БЕЛАРУСКАЯ МОВА - Электронный архив библиотеки ...

Д. А. Доўгаль, Г. I. Рагаўцова В. М. Шаршнёва, Т. I. Якубовіч

БЕЛАРУСКАЯ МОВА

Практыкум па арфаграфіі і пунктуацыі

МАГІЛЁЎ 2015

Электронный архив

библиотеки

МГУ

имени А

.А. Кулешова

МШІСТЭРСТВА АДУКАЦЫІРЭСПУБЛПСІ БЕЛАРУСЬ

Установа адукацыі “МАГІЛЁЎСКІДЗЯРЖАЎНЫ ЎШВЕРСІТЭТ

імя А. А. КУЛЯШОВА”

/Д. А. Доўгаль, Г. I. Рагаўцова

В. М. Шаршнёва, Т. I. Якубовіч


Практыкум па арфаграфіі і пунктуацыі

ў\

ш А А К у й й ж ^ у

Магілёў2015



МГУ

имени А


УДК 811.161.3 (075.8) ББК 81.411,3я73

Б43

Друкуецца парашэннірэдакцыйна-выдавецкага совета МДУ імя А. А. Куляшова

Калектыў аўтараў:Д. А. Доўгаль, Г. I. Рагаўцова

В. М. Шаршнёва, Т. I. Якубовіч

Р э ц э н з е н ткандыдат філал алчных навук, дацэнт кафедры замежных моў

Магілёўскага дзяржаўнага ўніверсітэта харчавання Г. Г. Огнева

Беларуская мова : практыкум па арфаграфіі і пунктуацыі / Б43 Д. А. Доўгаль [і інш.]. - Магілёў: МДУ імя А. А. Куляшова, 2015. -

100 с.

ISBN 978-985-568-031-5Прапаноўваецца сістэма практыкаванняў, на матэрыяле якіх студэнты ма-

юць магчымасць замацавадь свае веды і выпрацаваць адпаведныя ўменні і навыкі па правілах арфаграфіі і пунктуацыі, зацверджаных Законам РБ ад 23 ліпеня 2008 года. Матэрыял аб’яднаны ў тры раздзелы (I - арфаграфія; П - марфалогія і пра- вапіс; Ш - пунктуацыя). У магэрыял зборніка ўключаны тэсгавыя заданні, якія могуць быць выкарыстаны як самастойныя заданні для бягучага кантропю, так і ў якасці элементаў комплексная кантрольнай работы.

Рэкамендавана для студэнтаў педагагічнага і філалагічнага факупьтэтаў. Можа быць выкарыстаны настаўнікамі і вучнямі пры падрыхтоўцы да цэнтраліза- ванага тэставання.

УДК 811.161 J (075.8)ББК 81.4ЮЯ73

© Доўгаль Д. А., Рагаўцова Г. I., Шаршнёва В.М., Якубовіч Т. I., 2015

ISBN 978-985-568-031-5 © м д у імя д . А. Куляшова, 2015



МГУ

имени А


ТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА

Галоўная задача сістэмы адукацыі - удасканаленне падрыхтоўкі высо- какваліфікаванага спецыяліста, здольнага ў практычных умовах да максі- мальнай рэалізацыі свайго інтэлекіуальнага і прафесійнага патэнцыялу. Пры вырашэнні гэтай заданы асаблівую актуальнасць набывае арганізацыя аб'- ектыўнай праверкі і ацэнкі ведаў студэнтаў ВНУ.

Дапаможнік "Беларуская мова: практыкум па арфаграфіі і пункіуацыі" падрыхтаваны ў адпаведнасці з патрабаваннямі вучэбнай праграмы і прапа- ноўвае сістэму практыкаванняў, на матэрыяле якіх студэнты маюць магчы- масць замацавадь свае веды і выпрацаваць адпаведныя ўменні і навыкі па правілах арфаграфіі і пункіуацыі, зацверджаных Законам РБ ад 23 ліпеня 2008 года. Каштоўным і надзённым з'яўляецца падбор факгачнага матэрыялу: ук- лючаны ў практыкаванні і тэсты матэрыял у поўнай меры ішоструе змены ў сучаснай беларускай арфаграфіі. Матэрыял дапаможніка размеркаваны па трох разделах (I - арфаграфія; II - марфалогія і правапіс; ПІ - пунктуацыя).

Пры ўсёй разнастайнасці і шматаспектнасці формаў праверкі і ацэнкі ведаў студэнтаў апошнім часам найболып папулярным сродкам дыягнос- тыкі якасці навучання стала тэставанне. Як разнавіднасць кантролю набитых ведаў тэставанне арганічна спалучаецца з усёй сістэмай традыцыйных і новых спосабаў праверкі ведаў, таму з поспехам выкарыстоўваецца ў вы- шэйшай школе. У гэтых адносінах надзвычай актуальным уяўляецца ўюпо- чэнне ў матэрыял зборніка тэставых заданняў, якія могуць быць выкарыста- ны як самастойныя заданні для бягучага кантролю, так і ў якасці элементаў комплекснай кантрольнай работы.

Выданне мае на мэце дапамагчы выкладчыку аператыўна вызначыць ступень засваення кожным студэнтам асобнай тэмы, выявідь найбольш скла- даныя тэарэтычныя пытанні, якімі студэнты не авалодалі або засвоілі не на надежным узроўні, і на падставе гэтага ўнесці неабходныя карэктывы ў сбаю далейшую вучэбна-педагагічную працу.

Практыкум прызначаны для студэнтаў педагагічнага факультета, факультета славянскай філалогіі, можа паспяхова выкарыстоўвацца настаўні- камі і вучнямі сярэдніх агульнаадукацыйных школ для падрыхтоўкі да цэн- тралізаванага тэставання.

Многія ўключаныя ў зборнік тэсты ўжо прайшлі апрабацыю сярод настаўнікаў курсаў павышэння кваліфікацыі пры Магілёўскім дзяржаўным абласным інстытуце развіцця адукацыі, а таксама сярод студэнтаў педагагі- чнага факультэта і вучняў старших класаў.

3



МГУ

имени А


I АРФАГРАФІЯ

Правапіс о. э . а. ы

1. Растлумачце правапіс о. э. а. ы.Закрэсліць, выкрасліць, кватэра, кватарант, жэмчуг, жамчужына, фоль

га, рамонт, адрамантаваць, дэпутат, агрэсіўны, асэнсаванне, цана, дрэсіроў- ка, канцылярыя, крывавы, прэзент, цырыманіял, гаытаць, дэфект, шніцаль, камп'ютар, Юпітэр, галантарэя, далікатэсы, почырк, крышыць, хрызантэ- ма, сальфеджыа, раўнівы.

2. Устаўце прапушчаныя літары о. э. а. ы.Ар...ндатар, кр...млёўскі, М...зыр, Токі..., ч...рствы, скр...гатаць,

кр...пасны, апр...снёны, чарт...рны, пул...вер, форт...ль, Манчэст...р, аранж...рэя, р...зіна, ц...лафан, інж...нерны, р...ферэндум, бр...во, лід...р, адр...саваць, мініст...р, пав...дкавы, др...мотны, сыр...ватка, р...кашэт, падгар...лы, выгар.. .лы, л ...пух, пл...вец, інт.. .лігент.

3. Устаўце прапушчаныя літары.1. Князь Вячка дрэнна спаў у гэту ноч. Трохі прыдр.. .маў на адно вока,

нібы малады воўк пад кустом, і зноў моднае пругкае цела падкінула з одра тр...вога (JI. Дайнека). 2. Я гавару "Полацк" - і адразу бачу велічныя абры- сы Сафійкі, пра якую Уладзімір Караткевіч напісаў, пгго яна "плыве над Дзвіною, нібы карабель", і маленькую цэркаўку над Палатой, якая сваёй славай і прыгажосцю зіхаціць на ўвесь свет, бо дойлід І...ан рабіў яе па дамове з самой прападобнай Ефрасінняй, і вал, насыпаны ў часы Стэфана Баторыя і Івана Жахлівага, і Чырвоны мост, паліты крывёю французскіх, беларускіх і расійскіх жаўнераў у тысяча в...семсот дванаццатым годзе (Н. Гальпяровіч). 3. Аднак ніводная мова ў свеце не можа быць абражана ці дыскр...д...тавана толькі за тое, што на ёй гавораць няшмат людзей: калі сваёй мовай карыстаецца нават усяго толькі дзесяць чалавек - гэта ўжо мно- га: для дзесяці чалавек яна ж родная (Я. Сіпакоў). 4. Імя Рубенса было вядома пастаўчанам, яны бачылі яго на свае вочы дзякуючы мясцоваму магнату, знаўцу мастацтваў, мец...нату і навукоўцу-арнітолагу Канстанціну Тызен- гаўзу (з часопіса "Роднае слова"). 5. Вясна красавала: свяціла цёплае сонца, журчалі г...м...нлівыя ручаі, буслы занята р...м...нтавалі гнёзды, у небе над полем звінеў жаўранак (Я. Крамко). 6. Паэтычная творчасць Ніла Гіле- віча шырока вядома як у Беларусі, так і за межамі р...спублікі, у краінах народнай д...макратыі, асабліва ў Балгарыі, з літ...ратурным жыццём якой паэта звязваюць даўнія і моцныя сувязі (В. Каваленка). 7. Уезд на парадны4



МГУ

имени А


двор [Ружанскага палаца] вёў праз трохпралётную трыумфальную браму. Тут жа былі разбіты аранж...рэі і д...каратыўныя алеі сквера (В. Супрун).8. Сведкам якіх толькі падзей не была Дзвіна - і кр...вавых, змрочных, і часам радасных, урачыстых! (Т. Хадкевіч). 9. Не павук павуціну вядзе пад стр...ху ч...рапічную новую - гэта провад абвіў на сцяне ізалятараў белыя кубкі... Вось чым сёння хвалюе мяне лістапад на дарогах р...спублікі (Н. Гілевіч). 10. Радавым людзям працы хацелася ў назвах населеных пунк- таў ушанаваць якую-небудзь канкрэтную - найболып распаўсюджаную і пр... стыжную сярод іх - прафесію (JI. Лыч).

4. Перакладзіце на беларускую мову.Коршун, дрогнуть, Ватерлоо, ошейник, червонец, родео, герцог, чекан

ка, обогревать, деликатный, Рихтер, динамо, резюме, сероватый, катер, яблоня, глоток, бесцеремонно, начертить, секретарь, трио, пловчиха, бородавчатый, резолюция, ноздря, горечь, характеристика, лотерея, Чернышевский, деревянный.

Правапіс е. ё . я. і

5. Растлумачце правапіс е. ё. я. і.Мядзведзь, медзведзяняты, сямнаццаць, цягавіты, веялка, секувда, цяж-

каваты, роўнядзь, колер, Ясенін, квітнець, пярсцёнак, кедроўнік, сяржант, квецень, сувязь, праяўляцца, ваверчаня, дзесяцярычны, без слоў, бяздушны, не мог, нямогаы, зелень, князёўна, высекчы, дзіцячы, герань, мітусня, няз- вязнае (выказванне).

6. Устаўце прапушчаныя літары е. ё. я. і.В...тры, в...рблюдз...ня, кам...каваты, н...ядзерны, м...лагучны,

н...ўіульна, дз...вятка, упрыс...дкі, разм...няць, ген...рал, досл...дны, вы- ...ўленне, выгандл...ваць, б...з душы, б...здомны, н... быў, н...бывалы, усм...хацца, досв...ткам, м...жс...зонны, цв...рдзець, цв...рдаваты, зацв...р- дз...ваць, м...лодыі, м...дуза, удз...с...цярых, камбін...зон, к...рамічны, м.. .тровы, разм.. .жаванасць.

7. Устаўце прапушчаныя літары.1. Разгупяўся красавік: сонца прып...кала так, што з л...сных сн...га-

вых запасаў пац...клі ручаі (Я. Крамко). 2. 3 пачатку шаснаццатага стагод- дзя Н.. .свіжам валодалі князі Радзівілы (У. Ягоўдзік). 3.3 канца с...мнацца- тага стагоддзя, у выніку масавых выс...чак л...соў на продаж, пад ворыва,

5



МГУ

имени А


для прамысловых мэт пачаўся зан... пад бортшщва (П. Сабіна). 4. Як ты дора- га мне, мая родная мова! М...лагучнае, звонкае, спеўнае слова! [Н. Гілевіч] I цяпер ты з усіх для мяне прыгажэй, хоць, я ведаю, моваў на свеце н.. .мала, і з усіх п... сняроў мне мілей і бліжэй роднай мовы пясняр н.. .ўміручы - Купала. А задумае вораг з далёкага краю апл.. .ваць, адабраць, знішчыць мову маю - не дазволю. Не дам. Не прадам. Не зм.. .няю. I да смерщ за волю тваю пастаю (Н. Гілевіч). 5. Дазволь жа мне радасцю самай светлайразве...ць н...проша- ны роздум! (Н. Гілевіч). 6. Вось гэты дом - калі ўзняў ён дах насустрач яснаму блакіту неба? Праходзіш - так і спакушае пах н...даўна вын...тага з печы хлеба (Н. Гілевіч). 7. М...навіта адсюль [з чырвонага маета] пачынаўся По- лацк - абн.. .сены др.. .ўлянымі сценамі, абведз.. .ны валам і ровам, горад, які на той час займаў толькі адаін г .. .ктар (Н. Гальпяровіч). 8. Моц сапраўдная не адно памерамі высокімі створаная, не ў словах хваласпеўных хаваецца, а пра- цай н... спыннай і стваральнай вып... ставаная. Не сажнеш там, дзе не пасе.. .ў (А. Бутэвіч). 9. Веру ў адзіную і непаўторную краіну нашую - Беларусь. У Айчыну і Бацькаўшчыну народа майго, маіх продкаў і маіх нашчадкаў - веру. У Радзіму н...см...ротную многіх былых і маючых быць пакаленняў, што воляй сваёй і н...ўтомнай працай зямлю беларускую стваралі і ствара- юць, - веру. У народ яе, з працы рук сваіх узбагачаны і тал.. .нтам непаўтор- ным асветлены, ц... кавасцю і н.. .зломнасцю пазначаны, н... пакорай і н...па- датнасцю ні ворагам, ні злому лёсу ахрышчаны, - веру! (А. Бутэвіч). 10. На- вагрудская зямля—з лясістымі пагоркамі, на якіх рассе.. .ны с... лібы, упрыго- жаныя кв...тнеючымі садамі і нівамі, - зямля заўсёды жывая (Р. Шырма). 11. Любіў Базылёнак прыц.. .мкам мінутдз.. .сятак пас... дзець на ганку і пас- лухаць, як заліваецца ў ч.. .ром...хавым кустоўі, за в.. .рбою, салавей (А. Кан- друсевіч). 12. Пачалося веснавое пап.. .ванне на ц.. .ц.. .рукоў. Дзядзька Ціхон паставіў на старым такавішчы два буданы з яловых лапак і загадзя пап...- рэдзіў мяне, каб я ў любую хвіліну быў напагатове, калі ён на досвітку пасту- кае ў маё акно (М. Паслядовіч). 13. Прыродная гпухата да слова - гэта не загана, якую ў той ці іншай меры можна камп.. .нсаваць іншай станоўчай якас- цю. Гэтапоўная і н...папраўная катастрофа, см...ротны прысуц, ад якога не ўратуе ніякая ап.. .ляцыя ні да якіх інстанцый (Н. Гілевіч).

8. Перакладзіце на беларускую мову.Утверждение, Некрасов, два тетерева, зеленоватый, десятеричный, пер

спектива, обелиск, бесспорно, Бетховен, Несвиж, могилевчане, геройство, календарь, календари, тесноватый, ефрейтор, брёвна, Геннадий, дятлёнок, неудачник, змеёныш, оберег, вдевятером, бессмертие, поседевший, посеянный, выверенный, Беседа, селёдочница, перстень.

6



МГУ

имени А


Правапіс галосных у складаных словах

9. Растлумачце правапіс падкрэсленых літар.I. Чарнабароды, чорнавалосы, вастралісты, паўналецце, мнагатомны,

збраяносец, водаўстойлівы, насагпоткавы, вострадэфіцытны, гросмайстар, множналікавы, усходазнаўства, шклавар, шкловалакно, ільноўборка, зоатэх- нічны, заатэхнік, дрэвападобны, дрывасек, кровапралітны, крыважэрны, спартлато, азотнакіслы, фотакартка, мотакрос, матацыкліст, шэрсцяткацт- ва, шэсцьсот, шасцісоты.

II. Жьшдяздольны, нядобранадзейны, медагонка, мёданарыхтоўка, велі- какняжацкі, велікамучанік, лёгкарастваральны, легкакрылы, солездабытчык, землеўласніцкі, земляробства, каняводства, жывёлагадоуля, вуглепагрузачны, гразеўлоўнік, заходнеўкрашскі, усёвед, усяночная, усебаковы, усёдараваль- ны, радыёмачта, радыялогія, радыеактыўны, святлабоязь, святлолюбівы, усё- разуменне, Усявышні, усепланетны, бярвёнаўкладчык, лёнакалгас.

10. Устаўце прапушчаныя літары.I. Ск.. .рагаворка, боты-ск.. .раходы, в.. .даправод, пл.. .скагор'е, п.. .ўна-

метражны, шыр...каскулы, шыр...каэкранны, кар...ткахвалевы, бав...ўна- ўборка, бав...ўнаткацкі, раб...тадавец, зак...назнаўства, зак...надаўства, кр,..вацячэнне, кр...вацёк, кр...васпыняльны, др...ванасаджэнне, др...ва- нарыхтоўка, др...вакол, зб...жжаздача, п...ліклініка, п...лівітаміны, свят- л.. .люб, ф.. .такартка, ф.. .талабараторыя, м.. .тасані, м.. .тавоз, Вад.. .хрыш- ча, ст...гадовы, пыл...сос.

11. Жыцц...сцвярджальны, жыцц...любівы, в...гн...трывалы,в...гн...ўстойлівы, ст...м...троўка, н...д...бразычлівы, н...мн...гаслоўны, н.. .плац. ..жаздольны, земл.. .карыстанне, земл.. .ўласніцкі, в.. .лікадзяржаў- ны, в...лікаўзроставы, В...лікабрытанія, ус...пераможны, ус...ўладдзе, рады. . .факт, рады.. .лячэнне, рады.. .графія, захода.. .рускі, л.. .гкараствараль- ны, л...дарэз, л...дабур, л ...дадрабілка, с...рэдн...ранні, л...гкаатлет, зерн- ...ўборачны, св...тл...фор, св...тл...пранікненне, ільн...апрацоўка, ільн...ткацкі.

II. Устаўце прапушчаныя літары.1. Шчодрым, умалотным, жыцц... стойкім і вынослівым аказалася даў-

няер...даводнае сяйво. H iмаразы, ні с...нцапёкі, ніб...зводдзе, ні залевы, ні н.. .дбальства і абыякавасць не вынішчылі, не высушылі, не звялі на нішто тыя пасевы, не запіушылі пустазеллем і пустаслоўем тое чаканае, жаданае, н.. .паўторнае тое, тое проста самароднае і выс.. .кагучнае Слова, якое было

7



МГУ

имени А


напачатку - Беларусь (А. Бутэвіч). 2. Наша мова чатырнаццатага - вас...м- наццатага стагоддзяў ужо называецца старажытнабеларускай. Яе развіццю спрыяла тое, што ў Вялікім Княстве Літоўскім, якое, па сутнасці, як сцв... рджа- юць некаторыя гісторыкі, было беларускай с.. .р... дн.. .вечнай дзяржавай, яна выконвала ўсе функцыі дз...ржаўнай мовы (Я. Сіпакоў).3. Дарога была пусгэльная і ціхая, затое лес поўніўся гпушыным р...знага- лоссем (Т. Хадкевіч). 4. Так склалася, што гэты больш як с...місотгадовы помнік [Камянецкая вежа] стаў св. ..еасаблівым апазнавальным знакам і абя- рэжным сімвалам Белай Русі (А. Бутэвіч). 5. Некалькі да.. .сяцігоддзяў, на пра- цягу якіх у Гародні кіраваў князь Давыд, смела можна назваць часам Давыда Гарадзенскага (М. Багадзяж). 6. Св.. .еасаблівы рьпуал суправаджаў бортніка ў час нарыхтоўкі борці: ён не піў, не еў нічога ілустага, трымаў у с...крэце сваю задуму (П. Сабіна). 7. Дзвіна... Глядзіш на яе серабрыста-блакітную гладзь і міжвольна думаецца пра тое, што вось па ёй калісыд, у сівую мінуў- шчыну, плылі в...страносыя ёмістыя лодкі (Т. Хадкевіч). 8. Хто не ведаў у наваколлі крошынскага каваля? Сам пан здароўкаўся з ім за руку, а ксёндз у сваіх казаннях не раз ставіў у прыклад яго д... брасумленнасць у рабоце, ціхі і пакорлівы характ.. .р, павагу да жонкі (В. Іпатава). 9. Народ-вялікі майст.. .р- м... ватворца, у якога вучыліся і вучацца ўсе тыя, каму "воляй Божай" суджана мець справу са словам. Здольнасць да м...вагворчасці, да сл...ватворчасці - адна з верных прыкмет паэтычнага таленту (Н. Гілевіч). 10. Асаблівая наша гордасць - запаведнік Белавежская пушча, лясы якога адносяцца да самых выс... каўзроставых у Еўропе. На зямлі існуе каля ста тыпаў лясоў. I ўсе яны, на нашу вялікую радасць, прадстаўлены ў Белавежы - адзіным і апошнім натуральным некранутым лесе Еўропы (Я. Сіпакоў).

12. Перакладзіце на беларускую мову.Недоброжелательный, ионообмен, ионосфера, льнообрабатывающий,

недолговечный, холодоустойчивый, стопятидесятитысячный, дровосек, дровокол, великодержавный, большерукий, сильнодействующий, доброкачественный, светонепроницаемый, светофор, кровотечение, кровопролитный, радиоустановка, радиолечение, хромофотография, всесильный, всемогущий, всесторонний, своеобразие, полиритмия, легкорастворимый, животновод, музееведение, западнобелорусский, пылесос.

Правапіс іншамоўных спалучэнняў галосных

13. Растлумачце правапіс падкрэсленых л ітар і спалучэнняў літар.Дыяпазон. кардыёлаг. іон, акардэон. акардэаніст, Іосіф, перыёдыка.

8



МГУ

имени А


перыядычны. канвеер. Нью-Ёрк, мільён, акіян, дыетычны. арыентацыя, мінія- цюра, індустрыяльны. чэмпіён, чэмпіянат, спецыяліст. іерархія, адажыа. Ватэрлоа. фіяска, рэастат, метэарыт, неонавы, стэрэатып, віяланчэліст, грашіыёзны. рэапізм.

14. Устаўце прапушчаныя літары.Гені...льны, кі...ск, кі...скёр, рэ...ктыў, эшузі...зм, рэгі...н, ідэ...лаг,

сацы.. .лаг, міл.. .ярдны, і.. .нны, і.. .нізацыя, фразе.. .лаг, фразе.. .логія, фа.. .е, ...езуіцкі, бі...тлон, фе...рверк, фі...лка, ідэ...лізаваць, сі...мскі, Эфі...пія, патры...тызм, гені...льны, стады...н, ды...лект, бі...тлон, відэ...дыск, аулы... плэер, ажы...таж, юні...р.

15. Устаўце прапушчаныя літары.1. Праца бортніка патрабавала вялікіх практичных ведаў, спрыту і не

малой фізічнай сілы. На дрэва ён узбіраўся пры дапамозе спец(ыа, ыя)ль- най хірьшады - лезіва (П. Сабіна). 2. Яго [Купалы] смеласць і свабода ў абы- ходжанні са словам не можа быць растлумачана нічым іншым, як ген(еа, ея, ія, т)льным чуццём духу мовы, разумением законаў і заканамернасцей яе развіцця (Н. Гілевіч). 3. У цэнтры Мінска, на шіошчы Перамогі, быў створа- ны мемар(эа, эя, ыа, ыя)л. У спец(эа, эя, ыа, ыя)льных урнах там знаходзіц- ца зямля, прывез...ная з усіх гарадоў-г...рояў (Я. Крук). 4. Калі Беларусь набыла незалежнасць, паставы сталі пагранічным ра(ыо, ё)нным цэнтрам, у выніку чаго ў горадзе з'явіліся спец... фічныя арганізацыі і ўстановы: мыт- ня, пагранкамендатура, першая асобная ав(/а, ія, еа, ея)цыйная эскадрылля, ваенны шпіталь (з часопіса "Роднае слова"). 5. Мал...ўнічая прырода ва- коліц Паставаў увабрала ў сябе найпрыгажэйшыя фарбы Паазер'я: іут зялё- ныя кол...ры лясоў перам...жоўваюода з р...знакал...ровым адценнем па- леткаў, сярод якіх завабліва блішчаць блакітныя вочы азёр і сінія м(еа, ея, іа, ія)ндры рэк і рачулак (з часопіса "Роднае слова"). 6. Некаторыя ўласныя рэчы Дз(ія, іа)тл былі выстаўлены на аўкц(ыо, ые)н (I. Шчучэнка). 7. Н.. .дауна ўрачыста св.. .ткаваўся юбілей дуба, што жыве ў л.. .сным гушчары каля вёскі Пажэжын, што ў Маларыцкім ра(йо, ё)не. Яму споўнілася в...с...мсот гадоў! Але ж волат і сёння зграбны, стройны, грац(ые, ыо)зны (Я. Сіпакоў).8. Фартэп(/а, ія)на стаяла ў р...дакцыйным пакоі, і ігралі на ім кампазітары, выканаўцы песень і п(/а, ія)ністы (П. Місько). 9. Больш поўная ар(ые, ыя)н- тацыя на інтэнсіўныя фактары эканамічнага росіу - гэта перш за ўсё ра- ц(ыа, ьія)нальнае, эфектыўнае выкарыстанне ўсяго, што ёсць у нашай на- роднай гаспадарцы ("Звязда"). 10. Щыа, ыя)лект - р...знавіднасць агульна- народнай мовы, яе адгалінаванне, пгго выкарыстоўваецца абмежаванай коль- касцю людзей, аб'яднаных тэрытар(ыа, ыя)льнай, прафесійнай ці сац(ыя, ыя)льнай супольнасцю ("Слоўнік лінгвістычных тэрмінаў").

9



МГУ

имени А


16. Перакладзіце на беларускую мову.Стеарин, мемориальный, ориентир, океанский, аукцион, секвойя, па

леонтология, Огайо, Миоры, ионный, ионизация, йога, мультимедиа, Антонио, радиосвязь, аудиокассета, иезуитский, Иерусалим, океанический, колониальный, койот, олеандр, йодирование, виолончелист, Токио, биограф, рацион, рационально, йеменец, ажиотаж.

Правапіс г. ы. й пасля прыставак

17. Растлумачце правапіс і. ы. й.Падыграць, зайграць, заігрываць, перайменаваць, няйначай, субынспек-

тар, дэзынфармацыя, контрігра, аўтаінспекцыя, неістотны, спартінвентар, абылгаць, зымправізаваць, звышідэя, трансіранскі, наймаць, медінструмент, пайграць, пераінструментоўка, Прыіртышша, суперідэя, постіндустрыяль- ны, гарінспекцыя, абылгаць, найгрыш, розыгрыш, непрымальны, перай- мальнік, спецінструктаж, неідэнтычны.

18. Устаўце прапушчаныя літары.Пра...граваць, пра...грываць, вы...грыш, аб...граць, за...скрыцца, не-

пры...мальны, дэз...нфекцыя, за...лены, аб...нелы, пан...сламізм, контр- .. .дэя, за.. .нтрыгаваць, вы.. .граваць, вы.. .грываць, про.. .грыш, між.. .нсты- туцкі, аб.. .ржавелы, пад.. .спытны, без.. .менны, па.. .менна, з.. .начыць, разы...сціся, паліт...нфармацыя, абы...ду, дэз...нтэграцыя, без...нерцыйны, сан...нструктар, пера...манне, пры...манне, не...стотны.

19. Устаўце прапушчаныя літары.1. Там, дзе дрэва пад...шло да Нёмана, каб пагаядзецца ў люстэрка,

вада падмые яго карані і паваліць у рэчышча (Я. Крамко). 2. Яны [ручаі] далучаліся да паводкі на палях і разам па разорах спяшаліся ў Нёман. Але ён і без іх быў ужо паўнюсенькі. Вы...шаў з берагоў, заняў лагчыны (Я. Крамко). 3. Князь Давыд [Гарадоцкі] загінуў непераможаньш. За сваё жыццё ён не пра...граў ніводнай бітвы (М. Багадзяж). 4. 3 1786 года пры [Ружанскім] палацы працавалі невялікая фабрыка шаўковых паясоў, шпале- раў, абрусаў з гербамі і суконная фабрыка. Апошняя пра.. .снавала амаль да паловы XX стагоддзя (В. Супрун). 5. Дождж пра...шоў, і на траве, на лісці зіхацяць, гараць брыльянты-росы... Як любіў я ў гэты час калісьці па в... сё- лых лужах бегаць босым!.. (Н. Гілевіч). 6. Нады... шлі д... ўгачаканыя Каля- ды (Л. Дайнека). 7 .1 калі абвясціла вясна і маё, і тваё п...ўналецце, мы не зналі, што пры...дзецца нам разам быць на адным факупьтэце (Н. Гілевіч).10



МГУ

имени А


8. Мы нараджаемся на зямлі, пойдзем па ёй, пакінуўшы, спадзяёмся, выраз- ны след, а праз нейкі час навечна ады...дзем у яе мацярынскае ўлонне. (Я. Крук). 9. На траве даўно павіслі нанач мушкі, матылькі, а касцы яшчэ раз вы...шлі да ўжо соинае ракі (Н. Гілевіч). 10. Даядаючы ёмкі, надзвычай смачны малінавы яблык - дар старога вартаўніка, - Лабановіч узы...шоў на самы высокі пункт пагорка (Я. Колас).

20. Перакладзіце на беларускую мову.Подойти, перейти, проинформировать, заикнуться, проигрыватель, сой

тись, предприниматель, суперигра, гиперинфляция, трансиндийский, сверхинтеллигентный, бортинженер, прииск, судинспектор, госинспекция, переигрывать, поиронизировать, наниматься, проиллюстрированный, переименование, придет, пришел, подойдешь, обойти, разыграть, звукоизолированный, безынициативность, заиндевевший, дезинсекция, заинтригованный.

Правапіс прыстаўных галосных

21. Растлумачце правапіс прыстаўных галосных.Клетка льва, старая львіца, убачыў ільва, пад тоўстым ільдом, сцюдзё-

ныя льдзінкі, вялікія льготы, супраць ільгот, цвік іржавы, цвікі ржавыя, зар- жавець, абыржавець, коні ржалі, конь іржаў, брат імкнуўся, спрадвечнае імкненне, заўсёды імкнуцца, памчацца, так ілжэш, такі лжэц, навопгга лгаць, салгаў, абылганы, з імху, на мху, на амшарыне, хлеб аржаны, хлеба ржанога, іржышча, адно імгненне, вокамгненна.

