Date post: | 12-Jan-2023 |
Category: |
Documents |
Upload: | khangminh22 |
View: | 0 times |
Download: | 0 times |
-
A TWI SPELLING BOOK
TWI NS£M DKOR£DKOR£ KYER£WBEA
c. A. Akron Dr. E. L. Rapp
ACCRA GOVERNMENT PRINTING OFFICE
1938
•
5
EMU NSeM-CONTENTS
KRATAFA Introduction • • • • 7 Directions for Uee
• • 8 Division of Syllables • • • 8 ReduplicatioIl8 Rnd Repetitions • • - • 8 Tra.nsliteration of Foreign Names
• • • 9 Nouns and Verba.l Nouns • • 9 N asa.lization
• 9 Note • • • • 10
JJhye~mu • • • II
1. Edi~ &s£m no mpaapaemu • II
A. N ea egyina nsianim so j'. II B. Nea egyina nsiakyiri so
• 12 II. Akont •• bude
• 12 III. DilJDSianalJffiU • 13 IV. Adey& ka.bea horow no ntreWD1U
• 14 I. f. • • 14 2. fi • • 15 3. to
• • • 16 4. tu
• • 17 5. ko
• • • 18 G. kum • • • • 19 7. bo • • • • 20 8. bu
• • • 21 9. d.
• • • 22 10. di
• • • • 23 ll. ma
• • 24 12. min.
• • 25 13. nom 26 14. nu
• • 27 15. IJwene
• • 28 16. 1JwiilJwii 29 17. dwene 30 18. oJ"o · • • 31 19. gyuw
• 32 2U. gu • • • 33
Spelling Book. • 34 Asraru di~ • • • • 110
7
INTRODUCTION
A new script for the Twi language was adopted in the year 1927-. This script, which is recommended by the International Institute of African Languages and Cultures, has been introduced as a standard script for the majority of African languages.
But this change, while it introduced new symbols and brought the Twi Janguage into line with,the writing and printing of other languages, did not settle the roan y difficulties of spelling. The adoption of.a new script does not a.nswer the question as to whether two words should be written as one, or separately, or joined with a hyphen. There is no book in the old script which can be referred to as a standard for guidance in this rna tter.
The Bible would have been an ideal standard, as it has the widest circulation of all Twi books, but uniortunately it is full of inconsistencies in spelling. It is possible to find the same word spclt in two or even three different wa.ys on the same page of the Bible. The following are a few examples:
UI"~ ho, UXJ~ho, 1JX)V-ho; po-T;)w, pOr:mJ, prow ; mmerekyiku, mmerekyi kuw ; ma fna, mama; - len;, tire, terew, tcrew ; A:V., kuw, kuw ; - na.!} ase, na!}ase, nav-ase, etc.
2. Ahene 7, 1: awisiam.; 16: awi siam; 18: awi-siam. Another idea.l help might have been the new edition of ChristaUer's
Dictiona.ry, published in 1933. This dictionary is one of the most va.luable compiled for the study of a.n Mrican la.nguage, and the a.uthors of this Spelling Book follow it as far a.s possible. This cannot be done in aU cases, beca.use in the old edition of Christaller's Dictionary a.nd in the new edition revised by Rev. J. Schweizer the same word is speit iu two or three different ways in ma.ny insta.nces, e.g. :
Page 306: a11Ulnnehunu (ltv. amane), amanehunu, vma:nnehunufo ; Page 257: lrorokuma (VkOTaw, kuma), L-rokllma-twa; Page 85: adiyiscm, adiyist1Jka. adiyiscmkafo, etc.
During the last few years n number of T .... i. Readers for use in schools and several other books have been produced a.nd care has been exercised to make the spelling in these books consistent. A Revised Version of the Twi Bible is being prepared and the spelling will be based on the spelling found in thi-; book.
8
DIRECTIONS FOR USE
The words are arranged in alphabetical order. not according to prefixes, but according to root consonants. Therefore in consulting this book for the spelling of any word that has a prefix or several prefixes. the word must be sought under the consonant which begins the stem. Fo~
instance, such words as ~4bo. :Hia1). 31asu. o-gua1). o-hene all begin with an :> or 0, but they must be sought under b, d,l. 9, h.
DMSION OF SYLLABLES
1. Monosylla.bic stems may not, of course, be diVIded.
2. The mute or fricative consonants I, h, k, P. T, S, t, Y always belong to the following sylJable, e.g. :
waJa o-lwaam a-kyc 3-hem·'n">t'I o-hen-yere etc J' • • , r-:t • •.
:3. When two of the nasal consonants m, n, ~me between two vowels, the one belongs to the preceding and the other to the succeeding syllable, e.g. :
a-hem-rna!), a-hey-!Jua, !J-A":»n-m:>, a-k:m-713, etc.
4. The combinations ny and yw require particolar attention. The following examples show how words in which they occur flhonld be divided:
o-pa-nyiy, o-pan-yijo, oo-!)u'Oma, !)-wa-ywe-nt, vu'O-ywa, cm-ye (he is not good), on-nye (he does not accept), on-yaw (he does not scold), mn-yaw (he may not scold). on-nyaw (he does not leave), onn-nyll1O (he may not leave), o!}y-!)we-nc mama no (be may not weave the cloth), etc.
fl. If a noun is compounded with another nOUD ba.ving a prefix, the second of U1C component part.s must ILlways go with it.s prefix, e.g. :
alto';)(/(,1) , aso-:x!(1), n:w-01)willi, llsu-ohyew, aJlo-:>m-mercu'. etc.
G. The r(',luplications of verbs nrc divided th1l8 : O-ill-Iu, wJ·ka-sa-ka-sa, UJJ·a-wa-ti-wa-ti.-riw, etc.
RKDUPLICATIONS AND REPETITIONS
(a) Reduplication i~ the doubling of a stem by repetition of the whole stC'll1, or prefixing of a shortened form of it, e.g. :
pnpo, tlalia, pirapira, kurakl~ra, patiripaliriU', keka, popa. boW, (ellll'. 9yigy(', dU'l/dwo, sensa!), 9I1mpJUtl'!J.
(b) Rf'pdition is thf' doubling of the whole word-stem and prefix, {'.g. :
9
Rule: An reduplications and repetitions should be written as one word, except the repetition of singular nouns, verbs (but not their reuuplications), onomatopooic words, and adverbial numerals, e.g. :
barna hama kyere ketebo (repetition of nouns). makye makye kum aberewa (repetit.ion of nouns). yekae kae kae, nso antetam (repetition of verbs). obob:>:> no bam bam bam (repetition of onomatopceic words), wofii acli mmjako mmiako (repet.ition of adverbial numerals). wokyce no abieIj abiel] (repetition of adverbial numerals).
TRANSLITERATION OF FOREIGN NAMES
•
Foreign namE'S should gcncI$l,lly remain in t,hcir foreign fOfm, e.g. : Jam.es, John, Mad.:ay, William, Jones, etc.
But the following is -the principle underlying the transliteration of foreign names used in the Twi Bible and elsewhere:
All double consonants become single in the Twi form, e.g.: Iohane, Helafo, Hana, Filipo, etc.
The consonants y andj a.re represented by i. e.g.: [ohane. e: is k before a. o. u and s before e and i. e.g.: /(arinto. th is t. v is represented by w, e.g.: Dawid. qu is low, e.g.: Akwila. z is like s. e.g.: Zion is like Sian. ch is like /"', e.g.: Arkipo, Sintik~.
Both Gre{'k vowels epsilon and eta. are represented by simple e, and omikron and omega by simple o.
es becomes c, e.g.: H e:nnp. 'is bf':comcsi, e.g.: Sardi. a.s becomes 0, ('.g.: Faldo. u.s becolllf's n, e.g.: Tibrrif).
The English cmling -y is represented by -w, e.g.: Italy becomes Italia.
NOUNS A~D VERBdL NOUNS
Kouns preceding yerbal uouns in an objective position should always
be joined to the yerbal noun, e.g. :
di uoklmrc ku ({stmpa yc adu'lflltrl
nokwaredi aSl:mpaka adwumayc
K .\SALIZATION
{/~'empakafo
adwu1ilayrfo
Nasaiizatilll1 siems fire for practical purposes superfluous. WhNC they arc used in granunars and vocabularies they should be put only all
10
vowels which do not stand before, after, or between the nepal conaoDallte m, 11., !J, ny, e.g. :
never on eM, pam, etc., but on ~fi, so-so, to-lo, etc.
NOTE.-Twenty specimen paradigms are given on pages 11 to 33. Each verb in this book has a figure in brackets indicating the specimen according to which it is conjuga.ted, e.g. :
Irma (5), kura (6), posa (1), pue (2), 10 (3), iua (4) .
•
•
11
DHYEDMU Emu nsem:
I. Edit] aSE:m no mpa.a.pacmu. A. Naianim. B. Nsiakyiri.
II. Akontaabude.
III. Di~naian.~mu. IV. Adeye kabea. horow no ntrewmu.
A. n, e, e, 0, 0 B. e, i, 0, n, gya, nya, twa Yiw kabea 1)1)00 kabea
1. fa m· 3. to 5. ko 7. bo 9. da
11. rna 13. nom 15. Ijwene 17. dwene
n-~-
mm-nn-
nun-nn-
~~-
~~-
Yiw kabea JJ~oo kab .. 2. Ii m-4. tu n-6. kmn ~-8. bu mm-
W. di nn-12. mia mm-14. nu nn-16. ~wii~wii ~~-
18. dwo ~D-
19. gyaw nn-20. gu ~~-
I. EDID ASEM NO MPAAPAEMU '
A. N ea egyina nsianim so
•
Bi.kofo kab .. Dodow kab .. Biakofo kabe. Dodow kab .. 1. kom • kama.
• .m .m a- .-Ese ESe E- E-
eti eti e- e-ode ode 0- 0-
ohin. ohill 0- 0-mfow mfote m- m-
nsu usu n- n-DDo DDO D- Q-
2. gyata .gy.ta a-3. poma mpoma. m-
dompe nnompe n-kuku ~kuj,.-u Q-
•
12
Biakofo kabea Dodow kabea Biakofo kabea Dodow kabea 4. ahoa mIDoa a- m-
ada-mIo nnamfo a- n-akyene ~kyene a- ~-
5. EDaD anaIJ E- a-ekuw akuw (.kuw) e- a-
6. cpeaw mpeaw E- m-e m
Eda nn. E- D-edua nnua e- n-£kaa ~kaa E- ~-
e- D-7. ohene abene ,- 8-
ofi afi 0- a-8. obea mmea ,- m-
ofumni mfumfo o- lD-
amps. nrupa o- n-okramoui IJkramofo ,- ~--
'D lJIJU81J 0- ~-
• B. Nea egyina 7lsiakyiri so Biakofo kahea Dodow kabca. Biakofo kabea Dodo\\' kabea a. agya ngynnom -nom b. afE mft::fo -fo c. adwe I'JI'Jweaa -aa d. ade nncwil. -wa e. ade [adee) nnct:ma. -ma f. Oburoni AborJfo
. -fo -m
g. odesaui adesamma , ·m -BUlla
• II. AKONTAABUDE
1. biako biako dOlJkoro .2. abiclJ baanu nUJIJabiclJ 3. abiclID bansa nnJlJo.birSll 4. anal) baanal') nnonnal) 5. anum bnnnum nnonnum 6. asia baa~ia tulOllSHl
7. asol) baasOl) nn:msol) 8. awotwe hanwotw(' nn,lIJwJtwe 9. ukrolJ bankrolJ nnJIjkr01J
10. du lillolJdu 11 du.hiuko ullolJuubiako 12 dumi('1) DllOI)UUmiCIJ •
13 dumiEnsa 14 dunnaq 15dunnum 16 dunsia 17 dUllBOq 18 duqwotwe 19 duqkroq 20 aduonu 21 aduonu biako 22 aduonu abieYJ 23 aduonu abiesa 24 aduonu analJ 25 aduonu anum 26 aduonu asia 27 aduonu asoIJ 28 aduonu awotwe 29 aduonu anol] 30 aduasa 40 aduanaq 50 aduonum 60 aduosia 70 aduosoq 80 adu:)wotwe 90 aduakroq
100 oh. 200 ahannu 300 ahasa 400 ahannaIJ 500 ahannum 600 ah&nsia
47 aduanalJ asol] 163 oha sduasis. abiEsa
13
700 ahanaoq 800 ahaIJwotwe 900 ahaqkroq
1,000 apem 2,000 mpennu 3,000 rnpens. 4,000 mpemnaq 5,000 mpemnum 6,000 mpemnsia 7,000 mpemnaolj 8,000 mpemqwotwe 9,000 mpem~kroq
10,000 opedu 20,000 opeduonu 30,000 opeduasa 40,000 opeduan.q 50,000 apeduonum 60,000 opeduosia 70,000 opeduosoq 80,000 opeduowotwe 90,000 opedu.kroq
100,000 opeh. 200,000 opehannu 300,000 opehasa 400,000 opehannaq 500,000 opehannum
1,000,000 opepern
1,387 spero abasa aduowotwe asol] 23,493 opeduonu abiES8. abannaIJ aduabolJ abiesa
375,739 opehasa aduosolJ anum ahansoIJ aduasa. akrolJ 1,759,834 opepem biako opehansoIJ aduonum akroIJ ahaIJwotwe aduasa
ana.1J III. DIDNSIANA1lMU
m'alJkasa .
m'agya me me am me- IDl- mena me ne wo wo wo n:ra WO 8IJknsa wo- wu- wo na. wo agya. wo ne no ono ono ara. n'aYJkasa 0- o- ne na n'agya. one me y<q ytYJ ara y<~ aqkasa YE- ye- yEq na yE~ agy. YEne mo roo rno ara rno aYJknsa m.o- mu- mo Olio mo agya mo nc w"YJ woq WJ'J ara WOl) 8l)ka.sa WJ- wo- wOJ) os. w"lJ agya wonc yelJ
IV. ADEY£ KABEA HOROW NO NTR£WMU
•
I .,
• • I. mefa memfa 6. mda meremfa
wofs. womfa wobtfa woremfa ofa omfa oboa oremfa yefa ycmfa yebefa yrremfa
~
moCa momf&. mobEl&. moremfa ~
wofa womfs. wobd'a woremfa •
2. 7. merebtfa worebda oreboa • ycreboa mOrchErS. worebtfa
3. merae mefaa mamfa 8. na mafa namamfa wofse wofaa woamfa na woafa ns. woamfa ofae ofaa wamfa na ",afa na wamfa yEfac yefaa ytamfa na yeafs naycamfa moCae mofaa moamfa ntl moafa os. moamfa wofae wofaa woamfa ns. woafa naw~mfa
4. mafa memfae memfaa. 9. woafa womfae wornfaa fa! mfa! wafs. omfae omfaa yeaf. yt:mfae yunfaa moafa momfae momfaa momla! mommfa ! w:)afa womfae womfaa
5. mereCa memf&. 10. memfa ana t memmfa ana t worela wowa yt:mfa ana? ycmmfa anal oreCa omfa mamemfa mmamemmfa yerers. ytmfa rna omfa mm. DJDmfa morela momfa· ma ycmfa mmaymnmr& worefa womfa mawomfa mma wommr•
15
2 •
l. mifi mimfi G. mefi mcrcmfi
wuJi wumfi wobefi woremfi oli omli obefi orcmfi yeli yemli YEbeli YEremfi muJi mnrnfi mobefi moremfi wofi womfi wobefi. woremfi
2. mifi mimfi 7. merebefi
wufi wumfi worebefi ~
oli omfi orebefi yefi yemfi ycrebefi •
muJi mumfi morebefi woft wamfi worebefi
3. mifii mamfi 8. na mati ns. marnfi wufii woamfi DB. woati na. woamfi ofii wamfi ns. wafi ns wamfi
yefii YEamfi na. yeafi ns. yeamfi
mufti moarnfi ns. moafi nll. moamfi wofii woamfi ns. woafi nB woamfi
1. mafi mimfii 9. woati wumfii fit mfi 1 waft omfi.i YEafi yemfii monfi mumfii lUumfi ! mummfi I w:>afi womfii
1), merefi mimfi 10. mimfi ana 1 mimmfi ana. ? WOI'{'fi wumfi yemfi ana? yemmfi. ana? orcfi omfi rna mimfi mms. mimmfi ynefi yemfi mil. omfi Jllms. ommfi
morefi mumfi rna. yemfi mms. yemmfi
worefi womfi rna womfi mma wommfi
16
3
1. met~ mento 6. mct:> merento woto wonto wobcto worcnta oto onto ob£ta orcow yet:> yent:> yt:bcto )'E'rcoto moto monm mobcto morento woto wonto wob£t:l - worento
2. 7. merebrto worebcto oreb£t::t YHebrt.o moreh€to -worebdo
3. metoe met:>o manto 8. namab DB manto wotoe watoo woanb na woato Da w080to otoe otoo want:> os. wat.) os. wanto yctoe y£1oo yunto os. yeato Da ycanto moroe moto:> moanto ns moat:> DB moanto wotoe wotoo woanto os. woata Da w38nto
4. mato mcntoe mentoo 9. woat:> wontne wontoo to l nt:> ! wat::> ontac :mtoo YE:8.to ycotoe ycntoo moato montoe montoo mont:> ! monnt:> ! waato w:lobe w:mtoo
•
5. mereto ment:> !O. ment:> ana? mennt:> ana 1 worero wont:> yrot:> ana 1 ytnnto ana! Drew onto ma ment:. mma ruennto yrreta yroto rna .)nto roma ::mDt.:> moreto mont:> rna yrnto mms yrnnt.'l
• wor('t:> wonto rna wanta ruma '" :mnta
•
17
4 ,
I. mitu mintu 6. mebn merentu
wutu wuntu wobetu warentu
otu ontu obetu orentu
yetu yentu yebetu yerentu
mutu muntu mobetu morentu
wotu wontu wobetu warentu
2. 7. merebetu worebetu ,
- arebetu - yerebetu morehetu w~>rebetu
3. mitui rnituu mantu 8. na matu ns mantu
wutui wutun woantu os. woatu ns waautu
otui otuu wantu DR. watu US wantu
yetui yetuu yuntu Us. yeatu ns. yeantu
mutui mutull moantu Os. mantu US masntu
wotui wotuu waautu DB woatu un waautu
4. ma.tu mintui mintuu 9. woatu wuutui wuntuu tu! utu!
watu ootui antun
ytatu yentui yentun moatu muntui muntuu muntu! munntu!
wastu wontui wootuu
5. meretu mintu 10. mintu ana. ? minntu ana? \VOletu wuntu yentu ana? yenntu ano. ? oretu outu rna mintu mma minntu yeretu yentu rna outu ruma onntu moretu muntu rna yentu mma yenntu woretu wontu rna wontu mmo. wonntu 2
18 •
5
1. meko IDelJko 6. meko mereIJka wok:) wOIJko wobeko woreIJko ob o~ko ObEko oregka yeko ye~b yebeko yereIJka moko mOlJko mob&ko morelJk:l woka W9IJkn w-abeko woreIJko
2. roeko me1Jko 7. merebeko wok:> wOIJb worebeko oko o~ko oreb£ko yeb ye~ko YEl'ebeb mob mOlJko moreb£ka wok:> wOlJb worebt:ko
3. mekoe roek:>:> malJko 8. M mak;) DS. tDaIJko wokoe woko:> woaIJb na woak:> ns. w08.lJko abe ob:> walJko ns wako ns. w&l)ko yek.)e yeba ye&lJb ns. yeska na ye&IJko mobe moba moalJko na mosk:> os. mO&lJka wokac woka:> wOluJko nil. waako na WO&lJka
4. mako melJbe melJkoa 9. woab wOlJkoe wOIJkoo ko' ! ~ko! . wab ol)koe o1)koo yea.ko YElJkoe y,~koo moab mOIJkoe mOIJkoo mOlJko ! mOIJIJko ! ,"oab wJl)koe wOlJkoo
5. merck;) 1l1elJko 10. melJko ana. ~ meIJl)ko ana 1 wareb wOlJb YEIJko ana ? ytl)lJko ana? oIek:> m)kJ rna IDeIJko roms. meIJIJko yt:reko ye~kJ rna 'JIJko mills. oIJIJko mOIl"k;> mOl)ko rna YElJko mma. YEIJIJko worekJ wOIJko rna wOl)ko ruma wOlJljko
l. mikum wukum olrum yekum mukum wokum
2.
3. mikum wukum oJ.."UlIl yekum mukum wokum
4. makum woakum walrum yealrum moakum woalrum
5. merekum worekum
.rekum yerekum morekum worekum
mi~lrum wul)kum
o~kum ye~kum
mu~kum wOIJkum
ma~kum woalJkum w~kum
y£a~J.."UlIl
moagkum w08.1Jkum
milJkum wu~kum
o~lrum
ye~lrum mUIJkum wo~kum
migkum wul)kum o1Jkum yegkum mugkum wogkum
19
6
6. mekum
wohekum
"bekum yebekum mobekum
wobekum
7. merebekum worebekum orebekum yerebelrum morebekum worebekum
8. na. makum na woakum
ns. waJrum ns. YEakum ns. moakum
ns. woakum
9. kum !
mU1Jkum!
mere1)kum woreIJkum oreIJkum YEreIJkum moreIJkum worelJkum
ns. m8.J)kum ns. wO&IJkum ns. w8.IJkum na ye:aIJkum na moaIJkum ne. woalJkum
gkum !
mug~kum !
10. miIJkum ana 1 rW1)T)kum ann ~ yeJ)kum ana.? ye1JfJkum ana1 rna milJkum mms. nlllJIJkum rna ogkum roma olJlJkum rna yelJkum mms. yelJlJkum rna. wOIJkum roms wOIJl.J1rum
20
7
1. meb:> memmo 6. mtb:> meremmo wabo wommo wobebo woremm:> ,b, ,mm, ,b<b, :Jremmo y<b, yemma y<beb, YEremm;)
mobo mommo mobEbo moremma
wah:> wommo ·WObEbo woremmo
2. mebo merom:> 7. merebEbo
wab:> womma worebtbo ,b, ::Immo orebEb:> yeb, ycmmo YErebcbJ mobo momm:) morebEba wobo womma worebtba
3. mcboe meboo mamma 8. na mabo os mamma
woboe wab:>o waamma n& woabo na. -woamma oboe oboo wammo nB. wah:> na.wammo ytboe yeb" YEammo na yUha na y&lLmmo
moboe moboo moammo na moab;) na moammo wohoe woboo woamm;) na washo ns. woammo
4. maho Illcmmoe merom:>:) 9. woaba wommoe wommaa ba! mmo! wabo ommae ammao
ycn.bo ytmmoe YEmma::> moab;) mammae momma;) momma! mommm;; ! woaba wommoe wommoo
G. mercbo memmo 10. memm:> ana 1 mcmmmo ana 1 warch:> womm;) ytmma ana? ytmmmo ana 1 oreha ammo rna rnemmo mmamemmmo ytrf'bJ p :mmo rna ::mun~ mma. ommm;) llIor('bJ malUm;) maytmma mmaytmmma
worcLo WOIUU1J rna. wommo mmawommm;)
l. mihu rrummu
wubu wununu
ohu ommu
yebu yemmu mubu mummu
wobu wommu
2.
• 3. mibui mibuu mammu
wubui wubun woatrunu
ohm obuu wammu
yebui yebuu YEammu mubui mubuu moammu
wobill wobuu WOarnmu
4. mabu . .
tnlIDIDW
woabu • WllIDIDUl
wabu • ommUI
yeabu .
yemmUl
maabu mummul woabu wommw
5. merebu nummu wOlchu wummu orehu ommu p:rebu yenunu morebu mummu
wJrehu WOUlmu
21
8
munmuu wummuu ammuu yemmuu
mummuu wommuu
6. mebu wobebu obebu yebebu mobebu wobebu
7. merebebu worebebu orebebu
yErebehu morebebu worebebu
8. no. rnabu na wanbu
nn wabu
nn YEabu nn. moabu no. wosbu
9. bu!
mummu!
10. mimmu ana 1 ycmmu ana? rna IDlmD1U
ma. ammu rna yemmu
rna wommu
meremmu worenunu ~reIJlmu
ycremmu morenunu
woremmu
namammu nn. woammu
no. wammu no. YEamll1U
nn moa.mmu ns. woa.mmu
mIDU I
mummmu!
mimmmu ana? yemmmu ana? mmanummmu
mmaommmu
mma yemmmu
mma wommmu
22
9
J. meua menns. 6. mt:da merenna woda wonna. wobeda. worenna od. onna obeda. :>renna. yeds. yenns. yebeda. yerenna mod a monna mobeda morenna woda w::mna. wobeda. worenna.
2. meda. mcnna 7. merebeda wads. wanna worebeda. od. onna - orebeda. YEds yenDs. yerebeda moda monna morebeda wads. wonna w'Jrebroa
-3. medae medns. manna 8. na mada namannB
wodae wodan woanna na woada. ns. woanns. odae odaa wanna na wads. DS wanna. yedae yedas. yeanna ns. yudn no. yeanna l110dae modaa moanna on. moada na maanna wodae wodaa woanna na woada. ns. woanna
4. mada mennae meunaa 9. woada WOlmae wannan. da! nna I wada. onnae onnaa y€:ada yennae yennaa moads. monnae monnan. monna! momma. ! woada w::mnae WOODall.
• 5. mereda menna 10. menna ana? mennna ana? woreda wanna YE:nna. ana? yeoons. ana. ? ofedn. anna • rna menno. mma mennna yereda yeDna rna onna. mma onnna. maTeda monna rna yenno. mma ),£nnna w:)redo. wonna rna wonnn. mm& w:mnna
•
23
10
• · 1. midi mIDru · wudi wunD!
odi onru
yedi • yenm mudi · munm
wadi · wonru
2.
• 3. midii · manru
wudii WO&Ilru
odii · wanru yedii • ytanw mudii moanru wodii .
wmmw
4. madi rrunnu
woadi wunna wadi ..
onrul yeadi yennu moadi
.. munnu
woadi ..
wonnu
5. mercdi rrunru wored.i WUIlm
oredi aIlm y£l'edi • yenlll moredi muom woredi "onru
, 6. medi wobedi obedi yebedi mobedi w'Jbedi
7. merebedi worebedi orebedi ye:rebedi morebedi worebedi
8. na madi na wcadi us wadi na ycadi na. rnoadi ns woadi
9. d' , 1.
munru 1
10. minni ana? yenni ann?
. rna mmru
,
rna onm ,
mayenm ,
rna wonru
· merenru · worenru
orenru ye:renm
· moreWll worenm
nn. maDIll .
na woanru .
na. wanm no. yeanm
• ns. moanm ne. woanm
nni!
munnni!
minnni ana. ? yennni ana' ~
. roma mmnnt mma ennUl
mnm yennm .
mma wonnm
l. merna memma worna waroma. om. omma yerna ytm.ma moma. momma woros. womma.
2.
3. memac meman mamma womac womaa woarnma
oroae omaa wamma
YEmac ycmaa ycamma. Inomac momaa moamma
womac womna woamma
-I. mama mcmmae
woanll1. WOllllllae
W8.ma :mllUlLe
)'tama ytmmac !HOllma mommae
w;)ama wommae
" J. mer('1Il1\ rnC'mma worC'llIa womma
Of{'n\a omlHa
)'frl'rna yrmma mOfC'1I\1l momma. worema '"omrna
•
24
11
memmaa. wommas
ornmaa.
ycmmal1 momffian.
wommaa
6. merna wobema
obcma ytbcma mobtma wobema
7. merebtma worebema ... rebtmo. yereb£ma
morebt"ma worcbtma
8. M mama os. W08ma. us. warna
na yearns. ns. moarns.
os. woama
9. rna!
momma. !
