Bartels, M. H. \u0026 B. Van Sprew (eds.), 2014. (PART 2) Een spiegel van water, dijk en land....

$Page 1: Bartels, M. H. \u0026 B. Van Sprew (eds.), 2014. (PART 2) Een spiegel van water, dijk en land. Archeologisch bureauonderzoek ten behoeve van de milieueffectrapportage (M. E. R.) van$
252

Literatuurlijst

Abbing, C.A., 1842: Geschiedenis der stad Hoorn, Hoorn.

Arcadis & Royal HaskoningDHV, 2014: MER deel B - Effectbeoordeling, Dijkversterking Hoorn-Edam-Amsterdam, Concept 25 april 2014.

Aten, D. & N.C. Woestenburg (ed.), 1994: … die water keert. 800 jaar regionale dijkzorg in Hollands Noorderkwartier, Alkmaar/Edam.

Aten, D., 1995: ‘Als het gewelt comt…’. Politiek en economie in Holland benoorden het IJ 1500-1800, Hilversum.

Bartels, M.H., W.J. Hogestijn & F. Laarman, 1994: Twee middeleeuwse terpschaduwen op de kavel J77 in de Noordoostpolder, een fase in de landschapsontwikkeling, in: Cultuurhistorisch Jaarboek Flevoland, 1994.

Bartels, M., S. van den Brenk, H. Dessens en C. Schrickx, 2011: Gezonken als een baksteen, Onderzoek naar het wrak van een Friese vrachtvaarder uit 1752 voor de kust van Hoorn, Hoorn, Stichting Archeologie West-Friesland.

Bartels, M.H. & C.P. Schrickx, 2012: Dijkbouw en bewoning aan de Klamdijk. Een archeologisch bureauonderzoek ten behoeve van het boezemgemaal Schardam (gemeente Zeevang), West-Friese Archeologische Rapporten 40, Archeologie West-Friesland, Hoorn.

Bartels, M. H., 2011: Zeven keer door de Zuiderdijk, De eerste resultaten van het archeologisch proefsleuvenonderzoek in het kader van het dijkversterkingsprogramma tussen Hoorn en Enkhuizen (West-Friesland). In: West- Friesland Oud & Nieuw 78, 68-77.

Bartels, M. H., 2012: De Spuiter uit 1659, een archeologisch onderzoek, in: West-Friesland Oud & Nieuw 79, 77-92.

Bartels, M.H., 2014: Archeologisch Advies voor het plangebied Schardam 31, Schardam, gemeente Zeevang, Adviesnummer 14138, Archeologie West-Friesland, Hoorn.

Battjes, H., 2006: De soet stemmende Swaen van Waterlant. Een cultuurhistorische en planologische verkenning, Amsterdam.

Beenakker, J., 1988: Van Rentersluze tot strijkmolen. De waterstaatgeschiedenis en landschapsontwikkeling van de Schager- en Niedorperkoggen tot 1653, Academisch proefschrift, Alphen aan den Rijn.

Beijer, J.C., 1826: Gedenkboek van Neerlands watersnood in februarij 1825, Den Haag.

Benjamins, M. (red.), S. van den Brenk, E. van Ginkel, M.C. Houkes, W. Waldus & F.S. Zuidhoff,

253

2007: Parallelspoor Bodemwaarden Markermeer IJmeer, ADC Heritage Rapport H 021, ADC Heritage, Amersfoort.

Berg, G.T.C. van den, 2006: Inventariserend veldonderzoek Westerdijk (oude schouwburgterrein), gemeente Hoorn, Hollandia reeks 106, Hollandia archeologen, Zaandijk.

Besteman, J.C., J.M. Bos & H.A. Heidinga (eds.), 1990: Medieval Archaeology in the Netherlands. Studies presented to H.H. van Regteren Altena, Assen/Maastricht.

Boer, M. de, 2012: Warder onder water, intern rapport AWN Zaanstreek-Waterland, Zaandijk.

Boer, M. de, 2013: Catalogus vondsten “Warder onder water”, AWN afdeling Zaanstreek-Waterland, Zaandijk.

Bont, C. de & G.H. Keunen, 1988: Katwoude een dorps- en molengeschiedenis, Utrecht.

Bont, C. de, 2004: Homines manentes apud Amestelledamme. Een historische geografie van Amsterdam en omgeving in de middeleeuwen (800-1500), Alterra, Wageningen.

Bont, C. de, 2008: Vergeten land. Ontginning, bewoning en waterbeheer in de West-Nederlandse veengebieden (800-1350), Proefschrift Wageningen Universiteit, 2 delen, Wageningen.

Boon, P., 1991: Voorland en inlagen. De West-Friese strijd tegen het buitenwater, in: West-Friesland Oud & Nieuw 58, 78-113.

Borger, G.J., 1975: De Veenhoop. Een historisch-geografisch onderzoek naar het verdwijnen van het veendek in een deel van West-Friesland, Proefschrift Universiteit van Amsterdam, Amsterdam.

Borger, G.J., 1990: ‘De duistere broek van Warder. Over de vermeende dijkplicht van een gemene weide’ in: J.B. Berns e.a. (red.): Feestbundel aangeboden aan prof.dr. D.P. Blok, Hilversum.

Bos, J.M., 1984: Een bijdrage tot de bewoningsgeschiedenis, in: Holland 16, 65-74.

Bos, J.M., 1988: Landinrichting en archeologie: het bodemarchief van Waterland. Nederlandse Archeologische Rapporten 6, Amersfoort.

Boschma-Aarnoudse, C., 2003: Tot verbeteringe van de neeringe deser Stede. Edam en de Zeevang in de late Middeleeuwen en de 16de eeuw, Hilversum.

Braat, W. C., 1932: De archaeologie van de Wieringermeer. Een bijdrage tot de geschiedenis van het ontstaan van de Zuiderzee, Proefschrift Rijksuniversiteit te Leiden, Leiden.

Brenk, S. van den, 2013: Verzamelen van basisinformatie ten behoeve van IKAW 4D Markermeer, Periplus Archeomare rapport 12A020, Periplus Archeomare, Amsterdam.

254

Brokke, A., 2011: Archeologisch Onderzoek Dijkversterking Zuiderdijk Dijktracé Enkhuizen-Hoorn 2008-2009, Arcadis Archeologie Rapport nr. 110403.100130, Arcadis, Hoofddorp (concept rapport).

Brouwer, E., 2012: Dijkversterking Hoorn-Edam. Bureauonderzoek naar maritiem-archeologische waarden, Monolithic Archeologie, Ommen.

Brugman, B.A., E. Louwe & R.M. van Heeringen, 2009: Dijkversterking Edam-Amsterdam (Markermeerdijk) Archeologische en cultuurhistorisch effectrapport ter onderbouwing van het MER, Vestigia rapport V617, Vestigia Archeologie en Cultuurhistorie, Amersfoort.

Brugman, B.A., 2012: Aanvullende cultuurhistorische inventarisatie dijkgerelateerde cultuurhistorische elementen in het kader van de dijkversterking Edam-Amsterdam, Vestigia rapport V1008, Vestigia Archeologie en Cultuurhistorie, Amersfoort.

Bruin, J. de en D. Aten, 2004: Een gemene dijk? Verwikkelingen rond de dijkzorg in West-Friesland. De watersnood van 1675-1676. 21e uitgave van de vrienden van de Hondsbossche Kring voor Noord-Hollandse waterstaatsgeschiedenis, Purmerend.

Bruin, J. de, 2007: ‘Hoorn, dorp en stad. Middeleeuwse topografie en institutionele ontwikkelingen tot het begin van de 19de eeuw’, Speciale editie van Oud Hoorn, 31-51.

Bruin, J. de, 2012: ‘Respect voor recht en orde. De geschiedenis van een zestiende-eeuwse kaart uit het stadsarchief van Hoorn ontrafeld’ in: D. Aten, W. Messchaert en H. de Raad (red.), Binnendijks en Buitengaats. Liber amicorum voor Jan T. Bremer, Schoorl, 29-36.

Burnier, Y., 2010: Archeologisch onderzoek ten behoeve van de Zuiderdijk Drechterland als onderdeel van de dijkversterking Hoorn- Enkhuizen (sectie 5 t/m 12), Evaluatie-, beoordelings- en selectierapport, Veldwerk zomer 2010, ADC ArcheoProjecten, Amersfoort.

Cock, J.K. de, 1975: ‘Historische geografie van Waterland’, in: Holland 7, 329-349.

Dam, P. J. E. M. van, 2002. Ecological challenges, technological innovations: the modernisation of sluice building in Holland, 1300-1600, in: Technology and Culture, Volume 43-33, July 2002, 500-520.

Danner, H.S., Lambooij, H. TH. M. en C. Streefkerk, 1994: …Die water keert, 800 jaar regionale dijkzorg in Hollands Noorderkwartier, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Alkmaar, Edam.

Danner, H.S. (red.), 2004: Provincie Noord-Holland, beschrijving van de Noorder IJ- en Zeedijken deel 1 en 2, Haarlem.

Danner, H.S., 2007: West-Friesland: de Omringdijk. Holland als creatie, in: W. Blockmans & H. Pleij (red.), Plaatsen van Herinnering. Nederland van prehistorie tot Beeldenstorm, Amsterdam, 216-227.

255

Dekker, T., M. Feenstra & P. Klok, 2014: Dijkvakonderzoek Waterlandse Zeedijk van Katham, Monnickendam en Uitdam, inclusief Marken april 2014, eigen uitgave, s.l.

Dronkert, T., 2010: Kaart Archeologiegebieden gemeente Zeevang, Croonen Adviseurs West: Ruimtelijke vormgeving & Ordening, Amsterdam.

Eerden, R. van, B. Ooijevaar en W. Waldus, 2010: ‘De sarcofaag van Etersheim. Vondst uit Markermeer geeft impuls aan cultuurhistorisch onderzoek’, Archeobrief jrg 14 nr 2, 2-8.

Fruin, R. (red.), 1866: Informacie up den staet faculteyt ende gelegenheyt van de steden ende dorpen van Hollant ende Vrieslant om daernae te reguleren de nyeuwe schiltaele. Gedaen in den jaere MDXI.

Fruin, R. (red.), 1876: Enqueste ende informatie upt stuck van der reductie ende reformatie van den schiltaelen, voertijts getaxeert ende gestelt geweest over de landen van Hollant ende Vrieslant. Gedaen in den jaere MCCCCXCIIII.

Gawronski, J., 2001: Bewoningssporen in de IJdoornpolder. Cultuurhistorie van een natuurmonument, BMA ARSA 01-01, Bureau Monumenten & Archeologie, gemeente Amsterdam, Amsterdam.

Geel, B. van, 2010: De klimaatcrisis van 850 v. Chr., in: West-Friesland Oud & Nieuw 77, 88-101.

Gemeente Edam-Volendam, 2013: Welstandsnota gemeente Edam-Volendam, Volendam.

Gemeente Hoorn, 2013: Erfgoedverordening 2013 gemeente Hoorn, Hoorn.

Gemeente Koggenland, 2012: Welstandsnota Koggenland 2012, De Goorn.

Gemeente Waterland, 2013: Bestemmingsplan Kern, gemeente Waterland, Monnickendam.

Gemeente Waterland, 2013: Bestemmingsplan Buitengebied, gemeente Waterland, Monnickendam.

Gemeente Zeevang, 2013: Welstandsnota Zeevang. Gebiedsgericht Welstandsbeleid E: Landelijk gebied, Oosthuizen.

Gerritsen, S. (e.a.), 2013: Acht eeuwen wonen, werken, bouwen en sterven aan de Westfriese Omringdijk. De archeologische begeleiding van het hoogwaterbeschermingsprogramma, het onderdeel Zuiderdijk in de gemeentes Drechterland en Hoorn, West-Friese Archeologische Rapporten 44, Hoorn.

Goede, A. de, 1943: Waterland. Westfriesche rechtsgeschiedenis deel II band 1, Utrecht.

Griffioen, A., 2010: Inventariserend veldonderzoek aan de Zeevangszeedijk 14 te Edam, Hollandia reeks 325, Hollandia Archeologen, Zaandijk.

256

Groenedijk, H. & R. Bärenfänger, 2008: Gelaagd landschap, veenkolonisten ne kleiboeren in het Dollardgebied, Archeologie in Groningen 5, Bedum.

Groot, P., 1987: In en rond de Zeevang: een stukje Noord-Holland onder de loep, s.l.

Hallewas, D. P., 1984: Mittelalterliche Seedeiche im Höllandischen Küstengebiet, in: Probleme der Küsterforschung im südlichen Nordseegebiet, Band 15, Wilhelmshafen, 9-28.

Hameleers, M., 1987: West-Friesland in oude kaarten, Wormerveer.

Heide, G.D., van der, 1959: Dijkbouw door de eeuwen heen, in: Bogaers, J.E. & J.M.L.T. Cals (red.), Honderd eeuwen Nederland, Antiquity and survival vol. 2 no. 5-6, Den Haag, 265-291.

Heide, G. D. van der, 1974: Scheepsopgravingen in Nederland en elders in de wereld, Naarden.

Heiden, M. van der en C.Y. Burnier, 2005: Een archeologisch onderzoek naar de Westerpoort. Archeologisch onderzoek naar een stadspoort te Hoorn. STAR 12, Jacobs & Burnier, archeologisch projectbureau, Amsterdam.

Heidinga, H.A., 1977: Historie en Archeologie van Waterland, I.P.P.-publicatie 215, overdruk uit Waterland, 19-44, Amsterdam.

Hoek Ostende, J.H. van den, 1978: Poldermolens rond Amsterdam, in: Amstelodamum Jaarboek 70, 360-392.

Houkes, M.C., in voorbereiding: Historisch Geo-Morfologische Kaartenset Markermeer, Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, Amersfoort.

Knaap, J.P.H. van der en L.M.W. Veerkamp, 1996: Uit de schemer van Hoorns verleden. De jaren 1300-1536, Hoornse Historische Reeks 2, Vereniging Oud Hoorn, Hoorn.

Kollis, H., 1968: Uit de historie van Berkhout, Berkhout.

Krijgsman, J.J., 1978: Historie van Schardam en Oudendijk, Oudendijk.

Kroes, R.A.C., 2011: Plangebied Natuurlijk Markermeer IJmeer, locatie C, gemeente Zeevang, archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek, Weesp, RAAP-rapport 2224, RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Kühn, H. J., & A. Panten, 1989: Der frühe Deichbau in Nordfriesland, archäologische-historische Untersuchungen, Bredstedt.

Kühn, H. J., 1992: Die Anfänge des Deichbaus in Schleswig-Holstein, Heide-D.

Kühn, H. J., 2007: Jenseits der Deiche, Archäologie im nordfriesischen Wattenmeer, in: C. Von Carnap-Bornheim & C. Radtke (Hrsg.), Es was einmal ein Schiff, Archäologische Expeditionen zum Meer, Hamburg, 251-285.

257

Lakenman, S., 1733: Ontwerp van een onkostbaar en zeker middel, om de Westvriesche zeedyken, door het afknagen van ’t paalwerk zeer gevaarlyk geworden, in de aanstaande zomer 1733 te stellen buiten eenig gevaar van doorbrake, Amsterdam.

Lakenman, S., 1735: Dringende nootzake, om aan alle de zee-dyken gelegen aan de Zuider-zee en ’t Ye te maken nieuwe buiten-werken tot bescherminge van den lande van Holland en Westvriesland, Enkhuizen.

Lambooij, H., 1990: Getekend land. Nieuwe beelden Hollands Noorderkwartier, Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, Alkmaar.

Lascaris, M., 2013 (NN). Een toekomst voor dijken, handreiking voor de omgang met dijken als cultureel erfgoed. Deventer.

Leeuw, L.F. de, 2009: Archeologische Beleidskaart Landelijk-Noord, Bureau Monumenten & Archeologie gemeente Amsterdam, Amsterdam.

L’Epie, Z., 1753 (2e druk): Onderzoek over de oude en tegenwoordige natuurlyke gesteldheyd van Holland, en West-Vriesland, desselfs rivieren en landen, aanwas, ophooging, zakking, laagte en dyckagie, Amsterdam.

Lil, R. van & K. van Campenhout, 2011: Inventariserend Veldonderzoek (onderwaterfase verkennend), Markermeer – Warder, Aanleg slibscherm, Periplus Archeomare Rapport 11-A018, Periplus Archeomare, Amsterdam.

Lutgert, J. (e.a.), 1994: De Waterlandse Zeedijk. De geschiedenis van een oude zeedijk in Amsterdam-Noord, Amsterdam.

Mak, E., 2010: Het dreigende water, Waar blijft de tijd Waterland 4, Zwolle.

Meens, D. & A. Brokke, 2010: Dijkversterking Hoorn-Edam, Archeologisch bureauonderzoek, Arcadis, Hoofddorp.

Mieris, F. van, 1753: Groot charterboek der Graaven van Holland, van Zeeland en heeren van Vriesland, 4 dln., Leiden.

Modderman, P.J.R., 1945: Over de wording en de beteekenis van het Zuiderzeegebied, proefschrift Universiteit van Groningen, Groningen.

Mulder, E.F.J. de & J.H.A. Bosch, 1982: Holocene stratigraphy, radio-carbon datings and palaeogeography of central and northern North-Holland (The Netherlands), in: Mededelingen Rijks Geologische Dienst 36(3), 111-160.

Nales, T., 2014: Schardam, Schardam 31, gemeente Zeevang (Noord-Holland). Inventariserend veldonderzoek (IVO; verkennende en karterende fase), Transect-rapport 395, Transect, Utrecht.

NN, Archeologische Werkgroep Waterland, 2014: Dijkvakonderzoek Waterlandse Zeedijk; van

258

Katham, Monnickendam en Uitdam, inclusief Marken, s.l.

NN, 2012: Beleidskaart Archeologie gemeente Hoorn, Archeologie West-Friesland, Hoorn.

NN, 2012: Beleidskaart Archeologie gemeente Koggenland, Archeologie West-Friesland, Hoorn.

NN, Beleidskaart Archeologie gemeente Waterland, s.l.

NN, HEA factsheets deel HE v1.0, 7 oktober 2013, s.l.

NN, HEA factsheets afweging SE deel AE v 1.0, 7 oktober 2013, s.l.

NN, Monumenten inventarisatie project Noord-Holland; Katwoude en Uitdam, s.l.

NN, Monumentenverordening Noord-Holland 2010, vastgesteld door Provinciale Staten op 27 september 2010, Provincie Noord-Holland, Haarlem.

NN, Verslagen van Gedeputeerde staten voor Provinciale Staten: voortgang werken Markermeerdijken, 1916-1918, s.l.

NN, Voorontwerp projectplan, kaart dd. 15 mei 2014, s.l.

Pols, M.S., 1885: Westfriesche stadrechten, Reeks Werken der Vereeniging tot Uitgave der Bronnen van het Oude Vaderlandsche Recht, eerste reeks nr. 7 Dl. 2, Den Haag.

Provincie Noord-Holland, 2000: Cultuurhistorische Waardenkaart (West-Friesland, Waterland en Zaanstreek), Provincie Noord-Holland, Haarlem (cd-rom).

