3ο Διεθνές Συνέδριο, ΕΕΜΑΠΕ 2009 358

ISSN 1791-9185 ISBN 987-960-89479-6-2 Copyright © 2009 ΕΕΜΑΠΕ

ΥΠΑΡΧΕΙ «ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ»;ΜΙΑ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΒΑΣΙΣΜΕΝΗ ΣΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ

ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Δημήτρης Σαρρής (www.metasound.gr@gmail.com)Πάντειο Πανεπιστήμιο Αθηνών

Αναγνωστοπούλου 3, 121 35 Περιστέρι

Περίληψη

Η εργασία διερευνά τη δυνατότητα δημιουργίας «αυτοσχέδιου» εκπαιδευτικού υλικού μέσα και έξω από την σχολική τάξη, με παραγωγούς τους μαθητές και τον εκπαιδευτικό. Είναι μια διδακτική πρακτική που για δεκαετίες ισχύει στην εκπαίδευση. Η έννοια του αυτοσχεδιασμού στην κατασκευή υλικού - όπως τη χρησιμοποιούμε - περιγράφει μια διαδικασία άμεσης δημιουργίας, που αφενός αξιοποιεί τις τρέχουσες δυνατότητες και τα υλικά, αφετέρου βασίζεται σε προειρημένες, πάγιες και βαθιά εδραιωμένες αρχές και κανόνες. Τι χαρακτηριστικά έχει λοιπόν ένα τέτοιο «αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό»; Στην «περίπτωση μελέτης» που καταγράφουμε αναφερόμαστε στο μάθημα της μουσικής για δύο κυρίως λόγους: - Ο πρώτος σχετίζεται με την ήδη «δόκιμη» εκπαιδευτική πρακτική της χρήσης αυτοσχέδιων μουσικών οργάνων, ηχητικών κατασκευών και συνθέσεων - ηχητικών δημιουργιών στο μάθημα της μουσικής. - Ο δεύτερος σχετίζεται με τον έντονα «διανοητικό» χαρακτήρα των γνώσεων που μεταδίδονται στο μάθημα της μουσικής, καθώς ο ήχος είναι «άυλος», άπιαστος, η μουσική «ρέει» στον αέρα καισυλλαμβάνεται στο νου. Ερμηνευτικό εργαλείο της εργασίας μας ώστε να δοθούν κάποιες απαντήσεις, θα αποτελέσει η έννοια της τεχνολογίας, και ειδικότερα της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Κάτω από ποιους όρους μπορούμε να μιλάμε πραγματικά για «αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό», και το κυριότερο, πως αυτό μπορεί να μας είναι χρήσιμο;

Λέξεις κλειδιά: αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό, εκπαιδευτική τεχνολογία, εποπτικό υλικό, αυτοσχεδιασμός, μουσική τεχνολογία.

1. ΤΟ «ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΟ» ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

ΕΙΝΑΙ «ΑΥΛΟ»Θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι το

σημαντικότερο κομμάτι του εκπαιδευτικού υλικού δεν

είναι «απτό», αλλά βρίσκεται στον χώρο των ιδεών. Οι οδηγίες για τη διδασκαλία και το θεωρητικό πλαίσιο της παιδαγωγικής διαδικασίας, που οργανώνουν και κατευθύνουν κάθε τι στην εκπαίδευση, είναι «άυλο» εκπαιδευτικό υλικό. Τα «άυλο» εκπαιδευτικό υλικό, βρίσκεται στο περιεχόμενο που καταγράφουν οι οδηγίες, τα εγχειρίδια, τα αναλυτικά προγράμματα και όλα τα σχετικά καταστατικά πονήματα και βοηθήματα της εκπαίδευσης.

1.1. Κατανοώντας την Εκπαιδευτική ΤεχνολογίαΟποιοδήποτε εκπαιδευτικό υλικό χρησιμοποιήσουμε,

γίνεται αποτελεσματικό ως κομμάτι ενός ευρύτερου «συστήματος» δόμησης και οργάνωσης της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Αυτό το σύστημα είναι μια «τεχνολογία». Όταν λέμε «τεχνολογία» δεν αναφερόμαστε μόνο σε συσκευές και υλικά αντικείμενα.Η τεχνολογία στην εκπαίδευση είναι ένα ευρύ πλαίσιο, και μόνο όταν έχουμε επίγνωση αυτού, ώστε να ξέρουμε ξεκάθαρα τι θέλουμε να πετύχουμε, τα μέσα που χρησιμοποιούμε αποδίδουν (Genzwein 1979).