22. Устаўце прапушчаныя літары.Сурвэтка ...льняная, сурвэтка з ...льну, ...льняны палетак, ...мглісты,

пакрыты ...мілой, пачало ...рдзець неба, ...рваць яблыкі, брат ...рваў я0- лыкі, па...рваць аркуш, світар ...рваны, конь па...мкнуўся за...ржаць, на ...ржаным полі, на змалочанай ...ржаной саломе, яна ...мкнулася, ён ...мкнуўся, я па...мкнуўся, па...мчацца, старая ...льн...мялка, на старой ...льн...мялцы, убачылі ...льва, убачыў ...льва, сняжынкі ...рдзелі, стары .. .мшалы тын,...мкнуцца наперад, у высь .. .мкнуцца, з ...ржой, на .. .ржавым цвіку, дрот ...ржавы, хутка ...ржавець, алей ...льняны.

23. Устаўце прапушчаныя літары.1. Цішыня сапраўды дзікая: не чуваць ні сп.. .вання пеўняў, ні бл.. .яння

авечак, ні мыкання кароў, ні ...ржання коней (П. Пестрак). 2. Колысі раз у белай квецені красаваліся сады!.. Мы з табою не прыкмецілі, як пра...м-

11



МГУ

имени А


чаліся гады (Н. Гілевіч). 3. Сцюдзёны сіверны вецер самаўладна гаспадарыў у н.. .прыбраным кукурузным прасцягу, гойдаў,.. .рваў і маіляў змёрзлыя пала- маныя сцёблы, поўніў прастор беспрытульным шорхатам першай завеі (В. Быкаў). 4. Адзін конь рангам па...мкнуўся ...ржаць, пачуўшы чалавека (А. Марціновіч). 5. Андрэй прыпыняўся і апіядаў ствалы дрэў, каб па .. .мшэ- лых баках пазнаць, дзе поўнач (П. Пестрак). 6. Сцюдзёная.. .льдзінка на бярозе гарыць халодным сіняватым святом (М. Лынькоў). 7. Бялела на лугавінах ра- засланая .. .льнотраста, побая чарнелі квадраты ўзаранага .. .ржьппча (Т. Хад- кевіч). 8. Дзе коратка, там.. .рвецца (прыказка). 9. Лугстрыманаза.. .рдзеўчыр- ванню маку (В. Быкаў). 10. Вочы за.. .мпгіліся пялёнкаю болю (М. Лужанін).

24. Перакладзіце на беларускую мову.Маленький львенок, увидели львенка, быстро ржаветь, стремиться к

знаниям, на льдине, под льдиной, одно мгновение, кусок ржаного хлеба, по льготной очереди, без льгот, солдат рванулся вперед, столкнуться лбами, столкнуть лбами, за льнозаводом, перед льнокомбинатом, из льноволокна, в льномялке, льняная скатерть, льнообрабатывающий, все рвется, сапог рвется, флаг рдеет, небо рдеется, зардеться, ночная мгла, нельзя рвать бумагу, мальчик рвет бумагу, не ржавеет, без ржавчины, оболгать.

Тэст па тэме "ПРАВАШС ГАЛОСНЫХ"

1. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара а:1) выкр...сліць;2)ж...мчужына;3) ф...льга;4) ппгіц.. .ль;5) др...мотны.

2. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара о:1)н...здра;2) Токі...;3)М...зыр;4) л...пух;5) пав...дкавы.

3. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара э:1)ч...рствы;2)Манчэст...р;3) аранж...рэя;

12



МГУ

имени А


4) выгар...лы;5) інт...лігент.

4. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара ы:1) др...сіроўка;2) канц...лярыя;3)кр...вавы;4) пр...зент;5) д...фект.

5. Адзначце правільна напісаныя словы:1) цэрыманіял;2) камп'ютар;3) трыа;4) плыўчыха;5) абагрэваць.

6. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара е:1) дз... вятка;2) упрыс...дкі;3) разм...няць;4) ген...рал;5) досл...дны.

7. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара я:1) с.. .мнаццаць;2) Н...красаў;3) квец...нь;4)выс...кчы;5)ве...лка.

8. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара і:1) м...лагучны;2) м...жсезонны;3) камбін...зон;4) м...ладычны;5) ДЗ...ЦЯЧЫ.

9. Адзначце правільна напісаныя словы:1) ветры (множны лік);2) усмехнуцца;



МГУ

имени А


3) цягавіты;4) Ясенін;5) неўтульна.

10. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара а:1)збр...яносец;2) в.. .даўстойлівы;3) др...васек;4) кр...вапралітны;5) бав.. .ўнаткацкі.

11. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара о:1) раб...тадавец;2) зак... назнаўства;3) ф...такартка;4) ст...гадовы;5) святл...люб.

12. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара е:1) в...лікакняжацкі;2) граз.. .ўлоўнік;3) ус...даравальны;4) рады.. .актыўны;5) л...гкаатлет.

13. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара я:1) пьш...сос;2) з.. .мляробства;3) рады...графія;4) заходн.. .рускі;5) В... лікабрытанія.

14. Адзначце правільна напісаныя словы:1) многатомны;2) святлафор;3) спартлато;4) недабранадзейны;5) немнагаслоўны.

15. Адзначце словы, у якіх трэба ўставіць літару я:1) ды...пазон;2) акардэ...ніст;

14



МГУ

имени А


3) ві...ланчэліст;4) Токі...;5) перы...дычны.

16. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара а:1)чэмпі...нат;2) і...рархія;3) аўды...плэер;4) відэ...дыск;5) ідэ...лізаваць.

17. Адзначце правільна напісаныя словы:1) іённы;2) Нью-Йорк;3) Эфіопія;4) канвейер;5) іезуіт.

18. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара і:1) пера...менаваць;2) пера...нструментоўка;3) непры...мальны4) вы...грыш;5) вы...грываць.

19. Адзначце спалучэнні слоў, у якіх на месцы пропуску трэба ўставіць літару і:

1) пакрыты ...мглой;2) ён ...мкнуўся;3)з ...ржой;4) на ...ржавым цвіку;5).. .рваць яблыкі.

20. Адзначце правільна напісаныя словы і спалучэнні слоў:1) абынелы;2) паімчацца;3) хлеб аржаны;4) пачало ірдзець неба;5) пад тоўшчай ільду.

15



МГУ

имени А


' Правапіс ц. і/

25. Прачытайце выразна сказы, растлумачце правапіс v, ў.1. У радасці і ў журбе, з блізкіх і далёкіх дарог я вяртаюся зноў і зноў

туды, дзе сярод старых лясоў і вялізных, неабсяжных балот на пясчанай выспе раскінупася веска, у якой я нарадзіўся, у якой жыве і сёння мая маці, жывуць браты (Б. Сачанка). 2. У хаце ў першыя часіны маўчыць, не кажа пра на- віны. (Я. Колас). 3. Няўжо у свет замкнёна брама? Няўжо старание пойдзе прахам? (Я. Колас). 4. Ў краіне светлай, дзе я ўміраю, у белым доме ля сіняй бухты, я не самотны, я кнігу маю...(М. Багдановіч). 5. Павівастая рачулка Уюнаўка абыходзіць вёску бокам (Б. Сачанка). 6. Добра адпачыць у Балга- рыі ці Аўстраліі, а дома лешп за ўсё. 7. Ты унікум для нас заўжды. 8. Страус хавае галаву ў пясок, і толькі ўнікальны чалавек бясстрашны. 9. Ток-шоу атрымалася цікавым, шоўмен пастараўся. 10. Віншуем удзельнікаў міжна- роднай канферэнцыі.

26. Устаўце прапушчаныя літары (у.У) у прыведзеных ніжэй словах.Кло...н, аквана...т, опі...м, фа...на, Бра...н, Да...гава, калёкві...м,

літа...ры, Сіры...с* дыяры...ш, са...на, а...дыенцыя, га...птвахта, 100-год- дзе ...ніверсітэта, карціна ...нікальная, со...снік, мане...раны, Кейпта...н, аквары.. .мны, бакала.. .ры, нака.. .т, поды.. .м, ска.. .т, архівары.. .с, тры.. .мф, ваку...м, бра...нінг, ка...стык, а...ра, "Камсамолку" ...ручыць, жанчына- ...рач.

27. Запішыце словы па-беларуску. Вызначце прычыны разыхо- джання правапісу ў рускай і беларускай мовах.

Полгода, шелк, полководец, галка, толочь, полтора, дремал, травник, главный, автовокзал, желчь, молча, Грибоедов, Клавдия, Фауст, Всеволод Владимирович, Гавриил, Ульяна, полностью, волчий, пожелтевший, алмаз, автограф, верховный, Афганистан, шлагбаум, браунинг, философский, гауптвахта, щавель, совхозный, северо-восточный.

28. Запішыце па-беларуску наступныя словы. Растлумачце правапіс& !•

Аудиенция, аудиовизуальный, ваучер, желтушный, вакуумный, Штраус, каучуконос, иудейский, Маупга, раунд, раут, нокаутировать, Лавдау, фауна, аульный, Чаусский район, полноценный, кентавр, динозавр, ризеншнауцер, гаубица, фрау, ноу-хау, павлиний, паук, страусиный, полуфинал, радиус.

29. Складзіце сказы са словамі унікум, унікальны; унія, уніяцкі.

16



МГУ

имени А


30. Прачытайце выразна сказы, растлумачце правапіс д -д з. т -ц .1. Жыццё маё - узлёты і падзешгі, трывожны цень на выстылай сцяне

(Я. Янішчыц). 2. Ранні зайчык зубкі цярэбіць, а позні вочкі прадзірае (прыказка). 3. Не тады сабак кормяць, як на паляванне ідуць (прыказка). 4. На Мацвея зіма пацее (прыказка). 5. Нават і коцікі на вербах не такія шэрыя і цёплыя, як поўсць на знойдзеным у канюшыннай кашы зайчаняці (Я. Брыль). 6. Спакусіў- шыся сонцам і цеплынёю, у другі раз зацвілі брусніцы, суніды, нават крушына (Я. Сіпакоў). 7. У Літве жыве шмат рускіх і беларусаў. 8. Ва ўсім свеце ведаюць не толькі індыйскія танцы, а і твіст. 9. Усім вядомыя ўласныя назвы Балтыка, Тэгеран, Аргенціна, Палесціна. 10. Сіудэнты акгыўна даказвалі тэарэмы, пісалі дыктанты, вялі дыскусіі, станавіліся дыпламантамі розных конкурсаў.

31. Утварыце новыя словы пры дапамозе суфіксаў -ін-. -інец-. -ір-. -ік-. -ёр-. -еец-. -ейск-. -ск- ад прапанаваных: сульфід, пяхота, брыгада, плот, плед, білет, гвардыя, Індыя.

32. Запішыце словы, выбіраючы патрэбныя склады ці літары.(Дзе, дэ)канат, (дзі, ды)рэкцыя, (дзі, ды)кгафон, каран(ты, ці)н, Багра

(ты, ці)ён, (Дзе, Дэ)тройт, (ды, дзі)ліжанс, я(т, ц)вягі, (дэ, дзе)фіцыт, (дзі, ды)рван, амяр(т, ц)велы, ак(ці, ты)ўны, валакар(ды, дзі)н, с(т, ц)вярджаць, ін(дзе, дэ)ец, каман(ды, дзі)роўка, брыган(ты, ці)на, камен(ты, ці)раванне, (д, дз)вес(т, ц)е, (дзе, дэ)када, пра(т, ц)веразець, камен(ты, ці)раваць, гвар(дзе, дэ)йскі, (ды, дзі)зайн, Антарк(ты, ці)да, с(ты, ці)мул, а(дзе, дэ)ка- лон, (дз, д)верцы, пгга(тс, ц)кі, (дэ, дзе)сантнік, па(т, ц)вердзіць, блан(ды, дзі)нка, пар(ты, ці)ец.

33. Запішыце словы па-беларуску. Адзначце прычыны разыходжан- ня ў напісанні зычных д -д з . т - ц у рускан і беларускай мовах.

Подвезти, подтвердить, посадить, затвердеть, черстветь, класть, четверо, дети, Родина, Матвей, пьедестал, департамент, ноктюрн, тиражный, авторитет; где-нибудь, дверь, титры, декламация, тигровый, бактериальный, командирский, декабрист; деривация, диабет, дирижабль, диапазон, диета, диагноз.

Правапіс звонкіх і глухіх зычных

34. Змяніце словы або падбярыце да іх роднасныя для праверкі на- пісання зычных.

Горад, багаж, грыбкі, вуглярод, перавозка, перавесці, адказ, замазка, працяг, сцежка, дождж, абед, заезд, футбол, рэкардсмен, экзамен, вакзал,

Правапісзычныхд - дз, т - ц

17



МГУ

имени А


барацьбіт, запрэгчы, бег, дзядзька, роўнядзь, моладзь, лёгкасць, мозг, галуб- ка, гладзьце, паўзці, прысядзь, вылезь.

35. Устаўце прапушчаныя літары, растлумачце іх правапіс.Ра... даць, ра.. .копван.. .е, у.. .няць, у.. .капаць, цера.. .ступенны, пра.

мерны, ...хадзіць, ...давацца,ра...пазнаць, бя...платны, у...мацненне,у...- прьгаяцце,.. .балансаваць,.. .цягнуць, бе.. .характарны, бя.. .радасны; а.. .ра- мантаваць, па...пусціць, па...казка, а...праўлены, пра...стаўлен...е, пера...экзаменацыйны, а...біццё, па...кідыш, на...нёманскі, па...правіць;а...дымкі, а...сыпаць, а...следаванне, а...смаліць.

36. Запішыце словы адпаведна з правіламі беларускай арфаграфіі. Растлумачце правапіс звонкіх і глухіх зычных.

[у апхвасг / фупбол / KpajaB'iT / дошч / уараш / урамацгва / вьўэст / паггпал'ваі̂ / погу'ат / ypantfi / гіэраклачык / усУэт / аіУв'ітан'э / с'ц'эшкам'і / проз'ба / дз'ац'- каў / зауаяык / урамацк’і / с'ац1 / л'охкас'ц' / м'от / подз'в'іх / расхот / рэш / хл'эп]

37. Устаўце прапушчаныя зычныя, растлумачце іх правапіс.1. Нашы дзяды і ба...ысі, бабулі і матулі ўмелі шанаваць хле... 2. Калі

кавалачак хлеба падаў са стала, яго патрэбна было па...няць і пера... тым, як ...'есці, абавя...кова пацалаваць (М. Чарняўскі). 3 .1 дзяцей мала сустра- калася: вучні ў школе, меншыя ў лес а.. .правіліся (В. Хомчанка). 4. В ада яго супакойвала, агонь настройваў на філасо...скі ла... 5. Ці не таму нашы про...кі і выбіралі месца каля рэк не толькі для таго, каб ваду з іх піць і браць, а каб і на плынь падзівіцца, падумаць, супакоіцца... (В. Хомчанка).б. Гэтаю сцежкаю мне падабалася хадзіць, асабліва летам (Я Сіпакоў).7. Чуўся плёска... вады. Лётала мноства іфыгожых страко.... (Л. Дайнека).8. Ці не таму і даў наро... яму гордае імя - цар-ду... (Т. Хадкевіч). 9. Усё наваколле старалася па...трымаць веру заранкі, што песня не мае канца (К.Кірэенка). 10. Прыходзілі на зямлю людзі, а...шуквалі на дарогах нака- наваныя лёсам кіламетры і гады і зноў ішлі ў зямлю (Б. Сачанка).

Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных

38. Прачытайце сказы, растлумачце правапіс падоўжаных і падвоеных зычных.

1. А я руку гарачую працягваю прыродзе з дваццатага ў трыццатае ста- годдзе... (А. Куляшоў). 2. Вер, брат - жыцце залатое будзе ў нашай старане

18



МГУ

имени А


(Я. Колас). 3. Мяне не справяць кары, толькі злосці паддадуць (Я. Колас).4. Мы не з гшсу, мы - з камення (Я. Купала). 5. Павівастая рачулка Уюнаўка, што па-лісінаму хітра крадзецца па альховых зараслях, абыходзіць вёску бокам, нібы баіцца, каб не зрабілі з ёю што-небудзь нядобрае людзі (Б. Са- чанка). 6. Якое карэнне, такое й насенне (прыказка). 7. От жа ранняя туш ка... (С. Апександровіч). 8. Звон цымбалаў былінны чуюць сёння Памір і Эльбрус (Г. Бураўкін). 9. Цяжкія алавяныя хмары завалаклі далягпяд і се- юць-сеюць дробны асенні дождж (Р. Сабаленка). 10. Вось між голля про- мень б'ецца і салоўку весялей (Я. Брыль).

39. Запішыце словы па-беларуску, звярніце ўвагу на асаблівасці пра- вапісу зычных.

Аттестация, аббревиатура, аббатство, ванна, панна, аппетитно, биссектриса, аккордеон, аккуратный, аллегория, антенна, колонна, мадонна, нетто, терраса, Одесса, Наталья, Юллиан, Геннадий, Жанна, Мекка, саванна, кассир, аккредитация, артиллерист, видеокассета.

40. Перакладзіце словы на беларускую мову, растлумачце правапіс зычных.

Безголосье, рассадить, побережье, путешествие, дрожжи, пятью, манна, восемнадцатью, исследование, расстрел, осенний, уверенный, обобщение, волнение, газированный, добросовестно, военнообязанный, образованный, ассистент, мгновенно, жизнь, памятью, судья, отечественный, обеденный, наследственный, казарменный, стеклянный, неожиданный, приветствие.

41. Устаўце прапушчаныя зычныя, растлумачце іх правапіс.1. Быў яркі летні поў...ень з мя...кімі белымі воблачкамі ў сінім

небе, з лё...кім ветрыкам (JI. Дайнека). 2. Я вяртаюся ў тое радас...нае і незабыўнае свята, калі да нас, пасляваен...ых падпеткаў, прыходзіў на стол хле.... 3. Не з крамы, як зара..., а са звычайнай задымлен...ай вяс- ковай печы. 4. Нярэ...ка чорны, з асцюкаватай жытняй мукі, часцей за ўсё змолатай на хатніх жорнах, спечан...ы часам не ў формах, а ў сал- да...іх касках, але такі духмян...ы, смачны, жадан...ы, якому, здавалася, не было тады роўнага ва ўсім свеце (М. Чарняўскі). 5. Калі б узабрацца на верхавіну, перад вачыма а...крылася б цудоўная панарама Палес...я (Т. Хадкевіч).

19



МГУ

имени А


42. Прачытайце сказы, растлумачце правапіс спалучэнняў зычных.1. Касцы ідуць то грамадою, то шнурам цягнуць, чарадою, то паасобку,

то па пары (Я. Колас). 2. Веру, братцы, ў нашу сілу, веру ў волі нашай гарт... (Я. Купала). 3. Дык гэта ж з іх лёгкай рукі гамоняць бары і звіняць крыніцы (Р. Барадулін). 4. Калі мядзведзь у лесе, то шкуру не дзяруць (прыказка).5. Праз пару мінут з хлопчыкам мы былі на блізкую нагу, а ў кірпатай жан- чыны насцярожанасць рассеялася. (А. Карпюк). 6. Пра славу былую шуміць Беловежская путча (А. Звонак). 7. Усё роўна рожкі ды ножкі застануцца ад сцэнарыя (П. Місько). 8. Ёсць любоў да роднай зямлі, да сцежак маленства, да матчынай песні (С. Грахоўскі). 9. Не адкладай на заўтра, што паспееш зрабіць сёння (прыказка). 10.1 не такія пераппсоды людская мудрасць браць м ата (С. Александровіч).

43. Запішыце словы парамі: у фанетычнай транскрыпцыі і адпа- ведна з правіламі беларускай арфаграфіі. Растлумачце правапіс звонкіх і глухіх, свісцячых і шыпячых, падоўжаных зычных.

[л'уцк'і / абв'ас'ц'іц'/ кранпггат / рэмбрант / м'арц'в'ак / патпал'ван'э / б'асхмарны / апц'ашка / шытак / жац'/ рашчэсваца / п'ашчан'ік / п'эравошчык / ац’в'ітан’э / у вопрацы / рашум'эца / з'б'арэс'а / на п'эцы / б'эсардэчнас'ц'/ уюіачьпс / урамацк1! / таварыск'і / рэшц'э / с'аі?э / памьдэс'а / у лоцы / узбауац'іс'а / дз'в'эс'ц'э / настас'а / in'ja / случына]

44. Устаўце рамест кропак, калі трэба, прапушчаныя літары, ар- гументуйце свой выбар.

Зава...кі, со...нца, разно...чык, задумае...ся, ры...скі, но...біт, а...дай- це, ся...це, рэ...це (хлеб), е...це (гародніну), е...це (аўтобусам), ня...час- ...ны, кантрас...ны, капус...нік, пя...чынка, выбар...чык, а...ценне, па...- цягваць, на...та, прапу...чаны, пя...чотны, ра...чапіць (дрэва), ра...чэп- ванне (вагонаў), пры.. .чэпваць (яблыню), ра.. .чыніць (дзверы), ра.. .чыніць (цеста), бара...біт, дзя...ка, чалаве...тва, пале...скі, таджы...скі, Брэ...чы- на.

45. Утварыце ад наступных назоўнікаў прыметнікі і запішыце іх.Асіповічы, Каўказ, Прага, Добруш, Старьм Дарогі, Бялынічы, казах,

калмык, казак, студэнт, Залессе, Нясвіж, таварыш, мядзведзь, Бабруйск, ра- дасць, шчасце.

Правапіс спалучэнняў зычных

20



МГУ

имени А


46. Выпішыце толькі тыя словы, у якіх ёсць прыстаўныя зычныя, растлумачце іх правапіс.

Упала вольха, вузкая паласа, ірваць паперу, вокны гаспадара, валачы волакам, белавусы і сівагаловы дзед, гэтакі няўмека, у атласных істужках, вырошчваць гарбузы, цёмная і вузкая вулічка, Ганніны вачашггы, ільготная пуцёўка, прыгожая вокладка, вострыя кіпцюры, заняткі ў аўторак, пригожая ваколіца, закінуць вуду, і вухам не вядзе, небяспечны вораг, арабінавыя пацеркі, прыгатаваць вустрыц, вузельчык на памяць, новая вуздэчка, набраць вужовак, сярэдзіна водпуску, паехаць у госці, пусціцца ў галоп, вугаавая дошка, маладому навучыцца, гісторыя народа, ведаю Навуменку.

47. Запішыце наступныя словы па-беларуску, параўнайце правапіс у рускай і беларускай мовах.

Орша, Анна, наошупь, ультразвук, обложка, угловатый, Науменко Владислав, офис, этакий, углерод, оземь, Уречье, Устье, оптический, окись, ученичество, орбита, облачность, глаза, Антон, удилище, узкоколейка, обод, оптом, ежовый, Леон Врублевский, исторический, на отшибе, черноусый, охра, Ольга Власенко.

48. Запішыце словы парамі - па-руску і па-беларуску. Растлумачце правапіс прыстаўных зычных.

Узковатый, зауживание, отголосок, паучок, отзвук, уста, уния, Оскар, Уша- чи, уксус, ольха, этот; опера, оперетта, этакий, урна, олово, оловянный, есаульский, Узбекистан, уран, усач, вообще, отмель, образно, околица, угольник, отзыв, уж, углекоп, гусеница, остроносый, серьги, окошш, улей, урна, упгекислота.

Тэст па тэме "ПРАВАПІС ЗЫЧНЫХ”

1. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца літара ў:1) пачулася "..pa";2) са..на;3) стра..с;4) да ..ніі;5) для ..ніятаў.

2. Адзначце рады, у якіх абодва словы пішуцца з літарай1) ра..нд, кло..н;2) а..каць, тра..р;

Правапіс прыстаўных зычных

21



МГУ

имени А


3) за ..ралам, Ланда..;4) сімпозі-м, са..на;5) ра..т, а..кцыён.

3. Адзначце словы, у якіх адбываецца дзеканне:1) ін(ды, дзі)ец;2) Я(д, дз)віга;3) пара(ды, дзі)раваць;4) ін(дэ, дзе)ец;5) (ды, дзі)зель.

4. Адзначце словы, у якіх адбываецца цеканне:1) аван(ту, цю)ра;2) нарко(ты, ці)к;3) Ма(т, ц)вей;4) каран(ты, ці)н;5) я(т, ц)вяп.

5. Адзначце правільна запісаныя словы:1) паляндзвіца;2) бландынка;3) ліцвін;4) счарсцвелы;5) гвардэец.

6. Адзначце няправільна запісаныя словы:1) цясьма;2) счарсцвелы;3) ваколіца;4) за ўніятамі;5) кантэкстны.

7. Адзначце слова, у якім дапушчана памылка.1) вурчаць;2) пентхаўс;3) Паўстоўскі;4) рэпеціраваць;5) фанатык.

22



МГУ

имени А


8. Адзначце правільна запісаныя словы:1) фуцбол;2) дзяцька;3) афганец;4) дошч;5) лёгкасць.

9. Адзначце словы, у якіх прапушчана літара:1) уз..браенне;2) абяз..броіць;3) кантрас..ны;4) рас..тавадца;5) рас..ольнік.

10. Адзначце правільна напісаныя словы:1) баластны;2) Шмідт;3) ростань;4) рассада;5) пазнавата.

11. Адзначце словы, у якіх пішацца дзве літары н:1) саван..а;2) карэн..е;3) абедзен..ы;4) свін..ы;5) Сюзан..а.

12. Адзначце словы з фанетычным падаўжэннем зычных:1) правасуддзе;2) рассакрэціць;3) заззяць;4) двукоссе;5) палонны.

13. Адзначце словы з марфалагічным падваеннем зычных:1) доменны;2) чытанне;3) варэнне;4) адзінаўладдзе;5) абаронны.

23



МГУ

имени А


14. Адзначце словы, у якіх пішацца спалучэнне сч:1) ра..апіць (палена);2) разно..ык;3) ..эпшчык;4) ні-.чымны;5) ра..апіць (кручкі).

15. Адзначце словы, у якіх пішацца спалучэнне шч;1) дрэва ра..апілася маланкай;2) ра..ыніць (цеста);3) па..ышчаць снег;4) на..адак;5) ра..одрыцца.

16. Адзначце рады, у якіх абодва словы напісаны правільна:1) поены, піца;2) Юллян, прадмесце;3) пясчаны, стагоддзе;4) клятвенны, трасчаць,5) ушчуваць, расшчапіць (вагоны).

17. Адзначце словы, у якіх пішуцца прыстаўныя зычныя:1) кара..ул;2) ..уздэчка;3) ..углякіслы;4) ..мчацца;5) на..огул.

18. Адзначце словы, у якіх не пішуцца прыстаўныя зычныя:1) еса..ул;2) ..охра;3) ..ойкаць;4) ..одум;5) ..окіс.

19. Адзначце няправільна запісаныя словы:1) вустрыца;2) аколіца;3) асьміног;4) Радзівон;5) вунія.

24



МГУ

имени А


20. Адзначце слова, у якім дапушчана памылка. Запішыце яго пра- вільна.

1) юннат;2) будызм;3) фарпосны;4) бразгнуць;5) водпаведзь.

Правапіс мяккага знака і апострафа

49. Растлумачце правапіс мяккага знака і апострафа.I. Цень, пяць, думаць, пісьменны, рэдзька, зацьменне, дзьме, бульбяны,

пальцы, агпедзься, людзьмі, пяцьдзясят, агеньчык, хтосьці, добранькі, голуб, мыш, цар, дзверы, стагоддзе, любанскі, Чэрвеньскі раён, цянь-шанскі.

II. Рэльеф, мільярд, канферансье, парцьера, разьба, Лавуазье, булён, Афанасьеў, Вікенцьевіч, Васільевіч, Анатолевіч, Ілья, Касьян, Емяльян, Ільіч, Ульянаў, упьянаўскі, Емяльянавіч, налью, выльецца.

II. Аб'інець, аб'яднанне, бяз'ядзерны, раз'юшаны, з'едлівы, аб'езд, інтэр- в'ю, куп'ё, п'еса, надвор'е, сем'янін, кар'ерны, Лук'янаў, В'етнам, Мар'іна Горка, трох'ярусны, шмат'ёмісты, салаўіны, разнатраўе, любоўю, дзяржюр- выдавецтва, цэхячэйка, трэд-юніёны.

50. Замест кропак устаўце , дзе трэба, мяккі знак або апостраф, правапіс растлумачце.

I. Кал...е, кастан...еты, парц...е, без...языкі, Фац...ян, эрдэл...тэр...- ер, сал...ца, адкул...с...ці, чвэрц...фінал, раз...есці, сядз...це, з...явішча, супол...насц..., сузор...е, сузірал...нік, мядз...ведз..., саф...ян, ледз...ве, ц...мяна, вугал...шчык, прамен...чык, п...юць, хатын...скі, Салаў...янчык, раз...бяр, X.. .юстан, Юл...ян, д...ябал, пасун.. .ся.

II. Нян...чыцца, Традз...якоўка, кал...ка, Кас...ян, Емял...ян, Соф...я, саў...юць, урал...скі, восен...скі, ліпен...скі, Чэрвен...скі рынак, Чэр- вен...скі раён, Закарпацц...е, ц...ма, л...віца, кан...юнктура, Іў...е, прыго- жан...кі, даражэн...кі, малюпасен...кі, ін...екцыя, між...ярусны, аб...інець, цян...шан...скі, ал...кітаб, Мантэг...ю, В...етнам, аб...ёмны.

51. Запішыце словы па-беларуску і растлумачце іх напісанне.Бурьян, голубь, звукозапись, взморье, опись, кровью, верфью, Случью,

больше, меньше, ремешок, камешек, игра, еле-еле, какая-то, ровненько, мольберт, компаньон, что-то, смельчак, старость, подполье, очень, качество, парикмахерская, перчатки, старенький, затмение, январский, июньский.

25



МГУ

имени А


52. Устаўце прапушчаныя літары або іх спалучэнні, растлумачце правапіс.

Здзіўляе...ся, пггоўгара...кімтлуме прапускаеш..., праходзіш... міма і не заўважаеш..., як свежа,... остра-зялёна блі.. .чыць пасля дажджу трава, што несамавітая рэдзен.. .кая бяро.. .ка, якая расце пад.. .акном, гожая і зграбная.

Дзі... ны ж чалавек - ...этак мала яму трэба! I мне трэба было нямнога, самую дробя...: паехаць у сваю вёску, наведаць школу, дзе заканчва... дзе- сяць класа..., адным словам, яшчэ ра... зірнуць на тое жыц.. .ё, якое пакінуў шэс...ьгод наза....