Provincie Noord-Holland, 2006: Beleidskader Landschap en Cultuurhistorie Noord-Holland. Provincie Noord-Holland, Haarlem.

Provincie Noord-Holland, 2009: Concept Beeldkwaliteitsplan Westfriese Omringdijk, Provincie Noord-Holland, Haarlem.

Provincie Noord-Holland, 2010a: Structuurvisie 2040 Noord-Holland – Kwaliteit doorveelzijdigheid. Provincie Noord-Holland, Haarlem.

Provincie Noord-Holland, 2010b: Leidraad Landschap en Cultuurhistorie - Ontwikkelen met ruimtelijke kwaliteit. Provincie Noord-Holland, Haarlem.

Reedijk, D., 2004: Durgerdam. ‘Daar ginds om den IJdoorn, daar wacht ons de reê’, Stichting Historisch Centrum Amsterdam-Noord, Amsterdam.

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, 2013: Een toekomst voor dijken. Handreiking voor de omgang met dijken als cultureel erfgoed, Amersfoort.

Ritman, A.W., 1996: De dijklasten in het Noorderkwartier en een deel van het Zuiderkwartier

259

in de zestiende eeuw (ongepubliceere scriptie), s.l.

Rooy, P. de, 2007: Oorlog en revolutie 1914-1925, in: P. de Rooy (red), Geschiedenis van Amsterdam. Tweestrijd om de hoofdstad, 1900-2000, Amsterdam, 73-125.

Saaltink, H.W. (red), 1992: Vervolg op de Chronyk der stad Hoorn van de heer Dr. T. Velius. De boeiende jaren tussen 1630 en 1799, Hoornse Historische Reeks Nr. 1, Vereniging Oud Hoorn, Hoorn.

Schilstra, J.J., 1974: In de ban van de dijk. De Westfriese Omringdijk, Hoorn.

Schmall, H., 1987: De Stelling van Amsterdam. Geschiedenis van de vestingwerken, in: Heinemeijer, W.F. & M.F. Wagenaar, Amsterdam in Kaarten. Verandering van de stad in vier eeuwen cartografie, Ede/Antwerpen, 112-115.

Schoorl, H., 1973: Zeshonderd jaar water en land. Bijdrage tot de historische geo- en hydrografie van de kop van Noord-Holland in de periode ±1150-1750, Groningen.

Schrickx, C., 2007: Westerdijk en Westerpoort, Hoorn Onder Ons 3, Hoorn.

Schrickx, C.P. en D.M. Duijn, 2010: Zeelieden, bedelaars en gevangenen op een eiland in de Zuiderzee. Cultuurhistorie en archeologie van het Oostereiland in Hoorn, West-Friese Archeologische Rapporten 20, Hoorn.

Schrickx, C.P., 2010: Een kommerlijkste toestand en groot gevaar. Archeologie en historie van de Westfriese Omringdijk tussen Hoorn en Schellinkhout, West-Friese Archeologische Rapporten 16, Hoorn.

Schrickx, C.P., 2011: Van pottenbakkerij tot steenhouwerij. Archeologisch onderzoek op de percelen Westerdijk 11-17 in Hoorn, West-Friese Archeologische Rapporten 30, Hoorn.

Schrickx, C.P., 2014: Een 16de-eeuwse muur tussen de Hoofdtoren en de Westerpoort. Archeologische begeleiding van de vervanging van de kademuur van het Stenen Hoofd in Hoorn, West-Friese Archeologische Rapporten 63, Hoorn.

Soeteboom, H., 1702: De Soet-stemmende Zwaane van Waterland, in: H. Soeteboom, Oud-heden van Zaan-land, Stavoren, Vronen en Waterland; Behelzende haar Oorsprongen, Volkplantingen, Loop der Rivieren, Bedykinge, Regeeringen onder Keyzers, Koningen, Princen, Graven, Potetaten, en Burger-vaderen. De Wetten, en Voor-regten, haar door deze vergunt; De oorlogen die haar gedrukt, ende Vrede, Koophandel, Scheepvaart, Visscherye, en Neeringen, die veele steden, en dorpen verheven hebben. Alles uit de Oudheden Nagespeurd, en met Autentique Stukken bewaarheid, Amsterdam.

Straat, P. en P. van der Deure, 1733: Ontwerp tot een minstkostbaare, zeekerste en schielykste herstelling, van de zorgelyke toestand der Westfriesche zeedykken; zonder dat het voortknagend zeegewormte daar aan eenige hindernisse kan veroorsaaken, Amsterdam.

Streefkerk, C., 1994: ‘Verder dan het oog reikt een blik op de kaart’ in: F. Wieringa (red.),

260

Perfect gemeten. Landmeters in Hollands Noorderkwartier, Wormerveer, 23-29.

Soonius, C.M., D. Bekius & S. Molenaar, 2001: Streekplan Noord-Holland Zuid, provincie Noord-Holland; een archeologisch bureauonderzoek, RAAP-rapport 709, RAAP Archeologisch Adviesbureau, Amsterdam.

Soonius, C.M. & S. Molenaar, 2007: Onderzoeksgebied Zeevang, gemeente Zeevang, Edam-Volendam en Wester-Koggenland; archeologisch vooronderzoek: een bureauonderzoek, RAAP-Rapport 1437, RAAP Archeologisch Adviesbureau B.V., Amsterdam.

Soonius, C.M., 2007: Gebied Laag Holland/Waterland, provincie Noord-Holland; een archeologisch bureauonderzoek, RAAP-rapport 1536, RAAP Archeologisch Adviesbureau, Weesp.

Soonius, C. M. & M. H. Bartels 2011: Jaarverslag van Archeologie West-Friesland mei 2010-mei 2011, Hoorn.

Thijsse, J. Th., 1972: Een halve eeuw Zuiderzeewerken, 1920-1970, Groningen.

Trier, M., 2004. Die ‘Poller Koepfe’oder zwei Tonnen heringe und ein vergoldens Geschirr, archaologischen Untersuchungen an einem bedeutenden Wasserbauwerk der fruhen Neuzet, in: Koelner Museums Bulletin, 2004-2, 19-36.

Trier, M. 2007. Mittelalterlichen Hochwasserschutz in Koeln, ‚mit gewaltigen Unkosten (gleich zu ersehen) gelecht und angerichtet‘, in: Skyllis, 172-185.

Velius, T., 1740 (4e druk): Chronyk van Hoorn, met aantekeningen van Sebastiaan Centen, Hoorn.

Ven, G. van de, 2003: Rijnland en Woerden, in: Tijdschrift voor Waterstaatsgeschiedenis 12, webversie 2006, 59-68.

Vries, G. de, 1859: Nota betreffende den Keuken- of Koekendijk, s.l.

Vries, G. de, 1876: Het Dijks- en molenbestuur in Holland’s Noorderkwartier onder de grafelijke regeering en gedurende de Republiek, Amsterdam.

Wagenaar, K., & C. van Wallenburg, 1987: Toelichting bij de bodemkaart van Nederland1:50.000, kaartbladen 19 Oost Alkmaar en 20 West Lelystad (Noordhollands gedeelte),Stichting voor Bodemkartering, Wageningen.

Waldus, W.B., M. Bouman, S.v.d.Brenk en R. van Lil, 2010: Bureauonderzoek en sonaronderzoek naar het verdronken middeleeuwse dorp Etersheim (Noord-Holland), Amersfoort, ADC rapport 2208, ADC ArcheoProjecten, Amersfoort.

Waldus, W.B., 2010: De sarcofaag van het verdronken middeleeuwse dorp bij Etersheim (Noord-Holland). De lichtingsoperatie in het Markermeer en het daarop aansluitende onderzoek

261

naar de archeologische betekenis van de sarcofaag, ADC Rapport 2209, ADC ArcheoProjecten, Amersfoort.

Waldus, W.B., S. van den Brenk & R. van Lil, 2011: Bureauonderzoek plangebieden Gouwzee en Eemmeer, ADC rapport 2762, ADC ArcheoProjecten, Amersfoort.

Weerheijm, W.J. & K. Klerks, 2012: Aanvullend maritiem-archeologisch onderzoek in het kader van de dijkversterking Edam-Amsterdam, Vestigia rapport V 1013, Vestigia Archeologie en Cultuurhistorie, Amersfoort.

Westerhoff, W.E., E.F.J. de Mulder & W. de Gans, 1987: Toelichting bij de geologische kaart van Nederland, schaal 1:50.000, blad Alkmaar west (19W) en blad Alkmaar oost (19O), Rijks Geologische Dienst, Haarlem.

Kaarten Voor een nadere beschrijving van de kaarten: zie bijlage 1.

Edam-Amsterdam:Kaart van Waterland, ca. 1530 (collectie NA)

Kaart van Waterland, Bartholomeus Simonsz ca. 1590 (collectie NHA)

Kaart van Katwoude, Anoniem. Op grond van de datering van de Polder Purmer te dateren tussen 1620 en 1622 (collectie WA)

Kadastrale minuutkaarten van Edam, Katwoude, Uitdam, Durgerdam 1811-1832

Grondbelastingskaart nr. 0800 uit de Provinciale Atlas Noord-Holland, J.B. van Zijlmans 1811

Topografisch Militaire Kaart, ca. 1850

Topografisch Militaire Kaart Edam, 1894

Kaart van de Sluizen en duikers in Waterland, Jan Janszoon Backer 1631 (Archief van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen in Kennemerland en West-Friesland)

Kaart van het Overstroomingsgebied, M. F. Visser 1916 (collectie NHA)

Hoorn-Edam:

Kaart van Waterlant rond 1530 (collectie NA)Kaart van Waterland en Westfriesland uit 1603 (collectie NA)Kaart van Noordholland benoorden het IJ uitgegeven in 1631, Jan Willemsz. Blaeu (collectie WA en UvA)Kaart van de Drechterlandse dijk uit 1638 (collectie WFA)Kaart van West-Friesland uit 1651-1654 (collectie WFA)Kaart van Johannes Dou uit 1682 (collectie WA)Kaart van Drechterland uit 1723 (collectie WFA)Kaart van de Drechterlandse dijk uit 1775 (collectie WFA)

262

Kaart van Drechterland uit 1885 (collectie WFA)

Websites

Websites van overheden:Gemeente Edam-Volendam: www.edam-volendam.nlHoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier: www.hhnk.nlGemeente Hoorn: www.hoorn.nlGemeente Koggenland: www.koggenland.nlProvincie Noord-Holland: www.noord-holland.nlGemeente Waterland: www.waterland.nlGemeente Zeevang: www.zeevang.nl

Provincie Noord-Holland, 2011: Informatiekaart Landschap en Cultuurhistorie: http://maps.noord-holland.nl/extern/gisviewers/ilc/

Websites over cultureel erfgoed:www.boerderijenstichting.nl (boerderijen beeldbank Noord-Holland)www.monumenten.nlwww.omringdijk.nlwww.stelling-amsterdam.nlwww.molendatabase.nl

Overig:Archis (Archeologisch Informatiesysteem): http://archis2.archis.nl/archisii/html/index.html

Actueel Hoogtebestand Nederland: www.ahn.nl

263

Dankwoord

Dit Archeologisch Bureauonderzoek is diepgravender en omvangrijker dan menig bureauonderzoek. Dat heeft direct te maken met de aanzienlijke omvang van het project en de complexiteit van de materie. Alle fases van het onderzoek, zowel de voorbereiding als de formulering van de opdracht, de gunning, het eigenlijke werk en de afronding en presentatie, hebben de nodige tijd in beslag genomen.In de zomer van 2013 op het moment dat de toen nog interne documenten voor archeologie en erfgoed van de M.E.R. te lezen vielen, werd duidelijk dat deze niet voldoende waren om succesvol door de M.E.R. fase heen te komen. Het onderzoek moest kennissterker worden ingezet. Hiervoor is met name de rol van Koos Woestenburg (HHNK) met zijn kennis over de Zuiderdijk essentieel geweest.De formulering van de opdracht was een intensief proces, waar vooral dank uitgaat naar conditiemanager HHNK Hans Groen. Zonder zijn inzet was het niet tot deze studie, en de zekerheden die het voor het proces geeft, gekomen.Het samenstellen van een team van specialisten was een zoektocht naar kandidaten en specialisten die precies over tijd en de gevraagde kennis beschikten.Geertje Korf werd gevraagd om vanuit haar vroegere rol in de M.E.R. Commissie en als archeologe te adviseren in het woud van regelgeving en dit aan vakspecialisten helder uit te leggen. Van de Gemeenten Amsterdam, Hoorn en Waterland werd personeel met veel lokale en regionale kennis vrijgemaakt voor het onderzoek (Christiaan Schrickx, Ranjith Jayasena, Marieke Leeverink, Jantien Verduin en Thijs Terhorst). De digitale ondersteuning vanuit het HHNK kwam van Nienke van Slochteren en de vele kaartbladen met zeer uiteenlopende maar bruikbare gegevens kwamen via Ben Castricum uit Heerhugowaard. Het was de taak aan Sander IJzerman en Timo Perger om hieruit , samen met de vakspecialisten goede begrijpelijke kaartlagen voor land en zee te bouwen.De maritieme kant van het onderzoek kende een goede voortgang. Ondanks de aanwezigheid van fuiken en drijvende wiervelden kon nagenoeg het hele gebied in april 2014 worden gescand. Was nog een paar weken gewacht, dan had hier zo veel wier gedreven dat dit onmogelijk was. Vele tientallen kilometers zijn met diverse onderzoeksschepen gevaren. Vooral het varen in zeer ondiep water vlak onder de dijk was een uitdaging. De crew van DEEP bedanken wij hiervoor. De verwerking, beschrijving en interpretatie van al deze data was in handen van de maritiem archeologen en prospectors Liselore Muis en Seger van den Brenk, die zich in dit zoete water goed van hun taak hebben gekweten. De onderbouwing van dit gezamenlijk product kwam voor een flink deel uit de bibliotheken en archieven. John Brozius heeft vele hiervan op allerlei verschillende plekken nagespit en kwam met veel bekende en onbekende gegevens aan. Diederik Aten (HHNK) en Jan de Bruin (Westfries Archief) ondersteunden hierbij zoveel mogelijk. Ook de meldingen en discussies met de Historische Verengingen langs de dijk, de AWN Waterland- Zaanstreek, Archeologische Werkgroep Monnickendam, de duikers en de vissers, John van Lunsen van het archief te Alkmaar, het zijn er te veel om op te noemen, waren verrijkend voor de kennis van het gebied. Voor de laatste slag, de opmaak en de repro gaat dank uit naar Josje van Leeuwen en Opmaat. Het is een dijk van een klus geweest en een dijk van een onderzoeksrapport geworden.

Wij hopen dat onze gezamenlijke inspanningen hebben geleid tot een betere kennis van de dijk en daarmee een inleiding vormen voor onderzoek en behoud op niveau.

264

De redactie,

Michiel Bartels Bas van Sprew

265

Contactadressen auteurs

Bureau Monumenten & Archeologie, gemeente AmsterdamPostbus 107181001 ES AmsterdamThijs Terhorst: [email protected] Jayasena: [email protected] van Sprew: [email protected]

Bureau Erfgoed, gemeente HoornPostbus 6031620 AR HoornChristiaan Schrickx: [email protected] Bartels: [email protected] Verduin: [email protected]

Periplus Archeomare b.v.Asterweg 17 A41031 HL AmsterdamSeger van den Brenk: [email protected] An Muis: [email protected]

Afdeling Monumentenzorg, gemeente WaterlandPostbus 10001140 BA MonnickendamMarieke Leeverink: [email protected]

Geertje Korf, Milieu Erfgoed RuimteVan Bemmelstraat 273818 PA Amersfoort Geertje Korf: [email protected]

266

Bijlage 1: Geraadpleegde archieven en primaire historische bronnen

Archieven

Waterlands Archief (WA)0086 Dorps- en gemeentebesturen Beets en Schardam, 1357-19700090 Gemeente Oosthuizen, 1811-19350196 Polder Zeevang, 1830-19800649 Stad Edam1006 Heemraadschap Schardam en Keukendijk, 1772-19211080 Hoogheemraadschap Uitwaterende Sluizen Kennemerland en Westfriesland te Edam,

1544-1950

Westfries Archief (WFA)0348 Oud archief stad Hoorn, 1356-1815 (OAH)1295 Dorp en gemeente Avenhorn en Oostmijzen, Dorp en Gemeente Grosthuizen, Gemeente

Scharwoude, gemeente Avenhorn, 1629-19361562 Ambacht Drechterland, 1572-1973

Noord-Hollands Archief (NHA)0003 Gecommitteerde Raden van West-Friesland en het Noorderkwartier te Hoorn0176 Losse aanwinsten0553 Provinciale Waterstaat van Noord-Holland te Haarlem

Bronnen

Particuliere Notulen van de vergaderingen der Staten van Holland 1620-1640 door N. Stellingwerf en S. Schot, 7 dln (uitgave Instituut voor Nederlandse Geschiedenis 1992).Integrale weergave van de aantekeningen gemaakt door Nicolaas Stellingwerff, pensionaris van Medemblik, en Sybrand Schot, secretaris van Purmerend, tijdens de vergaderingen van de Staten van Holland en West-Friesland.Een digitale versie is beschikbaar op: http://resources.huygens.knaw.nl/retro

Kaarten

De kaarten zijn afkomstig uit verschillende archieven:NA = Nationaal ArchiefNHA = Noord-Hollands ArchiefWA = Waterlands ArchiefWFA = Westfries Archief

Kaart van Waterlant rond 1530 (collectie NA)NA, Afdeling kaarten en tekeningen, Hingman 4.VTH, 2461.De aanleiding tot tekenen en de datering van deze kaart zijn onbekend. Streefkerk brengt de kaart in verband met een ordonnantie uit 1534 over het onderhoud van de zeeweringen in het

267

Noorderkwartier.1 De kaart wordt om deze reden op de website van het WFA gedateerd op ca. 1530. Opvallend aan de kaart is de nadruk op de loop van de dijk die met een dikke zwarte lijn is aangegeven en diverse bijschriften kent.Zie voor een beschrijving van de kaart: Hameleers 1987, 108-109.Zie voor het onderzoek naar de kaart: Streefkerk 1994, 23-29.Zie ook: De Bruin 2012, 30.

Kaart van Waterland en Westfriesland uit 1603 (collectie NA)NA, Afdeling kaarten en tekeningen, Hingman 4.VTH, 2513.2

Titel: Kaart van Holland’s Noorderkwartier, met aanwijzing (in kleuren) van de verschuldigde omslag voor Uitwaterende Sluizen; gemaeckt bij Gerrit Dirckxss. Langedijck; gecopiëert in Meij 1607 bij mij Floris Jacobsz, gesworen lantmeter, 1603.

Kaart van Noordholland benoorden het IJ uitgegeven in 1631 (collectie WA en UvA)De kaart is gemaakt door Blaeu. Het kaartbeeld dateert vermoedelijk enkele jaren voor 1631 want de Groote Waal bij Hoorn wordt op deze versie van de kaart nog oningepolderd weergegeven (1627).