Η τεχνολογία, όπως μας έχουν δείξει σημαντικοί μελετητές της (Koyré 1991, Mumford 1985) είναι πρωτίστως η τεχνολογική «ιδέα» που οργανώνει τα υλικά πράγματα. Μια σχολική τάξη μπορεί να στερείται υποδομών, αλλά να λειτουργεί ως μια άριστη «μεγαμηχανή» ανθρώπων, όπως θα την έλεγε ο Mumford (1985), καθώς ο εκπαιδευτικός και οι διδασκόμενοι, διαδρούν τεχνολογικά μεταξύ τους, κατακτώντας την στοχευόμενη γνώση και παιδεία.

Ας αναλογιστούμε την «εκπαιδευτική τεχνολογία» του περιπατητικού φιλοσόφου. Εκεί, παρόλο τον «περίπατο», λειτουργεί ένα σύστημα ιδεών και «τεχνολογικών σχέσεων». Το ίδιο συμβαίνει όταν ένα σχολείο πάει μια εκπαιδευτική εκδρομή. Μεταφέρει σε έναν άλλο χώρο ένα ολόκληρο σύστημα ιδεών προκειμένου να μάθει, ένα σύστημα που δεν είναι παρά ένα κομμάτι «εκπαιδευτικής τεχνολογίας». Η «άυλη» εκπαιδευτική τεχνολογία που εκπαιδευτικοί και μαθητές έχουν κατά νου, μετατρέπει αυτόματα το τοπίο, τον αρχαιολογικό χώρο, τον τόπο που έχουν επισκεφτεί, σε ένα «εκπαιδευτικό υλικό», ζωντανό, άμεσο, με τον μέγιστο βαθμό συμμετοχής στην εμπειρία της μάθησης,όπως θα μας έλεγε ο Dale (1946).

Επιτρέπεται η έντυπη ή ηλεκτρονική αναπαραγωγή τηςσυγκεκριμένης επιστημονικής εργασίας μόνο για εκπαιδευτική ήερευνητική χρήση και με την προϋπόθεση ότι τα τυχόν αντίγραφα περιλαμβάνουν την αρχική σελίδα και την παρούσασημείωση πνευματικών δικαιωμάτων. Απαγορεύεται αυστηρά ηαναδημοσίευση, μέρους ή όλου των πρακτικών για οικονομικό όφελος, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη.

© 2009 Ένωση Εκπαιδευτικών Μουσικής Αγωγής Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΕΕΜΑΠΕ)

3ο Διεθνές Συνέδριο, ΕΕΜΑΠΕ 2009 359

ISSN 1791-9185 ISBN 987-960-89479-6-2 Copyright © 2009 ΕΕΜΑΠΕ

1.2. Παράδειγμα: Διδάσκοντας ΠληροφορικήΈνα απλό παράδειγμα για να καταλάβουμε την