Я ле.. .ь дачакаўся выхадных дзён і паеха... на ва.. .зал. Се... у а.. .тобус і праз па...тары гадзіны іду шырокай пя...чанай ...уліцайроднай вёскі. Па вясковым звычаі пажылыя людзі вітаю.. .а са мною, як з южным незнаёмым гара...кім чалавекам, а мала...ейшыя праходзя...ь міма (А. Дзятлаў).

53. Устаўце, дзе трэба, замест кропак прапушчаныя літары або апостраф.

I. 3 кожным годам Васіл... пашыраў а...сягі сваіх вандровак. I цяпер, не баючыся заблудзіц.. .а, ад.. .ходзі... ад мястэчка вёрст на дзеся...-пятна, ца..., пад макаўскія... аколіцы і нават далей. Прабе... шы бор, пакруці... шы- ся па мяс...цінах, дзе пашэн...ціла падня... пару баравічко..., ён нарэшце пераскоквае пя...чаны макаўскі шлях, паплыбляючыся ва ўладан...і, якіяа...крыў сам: у бя...концыя маладыя сасон...ікі, бераз...някі з раз...лівам ружовых верасо... на доле (I. Навуменка).

II. Неба сіняе, чыстае, па ім плыву... рэ.. .кія белыя.. .аблачынкі. Такія ясныя, не на...та с...пякотныя дні тол...кі і бываю... на с...хіле лета, калі прьфодаяк бы выста.. .ляе напака... сваю бя.. .межнасць і шырыню, бе...ліч сваіх фарба..., красак (I. Навуменка).

III. Пера... прыбыц...ём вячэрняга цягніканапер...оне за...сёды людна. Нехта з мястэчка ад.. .я...джае, нехта прыя...джае, але найбол... ш такіх, хто пры...шоў пастая..., пагаядзе..., пачу... нейкія навіны, а то і выпі... у буфе...е кухаль .. .еплаватага піва (I. Навуменка).

Правапіс вялікай літары

54. Растлумачце напісанне слоў з вялікай літары.I. Сям'я Рэрыхаў моцна, прыгожа здружылася з "Зямлёй высакародных".

У даліне Купу, акружанай вяршынямі Гімалаяў, стаіць помнік з такім вось простым, на мове вечнасці зробленым, надпісам: "13 снежня 1947 года тут было аддадзена агню цела Мікалая Рэрыха - вялікага рускага друга Індыі.

26



МГУ

имени А


Хай будзе мір". Многа зрабілі для дружбы нашых народаў, для адкрыцця вялікай Індыі свету і жонка Рэрыха, Алена Іванаўна, даследчыца індыйскай філасофіі, і сын Юрый, выдатны лінгвіст і знаўца Усходу (Я. Брыль).

II. 1. Варанцоўскі палац у раскошным парку. 3 поўначы - скальныя горы, зубцы Ай-Петры, з поўдня - чароўнае мора (Я. Брыль). 2. Пройдзе многа гадоў пасля той сустрэчы з першай Танкавай кнігай, і адзін з блізкіх яму людзей раскажа мне, што ў тыя дні, калі над гонямі пакутніцы Заходняй Беларусі ўпершыню зазвінела Максімава песня, было, як хлеб надзённы, і такое (Я. Брыль). 3. Зрабіў на мяне незабыўнае ўражанне Рыгор Раманавіч Шырма, народны артыст СССР, мастацкі кіраўнік Дзяржаўнай акадэмічнай харавой капэлы Беларускай ССР (Я. Брыль). 4. Сын бежанскай сям'і з Пру- жаншчыны, пачынаючы настаўнік Шырма працаваў у Варонежскай губерні, у Навагольскай школе другой ступені (Я. Брыль). 5. Пашлі нам, Божа, не пракляцце, а надзею, веру і любоў (Г. Зінкевіч). 6. Раслі мы, Колі, Лёні, Янкі... I на Купала Йвана ў ноч нас прыбіралі ў вышыванкі такія - не адвесці воч (А. Жыгуноў). 7. Ой, не злуйце вы Лесавіка! Ён па вас даўно ўжо ссумаваўся (М. Шабовіч). 8. I ў мяне ты заснеш на плячы ў цішы Батанічнага саду (М. Шабовіч). 9. "Да хуткай сустрэчы!" - хачу табе сёння сказаць, мая Не- знаёмка, Фантазія, Мара, Надзея (М. Шабовіч). 10. Некаторыя звесткі пра беларускую даўніну сустракаюцца ў творах вучоных Старажытных Грэцыі і Рыма - Герадота, Тацыта, Плінія (С. Асіноўскі). 11. Калі Пярун, караючы, пасылаў на зямлю вогненныя маланкі, то Дажбог, мілуючы, адорваў людзей дажджом (С. Асіноўскі). 12. 3 тых, пгго захаваў час і не паспелі разбурыць людзі, самы старажытны - Сафійскі сабор у Полацку (С.Асіноўскі). 13. Нас жа дзесяць мільёнаў, мы маем сваю спрадвечную зямлю, на якой жывём болын за тысячу гадоў, і не чужыя тут - на берагах Немана, Дняпра, Дзвіны, Прыпяці, Бярэзіны... (С. Асіноўскі).

55. Спішыце, раскрыйце дужкі, напішыце словы з малой ці з вялі- кай літары. Растлумачце іх напісанне.

I. (Рр)ыгор (Іі)ванавіч (Бб)арадулін нарадзіўся 24 лютага 1935 года на хутары (Вв)ерасоўка (Уу)шацкага раёна (Вв)іцебскай вобласці. Закончыў (Уу)шацкую (Сс)сярэднюю школу і філалагічны факультэт (Бб) (Дц) (Уу). Працаваў у розных перыядычных выданнях, а таксама ў (Вв)ыдавецтвах "(Бб)еларусь" і "(Мм)астацкая (Лл)ітаратура". У складзе (Дд)зяржаўнай дэ- легацыі БССР браў удзел у 39-ай сесіі (Гг)енеральнай (Аа)самблеі ААН (1984 г.).

Пачаў друкавацца з 1953 года. Яго першыя вершы былі змешчаны ў (Гг)азеце "(Чч)чырвоная (Зз)мена". Ён з'яўляецца аўтарам многіх кніг паэзіі.

(Рр)ыгор (Бб)арадулін займаўся перакладамі твораў замежных аўтараў на беларускую мову.

27



МГУ

имени А


Яго (УуЎў)ласныя творы перакладзены на дзясяткі моў свету.(Рр)ыгор (Іі)ванавіч з'яўляўся сябрам (Сс)аюза (Бб)еларускіх пісьмен-

нікаў (з 1958г.) і яго (Рр)ады. Узнагароджаны (Дд)зяржаўнай (Пп)рэміяй (Бб)еларусі (Іі)мя (Яя)нкі (Кк)упалы за зборнік вершаў "(Рр)ум" і перакла- ды з (Фф)едэрыка (Г г)арсія (Лл)оркі, (Оо)рдэнам "(Зз)нак (Пп)ашаны" і інш. У 1992 годзе ўганараваны (Зз)ваннем (Нн)ароднага (Пп)аэта (Бб)еларусі.

56. Ад назоўнікаў - уласных назваў -утварыце прыметнікі. Скла- дзіце з імі сказы, каб у адным выпадку прыметнік пісаўся з вялікай літары, у другім - з малой.

Беларусь, Мележ, Скарына, Магілёў, Еўропа, Брыль.

57. Запішыце па тры-чатыры поўныя назвы:1) ордэнаў і медалёў; 2) газет і часопісаў; 3) ганаровых званняў і пасад;

4) дзяржаўных устаноў і арганізацый; 5) памятных і знамянальных падзей і дат; 6) дзяржаўных і нацыянальных сімвалаў, рэліквій, грамат, прызоў.

Растлумачце напісанне вялікай літары.

58. Раскрыйце дужкі, запішыце прыметнікі з вялікай або з малой літары. Растлумачце іх напісанне.

(Гг)егелеўская дыялектыка, (Кк)оласаўская стыпендыя, (Нн)апалео- наўскія планы, (Аа)тлантычны акіян, (Сс)тарыя Дарогі, (Мм)інска-(Мм)а- ладзечанскае ўзвышша, (Нн)ацыянальны сход РБ, (Пп)аднябесная імпе- рыя, (Ее)ўрапейскі саюз, (Уу)краінскія стэпы, (Бб)еларускі друк, (Уу)раль- скія самацветы, (Г г)еоргіеўскі кавалер, (Гг)ерой (Сс)ацыялістычнай (Пп)ра- цы, (Вв)ялікая субота, (Аа)лесеў брат, (Кк)рыжовыя паходы, (Бб)ожы дзьму- хавец, (Кк)упалаўскія вершы, (Мм)інскі ўнівермаг, (Сс)анітарны дзень, (Гг)рамадзянская вайна, (Сс)усветны (Ээ)канамічны форум, (Дц)амоклаў меч.

Тэст па тэме "ПРАВАПІС МЯККАГА ЗНАКА IАПОСТРАФА.

ПРАВАПІС ВЯЛІКАЙ ЛІТАРЫ"

1. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца мяккі знак:1) ледз..ве; 4) бракан..ер;2) прамен..чык; 5) памян..шальны.3) Лук..янцава;

28



МГУ

имени А


2. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца апостраф:1) Рэйк..явік;2) Традз..якоўскі;3) верф..ю;4) васьм..ю;5) кан..юнкцыя.

3. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску пішацца раздзяляль- ны мяккі знак:

1) крамен..чык;2) цянь-шан..скі;3) двух..ядзерны;4) Юл..янаў;5) канс..ерж.

4. Адзначце правільна напісаныя словы:1) варьяцець;2) парцьеры;3) сям'ёй;4) Салаў'ёў;5) раз'ём.

5. Устанавіце адпаведнасць паміж словамі і літарамі знакамі, якія ў іх прапушчаны:

А: кан..юнктывіт 1) змякчальны мяккі знак;Б: звес.хя 2) раздзяляльны мяккі знак;В: змен..шчык 3) апостраф;Г: Іл-.іч 4) літара не прапушчана;

5) трэба іншая літара.

6. Адзначце словы, якія пішуцца з вялікай літары:1) стыль (Р, р)энесанс;2) ордэн Дружбы (Н, н)ародаў;3) (М, м)іністр шляхоў зносін;4) не давядзі (Б, б)ожа;5) (С, с)карынаўская стыпендыя.

7. Адзначце спалучэнні слоў, у якіх з вялікай літары пішацца толькі першае слова:

1) (Дз, дз)ень (К, к)анстытуцыі;2) (Л, л)ядовы (П, п)алац;

29



МГУ

имени А


3) (М, м)іністэрства (У, у)нуіраных (С, с)праў;4) (В, в)ерсальскі (М, м)ір;5) (С, с)талыпінскія (Г, г)алышукі.

8. Адзначце спалучэнні слоў, у якіх з вялікай літары пішуцца ўсе словы:

1) (X, х)рам (Б, б)ожы;2) (Дз, дз)ень (Р, р)эспублікі;3) (Дз, дз)яржаўная (П, п)рэмія;4) (У, у)васкрасенне (X, х)рыстова;5) (У, у)каз (П, п)рэзідэнта РБ.

9. Адзначце спалучэнні слоў, у якіх усе словы ігішуцца з малой літары:1) (Б, б)еларускае (А, а)драджэнне;2) (JI, л)ітоўская (М, м)етрыка;3) (I, і)мперыялістычная (В, в)айна;4) (Т, т)аварыства (Ч, ч)ырвонага (К, к)рыжа;5) (А, а)трад (М, м)іліцыі (А, а)собага (П, п)рызначэння.

10. Адзначце спалучэнні слоў з правільным напісаннем:1) Дзяржаўны сцяг РБ;2) Садружнасць незалежных дзяржаў;3) Савет Міністраў;4) Міжнародны алімпійскі камітэт;5) Дзень адчыненых дзвярэй.

Правілы пераносу і скарачэння слоў

59. Патлумачце, якія памылкі дапушчаны пры пераносе слоў:1) рады-ё,2) кав-ун,3) пад-зяліць,4) ЕШ-КА,5) ліпен-ьскі,6) урад-жай,7) га-йка,8) аб-'ява,9) сло-ўца,10) пяціп-рацэнтны.

30



МГУ

имени А


60. Адзначце правільныя варыянты графічнага скарачэння слоў.1) Дзмітрый Шастаковіч: Д Шастаковіч -Дз. Шастаковіч,2) АлесьБачыла: А. Бачыла-Ал. Бачыла,3) збор твораў: з. твораў—зб. твораў,4) афрыканскія краіны: а. краіны - аф. краіны - афр. краіны,5) кальцавая кампазіцыя: кань, кампазіцыя — калъц. кампазіцыя6) руская мова: рус. мова -руск. мова,7) танныя тавары: тан. товары — тонн, товары,8) жыллёвае будаўніцтва: жылл. будаўніцтва - жыл. будаўніцтва,9) сантыметр: см - см.,10) член-карэспандэнт: чл.-кар. -чл. кар.

61. Запішыцеўсе магчымыя варыянты пераносу выдзеленых слоў. Для Беларусі вялікай падзеяй стала усталяванне як дзяржаўных сап-

рауды народных свят Вялікадня, Каляд, Дзядоў, адраджэнне Купалля. Гэтыя святы - натуральныя галоўныя вехі ў жыцці беларуса-земляроба. У іх асвечаны чатыры найбольш важныя кропкі сонечнага раУнадзенства (Вялік- дзень - Дзяды) і сонцаваротаў (Каляды - Купалле) (паводле В. Ліцьвінкі).

62. Перакладзіце на беларускую мову.Горком, местком, спортзал, фюорг, главврач, рыбхоз, сельмаг, информ

бюро, Интерпол, вуз, УО "МГУ им. А.А. Кулешова", ТЮЗ, Совмин, детдом, спецназ.

ДЫКТАНТЫ

СябрыАмаль кожную суб..оіу (над)вячоркам, калі (Л,л)абановіч а..пускаў сваіх

вучняў (да)хаты, (Я,я)нка (Т,т)укала прыходзі... да прыяцеля ў (С,с)маляр- ню. Янка любіў цішыню і спакой, якія панавалі ў ілухім ку..ку сярод лесу, дзе праводзі... заняткі (Л,л)абановіч. Спаткан... і за... сёды быпі жадан. .ымі, радас..нымі, вясёлымі. Бадай кожны ра..., прыходзячы да сябраў а...ведзі- ны, (Я,я)нка захапляўся прытулкам свайго прыяцеля, уіульнасц...ю, глуха- мен..ю.

- Тут, брат, як у бога (за)пазухаю... Проста - рай!Звычайна (Я,я)нка прыносі... (сякія)такія навіны, цікавыя кні..кі, раз-

дабытыя ў мястэчку, чуткі, звязан..ыя з палітычным становішчам у Расіі, весткі аб намерах прагрэс... іўных лю.. .ей - імёны іх (не)называліся - выда- ваць новыя газеты, часопісы. Ра..казвалі, што нібы(та) рыхтуе...ца выпуск

31



МГУ

имени А


беларускай газеты, чаго яшчэ амаль (ні)колі (не)бывала. Усе гэтыя навіны прыемна хвалявалі сяброў і служылі багатаю страваю для гутарак. Размовы яаста цягнупіся (за)поўная, калі прыяцелі...жо ляжалі ў ц..вёрдай с .. .лянс- кай пас..целі пад адной коўдрай. Гаворка часамі пераходзіла ў звычайнае фантазёрства, у жарты, у (не)існуючыя сітуацыі, поўныя дас..ціпных, с..меш- ных выдумак. Прыяцелі.. .чыра заліваліся такім с..мехам, якога ў іх даўно ўжо (не, ня)было. 3 гэтайпрычыны (Я,я)нка аднойчы за...важыў:

- Я (ні)колі так весела (не)смяяўся, як цяпер, калі страці... школу і ба- дзяюся адзін, як во...к, па шухіх дарогах.

- Вось гэта і добра, Янка, - па...трымаў яго (Л,л)абановіч. - Смех (не, ня)грэх, а галавы (не, ня)вешай (паводле Я. Коласа ).

Роздум пра жыццеВучачыся ў дз.. .сятым клас...е, (А,а)лік зразуме.. што мастацтва - му

зыка, жывапіс, а таксама спорт - гэта (не,ня) яго стыхія, бо там трэба фанта- стычная б.. .з... літаснас...ць да сябе, упартас...ць і праца. А ўсё тое, пгго даец- ца в.. .лізным намаган...ем, пра...цяжкас...ці, тое - веда... (А,а)ўсееў - перас- тае нес...ці асалоду, радас...ць, засмучаецца цяжарам дасягнен...я. Вайско- вае(ж) вабіла яго рамантыкай бьпу і прыгажос...ц...ю формы. Ён любі... гая.. .ець на чырв.. .наармейскі строй (у)час парадаў, яму падаба...ся зухава- ты выгая... маладых каман(д,дз)іраў, апяразаных рам...нямі, (з,с)сумкамі і пісталетамі (на)баку, любі... магутнас...ць баявых машын і захапля...ся па- знан...ымі (з,с)кні... г...ройскімі ...чынкамі(у,ў)час вайны.

Бац.. .ка (не,ня)пярэчыў супраць гэтай схільнас...ці юнака (А,а)ўсеева, маці(ж), ва ўсім дагаджаючы сыну, саступіла са сваіх ранейшых жадан.. .ў наконт яго бліскучай мастацкай будучыні. I за год (да)вайны (А,а)ўсееў ста... курсантам ваен...ага ...учылішча.

Але сталася так, што (с,з)першых жа дзён свайго вайсковага жыц...я курсант (А,а)ўсееў а...чуў ра...чараван...е. Каман(д,дз)ірам а...дзялення, у якое залічылі (А,а)ўсеева, назначылі машнаватага тугадума (Т,т)одарава. Гэты ня...клюдны чалавек (с,з)тупой упартасцю і асаблівьм старан...ем імкну...ся выканаць усё, пгго ад яго патрабавалася, (не)зважаючы (не,ні)на чые і (не, ні)на якія перавагі. Ён зусім (не)хаце... бачыць, што (А,а)ўсееў разумней- шы за яго і за шмат каго (с,з)курсантаў, пгго ён болей раз...віты і спрытней- шы, куды лепш выхаван...ы. Дарэчы, гэтага (не)хацелі за...важаць і старшы- на, і каман(д,дз)ір узвода - яго школілі так, як і ... сіх (паводле В. Быкава).

ХлебПерш (за)ўсё: голад (не,ня)цётка. (Пад)вечар усе мы так наг...ладаемся,

(не)п...магаюць (не,ні)кур...ва, (не,ні)в.. .лізныя ця... кія галовы сланечніку з

32



МГУ

имени А


мяк...імі, яшчэ з...лёнымі семкамі, якіх мы назапашваем (з)ночы. Хочацца есці. У гэты час рэд...енькая кру...частая к...к...рузная каша, якую пасля, па- еўшы, усе мы дружна бэсцім, - гэтая каша цяпер здаецца нам (не)звычай- ным, жадан...ым прысмакам. Гэткім(жа) смачным уяўляецца нам і хлеб -ч...рствы, К...ЛЮЧЫ, (па)палам (с,з)к...к...рузнай мукой. (Ад)сняданку ў нас заста...ся (не)в.. .лікі кавалак яго - рэпгга нечае пайкі - ён л...жыць на верх- няй снараднай скрынцы, і кожны з нас м...жвольна папіядае ў той бок. Пер- шы (не)вытрымлівае Лук...янаў. Пакіну...шы на хвіліну сваю чар...ёжную справу, ён (не)як с...рамліва дастае яго зашцканымі пал...цамі і, (не, ня)гаедз...чы ні на каго, пытаецца:

- Хіба (ні)хто (не, ня)хоча?Коратка зірнуўшы на яго, мы ўсе ма.. .чым. Тады ён аб...яўляе:- То я з...ем.I ён грызе гэты кавалак, ледзь (не,ня)вывіхаючы сківіцы па(т,д)тонкай

скураю худых, (не)здаровых шчок, а мы га.. .таем слінку і а...водзім позіркі (ў)бок. Лук...янаў толькі (не,ня)даўна выле... (з)пад шын...ля, бо кожнага дня (з)ранку і (пад)вечар яго трасе мал...рыя. (У)вечары ён трохі ачуньвае, жва- вее. I мы даруем салдату яго г...лодную (не,ня)стрыман...ас...ць, бо ведаем, што ён дужа нагалада.. .ся (ў)палоне і дагэіуль (не,ня)можа наес...ціся. Хлеб- ны кавалак ён (ж,з)жоўвае .. .весь (да)крошкі і пазірае (ў)неба, на якім жур- ботна загараюц...а зала...істыя во...светы со...нца (паводпе В. Быкава).

33



МГУ

имени А


I IМАРФАЛОГІЯIПРАВАШС Правапіс складаных назоўнікаў

63. Патлумачце злітнае, дэфіснае або асобнае напісанне назоўнікаў.Дамасед-дом-музей; паўкраіны-паў-Беларусі; прайдзісвет-перакаці-поле;

працадзень - чалавека-дзень; мікраклімат - міні-спадашд; сацпакет - сацыял- дэмакраг, князь Альгерд - Даніла-майстар; паявара грыб - рыба-паразіг, Крьгаы Рог - Петрапаўлаўск-Камчацкі; газаэлектразварка - тэле- і радыёвяшчанне.

64. Адзначце назоўнікі, якія пішуцца праз злучок.1) (Кіна)дакумент,2) (грос)майстар,3) (контр)аргумент,4) (обер)лейтэнант,5) (унгэр)афіцэр,6) (контр)адмірал,7) (віцэ)адмірал,8) (штаб)кватэра,9) (экс)чэмпіён,10) (аўта)стоп,11) (стоп)сігнал,12) (вела)дром,13) (аэра)клуб,14) (авія)база,15) (супер)байк,16) (прэс)аташэ,17) (канферэнц)зала,18) (спарт)зала,19) (метэа)зводка,20) (відэа)салон,21) (бізнес)мен,22) (бізнес)лэдзі,23) (хіт)парад,24) (бліц)турнір,25) (стэрэа)музыка,26) (максі)мода,27) (вэб)камера,28) (анты)фашыст,29) (блок)пост,30) (блок)сігнал.

34



МГУ

имени А


65. Прачытайце сказы. Выпішыце з іх, раскрываючы дужкі, пад- крэсленыя словы.

1)3 ільну ў Беларусі вырабляюць не толькі адзенне, пасцельную бяліз- ну, абрусы з вышыўкай і вытанчаным дэкорам, але і сумкі, кашалькі і нават ОіялькПабярэгі.

2) Талісманам сусветнага хакейнага форуму ў Мінску стаў зубр, вобраз якога ўвасобіў (мастакідызайнер Віталь Арцюх.

3) На фестывалі "Славянскі базар у Віцебску" традыцыйна праходзяць (галаканыэрты майстроў культуры Беларусі, Расіі і Украіны.

4) Каля 120 чалавек узялі ўдзел у (свяцеіконкурсе мастацкага і дэкара- тыўна-прыкладнога мастацтва для людзей з абмежаванымі магчымасцямі ў Віцебску.

5) Беларускія (майстрыУшкло'Івыдзімальшчыкі славяцца тонкім мас- тацкім густам і выдатнай якасцю сваіх работ.

6) (Спарт)комплекс "Лагойск" у гэтыя выхадныя пераўтварыўся ў сап- раўдную Мекку для 2 тысяч ('матаыыклістау^праФесіяналаў і проста амата- раў двухколавых жалезных коней.

7) Хакеісты зборнай Фінляндыі выйшлі ў ('паЎ'ХЬінал мінскага чэмпія- нату свету, абыграўшы ў (чвэрць)Фінале канадскую зборную.

8) У Гвідэа^кліпе. што з'явіўся на ПнтэрнэтЪэсурсе youtube.com, выка- рыстана песня "Дзе мой край?" у выкананні Змітра Вайцюшкевіча.

9) У Нацыянальным інстьпуце адукацыі настаўнікі наведалі (семінаоУ практыкум "Выкарыстанне (анлайн)сэрвісаў для стварэння дыдактычных матэрыялаў".

10) Вельмі ўразіла гпедачоў (сукенкаУгоансФормер. якая дапамагаа герани мюзікла спалучыць душэўныя ваганні з відовішчньмі ГспецЬФектамі.

(Паводлематэрыялаў сайтаў www.belarus.by і www.zviazda.by)

66. Запішыце правільна назвы геаграфічных аб'ектаў.Верхнядзвінск, Растоўнадоне, Усцькаменагорск, Будакашалёва, Брэст-

літоўскі, Старыядарогі, Санктпецярбург, Новалукомль, Мінскпаўднёвы, Да- выдгарадок.

Правапіс складаных прыметнікаў

67. Утварыце ад прапанаваных слоў і іх спалучэнняў прыметнікі. Растлумачце іх правапіс.

1) Салігорск-2) Калінінград -

35



МГУ

имени А


http://www.belarus.by

http://www.zviazda.by

3) жалезабетон -4) радыёфізіка -5) сярэдні за суткі -6) рабіць масла -7) шэсць паверхаў -8) знешні гандаль -9) контр-адмірал -10) Буда-Кашалёва -11) навуковы і тэхнічны -12) глухі і нямы -13) анпіійскі, рускі і беларускі -14) горкі і салёны -15) Янка Брыль-

68. Запішыце, раскрыўшы дужкі.(Заходне)беларускі хлопец, (паўднёва)заходні кірунак, (Заходне)Сібірс-

кая раўніна, (ярка)зялёная папараць, (бутэлечна)фіялетавы колер, (ласкава) прыемны позірк, (папярова)кардонны камбінат, (стара)славянская мова, (хле- ба)бутачная крама, (спрадвечна)беларускі звычай, (вечна)зялёныя дрэвы, (вы- сока)аплачваемы спецыяліст, (глыбока)закапаны скарб, (лёгка)растваральная кава, (лёгка)вывучаны твор, (шырока)адчыненыя дзверы, (надзейна)сканст- руяваны механізм, (густа)населены раён, (сусветна)вядомы паэт, (вершава- на)паэтычны фрагмент, (абсалютна)дакладны дыягназ, (уласна)ручны запіс, (нізка)стволы дуб, (нова)асушаная тэрыторыя, (ідэальна)выкананае задание.

69. Прачытайце сказы. Выпішыце падкрэсленыя словы, патлумач- це іх правапіс.

1. (Дарожна)транспартнае здарэнне - здарэнне, здзейсненае з удзелам хаця б аднаго механічнага транспартнага сродку.

2. Рэгуліроўшчык - супрацоўнік ДАІ, які ажыццяўляе рэгуляванне да- рожнага руху ў экіпіроўцы (форменным адзенні павышанай бачнасці з элементам! са (святло'івяртальнага матэрыялу, з жазлом і са свістком).

3. (Адна~)калейны транспартны сродак - транспартны сродак на колах, якія размешчанщ на адной лініі адно за другім.

4. (Цяжка)вагавы і (або) (буйна~)габарытны транспартны сродак - транспартны сродак такіх масы і (або) габарытаў, пры якіх для праезду па дарогах патрабуецца спецыяльны дазвол.

5. Удасканаленае пакрыццё - пакрыццё дарогі з (асФальта~>бетонных cv- месей, са шчэбеневых, з гравійных, шлакавых або іншых мінеральных матэ- рыялаў, апрацаваных арганічнымі або мінеральнымі вяжучымі матэрыяламі.

36



МГУ

имени А


6. (Сама)ходная машына- гусенічны трактар, ('сельска'ігаспадарчая. да- рожная, будаўнічая, іншая машына, якія без дадатковых мер забеспячэння бяспекі дарожнага руху не прызначаны для ўдзелу ў дарожным руху.

7. ГГэхнічнаідапушчальная агульная маса - максімальная маса транс- партнага сродку, устаноўленая арганізацыяй-вырабляльнікам (з грузам, ва- дзіцелем і пасажырамі).

8. Дзяржаўны тэхнічны агляд - сукупнасць (арганізаііыйнаУгэхнічных мер, накіраваных на недапушчэнне да ўдзелу ў дарожным руху транспарт- ных сродкаў, якія не адпавядаюць патрабаванням тэхнічных нарматыўных прававых актаў.

9. Прылягаючая тэрыторыя -тэрыторыя, (непасрэдна)прылягаючая да праезнай часткі дарогі.

10. Транспартны сродак алератыўнага прызначэння - транспартны сро- дак, які мае спецыяльную (колера~)графічную афарбоўку і (або) светлавую і гукавую сігналізацыю.

("Правілы дарожнага руху")

70. Запішыце прыметнікі правільна.Ж...ўта()скуры, ж...ўтаОвалосы, ж...ўта()зялёны, ж...ўтаОсіні, чыр-

в...наОпярэсты, чырв...на(3рабы, чырв...наОсцяжны, чырв...наОцагляны, цагляна()чырвоны, з...л...на()вокі, з...л...на()буры, з...л...на()блакітны,з...л...на0галовы, ч...рнаОбароды, ч...рнаОслівавы, ч...рнавата()фіялета- вы, ч...рнаОбелы, белаОснежны, снежнаОбелы, р...зна()каляровы.

Тэст па тэме "ПРАВАПІС СКЛАДАНЫХ НАЗОЎНІКАЎ

IПРЫМЕТНІКАЎ"

1. Адзначце нумары слоў, якія пішуцца праз злучок:1) вярці...шыйка;2)вей...вецер;3) сарві...галава;4) перакаці...поле;5) вярні...дуб.

2. Адзначце назоўнікі, якія пішуцца праз злучок:1) (поў)нач; 4) (паў)Магілёва;2) (паў)літра; 5) (паў)Еўропы.3) (паў)яблыка;

37



МГУ

имени А


3. Адзначце назоўнікі, якія пішуцца злітна:1) бое_прыпасы;2) плашчпалатка;3) шклозавод;4) трох_кутнік;5) кілаватгадзіна.

4. Адзначце назоўнікі, якія пішуцца разам:1) (агра)сядзіба;2) (арт)галерэя;3) (анты)фашыст;4) (бія)маса;5) (авія)база.

5. Адзначце назоўнікі, якія пішуцца злітна:1) (ультра)гук;2) (энерга)блок;3) (міні)тракгар;4) (гіпер)маркет;5) (стоп)сігнал.

6. Адзначце назоўнікі, якія пішуцца праз злучок:1) (пггабс)калітан;2) (прэс)сакратар;3) (экс)чэмпіён;4) (медыя)магнат;5) (віцэ)мэр.

7. Адзначце нумары назоўнікаў, запісаных правільна:1) відэа-тэлефон;2) гала-шоу;3 )танцпляцоўка;4) аўта-ралі;5) гросмайстар.

8. Адзначце тыя выпадкі, калі на месцы пропуску пішацца злучок:1) даеяслоўзвязка;2) горад_Сочы;3) прыгажуня вясна;4) заяц_бяляк;5) Свіцязь возера.

38



МГУ

имени А


9. Адзначце ўласныя назоўнікі, запісаныя без памылак:1) Жлобін-Заходні;2) Франкфурт на Майне;3) вёска Белы камень;4) Бялыніцкі-Біруля;5) Вялікія-Лукі.