Kaart van de Drechterlandse dijk uit 1638 (collectie WFA)De Drechterlandse dijk is in een serie kaartbladen in 1638 in kaart gebracht. Twee kaartbladen zijn hier van belang:Kaartblad J: Carte gequoteert J, beginnende tusschen de Groote ende Kleyne Wael verbij Munnikij ende eyndende verbij de Naemsloot, vervangende in hem 1694 roeden 7 voeten; gemeten ende gecarteert bij mij P. van der Meersch, lantmeter bij den Hove van Hollant geadmitteert.Kaartblad K: Carte gequoteert K, beginnende verbij den Naemsloot ende eyndende aen den affschou op de Klamdijk bij Lutje Schardam, vervangende in hem 917 roeden 9 voeten; gemeten ende gecartteert bij mij P. van der Meersch, lantmeter bij den Hove van Hollant geadmitteert., 1638.

Kaart van West-Friesland uit 1651-1654 (collectie WFA)Kaart van West-Friesland, waarschijnlijk gemaakt in opdracht van de Hoge Raad van Holland en Zeeland in het kader van het Groot Proces tussen de vier Westfriese ambachten; toegeschreven aan Johannes Dou, 1651-1654.Zie voor een beschrijving van de kaart: Hameleers 1987, 54-55.Zie ook: De Bruin en Aten 2004, 5-27.

Kaart van Johannes Dou uit 1682 (collectie WA)Kaart van het Hoogheemraadschap van de Uitwaterende Sluizen. Het kaartbeeld dateert uit ca. 1680Deze kaart is diverse malen heruitgegeven waarbij het kaartbeeld niet is aangepast.Zie voor een beschrijving van de kaart: Hameleers 1987, 114-115.

Kaart van Drechterland uit 1723 (collectie WFA)In 1723 is Drechterland in zes kaartbladen door Govert Oostwoudt in kaart gebracht. Op basis hiervan is een gedrukte versie uitgebracht.Zie voor een beschrijving van de kaart: Hameleers 1987, 56-57.

268

Kaart van de Drechterlandse dijk uit 1775 (collectie WFA)In 1775 is de Drechterlandse dijk getekend op vijf kaartbladen. Als aantekeningen zijn op de kaartbladen beschrijvingen aanwezig van de wijze waarop de dijken waren versterkt.Zie voor een beschrijving van de kaart: Hameleers 1987, 60-61.

Kaart van Drechterland uit 1885 (collectie WFA)In 1885 is Drechterland door Stoutjesdijk in drie kaartbladen in kaart gebracht. De kaarten bevatten veel waterstaatkundige details als polderpeilen, waterlopen en sluizen.

Eindnoten

1 Streefkerk 1994.

2 In het kader van dit bureauonderzoek is geen bestand in hoge resolutie van deze kaart bij het NA verkregen, omdat een gedigitaliseerd bestand nog gemaakt moet worden en de kaart momenteel in bruikleen op een tentoonstelling is.

269

Bijlage 2: Historische beschrijvingen van de Westfriese Omringdijk (sectienrs. HE-1 t/m HE-5)

In het commentaar bij de kaart van Van der Meersche uit 1638 wordt de dijk in detail beschreven.Tussen de Westerpoort en de Berkhouter watermolens:“aen de buytenzijde tegens de zee is hebbende een wierriem met een seer swaer crabhooft, daer buyten beset met sware schoorpalen, onder met sparren ende boven met sware steenen aengevult (…) dat ’tselve in zulcker voegen is continuerende tot voorbij d’ eerste Berckhouter watermeulen (…) ter lengte van 610 roeden.”Tussen Scharwoude en Lutjeschardam:“dat den dijck van daer noortwaerts van buyten is beslagen met paelen voor de gloeyinghe ter lengte van XXVI roeden (…) ende dat den dijck van daer voorts van buyten is beseth met een wierriem ende een seer swaer crabhooft, daervooren met groote steenen ende klynckers steenen aengevult ende met sware schooren gestijft, meest van eyckenhout met iseren bouten beslooten (…) dat de voorseyde wierriem ende crabhooft hiervooren aengewesen tot daer toe zijn streckende ter lengte van 245 roeden (…) ende dat den dijck van daer voorts aen is beseth met palen voor de gloyinghe ter lengte van XXV roeden”

In het WFA bevinden zich enkele lijsten betreffende de lengte en breedte van de wierdijken.1 Bij de Westerdijk worden in 1712 wierdijken beschreven (korte samenvatting):Nr. 1-5, 7, 8, 10 aardendijk, wier met eiken krebbing en grenen palenNr. 6 aardendijk, wier met ‘in het geheel een reeks krebbingh’Nr. 9, 12 aardendijk, wier met eiken krebbingNr. 11 aardendijk, wier met eiken krebbing en enige grenen palenNr. 13-21 aardendijk, voorland, steenkas, regel palenNr. 22 aardendijk, wier met eiken krebbing en grenen palenNr. 23-25 aardendijk, wier met eiken krebbingNr. 26-27 aardendijk, wier met eiken en grenen krebbingNr. 28 aardendijk, voorland, steenkasNr. 29-33 aardendijk, voorland

Op de kaart van Oostwoudt uit 1723 is de wijze waarop de Westfriese Omringdijk was versterkt aangegeven. Een rode lijn betekent een wierdijk en streepjes zijn palen. Op basis hiervan kan de volgende omschrijving worden gemaakt:Nr. 0 t/m 11 wierdijk, geen voorlandNr. 12 t/m 20 aardendijk, voorland met palenNr. 21 wierdijk, voorland met palenNr. 22 t/m 27 wierdijk, geen voorlandNr. 28 t/m 34 aardendijk, voorland

Beschrijving van de Drechterlandse zeedijk door hoofdingeland P. Straat uit 1747.2

Nr. 1 en 2 wier en oude krebb(ing) voor den dijk met een strook voorland breet van 12 tot 18 roeden, met een buitenhooft beslagen, met blatriet en steen belegt

Nr. 3 t/m 12 wier en oude krebbing voor den dijk met steen daar weer voorNr. 13 een aardendijk met voorland daar voor, daar een buitenhooft voor staat,

270

met blatriet en steen belegtNr. 14 voorbij het Scharwouder haventje idemNr. 15 als vorenNr. 16 als voren, dog het voorland alhier breder van 10 tot 20 roedenNr. 17 en 18 idemNr. 19, 20 en 21 het voorland breet 40 roedenNr. 22 wier voor den dijk, met een strook rietland en een buitenhooft, dog met

seer weinig steen daar voorNr. 23 en 24 wier voor den dijk, met een redelijke krebbing en steen daar voorNr. 25 en 26 wier en krebbing als vorenNr. 27 iden; regt voor de bogt daar den doorbraak in ’t jaar 1675 is geweest,

staat een stecketsel van palen lang 4 a 5 roed, en een van kaisteen 12 roeden

Nr. 28 alwaar hier den doorbraak geweest is, 37 roeden wierdijk met een lager krebb(ing) daar voor, soo als na de inundatie toenmaals geslagen is, dog de steen niet hooger als dagelijks getij, voorts een aardendijk met voorland daar voor

Nr. 29 t/m 35 een aardendijk, met een breede polder voorlandt voor denzelven tot aan lutje schardam alwaar den Westerdijk eindigt

Tevens wordt de hoogte en diepte van de stenen glooiing en de diepte voor de buitenwerken genoemd.

In het Westfries Archief bevindt zich een stuk getiteld ‘Memorie van de Dregterlandsche Westfriesche Zeedijk op welke nommers deselve met wierwerken of met paalwerken als anders is voorsien en waar deselve aardendijk is’ uit 1750.3 De dijkvakken worden volgens de toenmalige verstoeling weergegeven.Hoorn Nr. 1 buiten de Westerpoort van de stadswal af een vervallen wierdijk werdende gedekt door voorland en buitenwerkHem Nr. 2 wierdijk, ten meesten deele als vorenScarwoud Nr. 3 ad idemGrosthuijsen Nr. 5 en 6 ad idemBerkhout Nr. 7 t/m 12 ad idemDampten Nr. 13 en 14 aardendijk met voorland en buitenwerken gedektGrosthuijsen Nr. 15 ad idemOudendijk Nr. 16 ad idemBerkhout Nr. 17 t/m 20 ad idem Nr. 21 ad idem en ook wierdijk Nr. 22 en 23 wierdijkSwaagh Nr. 24 wierdijkDampten Nr. 25 ditoOudendijk Nr. 26 ditoBerkhout Nr. 27 ditoGrootebroek Nr. 28 dito wierdijk alwaar inundatie Ao 1675 is geweest en voorts een weinigje aardendijk met voorland voorsienBerkhout Nr. 29 aardendijk door’t voorland gedektBovencarspel Nr. 30 ad idemScarwoud Nr. 31 ad idem

271

Berkhout Nr. 32 t/m 35 ad idem streckende even voorbij ’t end van den oudendijk tot aan den Koekendijk alwaar den Dregterlandsche zeedijk eindigt welk tussen beiden end dijks oudtijts wert genaamt de Clamdijk dat ontstaan is over de onderhoudenisse van dien tussen die van Dregterland ter eenre en die van de Beets ter andere zijde

In 1758 werd de dijk opnieuw verstoeld.4 De nieuwe verstoeling was een stuk praktischer ingedeeld:Hoorn Nr. 1Dampten Nr. 2, 3 en 4Avenhorn Nr. 5Berkhout Nr. 6 t/m 25Scarwoud Nr. 26 en 27Grosthuijsen Nr. 28 t/m 31Oudendijk Nr. 32 t/m 35

Op de kaart van Drechterland uit 1775 staan enkele aantekeningen over de dijkversterkingen: “Aan de Westerdijk of bewesten Hoorn, daar ‘t gestippelde mede de oppervlakte van de wier betekent, en de fijne streepjes daar voor vertoonende, is de zijde of opstaande wier, daar dezelve wat lager ligt, want tusschen No 5 en 6 tot in No 9 daar legt de stenen gloijing veel hooger en op zijn bestek; als ook van No 23 tot verbij No 24 en van No 26 tot 28 mede op zijn hoogte. Daar palen voor ‘t buitenland staan, legt ook een weinigje steenengloijing voor.”

Uit 1775 dateert een inspectierapport van de Westerdijk, vermoedelijk naar aanleiding van de stom van dat jaar.5 De staat van de dijk staat hierin vrij uitgebreid beschreven.Opvallend is dat diverse malen staat aangetekend dat de steenglooiing nog niet op hoogte ligt.

In het Westfries Archief bevindt zich een stuk getiteld ‘Opgave van de Dreghterlandsche zeedijken Ao 1814 hoedanig dezelve tegenwoordig geconstitueert en op welke plaatsen met steenen gloijingen, wieren en palen voorzien zijn en waar niet’.6 De dijkvakken worden volgens de verstoeling weergegeven.Westerdijk: dewelke begint van ’t hek van de Westerpoort af buijten Hoorn en vervolgt tot verbij de aftreed van de Oudendijk tot aan de afscheijdspaal die neven de ringsloot staat en alwaar de Westerdijk met Nr. 35 een einde neemt, dus lang zijnde 1750 roeden.Nr. 1 van ’t hek of stadswal af tot aan Nr. 2 Een aardendijk voorzien van buijtenoever en daarvoor gelegen paal en steenwerkNr. 2 tot Nr. 13 wierdijk met een steenengloijing daarvoor, edog in Nr. 7 en 8 ongeveer 40 roeden aardendijk, met eene kapitale steenengloijing voor dezelve, aldaar door de slegte wier die schuins afgestoken zijnde, gelegen isNr. 13 tot Nr. 22 incl. aardendijk met een groene buijtenvalling en daarvoor leggende buijtenland welks buijtenzijde van paal en steenwerk

272

voorzien isNr. 23 aardendijk met een steenengloijing daar voor gelegenNr. 23 afschouw tot afsch. van Nr. 28 wierdijk met steenengloijing daarvoorNr. 28 afsch. tot Nr. 35 incl. aardendijk met eene groene buijtenvalling en daarvoor breed voorleggend buijtenland met steen en paalwerk bezet

In de 19de eeuw zijn enkele profielen van de Westerdijk getekend door Pieter Klaasz. Messchaert (collectie Westfries Museum). Hierop is zowel de bestaande situatie als een nieuwe situatie vastgelegd. Uit de tekeningen blijkt dat een pakket wier uit de dijk is verwijderd.

Eindnoten

1 WFA, Ambacht Drechterland, toeg.nr. 1562, inv.nr. 959. Kopie bij AWF.






273

Bijlage 3: Historisch bekende dijkdoorbraken en stormen (traject Hoorn-Edam)

De verschillende inlaagdijken, walen binnen de dijk en dijkversterkingen die in dit bureauonderzoek worden besproken, zijn een direct gevolg van stormvloeden en dijkdoorbraken. Hieronder volgt een overzicht van de historisch te achterhalen dijkdoorbraken. Tevens worden stormen genoemd die niet tot dijkdoorbraken hebben geleid, maar mogelijk wel de aanleiding hebben gevormd tot het versterken van de dijken. De dijkdoorbraken vormern een cruciaal onderdeel van de historie van de dijk en worden daarom hieronder chronologisch weergegeven.

Storm 1375De Marcellusvloed van 1375 vormde mogelijk de aanleiding tot een grote inlaagdijk in Drechterland (zie: inlaagdijken). Hierbij werd een deel van Scharwoude buitengedijkt (zie: verdronken dorpen).

Storm 1403In 1403 ondervond de Zeevang stormschade, zoals blijkt uit de tekst van een akte waarin diverse voorrechten door de graaf werden verleend “daer zy grooten hinder ende schade by geleden hebben ende zeer verarmyt werden”.1 Mogelijk werd hierna een inlaagdijk aangelegd (zie: inlaagdijken). Mogelijk is dit de inlaagdijk waarbij Etersheim deels is buitengedijkt (zie: verdronken dorpen).

Dijkdoorbraak 1436In een akte uit 1437 betreffende het onderhoud van de Klamdijk is sprake van “twee walen” die zijn “gebroken in dat deel dijcs vanden clamdijc”. Mogelijk is hierbij het Beetscoger weeltjen ontstaan dat op de kaart van de Beemster uit 1644 ten zuiden van de Klamdijk wordt weergegeven (zie: walen).

Dijkdoorbraak 1454In 1454 is sprake van herstelling van de Keukendijk bij Etersheim, waarbij expliciet staat vermeld dat “die wael ingebroken elleff dagen voir die scou ende upden derden dach off op den vierden dach na dat die wael ingebroken was, mochten sij wel weder gedijct hebben ende die waell gemaict hebben voir die scou”.2 Hierna zou een inlaagdijk zijn gemaakt (zie: inlaagdijken).

Dijkdoorbraak 1508Volgens de auteur van de Origo Civitatis Hornensis braken tijdens deze storm in West-Friesland wel zeven dijken waaronder “drye gaten waeren by de stede van Hoorn, te Schaerdam, off by Schaerwoud inden dijck die naer Eedam streckt”.3

Uit de kaart van Van der Meersche uit 1638 blijkt dat tussen Schardam en Scharwoude diverse binnendijkse walen lagen: de Broeckerwael (No 106), de Walichswael (No 105) en de Swarttewael (No 103). Het is niet bekend welke van deze walen in 1508 door dijkdoorbraken zijn ontstaan (zie walen). Mogelijk dateren ze alle drie uit 1508.

Dijkdoorbraak 1509Volgens de auteur van de Origo Civitatis Hornensis brak “die nyewe gemaeckte dijcken by

274

Hoorn te Schaerdam” opnieuw door.4

Dijkdoorbraken 1514Volgens de auteur van de Origo Civitatis Hornensis brak in Hoorn bij de Westerpoort en groot gat in de dijk en was verder vooral schade bij Schardam.5 Hierbij zouden zowel de Grote Waal (ook wel Berckhouter Meer, drooggelegd 1627) als de Kleine Waal zijn ontstaan (zie walen).

Storm 1532In het manuscript van Quesnoy wordt volgens Ritman een storm in 1532 vermeld, die schade of een dijkdoorbraak in de Zeevang veroorzaakte.6 Deze storm staat bekend als Allerheiligenvloed.

Storm 1552In het manuscript van Quesnoy wordt volgens Ritman een storm in 1552 vermeld, die schade of een dijkdoorbraak in de Zeevang veroorzaakte.7 Deze storm staat bekend als de Sint-Pontiaansvloed.

Storm 1560In het manuscript van Quesnoy wordt volgens Ritman een storm in 1560 vermeld, die schade of een dijkdoorbraak in de Zeevang veroorzaakte.8

Storm 1566Deze storm vormde volgens het manuscript van Quesnoy de aanleiding tot een inlaagdijk in de Oosterweren (zie: inlaagdijken).

Storm 1570De Allerheiligenvloed van 1570 vormde de aanleiding tot een inlaagdijk in de Oosterweren (zie: inlaagdijken).

Dijkdoorbraak 1651In 1651 is sprake van “het ingebroocken gat vande Santbreeckssluijs (opden vijfden deser in gebroocken) wijt sesenveertich voeten, diep binnen twee en twintich voeten ende buijten seventien voeten”.9 Dit gat moest “opt spoedichste sal worden bepaelt binnen ende buijten met een enckelde rij palen van sestich voeten lanck”. Een bestek van de werkzaamheden is bewaard gebleven.10 Hierin is sprake van “te slaen twee rijen paelwerck aen wedersijden vant ingebroocken gat vande Santbreeckssluijs”.

Storm 1658Abbing meldt bij het jaar 1658: “des nachts kwam een wagenmaker langs den Westerdijk naar Hoorn rijden en vond den dijk, ter plaatse, waar hij naderhand nog is doorgebroken, aan het wijken. Hij schielijk deze tijding in de stad brengende, preste men terstond eenig volk derwaarts, hetwelk zoodanige middelen in het werk stelde, dat men, door Gods hulp, den gemelden dijk, boven alle menschelijke verwachting, nog behield.”11

Aangezien sprake is van de locatie waar de dijk naderhand is doorgebroken, gaat het hier vermoedelijk om dezelfde locatie als bij de dijkdoorbraak van 1675.

