ÖZET Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas› Türkiye, geçmiflten gelen ve acil çözüm bekleyen kronik bir iflsizlik sorunuyla karfl› karfl›yad›r. 2008 Küresel Finansal Kriz’in olumsuz etkileri bu sorunun çözümünü daha da zorlaflt›rm›flt›r. Geleneksel çözüm aray›fllar› so- runa çare olamamakta ve radikal çözüm aray›fllar›n›n gündeme getirilmesi gerekmektedir. Bu ba¤lamda istih- dam piyasas›ndaki geliflmeleri ve istihdam piyasas›n›n içinde bulundu¤u durumun panoramas›n› ortaya koyma- s› bak›m›ndan Beveridge e¤risi farkl› bir enstrüman olarak önümüzde durmaktad›r. Beveridge e¤risi, koordinat- lar düzleminde, düfley eksende aç›k ifl oran› ile yatay eksende iflsizlik oran› aras›ndaki negatif iliflkiyi gösterir. E¤ri üzerinde istihdam piyasas›n›n konumu ekonominin içinde bulundu¤u konjonktür hakk›nda bilgi verirken, e¤rinin orijine göre konumu piyasan›n aç›k ifl ile iflsiz uyumlaflt›rma sürecindeki etkinli¤i hakk›nda bilgi verir. Bu çal›flma, Türkçe iktisat literatüründe Beveridge e¤risi üzerine yap›lm›fl herhangi bir çal›flmaya rastlanmam›fl olmas› gerçe¤inden hareketle, literatürdeki bu bofllu¤u doldurmay› ve söz konusu e¤ri yard›m›yla Türkiye’de is- tihdam piyasas›n›n analizini amaçlamaktad›r. Ekonominin eksik ya da afl›r› istihdam dönemleri ve bu dönem- lerde istihdam piyasas›n›n aç›k ifl - iflsiz uyumlaflt›rma sürecindeki etkinli¤i dönem, sektör ve bölge baz›nda ele al›nmakta, tespit edilen iflsizlik sorununun nedenleri ve çözüm önerileri tart›fl›lmaktad›r. JEL S›n›flamas›: E24 Anahtar Kelimeler: Beveridge E¤risi, ‹stihdam Piyasas›, Konjonktürel Dalgalanmalar, ‹fl- sizlik, Aç›k ‹fl - ‹flçi Uyumlaflt›rma Süreci, Türkiye ABSTRACT The Beveridge Curve: Theory And Turkish Case Turkey has a chronic unemployment problem which comes from the past and waits for immediate solution. The negative effects of the 2008 Global Financial Crisis makes the solution of the problem much more difficult. As conventional solutions cannot offer a remedy, it requires radical solutions to be proposed for the agenda. In this context, Beveridge curve remains as a different instrument to provide us with the panorama of present state of the employment market and the developments in it. The Beveridge curve is a curve which shows the negative relationship between vacancy rate on the vertical axis and unemployment rate on the horizontal axis of the co- ordinate plane. While the position of the employment market on the curve provides information about the con- juncture of the economy, the under-employment and over-employment in the economy; the position of the cur- ve to the origin gives information about the effectiveness of employment market in job-matching process. Considering the fact that - as far as we know - there is no study done on the Beveridge curve in Turkish econo- mics literature, this study aims to fill this gap and also to analyze Turkish employment market with the help of this curve. Under-employment and over-employment periods in the economy and the efficiency of the employ- ment market in job-matching process are analyzed on the basis of period, sector and region. The causes of the unemployment problem and the suggestions for the solution are argued. JEL Classification: E24 Keywords: Beveridge Curve, Labor Market, Business Cycles, Unemployment, Job-matching Process, Turkey
Transcript
ÖZET
Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
Türkiye, geçmiflten gelen ve acil çözüm bekleyen kronik bir iflsizlik sorunuyla karfl› karfl›yad›r. 2008 KüreselFinansal Kriz’in olumsuz etkileri bu sorunun çözümünü daha da zorlaflt›rm›flt›r. Geleneksel çözüm aray›fllar› so-runa çare olamamakta ve radikal çözüm aray›fllar›n›n gündeme getirilmesi gerekmektedir. Bu ba¤lamda istih-dam piyasas›ndaki geliflmeleri ve istihdam piyasas›n›n içinde bulundu¤u durumun panoramas›n› ortaya koyma-s› bak›m›ndan Beveridge e¤risi farkl› bir enstrüman olarak önümüzde durmaktad›r. Beveridge e¤risi, koordinat-lar düzleminde, düfley eksende aç›k ifl oran› ile yatay eksende iflsizlik oran› aras›ndaki negatif iliflkiyi gösterir.E¤ri üzerinde istihdam piyasas›n›n konumu ekonominin içinde bulundu¤u konjonktür hakk›nda bilgi verirken,e¤rinin orijine göre konumu piyasan›n aç›k ifl ile iflsiz uyumlaflt›rma sürecindeki etkinli¤i hakk›nda bilgi verir.
Bu çal›flma, Türkçe iktisat literatüründe Beveridge e¤risi üzerine yap›lm›fl herhangi bir çal›flmaya rastlanmam›flolmas› gerçe¤inden hareketle, literatürdeki bu bofllu¤u doldurmay› ve söz konusu e¤ri yard›m›yla Türkiye’de is-tihdam piyasas›n›n analizini amaçlamaktad›r. Ekonominin eksik ya da afl›r› istihdam dönemleri ve bu dönem-lerde istihdam piyasas›n›n aç›k ifl - iflsiz uyumlaflt›rma sürecindeki etkinli¤i dönem, sektör ve bölge baz›nda eleal›nmakta, tespit edilen iflsizlik sorununun nedenleri ve çözüm önerileri tart›fl›lmaktad›r.
ABSTRACTThe Beveridge Curve: Theory And Turkish CaseTurkey has a chronic unemployment problem which comes from the past and waits for immediate solution. Thenegative effects of the 2008 Global Financial Crisis makes the solution of the problem much more difficult. Asconventional solutions cannot offer a remedy, it requires radical solutions to be proposed for the agenda. In thiscontext, Beveridge curve remains as a different instrument to provide us with the panorama of present state ofthe employment market and the developments in it. The Beveridge curve is a curve which shows the negativerelationship between vacancy rate on the vertical axis and unemployment rate on the horizontal axis of the co-ordinate plane. While the position of the employment market on the curve provides information about the con-juncture of the economy, the under-employment and over-employment in the economy; the position of the cur-ve to the origin gives information about the effectiveness of employment market in job-matching process.
Considering the fact that - as far as we know - there is no study done on the Beveridge curve in Turkish econo-mics literature, this study aims to fill this gap and also to analyze Turkish employment market with the help ofthis curve. Under-employment and over-employment periods in the economy and the efficiency of the employ-ment market in job-matching process are analyzed on the basis of period, sector and region. The causes of theunemployment problem and the suggestions for the solution are argued.
‹flsizlik, Türkiye’nin önünde,y›llard›r devam eden ve acil çö-
züm bekleyen kronik bir sorunu olarak dur-maktad›r. H›zla artan genç nüfusuna yeniistihdam alanlar› yaratmakta zorlan›rken,günümüzde yaflanan küresel krizin nedenoldu¤u d›fl talep daralmas›yla mevcut istih-dam› korumakta dahi zorlanmaktad›r. So-runun çözümü geleneksel uygulamalar›nd›fl›nda radikal politikalar›n uygulanmas›n›gerektirmektedir. Bu noktada, Türkiye’ninistihdam piyasas›n›n panoramas›n›n farkl›bir yaklafl›mla ortaya konulmas› sorunun
tespiti aç›s›ndan önem tafl›maktad›r ve Be-veridge e¤risi böyle bir imkân› sunmakta-d›r.
