u krgla{da gair ve erzak anbarlarryla vekilharcodasr ve agcrydn odalarrnrn sath-r zeminden 2 argun umkunda ve birarsun arztnda, temel duvarlarrnrn eismi mecmtru Bgg ziri olaraksath-r zeminden 7 argun irtifArndan ve yarrm ar$un arzrnda ...(Bunlarm da 5ri taq, direk, tavanhk tahta, diigemelik mege tahtasr,tufla, kiremit, kireg, kum, diirger ve amere yevmiyeleri vesflir mas-raflan tutarr) 20505 gurus

Yekfin-i masraf : 492 4gg gurug

Elli bir kalem levdzrmatrn iktiz6" edecefi ve el-hdletii hazihi fiat-rmukarrerelerine tatbik krhndrkta ber vech-i bild yalnrz 4 yiik g2.4ggguru$ masrafla husirle gelecefi z6hir ve 6,gikdr olmafla ol-tabda emrti fermdn hazret-i menlehii'l-emrindir. 2L cemdziyii'l-ewel sene(12)78 (24 Kasrm 1861)

BendeTobhine-i Amire miihendisi

YtizbagrAli (miihiir)

(BaSbakanhk Argivi, irade-Meclis-i Vdli, no. 2075g, tet.. 2).

cY)qo

!ot--

ct

z,dd

a(.)q)

ao€dk

'H.j

wtr

CB

!wCd

m

cd

aCd

u

tr0)H0)

a

cd

tiAcdho)

oF.

(cd

aqcd

Mp90

od'iD

z<t

Jrn

so(}

F{io

D

n

o

0

o

o

d

-..1lh--l oldld+o

-lH

t+lor1F1!t.lsl.d

-Fq

cAtrrdFlAOw6oFlFf{6OHt{66.dEO.-{.rl.!(o)

tf

fl

r:l

r-lf-trl

!98 NEJAT GOYUNQ

Ek:5

Meclis-i kebir-i eydlet-i Nigaded 73

Makdm-r celil-i Sadiret-penAhiye

Nig mevkiinde bulunan siivari (ve) topcr askeri igiin miiced-deden bir krgla ile bir bb,b ahfrr ve hAric-i kalede viki gargu ve va-ro$un muhafazasr igiin iki b6tiik as6,kir-i g6.hAneye dahi iki b6.b ka-ragolhdne ingasr mukaddemA tasawur olunarak ol-bdbda vukir-bulan miisiade-i seniyyeye mebni lede'l-kegf masirif-i ingi,iyyesiB yiih 6.l-.000 bu kadar guru$a bAlif olacafr anlagrlmrg ve igbCr krglaile iki mekleb-i riigcliye ve hastahAneye sarf olunntak i.izere ahAli ta-raftndan 3 yiik 54.000 bu kadar gurus terk ve teberrii olunmug ise de

bu akgede hrristiyan taktmtnrn bir hrristiyan mektebi dahi yaprlmakmuktezn-yr irAde-i seniyyeden hulunmug olduiuna ve bu hale ktglayakalacak iinenin mikd6,rr kalil olarak iizerine hayli akge ildvesineihtiyac goriinecefine binien bunun ileriiye ta'liki fi 11 Rebiii'l-evvelsene 276 (8 Arahk 1859) tarihiyle geref-viirtrd idiib mahftrz bulunanbir krt'a emirndme-i resmi de iride ve ferm6.n buyurulmug olup si-ye-i makderet vdye-i hazret-i pAdigAhide el-hdletii hazlhi Nig'de biralay si.ivari ve iiq tabur piydde asAkir-i Sih0ne ve iki batarya topmevcud olarak bunlardan fakat bir buguk taburu derfin-u kalede

krgla ittihdz olunan mahalle yerlegdirilmig ise de mladflsr ve siivarive topcu hayvanAtr hanlarda ve gurada burada dafrnrk ve miitefer-rik bulunup bu hAlin icAb eyledifi rahatsrzhkdan ve han sahipleri-nin ld-yunkat'i vukffa gelen srztldtsrndan bagka melffrf pusula mtr-cebince asAkir-i merktrme ve hayvanAtr igiln istic6.r olunan mahallerebir senede verilen kiranrn rnikdirr dahi 90.000 gums rttddelerine bA-

lif oldu{una ve Niq ve havAlisi mesdlihi i'cAbrndan olarak nastl olsaburalarca daima bir frrka-i askeriyye mevcttd bulunacafina binAen

hem hazine-i celile miimkiin mertebe gu kira masrafrndan kurtulmakve hem de asAkir-i $ihdnenin $u tegettiit ve teferrukdan muhafa-zastyla sAye-i dsAyiq-viye-i hazret-i miilfrkAnede hil-i istirahat-tkdmilede bulunmak iizere iki tabur piyade ve veyahfid bir alay siivariistiib edecek bir krSla ingasr arzu olunduiu halde mukaddemA ya-

MIDHAA PASA'NIN NI$ VALILIGI

pilmasr tasawur ve inhd olunan yalnu topcu krglasryla iki karagol-h6.ne masrafi iqiin gcisterilmig olan mebdlifin kiilliyetine nazarangimdi tasawur ve arzv edilen krglanrn cesdmeti ve karguhfrnrnadem-i kifdyeti biis-i tereddiid olmakda iken bu kabilden olarak ge-

qen sene 3 yiik bu kadar bin gurug masrafla kegf ve tahmin edilmigolan habs-hdnenin mukaddemce tarz-r difer iizre ingasr bi't-tedkik160 bu kadar bin guruga kegf olundukdan sonra gAydn buyurulan mii-sAade-i seniyye mucebince ingA,srna baglanrlarak bu def'a hitdmbulmug olmafla miifredAt-r masdrifi hakkrnda der-dest-i tanzim ve

takdim bulunan mazbatasr tafsild,trndan mal0m-r dli buyurulaca$rvechle habs-hAne-i mezkfir iki kat som kArgir olarak ebniyesi 1500

zirddan miitecAviz olduiu ve h6,ric-i kegf bazr geyler dahi yapildtftve husfisiyle iki aded cesim zabtiye kofuSu d.ahi ilive krhndrfr haldekdffesi 1-20.000 gurug kadar masrafla viictrda gelmig ve bu ehveniy-yetin en biiyiik sebepleri tayin kthnan mukdim ve miistakimmemirrlarrn marifetiyle kdffe-i levdzrmdtrn pegin para ile pazardanmiibAyaa olunmasr ve beher gltn bi'z-zat nezdrel edilmesi ve renc-berlik ve irgathk iglerinin kAmilen mahbirsine gdrdiirtilmesi husfislan buiunmug oldufundan bu mis6.I arzu olunan ktglanrn dahi ingasrna

meddr ve miiheyyic olarak ibtida karguh{r keyfiyeti lede'l-tedkikmal kalerni kuyfrdrndan grkanlub leffen takdim krhnan pusula nitrkoldu{'u vechle krgla ve mekteb-i riigdiye ve hastahdne igiin mukad-demd ahAli tarafrndan iAneten terk ve teberrii krhnmrg olan mebA-lifin mikddrr drirt yiik 8000 bu kadar gurug oldu{u halde bundan36.300 bu kadar gurus Nig mekteb-i riigdiyesine sarf olunarak ve

34.000 gu kadar gurug $ehir-kiiyii'nde hrristiyan mektebi yaprlmakflzere oraya terk edilerek kusirr 2 ynk 87.000 gu kadar gurus kalmtgve yine mezktrr pusula zeyline igiret olundufu vechle gegen sene

mazhar-r miicAzAt olan memtrrin-i mi.ittehimeden cez6"-yt nakdi olarakahzi mukarrer ve mahkirm bulunan mebilifden gimdiye kadar tahsilolunan akgenin mikdirr 3 yiik 8 gurug ve 16 paraya b0lii olup bun-dan bi-irade-i seniyye zikr olunan habs-h6,ne ve Urgiib'de inga krhnancdmi-i gerif masdrifiyle Morova kiipriisi'ygiin tahsis buyurulancem'an iig kalem iki yiik 2500 bu kadar gurus tenzil olundukdansonra 97.400 bu kadar guru5 fazlasr gciriinmiiS olma$la bununlakrglanrn masraftnrn karguhfr olan akge birlegdirildifi halde ci.im'

lesi 3 yiik 84.000 gu kadar guru$a bdlif olarak haylice bir karguhkdimek oldu{undan burada bulunan iimerA-yr askeriyye marifetleriyle