Storm 1665Volgens Noordlandt, schoolmeester in Hoorn, was de dijk tussen Scharwoude en Schardam bij

275

een storm in 1665 beschadigd en daarna niet goed hersteld.12

Dijkdoorbraak 1675In de kroniek van Feyken Rijp uit 1706 staat de tekst van een brief waarin verslag wordt gedaan van de stormvloed en dijkdoorbraak van 1675 (afb. 8.7, 8.8 en 8.9):“doch ’s nagts ontrent twee uren begon de branden Stadhuys klok te luyen, waar door een groot alarm in de Stad kwam, also daar tijding was gekomen als dat den Dijk bewesten Hoorn tusschen Schardam en ’t Swart Kerkje, door wilde. Welke ook ontrent ten half drie uren (voor Carbasius Weeltje) is door gebroken, so dat de Borgers te laat kwamen. (…)als ook om steen in Binne-schepen te laden, en die na het gat te voeren, om aldaar te laten sinken; waar door nu veel Vrouluy, ja bu duysende op de been syn, en met Manden hier voorby gaan na de Luyendijk, om steen te dragen, so dat het is of men in een belegerde Stad was”In het Vervolg op de Chronyk van Velius staat het volgende vermeld: “Op den 4 en 5 November deeses jaars was alhier een hevige storm verzeld met zwaar onweer waar op een hooge watervloed volgde waar door een dijkbreuk bij Swart Kerkie en Scharwoude veroorsaakt werd, die gansche Westerpolder onderwater zetten. (…) Allerhande materialen werden na den dijk gezonden, om het door gebrokene gat te stoppen. Twee katschepen liet men voor het gemelde gat sinken”.Uit de tekst blijkt dat de dijkdoorbraak was tussen Schardam en het Zwarte Kerkje (kerk van Scharwoude). Feyken Rijp noemt specifiek de locatie Carbasius Weeltje. Dit is een andere naam voor de door Carbasius drooggelegde Walichswael (zo genoemd op de kaart van Van der Meersche uit 1638). Op de kaart van Oostwoudt uit 1723 is te zien dat in deze drooggelegde waal een binnendijks meertje (wiel) ligt, waarbij staat geschreven ‘het zeegat’.In november 1675 werd het gat hersteld door een dubbele palenrij te slaan (waarvoor apart stellingen met heiblokken werden gevorderd) en met wier, stro en hooi, rijshout en zinkstukken.Op 5 december 1675 volgde een nieuwe storm waarbij de herstelwerkzaamheden grotendeels teniet werden gedaan. In het Archief Alkmaar bevindt zich een tekening uit 1675 van het gat in de dijk (Afbeeldinge vanden inbreuk vande zuijdendijck tusschen Schaerdam ende den oudendijck). Zie ook: oproep van de dijkgraaf aan hoofdingelanden ter plekke bijeen te komen.13

In 1676 werd het gat in de dijk volledig hersteld. Er werd een nieuwe dijk in zee rondom het oude werk aangelegd met een driedubbele palenrij, wierriem, rijshout en ballaststeen. Voor het slaan van de palen waren vijf heistellingen in gebruik. Van dit waterbouwkundig huzarenstukje bestaat een olieverfschilderij van M. Withoos ‘De sluiting van de doorbrak bij Scharwoude’, 1675. Hierop is in detail de voortgang van het werk te zien. Het schilderij is in particulier bezit.Het meertje bestaat nog steeds en heet nu eenvoudig ‘De Weel’ (zie: walen). Op de dijk is in 1975 door het Westfries Genootschap een monument geplaatst ter herinnering aan de dijkdoorbraak.

Storm 1702Vervolg op de Chronyk van Velius: “de dijk bij Scharwoude in het uytste gevaar was om door te breeken”14

Storm 1760Vervolg op de Chronyk van Velius: “Door deese z. ten o. wind en hooge zee, werd de gloying buyten de Wester poort veel beschadigt en de hoek bij de galg leed veel.”15

276

Dijkdoorbraken 1775Naar aanleiding van de overstromingen van 1775 is een boek verschenen:Historisch verhaal der overstroomingen in de Nederlanden, byzonder op den 14 en 15 van slagtmaand des jaars 1775 voorgevallen. Waar by gevoegd is, eene korte beschryving van de ligging en steldheid der steden, dorpen, zee- en rivier-dyken, welke door de gemelde overstrooming beschadigt geworden zyn. Benevens eene naauwkeurige lyst der schepen, welke in den storm van den 13, 14, 15 en 16 november des gemelden jaars verongelukt, gestrand of zwaar beschadigd zyn (Amsterdam).In dit boek is op pagina 83 een gravure van de Zeevang opgenomen waarin precies staat aangegeven op welke plaatsen de dijk is doorgebroken en hoe het dijkprofiel op die plaatsen eruit zag (bron: beeldbank Noord-Hollands Archief) (afb. 8.10).Tevens is er een gravure getiteld ‘Gezicht uit Oosthuizen, op de dykbreuken by Warder, in de overstrooming, den 15den novemb. 1775’. Op de achtergrond is de dijk te zien met daarin twee gaten (de gaten in dijkvakken 38 en 40) (afb. 8.11).In het Waterlands Archief bevinden zich de bestekken en voorwaarden van reparatie van de dijken en verhogingen in de jaren 1776, 1777, 1778 en 1779.16

Storm 1776Bij een storm in 1776 ontstond “aan de Westerdijk bewesten de stadt Hoorn een plaats aan den aardendijk na de storm een kleine openinge op de kruijn des dijks”.17

Storm 1825In 1825 vond een grote watersnoodramp plaats.18 De Zeevang overstroomde geheel. De dijk brak echter niet door.

Storm 1846In de krant van 9 juli 1846 (Algemeen Handelsblad) werd kort bericht gedaan van stormschade: “Hoezeer voor grootere onheilen gespaard gebleven, is echter de afgeloopen jaarkring voor den staat der dijken en zeeweringen in dit gewest, nadeelig geweest en hebben deze, door de hevige vloeden en hoogen waterstand veel te verduren gehad. Omtrent het voorgevallene met den Zeevangs Zeedijk, is de buitengewone vergadering van 24 Maart jl., een afzonderlijk verslag ingeleverd. De herstelling is voor de som van f155.000,- aangenomen door H. Boelsums, uit Medemblik.”

Storm 1916Het Zuiderzeegebied werd zwaar getroffen, maar de dijk tussen Hoorn en Edam is tijdens deze storm niet doorgebroken. De stormramp vormde de aanleiding voor de Zuiderzeewerken waarbij de Afsluitdijk werd aangelegd en de dijken grootschalig versterkt.De volledige dijk tussen Hoorn en Edam werd in de jaren 1920 en 1921 grootschalig verstevigd. De benodigde grond werd onder andere gehaald uit de Etersheimer braak, waardoor dit nu de laagste plek van Noord-Holland is (-6,50 NAP).19 Hiertoe werd een spoorlijn aangelegd met stoomlocomotief (afb. 8.12 en 8.13).De aankondiging tot aanbesteding van de werkzaamheden verscheen in de krant (Algemeen Handelsblad 6 juni 1916) (afb. 8.56). In 1917 (Nieuwe Rotterdamsche Courant, De Telegraaf 3 dec. 1917) werd bericht gedaan van de voltooiing van de werkzaamheden.

277

Eindnoten

1 WA, Stad Edam, toeg.nr. 0649, inv.nr. 10. Een transcriptie is gepubliceerd in: De Goe-de 1943, 183. Zie ook: Boschma-Aarnoudse 2003, 114.

2 WA, Stad Edam, toeg.nr. 0649, inv.nr. 83.

3 Van der Knaap en Veerkamp 1990, 279.



6 Ritman 1996, 40. Het originele manuscript is niet bekeken (zie boven).



9 WA, Archief Edam, toeg.nr. 0649, inv.nr. 398a, fol. 46v. Kopie bij AWF.

10 WA, Archief Edam, toeg.nr. 0649, inv.nr. 398a, fol. 46v-47v en 48r-48v. Kopie bij AWF.

11 Abbing 1842, 66.

12 De Bruin en Aten 2004, 31. Bron: Noordlandt, D.G., Kort verhael van de ongemacken die het Noorderlandt overgekomen zijn door een watervloedt, tusschen den 4 en 5 Nov. 1675.

13 WFA, Ambacht Drechterland, toeg.nr. 1562, inv.nr. 1536.

14 Saaltink 1992, 121.

15 Saaltink 1992, 131

16 WA, Stad Edam, toeg.nr. 0649, inv.nr. 428. Kopie bij AWF.


18 Beijer 1826.

19 In de collectie van het NHA bevinden zich foto’s van de werkzaamheden in de Etershei-merbraak.

278

Bijlage 4: Monumentenverordening Noord-Holland 2010

Ziet u een fout in deze regeling? Meld het ons op [email protected]!

Zoek regelingen op overheid.nl

Provincie Noord-Holland

Monumentenverordening Noord-Holland 2010

Wetstechnische informatie

Gegevens van de regeling

Overheidsorganisatie Provincie Noord-Holland

Officiële naam regeling


Citeertitel Monumentenverordening Noord-Holland 2010

Vastgesteld door provinciale staten

Onderwerp bestuur en recht

Eigen onderwerpmonumenten, monumentenlijst, beschermd monument, collisie, structuren, dijklichaam

Opmerkingen met betrekking tot de regeling

Geen

Wettelijke grondslag(en) of bevoegdheid waarop de regeling is gebaseerd

1. Provinciewet2. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht

Regelgeving die op deze regeling is gebaseerd (gedelegeerde regelgeving)

Geen

Overzicht van in de tekst verwerkte wijzigingen

Datum inwerking

-

treding

Terugwerkende

kracht tot en met

Datum uitwerking

-

treding Betreft

Datum ondertekening

Bron bekendmaking

Kenmerk voorstel

01-10-2010

Nieuwe regeling27-09-2010

Provinciaal Blad, 2010, 112

2010-48110

Tekst van de regeling

Intitulé


Provinciale Staten van Noord-Holland;

279

Ziet u een fout in deze regeling? Meld het ons op [email protected]!

Zoek regelingen op overheid.nl

Provincie Noord-Holland


Wetstechnische informatie

Gegevens van de regeling

Overheidsorganisatie Provincie Noord-Holland

Officiële naam regeling


Citeertitel Monumentenverordening Noord-Holland 2010

Vastgesteld door provinciale staten

Onderwerp bestuur en recht

Eigen onderwerpmonumenten, monumentenlijst, beschermd monument, collisie, structuren, dijklichaam

Opmerkingen met betrekking tot de regeling

Geen

Wettelijke grondslag(en) of bevoegdheid waarop de regeling is gebaseerd

1. Provinciewet2. Wet algemene bepalingen omgevingsrecht

Regelgeving die op deze regeling is gebaseerd (gedelegeerde regelgeving)

Geen

Overzicht van in de tekst verwerkte wijzigingen

Datum inwerking

-

treding

Terugwerkende

kracht tot en met

Datum uitwerking

-

treding Betreft

Datum ondertekening

Bron bekendmaking

Kenmerk voorstel

01-10-2010

Nieuwe regeling27-09-2010

Provinciaal Blad, 2010, 112

2010-48110

Tekst van de regeling

Intitulé


Provinciale Staten van Noord-Holland;

280

Gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten;

Gelet op de Provinciewet en de Wet Algemene bepalingen omgevingsrecht;

Besluiten vast te stellen de volgende verordening:


Hoofdstuk I Algemene bepalingen

Begripsbepalingen

Artikel 1

In deze verordening wordt verstaan onder:

Hoofdstuk II Beschermde monumenten

Monumentenlijst en plaatsing

Artikel 2

Artikel 3

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

de wet: de Monumentenwet 1988 (Stb. 1988, 638);

monument: onroerende zaak die van belang is voor de provincie Noord-Holland wegens haar cultuurhistorische waarde;

beschermd monument: monument, ten aanzien waarvan is besloten tot plaatsing op de monumentenlijst;

monumentenlijst: de lijst die ingevolge artikel 4 door gedeputeerde staten wordt bijgehouden;

structuur: groep van onroerende zaken die van belang is voor de provincie Noord-Holland wegens haar cultuurhistorische waarde, onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang en in welke groep zich een of meer van rijks-, provincie- of gemeentewege beschermde monumenten bevinden;

beschermde structuur: structuur die door gedeputeerde staten ingevolge artikel 8 als zodanig is aangewezen;

dijklichaam: een aarden lichaam bestaande uit een kruin en een binnentalud en een buitentalud met inbegrip van de ondergrond.

Gedeputeerde staten kunnen besluiten een monument op een daartoe door hen bij te houden lijst te plaatsen dan wel dit daarvan af te voeren.

1.

Op een besluit als bedoeld in het eerste lid is het bepaalde in afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing.

2.

Gedeputeerde staten doen mededeling van hun besluit bedoeld in artikel 2 aan de eigenaar en aan het betrokken gemeentebestuur.

1.

Gedeputeerde staten doen iedere plaatsing van een registergoed op de monumentenlijst inschrijven in de openbare registers bedoeld in afdeling 2 van titel 1 van boek 3 van het Burgerlijk Wetboek.

2.

281

Gelezen het voorstel van Gedeputeerde Staten;

Gelet op de Provinciewet en de Wet Algemene bepalingen omgevingsrecht;

Besluiten vast te stellen de volgende verordening:


Hoofdstuk I Algemene bepalingen

Begripsbepalingen

Artikel 1

In deze verordening wordt verstaan onder:

Hoofdstuk II Beschermde monumenten

Monumentenlijst en plaatsing

Artikel 2

Artikel 3

a.

b.

c.

d.

e.

f.

g.

de wet: de Monumentenwet 1988 (Stb. 1988, 638);

monument: onroerende zaak die van belang is voor de provincie Noord-Holland wegens haar cultuurhistorische waarde;

beschermd monument: monument, ten aanzien waarvan is besloten tot plaatsing op de monumentenlijst;

monumentenlijst: de lijst die ingevolge artikel 4 door gedeputeerde staten wordt bijgehouden;

structuur: groep van onroerende zaken die van belang is voor de provincie Noord-Holland wegens haar cultuurhistorische waarde, onderlinge ruimtelijke of structurele samenhang en in welke groep zich een of meer van rijks-, provincie- of gemeentewege beschermde monumenten bevinden;

beschermde structuur: structuur die door gedeputeerde staten ingevolge artikel 8 als zodanig is aangewezen;

dijklichaam: een aarden lichaam bestaande uit een kruin en een binnentalud en een buitentalud met inbegrip van de ondergrond.

Gedeputeerde staten kunnen besluiten een monument op een daartoe door hen bij te houden lijst te plaatsen dan wel dit daarvan af te voeren.

1.

Op een besluit als bedoeld in het eerste lid is het bepaalde in afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing.

2.

Gedeputeerde staten doen mededeling van hun besluit bedoeld in artikel 2 aan de eigenaar en aan het betrokken gemeentebestuur.

1.

Gedeputeerde staten doen iedere plaatsing van een registergoed op de monumentenlijst inschrijven in de openbare registers bedoeld in afdeling 2 van titel 1 van boek 3 van het Burgerlijk Wetboek.

2.

Artikel 4

Collisie en voorbescherming

Artikel 5

Verbodsbepalingen en vergunningverlening

Artikel 6

Aanvraag

Artikel 7

Tenzij de aanvrager zelf eigenaar van het monument is, behoeft hij voor het doen van een aanvraag schriftelijke toestemming van de eigenaar.

Het bepaalde in het eerste lid is niet van toepassing op het afvoeren van een monument dat door sloop of op andere wijze geheel teniet is gegaan, alsmede in het geval bedoeld in artikel 5, lid 2.

3.

Gedeputeerde staten nemen een besluit tot plaatsing of afvoeren onverwijld op in de monumentenlijst.

1.

De monumentenlijst ligt voor een ieder ten provinciehuize ter inzage.2.

Bijgewerkte exemplaren van de lijst worden gezonden aan de Minister belast met de monumentenzorg, aan de Dienst van het Kadaster en Openbare Registers in Noord-Holland en aan de betrokken gemeentebesturen.

3.

Een monument, ingeschreven in een register als bedoeld in artikel 6 van de wet, wordt door gedeputeerde staten niet op de monumentenlijst geplaatst.

1.

Een monument, dat na plaatsing op de monumentenlijst wordt ingeschreven in een register als bedoeld in artikel 6 van de wet wordt door gedeputeerde staten van de monumentenlijst afgevoerd.

2.

Het bepaalde in artikel 6 is niet van toepassing op een beschermd monument ten aanzien waarvan een mededeling als bedoeld in artikel 3, vierde lid, van de wet is gedaan, vanaf dat moment, tot onherroepelijk vast staat dat inschrijving in een register als bedoeld in artikel 6 van de wet niet zal volgen.

3.

Met ingang van de datum waarop een besluit als bedoeld in artikel 2, eerste lid in ontwerp ter inzage ligt tot aan het moment waarop dat besluit onherroepelijk is geworden, is het bepaalde in artikel 6 van overeenkomstige toepassing.

4.

Het is verboden een beschermd monument te beschadigen of te vernielen.1.

Het is verboden zonder of in afwijking van een omgevingsvergunning als bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel b, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht

2.

a.

b.

c.

een beschermd monument te slopen en te verstoren, te verplaatsen of in enig opzicht te wijzigen;

een beschermd monument te herstellen, te gebruiken of te laten gebruiken, op een wijze waardoor het wordt ontsierd of in gevaar gebracht;

werkzaamheden aan de fundering of riolering van een beschermd monument te verrichten zonder voorafgaand archeologisch onderzoek.

Een omgevingsvergunning als bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel b, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht wordt geweigerd indien de monumentale waarden van het beschermd monument op ontoelaatbare wijze worden geschaad.

3.

282

Hoofdstuk III Beschermde structuren

De aanwijzing

Artikel 8

Gedeputeerde staten kunnen besluiten tot aanwijzing van een structuur als beschermde structuur, dan wel tot intrekking van een zodanige aanwijzing.

Artikel 9


Artikel 10

Artikel 11

Met ingang van de datum waarop een ontwerp als bedoeld in artikel 9, tweede lid, wordt verzonden tot het moment waarop een besluit tot aanwijzing van een structuur als beschermde structuur onherroepelijk is geworden, is het bepaalde in artikel 12 van overeenkomstige toepassing.

Verbodsbepaling en vergunningverlening

Artikel 12

Op een besluit als bedoeld in artikel 8 is het bepaalde in afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing.

1.

De termijn voor het naar voren brengen van zienswijzen en het uitbrengen van adviezen door het gemeentebestuur, de adviescommissie en de Provinciale Planologische Commissie bedraagt zes maanden.

2.

Gedeputeerde staten nemen een besluit binnen een jaar na de datum van verzending van het ontwerp, doch niet eerder dan nadat het gemeentebestuur en de in het tweede lid genoemde commissies advies hebben uitgebracht.

3.

Zij zenden een afschrift van hun besluit aan de Minister belast met de monumentenzorg en de Minister belast met de ruimtelijke ordening.

4.

Indien een structuur is aangewezen ingevolge artikel 35, eerste lid, van de wet, gaan gedeputeerde staten niet tot aanwijzing over.

1.

Een besluit tot aanwijzing als structuur of een voorstel daartoe, wordt door gedeputeerde staten ingetrokken, indien de desbetreffende structuur wordt aangewezen ingevolge artikel 35, eerste lid, van de wet.

2.

Het is verboden om in een beschermde structuur, zonder of in afwijking van een omgevingsvergunning,als bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel c, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht een bouwwerk te slopen.

1.

Een omgevingsvergunning, als bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel c, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht wordt geweigerd indien de monumentale waarden van de beschermde structuur op ontoelaatbare wijze worden geschaad.

2.

Het bestuursorgaan kan ten aanzien van een beschermde structuur een omgevingsvergunning zoals bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel c, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht weigeren indien een omgevingsvergunning als bedoeld in artikel 2.1, eerste lid, onderdeel a, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht is of kan worden verleend voor een in de plaats van het af te breken bouwwerk op te richten bouwwerk, doch de totstandkoming van het op te richten bouwwerk onvoldoende is verzekerd.

3.

283

Hoofdstuk III Beschermde structuren

De aanwijzing

Artikel 8

Gedeputeerde staten kunnen besluiten tot aanwijzing van een structuur als beschermde structuur, dan wel tot intrekking van een zodanige aanwijzing.