‹stihdam piyasas›nda aç›k ifl oran› ile ifl-sizlik oran› aras›ndaki negatif iliflkiyi ortayakoyan Beveridge1 e¤risi, istihdam piyasas›-na2 ve ekonomik konjonktüre iliflkin olduk-ça önemli bilgileri görme ve zamanla ortaya
G
Yrd. Doç. Dr. Abdullah Keskin*
Doç. Dr. Hüseyin fien**
T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
* Afyon Kocatepe Üniversitesi, ‹‹BF, ‹ktisat Bölümü, [email protected]** Afyon Kocatepe Üniversitesi, ‹‹BF, Maliye Bölümü, [email protected]
1 Bir ‹ngiliz iktisatç›s› ve sosyal reformcu olan WilliamHenry Beveridge (1879-1963), daha çok 1942’de haz›rlad›-¤› II. Dünya Savafl› sonras›nda özellikle Ulusal Sa¤l›k Hiz-meti’ni içeren ‹flçi Partisi iktidar›n›n Refah Devleti’ne da-yanak teflkil eden Beveridge Raporu’yla tan›n›r. Beveridge,ad› geçen bu raporunda aç›k iflle ifade edilen iflçi talebi ileiflsizlik aras›ndaki iliflkiyi ele almakta; bir e¤ri çizmemekteya da tablo sunmamakta, ancak detayl› veriler sunmak su-retiyle aç›k ifl pozisyonlar› ile iflsizler aras›ndaki iliflkiyitart›flmaktad›r [(Beveridge, 1944), (Yashiv, 2006)].
2 Bu çal›flmada istihdam piyasas› kavram› dar anlamdakullan›lmakta ve yaln›zca emek piyasas›n› kapsamaktad›r.
ç›kan geliflmeleri izleme imkân› sa¤layannadir iktisadi enstrümanlardan biridir.
Bir ekonomide konjonktürel dalgalanma-lar esnas›nda aç›k ifl oran› ile iflsizlik oran›ters yönlü de¤iflir (Yashiv, 2006). Dahaaç›k bir ifadeyle, ekonominin canlanma dö-nemlerinde aç›k ifl oran› artarken, iflsizlikoran› azal›r; daralma dönemlerinde ise ifl-sizlik oran› artarken, aç›k ifl oran› azal›r.Beveridge e¤risi, bir ekonomide iflverenle-rin istihdam etmek istedikleri iflçi say›s›(vasf›) ve ifl arayanlar›n say›s› (vasf›) ile is-tihdam piyasas›n›n genel durumu hakk›ndaönemli bilgiler sunar. Ayr›ca e¤ri, istihdampiyasas›nda aç›k ifl oran› ile iflsizlik oran›aras›nda k›sa dönemdeki bu negatif iliflki-nin ötesinde, uzun dönemde var olan pozi-tif bir iliflkiyi de yans›t›r. Beveridge e¤risi-nin orijine yaklaflmas› ya da uzaklaflmas›olarak alg›lanabilecek bu durum, uzun dö-nemde istihdam piyasas›n›n iflverenler ile iflarayanlar aras›nda vas›f aç›s›ndan aç›k ifl-iflsiz uyumunu sa¤lamadaki etkinli¤ini[job-matching process] ifade eder (Hodges,2006). Örne¤in bölgeler ve/veya sektörleraras›ndaki aç›k ifl-iflsiz say›s› da¤›l›m›n›nzaman içinde farkl›laflmas› nedeniyle aç›kifl-iflsiz uyum sürecinin yavafllamas›, aç›k iflve/veya iflsizlik oranlar›n›n yüksek olmas›anlam›na gelir. Böyle bir durumda Beverid-ge e¤risi orijinden uzaklafl›r.
Bu çal›flmada bir taraftan Beveridge e¤ri-sinin teorik çerçevesi ortaya konulurken,di¤er taraftan da bu e¤ri yard›m›yla Türki-ye’nin istihdam piyasas›n›n analizi yap›l-
maktad›r. Befl bölümden oluflan çal›flman›nikinci bölümünde, Beveridge e¤risinin teo-rik çerçevesi çizilmekte; üçüncü bölümün-de, Türkiye’nin dönemsel, bölgesel ve sek-törel Beveridge e¤rileri yard›m›yla istih-dam piyasas›n›n durum analizi yap›lmakta;dördüncü bölümde, iflsizlik sorununun te-melinde yatan bafll›ca faktörler aç›klanmak-ta; son bölümde ise genel de¤erlendirme veçözüm önerilerine yer verilmektedir.
1. Beveridge E¤risinin Teorik Çerçevesi
Beveridge e¤risi, istihdam piyasas›n›niçinde bulundu¤u durumu daralma ve can-lanma dönemleri olarak ortaya koyan nega-tif e¤imli bir e¤ridir. E¤rinin çizildi¤i koor-dinatlar düzleminin dikey ekseninde iflgücü-nün yüzdesi olarak aç›k ifl oranlar› [vacancyrates], yatay ekseninde ise yine iflgücününyüzdesi olarak iflsizlik oranlar› [unemploy-ment rates] yer al›r (Bkz. fiekil-1).
fiekil-1’de görüldü¤ü gibi, 45° do¤rusu-nun sa¤›nda kalan her nokta iflsizlik oran›-n›n [dolay›s›yla iflsiz say›s›n›n] aç›k ifl ora-n›ndan [dolay›s›yla aç›k ifl say›s›ndan] faz-la oldu¤u durumlar› gösterirken; 45° do¤ru-sunun solunda kalan her nokta aç›k ifl ora-n›n›n iflsizlik oran›ndan fazla oldu¤u du-rumlar› gösterir. ‹stihdam piyasas›ndakiaç›k ifl oran› - iflsizlik oran› bilefliminin ko-ordinatlar düzlemindeki yerine bak›larakhem ekonominin konjonktürel durumu(Bkz. fiekil-1a), hem de istihdam piyasas›-n›n aç›k ifl – iflsiz uyumlaflt›rma sürecinde-ki etkinli¤i (Bkz. fiekil-1b) hakk›nda fikiredinmek mümkündür.
200 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
fiekil-1a’da, 45° do¤rusunun sol yukar›s›-na do¤ru gidildikçe aç›k ifl oran› artarken ifl-sizlik oran› azalmakta; buna karfl›n, do¤ru-nun sa¤ afla¤›s›na do¤ru gidildikçe iflsizlikoran› artarken aç›k ifl oran› azalmaktad›r.Bunun anlam›, 45° do¤rusunun sol yukar›s›-na do¤ru gidildikçe ekonomi canlan›rken,sa¤ afla¤›s›na do¤ru gidildikçe ekonomi da-ralmaktad›r. Bir baflka ifadeyle Beveridgee¤risi üzerinde sa¤-afla¤›ya do¤ru, istihdampiyasas›nda ve dolay›s›yla ekonomide aç›kifl say›s› azal›rken iflsiz say›s›n›n artt›¤› eko-nomik daralma dönemine gidiflten; sol-yu-kar›ya do¤ru ise aç›k ifl say›s› artarken iflsizsay›s›n›n azald›¤› ekonomik canlanma dö-nemine gidiflten söz etmek mümkündür[(Bleakley ve Fuhrer, 1997: 3); (Tiryaki,2007: 44)]. Bu perspektiften bak›ld›¤›ndaBeveridge e¤risi ekonominin, konjonktürel
dalgalanman›n [business cycle] hangi evre-sinde bulundu¤una ve konjonktürel iflsizli-¤in büyüklü¤üne iliflkin önemli bilgiler su-nar. Çünkü Beveridge e¤risi üzerinde sa¤afla¤›ya do¤ru gidildikçe ortaya ç›kan iflsiz-lik konjonktürel iflsizliktir3.
fiekil-1b’de görüldü¤ü gibi Beveridge e¤-risinin zaman içinde orijine yaklaflmas› ve-ya orijinden uzaklaflmas› da mümkündür.E¤rinin orijinden uzaklaflmas›, aç›k ifl oran›ayn› kal›rken daha yüksek iflsizlik oran› du-rumunun ortaya ç›kmas› ya da iflsizlik ora-n› ayn› kal›rken daha yüksek aç›k ifl oran›durumunun ortaya ç›kmas› anlam›na gel-mektedir. Bu durum etkin olmayan istih-
201Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
3 Konjonktürel iflsizlik, ekonomik dalgalanman›n dip yap-t›¤› zamanlarda, mal ve hizmet üretiminin azalmas› s›ra-s›nda, fiili reel GSY‹H’n›n potansiyel reel GSY‹H’den kü-çük oldu¤u durumda ortaya ç›kan iflsizliktir.
fiekil 1: Beveridge E¤risi
202 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
dam piyasas›na ve dolay›s›yla do¤al iflsizli-¤in artmas›na iflaret etmektedir4.