10. mcmma ana?
ycmma ana 1 rna memma
ma aroma
rna yemma
rna w:nnma
•
meremrna. woremma
oremma
ycremma morernma
woremma
na mamma
na woamma.
na wamma
na. yramma na moamma na woaruma
roma!
mommma!
mernnuna ana?
ytmmma ana? mmamemmma
mrna ommma
mmaytmmma mma wammma
•
25
12
1. . .
rnlmm mmuma • wumlD. wummm
arum ommJa
yemla yell1ffi1a •
mumIn munllma. wanna womIllia
2.
3. . . . · mllmuc mumaa mammla
• wumlae WUlTIma woamnull.
onllne onuaa wamffila
yemlae remlna ytammm .
mumtac mumIaa monmnlla womll).O wanuaa woamrrua.
4. . . . . manua numlTIute mllllnllaa
· . Woatnill. wummlile wutll.l11laa wamm Oll1ll1me Olumma
. ytsmm yemmJac ycmmma
· · . moamm lllunmllae mumlllaa
· · . w;,)anlla wommIaC WODmuaa.
5. • mcrCHIu\ nunllillo.
• · worcnua. wummlU. OTf'IllUL omnua.
• · Yfr('mll\ yemml8.
. marcnlla mumnua
· worCUlla worumm
6. • mCInla. wohemin obemia YEbemia mobemia.
wobemia
7. merebemia worebemia orebemia
yerebemia morebcmia worebemia
8. .
namamla .
nn. waamln .
no. Waml&
no. YEaml& no. moarrua
11& woarrua
9. min!
mummia!
10. minunia ana? ycmmin. ana? rna 1nllnnua ma omllua rna yemffil&
. ma wonunJ8.
• meremffil&
woremnua
oremmla · yeremrrlla · moremrma · woremnua
namamml& .
nn woammla,
no. warruhia
no. yeamnna • no. moamnlla
no. woamnua
mmia!
. , mumnUlUa ~
mimmm.ia ann. ? ycrnmmi,\. ana?
· . mms llllIl1lUnun.
mma ommmia mrn. yemmmla. roms. worrunmJa
26
13 •
1. menom mennom 6. m£nom merennom wonom wannam wobenom worennom anom onnom obenom :)Iennom
yenom Y£DDom yebenom ytrenD.om monom monnom mObtDOm morennom
wonom woonum wob£Dom worennom
2. 7. merebeDom wOrebtDOm • -orebeD.om ytrebtDOm -morebmom worebalom
• •
3. mename menum mannorn 8. namanom na manDom
wonome wonom woannom na woanom na woannom anome onom wannom • na wanom na wannum YEnome yenoro YEannom na ytaDom nayt:IDDom
moname monom rnoanoom na moanam narnOADDom w:mome wonom woannom na woaDom na WOBDDom
• 4. manom mennome menoom 9.
waanom wonnome wonnam nom! nnam! wanom ooooroe annom yunam ytnnome ytnnom moanom. rnonnome monnom monnom! monnnom! w~nom ~onnome wonnom
O. merenom mennom 10. mennom aDa' mennnom aDA 1 worenom wonnom ymnomana! Y"DDDOm .... , arenom Dnnum mameDDom mma menDDODl
Y£I'enom yennom maonnom mm. ommom morenom monnom maymnom mmaywmnnom
Warenom wannom __ om mmawoPDDom
1. • . mmu mmnu
wunu wuoou
onu ooou yenu yennu munn munnu wonu wonnu
2. -
3. • • mmw nunuu mannu •
wunUl wunuu woannu •
ODm OOUll wannu • yenUl yenuu ytannu
• munm munuu moannu wonru wonuu w::>a.nnu
4. . . manu mmDUl
won.nu WunnUl wann annUl
ytanu yenuUl • moaDll munnUl
woanu wonDW
G. merenu mmnu worenu wunnu orenn onnu YElenu yennu morenu munnu
wor~nu wonnll
•
14
• mmnuu wunnuu
annuu yennuu rounnuu
wonnuu
6 . menu wobenu obenu ye::benu mobenu wobenu
7. merebenu worebenu nrebenu YErebenu morebenu worehenu
8. ns. manu nB. W08.nu
ns. wanu
ns. ycanu ns. moanu ns. woanu
9. nu!
munnu!
10. minnu ana ~ yennu ana?
. rna mlDDU
rna onnu rna yenDu
rna. wonnu
merennu
worennu
orennu
ye::rennu morennu wnrennu
ns. mannu DS. woannu
ns. wannu DS. ycannu
na moannu nB. woannu
mu!
mllnnnu!
minnnu ana? yennnu ana?
• mmammnnu roma onnnu
mma yennnu
DUllS. wonnnu
28
15
I. melJwene mClJlJwene 6. mtlJwenc merelJlJwene wOlJwene wOlJl)wene wobclJwene worelJlJwcnc ol)wene OI)IJWCDC , obclJwene o!ClJ1Jwene YClJwene ytlJl)wcne ycbcl)weoc yerel)1Jwene mOlJwcne mOIJlJwene mobclJwene morclJllwene wJlJwcne wOIJl)wene wobElJwene worclJlJwene
2. 7. merebclJwene woreb£lJwene orebtl)wene ytrebc1Jwene morebtIJwcn8 worebtl)wene
3. mC1)wcnce malJl)wene 8. na m&lJwene na mAlJ1Jwene wOlJwenec woal)l)wcne no. wc.lJwene oa woalJlJwene olJwence walJl)wcne ns. waJJwene na walJlJwenc ytlJwencc ycalJl)wene Da YClll)wene no. Y£&lJlJwene mOlJwcnee mOlllJlJwene os. moalJwene na. moalJlJwene wOlJwcnee woal)lJwene na wOBlJwene na wDaIJlJwene
4. rnalJwene mCIJlJwenee 9. wonlJwenc wOIJIJwenee lJwene ~ IJlJwenc. ! walJwene olJlJwenee ye&lJwene ytlJlJwenee moalJwene mOlJl)wenee mOlJlJwenc ! mOlJlJl)wene ! wJalJwene wOlJlJwenee
0. merelJwene mel)l)wene 10. mel)l)wene melJl)l)wene ana 1 ana I
worel)wcne wOl)lJwcne ytl)l)wene Y£~99wene ana ., ana 1
orelJwene olJl)wene IDA melJlJwene mma
meIJlJlJwene ycrelJwene YCIJ1Jwene ma olJlJwene mma
o~~ltwene
morclJwrn(' mOlJlJwenc rna ytl)l)wene mma
yt~~9wene
worclJwene wOIJlJwcne ma wOl)lJwene mma
W01I99wene
. . . . . 1. mIl)WllIJWll
. .. .. IllllJIJ WllJJ Wil .. , . . . . .
WU1JWUlJWll WUIJIJWUIJWll . . . . · . . .
01JW11IJWU oIJ IJ WllIJ Wll . . . . . . ye1JWlll)wll yeIJIJWllTJwll . . .. .. mUIJwu1Jwll mUIJ1J WllJJWll .. . . . . W01)WllIJWll WOIJIJWlllJWll
2.
. . .. 3. TIU1JWUIJWII
· . .. ma:lJIJwlllJwu .. . . . . . .
WUIJWlllJWIl W08.IJIJWUIJWll " .. · . . .
01)W1I1)WI1 W8.IJIJWllIJWll . . . . .. .. yeIJwlllJwll yealJl)wlllJwll
.. .. . . . . mUlJwlIlJwl1 moaIJIJwulJwll . . . . ., .. WOlJWll1JWll WO&IJ1JWll1JWll
.. '. 4, ma1JwlllJwll , .. ..
ml1JlJwllIJWll .. .. , . , ,
woaIJwulJWlI WU~~WlllJWll .. .. .. .. wa1JWll1Jwu OIJIJWllIJWU .. .. .. .. YU1J Wll.lJWU yelJIJwllIJwll
.. .. .. .. moa,1Jwll1JWll mUIJlJwllIJWll
-, .. ,. .. WOo.lJWlllJWll WOl)lJWll1JWll
5. .. .. , .. ..
merelJwllIJwll IIlllJlJWUIJW11
.. .. . . .. worelJwUIJwu WUIJIJWllIJWll
. . . . " .. orcIJwlllJwU OlJIJWllIJWll
.. .. .. .. ytrCIJWl11JWll yelJ1J\Vlll)Wll
.. .. .. .. moreIJwlUJwll mUIJIJwlllJ\Vl\
.. ., .. .. worclJwlI1JWll w01J1JWUIJWll
29
16 . . . .
6. meIJwlllJwll wobelJwiiIJwii obelJwiilJwii ye:belJwiiTJwii mabel) wiil)wii wobelJwiilJwii
7. merebelJwiiIJwii worebeIJwlllJwii orebeIJwiilJwii yerebeIJWlllJwii morebe1JwiilJwii worebelJwiilJwii
•
· . merelJl)wllIJwll
· . woreIJ1Jwlll)wll .. .. orel)lJwlll)wll
· . . . yerel) IJ Wil IJ Wll
· . . . morelJIJwlllJWll
· . . . worelJIJwllIJwlI
· . . . 8. no. mal)wiiIJwu na malJ1JwllIJwlI nB. woaIJwiiIJwii na woalJIJwiil)wii na walJwiilJwii na w8.lJlJwiiIJwii na YE&IJwiiIJwii nn yeaIJIJwiiIJwii .. .. .. .. na moaJ;}wllIJwll na moaIJIJwlllJwll na woaIJwiiIJwii na woaIJIJwllIJwii
9. IJwlllJwii !
mUIJlJwiilJwii! mUIJlJlJwiiIJwii!
10. . . . . .. ..
JIll IJ IJ W11 IJWll DllIJIJ IJWllIJWlI ana 1 ana 1 .. .. .. ..
yeIJIJwlllJW11 yelJIJlJwlI1JWll ana 1 ana 1
ma mma , .. ..
mil) IJuwlluwii mll)lJwlllJWIl rna mm.
.. .. .. .. oIJIJWI11JWll OIJIJIJWllIJ Wit
ma rom • . . .. .. yelJ1JwllIJwll yelJ1JlJwulJWll
rna lllm. .. .. .. , .
wOIJ1JWlllJWlI wOIJlJlJWUl)Wll
30
•
17
I. medwene meIJ1Jwene 6. medwene merelJIJwene wodwene wOlJlJwene wobedwene woreIJIJwene adwene 3IJIJwene obedwene 3reIJ1)wene yedwene yel)lJwene yebedwene JErelJlJwene modwene mOIJlJwene mobEdwene moreIJIJwene wadwene wOIJ1Jwene wobedwene woreIJIJwene
2. 7. merebedwene
worebedwene orebEdwene yerebedwene
morebEdwene worebtdwene
3. medwenee malJIJwene 8. na madwene Da ID8IJIJwene wodwenee w08IJlJwene no. woadwene na w08IJIJwene odwenee w8IJIJwene na wadwene na w8IJlJwene
yedwenee YE&IJIJwene ns. ytadwene ~ YE&IJIJwene modwenee m08IJIJwene na moadwene os moaIJlJwene w:x1wenee w08.IJIJyt'ene 0& woadwene na wO&1J1Jwene
4. IDadwene melJlJwenee 9. woadwene wOI)1Jwenee dwene! lJIJwene ! wadwene olJIJwenee y£&dwene yelJ1Jwenee moadwene mOIJIJwenee mOIJIJwene I mOIJIJIJwene ! woa.dwene wOIJ1)wenee
5. meredwene melJlJwene 10. meIJIJwene ana? meIJIJlJwene ana !
woredwene wOIJlJwene Y&IJ1Jwene ana? J&uuuwene ana. ?
aredwene 3IJlJwene ma melJlJwene mma.
meIJIJ1Jwene yeredwene yeIJIJwene rna olJlJweno mms. oIJIJIJwene moredwene mOIJ1Jwene rna yelJlJwene mma
J&uuuwene woredwene wOIJlJwene ma wOIJ1Jwene mma
walJIJlJwene
•
O,M.Cdiuo,M. 1fwlU OMfIuo.'d. 'BUI O.\\fIUOM O.M.P;UCM o.\\utlliaA 'Bum ol.\.liliaA 'UtII o.M.liunm O.'A~lOUl
o.M.uliuo lImm o.\\tifto 'UID O"~ ••• ,( O.\\.p .. l3A o.\\tilitlrm 'UWUI o.M.ulirw mn oMlilio O·\\P3lC i 'UUlI oMfIlifIaA i '9U'U O.M.UIi3A OMU tiTlA\. OM-P3l0.\\. i 'UtIV OA\liuurro i 'Uu'U OMUU!m '01 O,\\ •• tw O.Mp3lam 'g
OOMtltiO.M aOMulioM OMP1fCA\. i oMliufmm i oM.ulinm oo.\\lifInw aOM.fIfmm OA\'P"OUI
OO.M.utlaA ao.\\1i1i3A OA\P1J3A OOM.ufzo aO.M.lifIo OMP'U.M.
j oMfzfr jOMp oOMulinM aO.M.ulinM. OA\.p'UOM. '6 oO.M.lifztw aOMlifnm OM.pvtU "f . .
OM.IiIi'Uc.M. 'UtI O.M.P'UCM UtI o.M.fIfz1JCA\. OO.M.po.M. 9OMPOM o.M.lifnJOUI 1m oAl..puom '8U OA\CtfI1foW oO.M.pnm aO.M.pnm o.M.uuua,{ '8U OMPU3A 1m OM.U"" .. OOAl..p3A .0Mp;>,( O.M. fI fz '8.oM. 'If([ O.M.PWM. 'UtI o.M.ufn!l.M. OOMpO ;}OMPO
OM.uli'BOM.. 'UtI \
OM.lifIVOM OMP'BO.M. UtI OOMpnM aOMpn,\\. OM.(i:U'UUl 1m OM.PUtU '80 ·S O.M.u(nrru OO.M.P!W aOMp!W '£
OM paqalC.M O.M.utiOld. OMPOM O.MpaqalOw old.fIfmw o.M.pnm oMpaqal3A OM ••• " OMpaA
O.M.paqaJC O.MUUO OA\PO
O.M.paqaJOM ONr.uunM. ONr.pnM O.M.paqalam . L o.M.liUrw OMP!lli 'Z
O.M.UlialC.M. o.M.paqc.M. O.M.lifIo.M ot\\PO.M. O.M.lJ.fzalom O.M.paqoUI o .... fmm oMpmu O.M.Ulial3A O.M.paq3A o"'u.,,, o ... p."
O.M.utialc o.Mpaqc o.Mulio OMPO
OMIiU,uoAl.. o.Mpaqo.M. o.Mfrfm.M. o.M.pn&\.
O.MUUalam oMpam "9 o.Mliurur OMP!ID "I
81
[~
32
19
J. nugyaw .
mmnyaw
wugyaw wunnyaw
ogyaw annyaw
yegyaw yennyaw mugyaw munnyaw
wogyaw wonDyaw
2.
3. . .
mlgyawe trugyaw mannyaw
wugyawe wugyaw woanoyaw
ogyawe ogyaw wannyaw
yegyawe ycgyaw yeannyaw mugyawe mugyaw moannyaw wogyawe wagy!).w woannyaw
4. • • magyaw mmnyawe mInoyaw woagyaw wunnyawe wunnyaw wagyaw _ onnyawe anoyaw
YEagyaw yennyawe yennyaw moagyaw munnyawe muoDYsw woagyaw wonnyawe wonnyaw
G. meregyaw mmoyaw
woregyaw wunnyaw oregyaw onnyaw yeregyaw yennyaw moregyaw munnyaw woregyaw wonnyaw
6 . megyaw wobegyaw
obegyaw ycbegyaw mobegyaw wobegyaw
7. merebegY8w worebegyaw
orebegyaw
yerebegyaw
morebegyaw worebegyaw
8. os magyaw
DS woagyaw DB wagyaw
Os. yrsgyaw
na. moagyaw Os. woagyaw
9. gyaw!
munnyaw
merennyaw worennyaw
orennyaw ycrennyaw
morennyaw worennyaw
na mannyaw os woannyaw
na. wsnnyaw
OS YEannyaw OS moannyaw
na woanoyaw
• nnyaw!
munnnyaw!
10. minnyaw ana 1 minnnyaw ana! yennyaw ana 1 yennnyaw ana ,
• • rna mJDDyaw roma nunnnyaw rna onnyaw mma onnnyaw rna yennyaw mma yennnyaw ma wonnyaw mma wonnnyaw
& nllli(lOA\ 'BWW: nuuo.~ 'OlU nufto.~\ n~~J.c,\\
nliufl~"( 'BUIW nUUdA 'Ow nlilinUI lillalOtu
n!llllio 'Oww nu(io Uill nUU.A nll<l13A nlitiurux 'BlUW ntifmn 'BW nuuo n5.,lC . i '80'8 nli(HiaA i 'OU1J nUU;:'IA nCdinA\. n83l0-\ ...
i 'BUn nuliulUl i '8U1:I nlllirw 'OI nuu= nSalam 'Po •
nnfIlia ...... mulioll\ n5ucA\ •
i nullCmUl i n(tfmrn nnliCmw muunw n~'80Ul
nnuu.,( muu.A nllu3A · nn!iuo muuo n~u ... \ .
i nuft j uS nnCICmM. mtiunM. n:auo,\\ · '6 nnfirmu milliitu nll.tu 'f . · .
nUUVCA\ uu till'8CM. 'Otl nUUUCA\ UnSOA\ lOSoM. . nflU1JOUI 'Otl nS'80Ul 'Ou nu(iuow nnSma ntSnur nUIi'83A 'Uu n2'83A 'Utl nuftu3A nnlloA m2dA nliCmM 'Utl n:auM. 'Utl nliu'8!t\ nn:ao m:ao
nI1U'80M 'Ou nS'Bo.M. 'UU nIlCn:Q,\\ ntilin.\\ m5nM.
nUIi'6w'ell ng'Uln uu 's n(iliuw nngIUI !nil!W .&
n:aaqa.ICM nliu.oM ngoM ngeqa.IOUI n(Hmru n8uru
n2aqal3A nuu.A nll.A n:a"'qalc nufto nilo
n2aqaloM nUUOA\ TI:anM nlJaqalaw 'L nllllrw n:artu '6
n (i Ua.ICM n:aaqcA\ n Ii (10& ugOM.
nlitia.lOUl n:aaqoUI nCrlinm nilmn nuu,u3A nil.qa£ nftu.A nll.£ nCdia.Ic n5aqc nuuo n~o
nfiliaJOM ngaqoA\ nfICmM ngn.M. nfIIJalam ngaru 0g nuu= nilnn '1
00
ss
• (which) " (if)
ba (7) ob. ob.
: mms. abo (kernel, game) aha 00 ! obaa (woman)
: mmaa abaa (stick)
: mmaa baa (branch)
: abaa bab. abo.baa
: mmabao. bab.b. (profnsely) baaba.baa (profusely) baabae (7) baabaadom babadua
: mrnabadua Baabaentwa obaba.oil)
: mmabawlJ obabarima
: mmabarima obaabasia
: mrnaabas.ia. bab .. o obabea
: mmabea ::>baabere
: mmaahere haabi baabiara
34
• ! aa!
baabifo Ababio obo.bo abaaboniIJ
A
B
: mmaabonilJ obabu~ (a healthy
young man) : mmabulJ
obaab~ (a virgin) : mm&abulJ
abade abacliakyiri Abadh badi~ obadoma.a
• : mm8.aom&a Badu Baduwa abaduaba aba.duasa • obadueduefo
: mmadueduefo obadwemma
: mmadwemma bae (7) (bae OlU = to
diajoin) Bae Baebae obaealJko baebae (7) baf.~ abafannuru obaaloo obaagofo
: mmaagofo
ai ! 0.0 !
bagua abaguade baguafo .bagye obagyigyefo
: mmagyigyefo b.h. obahuhuni
: mmahuhufo b.ka
: DlDlaka Abakamade .bak.~
: mmakalJ bakanoma
: mmakanoma ab.ka~y. baako obaakofo obaakokonini bakoma
: DlIJl&k:oma bako~
: mmako~ Dba koro abak3etm baakro~ oba kwaaea abakyere
: mmakyere bakyew (7) bam (7) (embrace) bam (7) (= ba mn) bam (sound) bam bam bam
abam (fetish) bam (haughtineB8) bamdi bame (haughtiness) bamma (a swish seat)
oba~kye obal)muni
35
: abaIJmufo abanoma _
: mmanoma abalJIJow : mmamma.
bamma (& strip country cloth)
of abansiIJ
: mmamma bammaa. abamfo bamiawu bamko~ bamkyinii
•
: mmamkyinii abamstm ba~ (fence)
: aba~ b.~ (form) .ba~ ba~ (Eng. band) oba~ (farthing)
: mmal) oba~ (a beast of prey) baanalJ obanana.
: mmanana .ba~aseaba~ase(a kind
of herb) abannenneIJ aba nimdefo
: mms. nimdefo obnnimmere banimmereye obaninunone obllnilJ
:mmamlJ bani~ha bani~h.hy< abaninsem obanintnl)
: mmanintalj obanintorofo
: mmanintorofo obauilJ!JuaroslJ
: mmanu)'lJuamnlJ obaninYEI)
: mmanmY£lj abaljkEse oba~ku
obansini : bansifo
obansoa (a bird) banso~~ abansoro abansosEm bante~~ abanJ;ente~
: mmantenteIJ abantia abantifi abanto obantoni
: abantofo baanu baanum bannua (tree used for
fences) abaIJ1Jua oha nyansafo obannyaa abannye obaa panyiq obapomma
: mmapomma bapo~ obaporowe
: mmaporowe bara (7) (to forbid) bare (barrel) bare (7) obarehyia barenum bari obarima. .
: mrnarlIDa abarimaa
: mmarlrnaa abarima1.--walJ obasa
: abasa abasaa
: mmasaa
baSM basa.basa baasa ba.a.sa wa bi baasaewi basafa abasakolJmu baasakoro abasam ahasamtu abasatoto abassm baasewa
: mmaasewa basia. (even, only) basiaba baasia basibasi basigyaw
: mmaslgyaw basiIJ abasiriwa . .
: mmasll'lwa abaso bnaso~ bat. (7) obat. obatadi batafo batafo sasono (a medi-
cinal plant) batafo se(a boar'stusk) batakari obatakwa~ obatam obaataq
: mmaatau obatani
: abatafo batwEw batwow baw (place) abawpa abaawa (a maid-ser
vant) : DlDla.&wa, mmaa-
wafo obaa warefo bawee abawo
obaa wofo baawotwc abawu bayaa abaye obaye
: mmaye sbaye!] obaayc!] (a ,,:itch)
: mmaayeIJ baycre b.yi abayide obayifo
: abayifo abayigoru bayiseaa abayiscm be ebe
: nunc abc
: mme bc (7) bea (7) obea
: mmea be.be. (7) beae (pl.ce)
: mmeaemmeae beae (beam or pole) beac (a kind of boil) abeafo
: mmell.fo bea kuruni
: mmea. kunini obea panyil) obeata~
: mmeato.!] abeawa
: mmeawa bebarc (7) bobabeb.re (7) bebeta abcbew
: mmebew abebcw bebrec bebrcbe ob,blObcfo
abebrcsc sbebu
36
: rnmebu abebude abebuscm
: mmebusem obedam abcdawuru ab£dc obedew
: abcdew abedua
: mmcdua abedwaa abecfo abeforo abefua
: mmefua abefufu obegoro abegui
-behama abchene bchu (food) ebci! (interj.) cbem bcmma
: moo.emma bcmma duaa bcmma hama bemmam (7) (redop. of
bam) bcmmatow obemmatofo
: mm£mmatofo bembu bemdi bemdifo beeme abemmcmfi (at a dis-
tance) bemmt~ (7) bcmmc~ (7) Obemp,~ bemu bt~ (7) be~ (adjective) what bt~ (= abtlJ) bt~~ bc~ (to ache) (8)
be~ (to be sufficiently cooked) (7)
ab£!] : mmelJ
bena -Bena Abem~.a. benn .. (£7 4,.)
: mmennaa benabo Bennda ahenne Obcnem (March) obr~hJ t~fo
: m nc!]hyeIJfo be~kum obe~kumfo Be~kumhene abelJkumma be~kvi (a bench, desk)
: mme~kyi obE'nsaa bEDsere
: mmCllSere obenta
: mmenta obente!] abentia
: mmentia obentiahyclJfo
: mmentiahYE'lJfo bentoa
: IIUntntoa bepow
: mmepow bepowa bepa..<t8.se aberante
: rnmCfanre aberantekwa aberantewa
: mmcrantewa berapae beraw berawto aberaw bere obere
: abere obere
Ebere (place: dabere, etc.)
Ebere (time: a WJW
bere) : mmere
abcrEbec berebo
: mmercbo berebuw
: mmerebuw beredum (7) (to be of a
crimson or purple colour)
berefi obereku aberokuri (fish) abcrekwasi abcrekyi
: mmerekyi bcrnno bercutuw here santcIJ
: mmere santclJ here soni
: bere sofo heresosem lJhoma Beretu bersw abere\ .... a
: mmerewa . aberewatia
: mmerewatia Aberewa aberewa-ani·nsu (11
medicinal pIimt) Ben:w K wasida bereYE bese (kola) bese (abe) (7) besebese (7) abts&burow besehene besekyeru besetoro bEtte: bEUbttE (very soft) brtebete (flippant) abete btteani
: bEteanifo
bdekaw b&tem
37
: mmttem bctemma
: mmttemma obeteI] • : abeteq abetow betu (the pulp of thc
palm-nut) abetwa betwa bere obctwafo
: abetwafo hew {7) abew bewase abcwow abeyaa abcyc obi
: ebinom ebi bi (also. too) bi (a, an) abia ebia biako obiako obinkofo
: mminkofo binkoye: biara ehiara obiara abibiduru Abibimaq Obibini
: Abibifo Obibiniwa bibiri Abibirim abibiscm bibitama
: rnrnibitama obidagbi abielJ abicsa bim (sound) ebi-ne-bi
ebiq bio abira biram (8) biramm iram (8) (redup.
of " biram") obirebe birebire ohirebirefo
: abirebirefo obin:mpolJ
: abircmpolJfo biri (8) (to be dirty) biribi biribiara biribiri (8) (verb) biribiri (adverb) abiribiriw biriburoo obirifo
: abirifo birikisii birikyi (8) birim abirimmuro birisi birisisiisi bi,. (8) abisabisa obisabisafo
: abisabisafo abisa·nsu-ama-nsa bisll bisibasaa Obiwom bo (7) ebo (promise) lObo (September) ebo (chest) eho (price)
: abo obo
: abo boo (empty, deserted) aboo (di aboo) boo boo! boa (7) (to lie in heaps) boa (7) (to tell a lie) boa (7) (to help) oboo.
-
abo8. :mrnoa
aboab&1) 8bo8.bo booboo (7) oboa.boafo boadabi
: mmoadabi aboade ;)blJadec ·boadekana
: mmoadekana oboadi aboae oboafo
: aboafo Boafo boagoru boopo (7) boapea boaseto aboateaa
: mmoateaa aboatia
: mmoatia aboatwaw aboawa
: mmoawa : mmoawammoawa.
oboayc Ob03YO aboba (bullet) obob& bob ..
: mmOOaa bobaduo
: mmobadua. bobore (7) bobabobare (7) .bo b.~ obobe
: abobe babe aba. babe abatew babe abawowfo babe tUro babe turom babe turoycfo bobe8 bobc!!Ill
38
bobo (7) bobo (taxation) abob:>h& abo bode aboboe boboee ! bo bone oboboocfo abobonim .bobo~kuku abobonnua bobow (7) bobow (7) abobow abobowano bobuoo I obod. (tomb)
: .boda abodam (composure) obodamfo
: abodamfo oboda~
: abodo~ abooansem abode abodi~ bodoo abodoo obodootofo
: abodootofo bodobodo obodom (dog)
: abooom abadom (a precIOus
bead) bodua Bodua abodwo abodwoee abodwoeescm abodwokyere abodwokytrefo obo dwumfo oboe (chisel) boe! boeo! aboe boc (7) bocboc (7) redup. oC
boc)
abo fasu obofo (measenger)
: abofo oboCo (creator)
: &b:>£o oboCo (bunter)
: aboCo abofo (carcass of a
beast) bofoo :>bofo kunini ob,fo panyi~ abafosom abofouo .bofra
: mmofra abofraa
; mmofraa obofu obofnfu
: abofnfu bofunnua.