10. Адзначце пункты, у якіх абодва словы запісаны правільна:1) байдарка-двойка, норд-ост;2) экстэр'ер, экспрэм'ер;3) асфальтаўкладчык, жалеза-бетон;4) тона-кіламетр, кілаграм-гадзіна;5) генерал-маёр, грамзапіс.

11. Адзначце прыметнікі, якія пішуцца праз злучок:1) (бела)блакітны;2) (ярка)ружовы;3) (чырвана)шчокі;4) (вечна)зялёны;5) (жоўты)жоўты.

12. Адзначце прыметнікі, якія пішуцца разам:1) (сацыял)дэмакратычны;2) (стара)славянскі;3) (генерал)губернатарскі;4) (ваенна)абавязаны;5) (адносна)спакойны.

13. Адзначце словазлучэнні, у якіх прыметнікі пішуцца праз злучок:1) (параўнальна)гістарычны метад;2) (беларуска)ўкраінскі слоўнік;3) (сямі)мільённы горад;4) (паўночна)заходні вецер;5) (лаціна)амерыканскія краіны.

14. Адзначце прыметнікі, якія пішуцца разам:1) (вода)праводны;2) (чыгуна)плавільны;3) (жалезна)драўляны;4) (лейб)гвардзейскі;5) (авія)маторны.

39



МГУ

имени А


15. Адзначце тыя выпадкі, калі прапанаваныя словы пішуцца асобна:1) матэрыяльна... залежны;2) матэрыяльна.. .зацікаўлены;3) матэрыяльна.. .тэхнічны;4) матэрыяльна.. .бытавы;5) матэрыяльна.. .выражаны.

16. Адзначце прыметнікі, якія пішуцца праз злучок:1) наваполацкі;2) старадарожскі;3) ціхаакіянскі;4) іосіф_кабзонаўскі;5) давыдгарадоцкі.

17. Знайдзіце прыметнікі, запісаныя з памылкамі:1) цэнтра-бежная;2) інфармацыйна-вылічальны;3) калійна-фосфарны;4) шчымліва-сумны;5) супраць-праўны.

18. Адзначце словы, запісаныя правільна:1) ваеннапалонны;2) хлебабулачны;3) заднеязычны;4) чыстабеларускі;5) правабярэжны.

19. Адзначце словы, напісаныя з памылкамі:1) юрыс-консульт;2) юрыст-самавучка;3) юрыдычна-прававы;4) юрыдычна-незалежны;5) гандлёва-юрыдычны.

20. Адзначце сказы, у якіх падкрэсленыя словы пішуцца праз злучок.1) Феерычным шоу ў сталічным Палацы спорту завяршыўся XXII Рэс-

публіканскі Фестываль...конкурс "Млын моды-2013".2) Актыўны атмасферны фронт прынясе на большую частку тэрыторыі

каротка.. .часовыя дажджы, месцамі моцныя ліўні і навальніцы.

40



МГУ

имени А


3) На кірмашы будуць прадстаўлены апошнія навінкі прадукцыі: адзен- не і абутак дзелавога стылю, школьна... пісьмовыя тавары, спартыўны інвен- тар і іншае.

4) Баксёр заявіў пасля сваёй перамогі, што гатовы правесці матч...рэ- ванш. калі гэтага захоча сапернік.

5) У першы дзень новага навучальнага шда пройдуць агульна...гарад- скія ўрокі з запрашэннем на іх прадстаўнікоў ветэранскіх і іншых грамадскіх арганізацый.

Правапіс прыслоўяў і спалучэнняў слоў, блізкіх да прыслоўяў

71. Зрабіце словаўтваральны аналіз прыслоўяў і патлумачце іх пра- вапіс.

Назусім, туды-сюды, удзвюх, натрое, сослепу, папросту, збольшага, увер- се, штовечар, па-твойму, па-хлапечы, па-магілёўску, накрыж, напаказ, знячэўку.

72. Спішыце, раскрываючы дужкі.Раз(по)раз прыходзіць, адмовіцца (на)адрэз, сустрэліся там(сама), па-

займаліся (як)след, спяваў (у)голас, адказвалі (па)асобку, слукнуў (у)бок, было не(да)смеху, падзяліць (па)роўну, паказаў (на)бягу, разбілі (ў)шчэнт, перат- варыўся (у)вачавідкі, паразумнеў (на)вачах, пісалі (бес/без)перастанку, зрабіць (па)чалавечы, завучыць (на)памяць, пайсці (на)цянькі, стаялі (ў)аб- дымку, збіраліся мала(па)малу, (з)ранку (да)вечара, (да)хаты настаўніка, дождж лье (без)упынку, дзе(сьці) высіупіць, хваліліся (на)перабой, (у)шчыль- ную наблізіцца, сігнал (з)лева, раслі (па)блізу, фільм (па)польску, забіты крыж(на)крыж, радавацца не(ў)меру.

73. Якія прыслоўі маюць такое значэнне:1) 'у розныя бакі',2) 'фактычна, на справе, але не юрыдычна',3) 'у шахцёраў: з шахты на паверхню зямлі',4) 'на адзін бок, на адно вуха (аб манеры насіць галаўны ўбор)',5) 'ручным спосабам (не машынным)'6) ’патроху, невялікімі долямі; паступова, не адразу',7) 'у гэты час, момант; дакладна, у самы раз',8) 'у картачных гульнях: на ўсе грошы, якія маюцца ў банку',9) 'без сведак; у адзіночку',10) 'на лацінскай мове'.

41



МГУ

имени А


Словы для даведкі (неабходнараскрыць д уж кі(на)гара, (сам)насам, (на)бакір, (па)банку, (у)рассыпную, (па)крысе, (дэ)факта, (як)раз, (па)латыні, (у)ручную.

74. Якія беларускія прыслоўі адпавядаюць словам і выразам рус- кай мовы:

1) сызмала-2) по нраву -3) кое-как -4) где-либо -5 )воочию -6) два года назад -7) наперегонки -8) кстати -9) ежегодно -10) втроем (только о мужчинах либо только о женщинах) -

Правапіс службовых слоў і выклічнікаў

75. Дапоўніце фармулёўкі правіл словамі "разам", "асобна", "праз злучок". Запішыце прыклады правільна:

1) часціцы бы (б). жа (ж~> пішуцца_______________ : прыйшоў(бы),чаму(ж)\

2) складаныя прыназоўнікі пішуцца________________ : (з)за, (па)над,(з)(па)над;

3) займеннікі і прыслоўі з пачатковай узмацняльнай часціцай а пішуцца : (а)ніяк, (а)нікуды, (а)ніхто;

4) злучнікі, якія ўтварыліся ў выніку зліцця прыназоўніка з займенні-кам, пішуцца_____________ : (за)тое, (пры)тым, (па)кшькі;

5) займеннікі і прыслоўі з постфіксамі -сь. -сьці пішуцца : куды(сьці), чый(сьці), хто(сь)\

6) словы з прыстаўкай абы- пішуцца________________ : (абы)хто,(абы)адкуль\.

7) калі часціца такі стаіць пасля дзеясловаў, то яна пішацца : прыйшоў(такі), зрабілі(такі);

8) словы ў састаўных злучніках пішуцца_______________: таму(што),як(тапькі), так(што)\

9) словы з постфіксамі -небудзь. -колечы пішуцца______________ :хто(небудзъ), дзе(колечы);

42



МГУ

имени А


10) складаныя выкпічнікі, падзыўныя і гукапераймальныя словы пішуц- ца : о(го)(го), ха(ха), ку(ку).

76. Запішыце правільна.(У)след за цягніком, (за)тое вясёлы, становішча (па)(за)гульнёй,

абы(з)кім не пагаворыш, так(такі) прызнаўся, няма (а)нідзе, пакуль(што) памаўчы, сустрэў каго(сьці), яна (такі) прыехала, прачытай што(кольвек), (за)тым дрэвам, усё(ж)такі згадзілася, параіўся (на)конт вячэры, (на)столькі задаволены, скінупіся (па)колькі рублёў, (як)толькі зразумеў, спадзяваўся (на)сустрэчу, выйшаў (на)сустрач гасцям, (абы)якавае стаўленне, смех ды(й) годзе, наведаў(такі) сваякоў, з кім(небудзь) пазнаёміцца, каліна (па)(над)- рэчкаю, паступіў(бы) ў гімназію, яна(то) ведае, (абы)ціха было, але(ж) не прызнаўся, (з)боку Дняпра, на небе (а)ні воблачка, даволі(такі) далёка.

77. Спішыце сказы, раскрываючы дужкі.1. Як(жа) мала трэба мець вялікаму пісьменніку, каб да яго ўсе гарнуліся.2. Папытайцеся ў самога сябе - перад кім вы адкрыліся хоць(бы) за

гэты дзень?3. Як(раз) гэтага вечара закружыў першы калюча-востры снег.4 .1 раптам з(за) шырокага куста выскачыў вялікі жоўта-шэры звер.5. Адчыняюцца дзверы з левага боку, і ўваходзіць чалавек у чорным

гарнітуры з белай манішкай, не так(то) і высокі, танклявы, сухі, добра па- брыты і надушаны.

6. Аднаго разу пад восень да нас прыехалі(такі) два знакамітыя пісьменнікі.

7. Бацька мой, як і кожны грэшны чалавек, вельмі(ж) хацеў забагацець.8.1 яшчэ мне думалася, што ў гэтым доме жыць пану ўсё(такі), мабыць,

страшна.9. Як(толькі) мы скончылі царкоўнапрыходскую, бацькі пайпші да на-

шага папа Сулкоўскага і папрасілі, каб ён падрыхтаваў нас куды(небуДзь) у Слуцак.

10. За Смаленскам я бадай(што) ўсю дарогу не адыходзіў ад акна.11. Каля варот стаялі двое. Абодва ў касках, у шэра-зялёных мундзірах,

у ботах з кароткімі шырокімі халявамі, моцных, усё(роўна) як жалезных.12. Няхай сабе я і не вераваў, але(ж) не перад нейкім там богам, а перад

бацькавай памяццю ў чым(сьці) як(бы) вінаваты.13. Колі(сь) я вельмі любіў шворыць па паліцах, на якіх стаялі стара-

друкі.14. Мы масціліся на кухні, Алесь чытаў учуткі, а я што(небудзь) рабіў і

слухаў.

43



МГУ

имени А


15. Праўда, як гэта заўсёды бывае ў такіх выпадках, знайшліся раптам неадкладныя справы па службе, якіх нельга кінуць (абы)як, прыйшлося за- трымацца яшчэ (на)колькі месяцаў.

(ПаводлеЯ. Скрыгана)

76. Прывядзіце прыклады ўжывання пададзеных ніжэй слоў або іх частак:

1) прытым / пры тым,2) за тое / затое,3) на столысі / настолькі,4) -такі / такі,5) па-за/ паза... (прыстаўка),6) абы- / абы,7) -то / то,8) б / бы,9) ж / жа,10) ані/ані.

Тэст па тэме "ПРАВАШС ПРЫСЛОЎЯЎ IСЛУЖБОВЫХ ЧАСЩН МОВЫ"

1. Адзначце прыслоўі, якія адпавядаюць правілу: "Разам пішуцца прыслоўі, утвораныя ад прыслоўяў прыставачным спосабам":

1) нашмат;2) удзень;3) заўчора;4) зроду;5) упустую.

2. Адзначце прыслоўі, якія ілюструюць правіла: "Разам пішуцца прыслоўі, якія ўтвораны ў выніку спалучэння прыназоўнікаў і скло- навай формы назоўнікаў, якая самастойна не ўжываецца":

1) насцеж;2) увосень;3) напракат;4) знянацку;5) паасобку.

44



МГУ

имени А


3. Адзначце выпадкі асобнага напісання слоў:1) (па)трое;2) (у)трая;3) (па)першае;4) (у)адно;5) (на)двое.

4. Адзначце прыслоўі, якія пішуцца злітна:1) (па)суседску;2) (па)ціху;3) (па)мойму;4) (па)воўчы;5) (па)крысе.

5. Адзначце прыслоўі, якія пішуцца праз злучок:1)дэ... факта;2) па...волі;3) там...сама;4) па.. .залетась;5) там... сям.

6. Адзначце правільна запісаныя словы:1) пад вечар;2) зранку давечара;3) поначы;4) у ранку;5) надвечар.

7. Адзначце словы, якія пішуцца злітна:1) (як)раз;2) (на)супраць;3) (у)абдымку;4) (на)крыж;5) (за)тым домам.

8. Адзначце прыслоўі, якія пішуцца праз злучок:1) (да)зарэзу;2) (па)таварыску;3) (у)сляпую;4) (на)гара;5) (з)даўна.



МГУ

имени А


9. Адзначце словы, якія пішуцца злітна:1) было не(да)смеху;2) падзяліць (па)роўну;3) наеўся (да)адвалу;4) разбілі (ў)шчэнт;5) ператварыўся (ў)вачавідкі.

10. Адзначце словы, якія пішуцца асобна:1) (у)першыню;2) (йа)памяць;3) (за)мяжой;4) (на)хаду;5) (без)аглядна.

11. Адзначце выпадкі, калі падкрэсленыя выразы пішуцца ў тры словы:

1) гутарыць сам(на~)сам:2) крочыць следМслед:3) аказалася ('неУпадкілу:4) адказваў (неУЎ'Іпапад:5) МСрэпше^рэшт згадзіўся.

12. Адзначце словы, якія пішуцца праз злучок:1) мала(па)малу;2) час(ад)часу;3) твар(да)твару;4) раз(по)раз;5) вока(за)вока.

13. Адзначце выразы з правільным ужываннем і напісаннем часціц бы (б), жа (ж):

1) паступіла бы;2) дык жа ж;3) дзеб я ні быў;4) хоць-бы;5) усё ж такі.

14. Адзначце выпадкі дэфіснага напісання прыназоўнікаў:1) (па)(за)летась;2) (с)(пад)ылба;

46



МГУ

имени А


3) (па)(над)горадам;4) (з)(за)дзвярэй;5) (з)(над)ворку.

15. Адзначце выпадкі правільнага напісання слоў з прыстаўкай абы-:

1)абы дакаго;2) абыякава;3) абыпгго;4) абы-дзе;5) з абы якімі.

16. Адзначце выпадкі памылковага напісання слоў з часціцай такі:1) такі-здзейсніў;2) так-такі справіўся;3) усё-такі выканалі;4) падумаў-такі;5) сястра-такі зрабіла.

17. Адзначце словы, якія пішуцца праз злучок:1) куды(сьці);2) як(небудзь);3) яны(то);4) куды(колечы);5) дзе(сь).

18. Адзначце нумары сказаў, у якіх дапушчана памылка:1) За што ўзяў, за тое прадаю.2) Дахаты пры дарозе падышлі трое.3) Я зболыпага згодзен з аўтарам.4) Вось сабрала вас, ні бы тушанятаў, пад крылы свае.5) На што ж на зямлі сваркі і звадкі?

19. Адзначце выслоўі, у якіх падкрэсленыя словы пішуцца асобна:1) Пусты колас (у)гору пнецца.2) Многа не трэба, абы (ў)волю.3) Пайшоў (у)госці да кума, аж ён дома.4) Жывуць не (па)нашаму - ядуць хлеб з кашаю.5) Ці торбу з пірагамі, ці чорта з рагамі - усё(роўна).

47



МГУ

имени А


20. Адзначце сказы, у якіх падкрэсленыя словы пішуцца злітна:1) Той кут, дзе прайшло дзяцінства, выгараў (да)тла.2) Карыфеі Купалаўскага тэатра (па)трохі пакідалі сцэну.3) (Па)сярэдзіне стаяў круглы стол, ужо сабраны для гасцявання.4) Трэба сказаць, пгго (на)чале з Язэпам Семяжонам вырасла цэлая школа

перакладчыкаў з розных моў.5) Кватэра не надта вялікая, але (за)тое ўся свая.

Ужыванне і правапіс не Сня) — ні

77. Патлумачце правапіс не (ня) - ні ў пададзеных прыкладах:1) не прызнавацца - нездаровіцца,2) невысокі хлопчык - не салодкі, а кіслы,3) яго недаацэньвалі - не дачакаўся цягніка,4) нязробленае задание - не выкананая своечасова праца,5) ненапісаны раман - кніга не прачытана,6) не гледзячы ў вочы - нягпедзячы на стому,7) вельмі незвычайная п’еса - далёка не кепскі фільм,8) нішчымны - ні з чым,9) нішто - ні пра што,10) ніхто іншы не згадзіўся - не хто іншы, як стараста,11) не ўмее ні чытаць, ні пісаць - не магу не пайсці,12) ні разу - не раз,13) ні два ні паўтара - не дзеці і не дарослыя,14) дзе б ты ні жыў, помні пра бацькоў - калі не быў, абавязкова з'ездзі,15) палац невялікі - палац не вялікі.

78. Запоўніце табліцу.Пішацца разам ІБшацца асобна

не(ня) ні не ні

1) (н..)навісныя ворагі,2) (н..)прыгадаў сустрэчы,3) (н..)давыканаць план,4) (н..)вельмі падабаецца,5) (н..)багаты арсенал,6) лісты (н..)напісаны,7) (н..)колі не забудзем,

48



МГУ

имени А


8) у хаце (н..)гуку,9) (невысокая, але спрытная,10) (н..)выпіты да дна,11) цалкам (н..)прыдатная рэч,12) (н..)звяртаючы ўвагі,13) (н..)ладу (н..)складу,14) прыгожы, а (н-.)пачварны,15) (н..)адзін не ўцёк,16) ён бацька, а (н..)хто іншы,17) дзе-(н..)будзь займацца,18) (н..)ў меру весяліўся,19) (н..)даедзены сняданак,20) пачуваўся (н..)якавата,21) прыязджаў (н..)часта (=рэдка),22) (н..)прыбітая да падлогі дошка,23) не ведаў (н..)чагуткі,24) сам (н..)свой,25) што б там (н..)было.

79. Спішыце сказы, раскрываючы дужкі.1.Толькі адна думка (н..) пакоіла: трэба зрабіць так, каб больш (н..) хто

(н..) загінуў тут (А. Асіпенка).2. У апошні час Люба столькі думала аб ім і так чакала, што, здавалася,

калі б ён (н..) прыйшоў, калі б (н..) вярнуўся ў гэты чысценькі і ўтульны домік на краі сяла, ці ўдзень, ці сярод ночы, усё роўна ён (н..) застаў бы яе знянацку (У. Краўчанка).

3.Калолі яму вочы мае землякі, (н..) раз папікалі: куды ён улез, на што замахнуўся (В. Казько).

4.Раззлаваны зубр надзвычай хуткі і ярасны, можа накінуцца нават на чалавека. "Такія выпадкі былі і на маёй памяці, - гаварыў бацька. - ПраўДа, кожны раз усё (н..) як абыходзілася, (н..) разу (н..) здаралася, каб звер забіў чалавека" (Т. Хадкевіч).

5. Своеасаблівым чуццём салдата Алесь адчуў у ім камандзіра, валяво- га, вопытнага, і падумаў, што гэта (н..) хто іншы, як сам кіраўнік падпольнай групы (I. Шамякін).

6.Усюды, дзе б мы (н..) былі, куды б мы (н..) прыехалі, пачуем, як гу- чаць ад шчырага сэрца ў кожнага чалавека купалаўскія бессмяротныя радкі (П. Броўка).

7.(Н..) ўзабаве мурашоў было столькі, што ўціснуцца сюды (н..) хто б іншы (н..) змог (В. Вітка).

49



МГУ

имени А


8. Яны смела сеялі хлеб, (н..) баючыся, што ўраджай дастанецца вора- гу; нараджалі дзяцей, (н..) баючыся, што тыя, (н..) паспеўшы вырасці, пам- руць ад варожага мяча (М. Багадзяж).

9.Гэтая бярозка толысі (н..) даўна асталявалася тут. Кароткае жыццё выдарылася ей, і (н..) зайздросная доля гадавала яе (Я. Колас).

10. Эх, жыццё, і (н..) пабегаць і (н..) палятаць, затое акрабат бугай ад- мысловы (С. Зуёнак).

80. Адгадайце загадкі. Спішыце, устаўляючы не (ня)- ні.1. Поўна бочачка віна, н... дзе дзірачкі няма.2. Сядзіць Пахом на кані вярхом, сам н... пісьменны, а чытаць памагае.3. Н... свет н... зара, сагнуўшыся, пайшоў са двара.4. Н... шыта, н... кроена, а ўся ў рубцах.5. Круглая нара, што н... крок, то нара.6. Н... піўшы, н... еўшы, крычыць ашалеўшы.7. На паліцы дзве лісіцы, што н... дай, то ўсё з'ядуць.8. Н... лёпсае і н... цяжкае, а праз хату н... перакінеш.9. Хто н... йдзе, дык вядзе, а на кут н... разу н... завядзе.10. Еду, еду - н... дарогі, н... следу.Адгадкі: коромысел, пух, капуста, звонок, дзверы, жорны, лодка, яйка,

окуляры, напарстак.

Тэст па тэме "УЖЫВАННЕIПРАВАПІС НЕ (НЖ - HI"

1. Адзначце словы, якія без не (ня), ні не ўжываюцца:1) немаўля;2) нязначны;3) няволіць;4) небарака;5) нікчэмны.

2. Адзначце дзеясловы, якія пішуцца з не разам:1) (не)навідзець;2) (не)здаровіцца;3) (не)варушыцца;4) (не)прадказваць;5) (не)пакоіцца.

50



МГУ

имени А


3. Адзначце словы з прыстаўкай неда-:1) (не)(да)памагчы сябру;2) (не)(да)скочыць да берага;3) (не)(да)вараная бульба;4) (не)(да)лічыцца грошай;5) (не)(да)шядзець спектакль.

4. Адзначце словы, якія пішуцца з не асобна:1) (не)шьфокая канала;2) (не)вясёлыя, але мілыя ўспаміны;3) вада (не)гарачая, а цёплая;4) апрануліся (не)ахайна;5) надзвычай (не)бяспечны клімат.

5. Адзначце выпадкі, калі словы пішуцца з не злітна:1) ніхто (не)забьггы;2) (не)падрыхтаваны даклад;3) (не)патлумачаная настаўнікам тэма;4) (не)дапісаныя аповесці;5) вельмі (не)задаволены кпіент.

6. Адзначце словы, якія пішуцца з не асобна:1) (не)прачытаная летам літараіура;2) (не)запланаваны адпачынак;3) падлога (не)падмецена;4) (не)нарэзаны сыр;5) (не)пафарбаваныя, а паклееныя сцены.

7. Адзначце словы, якія пішуцца з не асобна:1) даволі (не)звычайны помнік;2) надта (не)разумнае рашэнне;3) далёка (не)наіўнае меркаванне;4) абсалютна (не)прадуманы маршрут;5) даўно (не)кошаны луг.

8. Адзначце словы, якія пішуцца з не асобна:1) (не)па-беларуску;2) (не)дарма працаваў;3) (не)дарэчна выказаўся;4) (не)зусім закончаны;5) (не)адразу зразумелі.



МГУ

имени А


9. Адзначце выразы, якія запісаны без памылак:1) нягледзячы па баках;2) небясспрэчная выснова;3) незадумваючыся ні пра што;4) непажаданы вынік;5) не без дакорны густ.

10. Адзначце словы з прыстаўкай нь:1) (н..)хта;2) (н..)чый;3) (н..)йкая;4) (н..)колі;5) (н..)чога.

11. Адзначце словы з прыстаўкай не-(ня-1:1) (н..)чыйны;2) (н..)дбайны;3) (н..)йчы;4) (н..)штачка;5) (н..)калысі.

12. Адзначце выразы, у якіх прапушчана слова ні:1 ) ў кола ў мяла;2 ) адзін Гаўрыла ў Полацку;3) пабыў у вадзе і __мокры нідзе;4 ) макулінкі ў роце не было;5 ) ўсё мёд, што салодкае.

13. Адзначце выразы, у якіх прапушчана часціца не:1) не саступіў__на ёту;2) раззлаваўся__на жарт;3) пажадаў__пуху__ пяра;4 ) з баязлівага дзясятка;5) біліся__на жыццё, а на смерць.

14. Адзначце выразы, у якіх прапушчана часціца ні:1) не мог__абурыцца;2) не напісаў__радка;3) няма__чалавека;4 ) толькі настаўнік, але і вучні;5) свет__без добрых людзей.

52



МГУ

имени А


15. Адзначце сказы, у якіх пішацца не:1) Хто з беларусаў__бываў у лесе?2) Куды__кінь, усюды клін.3) Хто__здаў грошы на харчаванне, прынясіце заўтра.4) Які б музей мы__наведалі, у кожным нас чакае цікавая экспазіцыя.5) У Беларусі няма людзей, якія нічога__чулі пра вайну.

16. Адзначце пропускі, дзе пішацца ні:Ён працаваў апантана,__1) даючы сабе перадышкі, таму я __2) колі__

3) бачыў, каб ён быў_4) чым__5) заняты.

17. Адзначце пропускі, дзе пішацца не (няУ.Якія б намаганні 1) прыкладвала Зося, як бы ў думках 2) адцягвала

час, але дзень аперацыі__3) пазбежна набліжаўся, і супакойвала яе толькі__4) раз чутае: усё будзе добра, бо аперыраваць будзе__5) хто іншы, як самдоктар Камінскі.

18. Адзначце сказы, запісаныя без памылак:1) Застаўся толькі адзін не надта высокі, але ладны дом.2) Гэта быў дырэктар, а ніхто іншы.3) Hi куды яны не падзенуцца!4) Нішто іншае студэнтаў не зацікавіла.5) Ён быў ні ў чьм не вінаваты.

19. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску пішацца ні:1) Як бы ён__стараўся сказаць шэптам, у я го выходзіла громка.2) Я разумеў, што мае парады__надта й былі патрэбныя.3) Куды б ён ішоў, што б рабіў, нават уночы не пакідала яго гучан-

не слова.4) Ніяк__прыпомню, дзе і пры якіх акалічнасцях мы пазнаёміліся.5) Потым мы пераселі да этажэркі, дзе стаяла__так многа кніг.

20. Адзначце сказы, у якіх не на месцы пропуску пішацца асобна:1) Я ніколі не чуў, каб ён гаварыў пра каго злосна,__пахвальна.2) Яны стаялі трошкі наводдаль сваіх, нікім__занятых крэслаў.3) Гэта быў__вялікі пакойчык з адным акном, што глядзела ўздоўж

праспекта на Камароўку.4) Строгая, прыгожая нейкім сваім шляхетным хараством, яна здзівіла

мяне__звычайна.5) Нават мова герояў__каралеўская, а груба-прасцецкая.

53



МГУ

имени А


IIIПУНКТУАЦЫЯ

Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам

83. Прачытайце сказы. Патлумачце наяўнасць або адсутнасць пра- цяжніка паміж дзейнікам і выказнікам.

1. Паэзія - гэта жыватворнае святло, якое дапамагае расці не толькі вершам, але і кветкам (В. Матэвушаў). 2. На полі працаваць - ураджай зда- бываць (Прыказка). 3. Важная задача мастацкага твора - актывізаваць у кожным чалавеку паток псіхічнай энергіі (В. Алыпэўскі). 4. Слова - меч. Абта- чыць яго - асалода (Ю. Тынянаў). 5. Вясна - час работы, а не гутарак (I. Шамякін). 6. Пушча мне дом родны (А. Астрэйка). 7. Добры каваль дзядзь- ка Кандрат (I. Шамякін). 8. Воблакі нібы залачоныя чаўны (3. Бядуля).9. Беларусь, я твой воін адданы і сын... (П. Панчанка). 10. Возера - рукою падаць (Я. Скрыган). 11. Бурбалкі са дна возера - буль-буль-бупь! (Я. Брыль).12. Адлегласць паміж паўдзённай і паўночнай межамі пушчы - шэсцьдзя- сят пяць кіламетраў (В. Вітка). 13. Голас у чалавека глухі, сціллы (К. Чор- ны). 14. Сын Пятровіча цяпер трактарыст. 15. Падарожжы і сустрэчы з ціка- вымі людзьмі, бясспрэчна, выдатная крыніца для самаадукацыі. 16. Рак не рыба, кажан не птушка (прыказка). 17. Цемра - хоць вока выкалі. 18. А най- важнейшая тут мэта - звярнуць з дарогі і да цёткі зайсці на час які кароткі (Я. Колас). 19. Кожны з герояў - непаўторная чалавечая індывідуальнасць (I. Навуменка). 20. Верасень - месяц святла, празрыстасці, асмужаных акса- мітных даляў (С. Лобач).

84. Спішыце. Падкрэсліце дзейнік і выказнік. Пастаўце, дзе трэба працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1. Наднёман дзіўная, гожая мясціна на ўскраі Немана (К. Камейша).2. Падслухоўваць чужыя таямніцы справа, не вартая шляхціца (В. К. Сулі- ма-Савіч-Заблоцкі). 3. Без навукі, братка, чалавек што тое сляпое кацяня (Я. Колас). 4. У хаце хоць шаром пакаці. 5. Косцік, відаць, добры хлопец (М. Паслядовіч). 6. Языком малоць не дровы калоць (Прыказка). 7. Нівы вокам не абняць (А. Русецкі). 8. Уладзік зараз шмыг у дзверы! (Я. Колас).9. Сам сабе чалавек не вораг (К. Чорны). 10. Сашыны вочы нібыта вугалькі (П. Пестрак). 11. Цікавы субяседнік Васіль Пракопавіч! (Я. Скрыган).12. Воднае пола, або ватэрпол, алімпійскі від спорту. 13. На полі працаваць ураджай здабываць (прыказка). 14. Твая галоўная задача, Васіль, не пускаць у лес без панскага дазволу розных свавольнікаў (I. Дуброўскі). 15. Пятнац- цаць вёрст шлях немалы... (М. Матукоўскі). 16. Хіба ж не важная прычына

54



МГУ

имени А


адсвяткаваць сярод людзей працоўны поспех, імяніны, узнагароду, юбілей? (А. Бачыла). 17. Нацыя, нацыянальнае не капрыз прыроды, а дадзенасць, што склалася вякамі... (Р. Барадулін). 18. НаБеларусі снежань толькі пача- так снежнае зімы ("Звязда"). 19. Лёс чалавека як даўні курган (Н. Мацяш).20. Плошча Нарачы восемдзесят квадратных кіламетраў. Наибольшая глы- біня пяцьдзясят метраў (В. Вітка).

Тэст па тэме "ПРАЦЯЖНІК ПАМІЖ ДЗЕЙНІКАМIВЫКАЗШКАМ”

1. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1) На вайне амаль кожны выйгрыш - вынік звышчалавечых намаган- няў (А. Марціновіч).

2) Гэта свята душы - сады садзіць (У. Рубанаў).3) Жыццё - гэта барацьба.4) Адзін у полі - не воін (прыказка).5) Людзі - заўсёды дакладная копія свайго часу (М. Зяньковіч).