Beveridge e¤risinin orijine do¤ru kaymas›ise ayn› aç›k ifl oran›nda daha düflük iflsizlikoran›n› ya da ayn› iflsizlik oran›nda daha dü-flük aç›k ifl oran›n› göstermektedir. Böyle birdurum ise daha etkin bir istihdam piyasas›-n›n varl›¤›na ve dolay›s›yla do¤al iflsizli¤inazalmas›na iflaret etmektedir. O halde istih-dam piyasas› ve dolay›s›yla ekonomi aç›s›n-dan arzulanan, Beveridge e¤risinin orijineyaklaflmas›d›r. Beveridge e¤risi orijine do¤-ru ne kadar yaklafl›rsa, örne¤in fiekil-1b’deB0 konumundan B2 konumuna gelirse, bu
durum istihdam piyasas›n›n aç›k ifl ile iflsiz-ler aras›ndaki uyum sürecini baflar›yla sür-dürdü¤ü ve istihdam sorununu etkin bir bi-çimde çözdü¤ü anlam›na gelir. E¤ri zamaniçinde orijinden uzaklafl›rsa, örne¤in B0 ko-
numundan B1 konumuna gelirse, bu durum
aç›k ifller ile iflsizler aras›nda vas›f uyumsuz-lu¤u oldu¤unu, iflgücünün farkl› ifl alanlar›ve bölgeler aras›ndaki mobilitesinin düflükoldu¤unu ve dolay›s›yla istihdam piyasas›-n›n etkin çal›flmad›¤›n› ifade eder. Baflka birifadeyle, hem yüksek iflsizlik oran› hem deyüksek aç›k ifl oran› durumu, istihdam piya-sas›nda mevcut iflsizler ile aç›k ifllerin vas›fuyumsuzlu¤unu gösterir (OECD).
Bir ekonomide, iflgücünün istihdam piya-sas› taraf›ndan emiliminde temel sorunlarvarken nüfus art›fl›, iç göç ve d›fl göç gibinedenlerle iflgücüne kat›l›m›n artmas› Be-veridge e¤risini orijinden uzaklaflt›r›r. Öte
yandan istihdam piyasas›n›n etkin ifllemesiyani iflsizlerin k›sa sürede uygun yeni ifllerbulabilmesi ve böylece geçici ve yap›sal ifl-sizli¤in azalmas› ise Beveridge e¤risini ori-
jine yaklaflt›r›r ki bu da ekonomide do¤aliflsizli¤in azalmas› anlam›na gelir.
Bir ekonomide aç›k ifllerle ifl arayanlararas›ndaki koordinasyonu sa¤layan bilgi-lendirme a¤› ne kadar geliflmifl olursa, aç›kifller ile ifl arayanlar aras›nda etkin iletiflima¤›n›n kurulmas› da o kadar h›zl› ve kolayolur. Genelde iletiflim a¤›n›n, özelde de in-ternet kullan›m›n›n yayg›nlaflmas›, özel is-tihdam bürolar›n›n aç›lmas›, meslek içi e¤i-tim ve meslek edindirme kurslar› ile mesle-ki e¤itim faaliyetlerinin yayg›nlaflt›r›lmas›gibi stratejilerin bu sürece önemli katk› sa¤-layaca¤› aç›kt›r. Tüm bu stratejiler do¤al ifl-sizlik oran›n› düflürecek (Ünsal, 2005, s.91) ve Beveridge e¤risini orijine do¤ru yak-laflt›racakt›r. Etkin iflleyen bir istihdam pi-yasas› konusunda baflta devlet olmak üzere,yerel yönetimlere ve sendikalara5 da önem-li görevler düflmektedir.
4 Bilindi¤i gibi geçici iflsizlik ile yap›sal iflsizli¤in toplam›do¤al iflsizli¤i ifade etmektedir. Do¤al iflsizlik oran›n›n za-man içinde azalmas› Beveridge e¤risinin orijine yaklaflma-s›; artmas› ise orijinden uzaklaflmas› anlam›na gelir. Fark-l› ülkelere, sektörlere veya bölgelere iliflkin Beveridge e¤-rilerinin karfl›laflt›rmas›, hem ülke baz›nda, hem de sektörveya bölge baz›nda do¤al iflsizlik karfl›laflt›rmas›n› müm-kün k›lar.
5 Sendikalar, varl›¤›n› korumalar› ve toplumsal refaha po-zitif katk› yapabilmeleri için, ücret ve s›n›f sendikac›l›¤›n›nötesine geçmeli ve bütün toplumun menfaatini gözeten biryap›ya dönüflmelidir (Y›ld›r›m, 2008:203).
203Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
Özetle, istihdam piyasas›n›n Beveridgee¤risi üzerinde 45° do¤rusundan uzaklafl-mas› piyasada aç›k ifl oran› - iflsizlik oran›dengesizli¤ini ve dolay›s›yla ekonomininiçinde bulundu¤u konjonktürel durumu or-taya koyarken; e¤rinin orijinden uzaklafl-mas› ya da orijine yaklaflmas› istihdam pi-yasas›n›n aç›k ifl – iflsiz uyumlaflt›rma süre-cindeki etkinli¤i hakk›nda bir fikir verir.
fiekil-2’deki basit model, aç›k ifl ve iflsizaras›ndaki negatif iliflkiyi ifade eden Beve-ridge e¤risinin orijine göre konumunun de-¤iflmesinin arka plan›nda yatan faktörleriözetlemekte ve emek piyasas›na girifl ve ç›-k›fllar› kaynaklar›yla birlikte ortaya koy-maktad›r (Bleakley ve Fuhrer, 1997, s.7).
Beveridge e¤risi, istihdam piyasas›n›n
aç›k ifl-iflsiz uyumlaflt›rma sürecinde aç›lan
ve kapanan ifl pozisyonlar› ile iflten ayr›lan-
lar ve ifl bulanlara iliflkin rakamlardaki de-
¤iflmeler konusunda tam bir bilgi sunmaz.
E¤ri yaln›zca, istihdam piyasas›nda aç›k ifl-
iflsiz pozisyonlar›nda net de¤iflmeler hak-
k›nda bir fikir verir. Dolay›s›yla aç›k ifl po-
zisyonundaki de¤iflmeler ile iflsizlerin say›-
s›ndaki de¤iflmeler [istihdam piyasas›na gi-
rifl ve ç›k›fllar] dikkate al›nmad›¤› sürece pi-
yasan›n aç›k ifl - iflsiz uyumlaflt›rma süre-
cindeki etkinli¤inin veya Beveridge e¤risi-
nin yer de¤ifltirmesinin nedeninin aç›klana-
bilmesi mümkün olmaz. Beveridge e¤risi
konusunda yap›lan çal›flmalar, Beveridge
Kaynak: Bleakley ve Fuhrer (1997: 7)
fiekil 2: Beveridge E¤risinin Arka Plan›ndaki Aç›k ‹fl ve ‹flsizli¤e ‹liflkin Basit Bir Model
204 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
e¤risinin bu eksikli¤ini giderebilmek içinistihdam piyasas›ndaki girifl ve ç›k›fllar›kayna¤› ile birlikte mercek alt›na al›r. Aç›k-t›r ki, bu tür çal›flmalar›n yap›labilmesi içinistihdam piyasas›na iliflkin sa¤l›kl› ve kap-saml› veri setinin bulunmas›na ihtiyaç var-d›r.