πρωτογενή αυτή έννοια της τεχνολογίας, μας δίνει η πληροφορική. Ακόμα κι όταν η πληροφορικήεκλαϊκεύτηκε, σημαντικοί συγγραφείς όπως ο Negreponte (1995) δεν έδωσαν έμφαση στις συσκευές αλλά στις ιδέες που τις οργανώνουν. Η ψηφιακή τεχνολογία π.χ. βασίζεται στην ιδέα του προγραμματισμού. Μια συνταγή μαγειρικής, ή οι οδηγίες κατασκευής μιας χειροτεχνίας συνιστούν ένα πρόγραμμα. Επίσης, η πληροφορική βασίζεται σε μια γλώσσα επικοινωνίας που λειτουργεί με «ναι» και «όχι», δηλαδή με «0» και «1», λειτουργεί ψηφιακά. Καταλαβαίνουμε ότι η ουσία της πληροφορικής βρίσκεται στην κατανόηση και εφαρμογή των εννοιών αυτών, του προγράμματος, του δυαδικού κώδικά, των γλωσσών επικοινωνίας κλπ. που είναι πρωτίστως μια «φιλοσοφία» τεχνολογικής οργάνωσης των πραγμάτων, παρά οι συσκευές, που συσσωρεύονται γύρω απ’ αυτή. Έτσι, σε αντιδιαστολή με μια εκδρομή, όπου χωρίςκανένα υλικό μέσο, η έννοια της εποπτείας αξιοποιείται στο έπακρο, ένα σχολικό εργαστήριο γεμάτο συσκευές και βοηθήματα, που όμως δεν αξιοποιούνται σε ένα ανάλογο πλαίσιο, συνιστούν ένα απαξιωμένο εποπτικό,εκπαιδευτικό υλικό. Μάλιστα, το υλικό αυτό θα απαξιωθεί περισσότερο με την πάροδο του χρόνου, όταν πια δε θα είναι συμβατό με τις τρέχουσες τεχνολογικές υποδομές.

Κι όμως, ακόμη κι αν το υλικό μας «παλιώσει», μπορεί να χρησιμοποιηθεί με την «μουσειοπαιδαγωγική», ιστορική του διάσταση. Παλιοί υπολογιστές που αποσύρονται και πετάγονται θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ξανά ως εκπαιδευτικόυλικό όχι για άμεση χρήση, αλλά ως έκθεμα. Με το σύντομο αυτό παράδειγμα καταλαβαίνουμε την σημασία της «άυλης εκπαιδευτικής τεχνολογίας», του «άυλου»εκπαιδευτικού μέσου. Στην εποχή της γνώσης και της αναστοχαστικής (reflective) κουλτούρας και επιστήμης, η κατανόηση και χρήση των άυλων επιστημονικών επιτευγμάτων αλλά και των άυλων αγαθών (πληροφορία, ιδέα, καινοτομία), στην εκπαίδευση και την καθημερινή ζωή, είναι το κλειδί για την επίτευξη των στόχων μας.

2. ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑ ΤΟΥ «ΑΥΤΟΣΧΕΔΙΟΥ» ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΟ αυτοσχεδιασμός, αν και κατά πολύ έχει συνδεθεί

με την μουσική και τις τέχνες, είναι μια «στρατηγική» με εφαρμογές σε πολλούς τομείς, όπως η διοίκηση, (Crossan 1998) αλλά και η εκπαίδευση (Riveire 2006).

2.1. Για έναν ορισμό του αυτοσχεδιασμούΟ αυτοσχεδιασμός, πολύ εύστοχα, και με αφορμή

την ελληνική λαϊκή κουλτούρα, έχει παρομοιαστεί ως μια χρυσή τομή, μια «σύμφυση ελευθεριοτήτων και κανόνων» (Κιουρτσάκης 1983). Μέσα από μια συλλογή και σύνθεση ορισμών, οι Moorman και Miner (1998)

καταδεικνύουν, ότι ο αυτοσχεδιασμός προϋποθέτει άριστη επίγνωση υπαρχόντων τεχνογνωσιών και δεξιοτήτων, αλλά και πρόθεση για καινοτομία και δημιουργικότητα.

Ο αυτοσχεδιασμός είναι μια «εξελιγμένη» μορφή δράσης, που απαιτεί βαθιά επίγνωση υλικών και εφοδίων, αλλά και της φιλοσοφίας ανάπτυξης τους, καθώς και την πρόθεση για δημιουργία και σύνθεση.

Βρίσκουμε τον αυτοσχεδιασμό μέσα σε κάθε τι το πραγματικά λειτουργικό, αναντικατάστατο, που έχει μοναδικότητα και μέσα από αυτή αποφέρει λύσεις και προσφέρει ανάπτυξη. Σε άλλη περίπτωση, δεν έχουμε αυτοσχεδιασμό αλλά ίσως την προσπάθεια επίτευξής του. Ο αυτοσχεδιασμός είναι μια προκλητική αλλά και συναρπαστική διαδικασία και αυτό ισχύει κατά πολύ καιστην εκπαίδευση (Riveire 2006).