: mmofunnua bogya (blood) obogya (glow-worm) abogyabum abogyofra abogyawec abogye bogye&< bogyeseputu boho
: mmoha obohernmaa
: abohemmaa abohene
: abohene abohuru bohyc bohy. ade bohY£8cm obohyew
: abohyew aboka (carcass of 8.
benst) bobo bokoboko sbako
: mmoko aboko~
•
abo kuw born (7) (to be terri
fied) bgmm bgmm eb\)m
: abom ahom (sauce) abom (= abo mu) abomma.
: mmgmma gbgmmaa
: abommaa bgmebosea. wiam abornfiaa abomfiawa
: mmomfiawa gbommofo
: abolllmofo bommofo ndua hOlllone
: rnmomone bommot.e abompow abomu boq (7) (to call) boq (7) (to crow) boq (7) (to stink) oboq (den of animal.)
: aboq oboq (valley)
: aboq oboq (rind, bark)
: aboq bona bonnaa
: mmonnaa obonnaatofo
: mmonnaatofo bonam bone bone a WOS3JJ
bone fafiri honeka obonc
: abone obonefo
: abonefo abonefosrm bonep& boneye:
boneyo boneydo obooni
39
: 8oboofo bonninye: bonniaydo abonim (diadem) oboniq
: aboniq oboqka
: aboqka oboqko
: mmoIJko aboqkyiaboqkyi ObOllllO bonnodi obonnodwuma bonno so obonsam
: abonsam : mmonsam
obonaamfo : abonsamfo
abonsannoma abonsansem abon8e
: mmonse abo nsewee bonsu (whale)
: abonsu abonsuo bonsuwa abonteg
.: mmonteIJ abontennampaIJ ohonto
: abonto abontore abounus.
: mmonnua obonukyerefo bOlJworna bonyaabonya8. aboodcq aboadeq bo
: aboodelJ abo hboodenne abooduru abo;)hyew nboommen:w
abopae obopaefo
: abopaefo obopoq
: abopoq : rnmopolJ
obopoq : abopoq
sboraa : mmoraa
aboraIJkaa bore (7) (verb) bore (puff-adder) bore (7) ebore Borebore aborehude boro (7) ebom aboro aborobaa
: mmorobaa. Gboro adwuma. abombe:
-; mrnorobe: oborobilJ bomboro abomboros&rn oborode
: aborode oborode bakua oborode dua
: aborode linua ohorode duru oborodedwe bornde hono borode kokoo borode mmoto aborodese oborodewa
: mmorodewa aborodi abor::xloo oborodoma. bornfere borofere d Uti.
Bornfo Eorofo adesa& borofohoma Borofo kente
Borofo mako Borofo ntommo Aborofo ntulJkum Borofo ~kate bor:>fom bocofopc aborofos(:m Bornfo 6olJkoraIJ bOf:>fotam oborofotefo borofoyeduru borohwewa
: mmorohwcwl1 borohene • borokoo aborokoko
: mmorokoko ~borom
; aborom aborJma.
: mmOI'Oma aborome (bird) aborome (~to abor-nne) bor~mpete boro~
: mmoI'OlJ BorolJ BorolJfo bor~lJhoma abor::moma
: mmOrJnoma aborolJlJua boropa UbOroSU1J aborot~t~ nbosnw abosc bosE'n. ahoseabo aboscnpc cbosi abosiri a.bJSO
abJsobua :>bosom (moon)
: abo.som obolSom (ft'tish)
: abosoin nbosom (covenant.)
40
nbosoma.ketew : abosomaketew
a.bosomfi. (fetish· house)
obosomfo nbosornfre dalJ obosomma
: abosomma bosommalJ abosommo abosompem abosom-
magua obosom panyilJ
: abosom mpanyilJ obosompolJ
: a.bosomp~lJ ~osompow nbosol,}huhuw
: abosolJhuhuw ~bo-so-IJhwi
: abo-so-lJhwi abosolJkwaa.
: mmosolJkwaa abosonnalJ abosonne abosonnom abosonsem abosonsoa ~bosonsoafo
: abosonsoafo abosonsom ~bosonsonni
: abosonsomfo bosonopo bosow (dull, melan-
choly) bosobosow bosowye bo>sremka obosu bota (7) (verb) bota (a kind of bead) botae abotil.fowa
: mmotafowa obotalJ
: abotnlJ botnntim abol arJ forofo b:>tee
.bote~ abotiri
: mmotiri abotitelJ bolo (bag)
: m.m~to bolo (medicine) abot~a.se aboto (an empty nut
or fruit)" obotofo
: ab.ltJfo botoho botohuhuw botohuhuw afiri abotokura
: mmotokura. b~toro botow (7) botJwa
: mmot~wa. Lotowahyc~
: mm~towahyclJ hJt')wahyelJ fo .• botoyam abotll abotubea boturobodwo abotuscm obotwafo
: abotwaio Botwe bow bow (7) ob::nve bowerew
: abJwcrcw bJwcrewua oboyaa
: mmo}'tlu abJ}'am bo}'ercw abo),uw ohm ('onduct) obra (the monthly
cour:)E's of wumell) nb,. (falsehood) brabalJ brabo abrabo
abrabu brada bradato obradatoni
: abradatofo Abradebradaq obrafo (executioner)
: abrafo obrafo (8 woman that
haa her monthly courses)
: brafo obra fo (bad conduct) bragoru obrakyew obrakyewni bram (7) abrammo
: mmrammo ahrammokwlll)mu brammram (ho) (7) "brill)
: abraq abrannaa
: mmrannaa bransam (7) abrans£m abralJ so obrasu bratam braye brc (7) brrbre (softly) brebrr (flippant) obndwclJ obndwuma .Jbn:fo
; abn.:fo ;>brcgu brrk£8l hrcTJkrscc brrntu: "hrrnva brroo .)iJrr hruu bu (8) obu abu
41
bu bu bu buu buu (abundantly) boa (8) abua
: mmua abuabuagyaso ahuad&. abuadadi obuafo(hethatanswers) Abualewa obuba abub. bubu (8) obubu.fo
:.mmubuafo obubufo'
: abubufo abubummabaa Obubuo (November) buburigyaa abubuw abubuwbo budii bue (8) buebue (8) buee! buei! abufuw obufufafo
: abufufafo abufuhyew abufunim ahufuwy£ mu nyna. nbufuwyi abugye~ abui bukaw (8) bum (8) (verb) bum (confusion)
: ahum bum (adverb) bum. (8) ahuma bummuill (8) buq
: abuq : abuqabuq
ehul) (abyss) : abuq
buqkam (8)
huntwere : ahuntwere
buo! ' obuobikwaw bupe abup£q obupn:ko aburs
: mmura aburobia
: mmurobia aburobu aburobua buroburo burodua (the stalk of
Indian corn) aburowdua (the plant·
ing of maize) aburoduaq burofua
; mmurofua aburofuw
: mmurofuw aburogua burogya burohono Aburokyiri Aburokyirifo buronalJ
: mmufonal) Oburoni
: BOfOfo : AbofOfo
buroqqo Buronya buronya dua. ahuropata (1\ shed fOf
storing maize) aburow (maize) aburowi (wheat) buru (filthine,..) nburu (yaa aburu) buruburu (entin·ly) aburuburuw
: mmuruburuw aburukabul) buru kasa bluukuu (hook)
: mmurukuu ourukuruwa (tree)
•
aburukuwa (druID) burum (onomat.) oburum (a large quad.
ruped) : aburum
aburunsummabelJ bUluw (8) aburuwa
: mmuruwa aburuwa ba
: mmuruwa mma. buruwade abusa abusua
: mmusua. abusunbal) abusuabo
d. (9) cd. (day)
: nna :xIa (grave)
: ada daa :xIabaQ
: adabaQ adabamparcw dabagka dabatee odabaw
: adabaw dab ..
: nnahea. dah('frama (climate) Adahch('nc do.hrkyiri (b('droorn) dn. bflJ ? odnhrlli (a. king's ticr-
vant) : nuahl'fo
dahrrc un.hrrt'ko (yam) dahrw J. bi (one day)
42
abusuade abusuakahiri abusua kuw
: mmusua' kuw abu8uamal) (tribe) abusuam obusuani
: abususfo obusua panyil) abusua yare abusuboa
: mmusubon. sbusude abusudwene abusudwuma. obusufo •
: ahusufo
D
d.bi (no) da. biarn. da. biara. da. dabida d.bidabi dabicbio adabiscm da bi ho :xIabo (antdope)
: adabo dab.dabo dabofo
: adabofo dn. bone
: nna bone ndabum da.daa (9) odaadnafo
: adaadaafo dndamp::> unde
: nnade :xI.de, (a tree) dadebilJ dlld('~ya dade kycw
abUSU8em abUSU8el)ksfo obuauydo
: abu8uyd'o butraso Obutu (language) butuu (completely) butubutuw (8) buturu butuw (8) butuwbea abutu ... ii bu .. (8) abuw ebow (nest) buwfrdo
: abu_frdo
dadesagka dadescg
: nnadesEIJ dadewa
: nnadewa :>dadini
: adadifo dadu
•
Adaduonum afahyc dadweg dadwene dae (9) verb (dae mo) :xIae (dream)
: adae :xIae (dis .... ) :xIae (palm wino) adae (a place of rest) Adae (festival) :xIaefo adaeso odo68ofo
: adaesofo adafa odafabo dafa (otwa n. ho dafa) :>daf,twa
adafi adafitwa dafua
: nnafus. daguaa od.gyafo (u"ked per
"au) : adagyafo
adllgyaw dagyawee (a naked
man) dagye adagyew daha dahago 00 ! dahoehome .dak.
: nnaka. adakabEQ
: nn8kabEQ adakani .d.k.seQfo adakatiri
: nnakatiri adakawa D.ko
•
da ko (which day) da. kora odaku dwom daukye dam (a game) dam (the crest of a.
cock) dam (insanity) damma (twopence: 2<1.) adammaa.
: adammaa daamma (some day) adamadam damaram damaramma dame (a game) damfo (used mad
drt:!ssing a person) adamfo
: nnamIa ndamfofa ac.lamfowa
: nnamfOWll adamfowaa.
dammirifua. adammo odamoa (grave)
: adamoa odampalJ
: adampalJ Ui.Ioll\ paro
: auamparc Adampe Ddampcni .
: Adampdo da mu da damusaa d'Q (9) od'Q
: .daQ dann'Q (9) adannalJ adannalJdi dannaQfo (tEkrEma
dann'Qfo) odaIJ-ne-na odaQk.
: ad'IJka : nnaIJka
adaQk.sa adaQlio
: nD8IJko adaIJkrayaD1 dalJkwansere od'QkYEQ (the side of
a house) .daQkyEQ odaQkYEQfo
: adaQkYEQfo DaQkyira od'Qma (giving back) adsIJmude odan.no odalJIJow
: adaIJ1Jow .d.usa (handcuff) Adause ndanse odansefo
: adansero adansegye odansehuhuni odansehuhufo adansekurum
odansekurumfo : adansekurumfo
adansestm ndansi
: adansi odansifo
: adan:sifo otlanta
: adauta dauta (loin-cloth) dantaba~ adantam adantamfo odantofo
: adantofo odantuw d. pa
: nna pa Dapaa Dapaa (name) adapaa adapaade odapaafo
: adapaafo daapem dapEQ
: adapEQ dap,nna'
: nnaponna dare adare
: nnare darekana darewa
: nnarewa
•
da (9).. ase (to thank)
ooasani : adasamma.
odaase : adaase
dnasebre: dasii da (9) ... so ::xlaso
: nnaso oJasu
: udasu data (9) dat.aa
adatawmu adnrowmudi da tiaa. ooaw (OSUIll daw) dawn
: nnawa adawa (3. small bill
book) adawa (a certain play;
also: adewa) ndaworoma ooawsum ndawubo :xlawuru
: nunwuru dawuta
: nnawuta Ada wurnntu -ada wara-
utoa adaye (nya ndayc) da yiye 00 ! d£ d£d£ de ode .de
: nneErna. : nncemanneEma.
dee (9) dea auebisa adebisade odebisafo
: adebisafo adebo adebone
: nnehone odeboneyefo
: nneboneyEfo o.dcbo su deda (9) adcdade dedadedll. W
dedaw (old) dedaw (already) dcdawYE d£d£ Dedo oded.
: adede
dcedcc (9) dedeede adtdesem adedel)Kuraa (drum) adedcl)kuruma adedi odedifo
: adedifo ade dodow (wealth,
riches) dedua dcduadal)
: nneduadlllJ deduafi
: nneduafi odeduani
: nneduafo adeduasa defee (soft) dEf£dEf£ (9) adcftdefe odd,ddEfo
: addEdefcfo adEfedtfese:m ndefem odef£nifo
: adef£nifo adefere ' ooefErefo
: adcfe:refo adenri odefirifo
: adefuifo odefo
: arlefo ooEdoo ad. fo (an ugly
tiling) ade foforo ode fufuu adefunu
: nnefunu odefuw adehoro ndehu odehufo
: adehufo ade huhuw ;)debum ade bunu
•
:xlchwcfo : adehwcfo
adehwere adehwerede odchye
: adehye odehye ba
: adehye mmn adehyeeli :xlehye kofoni odehye pnnyil) ndehycsEIll adehYI':>om ooehyewa adchvewa
• : nnebyewa
adehyew adekame adeka9 adekari d hd,kc (softly) d.kode &.dt'korn adekoraben ade koro adekorohwe: ooekuro
: adekurofo adeky£ adeky£de odekydo
: adekycfo adekyee adekyeehema adekyeeS'oromma ndekyerE adekyerede adekyesae dEm d£mm ooEemmaru
: nneernmafo demmere
: nnemmere odemmerefua(odompo) d£1UDlone ooemus. ademude ademutam
d<~ (9) (to over-balance)
<d<~ d<~~ de~ (9) (to be
difficult) de~ (difficult) ode~ ;)dena 1 Edena I -denna~ (9) odeneho adennEIJ denne~ denncenneIJ de~hy< adenim odenimfo
: adenimfo del)kesce ade~kum ade ~kye 00 I d<~ky<d<~ky< d.~kyede~kye ode~ky<m
: ad<I)kyem delJkyemmereh:u odr~kymlmo dr~ky<nnam densem drosow (9) adcJ)wene adenyn do~ye adepa
: nnepa udc pa
: nnecma pa. adepaeduru adepam odopamfo
: adepamfo adcpe adepede dopo adeporokye adesaa adesae odcsani
: adcsamma
45
ade sante~ adese adesee odeseefo
: adeseefo adesiei adesoa (carrying
loads) adesoa (load)
: nnosoa : nnesoa
adesoakYElJee odesoasoafo
: nnesoasoafo ade so hWE
ade so kyEe adesre adesua. adesua dill] adesuade adesusuw adeto odetofo
: adetofo adeto~
- adeto~ d.~ adetonne odeto~fo
: adeto~fo adebwoso adetow afiri adetow dade ade trcnee odetu dew (9) odew adewa (a trifle; also a
native play) adewa dwom adewia adey< odeydo
: adeydo di (10) adi (eatiug together) adi (out of doors) adiakyiri
: adiakyirifo ndia-ma 8<li -auulul.-wo-ba
dibea dibem (merna wo
dibem) driboo didi (10) didididi (10) adidi didiamfoe adidi ase adidi asefo adidi ase mpae adidibea adidi bere adididaka adidide adidi dodow didifo odidifo
: adidao adidii adidiihwdo didipoU adiditraso adifi odifo (one who eats)
: adifo adaude adifudep< odaudepdo odihunurn dika (yam) adikalJ 00 ! adi k3IJ-nni-akyiri odika~fo
: adika~fo odima odimafo dimmone dil) di~Q adinam adilJkra dinsee di~tofo ditJwow .dipo dipofo adiwo adiyi adi)'i da (Epiphany)
-
•
adiyidwuma adiyisem adiyisclJka adiyiselJkafo odiyifo
: adiyifo odiyitorofo
: adiyitorofo do (9) 000 (love) 000 (fish) odo (a gsme) doo ad~ adidi ~d:)ba
adobe adobe aba adob£88. OOobe~ dobosa. ad~bow ad~bowsi adode (darling) adode (oyster) dodo (9) dodo dodom (palate) dodom (9) (red up. of
dom = d~ mu) dodore (9) dodow (9) dodow (9) (to become
brown) dodow (9) (to hesitate) uodow (much; quan
tity) dodow (stammer
ing) dodowce ododowpofo
: adodowpofo dodow kabea dodownya dodowurn tlodowye ad~c adocy£ ad~cyedc ~doeycfo
: adocytfo
46
~dofo : odofo : ad~fonom
dofoo dofodofo dokoo
•
d,kod,ko d,kod,b (duck)
: nn~kod~ko ad,kod,k,de ad~k:)(bk~em
dokono OO,bto odokum d,kyee d,m (9) £d~m dom (9) odom (grace) adorn odom (a kind of
tree) OOomma (tree)
:·adomma odomagyaa (drum) adorn aky£de adommanadc ad~mmanilJ
: nn~mmanllJ doma~koma (many) ;::>domalJkoma od.~mmarima
: nnmnrnanma d~mmata.
: nn~mmata d~mdi dome (9) adommero adomfiraw OOomfo
: adomfo domiri (gin bottle) ~domono uOInpc
: H1\PmpC odompo
: adompo odomponini dommum
: nnommum
dommumfa : nnommumfa
dommumfafo ' : nnommumfafo
adommurow d,~ (9) (verb) d,~~ odo~ (bell) Edt>~ (clock) d,~ (odd) do~~ ad~na adonattlJ d;)lJhwerew
: nnolJhwerew odo~ko od,~k,
: nnolJko oo~l)koni
: nn'~koro ;)d'~ko d;1ljkoe dOIJkoro do~kudo~ku dOlJkuwa &donne do~~o odondo
: nnonno d~nnodow d~D.I'lamma
: nnannamma donn'~ (9) adonn~IJ adonsu adonteIJ Adonte~hene :)(bntenni
: ad~nteIJfo adantelJ-mu-se dontori .do~~ua (bell stool) adonnyade dore (9) odorobE~ adoaase dosaw (9) dOO8O (9) od .. , doaodoso
dote dotedwini (a potter's
work) dotesaw acle dote tow <lotoo odoto
: sdoto adotowa dow (9) (to weed, etc.) adow Edow dow (9) odowa (bee)
: nnowa adowa Dowuona odoyere du (10) edu Adu dua (10) (to plant) dlla (tree)
: nnua dua (tail) adua (fruit) duaa.
: nnuaa aduaba
: nnuaba duabalJ duabiri duabo duabo dun. duahuroni duad.~ du.dua (10) dua. dwumfo odu.hy£~
: .duahy£~ aduakro~ duam
: nnuam • aduammone
nduanuuouo adualJ
: nnual] aduannaka. Aduana. aduannalJ (st-Orehouse)
47
aduana~ (forty) aduaIJkom aduannoa daIJ
: aduannoa adaIJ oduannoafo
: aduannoafo aduantuIJkum aduantwa oduapaefo
: nnuapaefo dua poriwa
: nnua mporlwampo-rlwa
aduasa duasee duasee dalJ duaseIJfo
: nnuase1Jfo duasilJ .
: nnuaSllJ dua so aduatia
: nnuatia oduatowfo
: nnuatowfo oduatwafo
: nnuatwafo duhaa
: nnubaa dubaako odube~ (tree) dubini (tree) adubiri adubiri toaa dubiako adubone
: unuboue odudo due (10) due (expression of con-
dolence) dnema. duedue (10) odueduefo dufJkyc
: nnufJkye durora
: nnuforo adufm .duf .. da~
adufrae odufrafo
: adufrafo dufua
: nnufua. dufuaw dufunu
: nnufunu aduhuarn
: nnuhuam aduhuamhyew muka Duko .dukoko, oduku dukuu (adverb) dukuu (handhrchief)
: unukuu a<luku<lo~ dukuduku ndukuro
: nnukuro dum (10) (verb) odum
: adurn edurn adumfo dumieD duroiensa dumono dunnaIJ du~hoD dunsia. dunsilJ .
: llnunSllJ odunsinni
: DllunsilJfo : adunsiJ)fo
dunsolJ dunnum dunnunl (10) dUlJwotwe duobo (10) nduoku duom (10) aduonnomma (nick-
name of the monkey)
nduonu aduonum aduosia
•
•
aduoso!) aduowotwe odupol)
: nnupo!) dupu~
: nnupul) dura (10) adurade duru (10) verb duru (beavy) duruduru oduru (bunch of plan
tain) : aduru
aduru (medicine) : nnuru : nnuruwannuruwa
odurugYIl aduruhye aduru toas.
: nnuru toas. oduruy&fo duta~
: nnut31) dutannuru
: nnut3nnuru aduto odutofo
: adutofo ndutwe duwui oduy&fo
: aduy&fo dwa (18) Dwo.bel) dwabiri dwae dwaebo dwae dwom owe dwcdwcdwedwe dwe o.dwe
: I)l)wcaa dwce dwcedwee odweaa
-
ndweadwc dwcdwtwna (narrow)
48
dw&dwe&wa (the throat)
adwe kaa dwemfa adwemmone adwempa. dwe~~ dwe~ (18) dwe~ (grey hair) dwe~ (a lost thing) odwe~ (tree) dwennaa.
: IJlJwennaa dwene (17) adwene (fish) adwene (mind) adwenefre adwenemtew adwene ntanta adwelJhare adwelJhuhuw odwennini
: adwennini odwennirnrnaa. adwennirnmel) adwelJkoro a.dwe 1)1)0 adwensakra dwenso (17) (verb) dwenso (urine) dwensotoaa
: I]l)wensotoaa adwe1)l)wene adwe~~were (plant) dwere (17) dwere (17) adwere (squirrel) adwere (plant) dwerebee dwerew (17) dweri (18) dwerii dwere dwerebona
: I)l)wetebona. dwet& dwumfo
: dwete adwumfo dwetiri adwimpori adwi1)
a.dwinnade : IJlJwinnade
adwinnalJ : IJIJWlnnal)
adwinne : I)I)Wlnne
adwini (artificer's work)
adwinni (the practice of a trade)
adwinni dWlIma dal) adwinni nyansa dwi~~we~ (18) dwira (18) Odwira (festival) dwirantwi odwiratuo dwiriw (18) dwiw (louse) dwo (18) Adwo adwo (twa adwo) adwobaw Dwoda dwoodwoo dwoodwooye dwoko odwokoni
: dwok::lfo dwokorow adwoku dwom (17) (to con
tract) dwom (song)
: 1)lJwom . odwomfr&fo
: IJlJwomfrcfo adwomoku (cowry) dwolOmone dwom sogye odwomytfo
: l)lJwomytfo dwo~ku adwo~kube~ odwo~kyerefo
: l)l)wol)kycrtfo dwonto
: J)1Jwonto dwontobea (tune)
odwontofo : IJIJwontofo
adwotwa,(1amentation) dwow (.be) (18) dwow (robbery) (tw.
dwow) .dwow (yi adwow) Adwowa dwow ade (prey) dwowtwa (robbery) odwowtwafo
: adwowtwafo adwowyi odwowyifo
: adwowyifo
,
e (AbUIifo c 1) ee ! e!
fa (1) (to take) f. (I) (ne nne afa) da (soil) afa (bellows) mfa (weft) woof) da (festival)
: afa ofa (half)
: afa. : afaafa
afa (place) Mil (guinea worm) faa (plainly) faa (flexible) ofabafo
: af.bafo 4
49
dwudwo (18) odwumn. (tree) dwuma (occupa-
tion) adwuma
:lJIJwuma. adwumade adwumadelJ dwumadi odwumadifo
: adwumadifo adwumahye adwuma tow adwumawa adwumaye
£E
ei ! eei ! ElJiresi
fabes. fabeD AfabeD afabo f.daD afaadi ofaf.fo
F
: afafafo afaf,nto
: mfafant:> f,firi fafirika fafuu fagude f,hof,ho mfabu
auwumaye boafo odwumayefo
: adwumaydo adwumaye nIlua adwumaye tow adwumayctraso odwumfo
: adwumfo adwumpoIJ (work
bench) Dwumana l names of Dwumoans.~ a family dwuw (18) (to scrape)
ElJiresini : ElJiresifo
•
afallye fak"" fakaf.k. rako fak;)bew mfakokonini ofakotra fam (the ground) ram (1) (to adhere) of am (food) fam (on the part
of) fam ade nfamclualJ
•
fameye • mfamfa
fllmfam III f a.m fi:\ mfammiri afammoa. fanmi
: famfo fa~ fall~ (elastic) fa~~ (adv. = plainly) afanaa.
: lllfanaa. nfana.lJ ofa.-nc-fa fanim (1) mfalJkac fnlJIJo (petrolcum) ]1'l\l\te Fll.ntema.1J ;)fantcni
: Mfantefo Fantepcm afanu ofannya
: nfannya. afare mfare (trunk of an
elephant) mft:..c (air) ofarebae
: ofarebaefo mfaretu here afasebiri nfnnscduru faastmkyt (forgive-
ness) nfasew nftl.sekaui mfnso mfasode mfnsopt mfnsopcfo ofasu
: afnsu nfasuduIU afusukyiri afasusilJ fata (I) (to fit) f.tafat. (uuswady) mfatoho mftl.tohostlll
•
•
50
fatu dnde : fatu nnnde
ofa-twa :>fatwafo
: afatwafo fawohokodi (leprosy) fawohokodini (leper)
: fawohokodifo fc (fine) fe (a. bleeding wound)
: afc fe (2) (to becomc soft
by grinding) fe (I) (to vomit) fcc (plainly) fee (eleeply) fcc (a challenge w
fight) afc
: mftfo afc
: mfe afc (comb)
: !nfe de (a kind of fiy
brush) mfe (the side of the
body) fes (the first child to
die in a family) fea (\) fesfes (\) 110 feafeaa
: mfeamfeaa mfeafeaho afeda~ afedi (festival) fco (I) ase mfefana fefarc (I) nfefarem fde fccfee (2) (redup. of
'fei ') fccfcc (accurate) uft:fcuc fdede fefeefc (very thorough) ufefesclll afefeaelldi
fefew (I) fefcw bere (spring) mfefewa m.f£fewade mfefewayi mfefew.yifo rnfefewee Aie Foforo do afeh. (century) afehye rei (2) afei afehe fek." febfeko fekuw fekuwbo .fekuni
; fekufo fekusrm fekyere (I) fem (\) of em femm rem (I) (to be set on
edge) mfern femfcm (I) mfemfem re~ fc~ fc~ dene mfensa rnfcnsere mfcnsere dua fcntem (I) f&nt£:m bere ofenttmfo
: fenttmfo mfenwm afepe~
: mfepc~ aferaw
: mfcraw fere (\) (to ""pect) ferc (respect) cftre (fragment of a
pot) dere (cucumber) AlDfere (name of a
company)
ofcrefo : aferefo
fe{efuw afEresem fere turo mfe santelJ mftte ofetefre (tree) fEtEkwa.l) mfetcmfetcwade fetere (1) f.tew (1) fdewadc afctewa. mfEtewee mfetewee ka (furrow) afetewfo
: afEtEwfo few (1) (to squeeze) few (beauty) few (2) ofew mfEwa (screw) mfewano fewdi Off;Wdifo
: afewdifo fi (2) ofi
: a.1l Aft efi (dirt) efi (bundle)
: .fi.fi mfia (a kind of reed) ollalll afiaae mfiase ofiasehwEfo
: afiasehwrfo fibea F,da afide (hons('hold ~oocls) nfid(' (a.n unrli"'an
thin~) afidcyc afideyrfo ofi. otie 813etrnsnn ofie aSJrc
atieboa ofiebofo ofiehwe Ofifhwdo
f)l
: afiehwEfo otic manso ofienipa ofiE'panyil) fifew (2) fifi (to come forth)
(2) fifi (dirty) "fifide mfifii , fifiri fifirisc fifo afiforo cfigu ofihyiae afikyiko afikyiri
: mfikyiri mfikyifuw mfikyisase finam (2) mfinimfini nfipam otipamfo
: afipamfo ofiprnma
: afiprama fira (2) firamaIJfuamaIJfo firefrre firi (2) ofiri afiri
: mfiri mfiridwumayEfo afuihwe mfirik-yiwa. afirim nfiri~Ulll ofiri~Ulnfo
: afirislUllfo cfise athu:m afisiesie fit. (2)
fita. fitafita fitac
: mfitac fiti (2) mfitiasc mfit,iasedc mfi tiaseSEnl fitifiti (2) fitii
: mfitii afit.m ofit.mfo
: afitrafo ofituw
: afituw ofiwum
: ofiwuranom do (guilt) fo (advice) amfo afo (carcass) ofo (a. nasty person) ofo (a large tree) foo (silent) foa (1) afoa
: mfoa foafon (1) afoafo (sword bearer)
: mfon-fo mfoanini mfoafoaso afobu fodowa Fodwo fofa (\) mfofaho mfofahoba~ afofanto
: mfofanb afofarc nfoofi fooR (1:1.