Makroekonomik perspektiften bak›ld›-¤›nda istihdam piyasas›, iflsizler ile aç›k ifl-leri etkin bir biçimde efllefltirmeye çal›fl›r.Bununla beraber istihdam piyasas›nda hemiflsizlerin, hem de aç›k ifllerin her zamanvarl›¤›n› sürdürdü¤ü de bir gerçektir. ‹flsiz-ler ile aç›k ifl pozisyonlar›ndaki de¤ifliminanalizi, istihdam piyasas›n›n aç›k ifl – iflsizuyumlaflt›rma sürecindeki etkinli¤i ve istih-dam piyasas›n› etkileyen floklar hakk›ndaönemli bilgiler ortaya koyar (Blanchard veDiamond, 1989).
fiekil-2’de sunulan basit modelde istih-dam piyasas›nda hareketlilik, iflgücününbüyümesi ve araflt›rma ve uyum süreci ol-mak üzere üç ana bölüm bulunmaktad›r.Beveridge e¤risinin orijine göre konumu-nun de¤iflmesini bu üç bölümdeki geliflme-lerle izah etmek mümkündür. Birincisi, is-tihdam piyasas›ndaki hareketlili¤in yavafl-lamas›, yani ifl arayan iflsizlerin ve iflçi ara-yan iflverenlerin say›s›n›n azalmas›, Beve-ridge e¤risinin orijine do¤ru yaklaflmas›naneden olur. ‹kincisi, istihdam piyasas›n›nuyumlaflt›rma sürecinin etkinli¤i veri ikeniflgücünün yeni kat›l›mlarla büyümesi Be-veridge e¤risinin orijinden uzaklaflmas›naneden olur. Son olarak, internet gibi ileti-
flim vas›talar›n›n geliflmesi ve yayg›nlaflma-s›yla uyumlaflt›rma sürecinin etkinli¤ininartmas› ise Beveridge e¤risinin orijine do¤-ru yaklaflmas›na neden olur (Bleakley veFuhrer, 1997, s. 8).
2. Türkiye’nin Beveridge E¤rileri ve
‹stihdam Piyasas›n›n Analizi
Türkiye’nin istihdam piyasas›nda uzuny›llar devam eden kronik iflsizlik, çözümügiderek aciliyet kazanan bir sorun halinegelmifltir. Görünen aç›k iflsizli¤in yan›nda,eksik istihdam edilenlerin, gizli istihdamedilenlerin ve ev kad›nlar›n›n konumu dadüflünüldü¤ünde, iflsizlik sorununun çok da-ha yüksek boyutlarda oldu¤u anlafl›lmakta-d›r. Sorunun çözümü istihdam piyasas›n›nyap›s›, iflgücünün e¤itimi, meslek gruplar›-n›n tan›mlanmas› ve standartlar›n belirlen-mesi, yat›r›m ortam›n›n iyilefltirilmesi, kurve faiz politikalar›nda istikrar gibi bir dizimakro ve mikro ekonomik boyutta yap›saldüzenlemeleri gerektirmektedir. Bu ba¤lam-da Beveridge e¤risi bir çözüm arac› olarakde¤il ancak istihdam piyasas›n›n içinde bu-lundu¤u durumun panoramas›n› ortaya koy-mas› bak›m›ndan önemli bir enstrümand›r.
Beveridge e¤risi yard›m›yla istihdam pi-yasas›n›n analizi dönemsel aç›dan ele al›na-bilece¤i gibi, sektörel ve bölgesel aç›dan daele al›nabilir. Türkiye’de aç›k ifl pozisyon-lar› ile ifl arayanlar dönemler, sektörler vebölgeler itibariyle karfl›laflt›r›larak ekono-mide canlanma ve gerileme yaflanan dö-nemler, sektörler ve bölgeler tespit edilebi-
205Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
lir. Ayr›ca, farkl› sektörlerde ve bölgelerdeortaya ç›kabilecek aç›k ifl ile iflsizli¤in fazlaolmas› durumu, bu sektörlerde ve bölgeler-de ifl uyumlaflt›rma sürecinin etkin olmad›-¤› anlam›na gelir. Afla¤›da s›ras›yla Türki-ye’nin dönemsel, sektörel ve bölgesel Be-veridge e¤rileri elde edilmekte ve elde edi-len bu e¤riler yard›m›yla istihdam piyasas›analiz edilmektedir.
a) Türkiye’nin Dönemsel Beveridge
E¤risi ve ‹stihdam Piyasas›n›n Analizi
Dönemsel Beveridge e¤risi, istihdam pi-yasas›n›n y›llar itibariyle geliflimini ve aç›kifl pozisyonu ile iflsizler aras›ndaki k›sa veuzun dönemli iliflkiyi ortaya koyan önemlibir araçt›r. Grafik-1, Türkiye’nin 1960-2008 dönemi verileri kullan›larak elde edi-len dönemsel Beveridge e¤risini göster-mektedir6. E¤rinin elde edilmesinde kulla-n›lan aç›k ifl pozisyonlar› rakamlar› ile ifl-sizlik rakamlar›, Türkiye ‹fl Kurumu’ndan[‹fiKUR] temin edilmifltir. ‹flgücü verileriise TÜ‹K, DPT ve Hatibo¤lu (1993, s. 369-386) kaynaklar›ndan derlenmifltir. Söz ko-nusu döneme iliflkin aç›k ifl oranlar› ile ifl-sizlik oranlar› taraf›m›zca elde edilen buveriler kullan›larak hesaplanm›flt›r7. Buradaönemle belirtelim ki, hesaplanan aç›k ifloranlar› ile iflsizlik oranlar› Türkiye istih-dam piyasas›ndaki gerçek aç›k ifl oranlar›ve iflsizlik oranlar›n›n yerine kullan›lantemsili de¤erlerdir. Zira bu çal›flmada, ‹fi-KUR’a yap›lan baflvuru rakamlar› Türki-ye’nin istihdam piyasas›n›n temsili rakam-lar› olarak al›nm›flt›r.
Grafik-1, Türkiye istihdam piyasas›nailiflkin baz› önemli hususlar› gözler önünesermektedir. Birincisi, 1960’l› y›llarda Tür-kiye’nin Beveridge e¤risinin orijinden ol-dukça uzakta oldu¤u görülmektedir. Bunoktadan hareketle, söz konusu y›llarda is-tihdam piyasas›n›n aç›k ifller ile iflsizleriuyumlaflt›rma sürecinde etkin ifllemedi¤inive dolay›s›yla do¤al iflsizlik oran›n›n olduk-ça yüksek oldu¤unu söylemek mümkündür.‹kincisi, Beveridge e¤risinin 1960’l› y›llar-dan günümüze orijine yaklaflt›¤›, istihdampiyasas›n›n daha etkin iflleyen bir piyasahaline dönüfltü¤ü ve do¤al iflsizlik oran›n›ndüfltü¤ü görülmektedir. Üçüncüsü, istihdampiyasas›n›n sürekli 45° do¤rusunun sa¤›ndabulundu¤u, yani Türkiye’nin istihdam piya-sas›nda, iflsizlik oran›n›n daima aç›k ifl ora-n›ndan daha büyük oldu¤u gerçe¤idir. Budurum, Türkiye’nin acil çözüm bekleyenönemli kronik sorunlar›ndan birinin iflsizlikoldu¤u gerçe¤ini ortaya koymaktad›r. Dör-düncüsü ise, Türkiye’nin yaflad›¤› 2001
7 Aç›k ifl oranlar› ve iflsizlik oranlar› 1960-2008 dönemiiçin hesaplanmaya çal›fl›lm›flt›r. Böyle uzun bir dönemiçinde tan›msal de¤iflikliklerin varl›¤› inkar edilemez. Aç›kifl say›lar› ve iflsiz say›lar› temsili rakamlar olarak ‹fiKURkaynaklar›ndan al›nm›fl olup, iflgücü rakamlar› mecburiolarak DPT, TU‹K, gibi farkl› kaynaklardan derlenmifltir.Her istatistiki veride olabilece¤i gibi böyle uzun bir dönemiçin oluflturulan veri setinin zafiyetlerinin olabilece¤ini pe-flinen kabul etmek gerekir. Verilerle ilgili temel zafiyet,özellikle Türkiye üzerine derlenen ve uzun dönemi kapsa-yan tüm istatistik serileri için geçerlidir.