Πρακτικά, στην εκπαιδευτική διαδικασία ο αυτοσχεδιασμός μεταφράζεται στην δυνατότητα δημιουργία εκπαιδευτικών μέσων (άυλων και υλικών) με την αξιοποίηση των διαθέσιμων πόρων που μας περιβάλλουν. Για να έχουμε πραγματικά την έννοια του αυτοσχεδιασμού, θα πρέπει να μας οδηγεί το διαθέσιμο υλικό σε συνάρτηση με τις βασικές ιδέες, τη βασική «τεχνολογία» που μας χαρακτηρίζει και όχι το αντίστροφο. Δεν είναι δηλαδή το διαθέσιμο υλικό που ορίζει τις δυνατότητές μας. Είναι η αυτοσχεδιαστική μας δυνατότητα που ορίζει το διαθέσιμο υλικό.

Για να μετατραπεί μια εκδρομή σε εκπαιδευτική, πρέπει ο εκπαιδευτικός, όπως είδαμε να «μεταμορφώσει» το περιβάλλον τοπίο σε εκπαιδευτικό υλικό. Να αντλήσει από αυτό τα ερεθίσματα, τα παραδείγματα, τα πειράματα, να οργανώσει μέσα από την διδασκαλία του, πάντα όμως με βάση τους καταστατικούς του στόχους και τον αρχικό του σχεδιασμό. Η δράση μέσα στο πρωτόγνωρο περιβάλλον της εκδρομής προϋποθέτει δεξιότητες αυτοσχεδιασμού, ώστε να αξιοποιηθούν τα διαθέσιμα μέσα, όποιες κι αν είναι οι ιδιαιτερότητες και οι πιθανές αντιξοότητες.

2.2. Το αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικόΑυτό που θα προκύψει τελικά είναι το

«αυτοσχέδιο», υλικό της παιδαγωγική διαδικασίας, δηλαδή το «αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό». Με βάση τον αφαιρετικό ορισμό του «αυτοσχεδιασμού» που δώσαμε, το αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό θα πρέπει να πληρεί τους ίδιους όρους:

- Να δημιουργείται βασισμένο στα άμεσα διαθέσιμα υλικά, χωρίς ιδιαίτερη αναζήτηση, προεργασία και κόπο στην απόκτησή τους και

- να δημιουργείται με ένα πνεύμα βαθιάς επίγνωσης αρχών και κανόνων, που το κάνουν εύστοχο, αποτελεσματικό και ιδανικό για τους προδια-γεγραμμένους διδακτικούς στόχους.

Η δυνατότητα ανάδειξης χρήσεων, σε συνδυασμό με τα νέα υλικά και τεχνικές που μας παρέδωσε ο εικοστός αιώνας, έφερε πολλά τέτοια «μέσα» στην εκπαίδευση. Θα ήταν άστοχο να απαριθμήσουμε τις δεκάδες ή και εκατοντάδες εφαρμογές κατασκευής εκπαιδευτικού

3ο Διεθνές Συνέδριο, ΕΕΜΑΠΕ 2009 360

ISSN 1791-9185 ISBN 987-960-89479-6-2 Copyright © 2009 ΕΕΜΑΠΕ

υλικού, με τρόπο «αυτοσχέδιο», γι αυτό θα αναφέρουμε ενδεικτικά παραδείγματα όπως:

- μακέτες και τρισδιάστατους χάρτες από διάφορα υλικά (χαρτί, πλαστελίνη, γύψο, άμμο, χώμα κλπ),

- θεματικές εκθέσεις και σχολικά μουσεία για διάφορα μαθήματα και αντικείμενα (φυσικής ιστορίας, πετρωμάτων, φυτολόγια, μουσικά οργανάκια, εθνογραφικά αντικείμενα, ομοιώματα από απλά υλικά),

- εικαστικές κατασκευές από απλά υλικά (μανταλάκια, σπίρτα, οδοντογλυφίδες, όσπρια, βότσαλα, κοχύλια, συσκευασίες κλπ.