3oo NEJAT GOYUNg

ktgla iqiin miinasib bir mahall taha*i olunarak varos hdricinde vekalenin 2.000 hatve mesifeden miitecdviz bu'dunda iirtiya" ve ten_sib krhnan mahalre-tam bir alay siivari almak ve hin-i iktizl"da topcubataryala'yla piyade oturmak iizere 40.00 0 ziri, arsa iizerine ya_prlmasr tasawur olunan krglanrn etraf-i sel6,sesine yafrlacak ahur-larrn siivari mirarayr izzeili veri Bey marifetiyre bir krt,a resmiyapdrrrlarak ve ebniye iizerine memtrren burada burunan miihendisYiizbagr Ali Efendi'ye dahi e$ya ve amele fiat ve ucuratr hisdb et-dirilerek yaprlan defteriyle beraber haritasr manzirr-i ali-i 6.safane_leri buyurulmak iizere reffen takdim krhndr. Resminde gcisterildifive. defterde beydn olundufu vechle krgla ebniyesi iki kat olaraktufla ve hdlis harc ile k6,rgir ve ahurlarrn duvarlarr kezalik hdlisharc ile k6,rgir ora11k krgla ebniyesinin mikdarr 4.000 gu kadar veahur ebniyesi dahi r.000 bu kadar ar$una bdtif oldufu halde topu-nun masd,rifi dtjrt yiik g2.000 guru$a keSf orunmrrs

"" buna arrna-cak arsa bah6,sr olarak tahminen bir 10-12.000 gurug ii6ve orundufuhalde beg yiik nihayetii'r-nihdye mecmtru masaiiti r viil. b0.000 gu_rugu geqmiyecefi tecriibe orunan emsAri derdretiyie mimtrr_i kavi bu-Iunmug oldufundan ve ber-minvdr-i muharrer mevcud dimek olan3 yiik 84'000 gu kadar guru$un iist tarafrn a r6.nm oran akge yinecezd-yr nakdi bekayd,srndan gayetr istifd orunamadrfr ve bagka kar-guh*r bnlunamadrfr halde bu maddenin hasbe'l-mevki miiseilem olanfevdid ve muhassend,tma ve el-hiletii hazihi verilmekde oran ica_ritdan dahi hazinece bu kadar menfaat hdsrr oraca {tna nazatan nok-san kalan mikdirrnr her harde rutf ve ihsdn-r dli iriitemmim olaca_frndan muvafik emr ii ferm6'-r ari buyuruldufu halde heman tertibve tedirik-i levdzrmatryla miistainen iittatri tlan gerucek mevsim_isayfda meydana getiiriilmek iizere igb0 Mart ibtfr0srnda bide vemiibageret olunrnasr ldzrm geliip fakat zikr olunan krgla ebniyesininyalnrz metanet ve res6.neti mailfib olup niimdyig iltizdm olunma_yacak ve bu ciheile liizumsuz geylerden sarf-r nazar krhnacak isede bu kadar viis'at ve cesametile beraber gu masrafla viicfida gelmesibirinci derecede levizrmatrnrn gimdiden istihzdr ve tehiyyesi ve sd-niyen kdffe-i mebi'dtrn pegin para ile ahnmasr salisen rencberlikve rgathk iglerinin mahbirsine grirdiiriilmesi garilarryra megrirt olubbunlar olmadrfi harde masdrifinin bi,z-zarire bu mikdarr tecaviizedece$inin dahi ewel be-ewel arz ve beyanr fariza-i zimmet olma_srn suver-i ma'riza rehin-i miisaade-i seniyye buyururdufu halde

MIDHAT PA$A'NIN NI$ VALILIGI

gimdiden esbib-r levAzrmAt-r muktaziyyesi tedArik olunmak iizerekeyfiyetin lutfen ve ihsAnen emr i.i ig'drr vibeste-i re'y-i zerrin-i dsa-fdneleri bulunmafrn ol-bAbda emr ii fermAn hazret-i menlehii'l-em-rindir. Fi 27 Cumide'i-tli sene 1278 (30 Kasrm 1861)Ketib i meclis

Muhasebeci

(Basbakanhk

Ek:6

Miidir-i evkaf Miifti HAkimii'g-ger'i

8 5.26" Vali-i eyilet-i NigMidhat

Argivi, Irade-Meclis-i VdlA, no. 20759, lef 5).

Nig EyAlet Meclisi Mazbatasraded 37

Nig kasabasr haricinde ingasr rehin-i rniisAade-i seniyye-i haz-ret-i pAdigdhi buyurulan krgla-i humAyCrn siye-i teshil0t-vdye-icen6,b-i mi.ilfikdnede meisir-i tevecciihd,t-i aliyye-i hidiw-efhamile-riyle reside-i hitAm bulmug oldu$undan Nig'de bulunan asAkir-igdhdneden silviri biiliikleriyle pimdilik top bataryalarrndan birininve bir tabur piydde asAkir-i nizAmiyenin nakl ve ikflmesi bi't-ten-sib gehr-i Eyltriiin 26. gargamba giinii heyet-i muntazamalarryla kAf-fe-i asdkir-i hazret-i pAdignhi ve viictrh ve riiesA-yi memleket hazrrolduklan halde icrA-yr merdsim-i mer'iyye ile ediyye-i hayriyye-ihazret-i miilfikAne tildvet ve i'fA olunduktan sonra asAkir-i gdhdnektgla-i humdyfinda tehiyye ve istihzir olunan kofuglara ikdme edil-mig ve muahharen matbah ve cAmegtrr-h6.ne ve gair anbart gibi mii-teferriAtr dahi ikmAl olunmug olmafrn komisyon-i mahsirs marifetiylevukCr-bulan kAffe-i sarfiydtrnrn mikddrrnr miibeyyin tanzim oiunandefteriyle tegekkiir-i lfitf ve indyet-i hazret-i velinimeti mutazam-mrn iimer6,-yr askeriyye tarafrndan verilen mazbata leffen ve yaprlanresmi dahi gegende bi'l-meztrniyye dersaAdete giden siivari Miralayrizzetli Veli bey'e tevdien takdim krlindr. Nig mevkiinin ahvdl vemes6lih-i miilkiyyesi icdbrndan olmak iizere buralarca daima birfirka-i askeriyyenin viictrdu rhiihim ve muktazi oldufu halde as6,kir-igdhAne ik6.mesiygiin dertrn-i kalede nihdyet bir buguk tabur alabile-cek bir kaq kogugtan miirekkep atik ve harib binAlardan mdad6, ma-hal olmadrfrndan mi.iceddeden bir krglanrn liiztrmu mukaddemleri

NEJAT GOYUNC

dahi bir kaE defa tasawur olunarak hatta (LZ) 7n (1gbg-b9) tari-hinde Mirliv6, izzetlu samih paga'nrn me'mirriyetiyle derun-i kale-de iki tabur almak iizere bir krgla ve bir hastahdne ingasr kegf olun-mug ise de memhfir ve mahftrz kegf defterlerine nazarar_yarnrz krgla-nrn mesd.rifi 5300 bu kadar kiseye kegf ve tahmin olunmug olma-sryla kabil-i miisaade-i seniyye olamlyarak kalmrg ve muahharenyalnrz topgu askeriygiin bir krgla ve bir ahur ile iki adecl karagol-hdne ingasrna hasr-r maksad olunmug ise de bunun dahi ber-mtrcib-ikegf masdrif-i muhammine ve muktaziyyesi olan g yiik 61.000 bukadar gurusa karguluk olmamasryla o dahi vakt-i merhtrnuna ta'likbuyurulmug oldufundan mevctrd. olan as6,kir-i hazre|-i gdhine bi'z-zarire hanlarda ve varos iqindeki hdnelerde ikdmete muhtic vemecbirr olup bu hdlin ise askerce istenilmeyen ad.em-i inzib6.t ve in-tizdmrndan ve han ve hineler igiin senevi verilmekte olan kirdnrnmikdarr 90 000 gurusa balif olarak bu vechre bir masirif-i kiilliyedahi ihtiydr olunmakda bulundufundan fazla, han ve hb"ne-ler eshdbr tarafindan dahi bir takrm gikAydt-i miitevdliye vuktragelmekde olmasrna ve geQen sene yaprran habishane ile cebehd.nelerve kale divarr gibi bazr ebniye-i miriye masS.rifinden istidlil olun-dufu vechle bir alay siivari ve iki batarya topEu askeri almaki.izere tensib olunan mahalle 5 yiik b0:000 gurus kadar masrafla birktglanrn yaprlmasr ve viiccrda gelmesi tahmin olunarak masarifininkarguhfr dahi bulundufuna mebni ol-babda geQen sene takdim kr-Irnan mazbata-i A,cizdnemiz iizerine gargabuk ihs6,n buyurulan cevab-i6,li hiikm-i celiline tevfikdn ve avn ve inivet-i bdriye miitevessilen he-men bir tarafdan tertib-i levd,zrm0tivle mart iginde esas vaz, edilmigve tam6.m yedinci ay iginde ve asrl merkez hitdm olarak dertrnu-na ber minvdl-i muharrer asakir-i gdhine i'kad ve ikame olun-mugdur. Gegen sene takdim krhnan kegf defterinde beydn olundufuvechle bunun arsasl 40.000 zrra mahalli miigtemil olarak dsrl krg-la ebniyesi 3.000 bu kadar ve ahurlarr ?.000 gu kadar ar$un olmakiizere kegf olunmug oldufu halde esasrnrn vaz'-r srrasmda bir tarafi-nrn daha tevsi ve temdidi iktiz6. eyledifi gibi krgranrn kegfinde suhusfisu kuyu hafriyle idare olunmak tasavvur olunmug ise de, siivarikrglasiygiln behemehal suya ihtiydc miisellem ormasryla 3.000 zir6,mesafede kiin Armudluk nam mahaldeki suyun celbi ve bunun igiinbir su hazinesi ingisr ldztm gelerek bu geylerden dolayr mesiri-finin kegfi mikd6,rrnr tecdviiz etmesi tabii ise de, ana dahi bend-i