: fool1 1l1H\
Foofie fof, (I) (to cherish) fJofJO foo foo fofo (pr.nt)
•
•
foofoo (sickly) f.).1foo (I) fof.lre (1) foforo :leoforo
: afoforo foforo (I) (rcdup. of
. foro ') foforoyc fofow (1) fofoowa (pcrfUJll<') f.)ky('C' fJk)'ofJkye fOIll (1) OCOIll
mfonlrc fomrn fomfllm (I) mfomfalllho fomfom (I) fOlllfm] (1) afomfonsr.m afompnw mfomso fo~ (1) ofo!) mfoncc mfonnii mCanini mfonini agllll. mfoll ini vero , mfoninnuru fono (I) (to make
muddy) nfoHo (check) mfono mfononni fonoColl;) of on om afona rnn orononoo
: nrononoo fnnlafontuI) (dim,
mist v) fontal] (I) fontamfontfuJ (I) (rr-
. dup. of' fontal] ') III fn II talJ I\n i afJnto :JfJlltoLiaa.
52
:JfJntohiri f::mtomfrnm fOl)wini doo fore (1) (to cluster) farc (tuber) afore af:>rcbo nforcbadc nforcc afnre gya afJl'clIluka of:m~poIJ Oforisuo (gyeIJko)
(April) foro (1)' Aforo fornfar;)w (1) mforom (shade,
shadow) nforosialJ mforoso oforote
: aforotc forow (1) forowa
: rnforowa mfnte mfnte siw foto nfotosalJ ofotosal)fo
: afotosalJfo fotoo (depresscd by
~l'ief) f,tow (1) ll.fotu nfotufo
: afotufo afotusrm fJW (1) fow (I) fow fowfow nfow nfow nIle mfowa. mfowanini fra (1) (to be mixed
with)
ofra fro. (a kind of
creeper) • • fr. (di afra) frafra (1) sfrafrs. afrafradualJ mfra.frae afrafrafo frafrnfra (konca dew
frafrarra) f,,'f .... (thin) fraln (1) of ram mframa mframa.,gy~ mframahytl) mframatama mframatoa framfram ofra~k .. .:>fra1)kaa dua .:>fr3l)kaakuro.fo fr. (I) lfrt fredcfn;dt irefr. (I) ofrtkyert fremfrem mfremfrclnade freIJkycmm afrt so afrihyia.
: rufrihyia. afrihyiaboa. afrihyiade afrihyiatow fr.:>rum fr.:>mfc.:>m fuu ~fu (humpback) nfuafu flln (2) (to hold) fUA (one, single)
: mfuamfua mfua.nte fuaw (2) mfudwe fue (so) (2) (to un
cover)
rnfUr.ll1U fufu (white) ofufu (a white thing) ofufu (a white person)
: .fufu fufun (food) fufull tow fufnaw (:l) fufuw (:l) mfufuwa fugee ofuhye ofui fukuu fukufuku arum afum bayere afumdua1) fumfunu (2) afumko ofumm
: afumfo : mfumfo
funnakn.
•
fUDaq funaq (onomat.) afunsie afunsoa funtum (2)
ogirigal'a. (sound) g, ago (velvet) , agoo! (interjection) agobone agode ogofo
: agofo agofo (a nasty play) agohina ::>gohyr.ase ::>gom (slowness) Agons. gOl"JW\V
goru (20) agoru agoru pa
53
afuntummercku (dcIJ-kyemlllCreku)
afuntumfra funu (2) (to dig) fllllU (rotten) funu (corpse)
: afullu funll adaka funulllO. funumaporow (mush ..
room) funumapow funumatiri afunyaIJ ofupe fura (2) ofurafo (blind)
: afurafo ofuratam furatama furefure(a yonngshark) ofureei mfurofurs:nni mfurofurowee furow (2) afuru (the stomach) ofuru (the stomach of
an animal) ,
G
ogosoafo : IJ1)oso&fo
agotraso gow (20) (to slacken) gow (ragged)
: agowagow grafum grago granate granat.e akutu gil, (20) ogn gua (20) (gua aboa) gua (market place) agua (seat) gua. (20) (to re
treat)
furubn1)1) afurufa furufuru afuruhyc (indigestion) afurulll
: U1furulll aJul:u III P,)IJ 1.: J
: llIfUrullll)JI]k.) furuntulll (cmpty, hol
low) : afuruutUlu
ofuruntum fuserefusere futu (2) (to lnix) Afutu (a country) mfutuma mfutumakokonilli futuru
: mfuturu futUfufuturu fuw (2) aruw
: mfuw mfuwa (all old plnnta-
tion) mfuwanilli Aiua afuwdow
aguaa (flight) oguaa (guava)
: aguaa. Oguaa (Capc Coast) aguabirim guabo aguabulll aguade aguadi aguadidaJJ oguadini
: aguadifo guae (2U) guaguagua guaha oguamma
: IJIJuamllla
•
ngunmmaa : IJIJuamman
IJIJUUlllII1&IJ (sheep-fold)
a;,!uallltllJ
: IJIJU<IIllUIJ •
aguamlllJ 1m : aguanuu) nuua.
agUll11JallllllJ
uguUlllalllm;x!c ogull.mumm::>fo
: aguamnmmofo nguamannal)
agulllUunneyc Il.guamanst:m ugunlnantam ngU<lllllUrulWUO
oguammcre oguamulerewa
ogualllllllfl .. : IJIJU<lmnufl
oguamlllOue
oguulllprnbclJ aguamS&Dl gUUI) (20) (to withC'r) gOUI] (2U) (to ftcc) GUUIJ ogual)
: I) r) lUlIJ ugUUI) ~ualJdJ guu,)d,)bcu guar)cc
gya (19) .yna (19) (to let go) ogya ngyu. (futJu.'r)
: a~rllnom ng-yll. (the opposite
side) gy":l. (tJ gyan)
: IlnYlla IfYII:! (chan·old)
: IlHyll.l.I.
G4
ogual)fo : nguul)fo
ogmuJfunu : IJl)uulJfunu
O).:IIUI) llama : lJI)UuIJhunUL
V),:UilIJ II 01 I In
: IJIJlIillJhontn ogualJhwcfo
: IJIJuulJhwcfo oguulJhwi gual)b gualJkobcll. oguannnll\ oguansac oguantelJ
: IJIJuantel) oguantelJ ba
•
: I)lJuantclJ mmn oguantclJhoma oguantclJhwi guautiri oguantoa gUUIJIJUU1J (witbcroo) guaransra. guarc (20) aguarc nguarc 00 ! ugunrc dUI) uguarce agu:ucll1ll (thanks for
a mctll) aguaasc aguaasclll
GY gyabngyo.ba (disorder-
ly) gyahnw agyabel) ogya bepJw (\roleano) gynbiriw a~yabonti ()~yll bUlJ (hell, Gdlen-
11:\) ngyndc ugyuadwo
aguaasemdc aguWlsem kasa oguaasemnl
: aguaascmfo <.lguaasem panynJ guasel) gila so aouasouc o
guasodeyc guasodeyo ogua.sqlll pa aguat'~ guaw (:1U) oguawo. (guava) guLea oguro
; agufo gugoru (20) gu~ow (20) gu:!u (20) oguhoni
: aguhoni agumo. llgumadi agumadibea ugumadi kane gu~~ua~ (~O) gUIJlJualJec og.u po (the molten
sea in Solomon's Templc)
gUlam (20) gurow (20)
agya ce! gyae (19) gync n ! gyafirimn gyo.fram3 gyaagya (coal·lire) gyaagy .. (19) g:yahene
: n~yahene gyakisi gyam (19)
Ogyam gyama agyamma gyamadudu (drum} gyaame (amulet) ogyarofo
: .gyamIo gyamhoho agyammone agyaD agyaDka (an orph.n)
: nnya~k. agyaD kotoku agyann:> gyannyam (19) gyansakyi gyannyanserew agyapade 'gyap.dedi agya pan J'llJ
: agyanolll mpanyl-mIo
agyapatia gyaplffi gy.re (gallon) gyasse
• gyaasem : gyaasefo
Gyaasebene gyas:> ade gy.ta
: .gyata gyat. b. gyat.a.berc gyatabiri gyataforo gyatanini gyatasefo ogyatannaa ogyatrlJ
: agyatcD gyato gyat'Jdidi gyntoduru ogyatJfo
: ngyatJfo gyat ,,) lHnnmJl} gyakl\n\. gyaw (19) (to le,,'e) ogyaw
55
gyaw (19) (to worship a fetish)
agyaw (worshipping a fetish)
agyawee gyaw (a gap between
tile upper teeth) gyawu gyawurusl gye (19) (to accept) gye (except) gye (insanity) ogye ogye adwuma agiee I (interj.) agyebirekutu ogye da gyedua
: nnyedua ogyefo (deliverer)
: .gyefo ogyefo (mad man)
: agyefo agyefosem Ogyefuo (February) gyegyeegye ogyem agyeffia~
agyemannare agyemirekutu gye~ (19) (to be
clear) gye~ (\9) (to be taste·
less) gyeD~
syeDC (verb) gyeene ugyeDko .gye~kuku (a bird) agyeDkwa agyensam agyensu gyentia
: nnyentia gyennye~ (19) (from
, gyc~ ') agyennyensu ogycnnycntwi
: ngyennycntwi ogyesle
agyesowa. gyewgyew gyidi gyidi ani da~fo gyidika gyidika ~homa gyidikasrm ogyidini
: gyidifo gyidi sakrafo gyigya (19) agylgyna ogyigyafo
: agyigyafo . . gYlgyag}"gya gyigyaw (19) gyigye (19) ogyigyefo
: agyigyefo ogyigyirifo
: ~g~if?yirifo ngylgyliiseDl ogyimfo
: .gyimfo gyimi (19) ogYUnl agyunIsrm gyiD (English" gin ") gyina (19) (to stand) gyina (support) agyma. gyinabea gymae agymac agyinnfo gyinagyinD (IU) . . agylnn.~)'lnu.
ngyinnm (di u.g:yinum) agyinamfo (members
of I). council) ugymamoa
: nnymamoa gyinap€lJ (standard)
: nnyma.prlj agyinatu ogyina.t.ufo
: ngyiu:l.tnfo :tp:yinn tusrm agylrne agyiraehyc
agyiraehytdc gylI'am
eha ha! (inl<rj.) haa! (intcrj.) eha (\\"ood) oha (hundred) oha. (a species of bat)
: aha ah. (greeting) haa (wada. haa) haa (ohwt no haa) IJho.bamms. ahabnmmono nhabaQ
: QhabaQ habnnstm nho.bantctrtdwa nhnbaycrt aha boa
: J)haboa hahodom
: ahab:xbm ahnbusu 'jhnda hadulJ (hunting but) hac hac! ahuH! dHlfo almfo (far away in the
bu,h) Ilhnfurum haage:'re nhuj:!Yu (basket) hal!yahagyn. oho.ho. (huudredl'l) ..lito. lin (hundred cllch) hllhrm! (intl·rj.) hahnha! (intt'rj.) 1IIInhlllL (n'stl(·s~)
lln:!liaa (wJlmr no haalwa)
hahii (~!"it'f) almhini
: uliHliilli
gynBBse gyiramfi
•
56
H
haharaa (wide) hahyee hahyee (heavily,
of breathing) ahai hai ! hai hai ! ham (5) (to quarrel) oham (dispute) barns.
: ahoma : J)hama
humabiri homahama (boisterous) ho.mahama yt hamahyt hamakyim ohamani
: ahnmafo ahawa1Jkaa
: J)hama.1Jkaa ahamal)kaafo hamato 1Jhnrnawo. ham ham (onomat.) ahamstm ohamuui
: ahamufo haQ (5) (to extend) haQ (ii) (to spread out) hnQQ (light) hanahana hannm nhanna1J ha.-ne-ha h"'JhaQ P) (red up. of
• halJ ') hU1Jkarc
: IJhulJkul:f' ahulJkrolJ nhll1JlUu (tlle:' groin) IJllIltioU thilllOIU
uimllsiu.
gyuapaw .. .. gymwgymw
ah8118(1) haD8pa& (.p.de) aha.nta.1) ahant.anni
: ahantaIJfo ahantanstm 8hannu ahannum aha1)wJtwe haraQ (5) oharaQ haraQQ haranne aharawa hare (5) (to row) hare (light) aharc 8harefo harehare ohare so ahaaa.a haase oha so panyilJ hata (5) hataa (thin) hatabca h.tahata ahataw hatee Qhatae batoo h.twoa (bush-dog) hauu (the last cry of a
buffalo) haw (5) oha.w
: ahaw oho.wa(u small troubl(")
: ahawa ohawfo . : ahawfo hawhaw ohaw yare
· ahayo ahayode ohayofo
: ahayofo Ehe ahe Ehee (interj.) Ehef. Ehefo heh. (5) hem (5) ahema hemahema IJhemada ahemadakyc obemmaa
: IJhemmaa a.hemmalJ ahemannakyc abemmane ohemmea
: ~hemme. ahemfi abemmo (diamond,
adamant.) ahemmofo
: ~hemmofo ohemmone ahemmotiri ohem.pa. ahempoma ahempomakurafo ohempommaa. ohempoIJ ohemmuru ahemmusua rhena. ahennal) ohcnnana.
: ahennana hene (itching) hcnebene ohene
: aheue : aht'mfo
ahene (bead) : J)hl'ne
n hen ne£.(pnra.p be malin) ohene ha
: aheno mrna
57
abenebasa. ahenedi ahenc-mma-nsateaa
(tree) . ohenewa (a petty king)
: ahenewa ahenewa (a small bead) ahenewa (title of a
family) he~ha~ (5) ahenni ahenruakyiri ahennim ohe~kEse ahe~koraa (tree) ohe~knmaa ahelJkurow
: ~he~kw:ow aheIJkwaa
: ~he~kwaa a.helJkp::w
: ~he~kyEw ahensaw ahens&m ahensia (a kind of
mouse) : lJhensia
abentade .hentam (king'. oath) hentia
: lJhentia ahentoa ahentow
: 1Jhentow ahentown.
: IJhentowa; aheIJlJua
: ~he~Qu" ahennuaIJ ahelJlJwuma. ahclJware nhcnyere
: ahenyere hi (6) (to be worn out) ahi nhii (mockery) hii hii {osu hii hii) hill. (6) ns-Je ahia me) lu" (6) (to need) ohin
hiad" hiahia (6) hiahwe: ohiani
: ahiafo ohianiwa ahiasem ohia Rsubo ahiateIJ ohiatoro hiE (6) hiehiE (6) hihi (6) (ode nne a
ehihi he SE .)
hihiaa him (6) ahim (di ahim) him. (6) ~himahobea (tropic) hi~ (6) (to stick fast)
(ahiQ me aha~ me)
ehiIJ (corner) : ahilJ
~hiU (root) aruna
: ljhin::1. h.inam (6) ahilJanalJ ahiIJasa ahilJasia hilJhim (6) ahiuhim hilJhini (ano) (6) (to
shut up) hini (6) (hini da'J no) Ahinime (October) hintabea ahintade ahintaduaIJ hintahintaw (6) hintahunu (ant) ahintaselU hintaw (6) ahintawec hintibo hintidua. hintiduato hintihintiw (6) ohintimpraku
hintiw (6) a.his&m ahitew ahiiyi ohiiyifo
: ahiiyifo hm bm! (interj.) eho hoo (enye fe hoo bi) ho! (interj.)
ahofadi ohofadifo
58
: .hofadifo abofadiprlo ahofama ahoofc ahoofede ohoofcl'o
: ahoofd'9 thofo
hoo (wohuro no ahofom hoo)
hoo (n'aniwam ayc hoo)
eho hoa (5) Oh08
hooho. (5) ohoalJkani ababa&. a.hoboaboa hobobo (tumultuous-
ly) ahobrease ahobrtasede ohobrtaseni
: a.hobreasefo .hodo~ ahodannsl) ahodsso ahodasode ahode (possessions) .hode (independence) ahoodelJ ohoode~fo
: ahoode~fo p.hoooenne aho:xleIJlJwama ahooo.enDodow ohodo (self love) . ahodom ohodomfo
: ahodomfo ahodwira. ahodwiriw ahodwiriwde ahodwo hodwoo hodwohodwo hodwow (6)
ahoguBIJ obogu.~fo
: ahogu&l)fo ahooh8re ohooh8refo
: abooharefo 8hooheoe ahohia. ohobiafo
: ahohiafo ahohiahia ahohiahia bere ahohim hoho (5) (to wash) ohobo
: ahoho hoohoo (groaning) &hohoab08 ahohoahoade ohohoah08fo
: 8.hohoah08fo ahohobea .hohoda~ ahohodua~ .bohofi shohora ahohorabo ahohoradc ohohorani
: 8hohor8fo ahohorascm hoborc (5) (to swell) chohor. (phlegm) hohoro (5) hohow (nni) (5) IJhohow (a species of
.nt) I)hohowani ahohoyc
ahoohua.m ahohura ahohuru ahohuru bere ahohwEsO ahohwi ahohwib:> ahohwidey:> ohohwini
: ahohwifo ahohwistm ahohyehye ~hohy£so aho;,hyew ohokafo (companion)
; ahokafo ahokeka (itching) ahokeka (adorn-
ment) ahokekade ahokoko ahokum ohokwafo
: ahokwafo ahokyere ahokyere ahokyen:de :>hokyerEfo
: .hokyerefo ~homa ~bom.k.~ IJhomakyerew lJhomakyerEwdi IJhomanimfo ~homap.m (book-
binding) IJhomapamfo ahomaso lJhomasua 1JhomatolJbea 1Jhomatow hom.~ (5) home (5) :>home ahome homebea home here ohomeda
: home nna
bomedadi (the observance of the Sa.bb.th)
ahomee ahomcgu ahomegyc Ilhomeka ahometcw nhometetraso ahoommertw hoq (5) (to pull out) hoq (onomat.) hoq (5) (to swell) ohol) (marrow)
59
~honynfo : ahonyafo
honyohonyo (the buz-zing of bees)
aho::>dclJ ahopakyi nhopc ~hOPffo
: ahopdo ahopcre ahopopo ~hoprafo
: abopr.fo horalJ (fJ)
ohooyawfo : ahooyawfo
hooy& ahoyeraw ahoyeradc ahoyi ahoyi ua. ohu (a kind of pap) hUll .(sound imitative
of the blowing of wind)
huu! (interj.) hUllU! (interj.) hu (6) (to see)
hoqq (bu .. ing of ,"'<. (5) hu (6) (to singe the hair off a dead Ries)
ohonam ohonam adc hOllam IUU nde ohonsm ani ohonal)ka ohonalJkani
: .hoMQkafo ohonalJkoro ho-ne-h:> hoqhom
ahol)hom hOI)hommone hOl)hom muni
: hOlJhom mufa h01Jhom nipadua hoqhoq (j) hoqhoq (5) (to swell) hoqhoQ (a vegetable) thani
: thofo ahoni
: ahoni abonim ahonimfo ahonisom hono (5) (to melt) thono th:mom oho1) ntini (nrrH) han tOI)l)
hontohontolJIJ ahonu ahonYIl abon}'3de
horo (3) ahoro (plant) bor;xb (unripe, green)
; 1JhorJd~ horJd~~ horJdJd~ (sound in the
throat) horohoro •
horoooll.
animal) ohu (knowledge) ehu (fear) ahu (a treasure found
in the ground) hua (6) (to smell or
scent: rcdup. = huhua)
hua (6) (hua ode) horow (various) ahorow (kind
va.riety) •
or hus (6) (to beg food) alma (begging)
ahosalJ nhOSl;e ohosccfo
: ahoscefo ahoscpcw ahosiesie ahosJre ohotefo
, ahotefo uhotew ahotiti (restlessness) ahot::> ahotoso ohotrafo
: ahotrafo ahotua ahotuafo
: ahotunfo how(3)(todryona fire) ahow hJWJ
ahowosow ahoJva\\
Hua (J.i.:we language) hus (smell) hua (borode bu.) hua. (sticky) ahuae
: ahuae ohuafo
: abuafo Huafo Huam hU'1ll (6) (hU'Dl tie,
etc.) ohuam huam (sweet smelling) hua"} nfJremuka ohuainfufu huamhuBm (sweet
smelling) ohuammo ahuamn1Jdwuma huaq (6) (to dislocate) huaq (6) (hu.q akutu) huane (6)
ahual)huaIJ I)huanim Ohuani huanii OhUMU huatuhuntu ahude ohufo
: ahufo hugya (6) hugyahugya (ad".) huhaa huhu (fenrful) huhua (ananse huhua) huhun (6) (to smell) ahubuahuhua (smell-
ing) ahubuahuhuw (worth-
less) ahuhude ahuhuhoni (idols) huhuuhu (very fear-
ful) huhuhuhu (murmur
ing) ohuhuni
: ahuhufo huuhuu huuhuu nipa (n. brag-
gart) ohuhurow ahuhuscm ahuhuscl)knfo huhuw (eye ade huhuw
bi kwa) huhuw (6) (to blow) ahuhuw ~hui huknQ Ohum (festival) ahum (storm) ahumfo (bearcrs.af the
killg's guns) ahumkal) ahum ne nhnm ahummobo ahumtu I)humu I)hulllufo ahuIJ
60
hunn (6) hunnhuna (6) ahunahuna ahunanialJkansa ahunanyal)kwa hUlJhualJ (6) IJhuIJhunii hu~hunu (6) ohulJkycree ahul)kyiri ahulJ mu (the atmo
sphere) ahuIJmu (n children's
disease) ahulJ ruu hyel) hunu (6) (to corrode) hunu (empty, void) ahunu ahunuate8a. ahupoo ohupooni
: ahupoofo ahupooscm hura (6) hurae (disease) hurelJhureIJ
sharp) ohurii
: ahur» hurn (6)
(keen.
•
ahuro (Akim: foam, froth)
hurol)hurolJ (sbofra yi nyil) hurol)hurol)
huru (6) (to boil) ahuru (foam, froth) ahurubia
: 1Jhurubia. hurufcm huruhuro (breath) huruhurow (vapour) huruhuruw (6) ahuruhuruw (jump-
in~) nhuru8i nhurusidi ahurusi dwom nhurutoa
: Jjhurutoa ohurututu (lungs)
hurutututu hurututuutu huruw (6) hutuhutu (shaggy) huw (6) (to blow) huw (6) (to cut down) obuw ohuwfo
: huwfo I)hUW80 apaawa. IJhuuwn (a kind of
bt'ad \ ahuye huuye huuyefo ahuyide hwanyaf) (5) hwanyalJlJ hW8llyal)hwanytll) hwc (5) (to look at) hw£! (interj.) hwc
hwe (asc. fam. etc.) (5) Jhwe llwe (otwaa hama no
mu hwe) hwec (imitation of the
sound of a. flute) hwcc (nothing) ahweaa ~hwea (sand) a~hwea (aand) hweaa. hweahweaa ahwe.am IJhweaJjhweabo I)hweanim hweaseamma alJhweatam hweaw hwcbea ahwe bere hwebom hwebomdi ahwcde ahwede ahwcdehwefo chwec (a shrub) ahwte .hwc Ii ( .. ylwn)
'Jhycso I)hYl:sode I)hytsofo ohyc so I)hYEsotraso hyeta (5) ohyew hyew (5) (to burn) hyew (hot) hyewhyew
•
ka (5) (to bite) ka (5) (to remain) ka (5) (to be common) ka (5) (to touch) ka (5) (to say) ck. (debt)
:.aka aka (medicine) oka (ditch)
: aka oka (confession) ~ka (report) &IJka ck ..