1) Азёры - вынік дзейнасці ледавіка (В. Вітка).2) Пешы коннаму - не таварыш (прыказка).3) Хлеб - вось што галоўнае ў жыцці ў чалавека (Я. Колас).4) Юрка ўжо - амаль афіцэр (I. Сяркоў).5) Жыта - як сцяна.


1) Апошняе каханне - спакуслівы падман перад сівой зімою, перад гпухім расстаннем (Н. Гальпяровіч).

2) Вяселле - гэта сямейнае свята з комплексам рытуалаў, звязаных з заключэннем шлюбу.

3) Жывапіс - адзін з распаўсюджаных відаў выяўленчага мастацтва.4) Я - чалавек паднявольны.5) Яблыні - вачэй не адвесці.

55



МГУ

имени А


4. Адзначце сказ(ы), у якім (у якіх) няправільна пастаўлены пра- цяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1) Ігнараваць мову - значыць ігнараваць народ, нацыю (П. Пестрак).2) Мець мэту ў жыцці - вялікае шчасце для чалавека.3) Твая задача - сачыць за ходам доследу.4) Жыццё пражыць - не поле перайсці (прыказка).5) Старасць - не радасць.

5. Адзначце сказы, у якіх няправільна пастаўлены працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1) Хлапец адразу - шусь за дзверы.2) Катацца на лыжах - адно задавальненне.3) Якуб Колас, як вядома, - сын лесніка.4) Здаць экзамен - яшчэ не значыць паступіць.5) Мой намеснік - вы.

6. Адзначце сказы, у якіх няправільна пастаўлены працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1) Чаромхавая бель - як цёплы снег.2) Мой лес, мой бор, ты — мой сапраўдны родны дом.3) Пагутарыць з разумным чалавекам - радасць.4) Сястра мая - не медсястра, а ўрач.5) Выдатны настаўнік - мая сястра Алена.

7. Адзначце сказы, у якіх трэба паставіць працяжнік паміж дзей- нікам і выказнікам.

1) Розум не кулеш, у галаву не ўвальеш.2) Вясеннія воды самыя раннія, цені змяркання самыя познія.3) Найвышэйшы абавязак бацькоў узгадаваць і выхаваць дзяцей.4) Я хоп за павады! (Я. Колас).5) Талент мастака загадка нават для самога мастака.

8. Адзначце сказы, у якіх трэба паставіць працяжнік паміж дзей- нікам і выказнікам.

1) Найлепшы доктар чалавеку час.2) Летняя ночка прыемная, цёплая, спакойная і жаданая.3) Пабудаваць свой дом важная справа.4) Конь спужаўся, а я скок на яго (Я. Колас).5) Чалавек, абыякавы да роднай мовы, дзікун.

56



МГУ

имени А


9. Адзначце сказ(ы), у якім (у якіх) не трэба ставіць працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1) Сапраўдная варажбітка гэтая невялічкая іпушка зязюлька.2) Парада не здрада: часам і разумнага трэба перасцерагчы.3) Араць не ў дуду іграць.4) Праўда гэта значыць перамога сумлення ў чалавеку.5) Шчасце ёсць задавальненне без пакаяння.

10. Адзначце сказ(ы), у якім (у якіх) не трэба ставіць працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам.

1) Дзетак узгадаваць не грыбкоў назбіраць.2) А куля дзык! А другая ў руку (Я. Брыль).3) Жыццё не тыя дні, што прайшлі, а тыя, што запомнился.4) Час поўнага абароту Зямлі вакол сваёй восі дваццадь чатыры гадзіны.5) Беловежская путча, створаная прыродай, бясцэнны падарунак людзям.

Аднародныя члены сказа

85. Прачытайце сказы. Падкрэсліце аднародныя члены сказа. Па- тлумачце пастаноўку знакаў прыпынку пры іх.

1.1. Пастушок між тым азірнуў з дарогі свой невялічкі статак, ляснуў у паветры пугай і, падышоўшы бліжэй, моўчкі сеў на ўскрайку дарогі (В. Быкаў). 2. Ёсць на карце нашай Радзімы нямала такіх гарадоў, непаўтор- ны каларыт якіх увабраў у сябе таямнічую экзотыку даўніны, і мяцежны подых бітваў, і галавакружны поступ пераўтварэнняў (У. Малішэўскі). 3. Пры Усяславе [Чарадзею] высокага росквіту дасягнулі мастацтва, адукацыя, дой- лідства (К. Тарасаў). 4. Часам [ручай] знікаў з поля зроку, хаваўся то ў траве, то ў хмызняку (В. Хліманаў). 5. Мностваразоў жыхары яе [буслянкі] абмах- ваюць бела-чорнымі крыламі зялёна-залацісты гуд, то асядаючы на гняздо, то зноў узлятаючы (Я. Брыль). 6. Усе птушкі наваколля часта прыляталі да крынічкі палячыцца ад сваіх хвароб або адпачыць у цяньку ці пакупацца ў ручаі (В. Хліманаў). 7. Надзвычай роўныя і высокія сосны-прыгажуні гой- даліся ад ветру, рыпелі і аднастайна і ласкава шумелі сваімі верхавінамі (I. Шамякін). 8. Горад шумеў як дзень, так і ноч тысячамі галасоў (Я. Колас).9. Успамінаю сасновае бярвенне і смех хоць стомленых, але вясёлых лесару- баў (Я. Брыль). 10. У дзяўчыны голас быў невысокі, ды прыгожы (Э. Самуй- лёнак).

11. 1. Мне ў той дзень падабалася ўсё: і цнатліва-чыстыя кветкі, і вясно- вы сонечны дзень, і вясёлыя, узбуджаныя твары людзей (X. Лялько). 2. Ра-

57



МГУ

имени А


ніцай і трава каля платоў, і палі, і стрэхі - усё было па-зімоваму белае (I. Мележ). 3. Усюды клубіліся, як лёгкія белапенныя воблакі, кусты квітне- ючай чаромхі: па зялёных касагорах, над шырокай ракой, над азёрамі і сажалкамі (А. Зінькевіч). 4 .1 ў полі, і ў вёсках, і на чыгуначнай станцыі - усюды было людна (А. Зінькевіч). 5. Галінка вярбы і гудзенне чмяля, пяш- чотная песня зябліка і шушцовыя світанкі, вогненна-чырвоны кляновы ліст і карычневы капялюшык баравіка - гэтыя прывабныя рысы лесу напаўня- юць яго паэтычным зместам (В. Алешка). 6. Сёння Колька быў зусім другім чалавекам: далікатным, мяккім, чулым, як і яго маці (С. Грахоўскі). 7. Ад сівой мінуўшчыны засталіся скупыя летапісныя радкі, курганы-валатоўкі ды рэшткі колішніх збудаванняў: руіны замка ў Навагрудку, руіны замка ў Лідзе, руіны замка ў Крэве, што ў Смаргонскім раёне Гродзенскай воб- ласці (У. Ягоўдзік). 8. 3 дубу гнулі абады, палазы, рабілі бочкі, кадушкі, дзежкі - адным словам, усё, пгго павінна доўга служыць чалавеку (Я. Пар- хута). 9. I ўсюды: на Палессі, у Прыдняпроўі, у Панямонні - народнае адзенне складаецца ў асноўным з белага і чырвонага колеру (М. Раманюк).10. На прыгуменні, поруч з садам, павець з гумном стаяла радам, а пад паветкаю прылады: вазок, калёсы, панарады, старыя сані, восі, колы і вул- ляў некалькі на пчолы (Я. Колас).

Ш. 1. Высока ў блакіце ў раскошнай ляноце плывуць, як кавалачкі ваты, невялікія рэдкія аблачынкі (Я. Брыль). 2. Толькі з усходам сонца лёг- кай, ледзь прыкметнай смутой спавіваюцца дальнія саснякі і пясчаныя шэра-жоўтыя ўзгоркі (I. Навуменка). 3. Пакрысе негустая летняя цемната рабілася прыцемкам, рэдзенькім, светлым (А. Жук). 4. Над вадою цягнула- ся да сонца пригожая сакаўная зеляніна (Я. Колас). 5. Над паплавамі слаў- ся шэры, настоены на водары атавы і спелага жыта туман (А. Асіпенка).6. Перад хмарай хутка імчаліся ў бледным, задымленым, бязрадасным небе круглыя цёмныя воблачкі (Э. Самуйлёнак). 7. Ціхая, вельмі цёплая ноч спусцілася на лес (часопіс "Бярозка"). 8. Па празрыстым, вымытым пасля навальніцы небе плылі сінія-сінія воблачкі (В. Каваль). 9. Віцька морш- чыў усыпаны залаціста-карычневымі вяснушкамі кірпаты нос (У. Карат- кевіч). 10. Працяглы звонкі дзіцячы крык запоўніў раптоўна жудасную цішыню (Э. Самуйлёнак).

86. Прачытайце сказы. Падкрэсліце аднародныя члены сказа. Па- стаўце прапушчаныя знакі прыпынку.

I. 1. А вецер мацнее уздзірае снег знізу падымае яш ўгору круціць слу- памі, і белы віхор снежнага пылу далёка імчыцца па полі (Я. Колас). 2. На вуліцы ў дварах каля будынкаў і ўздоўж плаптоў ляжалі гурбы снегу (Я. Ко-

58



МГУ

имени А


лас). 3. Яны [вадзяныя струмені] віхурыліся пеніліся то бурнымі хвалямі падалі на зямлю то рассыпаліся пылам, ззяючы вясёлкавымі пералівамі ў бляску маланак (Т. Хадкевіч). 4. Светлая хмарка, як ціхая думка шчасця, ціха і спакойна шіыла ў небе і зараз жа хавалася ад людзей за высокімі каменным! дамамі (Я. Колас). 5. Гарачае сонца прыветна пазірала на горад і роўна грэла і аблівала сваім цяплом і святлом гэтых неспакойных людзей (Я. Колас). 6. Шэры заяц кудысьці бег а перад самай бярозкай ён раптам спыніўся стаў слупком павадзіў доўгімі вушамі (Р. Ігнаценка). 7. Дождж ра- захвоціўся і дробна і густа ліў да самага вечара (К. Кірэенка). 8. Ляжыць мой край на Дзвіне і Дняпры на Бугу і Немане на Прыпяці і Бярэзіне (Я. Колас). 9. Лес і рэчку і клёкат бусловы чалавечую ўсмеппсу ўраз можна знішчыць адным толькі словам, пгго бяздумна вырвецца з нас (В. Вітка).10. Зіхціць праменіць адлівае са сцен і гнейс і граніт і медзь і нікель і крыш- таль... (А. Вялюгін).

П. 1. Усюды клубіліся, як лёгкія белапенныя воблакі, кусты квітнеючай чаромхі па зялёных касагорах над шырокай ракой над азёрамі і сажалкамі (А. Зінькевіч). 2. I ў полі і ў вёсках і на чыгуначнай станцыі ўсюды было людна (А. Зінькевіч). 3. Калісьці каля нашай вёскі спыніліся салдаты. Вучы- ліся ваяваць стралялі акопы капалі наступалі (В. Хомчанка). 4. Зялёны і бла- кітны жоўты і аранжавы сіні і пунсовы ўсе колеры ўвабраў у сябе гэты паэ- тычны месяц [май], радасная пара абнаўлення (А. Курскоў). 5. Доўгі рад старых і высокіх дрэў ліп дубоў бяроз явараў і вязаў ішоў ад паўстанка проста ў чыстае поле (К. Чорны). 6. А бараніцца нашым продкам даводзілася ад крыжацкай навалы і ад татарскіх набегаў і ад маскоўскай няволі (У. Ягоўдзік).7 .1 самавітая ўязная брама, нібыта ўрослая ў зямлю, і высокія вежы, што імкнуцца ў неба, і велічныя залы, дзе міжволі спыняешся са сцішаным сэр- цам, усё тут дыхае жывой мінуўшчынай і прымушае задумацца пра будучы- ню Радзімы (У. Ягоўдзік). 8. Лёгкасць стромкасць гатычная зграбнасць ро- бяць [Камянецкую] вежу асабліва велічнай і вабнай (А. Бутэвіч). 9. Невы- падкова з імем гэтага бога [Рода] звязана ў нашай мове столькі найважней- шых слоў і паняццяў народ радзіма родзіч продак радавод нараджэнне природа ўраджай адраджэнне (У. Арлоў). 10. Бацька вечна заняты то ў абходзе то высочвае для паноў гпушцоў ці лася то вязе ў замак князю рыбу або качак ці іншую дзічыну (С. Александровіч).

III. 1. Шчакаціхін на белым старажытным замчышчы знайшоў масіў- ную прысадзістую чатырохвугольную камяніцу (А. Ліс). 2. Падарыла во- сень людзям яшчэ некалькі ясных светлых і цёплых дзён (Я. Колас). 3. Паў- днёвы бераг затокі поўніцца жывым сасновым шумам (Я. Брыль). 4. Перад хмарай хутка імчаліся ў бледным задымленым бязрадасным небе крушыя

59



МГУ

имени А


цёмныя воблачкі (Э. Самуйлёнак). 5. Другі раз у жыцці я пачуў дзівосную народную мелодыю жалейкі ў адным з шырокіх падземных мінскіх перахо- даў у канцы восені (А. Савіцкі). 6. Нізкія чорныя хмары паўзлі нам насуст- рач (У. Караткевіч). 7. Навокал на многіх дзесяцінах шумеў і хваляваўся пад асеннім дажджом закінуты гпухі чорны ад старасці і вільгаці парк (У. Карат- кевіч). 8. Дзікі нялюдскай сілы крык прагучаў аднекуль знадворку - здава- лася, што гэта крычыць і рыдае не чалавек а дэман (У. Караткевіч). 9. Рыгор сядзеў нерухома, вялікія шурпатыя рукі яго ляжалі на каленях (У. Карат- кевіч). 10.1 адразу пачуўся ўпэўнены уладарны пошчак конскіх капытоў каля сходаў (У. Караткевіч).

Тэст па тэме "ЗНАКІПРЫПЫНКУ ПРЫ АДНАРОДНЫХ

ЧЛЕНАХ СКАЗА"

1. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры аднародных членах пастаўлены правільна.

1) Астап, хаця задужа і выхваляўся дачкой, але ж і ганарыўся ёю (М. Лынькоў).

2) Душу сціскае болем не то смутак, не то жаль (Я. Колас).3) У гэтай вадзяной зараслі хавалася рыба або адпачывала пасля жыра-

вання ці проста ратавалася ад сваіх заклятых ворагаў, ад шчупакоў або акунёў (Я. Колас).

4) Быў дастатак поўны ў хаце і парадак, і спакой (А. Астрэйка).5) Ускалыхнуўся і мякка, і густа зашумеў лес (В. Адамчык).

2. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры аднародных членах пастаўлены правільна.

1) Ляжыць Міколка ні жывы, ні мёртвы і толькі чуе, як моцна б'ецца ды вырываецца з груцзей яго маленькае сэрца (М. Лынькоў).

2) Вера Максімаўна прымярала ўжо шосты ці сёмы ўбор, прымярала калі не абыякава, дык вельмі спакойна (С. Бязлепкіна).

3) Майскае сонца высока стаяла ў ясным небе, кідала на зямлю снапы гарачага прамення, і залівала асляпляльным бляскам увесь свет (Я. Колас).

4) Барвовасць, ды блакіт, ды бель садоў расквецілі, нібы вясёлкай, далі (А. Астрэйка).

5) На сцяне віселі два пейзажы: вадзяны млын пад развесістай вярбой і статак кароў і авечак на лузе (I. Навуменка).

60



МГУ

имени А


3. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры аднародных членах пастаўлены няправільна.

1) Нейкі чалавек ішоў з Мамчылава або з Паплавоў, або яшчэ з якой вёскі ў тым баку (Р. Сабаленка).

2) Патрэбна яшчэ і піла, і рыдлёўка, і кацялок, і лыжка (Я. Маўр).3) Узыдзе месяц над курганам у вянках прыгожасці і чар, і ўзорам тонкім

даматканым засцеле ў просіні абшар (П. Трус).4) Прадслава часта хадзіла туды [да Праабражэнскага манастыра] і

любіла прапахлыя ладанам келлі, строгую ўдумлівую цішыню і нейкую асаб- лівую мудрасць гэтага манастыра (В. Іпатава).

5) Многія прадстаўнікі роду Радзівілаў вызначаліся і на ратным полі і на ніве культуры (У. Ягоўдзік).

4. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры аднародных членах пастаўлены няправільна.

1) Я сам люблю прыход вясны, малочнае цвіценне вішань, і спеў драз- доў, і шум лясны (П. Панчанка).

2) Удзень і ўночы над палямі і лясамі чуліся выбухі снарадаў і аўтамат- ная страляніна (I. Мележ).

3) Паэт пачынаецца са слова, з адчування слова як сродку выказаць сябе і свае адносіны да навакольнага свету, з адчування сэнсавых і гукавых магчымасцей слова (Н. Гілевіч).

4) Праца бортніка патрабавала вялікіх практычных ведаў, спрыту, і немалой фізічнай сілы (П. Сабіна).

5) За дваццаць пяць гадоў жыцця болыпасць з людзей паспявае толькі закончыць адукацыю ды яшчэ ажаніцца, або сустрэць сваю нарачоную (Г. Бураўкін).

5. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку пры аднародных членах.

1) Вясною выбілася з зямлі тоненькая чырванаватая травінка (Я. Колас).

2) Падарыла восень людям яшчэ некалькі ясных светлых і цёплых дзён (Я. Колас).

3) На паверхню выплыў вялікі залацісты ад сонца карп (А. Стаховіч).4) Часова змайстраваныя дашчатыя падмосткі павінны былі замяняць

сцэну (П. Броўка).5) Успомніліся і тыя шырокія роўныя дагледжаныя і абсаджаныя гас-

цінцы, што бягуць па беларускай зямлі (Ф. Янкоўскі).

61



МГУ

имени А


6. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку пры адна- родных членах.

1) Золкія з лёгкімі замаразкамі ночы прыспешылі развітанне дрэў са сваім летнім уборам (В. Вольскі).

2) Цяжкае халоднае свінцовае неба, здавалася, назаўсёды ўпала на зям- лю (Я. Сіпакоў).

3) Халодная нядзельная раніца сеяла на зямлю дробны золкі дождж напалам са снегам (А. Асіпенка).

4) Навокал на многіх дзесяцінах шумеў і хваляваўся пад асеннім даж- джом закінуты глухі чорны ад старасці і вільгаці парк (У. Караткевіч).

5) А хмары накіпалі, нізкія чорныя дажджавыя (У. Караткевіч).

7. Адзначце сказы, у якіх перад злучнікам і трэба паставіць коску.1) Вецер прабіваўся праз вокны і сцены _ і разгульваў па пакоях вольна,

як гаспадар (Я. Колас).2) Расцвітае _ і вяне, і зноў зацвітае валошка (Я. Брыль).3) Прырода ўмее гаварыць _ і ствараць і настрой, і лагоду (Я. Скрыган).4) Як у люстэрка, глядзішся ты ў прыроду, чалавек, і бярэш ад яе ду-

шэўнасць _ і ласку, і мудрасць (Я. Скрыган).5) У небе з-за хмар прарэзаўся востры краёчак сонца _ і бліснуў на

абшар знянацкім святлом (В. Быкаў).

8. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба ставіць коскі.

1) На ўсім ляжыць сіняваты слой смугі _ не то дыму _ не то туману (Я. Колас).

2) Перад хмарай хутка імчаліся ў бледным _ задымленым _ бязрадас- ным небе крупіыя _ цёмныя воблачкі (Э. Самуйлёнак).

3) Ён [Берман] выявіўся выключным знаўцам старажытнай _ драўля- най скульптуры _ і шкла (У. Караткевіч).

4) Надзвычай роўныя і высокія сосны-прыгажуні гойдаліся ад ветру рыпелі _ і аднастайна _ і ласкава шумелі сваімі верхавінамі (I. Шамякін).

5) Бывалі тут і дразды _ і сарокі _ і іншыя птушкі (I. Сіляўка).

9. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць дву- кроп'е.

1) У матулі стол не пустуе - чым багата, тым і частуе _ пірагом, вераш- чакаю, сырам, ды смятанай, ды позіркам шчырым (Д. Бічэль-Загнетава).

2) Дзяцінства, маладосць, юнацтва, сілы, здароўе _ словам, усё аддава- лася зямлі (П. Галавач).

62



МГУ

имени А


3) 3 1786 года пры [Ружанскім] палацы працавалі _ невялікая фабрыка шаўковых паясоў, шпалераў, абрусаў з гербамі і суконная фабрыка (В. Супрун).

4) Ручнік часам сумяшчаў у сабе некалькі функций _ эстэтычную, зна- кавую, ахоўную, дароўную (В. Фадзеева).

5) Вечарам Люба стала прыбіраць у хаце _ месці, мыць, чысціць, вы- носіць і прыносіць (К. Чорны).

10. Адзначце, дзе на месцы пропускаў трэба паставіць коску.1) Усюды1 _ на балацінах2 _ і ў хмызах3 _ і на гарушках4 _ і на клінах

ворнай зямлі5 _ іпша вялікая работа (Я. Пархута).

Адасобленыя члены сказа. Адасобленыя азначэнні. Адасобленыя прыдаткі

87. Прачытайце сказы. Падкрэсліце адасобленыя члены сказа. Па- тлумачце пастаноўку знакаў прыпынку.

1 .1. Мядзведзь, мокры і брудны, вылез на бераг (М. Звераў). 2. Высокі, з шырокімі плячыма і вялікай белай барадой, ён, здаецца, ніколі не злаваў, не крычаў, а толькі жартаваў (Я. Маўр). 3. Гаспадар высокі, сухі, з вострай бародкай, гадоў пад сорак (Я. Маўр). 4. Некалі магутны, пакорна аддаўся дуб на волю вады (Я. Колас). 5. У нізіне быў зялёны змрок, пранізаны ту- манна-залацістым водсветам заранкі (У. Караткевіч). 6. На залітай сонцам маладой сасонцы прыхарошвалася вавёрка (I. Мяжэвіч). 7. Вецер гнаў з сас- новага бору гарачы водар смалы, змешанай з хмельным пахам спелай зба- жыны, і разносіў яго па ваколіцы (I. Шамякін). 8. А над жытам шумелі мед- настволыя сосны, і, поўныя хараства, разам з жытнёвым морам яны ства- ралі чароўны пейзаж (I. Шамякін). 9. Толькі пгго закончыўся дождж. Цёплы і нядоўгі, ён густа сыпануў з невялічкай хмаркі, абмыў вуліцы, прашумеў агародамі, добра асвяжыў бліжэйшы лес (А. Казаннікаў). 10. Знясіленыя ра- намі, голадам і смагай, героі Брэсцкай крэпасці змагаліся да апошняга дыхания (В. Вольскі).

11. 1. А калі на полацкі сталец сеў Рагвалод, незалежны ні ад Кіева, ні ад Ноўгарада, пачало існаваць Полацкае княства, першая беларуская дзяр- жава (Н. Гальпяровіч). 2. Якое ж прыгожае возера Свіцязь! Многіх талена- вітых людзей натхніла яно на творчасць і ў першую чаргу нашага славутага земляка Адама Міцкевіча - генія сусветнай літаратуры (Я. Сіпакоў). 3. Як дальнабачны палітык, Усяслаў прадбачыў намеры некаторых суседніх князёў

63



МГУ

имени А


завалодаць Полацкай зямлёй і не раз наносіў удар першьш (Э. Зайкоўскі).4. Такім помнікам абарончага дойлідства з'яўляецца і Камянецкая, альбо Белая, вежа (А. Бутэвіч). 5. Залатая грыўня, знак княжацкага роду, блішчала на смуглай шыі [князя Вячкі] (Л. Дайнека). 6. Са старажытных часоў курганы былі месцам пахавання найбольш знакамітых нашых продкаў, людзей неардынарных ва ўсіх адносінах (Я. Крук). 7. Быстравокая худышка Светач- ка, таксама адзінае дзіця ў бацькоў, была надзелена ад прыроды надта раз- вітым пачуццём годнасці і нікому не даравала крыўды - міжвольнай ці тым больш знарочыстай (В. Быкаў). 9 .1 ніякая кніга не дасць вам таго, што на ўласныя вочы бачыў я, Андрэй Беларэцкі, чалавек дзевяноста шасці год (У. Караткевіч). 10. Дырэктар дома адпачынку Сяргей Антонавіч сустрэў Іларыка не вельмі прыхільна (А. Якімовіч).

88. Прачытайде сказы. Падкрэсліце адасобленыя члены сказа. Па- стаўце прапушчаныя знакі прыпынку.

I. 1. На паляне ў светлым пералеску расцвілі налітыя расой сінія пад- снежныя пралескі пад аховай урачыстых хвой (П. Панчанка). 2. А вось і яна -наша сяліба. Сюды засмучаныя і ўзрадаваныя пакрыўджаныя і суцешаныя заўсёды вярталіся мае продкі (Я. Сіпакоў). 3. Веснавая цёплая ноч толькі што апранула зямлю і раскідала свае таемныя чары поўныя крыху смутнага хараства (Я. Колас). 4. Паглыбела неба, вечарамі гэта асабліва было прык- метна. Цёмна-сіняе яно начало адпіваць нейкім зялёным адценнем (А. Чар- нышэвіч). 5. Калі падманам захоплены ў палон ён [князь Усяслаў] сядзеў у зняволенні ў Кіеве, там адбылося паўстанне (Э. Зайкоўскі). 6. Быў шэры дзень ужо напоўнены подыхамі недалёкай зімы (П. Пестрак). 7. I раптам Люся спынілася здзіўленая і ўражаная. Перад ёй аднекуль з'явіўся дзівосны будынак падобны ці то на манастыр ціто на замак (А. Цяжкі). 8. Аднак гор- дасцю пушчы з'яўляецца зубр. 3 масіўным тулавам буйной барадатай гала- вой ён робіць унушальнае ўражанне... Непаваротлівы з выхляду зубр у хвіліны злосці надзвычай небяспечны для чалавека (В. Вольскі). 9. Тут жа выштурхнутая на бераг мноствам бурных прыбояў парахнее разбітая лодка, у адзіноце дажываючы свой век (Я. Брыль). 10. Амаль панішчаны гэтай раз- мовай яе абнадзееным і такім нікчэмным вынікам Агееў выйшаў на вуліцу (В. Быкаў).

II. 1. Сын лесніка я сам з маленства любіў паліць касцёр пасядзець ля вогнішча (I. Шамякін). 2. Стары каваль па прозвішчы Дубовік гартаваў ся- керу (П. Пестрак). 3. Зноў верасень запаслівы грыбнік шчыруе па імшыстых баравінах (А. Грачанікаў). 4. Восень прала кужаль тонкі павуціння белы лён (Я. Колас). 5. Вось адзін з малюнкаў: Нептун марскі цар уручае Пятру Пер- шаму трызубец знак уладарніцтва над морам (М. Корзун). 6. Сам педант 64



МГУ

имени А


у жыцці Гукан здзіўляўся, адкуль у гэтага вясковага хлопца такая звышаку- ратнасць (I. Шамякін). 7. Трыгпы або марскія пеўні кукарэкаюць так гучна што хоць вушы затыкай (А. Матрунёнак). 8. Яшчэ праз паўгадзіны прый- шоў Юзік па мянушцы Гром (А. Чарнышэвіч). 9. Паўлюка Труса як сапраў- днага нацыянальнага паэта-патрыёта не маша не хваляваць тэма Заходняй Беларусі (Р. Няхай). 10. Як не славіць песняй сакалінай Беларусь рэспубліку маю (А. Александровіч).

Тэст па тэме "АДАСОБЛЕНЫЯ АЗНАЧЭНШ. АДАСОБЛЕНЫЯ ПРЫДАТКГ'

1. Адзначце сказы, у якіх падкрэсленыя канструкціы трэба ада- саблять.

1) Пахла зямля багата акропленая расою (Я. Колас).2) Даверліва цягнуліся да цёплых промняў набрынялыя вільгаіппо тра

вы, кветкі, лістота дрэў (А. Рыбак).3) Непаваоотлівы з выгпяду зубр у хвіліны злосці надзвычай небяспеч-

ны для чалавека (В. Вольскі).4) Змооаныя мы ледзь ішлі (I. Грамовіч).5) Побач чыгункі стаяў высокі стары лес таемны. пануры і важны

(Я. Колас).

2. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пастаўлены правільна.1)1 раптам Люся спынілася, здзіўленая і ўражаная (А. Цяжкі).2) Маладая атава на занёманскіх мурожных сенажацях яшчэ ўчора зе-

лянюсенькіх пакрылася шэранню (Я. Крамко).3) Шчаслівыя, святочна апранутыя яны [аднавяскоўцы] зусім не'нагад-

валі тых суседзяў, якіх бачыш штодзень (С. Давідовіч).4) Стромкія сосны нібы ўслухоўваюцца і ўпіядаюцца ў высокае неба.

Насцярожаныя нечаканаю ласкаю баяцца падману (М. Стральцоў).5) Праз некалысі гадоў на правым беразе ракі Ушы, акаймаваная з усіх

бакоў шырокім ровам-возерам, паўстала магутная крэпасць (У. Ягоўдзік).

3. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пастаўлены няпра- вільна.

1) Дзівоснае і чароўнае, яно [возера Свіцязь] тым не менш захоўвае ў сабе многа таямнічага і нязведанага (Я. Сіпакоў).

65



МГУ

имени А


2) Перад вачыма амаль праз кожныя сорак-пяцьдзясят кіламетраў паў- ставалі магутныя каменныя ці цашяныя сцены з вузкімі байніцамі заўсёды гатовымі надежным чынам сустрэць варожую сілу (У. Ягоўдзік).

3) У гэтай [Спаса-Еўфрасіннеўскай] царкве захоўваўся ўнікальны па сваім мастацкім выкананні, абкладзены тонкімі лістамі золата і серабра, упрыгожаны каштоўнымі камянямі, мініяцюрнымі малюнкамі і надпісамі крыж, зроблены ў 1161 годзе мясцовым майстрам-ювелірам Лазарам Бог- шам (Т. Хадкевіч).

4) Тут жа выппурхнутая на бераг мноствам бурных прыбояў парахнее разбітая лодка, у адзіноце дажываючы свой век (Я. Брыль).

5) Дзяцел чамусьці баяўся блізкага суседства з чалавекам і пасяліўся ў густым ельніку, перамешаным з высокімі асінамі і бярозамі (Я. Зазека).

4. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку.1) Паабапал дарогі было поле жоўтае ад іржышча (К. Чорны).2) Заўсёды смелы і вясёлы Мікола штось засумаваў (М. Хведаровіч).3) Стаяла вясна, дружная, цёплая, з дажджамі і навальніцамі (А. Асі-

пенка).4) Знямелы, пануры, суровы, сядзіць Іван Гурба на пні (Я. Колас).5) Заняты сваімі гарадскімі клопатамі Віктар рэдка наведваўся ў сваю

родную вёску (Я. Сіпакоў).