MiDHAT PASA',NTN NIS VALILIGI

Atide beyAn olundufu vechle zuhttr eden karguhfr medAr-r ciir'et ol-dufundan ve bunlar yaprlmadrkga btiyle bir bin6,-yr cesim noksan kal-mrg olacafrndan lutf ve dtrfet-i seniyyeye iftir6,ren ehemm olan gey-

lerin ciimlesi yaprlacak ve krglanrn kargusrnda kdin Leskofca kapusthendefi iizerine bir bijiiik asker igiin kirgir bir karagolhd,ne dahi ingdolunarak kS.ffesinin yekCrn mesdrifi defter-i mezkttr mtcibince se-

kiz yi.ik 63.510 guruga varmrs ve bunun 5 yiik 50.000 guru$u dahil-ikegf olarak mevcud bulunan karguhfrndan icrd-yr mahsfibu mukarrerbulunmug oldu$undan iist taraftnrn bend-i dtide arz ve beyAn olu-nan akge ile kargulatdrrrlarak icri-yr mahsttbu v6.beste-i emr veirAde-i aliyye-i vekAletpenAhileridir. Sebkat eden kegfi mtrcibincenefs-i krglanrn binasr 3.000 bu kadar ziri olacak yerde sonradanliizfrm-i tevsii cihetiyle 5.000 zirAa varmr$ oldufu ve metAnet veresdnetiyle hAsrl harc ile srvanup fazla olarak iki tarafindaki ku-lelerinin yani zdbitdn ddirelerinin srvala.rr dahi mdliz tabir olunansrva ile kArgir heyetinde yaprlmak iizere niimiyigi dahi iltizdm kr-lrndr$r halde fi 28 Safer sene 279 tarihiyle takdim krhnan ariza-imahsCrsada beydn olundufu vechle buna did mesArifi yine kegfiniLecdviz etmemig gibi ise de 7.000 bu kadar zir6" olan iki ahur bu tevsimiinAsebetiyle 8.200 bu kadar zir6.a varmrg ve matbah ve gama.sur-

hdne ve kil*r ve agQr ve vekilharc odalart gibi miiteferriAtr ktg-lada sAkin olacak iig srnrf askerin ba$ka baSka smflanna elvere-cek hAl ve heyette kArgir olarak yaprlmrg ve ke$finde su yolu ve

su hazinesi yofiken ber-minvAl-i muharrer 3.000 zird mesifedendcirt liile mikd6,rr su getiirjlerek ve yiiz yirmi ar$un mik'ab bir suhazinesi yaprlarak gerek su yollarrna ve gerek su hazinesine bir hay-li akge sarf edilmig ve girkAb yollan 2.000 zir6" mesAfe mahalle kadartemdid olunmug ve Leskofga kapusr'na yaprlan karagolhdne ile krglaiginde k6.in cdmi-i gerifin min6.resi gibi geylerin ve'l-h6.srl az ve gok

miiteferridtrnrn mesdrifi dahi munzam olmug olmasrndan ve bir de

kdffe-i mebi'itrn esmint tamamen eshibrna tediye ile herkesinrrz6,sr ittizd,m krhnmasrndan dolayr tabii ve zariri ol-mikddr ziyddemasraf vukfi-bulmug ise de krglanrn ahurlarryla beraber heyet-imevctrde ve mahdirdesi 55.000 bu kaclar ziri mahall iizerinde mevztr

ve mebni olarak evrAkiyle beraber olan bir krt'a ta'rif-nAmesindemuharrer oldufu vechle nefs-i krsla alt ve iist on iki kebir ve ikisagir kofuS ve iki tarafh olan kulelerinin her biri dahi sagir vekebir on altrgar odayr mtigtemil olarak ddire-i humflyfin dahi cAmi-i

NEJAT GOYUNQ

gerif dahil olmak iizere iig kat bina olunmug ve ciimlesinin alt katrbirer ve birer buguk ziri" arzrnda ve iist katr bir argun altt parmakkahnhfrnda hilis harc ile tufladan yaprlmrg oidufu halde nefs-ikrglanrn duvarrndan bagka sath-t binAsr 4.997 zird ve ahurlarrn ke-zalik iki taraf duvarlarr hAlis harc ile tuiladan yaprlarak bunlardahi 8.208 zir6" ve gair anbarr ve matbah ve vekiiharc odalarr vegama,gurhAne ve Leskofga kapusrndaki karagolhAne gibi miitefer-ri6t dahi kezalik kS.rgir olarak 1.400 hu kadar zir\, olma{rn gu hal-de krgla-i hum6.yCrnun tag ve tuiladan olarak yaprlan 20.000 ziri'mikddrr duvarlanndan miadA ma' teferruAt kdffe-i ebniyesininsath-r mesdhasr 14.600 bu kadar ziri"a bdli{ olarah mebAlif-i mas-

rCrfeden beher zirdtna 59 gurug isibet etmigtir. Krgla-i humiytrntam ve miikemrnel bir alay siivari ile ihi batarya topgu ve ha5rva-

n6trna kAfi oldukdan bagka yarrm tabur piyide ikimesine dahisAlih olmakla s6,ye-i inA,yetvAye-i hazret-i p5.di56,hide ciintrd-i ce-

nAb-i miilfrkAnenin bdyle bir ma'mttr ve muntazam mahalde ikAme-leriyle 6,sdyiq ve rahatlarr hisrl olmak ve icbir husirsundan dolaythazinece istihsil-i menfaat ile beriber han ve hAne eshd.brnrn birtakrm gikiyit'r- reddiyesi nihAyet bulmak gibi menifie munzam

olarak gdyle bir mevkide bdyle bir krglanrn viicfidunda olan maddive manevi muhassenit dahi hakikaten huztrr-i 6.liye arz ve takdimegdydn bulunmuqdur.