: ~kaa aka. (fi'h) a~kaa (lime, lemon)
: ~kaa lJkaano (refreshment) koba (blou,e) kRbea kaber£ kabertk3ere kaberdcyerefo kabii kabikabi okabofo
: a.kl1hofo ~kabom okabonnnani
: akabonnaafo knb:mnoa
: lJkabo'nnoa ~kadaa (old debts) .k.da~
62
ahyewee hyia (6) • ahyio (00 !) ahyinhyia hyia d.~
: byia adaIJ ahyiac hyiahyia (6)(rcdup. of
" hyia ") ahyiakwa
K -
akade (sauce) ~kade~ akado kadoo aIJkaadwennaa. kae (5) (to remember) IJkae (remembrance) lJkae (remainder) ~k.e (aaying) IJkae ade lJkaebo (monument) ~kaebo (reminding) ~k.e da ~kaede l)kae dum l)kl1e ntamahamma okaefo
: akaefo Kaesare (Caesar) kafe (coflee) kafirima (amulet) okafo (creditor)
: akafo okafoni (debtor)
: akafofo kafra I)kaguam kagyn (plnnt)
•
kasya. (helpl., .. ) kngyaw p) (to wither) akagyinnH.l okagyinamdifo
: akagyinamdifo kagyirama kahi (otew no kahi)
•
I)hyiam Qhyiamfo Ohyiawu hyim (6) I)hyira ahyirade hyirahyira (6) I)hyu8S£m byirew
kahiri alJk&a hono (lemon
peel) BlJkaahono (lemon
coloured) Jkahwc (a touch) ~kohyem ~kahyemde k.i! (interj.) Qkaka (Qkuku ne
~kaka) akakabelJ 80
akakabenstm kakae (a terrific object) kaakae (5) (redup. of
.. kae ") kaakaagyaQ kaakaahunu kakaku o.kakaragya
: ~k.karagy. kakate kakatefo k.kr. kakraa hi k.kr •• (large) I'kakradan k.krak. kakrakaa Qk.kr.~k.kra IJkakuho (reduplica·
tion) kakumaa okakyertw okaakyire
okam (a cut) : skarn
kam (di kam) kama (fine) okama IJkamaa kaammaa (if it be so,
then ... ) A~kama Kamana okamafo kame (5) akameakarne kame,ekwaakye (bird) kametompaso kamfo (5) qkamfo (praise) lJkamfo (8 species of
yam) I)ka mfuaw kamisaa kamkam ka~ (5) (to number) okal) (counting) eka~ (first) kaqq Akaq kana (5) (to recite
prayer,) kanaafo (bird)
. l)kannare kane akane (tree) ~kaqee (number) okanea kaneadua. kaqfo (tbe former) okaqfo
: aknqfo lJkani IJkanihene Okanni
: Akaqfo okannj (a refined per
son) okallni ba okannifo
: akannifo e~kaqka ~kaqkabi
63
Ka~ka~ (a town) ka~kaq (,tinking) okaqkaq (civet cat)
: akaqkaq qkaqkaIJmroa (fish) kaqkraqq oksl)kuwa
: qkaqkuwa kaqkye (5).(to pray) IJkaqkye (prayer) kaqkyee (a tin vessel)
: qkaqkyee lJkaIJkyecnam kaqkyerekyere kaqkyew akano kaanscse akansi akansifo (competitor) kantamma (otuo kan-
tamroa) kantamanto IJkantaami (.yam) kantaqq kantaqkraqkyi okantiIJka
: nkantilJka okanto (tree) qkanto gkantom okantonini (tree) qkaqquaq kaqwee (fresb) okaqweq (tree) kanyaa (wafoIJ aye
kanyaa) kanyaq (5) kanyaqq akape
: qkape aknpimnhwe kapo
: IJkapo kapre akapre (bu akapre) oknpreko okara okarabiri akarade akaradilJ
aka.rakoIJmu akarakyew karamma n, okara mum
: okara roufo karannam nkara. Iiipadua karatete akaraye nkarayclJfo kare (pad) kari (5) IJkarii karibo
: lJkaribo nkarifo karikari (5) (redup. of . " kari ") k.so (5) nkasa. aI)kasa akasa (beverage pre-
pared from corn) ak8osa8o akasabebui .kaaabodiq nkasabr€ okasadaho okasadi 80kasae (a tinkling in
strument) : IJkasae
~kasae (predicate: Twi Grammar)
I)kasae mu kyerEfo (adverb)
nkasafo : akasafo
lJkasaguaa nkasagyirae (accent) lJkasaho kasakasa (5) akasakasa kasakoa nkasakyer€ okasakyerEfo
: .kasakyerefo nkasa mmara Jkasamu (sentence:
Tv.; Grammar)
•
okasamufo. (clause: Twi Grammar)
lJkasalJmu akasanoma
: IJkasa.nQIna akasanyansa kasante Kasante (name of a
nation) okasapeQ (paragraph) okasasie okasasilJ (phrase: Twi
Grammar) okasasua ti (talent for
languages) akasatommc okasatwaree okasawiei (end of a
speech) akasaye kasee kasechofo kasiaw
: e.kasiaw I)kasramso kate (5) I)kataanim lJkatanno kateba~~ Qkatebo katae
: Qkatee Qkataho k.tek.te (5) (redup. of
C< kata U) katakatasomuamuaso Qkatako~mu okatakyie
: akatakyie katamalJ (an attribute
of God) katamanso (umbrella) lJkataso akatawia
: IJkatawia IJkate (ground-nut) ~kate (feeling) Qkatede Qkatekw.~ ~kate mme~ (feclers)
64
katere (5) nkatewa katirikatiri 1Jkatoam Qkatoho Qkatcso akatram akatua okatuafo
: akatuafo akatutu kaw (5) (to leaven) kaw (5) (to bite) ekaw (eka) (debt)
: akaw akaw (grudge) okawu (name of a tree) kawu (ammoniac) akayc kek. (5J (to bite) keka (5) (to touch) keka (ferocity) a.kekaboa
: ~kekaboa akekaduru kekae Qkekae Qkekaho kekakcka (5) (redup.
of" keka." _ touch)
akekantw£re : I)kekantwcre
kekare (5) kekaw (5) okekaw akek.were (horse-fly)
: IJkekawere kekrakekr. (rough) keQ ke~~ k£Df;maa keQkaQ (5) oke~ka~ kCl)kalJ l)homa ::lkelJkalJ 1)kyen:wct' okeQkaQfo
: ake~k.~fo kente
: IJkente
kente~ (so) (5) kcnte~ (baskei)
: I]Ir f'Dttl)
k£DtLIJIJ QkenteQao akentelJlJu&
: Qkente~~u. IJkeresia lJkeresiaky£w kEse
: akcse : akcseak£se
ok£ae kesee ke.see fam kesek ... kcsrkESt: kesenenene keserenene k£s£w k£.Seye keaiw (6) kesua
: IJkesua ket£
: a.ketE: kete (. flute) ketee (awia ke-
tee) kotekete (full" e ") ketee (strictly) Qkete keteb, (leopard) kete dwom oketeke ketek.te (small)
: QketeQkete ~ketekrakye aketekre (cricket)
: ~ketekre Qkete~kete (panic) akEttfjwene oktt'£l)'wemfo
: akttrlJwemfo okcttsoafo
: akcttsoafo oketeamforo (tree) okerew ketewa
: IJketewa
ketewaa aketewa.
: IJketewa ki~ka~~ kintiJ:J kinti~ (sound of
drum) kire~ kirididi (kirr) kirikra kisa (6) kisakisa (6) (redup. of
" kisa ") okisi
: akisi okisibiri (treo) akisiwa
: J]kisiva~ qkisiwnfe: akisikuru kita (6) ~kita ~kitade~ kitam! akitaosua (kind of
snake) Kitawonsa (July) IlKiterf'ku kitikiti kitikitiye ko (5) oko ko (0) (to fight) 1Jko (hoh' for pla.nting
yam") IJko (slumlll'r) oko Eko ko (b, ko) ko ko ko (onomat.) eko (one) ko (adj.) ~ko (alone) oko (\\IU) ako (fighting) b, (red) okoo akoo
: ~koo ako3
: ~kQa
5
65
ko. (5) (to bend) ~koa (uppermost
part) ~ko.fi l)koasom ~koatofo ~koal'~ ~koal'~fo akoaye ~koaye aIJkoanna IJkoanim akoatofo okobae .~k,bca n~kobcafo okob.~ akobelJ kobere kobere dwumfo koobi Qkobo akobo okobofo
: akobofo akoobowercw (plant) kJdaafuom kodaannn. akode akode korabea akodekurafo ~kodeQ akodi akodi hYEIJ akodi p.)Qko
: akodi apJJ]ko Kodiabe kodiawuo k:xiwt'uebeka Qkoe Qkoe (fighting) koe (5) (to noteh) akae kafahra ukofana Kofi kon
: akofi okafo
: skora
okofonee : akofonee
okofoni : akofofo
~kogu koogyaQ koohaa akoohene ,ko ~boma akobYEQ .kobYEQ kuw koko (5) (redup. of
" ko OJ) koko (5) (10 fondle) koko (cbest) koko (grain of salt,
earth, etc.) : akoko
koko (bill) : ~koko
kob (b, klko) Kob (name) akob
: Qkoko ~kob (indulgence) klb, (red) ;)kokoo kokoo (ripe planlains) kooko (edible rooL) kooko (piles) kookoo (cocoa) kokoa (corner)
: IJkokoa akokoaa
: IJkokoaa akokoakoko kokoam (a. secret place)
; IJkokoam akoka ba
: Qkob nuna akok;:>bere
: TJkokobere akokobE..'l3 kokohEto akokobewu (herb) akokobiri okokobirifo
: akokobirifo akokobiristm akokobiristmdi
•
akokobiri 80
bkobo (warning) k,bbo (weasel) akokobol)ce akokobuw (hcn-coop) l)kokod&sEm kokodoodoo k,kodoma (red) akokoduedua (bird)
: IJkokoduedua akokoduru okokodurufo
: akokodurufo kokodwc (plant) lJkoekoe (disease)
-akokobwerew : l)kokohwerew
kobkoko (knocking) k,ko,ko (red) nkokokwantennl
: l)kokokwnntcmfo kokokyinaka kokom ~koko~hwi akokonimpa akokonini
: IJkokonini kokoniwa (sore on toc) akokono
: lJkokono I)kokonoa kokonte
: ~ko~kontc kokora I)kokora ~kokorafi okokorani
: l)kokorafo kokoram k,k,sakyi kokosi akokotade .kok,ta~
: ~kok'ta~ kok,tc k,krob,t, kolruro (berring) kolruro (palm-wine) kokuroboaa kokuroo (big)
66
kokurobeti kokuroko okokuroko akokurokodc akokurokoflcm kokwa.re (5) . ho kokwaw p) akokytm akokYEw k,m (5) kom (;l) (bend, incline) komm (quiet) komm (intact, safe) okom okom (a species of
cagle) akom IJkom ~kom (to ~kom) koma Komal) IJkommana (minc) komapirim akomatoyam komatu akomatude okommerc akommew komfa~ p) (to bend) komfa~~ (el.stic) akomftm
: ~k'mfcm okomfo (a fet.ish man)
: .k,mfo akomfo (head over
beeb) Akomfode akomfohcne (bead) ak,mfohyc (precipita-
tion) akomfostm akomfowa
: IJkomfowa ~k,mhyc kOmkODl (.Iowly.
quietly) lJkommo lJkommob;) lJkommoo£w IJkommodi
lJkommodifo IJkommodom IJkommomim IJkommoto kompase (compasses) IJkompono IJkomponade k,mp'w (goiter) ~k,mp'w (bu ~kom-
p,w) tkompu kommyt kog kog (noise) £k;))J ko~ kog ko~ (sound of
gong-gong) kona alJkonam akonna.wuru k':)I)dua akoneaba ak::meabadi akolJhama akolJhamabo akolJhamab:Hie akolJhuro konii lJkonim ~konim bo ~konimdi ~konimdifo kogko kogko (tumbler)
: ~ko~ko kogkom (5) ~ko~kotni ko~ko~ (5) ko~k,~ (added to
"anadwo ") ako~k'~ (on sboulder) ~ko~k,~ (cough) J)kol)konene kolJkon£nEI) ~k,~ko~kyenenne ~k,~konn' (yam) ~ko~kon .. okolJkonsani
: ~k,gk'nsafo ~kogkoranna kOlJkoruwa
kOlJkosi okoQkroma (tree) kOlJkrommalJ kOQkroQQ kOQkuroQQ kOIJ mu QkoQmu kOQmude (neckl.ce) akoIJmudelJ kono (5) tlkono akonno akonnode akonnoduaJ) ak::mno IJhYESO konnore konaelJee I)konaiaw konsikonsi (G) akonailJ QkoDSOQkonsoQ akonta
: lJkontanom akont&a
: Qkonlaa akontaabu akontaabude (nu-
meral) Bkonlaahytde (num
ber) akontaa. kyerEwee
(figure) akontn.a. ntoll.no (sum) Bkontagye 1)kontia IJkontimmaa. kontiwa
67
ok:>nt::uJkycni : nkmtJ'lkyefo
akont::'l)kycsEm J)kontoro kontromfi kontwekontwe akoQ~ua
: 'JkoQQua kOIJ IJ uasoafo
.; IJkoIJIJuasoafo QkoQQuasolJ akoIJIJwom IJkonyaa. IJkonyaayi 1)konyaayifo akonnyigye EkoD okopEfo
: akopEfo kopempe
: akopempe kopeQ
: Qkopt~ koprEko ok::.prEko kora (5) (to hide) kora (fellow wife)
: akorafo k~rB (calab.sh)
: Qkora korall akora (an old m.n)
: IJkora aQkora (cask) korabea korabew korabo (bullet)
: akombo .korabo (old .ge) akorade (treasure) akorade dalJ
QbntJmm. (tree) gkont.ommere akontompe Qkontompo okontomponi . akorae
: Qkontompofo kontJ~ (5) QkontoQkanlaQ kontJ~bntolJ (3) kontJQkro~ kontoIJkuro\\ i bntJ~kye Bkonto~I:y<>de
::.korafo : akorafo
korakora korn rna (cal.bashful) aIJkofaIJkoro koransaIJ Korantiri ne .u. ... ·am akorasa
•
akorasEtn lJkorata akoratclJ
: QkorateQ akoratwe akoraYE korE
: IJkOrEIJkorE k::.re (skin diRease) bree (ne bae) okore
: akorc okorebia
; nkorebia koro (0) koro (one, single) ekoro (8 fetish pot) okoro korobEdEW korododo qkorodokyerede akorokeraw korokoro (5) (to
pet) korokoro (bolt) korokorowa
: IJkorowalJkorowa akorokorowa (weaver's
shuttle) : IJkorokorowa
korokuma korokumatwa J)korom Dkoromrna akoroma
: J)koroma akoromabiaa okoromfo
: akoromfo akorommo (theft) koroQ (theft) koro~ (5) (to be bigh) QkoroQ (mine) IJkorolJhuane koro~koroQ (high) .koronne (stolen thing) lJkorol)tufo koropEe
: Qkoropee okoropo~
akoroteaa : IJkoroteaa
:>korow : akorow
akosD.1J akosalJ ntini kosa~kobi
: kosalJkobifo kose kosekose akosem. koso:> kosoknso IJknso akosobebew aknsobiabwe kosoromma. okosow okosow fekuw (joint-
stock company) okosowsi I
Akosua akotade akote~ okoto
: akoto akorobo Okoto koto (5) ~koto (supplication) ~koto (slumber) btoba~ky. kotobirigya
: ~kotobirigya kotodwe
: ~kotodw. kotofa Kotoko kotoko (porcupine)
: akotoko .btob (hye ... ho
akotoko) kotokoro .
: akotokoro akotokotow kotoku
: ~kotoku
•
Kotoku (Akyeru Kotoku)
kotokurodu
•
68
kotokusaabobe akotokyiwa
: lJkotokyiwa Kotonimma (May) akotoroko kotoromua.
: lJkotoromua ~koto.m kotow (5) akotowa (a small cask
of gun-powder) : lJkotowa
akotowa (a young crab)
kotwabete kotwe kotwe (noise) kra (5) (to bid farewell,
etc.) ~kra (leave laking) ~kra (blood) ~krnbea okrabehwe krada ~krad.~ ~krndi krado (ready) kradua
~kranni : Dkr.~fo
kranaa kranannna ~krn~homa akrante (hedge-hog) ~krnnte IJkraIJuyedua hataa kralafa akraate akra\l"& (a kind of gun) IJkrawiri (drum) akravam krebeQ1J okristoni
: kristofo kristosom Krobn O""nboni
: Krobnfo ~krok-rotibaa ak-roQ Akro~ (name) kroQQ
. kro~kroQ kroQkroQbea kro~kr01J mu kro~ -olaakose
kraha krakrabotoni kral<U1ll
• kroQ akrol)kronne ok-roQkroQrll
: ~krakum krakye
: ah.7ukyefo IJkramalJ okramalJ
: akramal) okramnlJ (gonorrhoea) okralURIJdwiw
: akramalJlJwiw ~krrunfo., krammEI) kramo okramoni
: lJkramofo IJkramosom kra~~ (disorderly) ~ kraIJ (wildness) lJkra~ (black .nt) IJkr"J
: ahoQkro~fo kro~kroQye nkrn~kro~ni
: kro~kroQfo akronnoi (disease) kroQ~ye (singleness of
heart) OkrUWll
: Kruufo ku (6) (n'ani ku me ho) kuu h.-uu (the cry of a
bird) ku ku klP (noise of
some one walking heavily)
oku (abyss) : aku
~ku (shea-butter) Qku aba
•
~ku dua kun. (ugriculture) Alma kua (6) (momfa rno ti
lJl.-ua anim) kuade kuadwuma okuafo
: akuafo akuani ~~o Akuapem Okuapemma~ Okuapenni
: Akuapemfo Akuapem hene OkuapelJheuc kuaw (fumly) kube kudoo akudono okufa
: akufo kuban. akukomfi. kuku (cook)
: kukufo kuku (pot)
: IJk-uku ~kuku (yam) lJkuku ne 1Jkaka a.kukua (drum.) okukuba~ kukubalJku ~kuku~wene (pottery) okllku~wemfo (pot-
ter) kllkuTll (6) kukurubit\si~
: ~kukurubinsi~ kukurudu k-ukurukukuru
(sound) kukuwa
: lJkukuwa J...-um! (sound) kum (6) (to kill) okum (killing) okllm (tree) kumn!1 (young)
: lJkumuu
69
akummaa (busbn.nd's sister)
: TJkummaa : 1)kummaafo
akuma (hatchet) :~kum.
okumabommofo (snake)
kumaforote ol.--umanini kum-apem-a-apem-
bob. Kumase ekumereme (kontro-
. mfi) akumfi ~kumi. (white ants) akumii (place of ki lJ-
iug) okumkom okumnipa klImO!) '.I okumpa kuna J..."lllla.bea kunada~ okunafo
: akunafo k-unaYE: al...-unnc oh.-unin.i
: ah.-unini kUlJkamm okuTJkese (a great
slaughter) kUIJkum (6) k-uYJkuma akulJkumakulJkum ku~kura~~ kunsu~kunsu~ kunta~lJ o1..-unt.u ol."Untu kYEW kuntu~ (6) (to bend) h-untul] (n. crooked
piece of ,,""ood) ktUltuD~ (bulky, huge) nkuntulJakuntulJ ku 11 t UlJh -u ni okuntutam
okunu : olrunullom
akuosoIJ kum (6) akura (mouse)
: J)kura akura. (village)
: lJkuraa Dkura~ DkuraDhyo DkuraDhwi IJkuraapam (bo
raapam) 1Jlmraase okuraaseni
: 1Jkuraasefo kureDD kurennyeJ)JJ kurennyeDDYo IJkuro IJkurobo ~lmrobofo kurobow akurodo akurodo dwom akurofo (amamfo) Dlmrofo Dkurofo kuw kurokESe (city)
Dku-
•
: 1Jkurokcse l..11rokogya kurokogya 1.-urokuro okurokurofo
: ah-urokurofo km'om honi
: kurom hofo kuromanni kuro~D okuroni kurOlJkuroD Kurontihene o1..'.ITont:> (reply to
salutation) lJkUronnua A1:uropoD Okuroponni
: Akuropo1Jfo lJkurotepa kurotia IJkurotow
kurotwio.mansa. kurow
: IJkurow kuru (6) (to roof) ekuru (sore)
: akuru kurududu (sound) lrurududu (exactly) kurukurupa. kurukuruw (otwitwa
n'ani kurukuruw) kurukuruwa
: YJkuruwal)kuruwa. lrurukyerew (6) kurukyerew (6) llkurukyen:wee okurukyerewfo
: akurukyerewfo kuluru (6) (to
bend) akurum (applause) I)kuruma. IJkurumafalJ IJkurumakwalJ kuruqkurum (6) (re-
dup. of" kurum") qkurunyaq (tree) kiuutiayisi kuruwa
: IJkuruwa kusuu
: ruukusuu kusuu fam (North) kusukuukuu kusukusu kUSUDl (fr.ud) kusumdi kusuuye
70
kutukutu (a bubbling noise)
kuturuku ekuw
: akuw :akuwa.kuw
a.kuwoonsuro akuwa (a small sore)
: IJkuwD.lJlruwa lews. leWs. kwD. (the
sound of laughing) okw. (for nothing) akwa (yi akwa) kwaa. (osercw me
kwaa) kwaa (joint)
: akwaa : 1Jkwna
~kwa (life) akwaaba. akwabalJ Kwnbena KwaberenyalJ kw.bete~ kwaboo (smooth) akwaaboo! (welcome!) kwabrafo okwabralJ
: akwabralJ akwndaa
: ~kwadaa akwndamma (gun) llkwadaasem kwadaw (5) okwadu (antelope)
: akwadu kwadu (banana) kwaduampolJkyerefo kwndu bakua akuti. (bo .kutin)
~lrutoo " kwadu duru llkutoo kore lrutu
: qkutu akutu akutu aba akutu duo. akutu hono (orange
peelings) akutuhono
coloured) (orange
kwadu sinw Kwadwo okwadwofo
: akwadwofo k,vadwoDl okwadwomfo
: lJkwadwomfo akwadworJ kwae (5) (to avoid) ekwae (forest)
• kwaeberentuw kwaebibiri kwaebu akwaewa
: 1)kwaewa kwaf .. kwa.foroamotakyi lewagyo.du akwagyansa kwagyate I)kwagye IJk\\agycde 1JJ.."a~ye kW~1J ak¥.:'l ,!.yi MlUoa kwagyirnm okwnhu nkwahosalJ l.mhweabaa
: 1)kwahweabaa akwako (a species of
yam) akwnkoraa.
: IJkwakorna gkwakoraa here Kwaku (name) ",kwaku (a species of
monkey) :nkwaku
kwaakwa.a. (the cry of the raven)
kwaakwa.a.dabi kwakwaduam sono a
odi mme kwaakye (a nick-name
of the vulture) Kwaakye kwaakyenana Kwaakyewa Ai..-wnm,u ukwnmuni
: Akwamufo akwamma (holidays) akwammaa. (a short
way) gkwamafo kwnmalJ
: l)kwamAIjfo kwamalJ mal) (repub·
lic) Kwame
•
~kwamfuwi :akwamfuwi
akwamm~ ~kwammone
okwag : akwalJ
akwagakwag gkwag kwane (5) (to cackle) akwanne (passage toll) akwalJhwe: akwagko kwagkora kwa1JkoraselJfo akwalJkwaa
: IJkwalJkwaa IJkwalJkwaase:m okwagkyeg okwagkyerE akwalJkyerdo
: akwalJ k-yerEfo ·akw8.lJmukafo
: akwalJIDukafo akwalJmuse:m okwanseg (soup pot)
: lJkwanse:1J IJkwansiane akwanside akwansilJ
: akwansilJ akwansiw akwalJ so akwslJ 80 skwaIJ so
(orderly) akwalJsodul1lJ ll.kwal)sosEm akwansrafo akwansre: gkwanta Dkwantabisa D1."Wantanal] (name of
a. town) ak'wantemfi okwantcmpJI]
: nkwanteUlpJ1J akwll utenni
: akwantemfo al-wal1tentelJ akwantiD.8 (a short
way)
71
IJkwantia (the end of a way)
akwanto (relea.sing) akwantrenee akwantu akwantuni akwantufo
: akwantufo akwantufo kuw (cara-
van) akwantwa akwannya akwapae
: IJkwapae IJkwapaesEm kwasafo kwa~afode kwasafodepe: (com-
-munism) kwasafodepe:fo kwasafo mag (republic) ::>kwasampa.ni
: akwasam pafo ~kwasea.
: IJkwasea : IJkwascafo
IJkwaseade IJkwaseaka lJkwaseam J)kwasease:m IJkwasca so ~kwasesa Kwasi Kwasida kwasiamalJkwan (tale
bearer) kwasiare kwasiareba kwasiarefo gkwa so! (ohenqkwa
so !) kWll.ta akwatani
: al,Yatafo okwa t.a1.--vi
: ak-watakyi kwnt€e akwaterekwa (a naked
person) : ak--waterekwa
kwaterekwaa (adv. = barely)
kwati (5) Kwatia akwatia kwatibea kwatikwati akwatikwalJ
: ~kwatiklva~ kwaw (5) Kwaw ;)kwawn kwayow kyakya kye (5) (to last) kys (5) (to divide) kye (5) (kye ade) kyee kyee (onomat.) okye skye (merna rno akye) agkye kyea (wa~hwe no kyea) kyea (5) (to become
crooked) kyea (5) (to walk in an
affected ma.nner) aky{'afo agkyeafo kye.kyea (5) ~kyea.me
: akyeamc, akyeampoma ~kyeagkyea kyebaw (5) akysde akyeduag kyee (5) kyEedwo ~kyeeso kyda okydo
: akydo ~kJ'ego ~kyehama Kyeiwa k-yekys (5) (mu) kyekys (the everung
star) kyekye (spindle) .kyekye (5) (to bind)
~kyekye [niggardli-ness)
okyekye (iguana) akyekyea (fruit) okyekyefo (miser)
: akyekyefo okyekyefo (binder)
: akyekyefo kyeky££kyc ~kyekyem ~kyekyera. ~kyekyere (gr,,, or
weed) kyekyere (5) (to bind) akyekyere
: ~kyekyere kyekyerede (noi .. ) kyekyerekona ~kyekyereso kyekyewa kyekyire (corn flour) kyekyirebesi (tree) kyekyirebetu (food) okyem
: akyeID ~kyem (division) kyem (5) (to force
out) Akyem a~kyem
: ~kycm akyema (greeting) kyemadu (large) ~kyemmana (salt pit) akyemm~d&w kyemfere
: ~kyemfere okyemfo
: akyemfo Akyemfo (name of
town) kyemi (8. small stinking
fish) ~kycmpae (snIt bug) kyc~ (5) (to surpass) kyE~ (5) (kyE~ da~) kye~ (5) ~kyc~ IJkYEIJ mu okyena.