5. Адзначце сказы, у якіх прапушчаны знакі прыпынку пры придатках.

1) Беларусь сардэчна вітае дарагіх гасцей пасланцоў усіх народаў сла- вянскай сябрыны (С. Законнікаў).

2) У беларускіх лясах гняздзіцца жаўна або чорны дзяцел (В. Вольскі).3) У хаце старшыні калгаса Кастуся Вераб'я гаварылі доўга (П. Пестрак).4) Весялун і спявак кравец любіў песні (К. Крапіва).5) Настаўнік яшчэ зусім малады хлопец ледзь усміхаўся сам сабе

(Я. Колас).

6. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры прыдатках пастаў- лены правільна.

1) Адмысловы рыбак, дзед вяртаўся з ракі заўсёды з рыбаю (Ф. Ян- коўскі).

2) Нізенькі чарнявы лейтэнант, па прозвішчы Жук праводзіў не раз ба- тальён праз дрымучыя лясы і топкія балоты (Б. Сасноўскі).

3) Шыпшына, ці дзікая ружа належыць да сямейства ружакветкавых (У. Корсун).

66



МГУ

имени А


4) Праменні, стрэлы залатыя, макушы лесу прабіваюць (Я. Колас).5) Сын лесніка, я сам з маленства любіў паліць касцёр, пасядзець ля

вогнішча (I. Шамякін).

7. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры прыдатках пастаў- лены няправільна.

1) Сам шавец па прафесіі, Арон любіў дасканалую і сумленную работу (Р. Мурашка).

2) Пералёт гпушак, або міграцыя, шмат у чым загадкавая з'ява (Р. Ігнаценка).3) Залатая грыўня, знак княжацкага роду блішчала на смупхай шыі

[князя Вячкі] (JI. Дайнеак).4) Між лесу раскінупася возера Свіцязь, адзін з найлепшых помнікаў

прыроды (С. Александровіч).5) Васіль, як таленавіты музыка адразу пачуў фалып у гэтым гранні

(В. Быкаў).

8. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры прыдатках пастаў- лены няправільна.

1) Стары каваль, па прозвішчы Дубовік, гартаваў сякеру (П. Пестрак).2) Самай выдатнай фігурай Адраджэння быў Францыск Скарына, сын

купца з полацка (У. Караткевіч).3) Трыгаы, або марскія пеўні, кукарэкаюць так іучна, што хоць вушы

затыкай (А. Матрунёнак).4) Сын Якуба Коласа, Юра Міцкевіч скончыў геаграфічны факультэт

Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта (М. Корзун).5) Вось і май падышоў неўпрыкметкі, зноў рассыпаны ля берагоў аду-

ванчыкі - рыжыя кветкі, залатыя вяснушкі лугоў (П. Панчанка).

9. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць знакі прыпынку.

1) Высокі акамянелы вал, зарослы высмаленай ад сонца травой і вы- шчарблены мінамі непрыяцеля _ як раней, так і цяпер горда трымае на сваіх магутных плячах даўніну (У Галубок).

2) Ёсць такі кіт нарвал _ або адзінарог, які мае даўжыню да шасці мет- раў (Jl. Левановіч).

3) Рака паводкаю раве, па ёй у леташняй палонцы услед за крыгамі плыве _ у Волзе вымытае сонца (С. Грахоўскі).

4) Густа ўсеянае зоркамі _ неба яшчэ не святлела на ўсходзе (I. Шамякін).5) Старажытныя людзі абазначалі сонца, золата і хлеб на пісьме адным

і тым жа знакам _ кружком з кропкай пасярэдзіне (М. Корзун).

67



МГУ

имени А


10. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць знакі прыпынку.

1) Палкоўнік у адстаўцы _ Андрэй Сяргеевіч Каралёў сышоў з дарогі і прысеў на бярозу _ паваленую ветрам (В. Хомчанка).

2) Цёмна-залацістыя валасы _ прыўзнятыя над прыгожым ілбом і па- крытыя белай хусткай _ завязанай на патыліцы _ надавалі твару нешта выса- кароднае (П. Пестрак).

3) Над хатай-леснічоўкай памалу займаецца ранне _ яснае _ па-асення- му марознае _ але прыемнае і радаснае (У. Краўчанка).

4) Да яго [Агеева] тут мала хто прыходзіў, хіба што выпадковы прахо- жы з поля ды яшчэ Шурка з Артурам _ два хлапчукі-аднагодкі _ на выгляд спакойныя і маўклівыя, нібы насцярожаныя чымсьці (В. Быкаў).

5) Быстравокая худышка Светачка _ таксама адзінае дзіця ў бацькоў _ была надзелена ад прыроды надта развітым пачуццём годнасці і нікому не даравала крыўды _ міжвольнай _ ці тым больш знарочыстай (В. Быкаў).

Адасобленьш дапаўненні. Адасобленыя акалічнасці. Адасобленыя ўдакладняльныя і далучальныя

члены сказа

89. Прачытайце сказы. Падкрэсліце адасобленыя члены сказа. Па- тлумачце пастаноўку знакаў прыпынку пры іх.

I. 1. Дняпро цячэ між высокіх берагоў спакойна і ўпэўнена, вымываю- чы з-пад адхонаў пясок, адкрываючы часам для вачэй чалавечых тое, што сам жа раней схаваў ад іх: наздраватыя вапнякі, чырвоныя з ліловым адцен- нем пліткі жалезняку і векавечныя, варажскіх часоў, дубы (У. Караткевіч).2. Над гарамі ўспаўзла вялізная чорная хмара, засцілаючы бледна-цьмянае неба. Белыя маланкі, узразаючы цяжкую муць хмары, успыхвалі раз-пораз (Э. Самуйлёнак). 3. Магутны гук загрымеў у гарах, распадаючыся на асоб- ныя грозныя акорды, сціхаючы і паўтараючыся (Э. Самуйлёнак). 4. Адны толькі дружныя шпакі, павьшодзіўшы дзяцей, зляталіся ў велічэзныя гурты, ляталі над палямі, то збіваючыся ў густыя чорныя кучы, то рассыпаючыся ў паветры празрыстымі сеткамі (Я. Колас). 5. Збіраліся на Вялікдзень самыя рухавыя, вясёлыя, няўрымслівыя аднавяскоўцы і, прыгожа спяваючы, разам з гарманістам хадзілі ад хаты да хаты (С. Давідовіч). 6. Раніцай ішоў па сцежцы стары лось і, убачыўшы наперадзе бярозку, якая перагарадзіла да- рогу, спыніўся (Р. Ігнаценка). 7. Няіледзячы на добры ранішні настрой, Jle- мяшэвіча апанаваў неасэнсаваны смутак (I. Шамякін). 8. Дзякуючы цёгшым

68



МГУ

имени А


дажджам, на палях і лугах усё зазелянела (Ц. Гартны). 9. Ці даўно быў пад- шыванцам, а цяпер вырас на лес гледзячы (М. Лынькоў). 10. Крушынскі гаварыў ціха і не пазіраючы на госця (3. Бядуля).

П. 1. За выключэннем возера Рыца і азёр Швейцарыі, Свіцязь самае прыгожае ў Еўропе (Я. Сіпакоў). 2. Акрамя сейнера, у моры відаць было яшчэ два судны (У. Караткевіч). 3. Замест адказу, матчыны пальцы знаёмяц- ца з Міколкавым вухам (М. Лынькоў). 4. Замест знаёмай хаты з высокім комінам я ўбачыў папялішча. 5. Апроч святых канонаў, ён [Кірьш] някепска ведаў літараіуру, разбіраўся ў мастацгве (В. Быкаў). 6. Увесь дзень, укточа- ючы і перапынак на абед, не спынялася сяўба азімых (I. Шамякін). 7. Апра- ча аднастайнага шуму, у лесе нічога не чуваць (I. Мележ). 8. Дзед сядае на калоду і, заместа барьппу, дае сальца малышу (Я. Колас). 9. Акрамя кветак, для абрадавых вяночкаў на Купалле дбайныя гаспадыні і добрыя знаўцы народнай медыцыны збіраюць розныя лекавыя травы (I. Швед). 10. Гонар не дазваляў Алёшу звярнуцца ў МТС да каго-небудзь іншага, акрамя брата (I. Шамякін).

90. Прачытайце сказы. Падкрэсліце ўдакладняльныя і далучаль- ныя члены сказа. Патлумачце пастаноўку знакаў прыпынку пры іх.

1. Уся яго [Агеева] астатняя маёмасць была на вуліцы, каля вогнішча і палаткі (В. Быкаў). 2. Пад паветкаю насупраць хатніх акон ляжаў лом (К. Чорны). 3. На пагорку, недалёка ад рачулкі, стаялі купчастыя ліпы (Я. Колас). 4. Jlina тут, над ракой, на ўзлессі не адна (Я. Брыль). 5. Высока ў блакіце ў раскошнай ляноце плывуць, як кавалачкі ваты, невялікія рэдкія аблачынкі (Я. Брыль). 6. Ніякая іншая птушка, наваг праслаўлены салавей, не можа параўнацца ў спевах з лясным жаваранкам (Я. Колас). 7. Я высунуў за ім [Малым Чалавекам Балотных Ялін] галаву і пабачыў, што гэта істота з малпячым спрытам ідзе па вузкім, у тры пальцы; карнізе (У. Караткевіч).8. Дрэвы, у прыватнасці вольхі і асіны, зімой вельмі крохкія ("Звязда").9. На Дняпры стаяў параход, і даволі вялікі (М. Лынькоў). 10. Праславіўся дзед Талаш як ваяка, ды які яшчэ ваяка: чырвоны партызан, і не радавы, не просты партызан! (Я. Колас).

91. Прачытайце сказы. Падкрэсліце адасобленыя члены сказа. Па- стаўце прапушчаныя знакі прыпынку.

I. 1. Апрануўшыся ў зялёны ўбор цвітуць беластволыя дрэвы. Майскі ветрык страсаючы суквецці-каташкі клубіць пылком у прыгожа прыбраных, бы да свята, зялёных кронах (А. Курскоў). 2. Дабранега накінуўшы на плечы кажушок выбегла на цёмны двор палахліва азіраючыся паставіла шіняную

69



МГУ

имени А


міску з куццёю ля глухой сцяны церама (Л. Дайнека). 3. Прыняўшы хрыс- ціянскае імя Анастас ія яна [Рагнеда] жыла ў манастыры да канца сваіх дзён пакінуўшы пра сябе памяць гордай і свабодалюбівай князёўны-палачанкі (У. Бутрамееў). 4. Нягледзячы на позні час ніхто з пасажыраў не спаў (I. Шамякін). 5. Сястра ў паліклініцы нават клінічныя карткі перабірае сто- ячы нават на тэлефонныя званкі адказвае не прысеўшы: багата клопату (Ф. Янкоўскі). 6. Рыгор доўга шукаў выхад а знайшоўшы весела ўсміхнуўся і выбшаў з кватэры (Ц. Гартны). 7. Пайшоў Амелька нос павесіўшы, каб лішняй звягі не чуць (М. Лынькоў). 8. Я паеду туды хіба што адчуўшы, што гэта надзвычай неабходна. 9. Мы нараджаемся на зямлі пройдзем па ёй па- кінуўшы, спадзяёмся, выразны след а праз нейкі час навечна адыдзем у яе мацярынскае ўлонне (Я. Крук). 10. Прыходзілася вяртацца з разведкі і не атрымаўшы ніякіх звестак (В. Быкаў).

II. 1. Апроч мяне была ў маці яшчэ дачка мая сястра старшая (В. Быкаў).2. У качарэжніку замест чапялы і вілак стаяла на табурэце ацынкаванае вядро з вадою (М. Паслядовіч). 3. А ў нядзелю акрамя Андрэя Макаёнка прыходзіў Аляксей Кулакоўскі (А. Васілевіч). 4. У белавежскіх лясах апрача цецерукоў жывуць рабчыкі і курапаткі (В. Вольскі). 5. Замест густой пушчы растуць зе- ленакосыя сады. 6. Лісцем укрыта ўсё за выключэннем дагледжанага дзядуле- вага двара. 7. Сымон Будны апрача роднай беларускай мовы выдатна валодаў лацінскай грэчаскай польскай іўрытам стараславянскай мовамі (А. Жураўскі).8. Усе за выключэннем Кавалевіча выйшлі з пакоя (I. Мележ). 9. Апроч той зямлі і зямное арбіты былі ў ім яшчэ і сузор'і адбіты (А. Куляшоў). 10. Ніхто яшчэ акрамя маці так ласкава не абыходзіўся з Верай (I. Навуменка).

92. Прачытайце сказы. Падкрэсліце ўдакладняльныя і далучаль- ныя члены сказа. Пастаўце прапушчаныя знакі прыпынку.

1. Там за лясамі ёсць цёплыя лугі, кветкі, буслы на дрэвах (У. Карат- кевіч). 2. За домам стаялі вялізныя вышэй чалавека ўжо засыхаючыя ло- пухі (У. Караткевіч). 3 .1 [Малы чалавек Балотных Ялін] зачамкаў вяліз- ным да вушэй ротам (У. Караткевіч). 4. Воддаль за дарогай у крайніх два- рах пасёлка віскліва забрахаў сабачка (В. Быкаў). 5. Людзі пазіралі ўважл- іва і асабліва старшыня (Я. Колас). 6. Лагуновіч асабіста аіледзеў і не адзін раз кожную машыну (I. Мележ). 7. Цяпер у спакойны ліпеньскі дзень возера нечым нагадвала сіняе казачнае мора... (У. Карпаў). 8. Яшчэ досвіткам у нядзелю Янка падымаўся рана, каб пабудзіць д з я ў ч а т і пайсці ў лес па грыбы (3. Бандарына). 9. Заручыны спраўлялі адразу пасля сватання, у той жа самы ці наступны дзень (М. Даніловіч). 10. Усе казкі канчаюдца нават самыя дзіўныя і доўгія (I. Мележ).

70



МГУ

имени А


Тэст па тэме "АДАСОБЛЕНЫЯ ДАПАЎНЕНШ. АДАСОБЛЕНЫЯ

АКАЛІЧНАСЦІ. АДАСОБЛЕНЫЯ ЎДАКЛАДНЯЛЬНЫЯ IДАЛУЧАЛЬНЫЯ ЧЛЕНЫ СКАЗА”

1. Адзначце сказы, у якіх акалічнасці трэба выдзеліць коскамі.1) Едучы з работы дадому Высоцкі таксама спыніўся каля бярозак

(А. Кулакоўскі).2) Адгрымелі ліпеньскія і жнівеньскія навальніцы гучна адспяваўшы

песні лету (Я, колас).3) Нумар тэлефона я запомню і не запісваючы (В. Гігевіч).4) Спорна і не спыняючыся ліў дождж (У. Караткевіч).5) Гуляючы розуму не прыдбаеш (прыказка).

2. Адзначце сказы, у якіх акалічнасці трэба выдзеліць коскамі.1) Сціхнуўшы на хвіліну вецер накідваецца на дрэвы з новай сілай

(3 часопіса "Родная прырода").2) Нізкія воблакі шчодра пасыпаўшы снегам зямлю падняліся вышэй

(Я. Колас).3) Стары пайшоў нават не адпачыўшы як след (К. Чорны).4) Дзед Талаш ідзе не спяшаючыся (Я. Колас)5) Белкі спрытна зрываюць сухія шышкі ды спяшаючыся нясуць іх у

свае гнёзда (А. Якімовіч).

3. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры акалічнасцях па- стаўлены правільна.

1) Праз момант промні чырвонага сонца зазіхацелі на пабеленай траве, надаючы ёй надзвычайную прыгажосць (Я. Крамко).

2) Асабіста я мог бы жыць прыпяваючы (М. Даніленка).3) Ён не гаварыў, а махаючы рукамі, крычаў у натоўп (П. Пестрак).4) Паліцаі трывожна перапіянуліся, а пачуўшы першыя выстралы, хут-

ка пакінупі вёску (М. Лынысоў).5) Крыжаносцы не без падставы бачылі ў Давыдзе Гарадзенскім свайго

найбольш небяспечнага ворага і не маючы моды знішчыць яго, вырашылі адпомсціць інакш (М. Багадзяж).

4. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры адасобленых членах сказа пастаўлены правильна.

1) Ірына не проста чытала вершы, а, расхваляваўшыся, смакавала кож- нае слова, кожны радок.

71



МГУ

имени А


2) Конь хадзіў па абочыне дарогі і нягледзячы на страляніну спакойна шчыпаў траву (К. Чорны).

3) Ляціць над ляснымі далямі, лунае ў месячным святле то заміраючы на ветры, то зноў ажываючы хор высокіх дзявочых галасоў (М. Ракітны).

4) Роўна а шостай гадзіне Міша ступіў у кабінет і нібы хвалячыся дак- ладнасідо, далажыў, што народ чакае (I. Мележ).

5) Самалёт, даляцеўшы да лесу, павярнуў назад і, зніжаючыся, пачаў набліжацца да возера (М. Гамолка).

5. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць коею.1) Жытнёвыя хвалі збягалі з узгорка _ набягалі адна на адну і _ разбіваю-

чыся ў нізіне _ адступалі назад _ заспакоеныя на нейкі момант (I. Шамякін).2) Калі-нікалі _ у выхадныя або святочныя дні _ да кар'ера прыходзіў

Сямён _ высокі худы мужчына з адзінаю рукой-клюшнёй... (В. Быкаў).3) У самым каньку [палаткі] матава свяцілася невялікая _ з грывенік_

дзірачка _ нядаўна прапаленая вугальком з кастра (В. Быкаў).4) Чайкі гуртам лятаюць над люстранай вадою _ калі-нікалі пікіруючы

на спажыву _ або садзяцца на вільготны _ вылізаны прылівам _ пясок _ толькі імі затупаны, пацярушаны іхнімі пёрцамі (Я. Брыль).

5) Але і сядзець _ склаўшы рукі _ ды слухаць скаргі _ ды бедаваць - таксама не метад (I. Мележ).

6. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць коскі1) Я _ ашаломлены _ стаяў _ слухаў _ утаропіўшыся поглядам у дзяў-

чыну, якая трымала ў руках прыгожую жалейку (А. Савіцкі).2) А вада бурліць унізе _ гамоніць _ несучы вялізныя сосны і алешыны

_ вырваныя дзесыц з карэннем (М. Ваданосаў).3) Паклаўшы косы пад пакос і _ ўцёршы лоб і потны нос _ касцы пад-

селі к кусту (К. Крапіва).4) Сонца _ зрабіўшы свой штодзённы кругабег _ апусцілася зусім нізка

_ і _ стаміўшыся _ пачало хіліцца на захад (Б. Сачанка).5) Пятро Сыч уздрыгануўся _ пачуўшы добра знаёмы голас _ і _ не

азіраючыся _ рынуўся да патравы (М. Паслядовіч).

7. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры дапаўненнях па- стаўлены правільна.

1) Алена мусіла выйсці на працу, замест хворай сяброўкі.2) Сямён жа не прэтэндаваў ні на што, апроч хіба шклянкі віна ды каро-

ценькай увагі да яго апавяданняў пра перажытае мінулае (В. Быкаў).

72



МГУ

имени А


3) Увесь дзень, за выключэннем перапынку на абед і снеданне, быў пры- значаны ашяду калгаснай гаспадаркі.

4) Нешта было ў вачах дзяўчыны, і акрамя прыгажосці (А. Чарнышэвіч).5) У такіх жанчын, як Вольга, акрамя мацярынскага эгаізму ёсць яшчэ

ішуіцыя і мудрасць (I. Шамякін).

8. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры ўдакладняльных членах сказа пастаўлены правільна.

1) Толькі тут, на мокрай сцежцы я змог добра разгледзець гэты дом- палац (У. Караткевіч).

2) Яна [Марыя] міла ўсміхнулася на развітанне і хуценька выйшла праз незагароджаны, без веснічак, выхад на вуліцу (В. Быкаў).

3) Яшчэ зранку на другі дзень па Заборцах панеслася гутарка аб Сцепку (Я. Колас).

4) Калісьці тут, каля Друці, паміж лясоў дрымучых, паўсотні згорбле- ных хацін стаяла па-над кручай (X. Жычка).

5) Тут, у Ліпаўцы, бьша хвацкая зямля чарназём з чарназёмаў (С. Алек- сандровіч).

9. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пастаўлены правільна.1) Высока ў сінім бязвоблачным небе плыве яркае сонца, шчодра лье на

зямлю сваю цеплыню і святло (I. Навуменка).2) У той самы вечар гадзін каля дзесяці я ляжаў, схаваўшыся ў здзічэ-

лым невысокім бэзе і высокай траве якраз каля паваленай агароджы (У. Караткевіч).

3) Рака пракапала сабе новае рэчышча там, на лугавьм беразе, пакінуў- шы тую абмялелую, але чыстую, не зарослую травою, старыцу (I. Шамякін).

4) Пад стрэшкай пчол гамоніць рой ды так ціха, ды так глуха! (Я. Колас).5) Адіупь, аж з-пад самых хмар, падалі на зямлю нечыя крыкі не то зшоіі-

каючы чалавека паляцець за сабою, не то просячы ў яго дапамогі (I. Шамякін).

10. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць коскі.

1) Лена апраўдвае сваіх выхаванцаў _ нават хлопцаў, усіх _ за выюпо- чэннем Толіка Шарэйкі (Я. Брыль).

2) I тчэ _ забьгўшыся _ рука _ заміж персідскага ўзору _ цвяток радзімы - васілька (М. Багдановіч).

3) Але цяпер _ шедзячы на строгі цвёрды твар маладой жанчыны _ на валасы яе _ сабраньгя на патыліцы _ ён адчуваў _ акрамя вострага сораму _ яшчэ і незразумелую радасць (В. Іпатава).

73



МГУ

имени А


4) На дварэ каля самай будкі _ замест стала _ стаяў высокі _ тадкі _ дубовы пень _ з роўна абрэзаным верхам (Я. Колас).

5) Але тут _ на самым краі светлай баравіны _ было суха _ цёпла ад зямлі _ нагрэтай сонцам _ густа ўсыпанай шорсткім шыголлем і кволымі лусачкамі маладой _ сасновай кары (М. Стральцоў).

Параўнальныя звароты

93. Спішыце, падкрэсліце параўнальныя звароты. Растлумачце знакі прыпынку ў сказах.

1. Як даўні боль, як сон салдата - сляды і лодка на пяску, і матчына старая хата ў галубіным гарадку (А. Вялюгін). 2. Месяц нырае ў бяздонні белых, як пух, аблокаў (П. Глебка). 3. Колысі ў ім моцы, у маленечкім зерні, кволым на погпяд, нібыта мізэрным (С. Дзяргай). 4. Ільны такія белыя - што лебядзіны пух (М. Калачынскі). 5. Хай Месяц між гор пахаджвае з ліхтары- кам, быццам пастух (А. Астрэйка). 6. На асфальце, як каралі, прутка кроплі заскакалі (А. Русецкі). 7. Нібы сцягі, мне дрэвы агнявыя шумяць аб нашай крэўнасці лісцём... (А. Русецкі). 8. Іншае слова такое, што рэха лясное (А. Зарыцкі). 9. Хмялела ўжо немаладая, як маладая, галава (М. Лужанін).10. У нас быццам зоры - вішні ў садзе растуць (П. Броўка).

94. Спішыце, расстаўляючы патрэбныя знакі прыпынку. Растлумачце, чаму ў некаторых выпадках коскі не трэба ставіць.

I. 1. Ходзіць месяц нібыта сланечнік па дрыготкай рачной паласе (А. Астрэйка). 2. А сёння ўночы вішні расцвілі, бялеюць быццам воблакі прысады (А. Русецкі). 3. Вось чаму чытач часта будзе сустракаць у яго кнігах горкія як палын на безымяннай магіле вершы, што раняць як асколкі гранаты вершы, начыненыя ўзрыўчаткай вайны (П. Панчанка). 4. На ўсе пытанні Максімка адказваў зусім як дарослы (М. Гурскі). 5. На нізінах туман бы куд- зельнае мора (3. Бядуля). 6. Быццам як сонная хмара пакутная ціха, ледзь жыва, па небе плыла (А. Паўловіч). 7. То песняй дзіўнаю, то казкай расла ты, нікла нібы дым то незабудкай, мілай краскай цвіла на ўзлессі веснавым (А. Астрэйка). 8. Хлопчыкі бегпі што ёсць сілы (М. Гамолка). 9. Як чорная хмара як воспа з варот прыйшла к нам нядоля ў памятны год (А. Астрэйка).10. Ноч была як казка. 11. Твар успыхне як колісь знянацку пры сустрэчы (Р. Баравікова).

II. 1 .1 люстра бляск як паўтарэнне прыкмет чароўнае пары (Р. Бараві- кова). 2. Быццам чырванагрудыя зяблікі увесь сад наш асыпалі яблыкі (М. Танк). 3. Каб ён здаровы быў і бадзёры як яго творы (К. Крапіва).74



МГУ

имени А


4. Я ўпершыню, сябе нібы дадому выпраўляю (А. Кушшюў). 5. Ён для іх важнейшы, больш свой чым мы з табою!.. (А. Федарэнка). 6. Ён і плача, смутак, і смяецца быццам сэриу гаспадар адзіны (У. Дубоўка). 7 .1 сярод бязрадасных размоў я жыву нібыта на вакзале і чакаю цягніка дамоў (Г. Бу- раўкін). 8. Дождж лінуў як з вядра. 9. Усе мы стаім на варце як салдаты міру (Я. Брыль). 10. А горад бы заняты ворагам - бязлюдны, змрочны і халодны (Р. Баравікова). И. Палатно, у якім, калі пільна ўпіядаешся, фарбы жывуць нібы кожная сама па сабе (У Саламаха). 12. Булькочуць срэбныя струменні, пяюць нібы званы каменні, паміж трысця і ніцых лоз танцуе талака стракоз (А. Астрэйка).

Зваротак

95. Вызначце структуру звароткаў і растлумачце знакі прыпынку пры іх.

1. Я пазнаваў цябе, Радзіма, і так гпыбока разумеў (М. Мятліцкі).2. Сястра мая, сагрэй бацькоўскі дом сваім дыханием і душы цяплом (М. Мятліцкі). 3. Вам, суседзі, вам, кумочкі, беларусы-галубочкі, пяю з сэр- ца, падцінайце, вы грамадай голас дайце (Цётка). 4. Восень... Восень... Мар- котная восень! Калі ж прыйдзе тая вясёлая пара вясны, а ты пойдзеш ад нас?! (А. Гурло). 5. Любы мой браце! Не мы - дык другія, справа жывая не можа памерці (У.Дубоўка). 6. Што ж ты, вецер, смутку не развееш, дазваля- еш нада мною кружыці? (У. Дубоўка). 7. Неспакойная ноч... без сну. I ад- куль ты, мелодыя Грыга? (С. Дзяргай). 8. Задярушаны стронцыем, апавіты тугой дамавін, пад лагодаю сонца, любы край, ты адзін (М. Мятліцкі).9. Паклон табе, кавалак хлеба, паклон усёй зямной красе (А. Астрэйка).10. Пімен Емяльянавіч, рабіны ў лясах так полымна гараць (Р. Баравікова).11. Дык што ж ты плачаш, юны мой астролаг, што тэрміны кароткія ў бьщ- ця? (Р. Баравікова). 12. Уся наша бяда, цётка, у тым, што мы моцна любім сваё, роднае (А. Федарэнка). 13. Ах, Беларусь, мая ты доля, мая сляза і паца- лунак, маё рунеючае поле, мой песнямі набіты клунак (Е. Лось). 14. Дружа Быкаў, не трэба ніякіх сенсацый: я - сірата без маёй Беларусі (П. Панчанка).15. Даруй, зямля мая, за дробныя грахі, а буйных я не меў (П. Панчанка).16. Роднае неба, палеткі, разлогі, слаўлю ваш ранак, і дзень, і сутонне (М. Калачынскі). 17. О, дай жа, лёс, мне гэту радасць! (К. Кірэенка).18. Ганаруся тым, што я і тут для цябе жыву, мая Айчына (А. Русецкі).19. Ты пройдзена, трывожная вярста (М. Мятліцкі). 20. Мова, пявучая родная мова, ты - уладарка нявызнаных скарбаў (А. Зарыцкі).

75



МГУ

имени А


96. Спішыце сказы, пастаўце знакі прыпынку і растлумачце іх. Зва- роткі падкрэсліце.

I. 1. Прыходзьце людзі добрыя прыходзьце! Стукайце ў дзверы маёй хаты (С. Дзяргай). 2. Вецер вецер ты снег не гані, за зіму надакучыць мяце- ліца (А. Астрэйка). 3. Ой дзе ж ты рыбка залатая надзея ўсіх маіх надзей! (А. Астрэйка). 4. Дзіця маё Не бойся! Не турбуйся! (Р. Баравікова). 5. Сэрца маё між вятроў чатырох ты на зямлі не астыла (М. Мятліцкі). 6. Іван Мікала- евіч горкне ў губах маіх слова (М. Мятліцкі). 7. Як жа вам маецца бабулі- суседкі Анюта і Вара? (М. Мятліцкі). 8. Ты радасць мая Беларусь ты гора маё і пакута, і ад цябе я ніколі не адцураюся, не адракуся (П. Панчанка).9. Ой Дняпро Славуціч Са спагадай, можа, ты паслухаеш мяне (А. Вялюгін). 10.0 Нарач Сэрца я прынёс табе валодаць ім - тваё сягоння права (А. Звонак).

II. 1. Залатая, асенняя раніца Хараством ты на свеце адна (У. Дубоўка).2. Васільковыя, сінія вочы не пазнаць вашых дум-таямніц (П. Глебка).3. О маладосць мая калі б ты зберагчы ўмела пачуццяў першых чысціню і сэрца першы сказ! (А. Звонак). 4. Мой сын мой сын ты ў свет далёкі паехаў раптам без мяне (К. Кірэенка). 5. Абмывайце хваляй воды ногі стомленыя чыста. Піце росныя заходы горны юнага гарніста! (А. Вялюгін). 6. Што та часта маё сэрца б'ешся з болем перабоем? (М. Танк). 7 .0 край мой шматпа- кутны край да болю мілы дакуль жа будзеш ты згінацца і цярпець? (П. Панчанка). 8. Шкадаваў не раз: далёка вы радзімыя мясціны (М. Мятліцкі).9. Вясна Не абмінай мяне, а разгані над сэрцам хмары (А. Астрэйка).10. О могілкі на ўскраі той магілы зірнуць на свет шырэй - далі вы сілы! (М. Мятліцкі). 11. ПІуміце вёсны буйна, гулка, гарыце смолкі на лугах. Бушуйце рэкі і рачулкі, не засынайце ў берагах (К. Кірэенка).

Пабочныя канструкцыі

97. Растлумачце знакі прыпынку пры пабочных словах, словазлу- чэннях і сказах, высветліце значэнні пабочных кампанентаў.