Mesele-i zdile esnisrnda Nig sancair kazalarrndan ordu-yu hii-miytrnlara irsdl olunan zehAir ve erzak-r miitenevvia esmd.nrndanbazrlarrnrn ahdli hazine-i celileye terk ve teberrii etmesiyle bunlar-dan bir takrmr hazinece irAd kayd olunarak ve bir azr bi'l-istizinbazr mesd.rife karguhk tutularak kayrdlart kapadrlmrg oldufu haldeBerkofga kazasrndan verilmig olan 21.100 bu kadar kryye yapaftbahasr olmak iizere Filibe'li Giimiig-gerdan oflu MihalAki Bey'inborcu olmak ldztm gelen 2 yiirk 842,5 gurugun bazr defterlerdekayrtlarr agrk oldufu gilriildiifiinden ash ve keyfiyeti lede'l-taharriigbu yapafr esn6-yr meselede asikir-i gihAne igiin gayak imil olun-mak iizere ah6,li tarafindan toplanrlup mir-i mumXileyhin adamrnateslim olunmug ve ma-masArif bahlsr ol-vaktin rAyici iizere ikiyiik 842,5 guru$a bilif olduiundan buna ddir bir gtne makbuzsenedi olup olmadrfr aranrldrkta mlr-i mumdileyhin adamr tara-findan verilmig makbuz sened6.trnrn evrak-r atika tobrasr iginde iiqkrt'a mi.imzi sCrretleri bulunup e{erge asrl senedittntn nerede kaldtft

MIDHAT PASA'NIN NiS VALILIGI

bilinememig ve akgenin meydanda sahibi ve davd,crsr bulunamamrgise de revig-i hAle ve mutasamrf-r esbak Zeynel A{a zamanrndamum6.ileyh MiiialAki Bey tarafindan vA,rid olup evrak-r periganarasrnda bulunan bir kag kit'a mektup meiline nazaran meblflf-rmezbfir mir-i mumdileyhin borcu oldufu halde ahnamryarak kalmrgoldu{'u aniagrldrfrndan bir strret-i miinisibe ile keyfiyet mumAileyheyaziarak ve giizegte talebine dahi esh6,brnrn hakkr oldu{.u bildirile-rek akge istenildikde cevAben gcindermig oldufu bir krt'a mektup-ta igbu yapafr parasr borcu olup tesviye edece{inden bahisle senedi-tmrn gcinderilmesini ig'ar etmesiyle madde saflandrfrndan ve tabiat-rmaslahata grire mebldf-r mezbirr ahdlinin matlfibu bulundufundanbundan bir mikdarrnrn Morava nehri iizerinde yaprlan kripriilereveyahud $ehir-kciyii'ne kadar tesviyesi mukarrer olan tarik masi-rifine idnelen terki hakktnda kaza-i mezbtir ahAlisinin re'yi soru-larak ceviben vaki olan ig'drA nazaran meblAf-r mezbtrr ahA,lininmatltrbu oldufu halde hazine-i celileye terk ve teberrii olunarak se-nedAtr bir krt'a mahzar ile Nig'e gcinderilmig ve buradan dahi der-saddete arz ve takdimi tabiat-i maslahat icibrndan bulunmug oldufuhalde eferge buna dair bir gtrne kayd ve malirmflt.bulunamamrg isede, bu akge r5iir-i mumAileyhin sahihen borcu iken nasrl ise begseneden berii kalmrg ve ahnan mektuplarr sened hiikmiinde bulun-mug oldufundan istihsAli muvafrk-i vazife-i zimmet oldufuna vemir-i mumAiieyhin asikir-i gAhd.neye verdifi gayak bahAsrndan do-layr Filibe Malsandr{r'nda hayli matlfibatr oldufu ciimle-i ig'dratrn-dan bulunduiuna binien bunun andan mahstrb sirretinde tesviyesiFilibe mutasarrrfr saddetltr efendi hazretleriyle muhabere orundufuesnAda Nig asikir-i zabtiyesinin elbisesiyqtin burad.an Filibe'ye giin-derilen memtrrun beher ar$unrnl 3 guruq 30 paraya miibiyaa eyledi{iabayr mir-i mumAileyhin giirekAsr dahi o fiat ile vermefe muvafa-katle beraber senedA,tr grinderildifi halde esminrnr dahi Berkofqa ya-pafr bahdsmdan zimmetlerine mahsfib etmefe vanagmrg olmalarrylageqen sene miibAyaa olunan 13.000 bu kadar zir6. aba bahdsr b0.182,5guru$a bAli{ olmug oldufu gibi bu sene dahi yine as6,kir-i zabtiye igiin"mir-i mumdileyhin bu zimmetine mahstrben dcjrder guru$a 24.000zir6, mikd6,rr aba miibAyaa olunarak iki defada ahnan aba bahAsr145.000 guru$a kadar varmr$ ve bu abalar mir-i mumiileyhden ahn-madrfi halde sair tiiccardan miibiyaa olunarak bahdsr verilecekiken andan miibdyaasryla arada fazla orarak gu akge sailandrrrrmrg

Tarih Enstititsii Dergisi - F, p0

306 NEJAT GOYUNQ

oldugundan ve mir-i mumaileyhin bu b6.bda oran mektubivre iig krt,asened6,t strretleri fi 4 Receb sene 2zB tarihiyte Nezaret-i belile-i Ma-liye'ye yazian ariza-i mahsfisa5ra melffifen takdim krhnarak er-h6,letihazihi hazine-i celilede mahffiz bulundufundan mir-i mumaileyhinzimmeti bulunan iki yiik g42,5 gurugdan iki defada arrnan aba bahasrsimdiden ve iist tarafi hin-i tahsilinde mahstrb orunmak iizere meb-I6.f-r mezbfrrun krgra-i humd,yiinun fazra mesarifi oran 3 yiik 18.000bu kadar gurusun ol-mikdarrna karguhk tuturarik ziyadesi olan 1ynk 72.667,5 gurug dahi hazine-i cerileden ihs6,n buyuruldugu hardebu madde igiin ewer ve 6hir hazineden tesviye ve itd buyurulan me-benig 2 ynk 77.7].5,b gurug dimek olarak iist tarafr mukacldem vemuahhar bulunan kargurr{rndan ifd olunmug orur ise de yine herhalde icra-yr iktiz6.sr vabeste-i emr ii irade-i ariyye-i vekaretpendhi-leridir. ol-bdbda emr ii fermdn hazret-i menreirii'l-emrindir. Fi 22cumAde'l-ahire sene 2Tg ve fi 2 K6.nfin-r ewel sene zg (16 Arahk1862) (on iiq kisilik vilayet ldare Meclisi Azdsr'ndan 3'ii toplantr-da bulunmamrg. Diferrerinin miihiirleri va,r. Azdlar arasrnda Miifti,h6,kimii'g-ger'i, muhasebeci ve Nig valisi l\{idhat pa$a var)

(Basbakanhk Arqivi, Irade-Mecris-i v6,rd, no. 2L}JT, ref B).

Ek: 7

Makam-r celil-i sadAret-i uzmdyaMa' riz-r g6.ker-i kemineleridirki,

Belgrad'dan Nig'e hicret eden ahd.linin iskinr hakkrnda olu_nan tegebbiisita diir takdim krhnan ariza-i 6.cizdnem iizerine 59 ra_kamrnr ve f.i 25 Rebii.ilAhir sene (12) 79 (ZI Ekim l-862) tarihiylemubahdt-efz6"-yr endmil-i ta'zim olan ferman-ndme-i sami-i hazret-ivekalet-pendhileri mantuk-i dlisi ma'lfim-r gakeranem olmugtur.Ahali-i muhacere bir aydan berii Lom iskelesinden takrm takrmviirtrd ederek mikda' 8?6 hdne ve rg52 niiftrsa bilif olmugve bunlardan 350 niiftrsu $ehir-kciy ve rs02 niiffisu Nig kasaba-larrnda ikameti ihtiyar eyrediklerinden ariza-i mesbfika-i 5,ciz6"-nemde beydn olundufu vechle isldm mahallatrnrn beherindenvo 70 hesdbiyle tefrik olunan hA.nelere ve bazt hali han ve medre-selere konularak ve iqlerinde hiirmete ldyrk bulunanlarr yerriidenhdl ve h6,nesi miisaid oranlarrn hdnererine ahnarak ve bazt dur ka-