Artikel 9


Artikel 10

Artikel 11

Met ingang van de datum waarop een ontwerp als bedoeld in artikel 9, tweede lid, wordt verzonden tot het moment waarop een besluit tot aanwijzing van een structuur als beschermde structuur onherroepelijk is geworden, is het bepaalde in artikel 12 van overeenkomstige toepassing.

Verbodsbepaling en vergunningverlening

Artikel 12

Op een besluit als bedoeld in artikel 8 is het bepaalde in afdeling 3.4 van de Algemene wet bestuursrecht van toepassing.

1.

De termijn voor het naar voren brengen van zienswijzen en het uitbrengen van adviezen door het gemeentebestuur, de adviescommissie en de Provinciale Planologische Commissie bedraagt zes maanden.

2.

Gedeputeerde staten nemen een besluit binnen een jaar na de datum van verzending van het ontwerp, doch niet eerder dan nadat het gemeentebestuur en de in het tweede lid genoemde commissies advies hebben uitgebracht.

3.

Zij zenden een afschrift van hun besluit aan de Minister belast met de monumentenzorg en de Minister belast met de ruimtelijke ordening.

4.

Indien een structuur is aangewezen ingevolge artikel 35, eerste lid, van de wet, gaan gedeputeerde staten niet tot aanwijzing over.

1.

Een besluit tot aanwijzing als structuur of een voorstel daartoe, wordt door gedeputeerde staten ingetrokken, indien de desbetreffende structuur wordt aangewezen ingevolge artikel 35, eerste lid, van de wet.

2.

Het is verboden om in een beschermde structuur, zonder of in afwijking van een omgevingsvergunning,als bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel c, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht een bouwwerk te slopen.

1.

Een omgevingsvergunning, als bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel c, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht wordt geweigerd indien de monumentale waarden van de beschermde structuur op ontoelaatbare wijze worden geschaad.

2.

Het bestuursorgaan kan ten aanzien van een beschermde structuur een omgevingsvergunning zoals bedoeld in artikel 2.2, eerste lid, onderdeel c, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht weigeren indien een omgevingsvergunning als bedoeld in artikel 2.1, eerste lid, onderdeel a, van de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht is of kan worden verleend voor een in de plaats van het af te breken bouwwerk op te richten bouwwerk, doch de totstandkoming van het op te richten bouwwerk onvoldoende is verzekerd.

3.

Hoofdstuk IV Schadevergoeding en procedurebepalingen

Artikel 13

Artikel 14

Artikel 15

Artikel 16

Indien de verkoopwaarde van een terrein daalt door plaatsing op de monumentenlijst, kunnen gedeputeerde staten een eenmalige schadevergoeding in geld toekennen, die wordt bepaald naar redelijkheid en billijkheid indien het terrein:

1.

a.

b.

c.

een agrarische productiefunctie heeft;

naar de mening van gedeputeerde staten archeologisch waardevol is; en

in eigendom toebehoort aan een agrarier.

Een schadevergoeding als bedoeld in het eerste lid wordt slechts toegekend op verzoek van de agrarier als bedoeld in het eerste lid.

2.

Het verzoek om schadevergoeding als bedoeld in artikel 13 wordt zo spoedig mogelijk als redelijkerwijs mogelijk is bij gedeputeerde staten ingediend, doch niet later dan zes maanden nadat degene die schade lijdt kennis heeft kunnen nemen van het schadeveroorzakende besluit.

1.

Gedeputeerde staten bevestigen de ontvangst van het verzoek zo spoedig mogelijk, doch uiterlijk binnen twee weken na ontvangst daarvan en stellen de verzoeker in kennis van de te volgen procedure.

2.

Gedeputeerde staten kunnen het verzoek zonder nader onderzoek afwijzen indien het naar hun oordeel kennelijk ongegrond is. Een verzoek is in elk geval ongegrond indien naar het oordeel van gedeputeerde staten:

1.

a.

b.

c.

het causaal verband ontbreekt tussen de geclaimde schade en het door gedeputeerde staten genomen besluit;

de vergoeding van de geclaimde schade anderszins is gewaarborgd;

niet voldaan is aan het bepaalde in artikel 14, lid 1.

Een besluit om het verzoek wegens kennelijke ongegrondheid af te wijzen wordt aan de verzoeker door gedeputeerde staten meegedeeld binnen acht weken na ontvangst van het verzoek, dan wel binnen acht weken nadat de termijn is verstreken gedurende welke de verzoeker het verzoek kon aanvullen.

2.

Indien geen toepassing wordt gegeven aan het bepaalde in artikel 15, lid 1, benoemen gedeputeerde staten uiterlijk binnen zes weken na het verstrijken van de termijn als bedoeld in artikel 15, lid 2, een onaf hankelijke deskundige, die tot taak heeft gedeputeerde staten van advies te dienen over de op het verzoek te nemen beslissing over de hoogte van de schadevergoeding.

1.

In complexe gevallen kunnen gedeputeerde staten drie onaf hankelijke deskundigen benoemen die samen een commissie van deskundigen vormen. Gedeputeerde staten wijzen de voorzitter aan.

2.

De deskundige, dan wel als toepassing is gegeven aan het bepaalde in het tweede lid , de commissie van deskundigen, stelt een onderzoek in naar de omvang van de schade en brengt aan gedeputeerde staten rapport uit over zijn bevindingen en adviseert gedeputeerde staten over de hoogte van de uit te keren schadevergoeding.

3.

Gedeputeerde staten stellen de deskundige of de commissie van deskundigen de gegevens ter beschikking die nodig zijn voor een goede vervulling van zijn taak.

4.

De verzoeker verschaft de deskundige of de commissie van deskundigen de gegevens en bescheiden die voor de advisering nodig zijn en waarover hij redelijkerwijs de beschikking kan krijgen.

5.

De deskundige of de commissie van deskundigen kan een plaatsopneming houden indien hij dit nodig acht.

6.

284

Artikel 17

Artikel 18

Artikel 19

Hoofdstuk V Toezicht

Artikel 20

De met het toezicht op de naleving van het bij of krachtens deze verordening aangewezen personen zijn bevoegd, met medeneming van de benodigde apparatuur, een woning te betreden zonder toestemming van de bewoner.

Hoofdstuk VI Slotbepalingen

Artikel 21

Deze verordening treedt in werking op het tijdstip waarop de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht in werking treedt. Met de inwerkingtreding van deze verordening komt de Monumentenverordening 2005 te vervallen.

De deskundige of de commissie van deskundigen stelt de verzoeker in kennis van de te volgen procedure.

1.

De deskundige of de commissie van deskundigen stelt de verzoeker in de gelegenheid tot het geven van een mondelinge toelichting.

2.

Alvorens de deskundige of de commissie van deskundigen het definitieve advies opstelt wordt een conceptadvies opgemaakt. Dit conceptadvies wordt uiterlijk zes weken nadat de deskundige of de commissie van deskundigen is benoemd aan de verzoeker en aan gedeputeerde staten toegezonden.

3.

De verzoeker maakt eventuele bedenkingen tegen het conceptadvies binnen zes weken na verzending daarvan schriftelijk aan de deskundige of aan de commissie van deskundigen kenbaar.

4.

De deskundige of de commissie van deskundigen stelt het advies op binnen zes weken na het verstrijken van de in het vierde lid genoemde termijn en zendt het advies terstond toe aan gedeputeerde staten.

5.

Gedeputeerde staten beslissen binnen zes weken na ontvangst van het definitieve advies van de deskundige of van de commissie van deskundigen op het verzoek om schadevergoeding en maken dit besluit binnen deze termijn bekend aan de verzoeker. Gedeputeerde staten zenden een kopie van hun besluit aan de deskundige of de com-missie van deskundigen.

1.

Gedeputeerde staten kunnen de beslissing als bedoeld in het eerste lid, onder opgaaf van redenen, één maal voor ten hoogste zes weken verdagen.

2.

Gedeputeerde staten kennen verzoeker op zijn schriftelijk verzoek een voorschot toe op zijn schadevergoeding als hij naar het oordeel van gedeputeerde staten naar redelijke verwachting in aanmerking komt voor een vergoeding in geld als bedoeld in artikel 13 en wanneer gedeputeerde staten van mening zijn dat het belang van verzoeker het vordert dat aan hem een voorschot op deze vergoeding wordt toegekend. Gedeputeerde staten beslissen op het verzoek nadat zij de deskundige of de commissie van deskundigen hebben gehoord.

1.

Indien gedeputeerde staten een besluit nemen tot het verlenen van een voorschot wordt daarmee geen recht op schadevergoeding als bedoeld in artikel 13 erkend.

2.

Het voorschot wordt uitsluitend toegekend indien de verzoeker schriftelijk verklaart dat hij hetgeen dat ten onrechte als voorschot wordt uitbetaald – zulks te vermeerderen met de wettelijke rente over het teveel betaalde te rekenen vanaf de datum van betaling van het voorschot – geheel en onvoorwaardelijk zal terugbetalen. Gedeputeerde staten kunnen hiervoor zekerheidsstelling verlangen.

3.

285

Artikel 17

Artikel 18

Artikel 19

Hoofdstuk V Toezicht

Artikel 20

De met het toezicht op de naleving van het bij of krachtens deze verordening aangewezen personen zijn bevoegd, met medeneming van de benodigde apparatuur, een woning te betreden zonder toestemming van de bewoner.

Hoofdstuk VI Slotbepalingen

Artikel 21

Deze verordening treedt in werking op het tijdstip waarop de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht in werking treedt. Met de inwerkingtreding van deze verordening komt de Monumentenverordening 2005 te vervallen.

De deskundige of de commissie van deskundigen stelt de verzoeker in kennis van de te volgen procedure.

1.

De deskundige of de commissie van deskundigen stelt de verzoeker in de gelegenheid tot het geven van een mondelinge toelichting.

2.

Alvorens de deskundige of de commissie van deskundigen het definitieve advies opstelt wordt een conceptadvies opgemaakt. Dit conceptadvies wordt uiterlijk zes weken nadat de deskundige of de commissie van deskundigen is benoemd aan de verzoeker en aan gedeputeerde staten toegezonden.

3.

De verzoeker maakt eventuele bedenkingen tegen het conceptadvies binnen zes weken na verzending daarvan schriftelijk aan de deskundige of aan de commissie van deskundigen kenbaar.

4.

De deskundige of de commissie van deskundigen stelt het advies op binnen zes weken na het verstrijken van de in het vierde lid genoemde termijn en zendt het advies terstond toe aan gedeputeerde staten.

5.

Gedeputeerde staten beslissen binnen zes weken na ontvangst van het definitieve advies van de deskundige of van de commissie van deskundigen op het verzoek om schadevergoeding en maken dit besluit binnen deze termijn bekend aan de verzoeker. Gedeputeerde staten zenden een kopie van hun besluit aan de deskundige of de com-missie van deskundigen.

1.

Gedeputeerde staten kunnen de beslissing als bedoeld in het eerste lid, onder opgaaf van redenen, één maal voor ten hoogste zes weken verdagen.

2.

Gedeputeerde staten kennen verzoeker op zijn schriftelijk verzoek een voorschot toe op zijn schadevergoeding als hij naar het oordeel van gedeputeerde staten naar redelijke verwachting in aanmerking komt voor een vergoeding in geld als bedoeld in artikel 13 en wanneer gedeputeerde staten van mening zijn dat het belang van verzoeker het vordert dat aan hem een voorschot op deze vergoeding wordt toegekend. Gedeputeerde staten beslissen op het verzoek nadat zij de deskundige of de commissie van deskundigen hebben gehoord.

1.

Indien gedeputeerde staten een besluit nemen tot het verlenen van een voorschot wordt daarmee geen recht op schadevergoeding als bedoeld in artikel 13 erkend.

2.

Het voorschot wordt uitsluitend toegekend indien de verzoeker schriftelijk verklaart dat hij hetgeen dat ten onrechte als voorschot wordt uitbetaald – zulks te vermeerderen met de wettelijke rente over het teveel betaalde te rekenen vanaf de datum van betaling van het voorschot – geheel en onvoorwaardelijk zal terugbetalen. Gedeputeerde staten kunnen hiervoor zekerheidsstelling verlangen.

3.

Artikel 22

Deze verordening wordt aangehaald als: Monumentenverordening Noord-Holland 2010.

Haarlem, 27 september 2010.

Provinciale Staten van Noord-Holland,

J.W. Remkes, voorzitter.

I.J.M. Speekenbrink, griffier.

286

Bijlage 5: Besluitenlijsten Provincie Westfriese Omringdijk

287

288

Bijlage 6: Besluitenlijsten Provincie Noorder IJ- en Zeedijken

289

290

Bijlage 7: Toponiemenkaart

Hoornse Hop

Westerdijk

Kleine Waal(ingepolderd)

Schouwburg Het Park

Grote Waal(ingepolderd)

Galgenbocht

Voormalig gemaalWesterkogge 1874

Achterwael(ingepolderd)

Karperput

Swarttewael(ingepolderd)

Walighswael /Broekerwael(ingepolderd)

De Weel

Lutjeschardam

Haentjes Braeck

Gemaal Warder

Zandbraak(ingepolderd en weer deels opengegraven)

Voorwael

Floriskoog

Rietkoog

Groote Braeck(ingepolderd)

Oosterkoog

Buitendijks land bij de Hulk

Scharwoude

KlamdijkBeenster- of Hornsluis

SchardammerKeukendijk

NoordersluisZuidersluisSchardam

Burgerwoud

Koogbraak

Etersheimer Keukendijk

Etersheimerbraak

Etersheim

Buitendijkse land bij Warder

Hogendijkerbraak

HE-1

HE-2

HE-3

HE-4

HE-5

HE-6

HE-8 B

HE-8 A

HE-7 A

HE-7 B

HE-9

HE-10

Buitendijks gebied

Historische bebouwing

Wiel

Tracé dijk 0 1.000 m

291

Zandbraak(ingepolderd en weer deels opgegraven)

Moordenaarsbraak

Zeevangskeukendijk

Grote Braak

Kleine Braak

Buitendijks land bij Edam

Zee- of schutsluis

Zuidpolder Zeedijk

Fort Edam Oorgat

Noordeinde (Zuidpolder Zeedijk)

Sluisbraak bij Hoogedijk (1570)

Katwouder Zeedijk

Katwoude

Gouwzee

EA-4

EA-3 B

EA-3 A

EA-2 B

EA-2 A

EA-1 B

EA-1 A

HE-12 A

HE-11

HE-10

HE-9

Buitendijks gebied


Wiel


292

Buitendijks gebied


Wiel


Katwoude

Katwouder Zeedijk

Waterlandse Zeedijk

Buitendijks landnabij de Oosterpoel

OosterpoelDuikersluisNespolder

EA-4

EA-5

EA-6

EA-7 A

EA-7 B

EA-8 AEA-8 B

EA-9

EA-10 A

EA-10 B

EA-11EA-12 A

EA-12 B

Gouwzee

Nespolder

Waterlandse Zeedijk /Uitdammer Zeedijk

Uitdam

Zeedijk (Waterlandse Zeedijk)

Uitdammer Die

Barnegat Uitdammerdijk (Waterlandse Zeedijk)

Blijkmeer

Kinselmeer

Doorbraak (1825)

Doorbraak (1570 / 1589)

Uitdammerdijk(Waterlandse Zeedijk)

Polder IJdoorn

Hoekelingsgat (1625)Durgerdam

Durgerdammerdijk (Waterlandse Zeedijk)

IJmeer

293

Bijlage 8: Waardenkaart

294

300

H o o r nH o o r n

W e s t e r d i j kW e s t e r d i j k

H E - 1H E - 1H E - 2H E - 2

Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS en Rijkswaterstaat

Archeologische waarden Dijkversterking MarkermeerdijkenHistorische-topografische inventarisatie

Historische-topografische inventarisatie

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren

C1: Historische woonkernen

C2: Verlaten bewoningszones

Overig

Maritieme survey

Maritieme survey

! Sonarcontact met middelhoge archeologische verwachting

! Magnetometer anomalie (groot)

slibbodem

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-1sectienummer:

datum 06-08-2014 versie 2014_BMA_SY_38KJ

295

301


B u i t e n d i j k s l a n d b i j D e H u l kB u i t e n d i j k s l a n d b i j D e H u l k

H E - 3H E - 3

H E - 2H E - 2

H E - 1H E - 1




A1: Poldergebied

A2: Droogmakerijen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren



C3: Verdronken nederzettingen

C4: Molenwerven

Overig

Maritieme survey

Maritieme survey


! Sonarcontact met hoge archeologische verwachting


palenrij

scheepswrak

slibbodem

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-2sectienummer:


296

302


S c h a r w o u d eS c h a r w o u d e


H E - 3H E - 3

H E - 2H E - 2

H E - 4H E - 4




A1: Poldergebied

A2: Droogmakerijen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren




C4: Molenwerven

Overig

Maritieme survey

Maritieme survey




palenrij

scheepswrak

slibbodem

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-3sectienummer:


297

303


H E - 5H E - 5

H E - 3H E - 3

H E - 4H E - 4

H E - 6H E - 6Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS en Rijkswaterstaat



B1: Zeedijk

B3: Waterwerken

B4: Historische dijkdoorbraken

B5: Doorbraakmeren




C4: Molenwerven

Overig

Maritieme survey

Maritieme survey



palenrij

scheepswrak

slibbodem

stenen

waterplanten

HE-4sectienummer:


298

304

K l a m d i j kK l a m d i j k

R i e t k o o gR i e t k o o g

F l o r i s k o o gF l o r i s k o o g

S c h a r d a m m e r K e u k e n d i j kS c h a r d a m m e r K e u k e n d i j k

B e e m s t e r - o f H o r n s l u i sB e e m s t e r - o f H o r n s l u i s

H E - 6H E - 6

H E - 5H E - 5

H E - 4H E - 4




B1: Zeedijk

B3: Waterwerken


B5: Doorbraakmeren


Overig

Maritieme survey

Maritieme survey


scheepswrak

slibbodem

stenen

waterplanten

HE-5sectienummer:


299

305



S c h a r d a mS c h a r d a m


Z u i d e r s l u i sZ u i d e r s l u i sN o o r d e r s l u i sN o o r d e r s l u i s



H E - 6H E - 6

H E - 5H E - 5

H E - 4H E - 4

H E - 7 AH E - 7 ABronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS en Rijkswaterstaat



B1: Zeedijk

B3: Waterwerken


B5: Doorbraakmeren


Overig

Maritieme survey

Maritieme survey


slibbodem

stenen

waterplanten

HE-6sectienummer:


300

306


K o o g b r a a kK o o g b r a a k

B u r g e r w o u dB u r g e r w o u d

O o s t e r k o o gO o s t e r k o o g

Z u i d e r s l u i sZ u i d e r s l u i s

N o o r d e r s l u i sN o o r d e r s l u i s

H E - 7 BH E - 7 B

H E - 7 AH E - 7 A




B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren



Overig

Maritieme survey

Maritieme survey



stenen

waterplanten

HE-7Asectienummer:


301

307



E t e r s h e i mE t e r s h e i m




E t e r s h e i m e r b r a a kE t e r s h e i m e r b r a a k

E t e r s h e i m e r K e u k e n d i j kE t e r s h e i m e r K e u k e n d i j k