1. А можа быць, яна і неажыццявімая, гэтая мара, бо нельга быць роў- нымі людзьмі ні ў беднасці, ні ў багацці, заўсёды будзе нейкая няроўнасць (М. Кенька). 2. Згадаўшы пра Васіля Вітку, мусіць, кожны назаве яго кніжкі для маленькіх (М. Кенька). 3. Васкевіч спадабаўся сабе - і знешне, і, галоў- нае, сваім становішчам (А. Федарэнка). 4. Вядома, скорая сустрэча з мат- каю і свае словы падчас гэтай сустрэчы былі ім прадуманы і падрыхтаваны даўно. Па-першае, што яму скажа маці? (А. Федарэнка). 5. Сапраўды, у ма- газіне таўкліся ў чарзе людзі (А. Федарэнка). 6. Не знаю, пошасць ці мода,

76



МГУ

имени А


можа, - знаць, усяго патрошку - ставіць усюды, дзе толькі можна, мемары- яльныя дошкі (М. Танк). 7. Кажуць, на дошкі чарга такая, якой не было ніколі (М. Танк). 8. Учора, як вы ведаеце, увесь дзень ішоў дождж (П. Галавач).9. Хлуслівы не прызнаецца ў хлусні, ён, можа, і не знае, што хлуслівы... (Р. Баравікова). 10. Жыву, і, дзякуй, не ў прасторы голай (Р. Баравікова).11. Ён уважліва слухаў, зрэдку задаваў пытанні і, як мне здалося, прытяд- ваўся, вывучаў (П. Панчанка). 12. Бывала, я крытыкаваў яе пасрэдныя ці недапрацаваныя вершы (П. Панчанка). 13. Зведаў гора, напэўна, багата: срэб- ра ўсыпала скроні салдата (П. Прыходзька). 14. Гэты малюнак, прызнаюся, быў зусім не падобны ні на які ранейшы (У. Саламаха). 15. На яго шчасце, куля ўджаліла па мякаці, костку не зачапіла (А. Дзятлай). 16. Ёсць, праўда, слёзы шчасця, і ў гэтых слёзах - слодыч... (С. Дзяргай). 17. Спяшайце, калі ласка! Жыццё ж, як казка, баецца (С. Дзяргай). 18. 3 Наташкай, такім чы- нам, быццам бы ўсё было наладжана. Ва ўсякім разе, на бліжэйшы час. Але няшчасці, як, кажуць не ходзяць паасобку (А. Шаўня).

98. Знайдзіце пабочныя словы, словазлучэнні і сказы, выдзеліце іх патрэбнымі знакамі прыпынку.

1. Магчьма не чулі, не знаеце, дзеці, аб самай нястомнай вандроўніцы ў свеце (М. Танк). 2. На вялікі жаль усіх пісем Міхася Ціхановіча мне не ўдалося захаваць (П. Панчанка). 3. Дзеці як ніхто адразу адчуваюць праўду, добразычлівасць і вядома фалып (П. Панчанка). 4. В. Бечык вельмі сама- крытычны, часамі як нам бачна сёння займаецца залішнім "самаедствам" (П. Панчанка). 5. Паэтычны зборнік, які вы трымаеце ў руках, незвычайны: па-першае гэта аўтарская анталогія па-другое гэта анталогія твораў бела- рускіх паэтаў першай паловы дваццатага стагоддзя (М. Кенька). 6. Праўда было відаць добра, як няўмела, грубавата падклейваўся ў другі раз верх кан- верта (А. Федарэнка). 7. Як на тое ідучы дадому сябры зноў напаткалі на двары Наташку (А. Шаўня). 8. Пара была адказная, бо як вядома у гэты час выстаўляюцца канчатковыя адзнакі па ўсіх предметах (А. Шаўня). 9‘. Звон сякеры чуваць. То стары гоўна ладзіць труны маёй века... (С. Дзяргай).10. Мо весніцы прыадчыніць? Знаць у адведзіны хтось едзе (М. Танк).11. Напэўна мне не прыдалося (Р. Баравікова). 12. Галоўнае сам сабе гаспа- дар, ніхто не будзе камандаваць: як зробіш, так і добра (А. Федарэнка).

99. Спішыце, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку. Падкрэсліце пабочныя словы, словазлучэнні, сказы.

1.1 тут было відно вады пабольшала (А. Шаўня). 2. Нізіну не затапіла значыць вышыня плаціны была нармальная (А. Шаўня). 3. Як кажуць хто цягне, на таге і грузяць (М. Зарэмба). 4. Язь вядома гэта статкавая рыба

77



МГУ

имени А


значыць буцзь цярплівы і ўважлівы (У. Саламаха). 5. П. Глебка на шчасце не зазнаў высылак, лагераў, затое нямала прайшоў франтавымі дарогамі (М. Кенька). 6. Ты калі ласка зноўку апрані зялёную ці сінюю сукенку, як некалі (М. Аўрамчык). 7. Як вядома з часам грошы трацяць вартасць (М. Танк). 8. Пазней, вяртаючыся к дому, на старадаўнім бальшаку я ўзяў чамусь мне невядома тваю са смолкамі руку (М. Калачынскі). 9. Бывае сум агорне, змога, адзеньзаднём-пойдзезначы... (С. Дзяргай). Ю.Пачыёйя не ведаю ласцы, за зялёнай ад сосен гарой, я жыву ў недаслуханай казцы над блакітнай, як неба, ракой (А. Астрэйка). 11. Была душа лічы падлечана... (М. Лужанін). 12. Цяпер адсюль гавораць жартам усё па край зямлі відно (А. Вялюгін).

Устаўныя канструкцыі

100. Знайдзіце ўстаўныя словы, словазлучэнні і сказы, вызначце іх структуру, растлумачце знакі прыпынку.

1. I толькі позірк на партрэце (як выпісаць змагпа рука), нібыта рас- пісаўся вецер пялёсткам сінім васілька (Р. Баравікова). 2. У нас сваіх біблія- тэк не было (акрамя якіх двух-трох дзясяткаў любімых кніг) (П. Панчанка).3. Стамлёная бабка - сукасты кіёк у руцэ - па сцежцы, самотна, памежкам брыдзе на клады (М. Мятліцкі). 4 .1 так, пакрыты сівізной (не проста ўсё пражыта), я чую звон ліствы вясной, а ўлетку - шолах жыта (П. Панчанка). 5. Мы з Міхасём Ціханавічам - ці то не паспелі, ці то шкада было чаго - засталіся на месцы і грэліся самым тады жаданым для салдата пітвом - чаем (П. Панчанка). 6. Мы (франтавая наша рэдакцыя) апынуліся на Бранскім фронце (П. Панчанка). 7. Каго толькі мы не сустрэлі ў гэтай сям'і. (А яны жылі, як і многія масквічы ў той час, у гасцініцы "Масква") (П. Панчанка).8. Зіма для вепра заўсёды цяжкая, але гэта - снежная, марозлівая, з вятрамі і завеямі - ушчэнт знясіліла яго (А. Дзятлаў). 9. Так гэта ці не (паспрабуй дакажы ці абвергні?), але Вера збірала ягады, памятаючы пра бабчын "рэ- цэпт" (М. Зарэмба). 10. Надзею? Якую? Што пошту носіць? (Надзя, мясцо- вая паштальёнка, жыла з прымаком, якога дражнілі Рускі.) (А. Федарэнка).11. Ён узяў некалькі дошак, вядро, заступ (рыдлёўку), упіхнуў дошкі ў гразь, зрабіўшы як бы загарадку-сценку (А. Федарэнка). 12. Прашу ў чытача пра- бачэння, але не магу стрымацца, каб не расказачь, як выдаваўся мой ладны аднатомнічак (275 старонак) на ўкраінскай мове ў 1961 годзе (П. Панчанка).13. Блакітнае, без абпачынкі, неба (вечар быў у зялёных промнях) - народная прыкмета на цудоўнае надвор'е (У. Саламаха). 14. Люляцца будзе ў той калысцы самай, па-над якой (як светла помню я!) нас па чарзе віталі вочы

78



МГУ

имени А


мамы (М. Мятліцкі). 15. Гэта вельмі добра (менавіта цяпер), калі строй думак у большасці паэтаў разбэрсаны, тужлівы, крытычны (што за жыццё? Далоў! Скінуць! Суцэльная неўладкаванасць, азлабленне, прымітыўная грызня, амбіцыі, жабрачае жыццё, ніякіх перспектыў і г.д.) (П. Панчанка). 16. Высокая дамба - не грэбля - лягла на рачны сухадол (М. Кала- чынскі).

101. Спішыце, знайдзіце ўстаўныя словы, словазлучэнні, сказы, выдзеліце іх дужкамі або працяжнікамі.

1.1. Век не пражыць гэта ведае кожны без непакою, без дум, без турбот (К. Кірэенка). 2. Наша рэспубліка - унікальная па сваіх лясах чаго вартыя толькі Белавежская і Налібоцкая пушчы па рэдкіх раслінах, кветках, туш ках, звярах (П. Панчанка). 3. Нашы дзеці і ўнукі асабліва гарадскія не веда- юць беларускіх назваў траў, кветак, птушак (П. Панчанка). 4. А па гумнах у бабскай няўмелайруцэ працаваў, уздыхаючы, цэп(М. Лужанін). 5 .1 адзіно- кая, сама сабе не рада не раз і я ў жыцці такое знаў пабегла ты... (А. Бачы- ла). 6. А мы засгылі ў фотаплёнцы без аўтаматаў і гранат. У пірамідзе аўта- маты. Камусь паверылі дарма (А. Пысін). 7. Нашу паходную рэдакцыю не- калькі машын разбамбілі (П. Панчанка). 8. Яны сабралі суніцы няпроста было выбаўляць іх з моху і больш не затрымліваліся ў лесе (М. Зарэмба).9. Аднойчы вечарам, калі мы варылі юшку, за ляском, мы атабарыліся на паляне на жытнёвым полі пачуўся рокат матацыкла (У. Саламаха). 10. У 1954 годзе я пачаў рэдагаваць альманах "Советская Отчизна" пазней "Нёман" (П. Панчанка).

Н. 1. Пачарнелі стрэхі хат і хлявоў, дрэвы ў садзе, нязвыклы без свай- го белага ўбрання чужы, непрытупьны стаяў лес (А. Федарэнка). 2. Зараз апісваю па памяці тое відовішча тады не запісаў (У. Саламаха). 3. Таксама скажу, што мару сваю прайсці ўсю Бярозу я здзейсніў, потым, і не за адзін год (У. Саламаха). 4. Бабры і старыя, і маладыя хаваліся ў хаткі (А. Дзят- лаў). 5. Выпадае вольная хвіліна хаця гэтай вольніцы вельмі мала - і дзяў- чынка ідзе ў лес, іншы раз забіраецца даволі далёка (М. Зарэмба). 6. У яго жыцці і паэзіі заўсёды была галоўная дума часам ён любіў называць яе генеральнай думай жыццё народа (П. Панчанка). 7. У хуткім часе адну групу пісьменнікаў у тым ліку і мяне накіравалі на Калінінскі фронт бліжэй да Беларусі (П. Панчанка). 8. Дзяўчынка пабегла праз густы арэшнік на тушыны гвалт яна вярталася з фермы па вузкай палявой дарозе і выска- чыла проста да кар'ера (М. Зарэмба). 9. Ад яе працы любая мамачка! вее ў сэрца цёппай радасцю (М. Гарэцкі). 10. Калі спыніўся дождж а ён спыніў- ся каля золку у праменні ясным, залатым устала сонца над узгоркам (У. Дубоўка).

79



МГУ

имени А


102. Прачытайце з адпаведнай інтанацыяй сказы са звароткамі, пабочнымі і ўстаўнымі канструкцыямі, параўнальнымі зваротамі. Спішыце, пастаўце патрэбныя знакі прыпынку і растлумачце іх.

1. Сыпаў снег наогуп зіма сорак першага была вельмі лютая (П. Пан- чанка). 2. Каму скажыце не балела, калі мана - выроддзе зла, то джалам працінала цела, то як агонь нутро пякла (А. Бачыла). 3. Можа ты хоць ведае т скажи чалавек дзе ластаўкі падзеліся? (К. Кірэенка). 4. Усё праходзіць быццам дождж няроўны... (С. Грахоўскі). 5. Як сіраты вы раніцай марознай чарнееце пакінутыя гнёзды (А. Бачыла). 6. Ды здаецца ужо рака як сказаў каштан "паразумнела", не дужа старалася нас куды закінуць (У. Саламаха).7. Калі бывае лёс закіне за дзевяць земляў, на чужыну, - якім жа мілым род- ны край здаешся ты за акіянам! (А. Бачыла). 8. У памяці ж нібы на фота- плёнцы адбіўся мой юнацкі свет навек (А. Русецкі). 9. За табой як нітка за іголкай я па свеце да канца прайду! (М. Калачынскі). 10. Вядома я быў шчас- лівы і ганарыўся і цяпер ганаруся гэтай высокай ацэнкай вялікага майстра ўкраінскай паэзіі (П. Панчанка).

Тэст па тэме ' ’ ПАРАЎНАЛЬНЫЯ ЗВАРОТЫ. ЗВАРОТАК.

ПАБОЧНЫ ЯIЎСТАЎНЫЯ КАНСТРУКЦЫІ"

1. Адзначце сказы, у якіх на месцы ўсіх пропускаў неабходна па- ставіць коскі.

1) Упалі першыя буйныя кроплі дажджу і __нібыта крупінкі жывогасрэбра задрыжалі і пакаціліся па дарожным пыле (С. Грахоўскі).

2) Невядома адкуль даляцелі__быццам першы раз пачутыя гукі(М. Чарняўскі).

3) Лёшка спыніўся__як укопаны (А. Рыбак).4) Пры Усяславу Чарадзею Полацкая зямля заявіла пра сябе_як сама-

стойная дзяржава (Э. Зайкоўскі).5) Як сівізна бялела ўсюды павуціна (I. Мележ).

2. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку пры параўнальных зваротах.

1) Я паціху ішоў міма, а хлопчык, нібы той сланечнік паварочваў следам за мной свой круглы тварык (Я. Маўр).

2) Авёс шамаціць галінкамі, нібы адмыслова апрацаванымі каралямі (П. Броўка).

80



МГУ

имени А


3) Светлая хмарка, як ціхая думка шчасця, ціха і спакойна плыла ў небе і зараз жа хавалася ад людзей за высокімі каменньші дамамі (Я. Колас).

4) Жыццё кожнага чалавека, як будаўніцтва новага дома: які збудуеш, такі ён і будзе (А. Савіцкі).

5) У традыцыйнай культуры беларусаў зямля ўспрымалася, як родны кут, родная старана, Радзіма, як месца нашага часовага існавання на гэтым свеце і як магіла - месца вечнага спачыну (Я. Крук).

3. Адзначце сказы, у якіх няправільна пастаўлены знакі прыпынку пры параўнальных зваротах.

1) Людзі ішлі і іпілі, як хвалі рачныя, абганялі адзін другога, кудысьці спяшаліся (Я. Колас).

2) Ніхто так не адчувае набліжэння вясны, як дзеці (А. Чарнышэвіч).3) Быццам дзве рукі высока пад неба ўздымае свае вежы храм Святой

Сафіі (Н. Гальпяровіч).4) Дзень выдаўся як на заказ (I. Мележ).5) Гаворку Зуба з Марыяй Іван напачатку ўспрыняў, як правакацыйны

жарт (В. Праўдзін).

4. Адзначце сказы, у якіх падкрэсленыя словы неабходна выдзеліць коскамі.

1) У лесе здаецца ўсё здранцвела, заснула да вясны.2) Нарэппіе выпаў снег і белай коўдрай закрыў яблыкі (I. Сіляўка).3) Ha краі дзялянкі ўзвышаецца стары волат-дуб, самы магчыма стары

ў гэтым гаі (I. Шамякін).4) Вы вядома ведаеце, што стагодцзі два-тры таму срэбная і залатая

пасуда на Беларусі была пераважна нямецкай работы (У. Караткевіч).5) Усім добра вядома пра адухаўленне людзьмі мінулага ўсяго таго, што

знаходзілася побач з чалавекам (У. Коваль).

5. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку.1) Нарэшце, нос чоўна дакрануўся да берага (Я. Маўр).2) Перпшя мае ўражанні ад навакольнага свету, аднак, звязаны з возе-

рам (В. Быкаў).3) На шчасце, ніякім турэмшчыкам яшчэ не ўдалося закратаваць акно

памяці (У. Арлоў).4) Такіх навальніц з перунамі, нават, старыя людзі не помнілі на сваім

вяку (А. Рыбак).

81



МГУ

имени А


5) Невыпадкова сакавік часам называюць месяцам святла (з часопіса "Родная прырода").

6. Адзначце сказы, у якіх падкрэсленыя словы неабходна выдзеліць працяжнікамі або дужкамі.

1) Ад недал|кай крынічкі трэба cnvcuiuua з пагоока ад хаты Ў лагчыну з жавіннікам і малінамі даносіцца клёкат бусла на сухастоіне бярозкі з аб- лезлай карою... (А. Казлоў).

2) Гэта была як кажуць шахматысты хатняя загатоўка (В. Праўдзін).3) Яўгенія Янішчыц стала сёння пра гэта можна гаварыш, ч усёй пэу-

насшо самай яркай беларускай паэтэсай (Д. Бугаёў).4) Жанчыны і дзеці бегаі па вупіцы да гарадскіх варот, дзе ўжо стаяла

новая высокая мураваная вежа цяпер настау такі час, што без такіх вежау ужо не абысціся (Г. Далідовіч).

5) Калаўрот-самапрадка як цяпер пішупь працуе мякка, ціха, нястомна (Ф. Янкоўскі).

7. Адзначце сказы, у якіх правільна пастаўлены знакі прыпынку.1) Саламака не проста працаваў, а здавалася, панаваў на яшчэ невысока

ўзнятым над зямлёю рыштаванні (М. Паслядовіч).2) Сцены будынка забурыліся, а магчыма, былі зболыпага разбураны

для нейкіх патрэб (У. Караткевіч).3) Хто такая гэта Блакітная Жанчына, якая мараю знікла ў ночы, калі яе

двайнік (зусім нясхожы двайнік) мірна спаў у пакоі? (У. Караткевіч).4) Ён [Берман] адчыніў адну з шафаў артыстычным рухам, пальцы ў

яго былі тонкія, у два разы даўжэй за нармальныя, узняўшы воблачка пылу (У. Караткевіч).

5) Неабсяжная раўніна, роўная як стол, была карычневага, нават бурага колеру, безнадзейна роўная, нудная, змрочная (У. Караткевіч).

8. Адзначце сказы, у якіх ёсць зваротак.1) Вы толькі дапамажыце мне, калі ласка.2) I хто можа забараніць шчыра і моцна любіць цябе, самотная восень!

(М. Зарэцкі).3) Зімовыя дарогі! Усе вы пракладаецеся па цаліку (М. Машара).4) Роднае слова... Яно ўваходзіць у наша жыццё з вуснаў маці яшчэ ў

маленства (А. Крывіцкі).5) Вы абавязкова паедзеце з намі.

82



МГУ

имени А


9. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пры зваротку пастаўле- ны правільна.

1) Люблю цябе мой панямонскі лесе, люблю і ў сонцы, і ў дажджы , і ў снезе (М. Мапяўка).

2) Эх ты, Нёман-рака! Ці ты думаў, ці сніў, як слязу мужыка ў свае воды лавіў... (Ц. Гартны).

3) Навечна будзь благаславёны, запрацаваны ў поце хлеб, не квашаны і не салёны, для важных спечаны пахрэб! (П. Глебка).

4) Табе шчодры сялянскі стол хачу сказаць я ласкавае слова (М. Сгральцоў).5) Ой ты вецер неспакойны, дзьмеш ты безустанку (Я. Колас).

10. Адзначце сказы, дзе на месцы ўсіх пропускаў трэба паставіць коскі.

1) Я прайду з табой многа дарог__мой гадзіннік__мой браце__ і яўбачу часы перамог на тваім цыферблаце (А. Куляшоў).

2) Адкажы мне__вербачка__адкажы мне___ мілая__ чаго ты ўсёсмуцішся__журышся__пахілая (Я. Колас).

3) Знаўцы скарбаў сівой даўніны__таямніцы вякоў__ адкрывайце(А. Гарун).

4) Дзень добры__скульптар__як жывеш__ ты__дружа? (А. Звонак).5) Эй__вы__дарогі жыцця_што там за вамі ўдалі? (М. Танк).

Складаныя сказы. Складаназлучаны сказ

103. Вызначце тыпы сказаў у тэксце, аргументуйце. Выпішыце складаныя сказы, падкрэсліце ў іх граматычныя асновы.

Усё ж добра ў лесе на волі! Ніхто цябе нікуды не гоніць, ты не патрэбны нікому, як і ніхто не патрэбны табе. Каб так можна было пражыць жыццё! Зрэшты, калісь так і жылі: у хаўрусе з прыродай і лесам, знаходзячы ў ім і пракорм у галодныя гады, і прьпулак у часы ліхалецця. Лес абараняў, лес саграваў душу і цела (В. Быкаў).

104. Вызначце тыпы сказаў. Знайдзіце складаназлучаныя сказы, назавіце сродкі сувязі частак.

1. Ранні зайчык зубкі цярэбіць, а позні вочкі прадзірае (прыказка).2. Каса станавілася ўсё цяжэйшая, рукі наліваліся ўтомаю (I. Мележ). 3. Пасля пачуліся моцныя выбухі. 4. Тады і прыйшпо радаснае ўсведамленне: блізка свае! (I. Чыгрынаў). 5. Ёсць нейкія заваблівыя чары, паэзія і хараство

83



МГУ

имени А


ў гэтых дарогах-ручаінах... (Я. Колас). 6. Спакусіўшыся сонцам і цеплынёю, у другі раз зацвілі брусніцы, суніцы, нават крушына (Я. Сіпакоў). 7. На сця- не ходзікі няўтомна клююць цішышо, і паўзуць, адна другую абганяючы, стрэлкі (Я. Скрыган). 8 .1 хоць не ўсё паўторыцца на свеце, я веру ў гэты лес, я веру ў сад, дзе чысціню нясуць суквецці праз кожны свой барвовы ліста- пад (А. Пысін). 9. Дарога сціскаецца лесам і спускаецца ў лагчыну, потым ізноў падымаецца на горку (Я. Колас). 10. Залатымі стануць рэчы тыя, да якіх, як самы цуд вялікі, дакрануцца рукі залатыя (П. Макаль).

105. Растлумачце прычыну пастаноўкі знакаў прыпынку ў скла- даназлучаных сказах.

1. Край неба наліўся зарою; і сонца ўстапа, агнём прамяністым палі і лугі прывітала. 2. Міма прамільгнула цёмная сцяна хмызняку, і за ім адкры- лася прасветліна. 3. Раздаўся зычны гук - і сухая галінка разляцелася на кавалкі. 4. Няспынна, магутна ідзе наперад жыццё; і няспынна, чароўна мя- няецца воблік роднага краю. 5. Я правёў старога на ганак, і мы крыху паста- ял!, любуючыся нерухомай і велічнай тайгой, непаўторна прыгожай у сваім зімовым убранні. 6. То вяршыні ліп палыхалі мядзяным бляскам, то сады ружавелі і дыміліся лёгкім туманам. 7. У лесе, недалёка ад вёскі, было змроч- на і ціха; затое ў вёсцы, ярка асветленай электрычнымі агнямі, чуліся песні, музыка. 8. У нядзелю, на досвітку, прыпаўзлі з захаду нізкія хмары і пачаўся страшэнны лівень. 9. Дзе ён не быў і чаго ён не бачыў? 10. У полі - рунь і ў небе - рунь.

106. Устаўце прапушчаныя літары і знакі прыпынку, дзе яны не- абходны. Асобна разгледзьце складаназлучаныя сказы, у якіх коска не ставіцца і растлумачце прычыну.

1. Раны го...цца часам а дружбаю гора. 2. Н...дзе гулка малаціў дзяц...л і ця...ка стагнаў лясны голуб. 3. Стары... вербы каля хаты гудуць і гнуцца ва ўсе бокі над долам сцел...ць верх шырокі і круціць бура ім галіны кудлаціць кр...шыць в...рхавіны. 4. Існу... думка пгго Ф. Скарына сам рабіў малюнкі для гравюр і нават быў іх рэ...чыкам. Прыхільнікі яе спасылаюцца на тое што ён вучыўся ў ...ракаўскім універсітэце на факупьтэце мастацгваў. 5. Але на гэтым факультэце мастацтвам лічылася граматыка і ды...лектыка а наву- кай музыка. 6. Час ад часу прагудзе а...тамашына або выкраса...чы дугой сіні... іскры прагрукацідь амаль пусты тра...вай. 7. Было суха ад лё...кага мароз... і ноччу было холадна. 8. Гаспадыня запрасіла ўсіх да стала і сама хава...чы маршчын...стыя рукі пад фартух...м села побач. 9. Веска была до- сыць в.лікая цягнулася ў адну лінію і толькі каля цэркаўкі, на ўзгорку, хаты гуртаваліся гусцей і шырэй. 10. Тыдзень хады і дома.

84



МГУ

имени А


Складаназалежны сказ

107. Вызначце тыпы сказаў, растлумачце знакі прыпынку ў іх, вы- пішыце складаназалежныя сказы.

1. Па агульнай культуры верша, па чарадзейным абыходжанні з паэ- тычным радком, са словам і гукам з Купалам можа параўнацца хіба што адзін Багдановіч (Н. Гілевіч). 2. Дзе б ты ні быў, якой бы ні была я і кім бы для цябе ні стала я - хай над табою ластаўкай крыляе, хай беражэ цябе любоў мая (Н. Мацяш). 3. Зірніце, як па вясёлай дарожцы скача дзяўчынка на ад- ной ножцы (В. Вітка). 4. Дачуўся я, што нашы за Эльбаю, і падаўся туды, да сваіх (Б. Сачанка). 5.3 густой імпіы, празрыста падрумяненай усходам сонца, на мяне пазірала казуля (Я. Брыль). 6. Высокі, у палавіну чалавека, дубо- вы пень ясна вылучаўся сярод дзеравяк і свяціўся сваім святлом і свежымі трэскамі вакол, а шырокая, разложыстая верхавіна і адсечаныя сукі пазіралі так нявесела, так сумна, бы тыя пакінутыя бацькам дзеці (Я. Колас). 7. Ніхто не можа сказаць пэўна, калі наш далёкі продак упершыню засмяяўся, але было гэта, безумоўна, страшэнна даўно, і, мабыць, раней, чым упершыню заплакаў (Н. Гілевіч). 8. Ён ішоў па бязмоўным пасёлку ўніз туды, дзе паўз возера рос сасновы лес (М. Капыловіч). 9. Равок шырэў, паглыбляўся, яго ўсё мацней гпушылі ляшчыннік, крапіва, леташняя папараць, бурая і сухая (В. Карамазаў). 10. У краі тым, дзе я радзіўся (я з магілёўскай стараны), дзе ў расцяробах Сож разліўся, ёсць вёска ціхая - Званы (М. Калачынскі).

108. Растлумачце прычыну пастаноўкі знакаў прыпынку ў скла- даназалежных сказах.

1. Кій дарожны выразаецца з дрэва, якое не баіцца марозу (М. Танк).2. Што аднаму з цяжкасцю даецца, тое калектывам легка бярэцца (прыказка).3. Мне б вятрамі прычасацца, паружовіцца ў заранкі, сцежкай той пад- паясацца, што прыводзіць да каханкі (П. Броўка). 4. Часта чалавечымі словам! нельга сказаць таго, што скажаш маўчаннем (Я. Скрыган). 5. У чор- ненькай спадніцы, у блузцы з міткалю бяжыць, каб не спазніцца на першае "люблю" (Н. Гілевіч). 6. Дружба гасне скора, калі ўзыходзіць на грашах (М. Калачынскі). 7. Лабановіч ішоў і ўзіраўся ў цемру, каб не прамінуць гасцінца, бо дзесь тут ён павінен перасекчы чыгунку (Я. Колас). 8. Туды, дзе арлы гняздзяцца горныя, дзе сонца ўсміхаецца з вышыні, сэрца ляціць маё непакорнае, прагнучы чысціні (В. Вярба). 9. Той дзень прапаў і страчаны навекі, калі ты не зрабіў таго, што мог (П. Панчанка). 10. Яна (Васіліна) чуе, як шасцяць вялізныя каласы жыта, у якіх, пэўна, не 80 і не 90 зярнят, як яна ўчора налічвала, а, можа быць, сотні, ды такіх буйных, што яна не можа надзівіцца на іх (Т. Хадкевіч).

85



МГУ

имени А


109. Растлумачце, чаму коска не ставіцца паміж часткамі ў на- ступных складаназалежных сказах.

1. Ляснік, прыйшоўшы дамоў, унёс ласяня ў хату, за парогам якой стаяла печ, дзе шугала полымя і кіпела вада ў гаршках (Г. Далідовіч). 2. Думаў я, што калі не здарыцца ў гэты час прымірэння, дык не быць ім ужо сябрамі ніколі (В. Адамчык). 3. Я люблю пазіраць туды, дзе шумяць каласамі шыро- кія нівы або рассцілаюцца бясконцыя зялёныя лугі (Я. Колас). 4. Люблю твае, Нарач, затокі і тоні, як вецер густыя туманы развее ці снежная пена на хвалях зазвоніць (М. Танк). 5. Калі наступав тыбокая восень, над зямлёй нізка сцелецца туман або імжыць дробны дождж (К. Чорны). 6. Цімох чуў, што калі пачне гаварыць, то заплача ад крыўды, злосці і жалю (Я. Колас).7. Я напішу, толькі скажыце што (Я. Скрыган). 8. Дождж ідзе не калі просядь, а калі косяць (Прыказка). 9. Такім чынам нас выпусціпі ў людзі, і мы пайшлі куды вочы глядзяць (Я. Маўр). 10. Вечарамі, пасля таго як заходзіць сонца, на захадзе доўга зелянеецца неба (А. Жук).

110. Прачытайце тэкст, устаўце прапушчаныя знакі прыпынку. Запішыце складаныя сказы, падкрэсліце граматычныя асновы ў іх і правядзіце пунктуацыйны аналіз.

За ярам лес зрабіўся зусім густым. Сцежка знікала ў непралазным гуш- чары яе акружалі джунгаі з малінніку сухой крапівы ажыны дудніку і іншай дрэні. Хмель бег на дрэвы як зялёнае полымя абкручваў іх выдзіраўся на волю і цэлымі снапамі звісаў стуль чапляючы мне за галаву.

Хутка з'явіліся першыя адзнакі жыцця кусты здзічэлага бэзу сярод дрэў прамакутнікі легші угноенай зямлі спадарожнік чалавека вялізны дзядоўнік. Хутка бэз стаў такім густым што не пралезеш. Я ледзь выдзерся з яго на маленькую галявіну на якой стаяў надзейна схаваны дом (У. Караткевіч).