MIDHAT PA$A'NrN Ni$ VALILIeI

dtnlar dahi yine dul ve bikes kadrnlarrn hinelerine misafir vcrilereknasrl ise yeriegdirilmig ve mes6.lih-i yevmiyeleriygtin iglerinde bulu-nan eshAb-r itibA,rdan iki ve Nig a.h6,lisinin mevstrk ve muterredle.rinden kezalik iki kigi intihab olunarak ve bunla.ra zabtiye zdbitie-rinden bir de bdliik emini katrlarak bir komisyon-i muvakhat teg-kiliyle kAffe-i rhtiyic6.tr igbu komisyon vA,srtasryia tesviye ve rii'yetolunmakda bulunmugtur. AhAli-i muhdcerenin Berkofga kazasl hu-dirdundan Nig'e kadar nakline muktazi arabalar $ehir-hdyii hazasrdAhilinde kAin Bulgarlar taraflndan bild iicret verilerek mccc6,nenuakl olunduklarr gibi esnA-yr r6.hda ikiger iiger gtinliik yemeklerive yiyecekleri misafir olduklarr mahaileri dahi $ehir-kiiyir ve Felinkaahdli-i islAmiyyesi cAnibinclen ma'al-memnirniyye tesviye ve it6. olun-mug ve buraya viisullerinde dahi hAne ve meskenleri husirsundaahili-i isldmiyye tarafindan pek ziyade gayret ve himmetle beraberbir taraftan ctrahi beyne'l-ahAli bir mikdar akge toplanrlup rnangal vedesti hasir ve mum gibi ihtiyAcAt-r seri'a ve zarirriyyeleri bununlatesviye edilmehde bulunmug olmafla dofrusu hu husirsda gerekNig ve gerek $ehir-kiiyii ahdli-i isldmiyyesi iktidarlarr derecesindeicrA-yr lAzime-i vatandagi ve hamiyyet eyiemiqlerclir. igbu muhdciri-nin iglerinde timAr ve maag gibi bazr vezdif mutasarrrflarr oldu!.ugibi halleri bi'n-nisbe diizgiin olanlar dahi var ise cle pek gof;u iizer-lerindehi elbisedei ve nisvan srrtrndaki bir eski feraceden baqka bir-geye mdlik olrnadlklarr ve maag ve vazife eshALrrnrn ise simdiki hAtrcleellerinde bir para bulunmadrfr cihetle bunlar herhalde indyet vemerhamet-i aliyye-i hazret-i pAdig6.hiye rnuhtic olduklarrndan mes-bfik olan niydz ve ig'6,r-r Acizdnem iizerine gAye,n buyurulan mii-saade-i aliyye-i hidivileri vechle beherine birer mikdar niln-t aziztayinAtr ve katrk behdsr itdsryla zartrretden vikAyeleri muvafik-rmerdhim ve eqfAk-r hazret-i tncdAri olduSu gibi bunlar hakkrndaeydl6,t ve elviye-i miitecS.vire ahdlisinden istiAne olunmak husir-sunda erzdn buyurulan miisaade-i seniyyeleri dahi ayn-r isAbet vekerimet olmafrn derhal Uskiib ve Selinik ve Manastrr valileri ha-zerdtryla Filibe ve Sof,ya mutasarnflan hazer6.trna icdbr vechle be-yAn-r hdl ile istidd-yr muAvenet edilmiq ve ingallah-r teilA bunlar-dan hayli gey husCrlii me'mfil bulunmugtur. Muhacirine gimdilik itisrikLiza eden n6,n-r aziz tayindtryla katrk bahdsr hustrsuna kahnca,eferqe bunun mikdarr yevmiye 50'ger 60'ar para olmak iizere tahminol.unmu6 ise de, ahAli-i muhacerenin hasbe'l-mevsim en biiytik ihti-

307

NEJAT GOYTJNQ

ydcdtr hatab ve kcimiir ve mum gibi geyler olup bunlar da nefs-i Nigahdlisi tarafrndan verilen ve mahail-i miitecAvire ahAlisinden itdsrmemill ve muntazrr bulunan iine akgesiyle rii'yet ve tesviye olu-naca{rndan gimdiki halde mal sandrfrndan beher niiftrsa yevmiyeyanmsar kryye ekmek ve bi-kudret ve aceze takrmrnrn beherine haf-tada beger gurus itAsr k6,fi gririindii{'iine ve iki sene mukaddem Nig'limiiteveffa Aii Bey'in mahltrliinden satrlan giftliklerin miiddet-i hd-liyye hAsrlAtrndan c6.nib-i miriye ait 83.000 bu kadar kryye zehdirol-vakt musib ve Afet-zede olan Leskofga ahAtisine ta'vizen da{r-ttlmtg ve ahdli-i merkirmenin geqen sene hasAr-dide olmaiarryla is-tihsAl olunamamrg oldu{u halde bu sene tahsiline baglanup haylicesitoplanmrg idiifine bin6,en igbtr zehAirden beher niiftrsa yevmiye ya-rrmgar kryye ndn-r aziz ta'yinAtr verilmekde ve bagkaca yaprlan def-terleri mficebince gerek Nig'de ve gerek $ehir-kriyii'nde bulunan 1200bu kadar niiftrsun dahi beherine igbir tegrin-i evvelin 10. giinirndenitibiren haftada beger gurug tahsis olunarak komisyon-u mahsfis ma-rifetiyle taksim edilmektedir. Muhacirin-i merktrme haklarrnda ta-raft hazret-i pAdig6hiden ihsAn buyurulan idne-i seniyve ve gerekah6li cdnibinden olunan muavenet-i miimkine ite bu krghk zariretve sefAletten inuhafazalan hAsrl olarak ingallah-r teAlA ileriisindedahi refte refte halleri yoluna girece{i tabii olup gu kadarki, buhalkrn iginde ehl-i kurAdan ve erbAb-r zir6.at ve hrrisetden kimesneolmadrflndan derecAtr iig srnrftan ibAret olarak bunun birisi timar vemaag gibi vezdif eshAbr ve diferi bahkgr ve berber ve tiitiincii gibisanayi-i ddiye ve hasise erbdbr ve difer srnrfr alil ve mariz ve dulhatundan miirekkeb bir takrm aceze olmafla igbu srnrf-r Ahir ne vaktolsa 6.harrn iAnesine muhtic olduiundan bunlar srirndrklarr yerlerdegeginiir ve gegindiriliir ise de ewelki iki srnrf behernahal mesken veh6ne tedArikine muhtic ve mecbtrr olarak halbuki Nig kasabasrnrnsAye-i gevket-vAve-i hazret-i pAdigAhide kesb etmekte oldu{u h6,l-ima'mfiriyyet icAbrnca hig bir bog hAne olmayup yeniden ingAya muh-tAc oldufu gibi sdhibsiz ve hAli mahall dahi olmadrfrna ve Nig kasa-basr haricinde miiceddeden inga olunan Fethiye cimi-i gerifi etrA-finda viki tarlalardan 500 diiniim mikdarr arazi izerine bir islam vehrristiyan mahallesi tegkili altr ay mukaddem bi'l-istizin rehin-i se-niyye buyurulmasryla arazi-i merktrmeden bir mikdarrnrn sokaklarrtefrik edildikten sonra beher ziril 70 paraya satrlmakta idiiiine bi-nden muhAcirinden h6,ne yapmak isteyenlerin beger yiiz veyahud

MIDHAT PA$A'NIN NIS VALILIGI

biner argun mikdart alacaklan arsalar esmAnr Belgrad'daki emlAk-imetrtrkeleri bedeli olarak mev'ttd olan akgeden mahsfib olunmak ve-yahfid ciiz'iyyeti hasebiyle bu da zamime-i ihs6,n-r ili olmak iizeremahalle-i mezktrre arAzisinden 30-40.000 ziri mikdarr mahallin muae-cilesi ihs6,n buyurulur ise hem anlarrn siir'at iizere def'-i ihtiyicrnlve hem de mahalle-i mezb0renin az vakt iginde ma'mCtriyyetinimiisted'i olur. Ve bir de muhac:rinden timar ve maag mutasarrrfrolanlarrn iglemig bedeldt ve maaglarrnrn igbu 78 senesi Eyliil ve Ka-slm'rna kadar itA olundu{u Belgrad muhafrzr saddetlfi Faga hazret-lerinin ig'Aritrndan miistebdn olma{la defterleri Belgrad'dan celbolunarak ileriisinin dahi igledikce defterleri mttcebince Nig mal san-drfrndan itAsr bu maktrle eshdb-r vezflifin dahi bir an ewel hustrl-iirefihrnr miistelzim bulunur ise de her halde iktizAlarrnrn icrAsr v6,-

beste-i ir6,de-i aliyye-i hidivileridir. Ol-bdbda emr ii ferm6.n hazrel-iveliii'l-emrindir. 17 Cumflde'l-fih 79 (12 Ekim 1862)

Bende Vali-i NigMidhat (miihiir)

Bagbakanhk Ar$ivi, irade-Dahiliye, no. 33937.