- πίνακες, πινακίδες, επιγραφές, χρονοσειρές, πίνακες διπλής εισόδου, επιτοίχιες ζωγραφιές, κολλάζ, χαρτοσυνθέσεις και άλλα εποπτικά υλικά κατασκευασμένα από τα παιδιά ή τον εκπαιδευτικό

- κήποι, θερμοκήπια, φυτώρια, συλλογές αντικειμένων και πετρωμάτων, αξιοποίηση του προαυλίου, του σχολικού εργαστηρίου και άλλων χώρων.

Οι εφαρμογές αυτές είναι ενδεικτικές και εντάσσονται σε μια βαθιά σε χρονικό ορίζοντα παράδοση, (Βυθούλκας 1973, Ζευκιλής 1989), μέσα από την οποία το σχολείο αναδεικνύεται ως ένα ζωντανό εργαστήριο, μουσείο, κέντρο πολιτισμού, έρευνας και δράσης.

Ακόμα και με την έλευση των υπολογιστών και την εν πολλοίς ψηφιοποίηση, η δυνατότητα αυτή δεν χάθηκε, καθώς τα παιδιά μέσα από το διαδίκτυο δεν χάνουν, αλλά επαυξάνουν τις δυνατότητές τους εύρεσης νέου υλικού, και πολλών τύπων ψηφιακών αρχείων, για τη δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού. Στις ιστοσελίδες των σχολικών μονάδων, του Πανελλήνιου Σχολικού Δικτύου για παράδειγμα, αλλά και στα σχολικά blog,βλέπουμε πολλά παραδείγματα δημιουργίας υλικού από τους μαθητές, με πολυμεσικές εφαρμογές, εικόνας, κειμένου και ήχου1. Εκεί η δυνατότητα τηςαυτοσχεδιαστικής δράσης δίνει σε κάθε μαθητικό «project» έναν ιδιαίτερο χαρακτήρα, μια μοναδικότητα χαρακτηρισμένη από ξεχωριστά στοιχεία έμπνευσης κάθε φορά.

1 Τα παραδείγματα παρατίθενται καθώς δεν μπορεί να δοθεί πλέον βιβλιογραφικά η συνέχεια της δυνατότητας δημιουργίας αυτοσχέδιου εκπαιδευτικού υλικού, στη διαδικτυακή εποχή. Έτσι αναφέρουμε ενδεικτικά:- Τον χώρο φιλοξενίας blog των εκπαιδευτικών, όπου εκατοντάδες διδάσκοντες δημιουργούν καθημερινά εκπαιδευτικό υλικό διαθέσιμο Online: http://blogs.sch.gr/άλλά και μεμονωμένες περιπτώσεις σχολικής δράσης από όλη την σχολική μονάδα, όπως :- Το σχολικό μουσείο και την διαδικτυακή έκθεση της Συλλογής λαϊκού πολιτισμού του 2ου Δημοτικού Σχολείου Αγίου Κωνσταντίνου: http://2dim-ag-konst.ait.sch.gr/- Το blog του Μουσικού Σχολείου Λαμίας, με εκπαιδευτικό υλικό και την επικαιρότητα, που συντάσσονται από τη σχολική κοινότητα: http://mslamias.blogspot.com/ .

3. ΤΟ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ ΤΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ ΜΟΥΣΙΚΗΣ

Η μεγάλη σχέση του αυτοσχεδιασμού με την μουσική τέχνη, μεταφέρεται και στο μάθημα της μουσικής. Hμουσική εκπαίδευση προσφέρεται για να καταλάβουμε την έννοια της «άυλης εκπαιδευτικής τεχνολογίας», τις δυνατότητες δημιουργίας εκπαιδευτικού υλικού, και να συνδυάσουμε σε όλα αυτά την έννοια του αυτοσχεδιασμού.