206 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
Krizi’ne göre, 2008 Küresel FinansalKriz’in istihdam piyasas› üzerindeki etkisi-nin çok daha büyük oldu¤unun görülebil-mesidir.
Grafik 1: Türkiye’nin Dönemsel Beveridge E¤risi, 1960-2008
207Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
dam yaratmayan büyüme, faktör verimlili-¤inde art›fl, tar›m kesimindeki çözülme so-nucu k›rsal kesimden kente göç, sabit ser-maye yat›r›mlar›n›n GSY‹H içindeki pay›-n›n düflmesi, büyümenin düflük kur/yüksekreel faiz politikas›n›n yaratt›¤› borçlanmayadayanan talebe ba¤l› bir büyüme olmas› ileaç›klamak mümkündür (Duman ve Zanbak,2008).
b) Türkiye’nin Sektörel Beveridge
E¤risi ve ‹stihdam Piyasas›n›n Analizi
Türkiye’nin istihdam piyasas›n›, yine ‹fi-KUR temsili verileriyle, aç›k ifl oran› ve ifl-sizlik oran› iliflkisi ba¤lam›nda sektörel aç›-dan ele almak da mümkündür. Bu amaçla
Türkiye’nin 2008 ‹fiKUR verileri kullan›la-rak sektörlere iliflkin aç›k ifl oranlar› ile iflsiz-lik oranlar› taraf›m›zca hesaplanm›fl ve ta-r›m, sanayi ve hizmet sektörlerinin Beverid-ge e¤rileri elde edilmifltir (Bkz. Grafik-2).
Grafik-2’de, her bir imge Türkiye’de2008 y›l› için sektörel bazda aç›k ifl oran› veiflsizlik oran› bileflimini göstermektedir. Bubileflimler tar›m sektöründe %0,03-%0,0;sanayi sektöründe %0,37-%0,89 ve hizmet-ler sektöründe %0,45-%3,73 olarak hesap-lanm›flt›r. Tar›m sektörünün özel durumubir tarafa b›rak›l›rsa, sanayi ve hizmet sek-törleri 45° do¤rusunun sa¤-alt k›sm›ndakalmakta ve bu durum Türkiye’nin genel
Grafik 2: Türkiye’nin Sektörel Beveridge E¤rileri, 2008
208 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
istihdam piyasas› özelli¤ini yans›tmaktad›r.Daha aç›k bir ifadeyle sanayi ve hizmetsektörlerinde ifl arayanlar›n oran› o sektör-deki aç›k ifl oran›ndan büyüktür.
Grafikte görüldü¤ü üzere, tar›m sektörün-de aç›k ifl pozisyonunun ve ifl arayanlar›nyok denecek kadar az oldu¤unu söylemekmümkündür. Burada, tar›m sektöründe is-tihdam piyasas› orijine yak›nl›¤› nedeniyleetkin bir piyasa gibi görünmektedir. Ancakbu durumu tar›m›n, GSY‹H içindeki azalanpay› dikkate al›nd›¤›nda, istihdama kapal›bir sektör olmas›yla aç›klamak daha do¤ruolacakt›r. Di¤er taraftan hizmet sektöründeifl arayanlar›n çok fazla, buna karfl›n aç›k iflpozisyonlar›n›n nispeten düflük kald›¤› gö-rülmektedir. Sanayi sektörüne gelince, busektörde ifl arayanlar›n hizmetler sektörünegöre daha az olmakla birlikte, yine de aç›kifl pozisyonunun bu talebi karfl›lamada ye-tersiz kald›¤› söylenebilir.
Türkiye’de 2008 y›l› ‹fiKUR verilerinikullanarak yapt›¤›m›z hesaplamalara göre,178.620 aç›k ifl pozisyonunun %3,6’s› ta-r›m sektöründe, %43,6’s› sanayi sektöründeve %52,8’i ise hizmet sektöründedir. Yineayn› y›la ait 987.840 iflsizin ifl baflvurusu-nun sektörel da¤›l›m›na bakt›¤›m›zda, buiflsizlerin %1’inin tar›m, %19’unun sanayive %80’nin hizmet sektöründe oldu¤u gö-rülmektedir. Buradan ç›kar›labilecek önem-li bir sonuç, aç›k ifl pozisyonunda sanayisektörünün pay› %43,6 olmas›na karfl›n, iflarayanlar›n içinde sanayide ifl arayanlar›npay› %19 gibi düflük bir oranda olup; %80
gibi bir ço¤unluk hizmet sektöründe ifl ara-
maktad›r. Burada istihdam piyasas›na ilifl-
kin vas›f uyuflmazl›¤›n›n varl›¤› da dikkate
al›nd›¤›nda, iflgücü piyasas›na iliflkin ciddi
bir düzenlemenin gereklili¤i anlafl›lmakta-
d›r. Mevcut ifl arayanlar›n vas›f olarak aç›k
ifl pozisyonlar›yla uyuflmuyor olmas›, sana-
yi ve hizmet sektörlerinde aç›k ifl pozisyon-
lar›n›n süreklili¤ine neden olmaktad›r.
c) Türkiye’nin Bölgesel Beveridge
E¤risi ve ‹stihdam Piyasas›n›n Analizi
Beveridge e¤risi yard›m›yla istihdam pi-
yasas›n› bölgesel bazda da analiz etmek ve
aç›k ifl pozisyonlar› ile iflsizlerin bölgesel
da¤›l›m› hakk›nda fikir edinmek mümkün-
dür. Bölgesel Beveridge e¤risi oluflturulur-
ken, Türkiye’nin 7 co¤rafi bölgesi yerine
81 il esas al›narak Grafik-3 haz›rlanm›flt›r.
Grafik-3’de her bir imge, Türkiye’de iller
baz›nda ‹fiKUR verileriyle, aç›k ifllerin ve
ifl baflvurular›n›n bileflimlerini temsil et-
mektedir. Oransal olarak ifade edilmedi¤i
için dönemsel Beveridge e¤risinden farkl›
olan aç›k ifl - iflsiz iliflkisi, Türkiye istihdam
piyasas›n›n durumunu ‹fiKUR verileriyle
iller baz›nda yans›tmaktad›r. Grafikte, Mart
2009 itibariyle tüm illerin 45° do¤rusunun
sa¤-alt k›sm›nda yer ald›¤› yani tüm illerde
ifl baflvurular›n›n aç›k ifl say›s›ndan fazla ol-
du¤u görülmektedir. Geçmifl y›llara iliflkin
verilerin kullan›lmas› durumunda da benzer
bir tablo ile karfl›lafl›laca¤› rahatl›kla söyle-
nebilir.
209Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
Farkl› bölge ve sektörlerde aç›k ifl ile ifl-sizlerin fazla olmas› durumu, bu bölge vesektörlerde ifl uyumlaflt›rma sürecinin etkinolmad›¤› ve Beveridge e¤risinin orijindenuzakta oldu¤u anlam›na gelir. Elbette karfl›-lafl›labilecek böylesi bir durum, soruna birçözüm olarak, iflsizlerin sektörler aras› vebölgeler aras› yer de¤ifltirmesini gerektire-cektir. ‹flsizlerin sektörler aras› yer de¤ifltir-mesi mesleki e¤itim faaliyetinin öneminiortaya koyarken; bölgeler aras› yer de¤ifltir-mesi iflgücünün sosyal mobilitesinin art›r›l-mas›n› ya da iflin, iflsizli¤in yo¤un yafland›-¤› bölgelere kayd›r›lmas› için teflvik politi-kalar›n›n uygulanmas›n›n önemini ortayakoyar.