H E - 7 BH E - 7 B

H E - 7 AH E - 7 A

H E - 8 AH E - 8 A




B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren



Overig

Maritieme survey

Maritieme survey



!C Vondstlocatie Sarcofaag

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-7Bsectienummer:


302

308

W a r d e rW a r d e r




B u i t e n d i j k s e l a n d b i j W a r d e rB u i t e n d i j k s e l a n d b i j W a r d e r

H E - 7 BH E - 7 B

H E - 8 BH E - 8 B

H E - 8 AH E - 8 A




B1: Zeedijk

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren



C5: Dijkmagazijnen

Overig

Maritieme survey

Maritieme survey




stenen

waterplanten

wrakresten

HE-8Asectienummer:


303

309


B u i t e n d i j k s e l a n d b i j W a r d e rB u i t e n d i j k s e l a n d b i j W a r d e rH E - 8 BH E - 8 B

H E - 9H E - 9

H E - 8 AH E - 8 A




B1: Zeedijk

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren




C5: Dijkmagazijnen

Overig

Maritieme survey

Maritieme survey




scheepswrak

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-8Bsectienummer:


304

310

Z a n d b r a a kZ a n d b r a a k

H o g e n d i j k e r b r a a kH o g e n d i j k e r b r a a k

H E - 9H E - 9

H E - 8 BH E - 8 B

H E - 1 0H E - 1 0




B1: Zeedijk

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren




C5: Dijkmagazijnen

Maritieme survey

Maritieme survey



scheepswrak

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-9sectienummer:


305

311


M o o r d e n a a r s b r a a kM o o r d e n a a r s b r a a k


Z e e v a n g s k e u k e n d i j kZ e e v a n g s k e u k e n d i j k

H E - 1 0H E - 1 0

H E - 9H E - 9

H E - 1 1H E - 1 1




B1: Zeedijk

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren




C4: Molenwerven

C5: Dijkmagazijnen

Maritieme survey

Maritieme survey




scheepswrak

stenen

waterplanten

HE-10sectienummer:


306

312

G r o t e B r a a kG r o t e B r a a k

K l e i n e B r a a kK l e i n e B r a a k



H E - 1 1H E - 1 1

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

H E - 1 0H E - 1 0




B1: Zeedijk

B5: Doorbraakmeren

C4: Molenwerven

C5: Dijkmagazijnen

Maritieme survey

Maritieme survey



scheepswrak

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-11sectienummer:


307

313

E d a mE d a m



Z u i d p o l d e r Z e e d i j kZ u i d p o l d e r Z e e d i j k

Z e e - o f S c h u t s l u i sZ e e - o f S c h u t s l u i s

B u i t e n d i j k s l a n d b i j E d a mB u i t e n d i j k s l a n d b i j E d a mH E - 1 2 AH E - 1 2 A

E A - 1 AE A - 1 A

H E - 1 1H E - 1 1

E A - 1 BE A - 1 B




B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken

B5: Doorbraakmeren


C5: Dijkmagazijnen

C8: Ambacht

C9: Galgenveld

Maritieme survey

Maritieme survey




scheepswrak

stenen

waterplanten

wrakresten

HE-12Asectienummer:


308

314



B u i t e n d i j k s l a n d b i j E d a mB u i t e n d i j k s l a n d b i j E d a m

E A - 1 AE A - 1 A

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

E A - 1 BE A - 1 B




B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken


C8: Ambacht

C9: Galgenveld

Maritieme survey

Maritieme survey




scheepswrak

stenen

waterplanten

wrakresten

EA-1Asectienummer:


309

315

V o l e n d a mV o l e n d a m



Z e e d i j k ( Z u i d p o l d e r Z e e d i j k )Z e e d i j k ( Z u i d p o l d e r Z e e d i j k )

E A - 1 AE A - 1 A

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

E A - 1 BE A - 1 B

E A - 2 AE A - 2 A


Archeologische waarden Dij kversterking MarkermeerdijkenHistorische-topografische inventarisatie


A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken



C5: Dijkmagazijnen

C8: Ambacht

C9: Galgenveld

Maritieme survey

Maritieme survey




scheepswrak

stenen

waterplanten

wrakresten

EA-1Bsectienummer:


310

316


N o o r d e i n d e ( Z u i d p o l d e r Z e e d i j k )N o o r d e i n d e ( Z u i d p o l d e r Z e e d i j k )

E A - 2 AE A - 2 A

E A - 2 BE A - 2 B

E A - 1 BE A - 1 B




A3: Dempingen

B1: Zeedijk



Maritieme survey

Maritieme survey



scheepswrak

stenen

waterplanten

EA-2Asectienummer:


311

317


E A - 2 BE A - 2 B

E A - 2 AE A - 2 A




B1: Zeedijk


Maritieme survey

Maritieme survey



stenen

wrakresten

EA-2Bsectienummer:


312

318

E A - 3 AE A - 3 A

E A - 3 BE A - 3 B




A3: Dempingen

B2: Overige dijken



EA-3Asectienummer:


313

319

E A - 3 BE A - 3 B

E A - 3 AE A - 3 A




A3: Dempingen

B2: Overige dijken



EA-3Bsectienummer:


314

320

K a t w o u d eK a t w o u d eK a t w o u d e r Z e e d i j kK a t w o u d e r Z e e d i j k

S l u i s b r a a k b i j H o o g e d i j k ( 1 5 7 0 )S l u i s b r a a k b i j H o o g e d i j k ( 1 5 7 0 )

E A - 4E A - 4




A3: Dempingen


B5: Doorbraakmeren


C5: Dijkmagazijnen

Maritieme survey

Maritieme survey


stenen

EA-4sectienummer:


315

321

U i t d a mU i t d a m

N e s p o l d e rN e s p o l d e rO o s t e r p o e lO o s t e r p o e l

W a t e r l a n d s e Z e e d i j kW a t e r l a n d s e Z e e d i j k

D u i k e r s l u i s N e s p o l d e rD u i k e r s l u i s N e s p o l d e r

Z e e d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )Z e e d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )

B u i t e n d i j k s l a n d n a b i j d e O o s t e r p o e lB u i t e n d i j k s l a n d n a b i j d e O o s t e r p o e l

W a t e r l a n d s e Z e e d i j k / U i t d a m m e r Z e e d i j kW a t e r l a n d s e Z e e d i j k / U i t d a m m e r Z e e d i j k

E A - 5E A - 5

E A - 6E A - 6

E A - 7 AE A - 7 A




A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B5: Doorbraakmeren


Maritieme survey

Maritieme survey



palenrij

wrakresten

EA-5sectienummer:


316

322

Z e e d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )Z e e d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )E A - 6E A - 6

E A - 5E A - 5

E A - 7 AE A - 7 A




B1: Zeedijk


Maritieme survey

Maritieme survey


EA-6sectienummer:


317

323



E A - 7 AE A - 7 A

E A - 6E A - 6

E A - 7 BE A - 7 B

E A - 8 AE A - 8 A

E A - 8 AE A - 8 A Bronnen: Esri Nederland, Esri, Kadaster, CBS en Rijkswaterstaat



B1: Zeedijk



C6: Batterijen en dijkposten

C7: Bunkers WOII

Maritieme survey

Maritieme survey




palenrij

scheepswrak

stenen

wrakresten

EA-7Asectienummer:


318

324

E A - 7 BE A - 7 B

E A - 7 AE A - 7 A

E A - 8 AE A - 8 A




B1: Zeedijk




C7: Bunkers WOII

Maritieme survey

Maritieme survey



palenrij

scheepswrak

stenen

EA-7Bsectienummer:


319

325


B a r n e g a tB a r n e g a t

U i t d a m m e r D i eU i t d a m m e r D i e


U i t d a m m e r d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )U i t d a m m e r d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )

E A - 8 AE A - 8 A

E A - 9E A - 9

E A - 7 AE A - 7 A

E A - 6E A - 6

E A - 8 BE A - 8 B

E A - 5E A - 5

E A - 7 BE A - 7 B




A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken


B5: Doorbraakmeren




C7: Bunkers WOII

Maritieme survey

Maritieme survey




depressie

palenrij

scheepswrak

stenen

wrakresten

EA-8Asectienummer:


320

326

E A - 8 BE A - 8 B

E A - 9E A - 9

E A - 8 AE A - 8 A




A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B5: Doorbraakmeren

Maritieme survey

Maritieme survey



depressie

stenen

EA-8Bsectienummer:


321

327


B l i j k m e e rB l i j k m e e r


D o o r b r a a k ( 1 5 7 0 / 1 5 8 9 )D o o r b r a a k ( 1 5 7 0 / 1 5 8 9 )

K i n s e l m e e r ( 1 5 7 0 / 1 8 2 5 )K i n s e l m e e r ( 1 5 7 0 / 1 8 2 5 )



E A - 9E A - 9

E A - 8 AE A - 8 A

E A - 1 0 AE A - 1 0 A

E A - 8 BE A - 8 B




A2: Droogmakerijen

A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken


B5: Doorbraakmeren




Maritieme survey

Maritieme survey




depressie

scheepswrak

stenen

wrakresten

EA-9sectienummer:


322

328

D o o r b r a a k ( 1 8 2 5 )D o o r b r a a k ( 1 8 2 5 )




E A - 1 0 BE A - 1 0 B

E A - 9E A - 9

E A - 1 0 AE A - 1 0 A

E A - 1 1E A - 1 1




A2: Droogmakerijen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken


B5: Doorbraakmeren




Maritieme survey

Maritieme survey



wrakresten

EA-10Asectienummer:


323

329





E A - 1 0 BE A - 1 0 B

E A - 1 1E A - 1 1

E A - 1 0 AE A - 1 0 A


Archeologische verwachtingen Dijkversterking MarkermeerdijkenHistorische-topografische inventarisatie


A3: Dempingen

B1: Zeedijk


B5: Doorbraakmeren



Maritieme survey

Maritieme survey


wrakresten

EA-10Bsectienummer:


324

330

P o l d e r I J d o o r nP o l d e r I J d o o r n



E A - 1 1E A - 1 1

E A - 1 0 BE A - 1 0 B

E A - 1 2 AE A - 1 2 A

E A - 1 2 BE A - 1 2 B




A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken


B5: Doorbraakmeren



Maritieme survey

Maritieme survey


wrakresten

EA-11sectienummer:


325

331


H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )

E A - 1 2 AE A - 1 2 A

E A - 1 1E A - 1 1

E A - 1 2 BE A - 1 2 B




A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken



EA-12Asectienummer:


326332

D u r g e r d a mD u r g e r d a m H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )

D u r g e r d a m m e r d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )D u r g e r d a m m e r d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )

E A - 1 2 BE A - 1 2 B

E A - 1 2 AE A - 1 2 A

E A - 1 1E A - 1 1




A3: Dempingen

B1: Zeedijk

B2: Overige dijken

B3: Waterwerken


EA-12Bsectienummer:


327

Bijlage 9: Verwachtingskaart

328

H E - 1H E - 1H E - 2H E - 2H o o r nH o o r n



Archeologische verwachtingszones Dijkversterking MarkermeerdijkenHistorische-topografische inventarisatie


verwachtingverwachting: hoog

verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



HE-1sectienummer:


329

H E - 3H E - 3

H E - 2H E - 2

H E - 1H E - 1







verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-2sectienummer:


330

H E - 3H E - 3

H E - 2H E - 2

H E - 4H E - 4








verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-3sectienummer:


331

H E - 5H E - 5

H E - 3H E - 3

H E - 4H E - 4

H E - 6H E - 6






verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



HE-4sectienummer:


332

H E - 6H E - 6

H E - 5H E - 5

H E - 4H E - 4










verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey


HE-5sectienummer:


333

H E - 6H E - 6

H E - 5H E - 5

H E - 4H E - 4

H E - 7 AH E - 7 A












verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey


HE-6sectienummer:


334

H E - 7 BH E - 7 B

H E - 7 AH E - 7 A





Z u i d e r s l u i sZ u i d e r s l u i s

N o o r d e r s l u i sN o o r d e r s l u i s





verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



HE-7Asectienummer:


335

H E - 7 BH E - 7 B

H E - 7 AH E - 7 A

H E - 8 AH E - 8 A













verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-7Bsectienummer:


336

H E - 7 BH E - 7 B

H E - 8 BH E - 8 B

H E - 8 AH E - 8 A










verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-8Asectienummer:


337

H E - 8 BH E - 8 B

H E - 9H E - 9

H E - 8 AH E - 8 A







verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-8Bsectienummer:


338

H E - 9H E - 9

H E - 8 BH E - 8 B

H E - 1 0H E - 1 0







verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



HE-9sectienummer:


339

H E - 1 0H E - 1 0

H E - 9H E - 9

H E - 1 1H E - 1 1









verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-10sectienummer:


340

H E - 1 1H E - 1 1

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

H E - 1 0H E - 1 0








verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



HE-11sectienummer:


341

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

E A - 1 AE A - 1 A

H E - 1 1H E - 1 1

E A - 1 BE A - 1 B

E d a mE d a m










verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




HE-12Asectienummer:


342

E A - 1 AE A - 1 A

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

E A - 1 BE A - 1 BZ u i d p o l d e r Z e e d i j kZ u i d p o l d e r Z e e d i j k







Maritieme survey

Maritieme survey




EA-1Asectienummer:


343

E A - 1 AE A - 1 A

H E - 1 2 AH E - 1 2 A

E A - 1 BE A - 1 B

E A - 2 AE A - 2 A

V o l e n d a mV o l e n d a m








verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




EA-1Bsectienummer:


344

E A - 2 AE A - 2 A

E A - 2 BE A - 2 B

E A - 1 BE A - 1 B






verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



EA-2Asectienummer:


345

E A - 2 BE A - 2 B

E A - 2 AE A - 2 A






Maritieme survey

Maritieme survey



EA-2Bsectienummer:


346

E A - 3 AE A - 3 A

E A - 3 BE A - 3 B





verwachting: laag

EA-3Asectienummer:


347

E A - 3 BE A - 3 B

E A - 3 AE A - 3 A





verwachting: laag

EA-3Bsectienummer:


348

E A - 4E A - 4K a t w o u d eK a t w o u d e

K a t w o u d e r Z e e d i j kK a t w o u d e r Z e e d i j k

S l u i s b r a a k b i j H o o g e d i j k ( 1 5 7 0 )S l u i s b r a a k b i j H o o g e d i j k ( 1 5 7 0 )





verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey


EA-4sectienummer:


349

E A - 5E A - 5

E A - 6E A - 6

E A - 7 AE A - 7 A

N e s p o l d e rN e s p o l d e rO o s t e r p o e lO o s t e r p o e l

W a t e r l a n d s e Z e e d i j kW a t e r l a n d s e Z e e d i j k

D u i k e r s l u i s N e s p o l d e rD u i k e r s l u i s N e s p o l d e r

B u i t e n d i j k s l a n d n a b i j d e O o s t e r p o e lB u i t e n d i j k s l a n d n a b i j d e O o s t e r p o e l

W a t e r l a n d s e Z e e d i j k / U i t d a m m e r Z e e d i j kW a t e r l a n d s e Z e e d i j k / U i t d a m m e r Z e e d i j k





verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



EA-5sectienummer:


350

E A - 6E A - 6

E A - 5E A - 5

E A - 7 AE A - 7 A





Maritieme survey

Maritieme survey


EA-6sectienummer:


351

E A - 7 AE A - 7 A

E A - 6E A - 6

E A - 7 BE A - 7 B

E A - 8 AE A - 8 A

E A - 8 AE A - 8 A







Maritieme survey

Maritieme survey




EA-7Asectienummer:


352

E A - 7 BE A - 7 B

E A - 7 AE A - 7 A

E A - 8 AE A - 8 A





Maritieme survey

Maritieme survey



EA-7Bsectienummer:


353

E A - 8 AE A - 8 A

E A - 9E A - 9

E A - 7 AE A - 7 A

E A - 6E A - 6

E A - 8 BE A - 8 B

E A - 5E A - 5

E A - 7 BE A - 7 B









verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




EA-8Asectienummer:


354

E A - 8 BE A - 8 B

E A - 9E A - 9

E A - 8 AE A - 8 A





verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



EA-8Bsectienummer:


355

E A - 9E A - 9

E A - 8 AE A - 8 A

E A - 1 0 AE A - 1 0 A

E A - 8 BE A - 8 B


B l i j k m e e rB l i j k m e e r










verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey




EA-9sectienummer:


356

E A - 1 0 BE A - 1 0 B

E A - 9E A - 9

E A - 1 0 AE A - 1 0 A

E A - 1 1E A - 1 1 D o o r b r a a k ( 1 8 2 5 )D o o r b r a a k ( 1 8 2 5 )







verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey



EA-10Asectienummer:


357

E A - 1 0 BE A - 1 0 B

E A - 1 1E A - 1 1

E A - 1 0 AE A - 1 0 A








verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey


EA-10Bsectienummer:


358

E A - 1 1E A - 1 1

E A - 1 0 BE A - 1 0 B

E A - 1 2 AE A - 1 2 A

E A - 1 2 BE A - 1 2 B








verwachting: laag

Maritieme survey

Maritieme survey


EA-11sectienummer:


359

E A - 1 2 AE A - 1 2 A

E A - 1 1E A - 1 1

E A - 1 2 BE A - 1 2 B


H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )





verwachting: laag

EA-12Asectienummer:


360

E A - 1 2 BE A - 1 2 B

E A - 1 2 AE A - 1 2 A

E A - 1 1E A - 1 1

D u r g e r d a mD u r g e r d a m H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )H o e k e l i n g s g a t ( 1 6 2 5 )

D u r g e r d a m m e r d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )D u r g e r d a m m e r d i j k ( W a t e r l a n d s e Z e e d i j k )





verwachting: laag

EA-12Bsectienummer:


361

Bijlage 10: Voorkeursalternatief 2014

N247

10B11

10A

12B

3A

2B

2A

8B

7B

12A12B

11

10

9

8A

12A

7B

8B

9

7A

6

5

4

3

2

1A1B

4

5

6

7A

8A

1 1

3B

7A+7B

7A

6

2

9 - 12A

2A + B

1B

3B

3A

4

5

1:3

7A+B

8A

10A

10B

11

12A + B

2 en 3A tot sluis

heel sectie 3 vanaf sluis 3A

1

7A

7B

12B + 1A

6

8B

4 + 5A

5B

8A - 9

Edam

Monnickendam

Marken

IJMEER

Durgerdam

Gemeente Zeevang

Gemeente Koggenland

Hoorn

Scharwoude

Ettersheim

Warder

Volendam

Katwoude

Uitdam

Amsterdam

MARKERMEER

GOUWZEE

Schardam

Gemeente Edam-Volendam

Gemeente Waterland

Gemeente Amsterdam

Dijkversterking Hoorn - Amsterdam | Concept VKA

Dijkversterking Hoorn - Amsterdam

concept voorkeursalternatiefvastgesteld op 12 februari 2013

Schaal (A3) 1:32:500 20 augustus 2013

BebouwingBuitenwaterBinnenwaterVeenweide | PolderSlootHoofdwatergang

TOPOGRAFIEBuitenwaartsBinnenwaartsDiepwandOeverdijkCombinatie binnen-buiten

CONCEPT VKALegenda

362

Bijlage 11: Processchema Fasering Archeologie

PROCESSCHEMA FASERING ARCHEOLOGIE

Aanmelding bodemverstorende ingreep

Quickscan (eerste advies)

→ vrijgeven→ of verder onderzoek (fase 2)

Archeologisch bureauonderzoek

1.