72
okyena akyi kyenam kyene (5) (tow kyene) ak-yene
: I)kyene ~kyene (salt) al7eneboa
: IJkyeneboa kyeneduru
: ~kyeneduru akyeneka okyenekafo
: akyenekefo akyenektse kyene1)ee ~kyene~kyene okyenesoafo
: akyenesoafo ukyeQhenc ntam ukyenui
: Akyemfo kye~kyem (5) (redup.
of" kyem ") kYeIJkycmma (great) ~kyE~kycmma (grass) ~-ye~kye~ (5) akye~kycQ .kye~l-ycna kyeQkyeQ am ~kye~kye~ee kye~kyenc~~ kyE~ kyr~ kyE~ (ono-
mat.) akyclJkyennuru kye~ky.ntakyi u, kyer. P) kycre (0) okyere okyere nkyero
: ~kyere I]kyer£llse k)'crebc~~ okYE'rebelJ
: akycTCbclJ l-yerebe~kuku kyerebo kyored£ okycrcfo
: akyerEfo
~kyerekyeraa (dry land)
kyerekyerc (5) okyertkyerEfo
: akyerekyerefo akyen:kyerekwsl) ~kyerekyeremu okyertma
: akyettma kkyereroadefo ~kreremma IJkyeremu kyen:Qk)-c
: ~kyerc~kye kyerep"J
: akyen:p'~ Krerepo~ lJk)~ereso kyen:8Ua8em (cate·
chism) kyercw (5) (redup.~
kyefEkyercw) ;)kyertw kyerewde
: IJkyerewde kyercwee (letter)
: lJkyerewee I)kyerewee (Writing) okyerEwfo
: akyertwfo kyercwpo~ (writing
table) I)kyerewso dwom ekyEw ckycwpa kyew (5) (to fry) kyew (5) (tu squint) akyewakyew (squint-
ingly) kyewkyew I)kyewa kyew dade ~kyewe (parched com) kyi (6) (to dislike) kyi (6) (to squeeze) akyi kyia (6) ~kyia
( : ~kyiakyia) akyide
•
,
•
.kyidi
.kyidifo kyidom. akyidu. .kyiduaq okyifo (one who bates) akyigyina okyigyin.fo
: akyig-yinafo .k:yihw£de okyik.fo
: .kyibfo kyikyi (telescope) kyikyiikyi k-yikyirikyikyiri kyirn (6) (to twist.) okyim (ogye me kyim) ekrim (food) kyirn. (6) (to twist)
rna (II) (to give) em. (full)
: mama : amaama
ama. (coaltar) m .. (sticky) Aroma mmabaa bere mmHbaastlU maadt' (yam) madwo! (Good ('vI'n
ing ') mmac (',I; myn he.
lIlUMC')
:ml<lfo : nmafo
mmagum maim DO! (Good d:w I) mako mmll.\ko mllll\ ,ko mmakolliinasnn makosa makurU\\a, (tli"t~asp)
makye 1 (Good morn-mg I)
mmaaw (harem)
73
kyirna (defect) qk)"mll Akyina,1J (a. surname
given to Euro· peans)
kyini (6) (to go .bout)
kyinii (umbrell.) : IJkyinii
kyiniikurafo kyiqhyia kyiqkyim (6) l)kyilJ kyi 1l1ii kyiqkyilJ (6) akytfJkyini akyiq kyilJ.kyilJkyiq qkJ"'Jso qkyiqso qhoma (cir·
cular letter)
M
omamma amamfo (ruinf'd town) omamfrani
: amamfrnfo amammoe amatnmaeSEffi ::lInampam
: amampam :lmammUi amamn)U1stlU
(st:ltutrs) maTJ (11) (tot-urn J)silh') .lJHel'1
,UlI;) 11 , .1I111uJ8m.ll)
tllm<lIJ (h{'rrin~) mana (ll) ~mallll.
llman:Hlt' amana!' (P(lst Ofli.l'e-) Jl11lln.~ I)holl\:\
:'Ilanol) (Il,llllt·)
~1ll;l1]'lmaIJ mUlll
1IJ1ll1]ulllm) mufo ~maIJaJl1wa
: :'IlllalJaniwafo
akyinnye okyillllyegyefo
: akyinnyegyefo akyinn yessm akyiri kyiridikyiridi akyiri fam po (the wes·
tern sea) kyiriahcmfi kyiriamim (name of an
Asafo) akyirikyiri akyirikyiriIo lJ kyiril] k ~·iri IJkyirimma akyirisal] okyirisa1Jfo
~ nkyirisa,l]fo
mrnanatofo amane (bird·lime) :lm<lne (suffering) amnnne (custom) amann(>£ (message) maane ~mnan('fo
; nmaanefo amnnebunu omanehunufo
: !UlIUU('hUIlUfo nmancnya ~mnlJfo Jrull.l)ht'ne olll.ll]hyrfo (dicta-
tor)
. amannifo mma.nlnne Il.rnanlllllll1l
1ll1llalllilyare 111lllanmn: Rm,lllnlpr :lllllll]kani lU\uJka~"l amalJko •
mfl.lJkrndo : Iimo.lJkro.do
funalJku OnHUJ kuw
: 3.111&1) kuw amalJkyilJ
•
omnlJ ilium (countrylllan)
: OIll::tI) mufo malJ'Jo (fruit.) mn,1J1Joo (Rtool) mann:> nmannone MM.nsa nmansa.IJ amo.nseru amanscsew a mnn.';JCSIC
OnHlfiSJJJ • : amonsl!)
manso mo,1Jsodi (goYC'rnmcnt) amal) sofa mansotwe nmansotwefu
: amansotwcfo m,ntam (11) (to ~illd) omnntam
: nmnnULm omantal) (an iude
pendent state) : anumtnlJ
mllntannuo. mnantcusc kurow
: 31lUmtcasp lJkurow ~)11Hmtease IUalJ amanteIJ Amante!) so nmantel) sofa amnntcrenu ado nmu.ntow Illlllnntwraa Manu Amnnnuonl'lI1 :l11l:IIJIJWOCC
IlwHynmnnyn IllIlHlIl nymnll. 1111 naa-nylnna -W<:l nOlan)':> nmanyo mmnra
amapa mmaape mmapomma mmnra mmara asem
: IDmara. nscm mmamdllho mmarahyt: lumarahydo mmaralJ (appellation) mmaranuufo mmara so difo DlJIUlrato
sian) mmaratode
{transgres-
• rnmaratofo (transgres-
sor) mmllraydo IT\Dlarcho Marewa rnmarmlMcm mmanma 80
Inrnasarnmaaa mruasigyaw mmasu mmataho nunatatwene mataa (slimy) rnatamata rna tEljlJ mmati malo mmaatokwa :>maatwa Mawu Afi a! mawu 00 ! rrunay£ mmaY€1j (education) maye (fulness) me Erne (an aromatic herL) erne (the palm of the
hand) : arne
Ill!'(' (11) ::.mc!'
tllHCC (come in) mmcscmmenc men mea (the cry of a
bird)
mmeamu (cross-beam) mmeamudua mmt£da 8me£W (cat) mmde mehemehc mm£kwalj amm€ky£wa mem (II) amemane meemee (11) memmene (ll) (to
swallow) 'Memeneda amt>mment>mfe Ame~ mmeIJ,a spe<:iesof ant) DlID€ljano menaase men8ssep:>w mene (11) (to swallow) mene (the throat) Amene (name) mm£ljee ;;>meneamu (enini
mma"9) meneeo (ma wo ho
meneso) menewa srnenewa menewamslw mm&lJhye9 Mensa (nome) mensa (yarut mmerante here mmerantebo mmeranteatm mmerantiwaatm mmere mmere mmerebere (disease) mmerebia mmer€bo mmer£boo (a species of
ant) mmeremma (drum) mmer£ljk£Dsono mmere snnt<'1j mmertsono mmerete (boards)
•
,
omunul)kuw : mounulJkulIl
omura.toni : amuratofo
mmurolJlJo amusia (burial)
na Enno. ana? a.nan. ? nna nnaa (the mane of
some 'quadruped animals)
ona (::;cm'city) cna
: enanom ana (genealogy) nan (u'adwellcm yE no
naa) nnasdaa nnaadaasEID nnndwo nnadwobon. anadwofa anadwogoru anadwogua anne anafo anafofo annfrano.ku (plant) nnaahc 1\ naho::l Hila kra nna (::Inc no
ko nna kra una) onakwa uam (! 3) r!lam (flesh) nnam nnaame (wedge) numbm :In:l.Ilun01)
: annmmolJ namtn:ll)koro (a Hur
row pnth) IlRmm:>IJkolO kwalJ
76
amusiei (cemetery) mmusu mmusu ha mmusubo mmusub:>fo mmosuYI
N
anammol)mufo onammol)tentelJ lUlammonnampal) anammono namporowe n'Q (13) (to melt) Enal]
: anal) anaQ (four) Amu] (name) nal]l] nana
: nananom (grandparents)
: nenanom (grand children)
nna nna onanaw
: anan!lfo nn81)aOl nanal)kanso annnanSail
•
n no. I)a.selma IJase (treachery)
nunantJ ananatclJ nnalJee (a. turning
point) analJee (a smelting
place) Ilal)howc JWlIJka n 'ulJkasa Ulllu)koti nnl)kroma
: nnalJkrolllu IlHIJkullI no. IJ kWl1ll;scui
; nUIJkW:lIlSl'fo 11l1UI)IllU
mmutuso emutwa. (pa.8-iing) emu yare (8 disease in
the c1u'st) •
:lllalJ mu analJrnuhYE analJmusl anal)lfiusifo nnannaT) IlD<lllnO (the other
da) ) nnansa nnansaolUll.1j anansc ananse huhu&.
nanse akcttT)wene anansestlll nanso nnal) so DaDSOaB nantam nantew (13) (redup_=
Mlltenantew) onante\\' (walking) onantebrE onantefo
: anantefo ana.nterianteanantese ona.ntesu nante yiye ! nantil) nantu nantwi nantwi ba
: nantwi nun.a Q8,ntwibere
: anantwibere nantwuoro nantwi lJhoma nantwihwcfo nantnika poma nantwi nam nantwinini
•
,
nantwisae nnarulU nnannua nnannum anaIJwuraln nar,p]weaa
: analJlJweaa nnareka nna santelJ a.nase . . nasnelll
: nasil'rfo ana.to nnawotwc nnawuta tude ne (13) (to be) ne (and) £nOE
nea nneboneye nne dadu
•
nne dadu dabaako nne dadu nnamielJ nne dadu nnannum nm:edee nneduadalJ noeduafi nm:e (tu nnee) ne ho (himself) nem (13) (to be dili-
gent) anem n.nemdeyo nne mms. nneenun.afo (cf, ; c odee·
mmani ") ne~ (13) nena (grand child) nennam (13) (red "l'.
of" nam ") nne nnaunaIJ !lnene (kwaakwaa·
dabi) aneneduhuam (balm) ancncduru (resin, gum) DUE1JkYEDse DnclJkyeremma nnern nucsoa
nneyee ni (14)
77
oni (relative, mother) eni (honour) .. 011
aoi (eye) ani (disease) amam aniani ha aniani ba yi nmamm aru ase anibere oniberefo
: aniberefo aniberese:m anibere so onnibie onnibie mma anibia.n.naso anibu anibue (civilisation) anibuei (civilisation) anidaho anidalJ anidaso nidi nnidiso nido nua Nifahene anifaso anifere oniferefo
: auiferefo anifurae onifura.efo
: anifuraefo aru/Zye anigycde "nig),cfo anigyetraso
• arugylllR anigyinnde ani haw onihafo
: anihnfo onihulll<lni
: aUlhumafo nnii (wauya. ako nnii)
anika nnikac anikaIJ anikisa (anigyina) onii ko anikrakra anikum (sleepiness) aoikyew rum (14) (to !mow) enim (victory) arum
· erummal'ama nimdee: onimdefo
: animdefo animdifo (predecessor) anim duo. animduru
· anuuguasc animguasede animhare onirnharefo
: animharcfo animhw€ aIDWJa animka animkum (sullenness) allim . IJkyene· atiko -
nruuuno orumpa anllllpagyaw animt,cnse animtcw animtin. animtiaa animtiaabu anillltiatia (abuse) animyobca onini (run Ie)
: arum enini (boa)
: nrulH ninnim (14) onilJkufo
· anirykufo nil)kuntwe nilJkuuu fl.IUllStm
llinst:J) (It)
llIDlJWO arunyanne oDipa
: nrupll onipadua nrupam
• • Ilrupaapa~E:m
nnipa 8IlntelJ orupasu ouiplltelJ ullipawlJ nmpoopoo anunel nmso . aruso ani so adehu anisoatth::w anisobiri nitaq anita-ne onitefo
: anitefo anitew nitiri nitiri so aruwre aruwa (eye) niwa (a single cowty) aniwa hono aniwa kesua amwu aniwude oniwufo
: aniwufo arnwus£m eno (mother) ono toO no .no anoano nou (J3) nnobllllbae nnobllc ana hi ui allobircbirc (flippll!lcy) n110008.
nuohow ullolm brt; (lSoft spN>ch) allohu
78
anodE (Battery) anodi anodis£m nnodowee anodualJ anofafa. anofanu ::mof::>e nofonofo noho (beyond) nohoa (beyond) ::>noko nnok::>nn::>k::>wade Dokoro onokotwa anokurokuro anokwa (also .. nok
wa ! ") ::>nokwa,fo
: anokwafo nokwakwaJ) nol'Wapem nokware nokwaredi nokwasem nom (plural suflix) nom (13) (to drink) anom (the mouth) anomkuru anomaa
: nnomaa anommanne (wicked
deed) ::>uomaayifo
: nnomaayifo auomd£w onomdewfo
: anomdewfo anomee nnome nnompennompe nnommum nnommumfa nnoIJabielJ nn::>J)abieS8 nnol)du nnolJdubiako nnoIJdumieIJ nn::>nna1J anoone
nn::>J)k::>besa Nn::>l)k::>fo Nn::>J)kom nnoqkroq nonnom (13) (redup.
of II nom ") nn::>nnomma (a little
bell) nnollSl& nn::>DBolJ DDonnum DD::>l)wotwe nnopa 00 ! anopa anopaduaq anopadwuma anopahema anopanom (the mouth
in the morning) anopasore anopatutu anosem anoseseade ana uta anotew anotorofetorofe anototo anowatere anowowa ano)'l nu (14) enu onus
: anuanom onuabarima
: nuabarimanom onuabea
: nuabeanom nnuabo nnuadalJ nnuadewa onua kumaa nnuaano nnuapae . onua panyuj nnupepe
anuastm nufu onufumafo nufusu
•
,
num (14) anum Anum anumaoum (8 plant) nunu (14) onunum anuodelJ anuodenne onuodeIJfo
: anuodelJfo anuodensf::ID Duodu (ten cowries) anuonyam onuonyamfo
: anuonyamfo aIiuonyamhye anuonyamp& anuonysIJhunu souony8.lJhunupe anuonysl)huDupefo anuonyanne aouon yanBem nnura.ho . nnUl'Ul
nnuruwannuruwa nusu nusuha~ nya (19) on)'a (a slave)
: aoya ony.a (silk cotton tree) oyaa anyade soysdi anyadimo anyaado aoyaduasa. nyafi (19) (to despise) nyafinyafi (19) (redup.
of .. nyaft ") nyafinyafi (adj.) nnyahyewee nyakanyaka nuyam (compassion) nyam (19) (to wither) nyam (dignified) onyam (dignity) nyama (19) onyame (aky) Onyame
79
onyamebna. onyame aru onyamedua nyamefere onyameferefo
: anyameferefo anyamegua onyamekyere: (theol
ogy) onyamekyerefo onyamenipa (God In-
carnate) anyamesem onyamesom onYl\omesomfo
: anyamesomfo on yamesom pa oyame su ooyame tebea onyamey& aoya-mews. nyamoo anyampa nya~ (19) (to become
sour) nyaq (19) (to awake) onyaq (awakening) anyal] nnyaane (bead) nyane (nauseous) nyanenyane anyagkama. Nya~kamago anyalJko nY8gkommeremere nyagkompaaakyi anyalJkonne nY8IJkonne kyerefo nyalJkonsoromma nyaIJkonsu . ny.~koutoq nya1Jkonnuru Onyaqkopoq onyaIJkyer€1J Nyanno (ukyerema) nyansa. anyansadwuma. onyansafo
: anyansafo nyansahu
uyansa kwalJ nyansam nyansapolJ sukuu (uni
versity) nyansapE (philoso-
pby) onyansu.pdo
: anyansapefo anyansasEm nnyansllJ nnyansranuna. nyannyaq (19) nyaatwom nyaatwomni
: nyaa.twomfo nyeqkrente (star) anycnsoTJ nnyennyalJ nnyennyentwi nnyepl nnyeraa. unyeao nnylgyc nnylgyel nyiq (19) onyIT) nnyina (fire-wood) nyinaa (aU) nyinam (19) anymam anyinam , ahoodelJ nnyinam (in a sudden
flash) . . nnymamnymam nyinannyinam (19) (re-
dup. of" nyinam ") IDlymaso nnyinasode onyiqkye nyinseq (14) nyin ya. (a trailing
plant) nyinnyam (19) (r.dup.
of <C nyam ") nyinnyaq (19) (redup.
of " uyal) ") . . nymyanymya nyinnyilJ (19) nyoo (slowly, stealthi
ly)
~~o
IJIJO bepow ~~o dua IJlJohuam ~~oo! (no) 131)00 kabea (negative) IJlJoruho 1J1J0 toaa ~~OyE
~~uamma~ (sheepfold) 1JIJullmmoa. IJIJuannaIJ lJIJu8IJhwe IJIJU81J kuw IJIJuare (a creeper) IJlJuguso ~waa (stealthily) ~warn (Lj) (to roam) olJ'vam
:alJwam 1)war)l) (clear) ~wane (10) (to scratch) IJwaane (a. kind of per~
frune) 8lJwaIJhema . . IJwaw1Jwarn (dim,
dusky) ljwausaua lJwansanabiri IJwansartu.pobi I)wansi (JZ» l)wanta!)IJwantalJ IJwasl)waa (15) (to
sneak)
p. (1) pa (good) .pa (trap, etc.) mpa nmpa Epa (<,urvpd iron clos·
inground tbewrist of n prisoner)
: apa
80
olJwemfo : 81JWemfO
ol)wemmo ~we~ (15) (to remam
hard) ~wen. (15) (to weave) ~wene (bitter) 8IJwene (a potter's
trade) 8lJwenne (an earthen
vessel) 1JwenelJwene (hitter) ~~we~ho IJIJ'vcl)ho dwom IJwecl)wce (drizzling) ~we~~we~ (15) (redup.
of ~we~) IJI)wensa lJl)wera. lJwescl)wese lJlJwidwii ~wii~wii (16) . . . . alJWlllJWll ol)wii1Jwiifo
: IlIJ'viilJwiifo qwini (16) (to leak) qwini (damp, nasty) or.lwini (coolness) . . 1]W IOU) WlD.l
8.1JwoamslJwoama lJwoma (bitterness: cf.
bOlJwoma) lJwoma 80 (severely) ~~w'mm. (food)
p
pa (the lower part of the back)
paa (1) (to striko) paa! (onomat) paa (hired labour) npaa. (a. kind of
mat) pna. (ne koma b;)J no
pRa)
~wona (15) (~wona da~)
AlJwona ~lJwonani
: Al)wonafo lJlJwolJkoro lJwolJwa 81)woIJwade 8IJwoIJwadeytfo JIJWUIJWafo
: al)wolJ'Wafo ~woqwaso (beautiful,
~ondrous)
AlJwolJwii (Language spoken in Aowin)
IJworaa (shells) ~wor.m (15) (twe
IJworam) &lJworam (a small in·
sect in itches) 8IJworamm81J ~wora~ (15) (to
scratch) IJworalJlJ I)woralJlJworal) (15)
(redup. of .. IJworal) "= to =t~h)
I)woralJlJwoC&1J (striped)
8IJworaIJIJworammoa 8lJWllmmere 8UW1lmmebE 81)Wllmmedualj
~paabelJ pasbo apaaba mpaboa (sandals) mpabna (bed bug) apaab;xle pabubu (noise) apoad. paadeedec
-
•
opaadifo : apoadifo
mpadua pae (1) opae (explosion) spae (a bag)
: mpae mpae mpaebo mpaempae (rough and
speckled) mpafe(pains in the side) apafram apagya pagyaw (1) paa hwii ! apakaq opakaqni .
: mpaka~fo opaknm pakusu (bed·room) apakye
: mpakye apakyi
: mpakyi apakyiwa
: mpakyiwa pam (1) (todriveaway) pam (1) (to makc by
sewing) pam (1) (join in a
covenant) apam (covenant) f'pnm (stick support-
ing yam) mpamdel) mpamde~hys mpamee opamfo (ally)
: mpamfo apam foforo mpamho opampa (hillock)
: mpampa ampampa mpamp. (food)
•
pam P&lll{successively) pampam (1) (redup. of
"pam" =to expel) mpampam
6
81
opampaQ (tree) pampaQ (scent) pamplIn mpampuro apaDlS£efo paq(l) (to pluck) paQ (1) (paQ mu) pa~ (empty) paqQ (sound of a bell) ampalJ
: mpaQ paane
: mpaanc •
ampa·nc·ampa paQhweQQ (long. tall) paqhiq (1) (to be ex-
cited) opaaru
: apaafo mpaani (palm oil) paQkraQ (tall) paqkraQ (bo paQkraq) opaQkraQ (barrel)
: apaqkraQ paanoo pan.sam (1) pantaqQ opanteq (a kind of
snake) : apanteq
mpantu opanyifo apauyunma
: mpanyunma mpanyunmere apanyUJ
: mpnu}'l1J : mpanyimfo
mpanymnc mpanymru mpanylnmm . . opan}'lqpany.q
• mpanyms£m mpanyintam (8 costly
cloth) mpanYUJlJwuma papa (goodness) papa (fan) paapa (pope)
: paapaDom
paapac (1) (red up. of U pae l»
mpaapac mpaapacmu mpaapacmudi apapahwckwa
: mpapahwekwa paapaaku (t.rec) papaapa papay. pap('~
opapo : mpapo
apapowa : mpapowa
opapo mako paradise p.re (1) Parernal) (town) rnparewa mparow paruw (1), pariparuw amparuwbo
: mparuwbo pasao.. o.pasa opasafo
: .p .... fo mpasampasa pasapasa pase (1) mpase (walk) mpaase opasiare (trc<') apaso (plane) apas(Y.) (scis:sors) mpasua mpasuatwa. pats (1) (to pacify) pats (1) (to put to-
gether) pata (a scaffold)
: mpata apata (portico)
: mpata mpl\tu. (pacification) mpats (a raft) aparo. (slovcnlincss) patan (level)
apataa : mpataa
mpatabiribiri patabubu Irlpatadwuma opat&fo (peacemaker)
: apat&fo opntafo (sloven)
: npatafo opntnku
: mpataku npa t..am mpatawu npatcram
: mpateram patere (I) apatc>:"& patipatiriw (I) mpatiperew (mould) apatiperew (bird) patiriansiaw apatiriatom patiriw (I) pato (odamp",)) pn.toropn.toro mpatoso patu
: mpatu patuw (I) mp.tuw (I) opatuwu pa .. (1) apnn.wa
: mpaawa mpawmu mpayare ampaye pE (I) (to like) pE (alike) pE (exactly) pE (night watehing) OpE (desire) ope (hn.rmattan) ompe (a certain game) ampc (game) pc (I) (to scatter) mpc (matter found in
the corner of the eye)
IlIpe' (ruookey)
82
ape (to ape) pEE pee (2) mu (to scruti-
nize) pee (1) (to jeer) apea (a certain plant) ape-ade-ahu apeatow epeaw
: mpeaw mpebebc ope here pebi (drum)
: mpebi apede opedu
: opeduonu : opeduasa : opeduanalJ : opeduonum : opeduosia : opeduosolJ : opeduowotwe : opeduakro~
pEe (I) (to chisel) pee (chisel) pefee opefo
: apefo apEgyade opeha
: opehtmnu : opehasa ; opebannnJj : opehauuurn : opehansia : opehansolJ : opehalJwotwc : opeha~kro~ : opehuhna
Ilpeko pem (onomn.t.) pem (1) (to strike) opem (bo pcm) apem
:mpem ampem (hammer) mpemma (plantain) peme
: mpeme
p&md."'Ul'afo : mptmekurafo
pemee opemfo
: apemfo mpemnalJ
; mpemnum : mpemn S18
: mpemnsolJ : mpemlJwotwe : mpelI11Jkro~
mpemamm pemmo opcmmo
:apemmo pempe
: mpempe mpempem (thousanda) pempem (I) .pempem (extortion) mpempemma 8~mpellSl
opempensifo • : apempensifo
p<mpE~ (I) mpemptlJso pempe~ (I) (red. of
.. pelJ ") pcmprelJ (the sound of
.hooting) pc~ (I) pc~
: mpE~ pe~ (onomat.) pe~ (distinctly) mpena. (concubine)
; mpenafo . mpcnnaa (a species of
ant) 111pena ba
: mpena mmn penam (1) (penam
OOa9) mpenatam rnpennaatwaw mpenatwe pene (\) opcnc penepene (I) npcnepcne
•
Mpeni ;}penim ma(Dccern ber) mpenoa pegpeg (brittle) apensa mpensa (disease) mpensa (three tllOu-
sand) p£userc (pencil) operuualJ ape:nt£bll penteg (1) (to stretch
forth) penteg (1)( openteg ne
ho) pentel)kwaw pentegpreg penteg-
preg apentelJso mpennu pepe pepe (1) (redup. of
" pe ") pcpc (fum, hard) peepce (rou) (2) apeepee (a ,mall bird) pepea.lJknma opepedu peep" (1) pepee ::>pepeefo
: apepeefo opepeha (a hundred
million) opepehaa (hundreds of
millions) ::>pepem
: mpepem mpeepeemu ::>pepem. anaIJ opeperu
: mpepefo opepenas (three mil-
lions) opepennu(twomillions) pEpeEpE opepepem (a thousand
millions) pepepepe (sound) peperee
83
pepere (1) (red up. of " perc ")
apepesem mpepe:wa pepeye ;}pepog (January) pepre perc (\) perc (ne ho perc rio) opere (struggle) apcre (di ap('rc) pf'rf'dce pC'fcdf'df'C'tlf' a.pcrcui rrliereuifo
: aper.euifo percgualJ
: mperf'gua!) mpcrcho ' aperekcsima operenteg (drum) perentoa perepere perepere (impatient) perepere (red up. of
" pere ") aperepere apereperefo aperewa. mperewasEID mpErew&Semfo perewere (ayisaa
mmaralJ) Pese(name of a village) ropese (a small tuft of
hair) pesee spese:burow a.pesee
: mpesee rope"e (the tufts of
blossoms of the maize)
sptse:madi Apesemakafo apesemeIJkominya pea&w (1) pESewa
: mptB£ws ampeSl
apesow : mpesow
pesu : mpesu
pete (1) opete (vulture)
: apctc mpetc (smallpox) mpetetwa (scars of
smallpox) petee (op('n , plain) petea
: mpetea apetebi mpetema petepog peteperewn. (very
short) petepete (red up. of
" pete ") petEprewa
: mpEtepraa petere (1) peterepetere Apctesenee petew (1) petew (1) (to exert
oneself) apeto (stunted growth) petopeto (thick) pew (1) peewa (plentiful) pcewa (game) mpeewa mpeewadi opeewadifo
: mpeewa.d.ifo opeewa.m
: mpeewaio opewe peye peyefo pi (very, indeed) pi.pi pi (onomat.) pll mpi (peevishness) pia (chamber)
: m~ia. pi. (2) (to push Oll
ward)
piadi (stewardship) Apiadie opiafo (promoter) mpiakyiri opiani (steward)
: apiafo : mpiafo
piapia (2) aplap~w
pibababs. pibibibi pidu, (huttock) pie pieD (sound) mplelJlJo opiesi. (the eldest child - in a family) mpiho pika.a pikapik. pikyi
: mpikyi pim (the lower part of
the body) pim (firmly) pim (thick)
: aplmaplUl pUj piD (ouom.t.) pini (2) (to move) . . apuu apuwn pUjkyim (~) pintilJlJ pintilJlJYc mpintilJ mpintoa (drum) pipe pipe (onomat.) piprii (thick)
: aplprlpl pipripi (thickness) epira (dwarf) pira (2) (to hurt) opus.
: apirakuru opirafo
: apirafo apirs.kuru pimpira (2) (reclup. of
" pita. ") mplle
84
apiredede (game) apiretwaa pirew (2) pirepirew (2) pirim (2) .. .. pmmplXlm piriw (bo piriw) piti (fainting fit) piti (leprosy) apiti (the name of a
smail bird) • apiti (unleavened
bread) apiti do. opitini (leper)
: apitifo pitipato (the sound
produced by pounding fufuu)
pitipiti (thickly crowded)
pitiri (bo pitiri) opitiri (fish)
: apitiri opitiro (fa.inting) opitirofo
: apitiwfo piw (2) mplyc po po (onom.t.) po po (onomat.) po (1) (to refuse) po (1) (to wither) opo (withering) opo (abnegation) epo (bale of cloth)
: apo epo (se.) po (even) mpo (even) poo (permanently) poo (the sound of
shooting) poo (expressing the
sound of beating) apoo mpoo a.poobo mpoobo apoobofo
poa : mpoa
mpoano mpoanoDl
: mpoanofo mpoatwa.
: mpoatwitwa pobia
: mpobia Opobidei pobone opoodo POM (. medieinal
plant) mpofirim opofoni
: .pofofo mpoforo pogow (food) apohuru pokow.(nuggetofgold)
: mpokowa Opoku pokupoku (bird) pokuw. (full round
breaat of • young woman)
: mpokuwa opokuwani
: mpokuwafo pokwanteaa pokye (1) pokyepokyee pokyere
: mpokycrc opokyertni
: .pokyen:fo cpom (in the sea) poma(1) (to load agun) poma (stick)
: mpoma opomafo (cane bearer)
: mpomafo apomafo(totoapomafo) mpomatiri (so mpo
matiri) pompam (1) (redup. of
II pam ") pompaD (1) (redup. of
II parJ ")
pompa~ (I) (redup. of <f pal) H to be separated)
pompo : mpompo
apompompt pompoq (1) (redup. of
"pol) ") pompoq (the highest
degree) pompo~ (lemonade) mpomponee pompono (I) pomsem (the sound
of the tambourine)
po~ (1) opo~ (retirement) mpo~ (ne mma) po~ (onomat.) opo~
: apoq oponna!]
: aponnaq opal] ani opo~ ano hwefo
: 0POI] ano ahwdo mponee opo~fo (redeemer) po~ho~ (1) opoqk .. e opoqko
: apoqko opoqko ba poqkobaa opoqkobere
: apoqkobere opoqkobiri apoqkokwaq opolJkonini
: apoIJkonini opoqkosae
: apol)kJ.Sae opoqkosotefo
: ap~l)kosotefo apoqkye
: mpoqkye apoqkyereq
: mpoqkyettq pono (I)
85
oponontom (pocket knife)
: aponontom mponttte ponto~~ ponto~ ponto~ (ono-
mat.) apontow apoIJIJua popa (1) popa (palm branch)
: mpopa mpopada~ popade~k<se mpopaho mpopare opopaw
: apopaw apopayam popo (1) (to shake) popo (a kind of cloth) mpopo (trembling) poopoo (abonnua) poopoo (2) (to intimi-
date) apopobibiri mpopoe popofee apopokyikyi popomporuwa
•
mporoporowa porow (1) porow (I) aporow (bo aporow) aporowbo porowe (indulgence) porowee (rottenness) aporowee (threshing
floor) posa (1) mposae posaw (1) eposaw (sponge) oposi (aD earthen yes·
sell : apoSl
• apoosle posoposo (weak from
old age) posow (I) mpotam potee potele (I) poti (2) apotibaa
: mpotibaa potoo (dirty, thick) mpotoe Apotoka~ apotompo poporo (great)
popow (1) (redup. of opotoni : potofo
mpotompoto apotonau ap:>topore potopoto spatoro
" p::>w ") mpopoyoyo pore (1) pore (jar, pitcher)
: mpore pom aporibaa.