Ek:8Mak6.m-r celil-i Sadiret-i uzmdya

Mariz-i qAker-i kemineleridir,ki,

Nig eyiletinde y2p1l2n yotrlann istilAm-i keyfiyet, ve kemiyeti hak-krnda geQen giJln ahz olunan telgraf-nAme-i sAmi-i hidivilerine cevA-

ben yine telgraf ile yazmrg olduium arizamda Nig'den DersaAdet cad-desiyie 20 saat mesAfede ve nihAyet hudfid-i eyAlette viki Ug-kulakn6.m mahalle kadar tesviyesine tegebbiis olunan tarikin nrsfr rehin-ihitim olarak nrsf-i di{eri dahi hi.iltrt-i mevsim-i gitl cihetiyle nA-

tamAm kaldrfr ve tafsilAtr posta lle arz ve ig'dr olunacafr beyin olun-mugtu. Dahil-i eyA.lette araba iglemek iizere muhtAc-i tesviye olanyollar miiteaddid ise de devletce ve ti.iccdrca en rniihim ve akdemiDersaddet caddesiyle bir de bend-i sinide bey6n olunan Belgradcrktariki oldu{u halde bunun Vidin cihetiyle igtir6.ken kiisdd ve tan-zimi l6"zrm getdifi gibi ikisi birden yaprlmak dahi giiq ve afrr olaca-

frna ve gegen sene $ewil tarihiyle ve 175 numarasile takdim krh-

310 NEJAT GOYUNQ

nan marirzAt-i mufassala-i AcizS,nemde bast ii beyfln olundufu vechleDersaS.det, caddesi olan yolun ibtida Nig'ten bide ile iig saat mes6fe-ye kadar mahalli ve kezalik $ehirkiiy'iin iki tarafrnda ikiger saatlikkadar yerleri mevsim-i gitAda gamurdan grkrlmaz ve yaz giinlerindedahi azrcik yafn:ur ile araba iglemez h6.l ve derecede oldufu ve Sof-ya hu<i'iiduna kadar ara yerde Piloga ve Krzrl-yokug ve DragmanBo{azr denilen darbendler dahi dik ve sarp ve taghk olarak nasrluygunsuz bir halde bulundufu meghfir ve ma'itrm idiifine binienibtida bu yolun yaprlub tesviye olunmasr tercih edilmigti. Bununne s{rrette ve ne kdide iizere yaprlaca{l ariza-i mesbtrka-i icizdnemderniideric bulunmug ve tasavvur ve tahmin olundufu vechle yaprlubbitmig olduiundan tekrirr mircib-i tasdi ise de siye-i teshilAt-vAye-icenAb-i p6.digihlde meAsir-i tevecciihAt-i aliyye-i vekdlet-pendhile-riyle vaz' ve ittihAz olunan kaidenin suhtrlet ve eslemiyyeti cihetiylebu kadar afrr bir igin az bir zarnan iginde masraf,srzca viictrde gelme-siyle h0,l ve mevki ve zamanca hAsrl olan rnenA.fiinden ve husirsiylebend-i sAnide muharrer Belgradcrk tarikinin ehemmiyetinden dolayrba'zr t,afsil6.te ciir'et olundu. $iiyleki, tesviye-i tarik maddesinde ikicihet-i esAsiylre olup bunun birisi yapilacak yollartn nasrl ve ne he-yette oimasr ve ikincisi igleyecek ahilinin ne nisbet ve kAide iizereqahgmasr lizrm gelecefi hususlarr olarak memAlik-i devlet-i aliyyedeyaptlacak yollar hahhlnda mevztr olan usirl ve kavAid-i ma'lfimeninesis yoliarrn $ose olmasr ve kullanrlacak ahilinin bi'l-miinivebetahsis olunacak giinlere taksim ile igledilmesi kAidesine miistenidbulunrnug oldu$'undan bunda dahi ibtidA gu kAide i-izere gidiirne-si tasawur ve rniilAhaza olundu ise de gegen sene Nig kasabasr igin-den bide ile yarrm saat mesdfeye kadar yaptrrtlmrg olan gose yo-lun ameliydtrndan istidlh.l olundufu vechle yirmi saatlik mesife yo-lun ahili-i mevcirde ile hAmilen gose yaptrrrlmasr yani igbil yarrmsaatlik yol gibi altrna biiyiik taglar konulup iistiine kimilen krrrktaS diiktiiriilmesi pek gok senelere muht6,g oldufundan ve Srrbiyeiginde olan yoliar gibi ihi tarafr hendek kazrlup ve hendeklerin top-rafr yol iistiine atrlup iizerine dahi sekiz-on parmak irtifarnda kumve gakrl konuldugu halde gimdilik matltrb hisil olacafr ve ahAliyedahi giiq ve afrr gelmeyecefi anlagrlarak bununla beraber bir herreyolun istikdmeti taayyiin ile iistii dahi kum ve gakrl ile tanzim edil-difi ve halkga dahi yolun menAfi ve muhassendtr girriildiigii gibisonradan istenildifi halde iizerine krrrk tag fergiyle qose heyetine

MIDHAT PA$A'NrN NiS VALILIGI

konulmasr dahi kolay olacafrndan bu kaide iizerine yaprlmasr tensibolundu. Tesviye igine lazrm olan ahilinin strret-i istidamrna gelince,bu ig yainrz $ehirkriy ahiiisiyle Nig ve iznepor kazalarr ahiirisinindahi bir takrmrna aid ve miinhasr olup yirmi saatlik yolurr yevmiyehes6.biyle ameiiyatr bu kadar ahaliye taksim orunduSu halde adambagrna sekiz-on giinden ziy6"de ig diigmeyecefi hesab oiunmug ise de,kasaba etrd,frnda tathir ettirilen hendekier ameliydtrndan vesair ig-lerden bi't-tecriibe hisrl olan maltrmata grire, giin hesA,biyle niiftrsbagrna tal<sim olunacak iglerde efrid-i ahali giin gegirmekten bagkaige bakmadrklarrndan bunlarr gahgtrrmak bir takrm memtrrlar istih-ddmiyle birer birer icbara muhtag oldufu gibi bu hal ahaliden igiolanlarrn eyydm-i muayyenesincle kendi umfirunu terk ve ta'tile mec-bfiriyetlerini dahi miieddi oldufuna ve bi'r-miinisebe ba'zr ehl-ikur6.nrn istihracryia vuktr bulan ifddelerine gcire yaprlacak yol miis-tefid olacak kiiylerin niiftrs-i mevctrd.esine ve bir de o yoldan istih-sal edece{i fd.idenin derecesine giire kciy kiiy taksim olundufu hal-de herkes hissesini biliip ve anlayup istedifi vakitte yapmafa ve biran evvel bitiirmefe gahgacafrna binien ameliyattan dahi bu k6.ideittihaz krhndr. Bu vechle tanzim ve tesviye olunacak tarikin isi arive s6,de bir sfirette gibi gririiniiyor ise de tarikin hatt-i istikimetinita'yin etmek-ve iktiz6' eden yerlerde tariki ehven ve eslem tarafadolagtrrmak ve yokug olan mahailerin rneyl ve irtifdrnr hadd-i nisa-brna gritiirmek ve'i-hasrl miimkin mertebe fenne rniiteallik geyleriyapmak miihendis igi oldu{u halde burad.a iiyte erbab-i miihendisdahi olmadrfrndan bu tarafdan vaki olan ig'6,r iizerine dersaadettenmiihendis efendi tayin olunrnug ise de bu dahi kasrm iisti.i geldifindenNig'te bulunan siiviri ve piyide asakir-i g6.hine kiiqiik zabiileriiginde mektepten grkmrg takrmdan ve oldukga hendeseye vuktrf es-hdbrndan iig nefer miilazrm efendiler intihab olunup ibtida tarikinmesdhasryla ve hatt-i istikdrnetinin dahi tayiniyle beraber bir taraf-tan dahi bunda iqleyecek ahilinin niiftrsu yaziarak tarikin esdbi-iarziyyesi ve igleyecek ahilinin derece-i menfaat ve f6,idesi itibarrn-ca mesela yiiz niif&s olan ve yoldan fdidesi bulunan bir kriye tesviyesieshel olan yoldan iiq yiiz ve hizmeti ziy6"de ise iki yiiz ve krrlacaktaglft ise yiiz arsun tefrik ve iki tarafina numarah alamet vaz' olun-duktan sonra ol kriy ahalisi hissesine isibet eden mahalli kasrmakadar yapup bittirmek iizere borclu oldufu beyO.niyle il6,n-i keyfiyetedilmig ve bu kadar mes6.fe tarik iizerinde biiyiik ve kiiqiik krrk ka-