3.1. Αυτοσχέδιο Μουσικό Εκπαιδευτικό Υλικό Η δημιουργία «αυτοσχέδιου εκπαιδευτικού υλικού»

είναι συνήθης διδακτική πρακτική της μουσικής, ευρέως διαδεδομένη και σε πολλά επίπεδα όπως θα δούμε. Οι μελωδίες, οι κλίμακες, οι φόρμες, οι συγχορδίες και ένα πλήθος κανόνων και «προγραμμάτων» οργάνωσης του ήχου, συγκροτούν ένα σύνθετο «τεχνολογικό σύστημα», την τεχνολογία που δομεί το μουσικό σύστημα που διδάσκεται2. Ο εκπαιδευτικός της μουσικής αφιερώνειένα μεγάλο μέρος της διδασκαλίας για να δημιουργήσει αυτές τις «τεχνολογικές» υποδομές στην ομάδα, ώστε να παίξουν μουσική. Με τους συνδυασμούς των «εξαρτημάτων» αυτών (κλίμακες, συγχορδίες, μέτρα κλπ, αλλά και οι μουσικοί και οι μαέστροι),δημιουργείται αυτοσχεδιαστικό υλικό (Baker 1980). Ένα μεγάλο μέρος εκπαιδευτικού υλικού, παρτιτούρες, οδηγοί, οπτικοποιήσεις, συμβολισμοί, αλλά και ηχογραφήσεις, παραστάσεις, συνθέσεις, οπτικο-ακουστικά έργα, δημιουργούνται με έναν υψηλό βαθμό αυτοσχεδιασμού, και είναι αποτελεσματικά, όταν η άυλη ιδέα λειτουργεί δυναμικά μέσα στην κουλτούρα τηςομάδας. Για κάθε μουσικό όργανο, κάθε είδος μουσικής,μπορεί να δημιουργηθεί «αυτοσχέδιο εκπαιδευτικόυλικό» (Kuzmich 1980).

Όμως και στο επίπεδο της υλικής κατασκευής, τα μουσικά όργανα, τις ηχογόνες κατασκευές και τα εξαρτήματα της ορχήστρας, ένα εξίσου υψηλό ποσοστό αυτοσχεδιασμού μπορεί να επιτευχθεί με κατασκευές που αποδίδουν παιδαγωγικά (Τσαφταρίδης 1996). Δεν είναι όμως μόνο τα κατασκευασμένα από τα παιδιά και τους εκπαιδευτικούς μουσικά όργανα που προτείνονται από κάθε αναλυτικό πρόγραμμα και κάθε μουσικό παιδαγωγικό εγχειρίδιο. Ο αυτοσχεδιασμός στη μουσική δίνει την δυνατότητα δημιουργίας ήχων που βρίσκονται (found sounds) στο περιβάλλον και την δημιουργία μουσικής με αυτούς (Welwood 1980). Το ίδιο μας το περιβάλλον μπορεί να εμπνεύσει μουσικές δημιουργικές δραστηριότητες3.

2 Οι γνωστές μας νότες «ντο, ρε, μι» κλπ ανήκουν στο Ευρωπαϊκό Τονικό Μουσικό Σύστημα.

3 Για παραδείγματα βασισμένα στην Ακουστική Οικολογία: (Σαρρής 2007).

3ο Διεθνές Συνέδριο, ΕΕΜΑΠΕ 2009 361

ISSN 1791-9185 ISBN 987-960-89479-6-2 Copyright © 2009 ΕΕΜΑΠΕ

3.2. Αξιοποιώντας το παράδειγμα της μουσικήςΣυγκρίνοντας το αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό που

έχουν δημιουργήσει δύο διαφορετικές ομάδες - τάξεις, δεν θα βρούμε απόλυτες ομοιότητες. Τα αυτοσχέδια μουσικά όργανα, για παράδειγμα, δημιουργούνται με τα υλικά που βρίσκει κάθε παιδί στο περιβάλλον του, και τα τεχνικά τους χαρακτηριστικά δεν χρειάζεται να είναι πανομοιότυπα. Έτσι, το αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό αποκτά κάποια ιδιαίτερα, ξεχωριστά κάθε φορά χαρακτηριστικά.

3.2.1. Τα χαρακτηριστικά του αυτοσχέδιου υλικού- Κάθε εκπαιδευτικός και κάθε παιδί επιστρατεύει τη

δική του φαντασία, τις δικές του χειρονακτικές δεξιότητες. Έτσι το «αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό» όχι μόνο δεν μπορεί να είναι τυποποιημένο, αλλάχαρακτηρίζεται από την μοναδικότητα του κατασκευαστή του και του περιβάλλοντός του.