Ülkenin belli bölgelerinde iflgücü talebiartarken di¤er bölgelerinde azal›yorsa böl-gesel aç›k ifl - iflsiz uyumsuzlu¤u ortaya ç›-
kar. Bu durumda iflsizlerin ifl bulabilmekiçin di¤er bölgelere göç etmesi gibi bir zo-runluluk do¤ar. Maliyeti yüksek ve zamankayb›na neden olan iflgücünün bölgesel ye-niden da¤›l›m› zorunlulu¤u istihdam piya-sas›nda ifl - iflçi uyumu sürecini yavafllata-rak Beveridge e¤risinin orijinden uzaklafl-mas›na yani aç›k ifl oran› ve iflsizlik oran›-n›n yüksek düzeylere ç›kmas›na neden olur(Hodges, 2006).
Türkiye’de iflsizlik, tüm bölgelerimizdegörülen genel bir sorun durumundad›r. Bunara¤men, Karadeniz, Do¤u Anadolu ve Gü-neydo¤u Anadolu bölgelerinde iflgücü talebi-nin yetersizli¤i; buna karfl›n Marmara, Ege,Akdeniz ve ‹ç Anadolu Bölgelerinde ise ifl-gücü talebinin nispeten fazla olmas› nedeniy-le bölgeler aras› mevsimlik ve/veya kal›c› ifl-gücü göçü yaflanmaktad›r (Bkz. Grafik-4).
Grafik 3: Türkiye’nin Bölgesel Beveridge E¤risi (‹ller Baz›nda, Mart 2009 ‹tibariyle)
TÜ‹K’in (2007, s. 53-54) 1995-2000 dö-nemini kapsayan verilerine göre, Türki-ye’de 81 ilin 22’si net göç alan iller olup,di¤er tüm iller ise net göç vermektedirler.Net göç alan illerin ço¤u ifl bulma f›rsat›n›ndaha fazla oldu¤u Bat› bölgelerinde yer al-maktad›r. Karadeniz, Do¤u Anadolu, Gazi-antep ve fi›rnak d›fl›nda Güneydo¤u Anado-lu ve Ankara ve Konya d›fl›nda ‹ç Anado-lu’nun tamamen net göç veren illerdenolufltu¤u görülmektedir8.
8 Net göç alan iller ‹stanbul, Ankara, ‹zmir, Antalya, Ko-caeli, Bursa, Eskiflehir, Denizli, Konya, Çanakkale, Bile-cik, Düzce, Bal›kesir, Manisa, Ayd›n, Mu¤la, Isparta, Mer-sin, Tekirda¤, K›rklareli, Gaziantep ve fi›rnak’t›r.
Grafik 4: ‹fiKUR ‹fl Baflvurusu, Al›nan Aç›k ‹fl ve ‹fle Yerlefltirmelerin Bölgesel Da¤›l›m›,2007
Kaynak: ‹fiKUR, http://www.iskur.gov.tr
r›rken di¤er yandan da hükümetleri ister is-temez yüksek reel faiz ve düflük kur politi-kas› uygulamaya itmifltir. Kaynak da¤›l›m›-n› olumsuz yönde etkileyen bu süreç, hemkamu istihdam›nda sa¤l›ks›z bir yap› olufl-turmufl, hem de özel kesimin istihdam ya-ratma potansiyelini düflürmüfltür.
Türkiye’de iflsizlik sorunu aç›s›ndanönem arz eden bir di¤er faktör ise izlenendüflük kur politikas›d›r. Reel faizlerin yük-sek oldu¤u bir ortamda kurlar›n düflük tu-tulmas› faiz-kur makas›n›n büyümesine ne-den olmufl ve s›cak para girifllerini h›zlan-d›rm›flt›r. S›cak para giriflleri kurlar›n dahada düflmesine neden olmufl ve net ihracat›olumsuz yönde etkilemifltir. Bu süreç bir ta-raftan reel ekonominin daralmas›na nedenolurken di¤er taraftan iflsizli¤in artmas›nayol açm›flt›r.
Öte yandan, ekonomik kalk›nmada bir ül-kenin izlemesi gereken Tar›m→Sana-yi→Hizmet fleklindeki geçifl sürecinde Tür-kiye’nin sanayi devrimini ›skalamas›, sana-yi kesiminin geliflmesine ve genifl bir istih-dam alan› yaratmas›na engel olmufltur. Budurum iflgücünün önemli bir bölümünün ta-r›m kesiminde istihdam›n›n devam›na ne-den olmufltur. Türkiye’de iflgücünün halendörtte biri tar›m kesiminde istihdam edil-mektedir9. Oysaki bu oran geliflmifl ülkeler-de %5’den daha düflüktür. Tar›m kesimindes›k›flan iflgücü, ç›k›fl yolunu hizmet kesimi-ne geçiflte bulmufltur. Hizmet sektörününgeliflmesi de, ulusal sanayi yeterince gelifl-memifl oldu¤undan, ithal ürünlere olan tale-
bi artt›rm›flt›r. Di¤er taraftan, ihracat›n itha-lata ba¤›ml›l›¤›n›n afl›r› yüksek olmas› (or-talama %70 civar›nda) s›cak para giriflineve ihracata dayanan büyümeyi istihdam ya-ratan bir büyüme olmaktan ç›karm›flt›r10.
b) E¤itim Sisteminin Yap›s›ndaki
Çarp›kl›klar
Üniversite s›nav›na her y›l 1.5 milyonayak›n ö¤renci girmekte ve bu ö¤rencilerinancak %20’si 4 y›ll›k bir fakülte ya da yük-sekokula yerleflme flans›na sahip olabilmek-tedir. Üniversite ö¤rencilerinin büyük ço-¤unlu¤u, üniversiteyi bitirdikten sonra ka-mu kesiminde görev alma e¤ilimindedirler.Ancak, bu ö¤rencilerin önemli bir bölümüüniversiteli iflsizler ordusuna kat›lmaktad›r.Oysa ki Türkiye ekonomisinde ciddi bir araeleman ihtiyac›n›n oldu¤u aç›kt›r.
fiu bir gerçek ki, devlet küçülürken iflsiz-lere istihdam yaratma kapasitesi de daral-maktad›r. Di¤er taraftan ekonominin büyü-mesi için özel sektörün büyüyerek bu bofl-lu¤u doldurmas› ve yeni istihdam alanlar›yaratmas› gerekmektedir. 2007 y›l›nda aç›-lan 186,922 ifl pozisyonunun 16,936’s›(%9) kamu taraf›ndan aç›l›rken, 169,986’s›(%91) özel kesim taraf›ndan aç›lm›flt›r (Ça-l›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›, 2007,Tablo 9). Ne var ki bu bofllu¤u dolduracak
211Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
9 TÜ‹K verilerine göre 2009 y›l›nda, Türkiye’de iflgücünün%24,7’si tar›m, %19,4’ü sanayi, %5,9’u inflaat ve %50’sihizmetler sektörlerinde istihdam edilmifltir (TÜ‹K, 2010).