Concreetbodemverstorend plan

2. → waardestelling→ inpassing in bouwplan (fase 8) (‘archeologie-vriendelijk’ bouwen)→ advies vervolgonderzoek (fase 3)→ of vrijgeven (fase 7)

Boor- en/of proef-onderzoek en/of bouwbegeleiding

3. Programma van Eisen 1 (PvE)

→ uitvoeren en rapporteren→ vervolgonderzoek (fase 4)→ of vrijgeven (fase 7)→ of planaanpassing (fase 8)

Definitief Onderzoek (DO) 4. Programma van

Eisen 2→ goedkeuring door veroorzaker en Bevoegd Gezag (BG)

Uitvraag DO 5. Plan van Aanpak (PvA) → beoordeling door veroorzaker en archeo-adviseur op tijd, geld en kwaliteit→ toetsing aan PvE door BG

Uitvoering DO 6. Documenten onderzoek & directievoering

→ opgraven vindplaats→ rapporteren veldwerk en onderzoek→ handhaving PvE/PvA door directie- voerder en BG

Vrijgeven vindplaats 7. Opleveringsbrief→ onbeperkt bouwen→ of onder voorwaarde bouw uitvoeren

Planinpassing 8. Toetsingsdocument → monitoren

Fase Document Gevolg

2014

Selectiebesluit

Selectiebesluit

→

→→

→

363

Bijlage 12: Addendum en errata

HHNK HWBP Een spiegel van water, dijk en land. (Bartels & Van Sprew, 2014) Archeologisch Bureauonderzoek Addendum en Errata 21 april 2015 In augustus 2014 is in opdracht van het HHNK-HWBP het bureauonderzoek ten behoeve van de MER verschenen. In het onderstaande wordt hieraan gerefereerd als ‘De Spiegel’. Vanuit de auteurs was dit de definitieve fase. Daarna is het document uitgezet onder de belanghebbenden en HHNK-HWBP zelf. Daarop is inhoudelijk commentaar gekomen. Dit commentaar kwam van drie partijen; het HWBP zelf, de Gemeente Edam-Volendam en de Historische Vereniging Warder. Het laatste commentaar is binnengekomen op 15-4-2015. Daarna is deze fase van het aanleveren van commentaar gesloten. Commentaar is uitsluitend behandeld indien dit binnen de scope van het onderzoeksgebied viel. Het document valt uiteen in twee delen die paginagewijs per instuurder worden genoteerd: A: Het Addendum Hierin zijn zinvolle toevoegingen, mededelingen, werkelijke omissies en foutieve zaken in het document verwerkt. Hierin is echter een schifting gemaakt waar het gaat om een uitnodiging tot meer diepgaander en nog breder onderzoek en werkelijke toevoegingen. Ook een inhoudelijke polemiek over de gegevens waar het bronnenkritiek en auteurskritiek betreft, beschouwen de auteurs de ‘Spiegel’ niet als de plaats om deze te voeren. Deze polemiek wordt doorgezet richting de Programma’s van Eisen indien de bedoelde tracé-delen inderdaad onderzocht gaan worden. Daarnaast was het niet de bedoeling om uitputtend te zijn in het aanleveren van bronnen. De hoeveelheid gegevens over de dijk tussen Hoorn en Amsterdam is omvangrijk. De auteurs hebben hierin een duidelijke keuze gemaakt omwille van het inkaderen van het project. Het is zodoende niet de bedoeling geweest om uitputtend te zijn. B: De Errata Taalkundig incorrecte tekstedelen die als storend worden ervaren. Hierbij moet worden aangetekend dat het hier een ‘rapport’ betreft en dat daarbij geen tekstuele eindredactie is geoffreerd en dus niet heeft plaatsgevonden. Wel zijn tijdens de redactiefase de schijfstijlen van alle auteurs enigszins geharmoniseerd. Bij een werkelijke publicatie in boekvorm zou dit anders zijn geweest. Overig: Pagina-indeling en opmaak zijn niet gewijzigd. Noten: de noten zijn net als de literatuurlijst Harvard standard verwerkt.

A. Commentaar Gemeente Edam-Volendam p.147 Na eerste alinea:

364

De Gemeente Edam-Volendam kent tevens vijf cultuurhistorische attentiegebieden binnen de kom van Volendam die als gemeentelijke monumenten worden beschermd. EA-1a Zuidpolderzeedijk Dit dijkvak kent ook twee Rijksmonumenten, n.l. paal (Oorgat 1) en sluiswachterswoning (Oorgat 1) en gemeentelijk monument, Huize de Meeuwen (Zeevangszeedijk 9/9a). p. 169 Bijschrift afb. 9.39, stadgezicht moet zijn dorpsgezicht (Durgerdam). ========================================================

B. Commentaar HHNK-HWBP: Algemeen: Verduidelijking:

1. Waar MER staat wordt het Rapport van de Milieu Effect rapportage genoemd. Waar m.e.r. staat wordt de procedure en het proces bedoeld.

2. HHNK = het Hoogheemraadschap of Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier.

Inhoudelijk p. 4 Mededeling: Derden hebben zich niet gemeld, de meldingstermijn is gesloten. p. 9 - Verduidelijking: Opdrachtgever = HHNK, Afdeling (in plaats van projectgroep) Hoogwaterbeschermingsprogramma - Verduidelijking: Bij het gezamenlijk copyright en intellectueel eigenaarschap stelt het HHNK conform de leveringsvoorwaarden AWVODI-2012 hierin voor te gaan. p. 11 - Wijziging: Kern van de zaak is het maken van een verantwoorde keuze waarbij dat van het provinciaal monument wat zal verdwijnen daar waar dat zinvol is dit te documenteren en ex situ te behouden. p. 12 H 2 Samenvatting

- Verduidelijking: 1e alinea HWBP 2007 = HWBP2 en HWBP 2011 = nHWBP, - Wijziging: 3e alinea: het M.E.R. = de m.e.r. (de procedure het proces) - Verduidelijking: 4e alinea: tussen de zeven en negen verdronken dorpen. Dit

zijn in elk geval Schardam, Etersheim, Warder, voorloper Edam en mogelijk de Waterlandse dorpen.

- p. 13 H 2 Samenvatting

- Wijziging: 1e en 3e alinea het HHNK = HHNK

365

p. 14 H 3 Problematiek, 3.2 Dijkversterking en VOPP

- Wijziging: Aantal varianten: een combinatie van A of B: vervalt - Toevoeging: Het plaatsen van een diepwand = constructie: dit kan ook een

damwand of kering etc. zijn -

p. 16 H 4 toetsing tbv het M.E.R. = het MER

- 4.3 2e alinea Stelling van Amsterdam - Toevoeging: Waar tast dijkversterking de stelling aan: de werkzaamheden

vinden niet plaats op het terrein van Fort Edam. Toetsing 4.2 Betrokken documenten

- Door Arcadis-Archeologie BV en Vestigia zijn in januari 2014 door hen de rapportages geactualiseerd en aangevuld. Deze aanvullingen zijn niet in het ABO opgenomen. De literatuurverwijzing (non-Harvard) moet zijn:

o NN., Dijkversterking Hoorn – Edam, Archeologisch Bureauonderzoek landen waterbodem, datum: April 2010/januari 2014, versie: ARCADIS I-nr: 077643322,

Auteurs: Erwin Brouwer, Daan Meens en Alex Brokke o Dijkversterking Hoorn – Edam, Achtergrond document Cultuurhistorie,

datum: 12 maart 2014, versie ARCADIS I-nr: 077917458, Auteur: Marinus Kooiman

o Dijkversterking Edam-Amsterdam (Markermeerdijk), Archeologisch en cultuurhistorisch effectrapport ter onderbouwing van het MER, rapportnr.: V617, datum: 22 mei 2009, versie 2.0,

Auteurs; B.A. Brugman, E. Louwe, R.M. van Heeringen o Aanvullende cultuurhistorische inventarisatie dijkgerelateerde

cultuurhistorische elementen in het kader van de dijkversterking Edam-Amsterdam, rapportnr.: V1008, datum: 9 augustus 2012, versie 2.0,

Auteur: B.A. Brugman o Aanvullend maritiem-archeologisch onderzoek in het kader van de

dijkversterking Edam-Amsterdam, Ruimtelijk advies op basis van archeologisch bureauonderzoek, rapportnr.: V1013, datum: 23 oktober 2012, versie 2012,

Auteurs: W.J. Weerheim, K. Klerks p. 17 H 4 Toetsing het MER

- Wijziging: 2e alinea 2x M.E.R. = MER - Wijziging: 3e alinea 1e zin M.E.R deel B4 = MER deel B - 4e alinea

Wijziging: Te gedetailleerd voor het MER en projectplan: Recreatiepaden en andere ondiepe ingrepen zullen per sectie worden bekeken op hun niveau van aantasting.

- Toevoeging: 5e alinea bij oeverdijk blijft huidige vooralsnog geheel intact. - Toevoeging: 6e alinea te gedetailleerd voor het MER - Toevoeging: 7e alinea opmerking IKAW is correct: Verwezen wordt naar de

toegevoegde verwachtingskaarten in ‘De Spiegel’.

366

- p. 18 H 4.4 Beschrijving 4.4.2 Nationale beleidsstatus 2e alinea

- 2e alinea zijn er alleen maar 1 beschermde dorpsgezicht en 1 beschermd stadsgezicht?

- Toevoeging: 3e alinea: Hiertoe behoren ook de zeesluis en woningen van de haven van Edam Oorgat Edam en het Noordeinde te Volendam.

- p. 20 H 4.5 opmerkingen per dijksectie

- Vervalt: 1e alinea oeverdijk is 1,5 maal zo duur. Dit is niet te onderbouwen. - Wijziging: 2e alinea laatste zin 30e woord warden = waarden - Vervalt: Sectie 4 laatste alinea: oeverdijk 1,2 keer duurder: Dit is niet te

onderbouwen. -

p. 27 H 4.5.1 Samenvatting en aanbeveling

- Laatste alinea : op basis hiervan wordt geadviseerd o Consequenties werelderfgoed: dit kan in een later stadium buiten dit

kader nader worden uitgezocht o De voorlanden die onder het provinciaal monument vallen: Zie Danner,

2004 en Danner, 2007. o Aanvulling: Alle onderdelen van de dijk die gedurende of na de

reparatie van de vloedschade van 1916 zijn aangebracht, zijn archeologisch niet relevant.

o De oeverdijk variant valt sterk af te raden bij delen van het dijk tracé waar in deze fase van het onderzoek meerdere of geclusterde sonarcontacten van ‘hoge waarde’ zijn aangetroffen.

p 28 H 4.6 toetsing bureau onderzoeken

- Aanvulling; Het in opdracht van HHNK uitgevoerde Niet Gesprongen Explosieven is hierbij niet gebruikt.

p. 32 H 5.4 Het archeologisch PvE

p. 32 Verduidelijking: 1e alinea voorlaatste zin: met het hoogheemraadschap wordt bedoeld Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier

p. 32 H 5.5 beslistraject en planning

- Aanvulling: De data zijn een prognose en zijn achterhaald p. 37 H 7.1 Holoceen

- Verduidelijking: Het holoceen begint omstreeks 11.700 jaar geleden

p. 77 H 8.1.16 Bunkers uit WOII

367

- Verduidelijking: Niet alle bunkers zijn geïnventariseerd. Langs de dijk zullen nog de Tobruk-bunkers en andere types voorkomen. De archieven waar de bouw (TODT/Wehrmacht) in staat of de sloop (Ministerie van Oorlog) zijn grotendeels nog niet ontsloten. In de periode na augustus 2014 zijn veel nieuwe gegevens beschikbaar gekomen. Deze konden echter niet worden verwerkt.

- p. 93 H. 8.1.122 Bekende archeologische waarden

- Verduidelijking: Vliegtuig zijn veelal 50 jaar of langer geleden neergestort. De resten hiervan vormen het archeologisch erfgoed.

p. 94 H. 8.1.122 Bekende archeologische waarden

- Verduidelijking: Tussen de bemanningsleden van het genoemde vliegtuig en de grafzerk bestaat geen relatie.

- p. 105 H.8.2.2.2 Zeedijk

Onderste afbeelding : Afb 8.65 Verduidelijking: De rode ovalen hebben geen relatie tot de tekst

p. 110 H. 8.2.2.6 Militaire werken

Toevoeging: Gegevens over overblijfselen uit de Tweede Wereldoorlog (1940-1945) binnen het dijktraject Edam-Amsterdam zijn niet geïnventariseerd.

p. 124 H. 9 Cultuurhistorie en gebouwde omgeving

Verduidelijking: 3e alinea, laatste zin, laatste woorden: et P. Deze letters hebben geen betekenis.

p. 128 Verduidelijking: 3e alinea de M.E.R. = de m.e.r

p. 164 H. 9.3.2.1 Gemeente Amsterdam

- Aanvulling: EA-12-Durgerdam; Het betreft hier 47 rijksmonumenten. p. 173 H. 10.2.9 Ruis

- Verduidelijking: 1e alinea (1e aandachtspunt) 3e zin een stuk dijk is verdwenen. = de resten van een stuk van de oude dijk, mogelijk de in 1434 weggespoelde Westfriese Omringdijk.

p. 175 H. 10.4.3 Magnetometer

Tabel 1 Overzicht: Sectie 11 staat wel genoemd maar in de rapportage zijn geen resultaten opgenomen. Omdat sectie 11 alleen voorland en zeer ondiep onbevaarbaar water bevat, is hier geen onderzoek uitgevoerd.

368

p. 185 H. 10.5.2 - Wijziging: Afb. 10.10 Sonarcontacten 47 en 50: afbeelding dubbel met 10.9. Correcte afbeelding staat hier onder.

- p. 187 H. 10.5.3 Dijksectie HE-03

- Wijziging: Tabel 6 inhoud is abusievelijk tabel HE-10 opgenomen. Dit moet HE-03 zijn, zie hier onder.

Nr Xcoor Ycoor Beschrijving Interpretatie L(m) B(m) H(m) HE_03_15 129971 515502 cluster van objecten

op rij palenrij 92.3 2.8 0.2

HE_03_18 129948 515413 cluster van objecten palenrij 25.2 0.2 0.2

369

op rij HE_03_24 129949 515038 cluster van objecten

op rij palenrij 47.5 8.7 0.2

HE_03_31 130051 514749 ovaal contact, lijkt bootje

scheepswrak 5.2 1.5 0.1

p. 189 t/m 195 H 10.5.4 – H 10.5.6

- Opmerking: Met het oog op de paginaopmaak staan niet alle tabellen, figuren en afbeeldingen bij de juiste stukken tekst maar wel op volgorde.

p. 210 tm 214

Hfd 10.5.11 HE-12 afb 10.43 t/m10.48 Opmerking: Sonarcontacten zijn niet op volgorde in de afbeeldingen opgenomen.

p. 217 H. 10.5.12 EA-01

- Toevoeging: Afb 10.53 Sonarcontact 76 = Sonarcontacten 76 + 80 p. 219 H. 10.5.13

- Afb 10.55 Sonarcontacten 01 tot en met 05 zijn als EA_02_01 geclusterd en als EA_02_01 vermeld in 15.

p. 221 H. 10.5.14 EA 03

- Verduidelijking: EA-05 ligt buiten onderzoeksgebied (Voorland de Nes en de jachthaven).

p. 223 H 10.5.16

- Verduidelijking: Afb 10.59 en tabel 16 horen bij Hfd 10.5.15 p. 224 H. 10.5.16

- Verduidelijking: Afb 10.60 en 10.61 horen bij Hfd 10.5.15 - Verduidelijking: Afb 10.60 Sonarcontact EA 04 08 staat 2 maal in de

afbeelding omdat dit hetzelfde contact is. - Verduidelijking: Afb 10.60 en 10.61 sonarcontacten 8, 13, 14, 9 en 11

ontbreken. Alle sonarcontacten zijn bijgevoegd in de volledige lijst. -

p. 231 H. 10.5.17 EA-08

- Afb. 10.71 sonarcontacten 138 en 142. Alle sonarcontacten zijn bijgevoegd in de volledige lijst.

p. 231 H. 10.5.18 EA-09

370

- Verduidelijking: Laatste alinea Contact 81 (afb. 074) = (afb 10.74)

p. 238 H. 10.5.19 EA-10

- Afb 10.80 Sonarcontact 10_18. Hier ontbrak een onderstreepje. Contact EA_10_10 is gedeselecteerd. Alle sonarcontacten zijn bijgevoegd in de volledige lijst.

p. 242 H. 11 Archeologische waarden en verwachtingen

- Wijziging: Toelichting kaarten ‘bijlage 7 en 8’moet zijn bijlage 8. p. 248 H. 12 Selectieadvies

- Laatste alinea "voorafgaande aan definitieve variantkeuze dient in het kader van de m.e.r. nog archeologisch proefonderzoek te worden uitgevoerd ".

- Toevoeging: De gegevens uit dit Archeologische Bureauonderzoek zijn dusdanig duidelijk dat onderbouwde keuzes kunnen worden gemaakt. Daarmee vervalt de noodzaak voor voorafgaand proefonderzoek in het kader van de MER en het Projectplan.

- Toevoeging: Voor het archeologisch PvE en selectiebesluit is dit waarschijnlijk wel het geval. In ieder geval is aanvullend onderwateronderzoek en sleuvenonderzoek bij de uitwerking van het ontwerp en de vaststelling van de uitvoeringsmethode in de realisatie fase noodzakelijk.

- p. 249 H. 12 Selectieadvies / Hfd 12.1 landbodem

- Correctie: B 4: Inschatting aantal proefsleuven niet correct. De dijkversterking tussen Hoorn en Amsterdam (HWBP 2011 = nHWBP) betreft maximaal een traject van 33 km lang waarvan minstens 1/3 oeverdijk dus 22 km lengte en dat betekent circa 11 proefsleuven daar waar dit zinvol is (en dus geen 21).

- Correctie: B 5 alleen proefonderzoek binnen het plangebied. Uitvoering voor m.e.r. en projectplan is niet noodzakelijk kan beter later plaatsvinden bij uitwerking ontwerp en vaststellen uitvoeringsmethoden.

- Aanvulling: Na B 6 voorlaatste alinea Hfd 12.1: Uit het onderzoek komt naar voren dat archeologie niet onderscheidend is, dus in alle varianten en secties even belangrijk. Uitzondering is het verdronken dorp Etersheim dat heeft een dergelijk hoge waarde dat dit vooralsnog in situ behouden moet worden.

p. 250 H 12.2 Waterbodem

- 1e alinea: het gevaar van aantasten van met name houten scheepresten bij afdekken met stortstenen en zand is correct aangegeven, maar door goed vooronderzoek en het tijdig nemen van de juiste maatregelen is dat te voorkomen. Daar zijn voorbeelden van met scheepswrakken in zee en in de Flevopolder.