Бяззлучнікавы складаны сказ

111. Вызначце тыпы сказаў, растлумачце знакі прыпынку ў іх.Стаяў той асабліва прыгожы дзень, якія бываюць звычайна ў канцы

жніўня, калі даўно скончана жніво, звезена жыта ў гумны і над апусцелым полем дружна ўзлятаюць стайкі шпакоў - прадвеснікаў блізкае восені. Зям- ля здаецца лёгкай, бязважкай, яна ўся дыхае цішай, спакоем. Усё відаць як на далоні: і кожнае дрэва на шляху, і калодзежны жураў у дальняй вёсцы, і зубчасга край лесу, і бялявы дымок далёка-далёка, дзе праходзіць чыгунка. Нават бачыш, як трапечацца зжаўцелы ліст на бліжняй бярозе, як высока- высока ў небе ляціць невядома куды самотная павуцінка (М. Лынькоў).

86



МГУ

имени А


112. Растлумачце прычыну пастаноўкі знакаў прыпынку ў бяззлуч- нікавых складаных сказах.

1. Равок шырэў, паілыбляўся, яго ўсё мацней шушылі ляшчыннік, кра- піва, леташняя папараць, бурая і сухая (В. Карамазаў). 2. Хлеб трэба людзям, трэба гарадам, трэба арміі; у хлебе - жыццё народа, маіутнасць краіны... (I. Мележ). 3. У душы - прасторна, лёгка, весела: май ідзе праз нівы і палі (Н. Гілевіч). 4. Аляксей мімаволі зліўся з іэтым вялікім громам, яго напоўніпа ўрачыстае адчуванне сваёй магутнай сілы (I. Мележ). 5. Той домік нізкі нехта любіў, з тым домікам звязаны нечы лёс (А. Вярцінскі). 6. Пяцёра сыноў было - двое на вайне загінулі... 0. Мележ). 7. Сонца ціха скацілася з горкі, месяц белы заплаканы свеціць, ашядае бахматыя зоркі, цягне з возера срэбныя сеці (М. Багдановіч). 8. Марозікам пахне капуста, жаўруковаю песняй - ябльгк, вераснем - сопкая бульба, расой - агурок крамяны (Я. Скрыган). 9 .1 дзяцей мала сустракалася: вучні ў школе, меншыя ў лес адправіліся (В. Хомчанка).10. Праходзіць ноч, пачынае цадзіцца золкае світанне (К. Чорны).

113. Запішыце сказы. Устаўце прапушчаныя знакі прыпынку.1. Дні плылі спякотныя неба шыбілася нязмерна высокае, неабсяжнае...

(I. Мележ). 2. Луг заліўся галасамі да яго ва ўсе канцы выйшлі стройнымі радамі загарэлыя касцы (П. Глебка). 3. Бачу ідзе яна лёгкаю хадою (М. Танк).4. Мне паведамілі вось пгго паехала Зося ў горад вучыцца (К. Чорны).5. Рэчкі бурлівыя, учора санлівыя, сёння ўсталі, плывуць і бурляць рыбкі шмышівыя скачуць, купаюцца, к небу прыветна з вадзіцы гаядзяць (Я. Купала). 6. Госці ў хату беларусы рассцілаюць на сталах саматканыя абрусы... (У. Скарынкін). 7. Каза на торг не ідзе яе вядуць (Прыказка). 8. Азірнуўся дзядзька Марцін нікога не відаць (Я. Колас). 9. Дзятлы заняты звычайнай работай яны шукаюць у кары на абед чарвякоў (А. Якімовіч). 10. Вакол спа- койна дрэмле поле блішчыць у росах сенажаць (А. Бачыла).

Складаны сказ з рознымі відамі сувязі

114. Вызначце тыпы сказаў, растлумачце знакі прыпынку ў іх.1. Сэрца гора ўсхвалявала, сэрца цешыцца дабром, ды парадзіцца мне з

некім, як з табой, маё пяро (П. Броўка). 2. Нават і коцікі на вербах не такія шэрыя і цёплыя, як поўсць на знойдзеным у канюшыннай кашы зайчаняці (Я. Брыль). 3. Колькі б ты ні пражыў: семдзесят, восемдзесят, дзевяноста, сто гадоў, але залаты запас усяго твайго жыцця, які абумовіў усю тваю чала- вечую сугаасць, - гэта твае першыя гады, тваё маленства (В. Вітка). 4. Прам- чала ластаўкаю лета, шукаю квецені дарма, і ты сама, нібы ракета, мільгну-

87



МГУ

имени А


ла, знікла - і няма (П. Броўка). 5. Знаю: няма таге зелля, што хоць на міг ад тугі па Айчыне вылечвае (Г. Бураўкін). 6. Баяцца я не баюся, няхай падпаль- шчыкі знаюць, нябёсам маёй Беларусі дарэмна яны пагражаюць (А. Куля- шоў). 7. Ты ўзышла на ганак новай школы, ты гэтым дзецям блізкая, свая і ўжо сябе не лічыш навасёлам, бо тут твой дом і тут твая сям'я (С. Грахоўскі).8. Нічога не збіраю, не таю, не берагу на чорны дзень і свята, а ўсё, што ёсць, да кроплі аддаю і тым шчаслівы і багагы (С. Грахоўскі). 9. Няясныя вобразы ўсплывалі самі сабою, аб чымсьці казалі і клікалі невядома куды, а на сэрцы аставалася адчуванне ўтраты чагось далёкага, чаш ўжо не вернеш ніколі (Я. Колас). 10. Маленькі чытач непадкупна патрабавальны, чулы на праўду і фальш у іх найменшым выяўленні, ён дапускае ў свет сваёй чыс- тай, паэтычнай дуты толысі таго, хто таксама шчыры і закаханы ў прыгожае (Я. Брыль).

115. Растлумачце прычыну пастаноўкі знакаў прыпынку ў сказе.Шэрань знікла, як бы яе і не было зусім, а сонца расплюшчыла шырока

вочы ды тянула на палі вакол, і ўсё скрозь закіпела: снег адруз, з узгоркаў памчалі ручаіны (П. Броўка).

116. Устаўце прапушчаныя літары і знакі прыпынку і растлумачце прычыну іх пастаноўкі.

Стары... пал...шукі сустракаючыся пачціва клан...ліся ачаро...кі мала- дых дзяўчат-пал... шучак і праворных маладзіц убраных як макавы... кветкі ў ...агародзе па...штурхвалі адна другую пераміргваліся і кідалі смяшлівы... погляды (ў)бок маладога настаўніка, які перпш раз з'...віўся тут (Я. Колас).

117. Расстаўце знакі прыпынку ў першым сказе. Вызначце тып складаных сказаў і пабудуйце іх схемы.

Над лугам нібы яе хто знарок ускаціў на неба вісіць вялікая і круглая поўня і ад месячнага святла ўсё навокала выглядае неяк неверагодна пры- відна. Уся трава ў расе. I колькі расінак - столькі і маленечкіх поўняў блішчыць у траве: усе яны здаюцца яшчэ больш яркімі, чым натуральныя. Яны гэтак - аж да карэння, аж да самай зямлі - асвятляюць траву, што пад імі, як удзень і нават лепей, відаць усе мурашыныя сцежкі, усе лежывы жучкоў і казюрак, што калі б зараз была не ноч, калі б яны ў гэты час не спалі, то можна было б добра зблізку разгледзець іхняе неспакойнае, мітус- лівае жыццё (Я. Сіпакоў).

88



МГУ

имени А


Тэст па тэме "СКЛАДАНЫ СКАЗ"

1. Адзначце складаназлучаныя сказы.1. Вецер зайшоў з захаду і цёмнымі дажджавымі хмарамі заслаў усё

неба.2. Вярнуліся з выраю птушкі і палі і лясы абудзіліся звонкімі песнямі.3. Hi пастух сюды з авечкамі не заходзіць ні ветру няма між хвойнікаў.4. Гнуцца лозы над крыніцай ды шумяць тужпіва.5. Тыдзень хады - і дома.

2. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску ставіцца коска.1. Настаўнік яшчэ доўга сядзеў каля акна і розныя думкі падымаліся

ў яго галаве.2. На сенажаці званілі косы__і махаліся касцы.3. Узмах вясла__і сонны бераг адразу пачынае жыць.4. За акном вербалозы пад ветрамі гнуцца__ды далёка шляхі нескан-

чоныя стужкамі ўюцца.5. То іней асыпаецца на скронь то хвошча лес ігаіцаю і снегам.

3. Адзначце складаназлучаныя сказы, у якіх коска не ставіцца.1) Недзе гудка малаціў дзяцел і цяжка стагнаў лясны голуб.2) Гаспадыня паставіла есці на стол і сама села побач.3) Старыя вербы каля хаты гудуць і гнуцца ва ўсе бокі, над долам сце-

люць верх шьфокі і круціць бура ім галіны, кудлаціць, крышыць верхавіны.4) Холадна і золка.5) Насуперак прадказанням сіноптыкаў, неба ўжо праяснелася і дождж

перастаў.

4. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску можна паставіць і4рен~щ ; 9 |£ A A u a i t w j I J я я Уу Н Д И »

1. Край неба наліўся зарою і сонца ўстала, агнём прамяністым палі ілугі прывітала.

2. Міма прамільгнула цёмная сцяна хмызняку і за ім адкрылася прас-ветліна.

3. Раздаўся зычны гук__і сухая галінка разляцелася на кавалкі.4. Няспынна, магутна ідзе наперад жыццё__і няспынна, чароўна мя-

няецца воблік роднага краю.5. Агонь гарыць__і на агні гатуецца вячэра.

89



МГУ

имени А


5. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропускаў трэба паставіць коскі.1. Чалавек павінен бачыць такую раніцу__якую дав яму прырода, ён

нават не мае права думаць__што яна можа быць інакшай.2. Узяўся за гуж - не кажы__што не дуж.3. Андрэй заняў месца каля акна__і, як толькі выехалі з горада, пачаў

углядацца ў некалі да драбніц знаёмую дарогу, шукаць даўнія прыкметы.4. Яго настрой быў непрадказальны: то раптоўна нейкая незвычайная

туга з'яўлялася ў яго вачах__то пяшчота, а потым вочы пачыналі іскрыццарадасцю__а пасля яны былі абыякавыя да ўсяш.

5. Думаў я, што__калі не здарыцца ў гэты час прымірэння, дык небыць ім ужо сябрамі ніколі.

6. Адзначце сказы, якія адпавядаюць схеме [...дзеясл., (што...),...].1. Бясследна не знікаюць тыя мроі, што ўсё жыццё на поўны рост ідуць.2. Людзі кажуць, што тушкам, зблудзіўшым уночы, Млечны Шлях слу-

жыць сцежкай-пуцінай у вырай, і, пэўна, не памыляюцца.3. Я ганаруся, што сумленна сваёй Радзіме песняю служыў, і аб гэтым

людзям гавару.4. Усё, што створаць і сгварылі рукі, спачатку толькі думкамі было.5. Мы верылі, што дабрата пераможа.

7. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коску.1. Над галавой, на бярозе, цінькаюць бесклапотныя сініцы прабуюць

моц сваіх крылляў, імкліва носячыся ў небе, прыгожыя ластаўкі.2. Усё нібы змянілася ўвачавідкі рунь пагусцела, стала больш красак

на ўзмежку.3. Хай праіучыць яшчэ адзін школьны званок хай пабудзем яшчэ раз

у дзящнстве.4. Яблыня гэтая была незвычайная__седлаваты і аднабокі ствол, відаць,

нямала давялося ёй перанесці ўсякіх няшд.5. Мне паведамілі вось пгго__паехала Зося ў шрад вучыцца.

8. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць двукроп'е.1. Гляджу ідзе рагаты лось сцяжынкаю пасінай.2. Мы аклікалі іх__ні гуку.3. Я глянуў у акно__на бязвоблачным небе загараліся зоркі.4. Чалавек заўсёды імкнецца да шчасця, яно прыходзіць, чалавек яго не

пазнае__другім сабе яго ўяўляў.5. Ноч зоркам пераблытала таемныя шляхі__адна ўпала спрытная ў

цёмны бор гпухі.

90



МГУ

имени А


9. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коскі.1. Бульба кіпела__і, каб даведацца, ці зварылася яна, Ляўчук усё пор-

каў у казанок праціркай ад Ціханавага аўтамата__якую выняў з прыклада.2. Не сячы сасны, бо пахіліцца, не муці ракі__вір уздымецца, не тапчы

вясны__цвет асыплецца, не журы дачкі, бо пакрыўдзііша.3. Калі дзень адыходзіць__і вечар на зямлі кладзе доўгія цені, сэрца

тужыць паціху аб нечым і злятаюць ізноў летуценні.4. Сцёпку самому спадабаліся гэтыя словы і самае важнае тут тое

што вырваліся яны самі сабою, не надумана.5. У Алеся аж скалынуяася сэрца__яму здалося, што гэта пяе Анежка.

10. Адзначце варыянт адказу з правільнай пастаноўкай знакаў прыпынку ў сказе.

3 кніжкамі пад пахай я спяшаўся ў школу і гаядзеў як кружацца гэтыя белыя пушынкі і чамусьці мне яшчэ ўявілася тое што было летась.

1. диукроп'е, 4 коскі;2. 3 коскі;3. працяжнік, 3 коскі;4. 4 коскі;5. 2 коскі, працяжнік.

Простая мова. Ускосная мова

118. Прачытайце сказы з простай мовай. Зрабіце іх схемы, патлу- мачце пастаноўку знакаў прыпынку.

1. Старажытны мудрэц павучае: "Што заўсёды ў руху, тое вечнае" (У Ліпскі).

2. "Як я мог быць такім бестурботным?" - з жахам падумаў я (У. Карат- кевіч).

3. "Можа, я пераблытаў даты", - гпянуў я і, каб нераканацца, выняў з кішэні запісную кніжку (В. Ластоўскі).

4. "Давайце, - кажу, - гуляць легаы у маракоў! Вунь якая добрая лужы- на, усё роўна што мора!" (А. Асташонак).

5. - Сядай, атаман, - дабрадушна сказаў мне Міхал. - 3 гэтымі скон- чьші. А прорва-матухна не раскажа нікому... (У. Караткевіч).

6. "Не шабля, а чапля, - паблажліва паправіў Эдзік малую і з сур'ёзным вышядам знаўцы растлумачыў: - Можа, яна паляцела дамоў, на гняздоўе за балотам" (В. Вольскі).

91



МГУ

имени А


7. Максімка ўстаў на ўвесь рост і ўрачыста сказаў:- А мой татка прывязе мне машыну! (Я. Маўр).8. Ён хацеў закрычаць людзям: "Глядзіце, вось жа я! Жывы!", але сло

вы так і захлынуліся ў горле (В. Вітка).9. - Дзед, пгго ты робіш? - спытала Насцечка.- Касу кляпаю, - заўсміхаўся ў свае пышныя пшанічныя вусы дзед

(Б. Сачанка).10. Пачалі блізіцца галасы: "Хай пасядзіць, не зачыняй дзверцы...

У дарогу вазьмі з сабою вады..." - "Трэба ж так... У нас ёй будзе добра!" (А. Жук).

119. Спішыце сказы, расстаўляючы знакі прыпынку (замяніце, дзе патрэбна, малыя літары вялікімі).

1. Чаго яны тут таўкуцца спытаў Грышка свайго таварыша Базыля (Я. Калас).2. Ізяслаў засланіў сабой маці і сказаў бацька ты забьшаешся што я тут

(В. Ластоўскі).3. Ой а караблік успомніў рангам Андрэйка (Я. Бяганская).4. Прачытай у Цыцэрона леши сярод лютых звяроў праводзіць свае дні

чым жыць сярод усеагульнага азвярэння (У. Ліпскі).5. Пайду думае чорт да савы яна птаха начная можа і радня мне

(В. Ластоўскі).6. Што за дзіва здзівілася маці і сур'ёзна спытала ў Галі як у старэйшай

гэта твая работа школьніца (А. Пальчэўскі).7. Адна кнігаўка ўсё ніяк не можа напіцца лятае і крычыць піць хачу

піць хаяу (У. Ягоўдзік).8. Званы Хатыні мемарыял у Брэсцкай крэпасці-героі нагадваюць жи

вым людзі помніце (У. Ліпскі).9. Давайце абступім гэта дзіва кругом паназіраем з розных месц кажу я

і камандую на дзесяць крокаў разыдзіся (У. Юрэвіч).10. Вось бачыш якая ты замахаў Дзік хвастом а я толькі хацеў табе

нештачка паказаць (Я. Брыль).11. Звярнуўся бацька да Няпра і кажа вазьмі сынок стальную зброю

каваны меч і бяжы садамі лугамі аж да скалістых гор (В. Ластоўскі).12. Трэба падпільнаваць хто гэта мне ўночы чаравікі шые падумаў ша-

вец (Я. Бяганская).13. Старэнькая-старэнькая наша зямля думае Янка жыве-жыве (3. Бядуля).14. Настаўніца сказала да ўсяго класа хто зрабіў прыклад я абазвалася

адразу некалькі галасоў (К. Чорны).15. Дзядуля зрабі караблік папрасіў Андрэйка я яго на ручай пусціць

хачу а з чаго мы яго рабіць будзем запытаў дзядуля (Я. Бяганская).

92



МГУ

имени А


120. Перабудуйце сказы такім чынам, каб словы аўтара знаходзі- ліся ўнутры простай мовы.

1. "У вагоне я прачытала пераклады вашых вершаў", - даверліва і ў той жа час неяк сарамліва прызналася госця (А. Пісьмянкоў).

2. Баба туды-сюды пакруцілася па хаце і кажа:- А ці не хмарна на дварэ? (В. Ластоўскі).3. "А я і не зваю-то. Гляджу і слухаю, а не знаю", - адказала Домна (А. Жук).4. Петражыцкі нікуды ад машыны не крануўся:- Хочаце рабіць план - цягніце самі. Ці ўзад, ці ўперад. А я свой план

ужо не зраблю... (I. Пташнікаў).5. "Toe зерне, якое надта моцна трымаецца за пгебу, не здолее адарвац-

ца ад яе - прарасці" (Алесь Разанаў).

121. Замяніце ў сказах простую мову ўскоснай.1. Злосная Зіма закрычала што мела сілы на Вясну: "Рана ты смяешся!"

(К. Каліна).2. "Што ты гаворыш, сынок?" - нібы не зразумеўшы, спытаў тата

(Я. Бяганская).3. "Правільна робіць прыклад Насця?" - запытала настаўніца (К. Чорны).4. "А я не баюся ні марозу, ні завеі, я ў цёплай камізэльцы", - ціўкнуў

снягір (К. Каліна).5. Раптам цёця Каця пачала клікаць хлопчыка: "Сярожа! Ідзі сюды, да

цябе татка прыехаў!" (Я. Маўр).6. - Усё адно героі, - пахваліла нас настаўніца (I. Сяркоў).7. Пытаўся званочак: "Скажы мне, вятрыска, чаму ты няўседа такі?"

(М. Чарняўскі).8. "Будзем з азбукай гуляць-забаўляцца", - прапанаваў Вася Вясёлкін

(У. Ліпскі).9. - Што ж вы, хлопчыкі, - прамовіла Галіна Рыгораўна з дакорам. -

Усе слухаюць настаўніцу, а вы размаўляеце (Т. Хадкевіч).10. - Давайце тады складзём гурток, - прапанавала Клава, - і паабяца-

ем, што ўсе такія дробныя папраўкі будзем рабіць самі! (Я. Маўр).

Тэст па тэме "ПРОСТАЯ МОВА. УСКОСНАЯ МОВА"1. Адзначце сказы, у якіх словы аўтара папярэднічаюць просгай мове.1.-А х, якая цудоўнаяўцябе шапка!-крыкнуў я.2. Тады Стась прызнаўся: "А прымацаваць ручку я мог бы і сам".3. Бацька сурова прашаптаў некалькі слоў:- Ты гпядзі ў мяне, паганец...

93



МГУ

имени А


4. "Ну вось, на ўсю зіму хопіць", - сказаў незнаёмы.5. Пайшоў люты да лясных шушак і звяроў.- А ў мяне цёплае дупло! Я накрыюся хвастом і буду спаць! - кажа

вавёрка.

2. Адзначце сказы, у якіх другая частка простай мовы пішацца з вялікай літары.

1. "А я амаль што і не спала, - даверліва загаварыла дзяўчына. - (#/н)ешта Людачцы нездаровіцца".

2."А на вуліцы сонца, - чамусьці пачаў Малевіч і дадаў ужо зусім неда- рэчы: - (Л/й)апырскаў быў дожджык, ды зноў суха..."

3. "А ведаеш што? -звярнуўся я да яго. - (Я/п)рыйдзі заўтра крышачку раней і захапі з сабой гармонік і сшыткі свае".

4. "Няўжо ты не ведаеш, - кажа тата, - (Ш/ш)го пчала джаліць, а не кусае!"

5. - Дрэнна, - адказаў Вецер. - (Г/г)олад па ўсёй акрузе.

3. Адзначце сказы, у якіх словы аўтара ў дужках пішуцца з вялікай літары.

1. "Накрыйце мяне цішынёй!" - (#/й)росіць дарога.2. "На Беларусі Бог жыве", - (Т/т)ак кажа мой просты народ.3. - Чаго ты ўтаропіўся, як воўк на парасё? - (3/з)лосна спытаў брат.4. (Я/я) адказвала так, як мяне вучыў камандзір атрада: "У партызанах

ніколі не была".5. Дзік спачатку бурчыць, а потым, зусім зазлаваўшы на зайца, пачынае

брахаць: "Бум! Бум! Ну, пачакай, пападзешся, вушасты!" - (Л/л)аецца Дзік на сваёй, на сабачай, мове.

4. Адзначце сказы, які адпавядаюць схеме: А: "П?"1. А што ты маўчыш спытала лета ў сярэдняга месяца.2. Тут і кажа чалавечак а што ж ты ў катле варыш.3. Антон засумняваўся няўжо і праўда заблудзіўся.4. Гуляюць кажа Базыль ты думаеш ім не хочацца пагуляць.5. Успомнілі парушыў маё маўчанне хлопец.

5. Адзначце сказы, якія адпавядаюць наступнай схеме "П, - а, - п”.1. Бабка сказаў Прохар мы закінупі невад але не здужаем выцягнуць

яго.2. У межах падрыхтоўкі да Дня пісьменства адбылася закальцоўка ту-

рыстычнага маршруту распавяла старшыня Заслаўскага гарвыканкама.

94



МГУ

имени А


3. Румок прыляцеў успомніла Агота як гаварыла маці на гэту рэдкую ў нашых краях птушку.

4. Людзям з захворваннямі страўніка ўпэўнены спецыялісты Інстытута эксперыментальнай батанікі не рэкамендуецца ўжываць шмат грыбоў.

5. Нікуды я не хадзіпа і не пайду сказала яна ціхенька вон з хаты.

6. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба ўставіць дву- кроп'е.

1. Сгоячы ля парога, Юзік ледзь чутна вымавіў_"Што ж цяпер будзе, Толік?''2. "Ніна, хадзі сюды! - паклікала маці і, пачакаўшы, пакуль дзяўчынка

падбяжыць, сказала_- Зайдзі да мяне ў хату".3. "Сын вельмі любіў гэтыя мясціны, любіў тутэіппых людзей" рас-

казвала Кацярына Фамінічна.4. Адзін мудры анпіічанін заўважыў аднойчы__"У кожным сэрцы ёсць

гразь, каменне і кветкі".5. Немец на ламанай рускай мове сказаў што засталося 15 хвілін.

7. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пастаўлены правільна.1. "Чаму яна была на нашым агародзе?" - не сунімалася дзяўчынка.2. Клава спыталася - "Ці бачылі вы, як зваліўся Толя?"3. "Вось дзе сапраўдныя героі, - сказаў ён і дадаў, - каб усе ды заўсёды

рабілі так!"4. Папракаючы шосты клас, дырэкгаў сказаў:- У пятым класе вучні па сваёй ініцыятыве парты паправілі, а вы толькі

псаваць умееце.5. - Якая ты ў нас малайчына! - пагпадзіла мама Натальку па галаве. -

На другое лета паедзеш да бабы?

8. Адзначце сказы, у якіх пры пастаноўцы знакаў прыпынку да- пушчаны памылкі.

1. - Чысташпой! - са злосцю падумаў Санька.2. "Не падвёў нас Алік" - важна, па-даросламу сказаў Міколка.3. - Не вельмі толькі звязвайся з нашымі свавольнікамі, унучак, - папя-

рэдзіла Рыгорку бабка.4. "Што? - грозна азірнуўся Валодзя. - Хто гэта сказаў?"5. "Дай, - кажа чапля: - пайду да жураўля і перапрашу".

9. Адзначце сказы, у якіх знакі прыпынку пастаўлены правільна.1. "А вось цікава, - неяк падумалася мне: - Якога дакладна з матылькоў

прыкмеціў паэт?"

95



МГУ

имени А


2. - Танечка, цябе пчала ўкусіць! - занепакоілася маці.3. "Цяпер ты зразумеў, чаму людзі шануюць кожны кавалачак хлеба", -

запытаўся ў мяне дзед.4. Грышка падняў прарэзлівы крык і лямант: - "Раіуйце!"5. Тады ён ціха сказаў:- Не бойцеся, хутка нас вызваляць.

10. Адзначце сказы, у якіх пры пастаноўцы знакаў прыпынку да- пушчаны памылкі.

1. Адчуванне такое, быццам нехта на вуха шэпча - "Ну, не марудзь, пішы..."

2. - Я ў хаце не ўседзеў бы! - страпянуўшыся, сказаў хлопчык і потым дадаў: - Вось каб яе перуны, гэтую смерць!

3. "Э, глупства!" - сказаў я сам сабе і адвёў вочы.4. "Тоня ўся аж расцвіла", - вось дзе рэха я знайшла...5. "Пан афіцэр, - прамовіў перакладчык, гэты няшднік не хоча адказ-

ваць".



МГУ

имени А


ЗместТЛУМАЧАЛЬНАЯ ЗАПІСКА............................................................................ 3

I АРФАГРАФІЯ................................................................................................ 4Правапіс о, э, а, ы ......................................................................................... 4Правапіс е, ё, я, і ........................................................................................... 5Правапіс галосных у складаных словах..........................................................7Правапіс іншамоўных спалучэнняў галосных.................................................8Правапіс і, ы, й пасля прыставак.................................................................10Правапіс прыстаўных галосных.................................................................... 11Тэстпатэме "Правапіс галосных”.............................................................. 12Правапіс у, ў................................................................................................16Правапіс зычных д - дз, т - ц .......................................................................17Правапіс звонкіх і глухіх зычных.................................................................17Правапіс падоўжаных і падвоеных зычных...................................................18Правапіс спалучэнняў зычных.....................................................................20Правапіс прыстаўных зычных...................................................................... 21Тэст па тэме "Правапіс зычных".................................................................21Правапіс мяккага знака і апострафа............................................................. 25Правапіс вялікай літары...............................................................................26Тэст па тэме "Правапіс мяккага знака і апострафа.Правапіс вялікай літары"............................................................................ 28Правілы пераносу і скарачэння слоў............................................................ 30

ДЫКТАНТЫ............................................................................................. 31

IIМАРФАЛОГІЯIПРАВАПІС........................................................................ 34Правапіс складаных назоўнікаў................................................................... 34Правапіс складаных прыметнікаў.................................................................35Тэст па тэме "Правапіс складаных назоўнікаў і прыметнікаў".....................37Правапіс прыслоўяў і спалучэнняў слоў, блізкіх да прыслоўяў.......................41Правапіс службовых слоў і выклічнікаў........................................................42Тэст па тэме "Правапіс прыслоўяў і службовых часцін мовы"..................... 44Ужыванне і правапіс не (ня) - ні.................................................................. 48Тэст па тэме "Ужыванне і правапіс не (ня) - ні".........................................50

IIIПУНКТУАЦІЯ........................................................................................54Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам..................................................... 54Тэст па тэме "Працяжнік паміж дзейнікам і выказнікам"...........................55Аднародныя члены сказа.............................................................................57

97



МГУ

имени А


Тэст па тэме "Знакі прыпынку пры однородных членах сказа”..........................60Адасобленыя члены сказа..............................................................................................63Адасобленыя азначэнні. Адасобленыя прыдаткі.....................................................63Тэст па тэме ’’Адасобленыя азначэнні. Адасобленыя прыдаткі".......................65Адасобленыя дапаўненні. Адасобленыя акалічнасці...............................................68Адасобленыя ўдакладняльныя і далучальныя члены сказа.................................. 68Тэст па тэме "Адасобленыя дапаўненні. Адасобленыя акалічнасці.Адасобленыяўдакладняльныя і далучальныя члены сказа"................................... 71Параўнальныя звароты..................................................................................................74Зваротак............................................................................................................................ 75Пабочныя канструкцыі..................................................................................................76Устаўныя канструкцыі...................................................................................................78Тэст па тэме "Параўнальныя звароты. Зваротак. Пабочныя іўстаўныяканструкцыі".................................................................................................................. 80

Складаныя сказы. Складаназлучаны сказ...................................................................83Складаназалежны сказ................................................................................................... 85Бяззлучнікавы складаны ск аз .......................................................................................86Складаны сказ з рознымі відамі сувязі.......................................................................87Тэст па тэме "Складаны сказ"....................................................................................89Простая мова. Ускосная мова....................................................................................... 91Тэст па тэме "Простая мова. Ускосная мова".................................................... 93



МГУ

имени А


Вучэбнае выданне

Доўгаль Дзмітрый Аляксандравіч Рагаўцова Галіна Іванаўна

Шаршнёва Вольга Мікалаеўна і інш.


Практыкум па арфаграфіі і пункіуацыі

Тзхнічны рэдактар А. Л. Пазнякоў Камп’ютарная вёрстка Н. У. Герман

Падпісана да д р у к у /Ў О /2 0 15. фармат 60x84/16. Гарнітура Times New Roman. Ум.-друк. арк. 5,8.

Ул.-выд. арк. 4,3. Тыраж//экз. Заказ № / S

Установа адукацыі «Магілёўскі дзяржаўны ўніверсітэт імя А. А. Куляшова», 212022 Магілёў, вул. Касманаўтаў, 1.

Пасведчанне аб дзяржаўнай рэгістрацыі выдаўца, вытворцы, распаўсюджвальніка друкаваных выданняў № 1/131 ад 03.01.2014 г.

Надрукавана ў аддзеле аператыўнай паліграфіі МДУ імя А. А. Куляшова. 212022 Магілёў, вуп. Касманаўтаў, 1.



МГУ

имени А


Date post:	18-Jan-2023
Category:	Documents
Upload:	khangminh22
View:	2 times
Download:	0 times

БЕЛАРУСКАЯ МОВА - Электронный архив библиотеки ...

Documents