10 ‹hracat›n ithalata ba¤›ml›l›¤› konusunda Bkz. Efliyok(2008).
giriflimci nesil üniversitelerce yetifltirileme-mektedir. Ço¤u üniversiteli, giriflimci olmadüflüncesi yerine ifl bekler pozisyon almak-tad›r.
c) ‹stihdam Piyasas›nda Vas›f, Sektör
ve Bölge Uyumsuzlu¤u
Türkiye’de sektörlerin ara eleman ihti-yaçlar›n› karfl›layacak iflgücü planlamas›nave iflsizlerin yönlendirilmesine yönelik cid-di bir çal›flma y›llarca ihmal edilmifltir.Gençlerin önemli bir bölümü mesleki e¤i-tim veren okullar yerine düz liseleri tercihetmekte, k›s›tl› kontenjan nedeniyle, ço¤un-lu¤u üniversite s›nav›n› kazanamamakta,bir tarafta iflsizler di¤er tarafta ise vas›fl›eleman yoklu¤undan flikâyet eden sektörtemsilcileri karfl›m›za ç›kmaktad›r. Bu du-rumun, e¤itim sistemindeki iflgücü ihtiyac›-na yönelik planlaman›n yetersizli¤inin birsonucu oldu¤u aflikard›r. Bu alanda meslekie¤itimin ne denli önemli oldu¤u ortaya ç›k-maktad›r. O halde, çal›flmayanlar için ya-flam boyu e¤itim (life-long learning), araelemanlar için mesleki e¤itim, çal›flanlar›nkendilerini gelifltirmesi için meslek içi e¤i-tim, zaman ve mekândan ba¤›ms›z uzaktane¤itim hizmetlerinin art›r›lmas› gerekmek-tedir. Ayr›ca, yükselen sektörler ile gerile-yen sektörlerin iyi takip edilerek ö¤rencile-rin üniversite tercihlerini buna göre flekil-lendirmeleri ve üniversitede alanlara iliflkinkontenjanlar›n ülkenin ihtiyac›na cevap ve-recek flekilde planlanmas› gerekmektedir11.Benzer sorunlar sektörel ve bölgesel bazdada yaflanmaktad›r. ‹flsizlik sorununun çözü-
mü için bölgesel teflvik politikalar› yerineemek yo¤un sektörlerin teflvik edilmesi ter-cih edilmelidir (Tiryaki, 2007, s. 68).
d) ‹stihdam Maliyetlerinin Yüksek
Olmas›
Türkiye’de istihdam üzerine konulan ver-giler oldukça yüksektir. ‹flçi ve iflveren sos-yal güvenlik katk› paylar›, iflsizlik sigortas›kesintileri gibi ödemeler brüt ücretin yakla-fl›k %36,5-42’sini oluflturmaktad›r. Bu du-rum, Türkiye’yi, özellikle düflük gelirlilerüzerinden al›nan vergilerle, OECD ülkeleriaras›nda birinci s›raya yerlefltirmektedir. ‹s-tihdam›n yüksek maliyetli oluflu, haliyle,Türkiye’de firmalar›n ve iflçilerin kay›t d›fl›çal›flmalar›na neden olmaktad›r (Betcher-man vd., 2008).
‹flgücü maliyetinin yüksek olmas› iflgücütalebini azaltan temel faktördür. ‹flgücü ma-liyetlerini oluflturan faktörler aras›nda netücreti, gelir vergisini, çal›flan›n Sosyal Gü-venlik Kurumu kesintisini ve benzeri primödemelerini, iflverenin ayn› türden primödemeleri ve k›dem tazminat› ödemelerinisayabiliriz. Türkiye Avrupa Birli¤i ülkeleri
212 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
11 Eskiflehir Osmangazi Üniversitesi Teknoloji Araflt›rmaMerkezi (TEKAM) taraf›ndan yap›lan bir araflt›rma sonu-cuna göre, Türkiye’de gelecek 10 y›lda h›zla geniflleyecekve önemli istihdam alan› oluflturacak, gelecek vaat eden 14sektör flöyle s›ralanmaktad›r: (1) Biliflim Sistemleri ve Tek-noloji, (2) Enerji ve Do¤al Kaynaklar, (3) Otomotiv, (4)Tekstil, (5) Telekomünikasyon, (6) Savunma ve Havac›l›kTeknolojileri, (7) Perakendecilik, (8) Elektronik, (9) Tafl›-mac›l›k ve Lojistik, (10) Sa¤l›k, (11) Çevre ve Geri Dönü-flüm, (12) Güvenlik, (13) Dan›flmanl›k, (14) Organik Ta-r›m.
aras›nda göreli olarak en yüksek iflgücü ma-liyetine sahip ülkelerden biridir (TÜS‹AD,2004).
‹flveren aç›s›ndan bak›ld›¤›nda asgari üc-retin çok yüksek olmas›, iflsizlik sigortas›ve iflveren pay› ödemeleri iflvereni zorla-maktad›r. ‹flçi istihdam etmenin iflvereneolan maliyeti çok yüksek oldu¤u için iflve-renler ya iflçi çal›flt›rmamakta ya da kay›td›fl› iflçi çal›flt›rmay› tercih etmektedirler.Bu durum kay›tl› istihdam oran›n›n düflme-sine neden olmaktad›r. Ancak son y›llardayap›lan düzenlemelerin yani iflsizlik sigor-tas› yard›m› alabilmek için ‹fiKUR’a kay›t-l› olmak, iflverenlerin devlet teflviklerindenyararlanabilmesi için çal›flt›rd›klar› asgarieleman say›s› flart› gibi baz› düzenlemelerinkay›tl› çal›flmay› teflvik etti¤ini de buradabelirtmekte fayda vard›r.
e) ‹stihdam Yaratmayan Büyüme
Türkiye’de s›k s›k yaflanan politik ve eko-nomik istikrars›zl›klar, ekonomik büyüme-yi olumsuz etkilemifl ve istikrars›z hale ge-tirmifltir. Türkiye ekonomisi 2001 krizisonras›nda 2008 Küresel Finansal Krizi’nekadar yüksek oranda bir büyüme göstermiflancak bu büyüme istihdam yaratan bir bü-yüme olmam›flt›r (TÜS‹AD, 2004, s. 23).2002-2008 döneminde Reel GSY‹H yakla-fl›k % 6,8 büyürken, istihdamdaki büyüme-nin % 0,8’de kalm›fl olmas›, Türkiye’dekibüyümenin istihdam yaratmayan bir büyü-me oldu¤unun en önemli göstergesidir (Du-man ve Zanbak, 2008).
2001 krizi sonras›nda %10’lar civar›nayerleflen iflsizlik oran› 2008 y›l›na kadar budüzeyini korumufl, sonras›nda ise küreselkrizin de etkisiyle h›zla %15 civar›na t›r-manm›flt›r (TÜ‹K, 2009a). ‹flsizli¤in artma-s›nda, tar›m kesimindeki çözülmenin birsonucu olarak k›rsal kesimden kente göçünh›zlanmas›yla birlikte özellikle k›rsal ke-simde tar›m iflçisi iken kentlere göç edenkad›nlar›n aç›k iflsiz konumuna gelmesi;h›zl› nüfus art›fl›yla çal›flma ça¤› nüfusunave iflgücüne yeni kat›l›mlar olmas›; hükü-metin istihdama yönelik teflviklerinin iflsiz-li¤i azaltmak yerine, daha önce iradi iflsiz-ler12 grubunda olan ancak fiili olarak kay›td›fl› çal›flanlar›n kay›t alt›nda çal›flanlar sta-tüsüne geçmesi gibi unsurlar etkili olmufl-tur.
Burada özellikle kay›t d›fl› istihdama dik-kat çekmekte fayda vard›r. Halihaz›rda ka-y›t d›fl› olarak istihdam edilen iflgücünün,kay›t alt›na al›nmalar› fiilen iflsiz olanlar›npozisyonlar›n›n de¤iflmemesine neden ol-mufltur. Yani, iflsizler için yeni istihdamalanlar› aç›lmay›p, kay›t d›fl› çal›flanlar ka-y›t alt›nda çal›flan durumuna gelmifltir. Ör-ne¤in, belli say›da iflçi çal›flt›rma koflulunaba¤l› olarak verilen baz› devlet teflvikleri,iflletmelerin daha önce kay›t d›fl› olarak is-tihdam ettikleri iflçileri (iradi iflsizleri) kay›t
213Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
12 ‹radi iflsizler, mevcut ifli, ücreti, çal›flma koflullar›n› be-¤enmeyen; ifl bulma ümidini kaybedip ifl aramaktan vazge-çen ve kay›t d›fl› çal›flt›¤› halde istatistiki verilerde iflgü-cünde görünmeyen kiflilere denir. ‹stihdam piyasas› kav-ramlar›na iliflkin genel bir çerçeve Ek-1’de sunulmufltur.
alt›na almalar›na neden olmufl; bu da hali-haz›rda iflsiz olanlar›n durumunun de¤iflme-mesine yol açm›flt›r.