371

p. 251 H. 12.3 Gebouwde omgeving en het landschap

- Toevoeging: 1e alinea: Het behouden van cultuurhistorische waarden herkenbaar te behouden is door en in overleg met de Provincie Noord-Holland geborgd in het kader ruimtelijke kwaliteit.

- Toevoeging: 3e alinea: een van de belangrijke uitgangspunten van de dijkversterking is dat bestaande bebouwing niet zal worden geamoveerd of veranderd. Bebouwing langs dijk zal zo nodig met maatoplossingen worden gehandhaafd. De stand van zaken is vooralsnog dat er geen bebouwing wordt geamoveerd.

p. 302 Bijlage 8 Waardenkaart

- Verduidelijking: Archeologische waarden HE-8A: Verdronken deel nederzetting Etersheim loopt verder het Markermeer in, maar dit gedeelte valt buiten de scope van het onderzoek.


- Verduidelijking: Archeologische waarden EA-10A Er staat een mogelijk verdronken dorp bij het Kinselmeer aangegeven. In hfd 8.2.2.4 is dit niet expliciet genoemd maar geldt voor nagenoeg alle nederzettingen langs de dijk.


- Correctie: Bijschrift kaart EA-10B: verwachtingen -> lees: waarden.

p. 336 Bijlage 9 Verwachtingskaart

- Verduidelijking: Archeologische verwachtingszone HE-8A: Alle verdronken dorpen, dus ook Etersheim, kunnen over nog onbekende afstand verder het Markermeer in lopen.

p. 356 Bijlage 9 Verwachtingskaart

- Verduidelijking: Archeologisch verwachtingszone EA-10A. In de resultaten van hert maritiem onderzoek staat op Afb 10.78 pagina 236 ter plaatse van de locatie is een met hoge verwachting aangegeven, een gebied met stenen ontdekt door de vissers van Volendam. Dit zijn de zogenaamde haakpunten. Het betreft hier vaak ballast of lading van schepen. Hiervan is geen sonarcontacten vermeld. Een hoge verwachting is daarmee realistisch.

p.362 Bijlage 11 Processchema fasering Archeologisch onderzoek

- Toevoeging: Stap 2 1e blok concreet bodemverstorend plan: hier onder vallen ook voorlopige en indicatieve bouwplannen..

====================================================

372

3. Commentaar Historische Vereniging Warder Het commentaar van de HV Warder bestata uit drie soorten: redactioneel commentaar, inhoudelijk commentaar en aanvullingen op de gebruikte gegevens. Algemeen: Redactie: 1. Kaarten en afbeeldingen staan regelmatig bij een ander onderwerp, voor leken wordt er gemakkelijk een verkeerde indruk gegeven (voorbeeld blz. 84). Opmerking: het is een rapport en geen boek. Gegevens: 2. In het document staat zeer weinig over het Warderbroek, dit lag buitendijks van Warder tot en met de Broekgouw bij Volendam. Opmerking: hierin is een keuze gemaakt binnen de scope van de dijkversterking. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. Gegevens: 3. Leenregisters: zijn deze geraadpleegd, mis veel gegevens uit deze registers. Opmerking: hierin is een keuze gemaakt binnen de scope van de dijkversterking. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 20: Floriskoog, ter hoogte van de kerk (iets noordelijker) heeft een versterkt pand gestaan, zie bijlage nummer 4. Opmerking: Niet alle gegevens konden worden nagezocht binnen de opdracht. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 6: Floriskoog, buitendijkse versterking, winterkenmerken geven een verstoring bloot, buitendijks iets ten noorden van de kerk. Deze eventuele oude plaats wordt meerdere keren vermeld (ook een kranten artikel van voor 1900). Opmerking: Niet alle gegevens konden worden nagezocht binnen de opdracht. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 21: Etersheimerbraak, voorkeur gaat naar een versterking binnendijk, dit zou het zogenaamde terrassen landschap sterk aantasten (diverse niveaus, de braak polder, kleiput), tegen de binnen talud op deze hoogte zijn diverse relicten te verwachten, o.a. de oude trambaan, verder zien we een aantal oneffenheden ter plaatsen. Opmerking doorgeven aan Engineering. p. 21. Opmerking: In de polderketen, welke nabij de Kleiput waren gelegen, woonde 26 personen, waarvan al een deel op 11 december 1916, de laatste vertrok 24 januari 1920, 8 juli 1926 werd er weer een woonkeet bewoond, tweede ontgraving (registers in bezit van de HVO). p. 21, sectie 8, dijk 23 dijkpaal 23 tm 49 Maritiem archeologische waarde (Etersheim), dit honderden meters ten noorden van deze plaats. Zie antwoorden vragen HHNK. Scope onderzoek is 150 m vanuit de dijk. graag corrigeren.

373

p. 21 “Volgens de factsheet….”, er is inderdaad gedacht om een aantal zaken te verhuizen richting de Breek . Opmerking door naar Enineering. p. 29: van het ADC/Periplus rapport 46.294 bestond het vermoeden dat het onder embargo stond van HHNK, dat is niet zo. p. 40: reconstructie kaart van rond 1300: ligging Etersheim t.a.v. de Slingerdijk is foutief, ook de ligging van de Slingerdijk zelf is fout, rond 1300 mondde deze meer ten zuiden uit (aannemelijk bij de Grafelijkspaal van 1777, nabij de Manshoek). Opmerking: er bestaan geen kaarten uit de 14de eeuw. Het berust op aannames van de toenmalige auteurs. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 41, 8.1.3. Klamdijk, vanaf de scherpe bocht tot paal 0 - De Keukendijk van de Zeevang loopt van Edam beoosten de kleine kerk tot aan de grafelijkheidspaal op de dijk bij Warder. De maximale hoogte is 4.10+NAP. In 1678 werd het dijkonderhoud gemeenschappelijk gemaakt. - De Etersheimer Keukendijk loopt vanaf de grafelijkheidspaal tot aan de banpaal van Hoorn op de sluis te Schardam. In 1678 werd het dijkonderhoud gemeenschappelijk gemaakt. De maximale hoogte is 3.30 +NAP - De Schardammer Keukendijk loopt van de banpaal van Hoorn te Schardam tot de Drechterlandse Paal inclusief de Klamdijk en heeft een maximale hoogte 3.10 +NAP. In 1769 werd het onderhoud gemeenschappelijk gemaakt. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 43: De naam Keukendijk lijkt een verbastering te zijn van Cooghdijk. Dank voor deze opmerking. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 44/45: 10de penning: uitvoerig door de HVO bestudeert (Schardam en Etersheim), er wordt onderscheid gemaakt over de bewoning binnendijks en buitendijks. Etersheim wordt daarbij goed beschreven. Zie ook veldnamen onderzoek HVO. Dank voor deze opmerking. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 48: inlaag 1344, er was sprake van een “volledam” en tevens was er sprake van de aanleg van een overtoom (Nieuwe verhandelingen, verhandelingen over stoomboten door G.M. RÖntgen, blz. 60 juni 1602, zie ook Kroniek van Hoorn, Th. Velius blz. 656) (hier was protest tegen, in 1603 moest deze worden verwijderd), op een kaart van Willem Hendricxz Crook 1530 wordt er een schuif als kering getoond (Korsloot wordt ook de “Scuifsloot” genaamd, zie kaart van Beeldsnijder. Als al eerder gemeld, er zijn relicten zichtbaar op deze hoogte. Dank voor deze opmerkingen. De kaart van Beeldsnijder is notoir inaccuraat. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld.

374

p. 48 inlaag 1403, Oosterweeren, vermoedelijk nabij Edam (zie Weeren). p. 48, inlaag van voor 1418, bekaden van het buitendijkse land, kan niet de Oosterkoog zijn, deze percelen lopen parallel aan de dijk, bij de bekading waarover in de acte wordt gesproken, lag het land met de kopse kant tegen de dijk (Hobrede = hoofdbreedte). De Etersheimer koog lag te zuiden van de Oosterkoog zie ook Mieris blz. 470, 7 maart 1417/18, Hetershem: “Item, so sal ele man diken syn Hoebrede”. De heer Chatellon is een van de weinige die het buitendijkse land droog heeft zien leggen tijdens stormen. Oosterkoog: inlaag dijk lijkt veel recentelijke te zijn, verder is de oude ligging van de vorige dijk zeer goed zichtbaar. De ligging loop van de sloten is parallel, ook zichtbare contouren van het verloren gegane land toont dit (HVO heeft een afbeelding). Een van de bewoonde plaatsen is het Saddick, wordt ook gemeld blz. 79 Resolutien van de Heeren Staaten van Holland 1720. In dit rapport wordt de dijkverhoging besproken. In 1751 is er flink land weg gespoeld bij de Oosterkoog, Bolgerwoud/Bellingerwout en de Uiterdijk, er wordt een verzoek ingediend om de Verponding aan te passen. De Oosterkoog wordt verplicht een kadijk te maken en te onderhouden, dit geeft aan dat er geen zomerdijk aanwezig was of dat deze volledig was verspoeld (bron: Resolutien van Holland 1754). Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 49 inlaag tussen 1453 en 1465: Kampergouw, vermoedelijk het buitendijkse land van Neefjes. Deze gouw sloot zeer aannemelijk aan op de oude bewoningsas van Warder. Ten westen van de Gouwsloot lag het Hofland (zie ook mansus), er wordt beweerd dat het bij de oude kerk was gelegen (thans buitendijks) (Leenregister Hof te Wassenaar). Stoelboek vermeld de oude hoff, zie ook blz. 49 “Tot verbeeteringe van de neeringe deser stede Edam Zeevang” C. Boschma-Aarnoudse.(proefschrift Edam). Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 49 inlaag 1566: Oosterweren, Westerweren. Maakte deelt uit van de Warderbroek (HVO heeft een beschrijving van deze), gebied bestreek een groot gebied, liep van Warder tot en met de Broekgouw (Volendam). 8.1.7: Verdronken dorpen, Bellingerwout, Lage Leek, weinig gegevens, wel wordt de ligging van Bellingerwout in de kaart van Oostwoud aangegeven. Verder wordt er nog over Slijkerburg gesproken(bron Aardrijkskundig_woordenboek_der_Nederland, Van der Aa achtste deel blz 562). Dank voor deze opmerkingen. De gegevens van Van der Aa zijn vaak weinig betrouwbaar. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 52, zie uitgave HVO, Fulda vermeld dat Reginbert hier bezittingen had, Etersheim lag aan de oude vaarroute van de Vecht naar de Vlie. Rond 1318 hebben de schepenen van Etersheim een bepaald recht verworven, met betrekking op het

375

onderhoud van de dijk. Dit houdt in dat het dorp voor 1318 buitendijks lag en dat er sprake was van een waterkering (blz. 81 van de Resolutien van de Heeren Staaten van Holland en West-Friesland 1720) 1494 25 heerdstede en in 1514 38 huizen, zeker mogelijk dat een aantal huizen niet waren voorzien van een haard. Verder was er in 1494 sprake van 14 mergen afslag. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 52, herhaling van de kade om het voorland, zie opmerking p. 48. Oudste vermelding is van voor 910 (overlijden van Reginbert). Na 1632 is er sprake van de haven bij de kerk, en dat de kerk buitendijks nog van een houten toren was voorzien. De kerk/kerkhof werd zee regelmatig overstroomd. De haven wordt al in het register van verhuurde landerijen 1582-1583 t.n.v. kerk van Etersheim vermeld. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p.. 53 Warder: In oude beschrijvingen wordt er ook gesproken over een versterk huis (blokhuis). In de leenregisters: 7 oct 1143 Arnold Spicar (ws Persijn) mansus. (H)ofland, leen register (OH3, 42). Hofland lag te westen van de Gouwsloot. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 54/55: Floriskoog, zie voorgaande opmerkingen, uit de overlevering (Jan Knip) was er sprake van een versterkt huis, welke met een ondergrondse gang verbonden was met de (buitendijkse?) kerk. Er zijn echter geen aanwijzingen voor deze overlevering. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase indien deugdelijker onderbouwd worden aangevuld. p. 55: Burgerwoud/Bellingerwout, zie voorgaande opmerking, kaart van Oostwoud. Oosterkoog, zie voorgaande opmerkingen. In 1769 wordt in de Resolutien van de Heeren Staaten van Holland en Westfriesland, blz 285 tm 292 vermeld, dat het buitenland in bezit was van de arme van Schardam en Etersheim, welke niet in staat waren onderhoud aan deze te besteden. Pape uiterdijk = waarschijnlijk Volendam. Hogedijk (bij Etersheim): wordt in de 100ste penning van 1572 vermeldt, vermoedelijk is daarbij Etersheim buitengedijkt. Voorland tussen Etersheim en Edam: Warderbroek, zie voorgaande opmerkingen. Bronnen: Leenregisters en de Blok. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld.

376

p. 59: regel 12, Waarschijnlijk… inpoldering 1631, ontstaan daarvoor dus, zeer aannemelijk dat de bewoning toen nog volledig op de nu buitendijkse deel was geconcentreerd. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 60: Moordernaarsbraak: buitendijks restanten van bewoning (bron K. Beunder). Dank voor deze opmerkingen. Wie is K. Beunder? Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 63: zie opmerkingen in de kaart van Pael en Kaeldijck. Deze kaart kan de oude loop van de Slingerdijk aanduiden, echter lijkt niet betrouwbaar te zijn. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 67: Kaart van Dou, bij Etersheim wordt een waterloop aangeduid, kaart is, bijzonder is dat er nog zoveel buitendijks land aanwezig is. Opmerkelijk feit is dat na de bouw van de nieuwe kerk (1639), de mannen binnensdijk werden begraven, de vrouwen op de oude begraafplaats buitendijks (bron de Zoetstemmende Zwane van Waterland, blz. 28). Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 68: “Na de waternoodramp van 1916”, op de dijk bij Etersheim zijn er nog restanten van de oude weg (koprollaag etc.). Nabij de uitmonding van het gemaal (iets ten noorden) ligt een hoop met stenen (waalformaat), verloren nabij de losplaats. Kaart van 1631 (blz. 68), op deze plaats zichtbare contouren van oude fundaties, kans is ook aanwezig dat er nog een oude weg aanwezig is (voormalige Slingerdijk). Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 72: zie ook de opmerking bij blz. 48, “Vollendam”. p. 72-73 Zeevang: sluis bij Etersheim, zie ook kaart blz. 67 (1681), er zijn aanwijzingen dat Etersheim aan een veenrivier/kreek was gelegen. In een van de duikrapporten wordt het vermoeden uitgesproken, dat de sarcofaag was afgegleden richting de kreek en/of stroomgeul van de dijkdoorbraak. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld.

377

p. 73 9: Sluis tussen Etersheim en Warder, De Wijzend, ook wel de Sluisterwijzend op de kaarten genoemd. Nadat de sluis was verwijderd lag hier een dodeman = klepduiker (1900-1920, bron visser Hein van Warder). Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 84: heeft van oudsher bebouwing gestaan, opmerking: deze bebouwing zal van na 1600 zijn, de kerk is in 1639 op deze plek herbouwd en later weer vervangen. Er zijn wel redelijk veel gegevens over de bewoners van Etersheim bewaard gebleven, ook uit meerdere aktes kunnen we een beeld vormen van de omgeving. Aan de binnendijk: alleen richting Schardam was sprake van bebouwing. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 85 Haantjes braak, hier was sprake van bebouwing, J. Krijgsman beweerde dat familie Hop hier bezittingen heeft gehad. Dank voor deze opmerkingen. Wie is J. Krijgsman? Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 86-, tussen Warder en Broekgouw was er sprake van het Warderbroek (buitengedijkt), vermoedelijk hoorde de Noorder en Zuider Mieden hier ook toe. Bronnen Leenregisters en Mieris. Slimweeren (bron Stoelboek), had geen hoofddijk, de kadijk/zomerdijk werd onderhouden op basis van hobrede (zie ook buitengedijkt land bij Etersheim). Aanwijzingen vaag. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p.. 87 8:51 Correctie: tekening Cornelis Pronk 1727 is niet van Schardam maar van Etersheim, op de achtergrond zien we de kerk van Warder. p. 87: Bolgerwoud/Bellingerwout zie voorgaande opmerkingen, Etersheim, zie voorgaande opmerkingen. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 89, 8.1.21: in de 10de penning staat Dirk Smit als eigenaar vermeld (bron 10de penning 1557, Oosthuizen en Etersheim 605, 10 pagina), Klaas Timmerman woonde niet in Warder echter in Oosthuizen (thans Oosteinde 27). Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld.

378

p. 94: “Hoewel er historisch verder geen aanwijzingen zijn…”, er wordt in verschillende rapporten die melden dat het valt te verwachten dat er rond de kust van de Zeevang bewoning is geweest (ADC Heritage rapport H 021). In dit zelfde rapport staat op blz. 42 vermeldt, dat Warder in de 12 en de 13de eeuw veel land heeft verloren aan de zee, zie ook de vermelding dat oud-inwoners voor de afsluiting van de Zuiderzee buitendijks nog restanten van funderingen hebben waar genomen. In het RAAP rapport (RA_257_Zvang_kaart_3) wordt door Lambalk de mogelijk buitendijkse Warder aangegeven, verder wordt het ook benoemd in het verkavelingsrapport van de Zeevang (Bron J. Molenaar), zie afbeelding Verkaveling_2_fin, er is alleen sprake of de as meer afboog richting het zuiden. Opmerkelijk relict is op de hoek van Warder bij de dijk, hier heeft een proef uitgevoerd met een stenen glooiing, bron: Verhandelingen, Volume 20, Deel 2, blz. 190. Ten noorden van het land van Neefjes (Campergouw) liggen er restanten van de Gerechtigheid, deze zijn gebruikt als versterking van het buitendijkse land. Zuider Mieden/Slim weeren zou nabij de Heintjes breek hebben gelegen (vreemd ES). Opmerking: Verwijzingen nogal vaag. Dank voor deze opmerkingen. Gegevens kunnen tijdens definitieve fase worden aangevuld. p. 130. 3de regel van onder, “geen monument”, is correct echter er is hier sprake van een uniek terrassen landschap. Concluderend kan over de opmerkingen van de HV Warder worden gezegd dat deze vooral aanvullend werken op het betoog. Het archeologisch bureauonderzoek is primair archeologisch, secundair landschappelijk en tertiair historisch/archivalisch/diplomatisch ingesteld. Gezien de grote hoeveelheid secundaire gegevens (gepubliceerde) en de nog grotere hoeveelheid primaire gegevens (archivalische) en onbekende hoeveelheid orale gegevens, is hierin ene bewuste keuze gemaakt door de auteurs. Het is de bedoeling geweest om dekkend en niet uitputtend te zijn. De auteurs zijn ervan overtuigd dat zij de materie in afdoende mate hebben beschreven. ./.

379

Afbeelding achterzijde: Gezicht op Hoorn door Caspar van Wittel (1712)

ISSN: 2210-5364

Date post:	19-Nov-2023
Category:	Documents
Upload:	independent
View:	0 times
Download:	0 times

Bartels, M. H. \u0026 B. Van Sprew (eds.), 2014. (PART 2) Een spiegel van water, dijk en land....

Documents