311

312 NEJAT GOYI'NQ

dar kiiprii ve iki ytzden miiteciviz lairm yaprlmak lkLizi" ediip kiiprii-lerin ayaklarr kirgir ve iizerleri mege afacr olmak lizrm gelecefinden

ve iki tarafh mahallerde ormanlar ve hizmet edecek ahAlinin iginde

diilgerlik isini bilenler olacafmdan yalnrz ekser bahasr ve bir ikinefer kullantlacak usta yevmiyesi cdnib-i miriden verilmek iize-

re tesviyesi bi't-'uensib isbir ktipriilere ve yaprlacak ldfrmlara ve

krrrlacak taglara ve amelenin srrasryla mahallerine giire stiret-i celb

ve istihdamrna bakmak ve miihendis efendilerin maiyyetinde bulun-

mak iizere zabtiye zibitAn ve neferittndan mi-indsibleri dahi intihdbve tayin olunarak mart iqinde hemen miiba$eret olunmugtu. Bura-

larda dyle yoliar yaprldrirnr istemeyenler tarafrndan ahiliyi tenfiriqiin hayli entrikalar yaprlmrg ve bir arahk Srrbiye meselesi'nin hu-

dtrsu dahi bunu sektelendirmek istidadrnr giistermiq ise de on beg-

yirmi giinde bir kerre bizzat yol iizerine gidiliip yolun ne olduiu ve

nereye grkacafr ve kimin igiin yaprlacafr lisanen ve tafsilen her

birine anlatrlarak ve evvelce her k<iyiin niiftrsuna gcire tefrik ve tah-

sis edilmig olan mahallerden muahharen tagirk zuhitr etmesiyle kesb-i

miigkilat eden ve bi'l-akis hafif ve ehven grkan yerlerin mikdarri'cibrna gcire zamm ve tenzil ile ta'dil olunarak cilrnlesi memntrnen

ve miitesekkiren hisselerin yapmafa gahgur ve hatti ekser kiiylerahalisi gocuk gotufuyla geliip ve giceleri dahi igleyiip on giinde bite-cek i$i beg giinde bitiiriir giderler idi. Tarikin viis'ati hendekleriy-

le beraber on altr arsun arztnda ve imkinr mertebe biner ve iki-

ser ve iiqer bin arsun mahalieri birer hatt-r istikdmette olduiun-dan iste bu kiide ve usirl iizere yirmi saatlik mesdfe tarikin nrsfr

altr ay iginde kdmiten bitiip ve nrsf-i diferinin dahi hayli mahaileriyaprhlp bakiyyesi dahi hasbe'l-mevsim sene-i dtiyeye kalmrg ve bu

tarik iizerinde yiizden miitecaviz lifrm yani su yolu ve kebir ve

sagir yirmi iki adecl kciprii hit6.m bulmug ve sofya cihetinde olan

tarik husfisuna dahi rnutasarnfr saA.detltr efendi ile bi'l-milzAkerebu kdide iizere tesebbiis olunup Sofya'nrn bir tarafrnda tesviye

olunan yerler hemdn Nig yoluyla iltisak edecek raddede olarak ijtetarafrnd.a dahi iki-iig saatlik mesife kadar gidilmig oldufundan in-

$aallahi te6,l6. ciirnlesinin bakryyesi igbtr mevsim-i sayfda ikma,l

olunarak buradan ihtiman'a kadar tamamiyle sirret-i matltrbe ve

mantazamada bir yol viictrda gelmig olur. Yolda l6,zrm gelen kdprii-lerin ekser bahdsr ve amele yevmiyesiyle tag delrnek igiin kullanrlanustalarrn iicreti ve'l-hdsrl kdffe-i masarifi mukaddemd, yirmi bin gu-

MiDHAT PASA'NrN NI$ vALiLtGi

ru$ kadar tahmin olunarak bunun sarfrna dahi miisa,ade-i seniyye

erzdn buyurulmug ve bu def'a meclis-i kebir marifetiyie hesdbr bi'r-rii,ye ol-bdbda yaprlup leffen takdim krhnan mazbata manttrkrnca

*u"a"ir-l merktime ile miihendis efendilere ve me'mtrrin-i sdireye

verilen han kirAsr ve me'ktrlit bahisr ve bagkaca istihdAm edilen

iki nefer memtrr maasr ve tag krrmak igtin yaptlrrlan edevit esma-

nr dahil otdu$u halde yektrnu yirmi bin dcjrt yiiz dokuz gurusa

bdlif olarak o da mazbata-i mezktrrede giisterilen karguhfrndan tes-

viye olunmug ise de sene-i atiyyede sofya tarikinden mdada. yaptla-

cak yerler ve kdpriiler igiin bir on bin guruga daha ihtiydc hisrlolacair tahmin olunup Simdilik karguhfr dahi olmadr{rndan tes-

viye ve i'tasr ihs6,n-i 6,li-i hidivilerine mevkfrftur. Tarik-i mez-

kirrun dtiz ve ova olan mahalleri tabii toprak oldufundan bilida be-

y6n olundu{u vechle iki tarafrna hendek agrlarak ve iizerine kum ve

gakrl dcikiilerek tesviye olunup kusfir dafhk olan mahalleri ve

hustlsiyle Piloge ve Qingdne-derbendleri ve Dragoman Bofazr denilen

yerleri fen6. halde taghk olmasryla igbtr taglar metrfik cebehanede

kalmrg ve toprafa miinkalib olmug olan barut ile attrrrlup ktrrntrlanferg olundu{undan orah tabii Sose heyetine girmiS ise de, sair kum ve

Qakrl fers edilen mahalleri beher hal bozuldukca tesviyeye ve bir kaq

senede bir kerre kum ve ga,krllal tecdide muhtaq olaca{rna" ve yoldan

el-hAleti hazthi geliip gegen halk bunun f,i'len mendfi ve muhasse-

nitrnr miigAhede ettikleri cihetle o makirle bozulan yerlerini en yaktn

bulunan kciyler ahS.lisi yapmaktan gekinmiyeceklerine bina,en isbit

ta'mirAt husirsu dahi baqtan nihdyetine kadar en yakrn olan kiiylerinrr.iifirsuna giire bi't-taksim kangr karyenin hissesinde bozuk rnahal

zuhtrr etmig ise ahalisinden bir azr igsiz giinlerinde oraslnr kum ve

qakrl getiiriip ta'mir etmek iizere her kciyiin ismiyle yolun iizerine

igAret-i l6.zime vaz'r dahi mukarrer bulunmugtur.Maltm-i dli buyuruldufu vechle Nig'ten Gorgogofga'ye Zaygar

tarikiyle vidin'e giden yol yirmi sekiz saat mesife olup bu miina-sebeile iki eya.letin yekdiierine pek .ziy6"de irtibat ve kurbiyyetivar iken Srrbistan hatt-i imtiyizrnrn vaz'iyle bu mahaller igeriide

kaldrktan sonra tabii bir bagka yola ihtiydc hasrl olmug olduiundanve hatt-r imLiydz hAricinde kalan Belgradcrk tariki dahi mesAfece

Gorgogofga yolundan uzak defil ise de araba giiyle dursun hayvan

bile gegemiyecek derece taShk ve uQurum olup huscrsiyle ekser

mahalleri hatt-r imtiydz olan git yanrndan miirttr ederek emniyetsiz

3r4 NEJAT GoYUNQ

bir halde bulunduiundan vidin'e gidilmek igidln b|'z-zartrre BiiyiikBalkan'dan ve Berkofga iizerinden krrk bu kadar saat mesafe ihtiya,-

rrna mecbtrriyet geliip bu yol ise gayet sarp ve Balkan olmasryla

yaz mevsimlerinde bile kolay kolay geqilemez iken mevsim-i gita.da

biitiin biittin kapanarak bu hxl ile vidin ile Ni$ beynindeki miin6,-

sebet dtrgar-r miigkila,t olmug ve hustrsiyle gegende zuhtrr eden

mesele-i Srrbiyye iizerine GorgoSofga ve zaygar tariklerinin insil6,b-i

emniyeti ve Berkofga tarikinin hasbe'l-mevsim insidAdr cihetle artrkVidi; ile Nig beyninde telgraf v1srtasmdan mAad1 ves6,it ve mii-

nisebat biitiin biitiin inkrti derecesine gelmigtir. Bindenaleyh vidinile Nig beyninde en yakin ve miinisib olan Belgradcrk tarikinin kii-

gid ve lanzim ve tesviyesi hasbe'l-ha.l ve'l-mevki vacibeden olarak

ci.imle-i fevA,id ve menifiinden birisi ve belki birincisi buralarca

iki nokta-i miihim olan Vidin ile Nig mevkiierinin yekdiierine takri-biyle muha,berat ve miiraselitrn teshil olunmasrdrr. ve ikincisi bura-