- Ένα άλλο χαρακτηριστικό του αυτοσχέδιου μουσικού εκπαιδευτικού υλικού, είναι το διεπιστημονικό του ενδιαφέρον. Δηλαδή σε ένα μουσικό όργανο, εκτός από μουσική, θα συναντήσουμε αρχές φυσικής, αισθητικής, πληροφορικής, και άλλες που είναι στην ευχέρεια του εκπαιδευτικού αν θα τις αξιοποιήσει σύμφωνα με τον προγραμματισμό του. Συνεπώς και η διδακτική αξιοποίηση του υλικού αυτού ποικίλει.

- Παράλληλα σε παιδαγωγικό επίπεδο, οι δραστηριότητες με αυτοσχέδιες επινοήσεις έχουν υψηλότερες απαιτήσεις σε δημιουργικότητα, σύνθεση, γνωστικές και κινητικές δεξιότητες, ομαδική δράση και συντονισμό ενεργειών, γιατί το παιδί έχει έναν αυξημένο αριθμό ζητημάτων να επιλύσει, προκειμένου είτε να κατεργαστεί τα υλικά είτε να γεννήσει ιδέες σε μηδενική σχεδόν βάση. Εύλογα, ο αυτοσχεδιασμός, αυξάνει σε πολλά επίπεδα την δραστηριοποίηση των παιδιών, καθώς τίποτα δεν τους δίνεται έτοιμο, ή προπαρασκευασμένο. Όμως δίνει την ευκαιρία μέσα από την πολυεπίπεδη δραστηριοποίηση, σε κάθε παιδί να αναδείξει τα προσωπικά του ενδιαφέροντα, την αισθητική, τον τρόπο έκφρασης.

- Η κατανόηση των δραστηριοτήτων σε νοητικό επίπεδο και η συγκρότηση ιδεών και αντιλήψεων στους μαθητές είναι αυξημένη. Ο μαθητής πρέπει να ελέγχει, να ρυθμίζει και να βελτιστοποιεί τον ήχο των υλικών των αυτοσχέδιων οργάνων. Συνεπώς πρέπει νοητικά να έχει καταλάβει ζητήματα ποιότητας του ήχου, τεχνικής και χρήσης, αντίληψης των νοτών, συμπεριφοράς των υλικών, να κατανοεί τη θέση του μουσικού οργάνου σε μια ορχήστρα που μπορεί να ανήκει δυνητικά.

- Ο βαθμός ευθύνης απέναντι στη δραστηριότητα αυξάνεται. Ο άλλοτε οργανοπαίχτης γίνεται και οργανοκατασκευαστής, και συνθέτης, και διευθυντής ορχήστρας. Είναι σε θέση να έχει καλύτερη επίγνωση των πραγμάτων γιατί δεν δέχεται μια γνώση, αλλά την δημιουργεί σε «φυσικές» συνθήκες.

Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά δεν σχετίζονται αυστηρά με τη φύση της μουσικής, αλλά με την διαδικασία εκμάθησής της. Το γεγονός ότι στη μουσική

τα έχουμε εφαρμόσει και αποτελούν «δόκιμες»παιδαγωγικές μεθόδους, δεν μας εμποδίζει αλλά βοηθάει να προεκτείνουμε τα οφέλη αυτά σε όλα τα διδακτικά αντικείμενα. Έχουμε ήδη αναφέρει ό,τι αυτό που αποκαλέσαμε «αυτοσχέδιο εκπαιδευτικό υλικό» έχει παρουσία στην εκπαίδευση σε βάθος χρόνου. Αναπτύσσοντας το παράδειγμα του μαθήματος της μουσικής μας δίνεται η δυνατότητα να δούμε ποια χαρακτηριστικά μπορούμε να αναδείξουμε και να αξιοποιήσουμε.

4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑΗ έννοια του αυτοσχεδιασμού υπάρχει σε διάφορα

επίπεδα στις παιδαγωγικές δραστηριότητες δημιουργίας υλικού από τους μαθητές και τον εκπαιδευτικό. Το παράδειγμα της μουσικής, όπου το αυτοσχέδιο υλικό είναι ζητούμενο, και προτείνεται ως αποτελεσματική παιδαγωγική πρακτική, μας δίνει πολλά χαρακτηριστικά και ιδέες για τη χρήση του υλικού αυτού σε όλο το φάσμα της εκπαίδευσης.