: mporibaa . . porlpon aport so poriwa (thick)
: mponwamponwa porok-yewa. oporolJ (a certain tree) poroporow (I) (redup.
of " porow It) poroporow (I) (redup.
of" parow")
: mpotoro potorodom potoropotoro potow(l) potroo (oba potroo) poturobodwo opotwaa opotwaani
: apotwaafo : mpotwaafo
pow (I) opow
•
cpaw : apaw : apawapaw
.pow (gro".) :mpaw
mpaw (tubcrs of yam)
mpawaka pawampow powbo apow·mu·delJ apaw·mu·teetet:: pra (1) apro (sweeping) apr ... (armadillo)
: mpraa apra (yi apr.) prodadada aprae
: aprae mprae mprae so prako
: mprako prako b. prakobere prakoda~ mprako kuw prako narn prako~hwi prakonini pram (1) pram (quick) prama (lane between
houses) : mprama
mprama 80
oprllmnun : aprammm
pra~~
oprannaa : aprannaa
apralJwam prapra (1) (redup. of .. pra U) . prapra (slimy)
86
aprapransn. pr.sii (joke) pratu (the hole of an
armadillo) apraJl aprayifo
: aprayifo oprehwe aprehwedi prek.w (I) oprekcs£ (tree) preko aprern
: aprem premmoba.
: apremllloba prempc (drum) mprcmprcl) mprempremprcl) mprelJ mprennu mpn:nsa prento. (bottle)
: mprtntoa. preprew (I) prete
: mprete apretoso prcw (1) aprew
: aprew mpromprannc propran prumo (plummer) pu (.dverb) (com-
pletely) pu (onom.t.) puu (sound of a dis-
charged gun) pu. (2) mpu&8o pub.b.b. (onomat.) pue (2) apuk. (y.m) pumm (o~omat.) mpummm
opwnpUlJ mpumpunase opumpum mpumpunnya. pu~ (2) mpuDlmpu pun~punt~ .p~~u. (.n old .tool
of. chief) npunnuru pupopupo apupua (a medicinal
plant) pupupupu pupuro (sound) apupuw mpuraq mpuri (game) apuro apurohema puroku puro~~
opurow : apurow
.puruku puruw (round) apuruwa puaa opusuo pusuw (2) eputu putu (bo putu) putupuru
-
putuputu (the aound of drumming)
putuputu (the sound of .truggling. as of a captured bird)
puw (2) (to throw out spume or foam)
epuw (sediment) apuw: pn waa (onomat.) puweeafo (ruminant)
•
,
ara
sa (to cut into, etc.) sa (thus) saa (thus) sa (3) (to tie, fasten) sa (3) (to end) osa (a path cut through
the bush) : &sa
osa (war) asa (interrogative par-
ticle) &sa (drawing room) nsa (hand) tsa (three) osa (caterpillar)
: asa nsa (intoxicating
liquor)Ansa (name) ansa (first) ansa. na
. Baa (3) (to mix) nBAA (a kind of blan
ket) nsaa (money or cloth
buried with. dead man)
saa (tough) asaa (an edible berry) Il88 aDO agylrae (Rig-
nature) asabaa
: nsabaa asabawmu asabawmugyc 3S8barima osabeu sabeU kobo sabemmiri .... bo (kidnry)
: "'Paba nsaboa
Araba
nsaabode asabofo
87
R
s
: asabofo saboU (the stock of a
gun) asabone (an indecent
dance) saborofere asabow asabra (a kind of fever) osabralJ
: ~'lbralJ asabu asabufo
: asabufo &sade sadoi (habitual drink
ing) saduaa (a thin stick
used in the preparation of palmwine)
.sadu. (loom) : nsadua
osadweam : asadweam
saadwo nsa.a. dwom sadwuma (tree) osae (gelding)
: asae asae (hamm£'r) safe
: nsafe asafe (the I.es of palm-
wine) nsafetwaw .. fi (a bundle of gra~,) osafo (physi,'isn)
: asafa astlfo (bronchitis) asafo (church)
Reformcni : Reformefo
asafo (company of warriors)
: Atiwa (Amannokurom)
: AsoUko (Akuro-pou)
: Apescmaka (Akuropou)
: Akomfode (Abiriw & Date)
: Apagya (Abuti) : Kyiriamim
(Amannokurom) asafoakwa asafobo osafohcne
: asafohenc osafohempaoyiIJ osafoheukumaa osafohclJkunini asafohenncs (decora-
tion of a war chief) osafohwefo (pastor)
: asafohwefo asafo kuw asafo.ky,
: asafo.kyefo asafokyene asafoni
: asafofo nsnforo (new wine) asafoStm asafos;)re nsafra aasfrae nsafufu
: ntdca.sa : ntulJkum : ntulJkuntirl : nsa p. (odomollo) : kokuro
osaafunu
•
sagua sagua~ (desert) asaguaase saguaasefo nsaguso (la.ying on of
hands) ~sagycfo (collector of
an army) : asagyefo
osaagyefo (:Jhene 1DmaralJ)
osahene : asahcne
osahelJ~unini (marshal) : asahelJkunini
asahina : nsahina.
asahuru nsahyew (hot palm
wine) nsahy& usahycfo nsakaana (tasting of
palm wine) sakasaka (centipede) sakasaka (disorder) asaknsakade asakasakasem (riotous-
ness) sakasaka yeia nsakawee osaka
: asako sakoo (pale, white) n.sa.kokom sakara lUIakoto salaa (3) nsakl'ae nsakraho sakraka (figh) sakramalJ sakralJ asakrasakra sal,lU sakw:nobcntia (3 large
bird) ::Iakusaku Naakye (a village)
88
aakyi (omunu~kum mmaralJ)
Sakyi (name) nsa. akyi (knuckle) nsakyinsayam aam (3) (to be scat
tered about) sam (aburow gu ho
sam) nsam
ansam : nsam
ns> ma (hand-ful) nsaama (hand-breadth sarna
: nsaIila. : nsamaa (Woyi wOIJ
ti so nsamaa) :>Samampa asamampow nsamampow osama~ (ghost)
: asamal) : nsama1Jfo : nsam8.1Jfo
asamaIJ (the world of spirits)
&sarnal) amanehunu lim]
samana (3)
.
asamanade asamanadwo ~samanapa (a species
of lizard) osamal)frdo
: asamal)frcl'o samal)hwi ~samaIJkrofi asamaIJ kwalJ samo.nsew samansika asamant£
: nsamant£ ~samantuo
: asamantuo ~samantwEntwEIJ
: nsamantw£ntw£1J samannya (matches) osamannya (mole) osamanyere
nsambo nnawuru sambuka aa~1ru naamgow (liberality) naamhye nsamhy£de aamma samommono (fresh
grass) asammorofi sampamm (devastated) sampannuodu Sampanya (Spain) aamaam (aandy) aa~ (3) (to draw a line) aau (3) (to infect) aa~ (3) (to loosen) aa~~ (distinctly) osa~ (barn)
: aMIJ ilS8~ (a storeyed houae) nsaIJ (infection) sannaa (the king's
treasury) ;:Jaann .. (August) ~sannaaru
: asannaafo usa~akyiri .. ~b. nsaIJh~ (comma) nsania (balance) nsaroa koma nsaniakw8IJmu asalJka
: nsal)ka. asalJkasol) ... ~kawa (a bowl) S8IJkonuabc oaa~1ru .
: ... ~ku sa~kubo oaa~kubofo
: ... ~kubofo S&l)ku dwom .. ~lruba~ naa~kyee sa~kyiri DSal)mu nsanoa nsaanodwuma (handi
craft)
•
•
asanom osanomfo
: aaanomfo
•
nsansa (empty handed) osansa
: &sanaa sansaq (3) (redup. of
" 8&1) ") osansaw
: asansafo nsaanaia (a sixth fin
ger) santaqq (woboo no
hyirew santaq9) Asante Aaante hene Osantehene Osantemaq Osanteni
: Asantefo Asante Akyem santeq osantew (tree) asantorofi nsantweri sanyaa
: nsanyaa nMIJ yare nsapa (mistake) nsapaq sapate (big) &5&pahunu osa.paw nsapuw 88& ara Samha Bare (3) (to fail) t:aare (grass) saredwuma(hindrnnC'eJ sare-roll-see (the lion) sare 80
sasa (ghost, spirit) 88&'" (3) (to be mixed) npaasa& sasabonsam
: asasabonsam 88a.ssnunuro (plant) sasasa (violently) aS88e
: neeee
89
asase asefa asasebena asasehere 8saseboa
: nsaaeboa &S8.sebonil) asase fo (unproductive
country) asase hwene (cape) &sase koq (Isthmus) asase mfonini a.sa.sepolJ
: nsasepoq asaseot:m (Geography) aBase sofo asasetam aaasetamaa (plateau) agasetaw (a plain) asasew8 (8 pIece of
land) : nsasewa
asasewo asasewoBOw nsasi (solemnization of
heathen marriage) sasono
: masona sasonnoto a.satadua.a nsateas nsateaa.hene nsateakwaa osatofo (spendthrift)
: asatofo asatoro asatwafo (pioneer)
: aaatwsfo saw (3) (to dance) saw (3) (to ladle water
or soup) osaw (a kind of
Bponge) : aaaw
aaaw (dance) aeaawa.
:neaawa asaawa dua nsawansia (a. child with
six fingers) : Il8&wanaiafo
asaa.watam osawee sawere
• sawereru : sawerefo
sawerepem saweresem osawfo (dancer) nsawoso aaswu aaawugu aaswugufo nsayam aasy. s. (3) (to equal, reo
semble) B. (conjunction) B' (v~ry much) B" (thus) se (4) (to say) se (conjunction) Be (3) (to gird round) Bee (the sound of boil·
ing water) &B. (a platform) OBe (a Bhout) OBe (father) ase (father·in-law)
: asenom aBe (under) as& (beans) ase (itch) &Be (tooth) Il8& (equality) as ... (a Bmall pot)
: nseaa. ase ada oseadeoyo seantet oseawuo s£b£
: nstbc ~£be 00
sebere (3) osebo (a .bout) osebo (leopard)
: asebo osebow (loaf of boiled
bread) : naebow
•
sebommofo osebua. sedaa (silk) aseda. asede ansee (a kind of bird)
: nsee s<:e (3) OSEe (destruction) Osee (Name) asefee asefi see:fo asefo oseefo
: aseefo """foroe (food) as£: hono asehu asehwe asehye asekamma
: nseka.mma. osekal)
: aaeka~ ... ka~fu. IllIeku IllIekudi
.osekufo : asekufo
sekye : asekye
osekye (a certain play) osekyedua (tree) Osekyere (name) asekyere asekyerefo sem (3) astm
: nstm nB&mma (a. sna.re) s&mal)hyja. ns&mmausemma se·mannya.-wo asem fo .
: nsem fo aatmfua
: nstmfua asem funo
: nsem funu
90 • asemIDlS&
: nsemml S8.
asemmJAA asorc osemmisafo
: nsemmisafo D8Smmoa DSemmoafoa osemooe se:mooebofo asemmone
: nstmmone ""emp' (mterj.) I;\sempa asempaka (Evangeli
zation) osempakafo
: 8.8empakafo ase:mpatrew 8SEmpatrewfo fekuw 08empatrewni
: 88empa.trEwfo osempd"o
: ase:mpd'o osemperempe (grass) osempow sempowa. (three pence) IllI£msO
nstmso dua asemwa
: nsemwa se~ (3) (to hang) se~ (4) (to carve) se~ (4) (to grow hard) se~ (3) (to pass) tStl) (court crier)
: U8tneafo ose~ (cooking pot) 08elJ (superiority) as .. ) (the loins) Ase~ (a district) osena (tree) oselJ adwuma. (Carved
work) ostnnaho . nstlJarum scnasena (smooth &
glittermg) 8.8tlJdua. sene (3) (to cut into
slic .. )
sene (3) (to exchange) ... ~ee st:nea. asennennelJ
: nsennennel) aselJhia
: nsel)hia 88elJhoho oselJ how
: ose!) ahow 8.sel)hunu
: uscl)hunu aseen
: a.sefo asencu nserua (balance also
nsania) n.senni da a.senni dal)
• a.senru agua asenOIl (court, tri
bunal) "",nnu (behaviour) oaennifo
: asennifo ...~ka ... ~ka agua (pulpit) oSEl)kafo
: .. e~kafo OS£~kaefo
: &Stl)kaefo 08El)kam nse~kekae (loquacity) oselJkekafo
: ... ~kekafo asE:lJkese 8.8tlJkerewa
: JlSEl)kerewa 8.ScIJko aseIJkunini
: nse~kunini 8.8el)kwaa
: ll8t~kwll& ... ~kwa~mu (upright
conduct) as<:~kye os<:~kycni 8£~kye~ee stlJkyerenne
: D8elJkyerenne
•
•
~gclJkyertni : ase~kyer£fo
a.scl)IDude a.sel)muhene asel) mu ntoatude ascnnodow
: nstnnodow asensam (a c('rtain
plant) nsensam asc sensa~ (3) (red. of
" 8&l) ") nsensa~ dua (ruler) Dsensal)ce sense (food) sense (food) nscnsE
: nscn.se sensem (3) (redup. of
(( SCID ") sense~ (3) (red up. of
.. sCI) ")
sen.ene (3) (rcdup. of U sene II)
nsensenee (scrap-ings)
asenstgmu B.Sensosow asensusuaa aaententel)
:D8totentcl) asentia
: nsentia n.qcntiaa
: llsentiaa asentitiriw as£ntrenee a.scntrcneedi osentwamfo (judge)
: asentwamfo oaennya (grievous
ne'9.Ts) asepaterc
• : llSCpatere a.sepaterepamfo aepcw (3) aep:> aeradaa (saw) oeerantec asertbere
91
oserebo : aserebo
aserede (dE'rision) a.setedewa Dseredewahcne aseredewapa oserefo
:. aserefo aserehehe nserehehe a.serehehebo serene aserestm seresere-bo-korolJ o~reserefo
: asereserefo .erescrew (3) serctoa (bo seretoa, to
• mile) screw (3) aerew (laughter) serewa ( cowries) serewserew (urollish) scan (3) (redup. of
usa") as ... (ill conduct) scan (to change) nsesa (exchange) £scan (.pirit of • de
ceased person) sesaa (a Specles of
black pepper) asesaboa (aboa a owo
.. aa) sesaboro aseaade nseaae (ray. ofthe sun) oseaaru
: asesafo ase.'8S£m sesasesa. 8esaw (3) sesaw sde seSE (subsistence) .ese (3) (redup. of
II at: " to be equal) BC8CC (as yet) BC8£e (perhal .) osese
: a.sese
asese afahYE osese (tree)
: a8£SE St8£ (a noise) .£sea
: nstsea. osesea (a certain tree) sestbere osestforo OS€SEgu8.
: BStSEguB
seesel am sestlcwa sestkwascm sestkwasom sesew (3) asesewa (a shed) sestw bere
• osesewfo
: asesEwfo S£80
nscso (likeness) astsrtbE .sete (understanding) osetie asetim asetoto (neglect) asetra asetrade setwtre sew (3) (to spread out) sew (3) (to sharpen) osew (mother-in-law) llBew (curse) nsewhyE osewa. (father's sister) sew. (itch) sewamru lls£wee s£-wo-se oseawuo si (4)
• am nsi (diligence) esi.i (shortness of one
leg) asIa esi. (. large tree) sinbaw (4) a.siaberennyawa
•
osiadaI) siade siadedwuma
,
,iadefo (a lucky fellow) siade kwal) siadesem ,iam (4) nsia.m (disgrace) osiam (ground corn) . . 88lama81
Sl.&moo sia~ (4) DSlanalJmu siane (4) esiane ( .. ) a&&ne nsianeho siagka ,iansia~ (4) (redup. of
I{ sial] ") nsiase (saucer) ,iaw (4) smw (k:l siaw=ye de) omaw (bunch)
: 88l&W
osibaw (food) asibe sibea nsibiaa (bead) sibiri osibisaba (a play) asidi osidifo
: asidifo ,ie (4) .. ie (keeping) "iebere(buryingplace) aiebew (burying plsce) osie ds. asiede .. 181
,iesie (4) nsiesieho
• •• DBleatel
nsifaho oaiifo
: aaiif'o nsif'oro 81gyaw sigyawdi
92
osigyafo : asigyafo
nailio (apposition) sika aaika eika bone sikadaho sikadifo
: asikadifo ,ikadwin.i (goldsmith',
work) ,ikadwinne (gold trin-
ket) SikadWlIIDa. sika dwurnfo ,ikafEmfO sikafraebo (piece of
gold ore) sikafuturu ABikagua (Kofi) sikagua~ sikagubea sikagye silts. hunu sika kEse sika komm (capital) sikakorabea sjkakorafo asikamono sikamu sikanalJfo osikani
: 8sikafo sikanibere sika pa (unmjxed gold) sikape osikapEfo
: osikapefo a.sika.se6 sik ... efo aikasesal'o sika 'ir] aika 80 hwtfo ajkasu
sikatarn (gold bro-cades)
sikate~ si.k:atere sikatuo si.ka.tW8W
asikllYO osiko (a play) osiko (perfume) asikre asikre aha aaikrebo asikresiam asikresiw osikyi ,im (4) (to ,tart)
• DRlm
sirnma (minute) 8lmm,sll)
e8U.J . . : I1Sll]I1Sll]
sina (4) 0Slll&
sinse~ (4) slDgJ8.m (redup. of
II siam ") mngjane (4) (redup. of
" siane ") OSlprennu sire (fi'h) 81re~
siri (chann) sirikyi o_~
,iaasisiaw (4) &.. (4) (redup. of "se") sisi (4) as.un nslSl sisi (bear) aisi (the lower part of
the back) osisis. (bower. thicket) sisiaw (4) asisiduru oaisifo
: Misifo Dsjsibo &dum D8lSLUlU AS18Jrap& . . .. 8l8llll
,isiriku osisiriw (tree) . . .
: 88J8Jnw . . MlSlBEm
: DSJSlsem
•
•
• • 8181 yare nsoo (okanea nsiso =
chimney) ll.8l8onslj asitiw ositifo
: a.sitifo Biw (4)
• esIW . wnw&. siwabiri OSlWlel
&Slye DBlye noiyefo 81yere
: 88lyere B' (3) BO (4) (mu) (to take
hold of) so (3) (to be carry
ing) BO (3) (to resch, to be
big) &SO (ear) eso (on, upon) £BO (blame, reproach) nao (conjunction) DBO (ashes) os, (kokobo) '080 (8 fine, handsome
person) 800 (a1Jwummere
soo) BOO (ye BOO) (onomat.) Boa (3) (to carry) OSO&
BOa (mu) (3) (become entangled)
nBO&& (pegs on drum) osoafo nsoaforo (the pride of
youth) OBOakyini nsoam (catch for a
hook) osoamnJ
: aeoamfo n~no
nsaano kaa
93
soasoa (3) nsoasoae asobayer& asobisnnaso sobo (reproach) (b,
sobol asabaa 3Soboaso aso hofnnon&. Bobom (game) asobonsu asobua (reproach) sobuwa (oil pot)
: nsohuwa esodi'(rule) esodi (guilt) £so difo (ruler) osoodoni
: asoodofo soe soe (interjection) soe (3) asoee ns,. B06 (4) (to defame) osofo
: asofo &sofode as,fodi asofodwuma .. ,fohye asofokwaa
: nsofokwaa rnmfo panyil)
: seofo mpanyil) osofowa
: nsofowa sohori
: 1l5Ohori :)8;)hw[;
"'hwefo 8801
: nBOl
asokete asokobeg
: nsokobeg DBokod. (nseku) asokoraa asokoragg asokorohwe OBOkum
asokyea (perversion of judgement)
BOm (3) (,som n'ano) Born (4) (BO mu) Bom (3) (to take
Bnuff) som (3) (to serve) 080m (service) 880m (aso ron) osom (bucket) <Boma (exaltation) Boma (3) 380m adwuma osomafo
: asomafo &8omafodwuma asomafosEm 08omsl)ka osomagkafo
: 88omagkafo 8OIna1Jkam asomdwoee asomdwoeede asomdwoeeni
: asomdwoeefb asomdwoeesem BOmme (plant)
: naomme asommelJ asomfana 88Ome. (comb) osomfo
: asomfo OBomkyee (fanaticism) 8ommore nsomu (handle) sog (3) sogg (unharmed) oaog (tree) asog (b, .. . asog) aso~ (Beven) As09 (name) .!Bona ~Bonani
: ABonafo asonawo BOnn&m (the flesh of
an elephant) 80IJe8 Il80IJhwea
asoIJhoma. {an ele-phant's hide)
nsolJkaa. !)solJkahiri ABaIJko uS!)l)kow
: AsoQbfo !)sol)koralJ !)sol)koromawl) asoQlrurohia asoQlruw esoQlruw sono (3) esono nsoIJlJo naono naonoe asonse naonso (grey) nsonsonee sODBoIjku sonaoQlrubo sonsonomanso asonOOrem t80IJwere asoodeQ osoodeQfo
: asoodeQfo asoommerew sopa (3) nsopa sope (also sopesope) soptada&
: nsopradan sore (3) osore (riaillg) aBOre (worahip) nsore asoredaQ &.SOrefi 080refO
: asotefo asoreko nsotem asorepoQ (altar) O8Oro
oaorohoa : 88Oroboa
080ro boCo : O8OtO ahofo
94
sorodae !)sotoda.ani
: asorodBafo sorod!) osorofo !)Sotak!) osorok!) dn !)sorokye
: asorokye nsoromma osorODl
: !)sotofo osorosoro osorosororu sorow (3) sornwsornw soroww . asOSlIJ so'o (3) (redup. of
fI so ") soos(y.) (ne IJkwnIJ ani
ye S(Y.)SO!) 8O'OW (3) (rcdup. of
" sow") sosow (3) ososow (mattock)
: asos!)w ESO tefo asotiw (cf. asitiw) soOOre
: &BOWre asotu (seduction) asotwe sow (4) (to hatch) sow (3) (to bear fruit) &BOW (wab!) obea no
asow) asow (hoe)
: nsow nsow (de naow) DS!)Wa (adwoku) osoowa. DSowase asoWJaa
• asOWUl
O8Owuifo asoyt Bra (3) OIl ..
nara
•
asra (snull) sma (odi sma) nsra nsrabo.lJ sra. bere nsraba srade asradedualJ sradehuam srade nam sraha (to arab) srahato srom (3) ,.ram (a tall person)
: asram osram (the moon)
: asralll asram (yellow fever) nsram narlLIlllIUl (live coals) oaramaQ
: asramalJ !)sramfa (crescent)
: asto.mfa osram so sramsramsram (emit
ting sparks) &8r&1J (a women's
disease) asrallD& (the days of
the month) asraIlD& (night watch- -
ing) .. rana (a pile of yams)
: aarana asranne (monthly pay) osraaw
: asraafo 06raQka (monthly pay)
: as"Qka sranaraQ (sparkling) 06ra QQo srasra (3) (redup. of
.. sra") osrasrafo (visitor)
: asrasrafo araara (amooth, and
ahiny) asrasom (the act of
muffing)
•
,
osrasomfo : asrasomfo
asratoaa asrayere SrE (3) OsrB
srEdEdEdE osr&IDa srBq (3) aarene srEnse nsrE1Jso osresrEfo
: asrEsrdo sroq (3) sroq~
sronsro~ (high) sronsroIJ bea
: sronsrommea su (4) osu (weeping) esu (character) nsu osu (rain) asu sua (4) (to swear,
etc.) sua (4) (to he smaIl) sua (4) (to learn) Dsua (nsua nyE oko) ·osua. (the act of learn-
ing) osua (a species of mon~
key) : Mua
osuaa (a weight of gold about £2 in value)
suabea suadaIJ
: asuadaIJ asuse osuahu asuakwaa sua~ (4) asuaIJ
.suan. (4) osualll
: asuafo • nsu am
usu ani fll.
95 .
DSU amwa. nsu ano osua.norn
: nsuanafo a..susanu (a weight of
gold~£4 Is.) susre asuaasa. nsu ase asuaSEm osuaseIJ asuaSll ouasua (4) (redup. of
" sua ") aSURsua osuasuafo
: asuasuafo suaw (4) osuaYl suhal) a..suho asuhohwehwefo asuboa
: nsuboa. osuboafo osuboIJ
: MubolJ oanb.om osuboqka asubonteIJ
: nsubonteIJ asubonteIJ ano Muboro nsubUIJ mu asubura.
: nsubura Osuborofo osudaDna asude sud&w su dwom oaufo
; asufo suframa sufre (sulphur) sufre asugu asuguarc osuguarcfo
: asuguarefo
nsugye adaka : nsugye nnaka
asuharefo aSllbjna
: D.SuhiDa OSubYB
osuks. asu kE5e .. uko (diving) asuko (act of going for
water) nsukoko (drops of
water) sukooko
: nsukooko osukom asukolJ .. uko~ko~
: nsuko~ko~ asukonomaa. asukotweaa. sukuu (school) oukuu (slovenly) sukuu da~ sukudo~ osukuuni
: sukuufo sukuupoq (univel-sity) nsukuruwa eukuu sohwcl'o sukusuku (slovenly) osukwaq nsukye~ee nsukyerEmma asum sum (4) (to ~ush) esum asumamma
~ nauma.mma sumaq
: 8sumaIJ asumanne . osumauDl
: asnmnl)fo nsnmal)kyiri 6sumaIJlJoru asumansEm asumannuru nsumguare asumguaredc
•
sumn summa .. sumpu sumpiibo sumum(butuwsumum) sunam asuIJkwaa
: nsulJkwaafo nsunoa , nsunoaru
: nsunoafo nsunoma nsunomfo osunsolJ
: asunsolJ asunsolJpuw asunsonnuru 81lIll1Ua~ (4) (redup. of
usual) "} nsunsuaIJ nsunsuansu sunsualJka (a channel
made by rain water)
81lIll1Uane (4) 8unsum (4) (redup. of
.. sum") sunsum (soul Or spirit)
: aaunsum Bunsuma sUIlBumabalJ asunsumabo asuogya
ta (3) (to dab a ,ore with medicine)
ta (exactly; ju,t) cta (put ladle) Eta (a bow for shoot
ing arrows) : ata
ata (twin) Ata .tao
:ntaa nta
•
,
96
nsuohyew nsUOlJWlIll asuoyawa I!IUpOW
: nsupow supowa (islet) ,uro (4) 08uro DBUlogya ,uro~~
surolJsurolJ suru (a sovereign)
: nsurubosa nsUsawade nsusawfo ,uso (4) (redup. of
u so OJ) 8U80W (4) (redup. of
8usukora sU8utoa 8USUW (4) nsusuwho . DBUSUWl
nsusuwso 88UteIJ
: nsute~ asuti (fountain) nsuti (source o~ a. river) osuto .. utu (whispering) osutuio
: &Sutufo asututu osututufo
: asututuio asutwa aautwade 08utwafO
: 8SUtwafO
" BOW ") asusow asusow bere a8UBoburow Busono ,usua (4) (redup.