larca mahsirlet-i arziyyeye mahrec olmak l6'zrm gelen Tuna iske-

lelerile tarik olmay"L S"tat ik iskelesi ise yetmig bu kadar mes6fe

oldufundan ve halkga mevcut olan fakr ve ihtiydc ez-ciimle en baglt

mafrstrnt olan bufdayrn kryyesi 20 ve 24 pdreye ve garabrn keza-

lik 20 pareden 30 pareye kad.ar satrlmasrndan ve bu da mahrec oI-

mamaslndari neg'et eylediiinden girndi Belgradcrk tarikiyle oluz

saatlik mesafede bir mahrec bulunmasrdtr. ve iigiinciisii srrbiye'nin

vidin ve Belgradcrk tarikleri tiiccir igiin agrk ve emin olduiu za-

rnanlard.a dahi meselA buradan Vidin'e gid.ecek bir araba yiihii egyi-

nrn Qit-kapusr'na vustrliinde giinki kapular bir muayyen vakitler-

de alrk olup s1ir vakitler mesd1rd olduiundan gidenler miiddet-i

medide beklemek ve igerii girdikte karantina etmek ve giimriik ver-

mek ve ufradrklan hanlarda pek ziyide ve fihig mesarif cidemek gibi

miiSkildta dirgir olduklarrndan bagka srrplular kiracrhir kendii-

leri kazanmak igiin ekser vakitte igeriiye araba ve hayvan kabttl

etmeyiip emtia ve egya-yr ticiriyeyi bir kag kat ziyade iicret ala-

rak kenclii arabalarryla nakl etmekde olduklarrndan Belgradcrk yo-

luyla bu kiracrhk d.ahi tabii bu tarafa nakl ederek ahAlinin bu cihetle

aani mtistefid olmasrd.tr. Ve diirdiinciisii mudhedit-r cedide-i ticAret

i'cdbrnca Srr.biye tarikiyle mema,lik-i ecnebiyyeden Ni5'e gelen ve

buradan memdlik-i ecnebiyyeye giden emtia ve egyinrn yiizde sekiz

resm-i giimriiiii burada ahnmakta iken srrplular Belgrad giimrii-

f;iinde yiizcle iiq daha aldrklan ve bu cihetle tiiecdr emtia-i idhdliyye

I\{iDHAT PA$A'NIN NiS VALILIGI

ve ihrdciyye rqin 7o 11 riisirmat vermekte buiunduklan cihetle

Srrbiyye'yeuiramryarakLomveVidiniskelelerindenBelgradctktarikiyte-getiip gidecek egy6 iqiin hilAf-i k1ide bu misillir riistrmAt

a,,ztnirre utrAu* tevelliicl. eden gikAy6t ve mi.in6,zaita sebep kalmama-

srdrr. FIAsrh tarik-i mezkirrun clevletce ve ahdlice ve tiiccdrca menafi

ve muhassen6.t-i adiclesi oidu{'undan mevsim-i sayfda zabitan-i as-

keriyyeclen bazrlarrnrn yanlna erbAb-i vuktrfdan bir kae adam ta-

yin ti rrrarak mahailipe irsil ile kegf ve muayene ettirildikte qiinki

belgradcrk ijzerinde' Vid,in tariki olan 32 siat mesAfe yolun Qoprunkar]resi'4en \ridjn'e kaclar o saatlik yeri asirndan araba iSler diiz ve

cadde olduiu gibi berii taraftan Nig'ten Musa Pasa Palankasr'na'*

kadar Dersaddet caddesi olan sekiz saatlik yeri dahi geqen sene

kamilen tanzim ve tesviye olunmug old.uiundan muhtac-i tesviye

olan yer.i zikr olunan palankadan Nig eyaleti hudtrdunda isveti

Nikola denilen tepedeki karakola kadar on bir ve andan iiteye dahi

Qoprun karyesine d.e{irr iig saat ki, cem'an on dijrt saat demek ise

de, bunun nrsfr miklarr dahi suhtrletle yaprlacak olduiundan en giig

ve taghh ve di]< uqurum yeri altr-yedi saat mesa,feden ibdret olarak

ameliyatr be4iiki tarikin en zor iglerine nisbet olunduiu hald.e bunun

igiin yirmi bin kadar niiftrs kafi olacaf;r tahmin olunarak bu da tabiimiistefid olacak $ehirkiiyii ve Nig kazalan ahllisiyle Berkofga ve

Belgradcrk kazalarrnrn bazr haryeleri ahilisinden tertib olunmak

lizrm geliip ancak $ehirkciyii ve Nig kazalan ah6.lisi geQen sene

Dersaidet caddesinde gahgmrg ve Berkofga ve Belgradcrk ahilisinden

dahi bir azr gittikleri yerclen yeni avdet eylemiS olmalanyla Der-

safldet caddesindeki usirl iizere bu igi bunlara bedav6. giirdiirmek biraz gig ve aftr olacafr gibi ne kadar ucuz olsa akge ile yaptrrmak

dahi bir kag bin kese akgelere miitevakkrf idiiii ve bu yolun agrlma-

sryla resm-i giimriikten ve iicret-i nakliyeden dolayr en evvel istifade

edecek tiicc6r tarafrndan bazr mertebe i6ne istihsdli me'mfil ise

de bu da ciiziyyittan olacair cihetle bunda nastl ise imkanr mertebe

bir muimele-i mutedile ittihazr lizrm geleceiine ve Dersa6,det cadde'

si'nden igleyen ahdlinin bi'z-zat ve bi'd-def'adt tecriibe edilen ahvAlin-

den istidlAt olundu{'u vechle yolda iglemek iizere iiq-beg saat ve daha

ziyacle mesife koylerden 51elen ve bir kag giinler ig iizerinde kalan

34 Bela Palanka (bk. Hans-Jtirgen Kornrurnpf, Die Terri'toriatrn:erwaltung

im iisilich,en Teil' d'er europii'isch,ctt Tiirkei, Freiburg 1976, s' 316-17)'

315

NEJAT Go)rtlNg

ahAlinin en ziy6,de srkrntrsr ekmek maddesi bulundufuna binien igbtrtarikte igleyecek ah0,liye hig olmaz ise yevmiye iiger yiiz dirhem ko-koroz ekme{i verilmek irzere buna ve knlacak taglarrn ve yaprlacakkiipriilerin usta ve amele yevmiyesine ldzrm olan mebAli{in yiiz bingurusu hazine-i celileden ihsAn buyuruldufu ve ddim6, bi'z-zat gidi-liip gayretlerini tezyid edecek geyler yaprldrfr halde avn-i hak ilesdye-i teshilAt-vdye-i hazret-i gdhdnede $u tarikin dahi bu mev-sim-i sayfda ikmAli me'mfil olarak bir kerre bu yol yaprldrktan sonraiktizi" eden mev6kiine DersaAdet caddesinde kdin Krzrl-yokug'da ingdolunan karagol-hine gibi beger bin guru$ masrafla kdrgir 4-5 kara-gol ve eshAb-i iktidAr taraflarrndan aralarrna hanlar yaprlarak tabiima'mfiriyyet ve emniyeti hAsrl olaca{'r misillfi bu yol Srbistan'danhaydudluk sirretiyle gehirk<iyti'ne gegen mof6side dahi bir hadd-i md-ni olu::. Bu s0ret muvdfik-i re'y ve ir6de-i aliyye-i hidiv-efhami-leri buyurulduSu halde buraca iktizA eden niifirs miinAsib olan kriy-lerden tertib olunmak ve bi-minnihi teil6 heman Mart duhfrliindebaglanrlrnak iizere Berkofga ve Belgradcrk kazalarrnrn yola miind-sebet alan ve ahilisince mi.inasib olan kiiylerinden dahi on bin ola-maz ise sekia bin niif0su havi karyeler tertib olunarak defterininevvelce taraf-i dcizdneme irsAli ve ahdli-i miirettebenin hisselerinetefrik ve tayin krhnacak mahallere bir me'mtrr-i mahsfis vdsrtasrylasevki ve gu igin bi'l-muhabere baga grkarrlmasr hustrsunun vidinvalisi devletlfi paga hazretlerine emr ve tavsiye buyurulmasr bdbrndaemr ve ferm6.n hr.zret-i menlehii'l-emrindir.

14 Receb (72)79 ve 23 KAntrn-i ewel (I)278 (b Ocak 1363)

BendeVAli-i Nis

Midhat (miihiir)

Basbakanhk Argivi, irade-Meclis-i Vdl6,, no. 21874.