Για την ολοκληρωμένη κατανόησή του όμως είναι σημαντικό να κατανοήσουμε όποιο υλικό κι αν κατασκευάσουμε ως μέρος μιας γενικότερη «φιλοσοφίας» δράσης, που δημιουργεί ό,τι καλέσαμε «εκπαιδευτική τεχνολογία». Από αυτή προκύπτει η έννοια της «άυλης» τεχνολογίας, που είναι κομβική για την κατανόηση και χρήση κάθε εκπαιδευτικού υλικού.

5. ΠΗΓΕΣBaker, D. (1980). Improvisation: A Tool for

Music Learning. Music Educators Journal, Vol. 66, No. 5 (Jan., 1980). (pp. 42-51). MENC: The National Association for Music Education

Βυθούλκας, Δ. (1973). Πρακτικός Οδηγόςκατασκευής εποπτικών μέσων και οργανώσεωςσχολικών μουσείων. Αθήνα: Νικόδημος.

Crossan, M. (1998). Improvisation in Action. Organization Science, Vol. 9, No. 5, Special Issue: Jazz Improvisation and Organizing (Sep. - Oct., 1998). (pp. 593-599). Informs.

Genzwein, F. (1979). On Educational Technology. International Review of Education.Vol. 25, No. 2/3. (pp. 249-266). Springer.

Dale, E. (1946). Audio-visual methods in teaching. New York: Dryden Press.

Ζευκιλής, Α. (1989). Τα εποπτικά μέσα διδασκαλίας. Σύγχρονη προσέγγιση της εκπαιδευτικής τεχνολογίας. Αθήνα: Γρηγόρης.

Κιουρτσάκης, Γ. (1983). Προφορική παράδοση και ομαδική δημιουργία. Το παράδειγμα του καραγκιόζη. Αθήνα: Κέδρος.

Koyré, A. (1991). ∆υτικός πολιτισµός. Η άνθιση της επιστήµης και της τεχνικής. Μτφρ. Κάλφας, Β. Σαρίκας, Ζ. Αθήνα: Ύψιλον.

Kuzmich, J. -A. Jr. (1980). Improvisation Teaching Materials. Music Educators Journal, Vol. 66, No. 5 (Jan., 1980). (pp. 51-55+161-163).

3ο Διεθνές Συνέδριο, ΕΕΜΑΠΕ 2009 362

ISSN 1791-9185 ISBN 987-960-89479-6-2 Copyright © 2009 ΕΕΜΑΠΕ

MENC: The National Association for Music Education.

Moorman C. & Miner A. (1998). Organizational Improvisation and Organizational Memory. The Academy of Management Review, Vol. 23, No. 4 (Oct., 1998), (pp. 698-723). Academy of Management.

Mumford, L. (1985). Ο μύθος της μηχανής.Μτφρ. Σαρίκας, Ζ. Αθήνα: Ύψιλον.

Negroponte, N.(1995). Being digital. New York: Knopf.

Riveire, J. (2006). Using Improvisation as a Teaching Strategy. Music Educators Journal, Vol. 92, No. 3 (Jan., 2006), (pp. 40-45).: MENC: The National Association for Music Education.

Σαρρής, Δ. (2007). «Άκου να δεις». Ακουστική Οικολογία και Εκπαίδευση μέσα από προγραμματικές δραστηριότητες. Μουσική σε Πρώτη Βαθμίδα. Τ. 3. 1/07. (σσ. 52-61). Αθήνα: ΕΕΜΑΠΕ-Fagotto.

Τσαφταρίδης, Ν. (1996). Αυτοσχέδια Μουσικά Όργανα - Κατασκευές. Αθήνα: Edition Orpheus.

Welwood, A. (1980). Improvisation with found sounds. Music Educators Journal, Vol. 66, No. 5 (Jan., 1980). (pp. 72-77). MENC: The National Association for Music Education.