" sua ")
&sutwaree of 8UW (4)
nsusuaa 8usuaw (4) (redup. of
H suaw U) susubea. 88usude susudua. susuhama osusuka
T
tao (3) (to be level)
tao (3) (to pursue) tao (gizzard) tao (tobacco) atao (tree) taba~ (bercw
taba~) ntaba~ taba~fo ntabantiri tabaw (3)
&Suwa : nsuwansuwa
OSUWlBle
08UWl8lW
osuwo : &.Suwo
nsuwonseaa OSUWUBlW . . nsuyun
otabiraa (sDail) .taobo (sling)
: ntMbn otabo~
:"tabo~ Tabo~ni
: Tabo~fo tada~
: atada~ atade
: ntade atadehyt;
• •
otadehyao 1 otadehyeni
: ntadehyao otadua. atadwe otaadweam
: ataad weam tafaraky< otaafo (persecutor)
: awfo taforo (3) taforoboro
: ntaforobotJ tafotafo (3) (red. of
" taforo ") ntafontafo (8. species of
lizard) nWows. ntafowayi ntarowa yifo Ntafufu tahama (bow-string) taahama (plummet) ataahina takaa (muddy) ntakara atakaraboa
: ntakaraboa ntakarawogyam takataka (muddy) takontaa (turpentine) taku (a weight of gold)
: ntaku takufa (= sixpence) t&kuntu1)fo otakurafo takuwa (braid of hair)
: ntakuwa takyimansua(£! 4$.9d. tam (3) tam (completely) tam tam (onomat.) ttam ntam (oath) ntam (between) otam
: atam ntamA ntamaa (a sman piece
of cloth) 7
97
tamaa ntaamma (net) ntamabamma ntamabeere (bale of
cloth) ntamada~ atamafura otamafurafo
: ntamafurafo ntamagow ::.tamahorofo
: atamahorofo ntamslJwene ot.amalJwemfo
,: atamalJwemfo ntamapemfo ntamapo ot&masifo
: atamasifo ntamasilJ tammeawu (plant) ntam fasu (partition
wall) atamfi otamfo
: atamfo ntamgyinafo otam mommono ntampc ntampehama. otampo (a roll of cloth) ntaamu (patch) l&amu (di taamu) taamudi t&.nmudifo ta~ (3) (to hate) ta~ (ugly) ota~ (hatred) ota~ (net)
: ata~ ota~ (a parent) • ta~ (3) (DDua abie~ DO
Dlam taQ) tannaa
: ntannaa ntannaa (a trailing
plant) ntannalJ !)tal) ba
; atalJ mma
tane (3) ntaneani ntaIJhare ntalJhunu Utani
: Ntafo DtaQka DtaQkade ntaQkafo
: nta~kekafo ntaQkeka otaIJkokoo ntansa (triplets) nt&ansa (a. weight of
gold) otansifo
: atansuo atansrt (borrowing of
cloths) tantaQ atantanne atantansEm tantaantaQ tantaserewa tantia (dade bi a
ebutuwtuaaso so) : ntantia
ntanto ntantode ntantofo otannuru otannyigyafo atape taapo tapori tare (3) otare
: stare ntareho ntaremu ntareso tase (3) ntaseotase taas<:Q
; ntaas£1) ataasa lasu (hiding place) nlasu Dtasu koraa ntasuakaroda
taataa (gye taataa) taataa (3) ataataa (dropsy) tataw ntatelJ tatraa (extensive) taw (opo no taw) tawn.gya. ntawntaw tayaa
: ntayaa te (3) (to live, hear,
etc.) tc (onomatop.) etc ate tee (3) atee (a kind of
beetle) tee (straight) teaa atea (fruit) anteade ateakosewa ~lieanalJkannuro utease teasecnam
: ntease&narn teaseawu oteasefo
: ateasefo te.1.teaa. tebee. nteberefuwa tebaa ntcbae teboteb, tedua tee (3) otCE ateebin ntccm nteeso teetee (3) atccte& ntertecrn tcfer&w
: Dkfercw otefo n1£foro
ntthama tehwire ntchyewa
98
atei (8 beverage pre-pared from corn)
ntekam tekoteko tekrekyi
: ntekrekyi tekrekyiwa tclrn:ma tckr&mabere tckrcmabutuw ottkrcmafo
: att:krcmafo tekrE:makam ttkremakyene tckrcmakyenetofo td. .. -n::manini atekyt tern (3) atcm (di atcm) utEm utem ara ntemmerefuwa (food) nttmnttm ntcmnttmnteffi numpa nttmp& nttm so ntcmyc attrumbne at&mpn otemp:>1)
: atempolJ atemmu atemmu da atemmude stemmu agua otemmufo
: Iltemmufo teq (:lj tcqq (rna teqq) oteq (taetae-By)
: atrlJ nteq (insect) ateq (judgement) nteq (judgement) tt'IJ (otwaa duaa no
teq)
nte~ (straight) ntEl)ani tene (3) atennidi ateqka atel)kw&l)mu tcqkyem (tlllckly) nteql-yew tentam (3) tentaq (3) (ntam ten
taq) otEntr (a drum)
: aunte atEntEbEI)
~ ntEnub(1) otrntebeqhyEqfo
: atmtcbeqhYEqfo tenteq (3) tenteq (long) untEIJI) (wohyehy£E
ghina no m& untcqq)
otentel) : atentel)
ntenteg atentenim
: ntcntenim nt£ntEnnoa ntentel)so tenteg sram (of coloss-
al stature) otenteq tea. (a tall
slender person) tenteentel) tenteqy' tenterehu
. : atenterehu ntEntEso atenteyalJ ntEntrenee nteqyi tepa (qkurotcpa,
qkuraatcpa) ateprrko tcre tore (ho) (3) antere (fish) antete (aalutation) atere
: ntere
•
,
nteredee ntereho terensu (shrub) nteresu (perspiration) teretsre atessm tete (3) (tete gyato) tete (only) atetede tetare (3) (verb) tetere (cake) ntsts tete (3) (to live) tetee (3) tete (3) (to hear) tete (ancient times)' t.:.tee (3) nt.:tea nt.:tea dupow nt.:te&sa tetea,o (bead) tete asose tete beeme tete bere atetede tetehonam atetekw ..
: ntetekw .. ntetekwSJl.lD ntetekwa.a.sem oteteni
: tetefo tete nteredee atetesem teteete tetetu (obraQ tetetu) tet.:w (3) tetew (3) nt.:t.:w (firu!) atttswa
: ntetewa utewakoro ntetewee ntetewmu tstreE tetrf.:U t.:w.(3) tew (3) ot.:w
99
tew (seed lliIed in a certain game)
: ntEw ntew (sores in the
corners of the mouth)
atewa (bird) tswadwuma tewbea (manner or
plac~ of planting) tew bere (time for
plucking off) atewee otewfo
': atf.:wfo ntewho ntewho gyam (pur-
gatory) ntewmu ntewani ntewsi ntewso teey. (uprightness) atewye ti (asa.a.wa no atew til ti (4) (to scratch) eti
: atiri nti enti tia (4) (to tread) tia (4) (nea etia anum,
etc.) tia (kurotia) ntia (dEQ ntia 1) tiaa
: ntia.a. : ntiantia.a.
ti ade atiae otiafo (companion)
: atiafo Ntiamoa ntiantia (oye me 6
ntiantia) ntiaso tiatia (4) (redup. of
.. tia >I) tiatiaa
: ntiantiaa
atiotia (treading) otiatia.fo
: atiatiafo ntiatiaso ntiatiaso ade tiaatwa tiba~ atibeIJ atibiri tibo (head or top stone) tiboa tiboQkoso
: tiboQkosofo atida tidaQ tie (4) otiefo
: otiefo tietie (4) (redup. of
« tie ") tifaw tifawtifaw atill atififo tifuwi atiko tikoraa ntikora. ntikuma. atikuru tikwaw tim (4) (to be fixed) tim (4) (to repeat) tim (onomat.) tim tim (onomat.) otim (food) ntimano (seal) ntimase timmo (a play) timmoba ntimu atimum tiIj tiQ (onomat.) tiQQ (onomat.) tinaQQ ntini ntiIJkese ntintaIJ ntintaQto tintim (4)
otintim ntintirnmalJ ntintimanim. ntintimso otintinnye (extortion) tip ... (suddenly) elip.. (b.ld-headed-
ness) atipae .tip.ter'ID (bird) lipeQ tiPElJfo atipere atipira ntirentire atirenu eliri (head)
: atiri otiri (a head of cow-
ries) , : atiri
atiridii atiridiibarima atiridiinini atiridii aSnll) tirim otirimati
: atirimati tirimb::> (plan) atirimkcscktsE atirimkyere atirim::>del) otirim::>delJfo
: atirim::>del)fo atirimooenne atirim::>denscm atirimp::>w atirimsEm IItirimsEmdi atirimtwetwe atirisopam otirisopa"mfo
: atirisopamio titaa (wabow nsa titaa) titi (4) (to scratch) ntiti (scratching) titiriw otitiriw
: atitiriw ntitiwantitiwa
100
otitrani : .titrafo
titrii titriku atitwa tiw (4) tiwtiw (fufuu no yE
tiwtiw) Atiwa atiwaase otiwaasefo tiwfo
: atiwfo tiwui tiwuini
:.tiwuifo eti yare 10 (3) to (3) (to b.ke, roast,
etc.) oto (mashed yam) eto . too (intensely) (ohwe
no too) otoo (a kind of pap) oto (discord) toa (3) (to join) oto. (joining) toa (3) (to entangle) Toa (name of a.
family) toa (calabash; gourd)
: ntoa toaa (a small calabash)
: ntoaa ntoa (a leather belt
containing car-t.ridges)
stoaa (a certain tree) ntoae toa fufu ntoam (connection) toamum Dtoano toan::>pE toantini nto ... nloaso toaatiri
: ntoutiri
toatoa (3) (to couple together)
toaloa (3) (to interlace or be interwoven)
ntoato.e (impedi-ments)
nto.loom (joints) Dtoatoaso tobee tobee (monnyc
no tobee tobee) tohoa to here (time of set-
ting) tobew atobi&& ntoburo em da bi a, .tode (something
baked) :ntode
ntodii ntodowa 80
todu. atodual) nt()dwoW' toe (3) .toe atoe fam atofo olofo (buyer)
: atafo olofo (one killed by an
accident) : at::>fo
otofo {transgreasor) tofoe ntoho (comparison)
: ntotoho nOOhuro lobo atoka nt.::>k!)nalJ nOOkontrama atokoro (= aOOro
koro) atokosa (kind of
beer) ntokota otokotaka ntokowantokowa
•
tokura : ntokura
tolruwa : ntolruwa
tokwabo tokwammirika orokwapEfo
: ntakwapEfo ntokwaw ntom (addition) atomannei (one far·
thing) atomde ntomme ntoDlDntntomme tommett (tumbler) otomfo
: atomfo ntommo otommo
: atommo a.tomprada ntoniu (addition) to~ (3) to~ (onomat. : to~ to~
toQ) tOQQ otoQ (the act of selling) etoQ (amber) ntoQ (plant) ntoQ (eye-lashes) stonnal) otonasum (smithy) ntoQka nto~ko (pepper) TOQko toQkogyei
: ntoQkogyei toQkornm toQkomda tono (3) nronos otonsum (smithy) ton~Q (3) otootalJ ntontantam ntonto (di ntonta) ntonto ntontobo ntontode
101
ntontom ntontonnalJ tontoQ (3) (redup. of
" tal) II) otonturoni
: atonturofo atonyaIJ otope topeQ topoo atoptt otopttfo
: a.toprdo ropr£.SODo tore (3) ntoremu atoremude antorepim nt:>rewa (tomato, etc.
also "nt:>row8 ") toro (smooth) atoro otoro (a plant) ntoro (also" oro!) ") torobento
; ntorobento torobentohyeQfo
: ntorobentohyeQfo torododo (onomat.) torofetorofe oto1'ofo
: atorofo ntorofostm torokaa storo kyen.:kyerdo torom torotoro torow (3) torawa (a. kind of cala·
bash) : ntorow8
ntorowa (tomato, etc., also" ntorewa U)
tooaw atos&m atOBO ntoso ntoso du
: ntotoso du du otosofa
tote : ntote
atoteboa : ntoteboa
ototim (fruit) toto (3) toto (3) (ototo ne ho
ase) toto (3) (to be en-
tangled) ntoto ntoto (discord) tootoo (the report of a
gun) ototoa (tree) ntotoano atotoatoto (mmara
atotoatoto) atotobe ototobonefo
: atotobonefo ototoborofo
; atotoborofo ntotofifiw8 ntotoho atotonsa ototonto ntotore totorotoo ntotoso tototee totototo atotoatoto totow (3) ntotowee toturobonau €totwa tow (3) atow etow
: ntaw : at::>warow
etow ttows otowa (tree) towadaka atowade atow sfare atoMo
: atowlo
~towgu
atowgyei ~towgyeni
: towgyefo towyi toyam atoyerelJkyem toyow (qkwaq toyow) tra (3) (to go over) tra (3) (to sit
down) atra (net) traa (thin) at ... (slice) trabea trabere trabew tradada atrae ~trafo (counsellpr)
: atrafo tram (3) ~tram
ntrama otramatiri ntramatow ntramu (immanence) traq (3) otrsl) atral)kol)l)us atral)ko1Jl)uafo a.tra.nn~
trantram (3) (redup. of H tram II)
trantraq (3) (redup. of " tra1J ")
trapoD (tarpaulin) atrapoe
: ntrapoe traasefentem ntraso ntraso ano tratra (3) (rcdup. of
.. tra ") tratm (3) (rcdup. of
It trs .. = to sit) tratraa
: ntraantraa trenee atreneede
102
otreneeru : atreneefo : treneefo
trew (3) onew ntrewee ntl'£wmu ntr&wso Triniti da tro trom (3) trom (adverb = quick-
ly) troma tromtrom (smooth) trontrom (3) (to make
the- surface smooth)
twos (trousers) tu (4) otu etu (den of a beast)
: atu tuu (ade san. so tuu) tuu (oDornat.) atuu tua (4) ntua (siege) atua (tew atua) ntuabaq (bulwark) ntua absl) (siege
tower) tuakwal) (wanderer) tuamono tuamuda tuani (disease) ntuaano atuatew otua.tewfo
: atuatewfo tuatua (4) (redup. of
H tUB ")
ntuatuaano tu bere a.tubo atuboa
: ntuboa otubofo
: atub~fo otubonc
atubra tubra mal) otubrafo
: atubrafo otudaqfo (sojourner)
: tudaqfo otudua atuduru tue (4) otuefo
: atuefo atufanu tufui otufo (musketeer)
: atufo otufoanteIo
: tufoantefo tufutufu otugya atuhunu tui nrui (manya no fo ntui) otuka atukofo tnkqw tum tum (oDornat.) tumm (onomat.) tumm (black) tumetume (plant) otwnfo
: atumfo tumi (4) otwni twnide tumideye tumidi tumi dam a.tumisem tumm . De - byel) (but
terfiy) ntnmmoa tumpaq (bottle)
: ntumpag atumpag
: ntumpal) atumpagkani
: atumpaqkafo otumtofo
: atumtofo ntumunum (plant)
twee twee (onornat.) twee (drawer)
: ntwee atwee (hunting) ntwee (wire) atweeb:> :>tweforo
: atweforo twehwiel) (sound) atwehuaa ntweko :>tweky&w twem (completely) twe~ma~mentwe
twernmone ntwemu tw£~ (3) tW(1) tW(1) &twene twenehoa (tree) twenewa
: ntwenewa otwentwemfo
: atwentwemfo twentw£~ (3) twentw:>1) twentwol) atwepaawa twere (3) (to gnash) tw&re (a blow)
: atw&re atw&re (cricket) twerebo atwertboa
: Dtwereboa ::»twtrebofo
: atwerebofo atwerede (grasshopper) twercw (3) twer&twen.:w (3) atwtrewa
: ntwerewa
wa. (onornat.) wlla (oDornat.) I)wabena waa.birim :>waduru
: nwaduru
tweri (4) antweri
104
: ntweri antwerib& ntwerimu atwerinnyedua atwerodo (grass hopper) atweI"JI"J (grass hop~
per) otwe sre etwesum (locomotive) twetia twetiafo twetiafoanna twetiatwa twetiatwa mufo twetwe (3) atwetwe (si atwetwe) twetwetwetwe (ono~
mat.) tweetwee (3) ::»tweetweefo (mocker)
: atweetweefo ntwetwede twetwere (oDornat.) twetweredede ::»twewa (a young ante
lope) : atwewa
twi (ho twi) etwi (leopard)
: atwi Twi (Iangnage) twib:> antwiho (edihle root) Twidam antwifal) Twiforo Otwini
: Twifo twintwam (4)
wae (5) :>wae owaefo
w
: awaefo waewe nwaba
ntwintwamee twintwantwinlw81) twirntuu "(noise) twiri (4) ntwiri otwirifo
: atwirifo : ntwirifo
otwirol)ku ntwironowa twitae tWit:)!) twttwa (4) otwitwafo
: atwitwafo atwitwamene ntwitwaano twitware (4) atwitwatiri twitwe (onomat.) twitweri (4) twitwiw (4) twiw (4) ntwiwanim ntwo (di ntwo) twoo ! (interj.) twom (completely) ntwom (itch) ntwom "(b:> ntwom) ntwoma ntwontwo tworodoo tworododo (thin) twotw:>foo twotw:>w otwotwowuru
: atwotwowuru etwow (disease) Twum Twumasi Ntwumuru
wakawaka wakawakaye ~waky<:m awarnODO owalJ ~w.~~
•
wiasefo mase so hw(; wiasetra 3wisto wiawi. (6) SWlawu embo wie (yes) wie (6) OWle owiefo
: awiefo aWlel awiekyiri owifo
: awifo awifOOe awifosem . . oWlgymae eWlm wim (descriptive ad~
verb) awiporow ade aWlporowee awin (parrot) wiridudu awirikwaw (parrot)
: lJwirikwaw aWlnwa WlrlWU'lwa .. .
: lJWIr1WU'lwa wirododo wisa (also" yisa" = a
species of pepper) awisa (to awisa) aWlsmm awitwa awitwafo aWlyamee owiyamfo
: awiyamfo oWlyammo
: &.Wlyammo owiyammoba
: awiyammoba wo (5) OW" (possession) wo (5) (to beget) wo (5) (to grow dry) ewo (honey)
106
owo (snake) :awO
awo (mother) awo (birth) oowoo (interj.) owoaduru owoaruru wo a1Jka.s.a woano woano ewoba~ (honeyco\Db)
: awob&.1J awobe (plant) awobea awo bere wobere (5) owobie owobie rom&. swoda owoouru (medicine for
snake bite) woee awoee ~woe
wofa : wofanom
wofade wofase
: wofasenom wofasewa
: wofasewanom owofo (a woman who
can bear children) : awofo
awofo (parents) awo foforo awogye awogyeduru owogyefo
: awogyefo wo ho awokam awoko awoko yaw EWO kyem owomma
: awomma awommaguwakyi
certain herb) awommawu womono
•
(a
wo~
WOl) alJkasa wo1) ara WOl) ho awo-ni~oo ! awo~koruwa (tree) owonno Awo~~ua (country) awoo awo ntoatoaso awol]wene wora (:J) owora lJworaa J)woraboa woradada.. IJworahnam aworam worame dwom woraw aworaw worawora (5) 'Worawora (country) ",re (5) aworo (plant) aworo (cataract) woro (5) oworo oworoma rnrnara oworompem (drum)
: aworompem aworo 80
worow (5) oworo~ (proud) worodatlo aworokoarna woroworaworowora oworowe awosad.UBIJ aW0881J awoS&IJ bone awospnne .. oaaw (5) awosawoaaw voaee (dry. arid)
awose wosereksa (also "we-
serekaa) owoserekaani
: awoaerebefo
•
,
woserekaaYE woseeYE wosow (5) owosow (earthquake) wusow~so(successively) awosu wotere (5) awotwaa awotwe (eight) ~wotwe (eight) wow (5) awuw uwowa (tree) (also
~wawa) awowa (pawn, pledge)
:1Jwowa awowagye owowaru
: 1Jwowafo awowasI awowaside awowata.ma wowaw (5) awow bere wow, (5) (redup. of
" wo ") wow,w (5) (redup. of
u wow") IJwow~e
wowore (5) (red up. of .. w~re ")
awo yaw awoye wu (6) owu awu (di awu)
Yaa (name) yaa (interj. oye 00 y .. !) yaa. (ill • disorderly
manner) yaa (sound) oyaa (interj.) ,y .. (salutation) ,y.a (a person)
: yaanom
107
awuagyamma awuahaa awuawu (sickly) owu asore owu bofo owu ds.-awude awudi owudifo
: awudifo awudiSEm awuduasa awuduru Owu Fida owufo
: awufo awufo sore own hunu Wukuda Awukudae awumane owu Q,na awunnyade awunnya maIJ awuonu awuosoIJ owupa (death-bed) owu pa (natural
death) owuprEko owuprennu wara (6) wur. (bush) ~wura (rubbish) owura
: awuranom
y
oyaio (brawler) : ayaio
yafumma. oyafumpa~ oy~kom oyafunu ,yafunum oyafunyare oy .. ko
8wuraa : IjWUT8a
awurade wuradi ~wura dodow Awurahae (town) IJwur8 hunu aW\lT,akwaa
: IJWUI:9'kwaa wurs~~
lJwuratwa wurawurs (6) wurikyeree wnrolJ wuroIJ (ono-
mat.) awuru swurukyim Owusani
: Awusafo oWUSEm awusi (yaa aWUBi !) swuBlIJ oWUS!w OwuaihYE~ owusiw teaseEnam wUBiwusi (dim) owu so (oda owu
so) OWUBore Owusore da wusuwusu (dirty) wuwu (6) (redup. of
" wu ") awuwuawuwu owu yare owuyaw
yam (3) (to grind) 'Yam (a skin disease) yam (abdomen) ayambo ayamde ayamduru ayamee yamgya ayamhyehye
•
ayamkaw ayamkeka ayamolJwene oyamolJwenefo
: ayamol)wenefo ayamtu aY80mtue oyamu {yam not taken
out withfirstcrop} 80yamye ayamyede oyamyefo
: ayamyefo ayamYl ayamyifo
-ay&m}'lso yaq (the breast of an
animal) ya~ (3) (to drum) yaq (3) (to lie -in) oyaqee (privy) aya~ee (resting place) ayannya yantam (3) yantamm (empty, or
wide) yare (3) oyare
: ayare : nyarewa
oyaredom oyarefo
: ayarefo a yarefo dal) ayareforo (Ii ayareforo) ayarefowa ayarehunu yarepa (sick bed) oyare pa (real sickness) ayaresa ayaresa.de oyaresafo
: ayaresafo oyaresusow oyarewa
: nyarewa .yarewu (deadly sick
ness) ayareyare ayaase
108
ayaaseduru ayaasemalJ(ayaasemalJ
ab.) yaw (3) (to abuse) .yaw (abuse) Eyaw (pain) ayaw (attendance on a
hnnter) yawa (bowl) ayawa (dian) Yawda oyawfo (the attendant
of a hunter) : ayawfo
yawyaw ayaY80de aY8oyas&m yE (3) ye (4) (to be good) ye (anyE ye) 'YE (doing) aye! (interj. = very
well) ayE yee (interj.) • yEE (with sudden foree) yEE (3) (to smile: 'YEE
n'ano) nYEEanO (smiling) yebee YEbea aye-bi-8ogu aye-bi-ayi-wo-so .yebone (a bad wife) ayede oyededaw oyee (a species of reed) nyee (wanya nyee) oyef8om
: ayefam ; yefamnom
ayef80re 80yefaresalJ oy£fo ay£foro (also U aye
foro ") : ny&foro
ayeforohyia aydorokunu ayefotam
.yegn (vain labOur) oveko .yekoro (one wife only) 'YEkyerE 'YEkyerede yem (3) oyem oyemma (a young one
of a domestic animal gIven a8 a reward)
yemmea yEmmEq~ (fiery red) ayemfo ayemfode ayemfodey. ayemmoa
: nyem.moa yE~ (3) 'yE~ VE~~ (fiery red) ayelJ
: nyeIj yena (ne yE yE YEna) yEq a~kaaa 'YE~fo
: aYEqfo yE~ ho oyel)mma ayellSllJ oyenya yenya~ (3) (redup. of
If yalJ ") yenyem (3) (redup. of
If yem ") oye 00 yaa.! .yepa 'YEprekO yera (3) ayera (amulet) oyera oyera ba
: oyera mma yerabaaa oyera kwaIj yeram (3) yeramyeram(3)(redup.
of U yeram ") yeramyeramyeram yeraw (3)
•
•
yerayeraw (3) (redup. of " yeraw ")
yere (3) (woyere ~homa)
~yere
: oyerenom yeredede ayeredoGow ayereduru (a. medicine
to enlarge 8.
wound) ayerefa oyerefa.fo
: ayerefafo ayerefasem ayerem (oe ho atew
ayerem) ayerem (tew yt~
ayerem) ayerem ko ayeremire (a bird) yeftw (3) yertyertw (3) (redup.
of " yerew ") yen:wyerew(glittering i
sparkling)
ayeware ayewaredi Ayewohomumo (June) yeyaw (3) (redup. of
" yaw") yeyt (3) (redup. of
.. ye ") ayeye (minnya. no
aytye) . yEEy" (3) (OyEEyEE
u'ano) ayeYE ayeye:de a.yeyedema oyeyere(favourite wife) yeyere (3) ayeyesEID ayep syeyide ayeyi dwom yeyifo (praiser) yi (this) yi (4) syi (funeral custom)
109 .
oy' : eymom
ey' . :eymom
oyiadom : syiadaro
oYI8.DOm8
8YL ase ayi asefo ayi ase ka oyibiribi (tree) ayib'uade nyifim nyiJjmde oyifo (barber)
: ayifo
,
yibama (mourning necklace)
oyikyert oyima (treachery) oyima (a handsome
person) ayimafo (a private per
son) onyimforo ayi pa (8. second
funeral) yIre~~ (adekyee
yire~~) yiri (4) yirididi nyrrlsramso yisa (also wisa) yisa-ne-~kyene (cloth) aylsaa ayisade Dpsaa se oyisekalJ
: ayisekal) Ayisi npSD ayitotoui
: ayitotofo ayitow yiw (yes) 0Ylwalj ylye oyiye (a ha.ndsome
person) : ay'ye
apyt oyiyeburu yiyedi yiyedifo oyiytfo (mourner)
: ayiydo oyiyefo (a good person)
: ayiyefo yiyei (4) (redup. of
" ye ") pyoyt yiyeydo yiyi (4) nyiyiani (carelessness) . . nylpano nyiyianofo nppm yo (Onlln yo) Y00 (noisily, in a train) yoo (noiseless, still) yoo (copiously) yoo (pale, thin, taste-
less) yoo! (very weill) ayoo! (very well !) yoma yomaforo yo~~
oyo~ko : YOlJkonom
.yo~ko Y0lJko deduani yo~ko difo (fellow
heir) ymJko dwumayeni .yo~kof. ayol]kogoru Y0POO (in 8. tra.in) yoroooo0 (in a row) yow (3) (to dry up) oyow ayowa
: nyows. yooyoo (copiously) yooyoo (copiously) yooyoo (noise, tumult) yoyow (3) yooyooyOJ (copiously) yuu (in a long train) yuw (4) (to follow in a
train)
•
• 110
•
•
ASRAM DllJ
I. Op&Po~ January 2. Ogyefuo February 3. 0benem
• Mareh
4. Oforisuo April o. K~tonimma )lav 6. Aytwohomum:> June
" I . Kitawonsa July 8. ~sanDQ.8. August 9. Ebo September
10. Ahinime Oct()ber II. Obubuo November 12. DptDimma. December
MoM ,,. 0rt4l ]h-ilai" by William Olott!u 11M Sou, LId.,
L<I,,*", ou B~.
•