Türkiye’de kurumsal olmayan aktif sivilnüfusun yar›ya yak›n›n›n iflgücüne kat›lma-d›¤› görülmektedir. Bu durum iflgücüne kat›-l›m oran›n›n düflüklü¤üne iflaret etmektedir.Nitekim Türkiye, OECD ülkeleri içinde %48’lik iflgücüne kat›lma oran› ve % 43’lükistihdam oran› ile en son s›rada yer almakta-d›r (Süral, 2008). ‹flgücüne kat›l›m oran›n›ndüflük olmas›, Türkiye’de, çal›flanlar›n bü-yük bir bölümünün kay›t d›fl› istihdam edil-di¤i anlam›na gelmektedir. Dolay›s›yla ifllet-meler istihdamlar›n› iradi iflsizlerden sa¤la-y›p, muhtemelen iflgücüne kat›lmayanlar
grubunda görünen ama kay›t d›fl› çal›flanlar›kay›tl› çal›flan yaparak gerçeklefltirmektedir-ler. ‹flgücüne kat›l›m oran›n›n giderek düfl-mesinin nedeninin ve kay›t d›fl› çal›flman›ndevam etmesinin nedeni, kay›tl› çal›flma ko-flullar›n›n iflveren için a¤›r olmas› olsa gerek.Tablo-1’de iradi iflsizlerin hem say› hem deoran olarak yüksekli¤i dikkat çekmektedir.‹radi iflsizler, literatürde umudunu yitirip iflaramayan ancak çal›flmaya haz›r olanlar ileifli ve ücreti be¤enmeyip çal›flmayanlar ola-rak tan›mlan›r. Elbette ki, iradi iflsizler iflgü-cüne dâhil olabilecek potansiyel iflsizler ola-rak düflünülebilir. Ancak kay›t d›fl› çal›flanla-r›n istatistiklerde iradi iflsizler grubuna dâhiloldu¤unu belirtmek gerekir.
(•) Eylül 2009(*) Yeni nüfus projeksiyonuna göre sonuçlar.(**) 15-24 yafl grubundaki nüfusKaynak: DPT, Ekonomik ve Sosyal Göstergeler (1950-2006), http://www.dpt.gov.tr (08.12.2009).
2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007* 2008* 2009•
1. Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus 67296 68393 69479 70556 71611 72606 68901 69724 70707
2. 15 ve Üstü Yafltaki Nüfus 47158 48041 48912 49906 50826 48485 49994 50772 51862
bir aç›dan de¤erlendirildi¤inde ise, Türki-ye’de iflgücünün tar›m sektöründen, sanayive özellikle hizmetler sektörüne geçifl süre-ci yaflanmaktad›r (Tiryaki, 2007, s. 59).K›rsal kesimden kente göç nedeniyle k›rsalkesimdeki gizli iflsizler kentlerde aç›k iflsiz-ler haline gelmektedirler. Bu durum özel-likle tar›m d›fl› iflsizlik oran›n›n artmas›naneden olmaktad›r. K›rsal kesimden kentegöç eden kad›nlar ise k›rsal kesimde tar›miflçisi olarak iflgücüne kat›lmakta iken,kentlerde ev kad›n› olmakta ve iflgücü piya-sas›n›n d›fl›nda kalmaktad›rlar (Bkz. Tablo-2). Bu nedenle kad›nlar›n kentlerde iflgücü-ne kat›l›m oran› çok düflük seviyelerde kal-maktad›r. 2008 y›l›nda Türkiye’de kad›nla-r›n iflgücüne kat›l›m oran› %24,5 iken, buoran kentlerde %20,8 k›rsal kesimde ise%32,9’dur. Hâlbuki erkeklerde iflgücünekat›l›m oran› Türkiye genelinde %70,1 ikenkentlerde %69,6 k›rsal kesimde ise%71,6’d›r (TÜ‹K, 2009, s. 161-163). Dola-y›s›yla, Türkiye’deki düflük istihdam soru-nu asl›nda kad›n›n iflgücüne kat›l›m›n›n dü-flük olmas› sorunudur. Bunun ekonomikfaktörlerin yan›nda sosyal ve kültürel ne-denleri vard›r. Bu faktörler, kad›n›n emekarz ve talebini, dolay›s›yla iflgücüne kat›l›moran›n› olumsuz yönde etkilemektedir(Toksöz, 2007, s. 57). Türkiye, dünyada ka-d›n›n iflgücüne kat›l›m oran› s›ralamas›nda134 ülke aras›nda 129. s›rayla sonlarda yeralmaktad›r (World Economic Forum, 2009,s. 179).
4. Genel De¤erlendirme ve Sonuç
‹flsizlik, on y›llard›r Türkiye’nin önündeacil çözüm bekleyen bir sorun olarak dur-maktad›r. Durum böyleyken, son yaflananküresel finansal krizin de etkisiyle istihdampiyasas›nda aç›k ifl oran› düflerken, iflsizlikoran› ciddi bir art›fl göstermifltir. Küreselkrizin etkisinin özellikle d›fl talep azalmas›fleklinde halen devam etti¤i düflünülürse,yak›n gelecekte iflsizlik sorununun varl›¤›n›daha fliddetli hissettirece¤i söylenebilir.
Beveridge e¤risi, istihdam piyasas›n›n pa-noramas›n› farkl› bir bak›fl aç›s›yla ortayakoymas› bak›m›ndan önemli bir enstrüman-d›r. Söz konusu e¤ri yard›m›yla yap›lan dö-nemsel, sektörel ve bölgesel istihdam piya-sas› analizi, Türkiye’de y›llard›r devameden kronik bir iflsizlik sorununun bulundu-¤unu ortaya koymaktad›r. Bu sorunun te-melinde, kamu aç›klar› ve yüksek reel faiz-ler, istihdam yaratmayan büyüme, e¤itimsistemindeki çarp›kl›k, yüksek istihdammaliyetleri, politik ve ekonomik istikrars›z-l›klar, k›rsal kesimden kentlere h›zl› göç gi-bi çok farkl› nedenler yatmaktad›r. Bu ne-denle özellikle kamu kesimi aç›klar›n›nazalt›lmas›, borç stokunun h›zla eritilmesive reel faizlerin düflürülmesi, reel ekonomi-nin canland›r›larak yeni istihdam alanlar›oluflturabilmesi iflsizli¤in azalt›labilmesiaç›s›ndan son derece önemlidir.
2001 Ekonomik Krizi ile son küresel fi-nansal kriz aras›nda, Türkiye oldukça yük-sek büyüme oranlar› yakalam›fl olmas›nara¤men, bunun iflsizlik üzerinde ciddi bir
216 T‹SK AKADEM‹ • 2010 / II
azalt›c› etkisi olmam›flt›r. Gerçekleflen yük-sek ekonomik büyüme oranlar›n›n istihdamyaratmad›¤›n› veriler ve yap›lan araflt›rma-lar ortaya koymaktad›r. fiu durumda, Türki-ye’deki büyüme istihdam dostu bir büyü-meye dönüfltürülemez ise iflsizli¤in daha daartmas› kaç›n›lmaz olacakt›r. Bu nedenleistihdam yaratmayan büyümeyi istihdamyaratan büyümeye dönüfltürebilmek için is-tihdam piyasas›nda istihdam art›fl›n› s›n›rla-yan yap›sal özellikleri belirlemek ve bu en-gellerin afl›lmas›n› sa¤layacak mikro vemakro ölçekli iktisat politikalar›na a¤›rl›kvermek gerekmektedir. Bu politikalar ara-s›nda özel sektörün önünde yat›r›m iklimi-nin iyilefltirilmesi, befleri sermayenin gelifl-tirilmesine yönelik e¤itim ve sa¤l›k yat›-r›mlar›na a¤›rl›k verilmesi, iflgücü maliyeti-ni art›ran vergi ve primlerin düflürülmesi,aç›k ifl - iflsiz uyumlaflt›rma sürecinin etkin-li¤inin art›r›lmas›, bunun için istihdam pi-yasas›na iliflkin sa¤l›kl› verileri toplayacakbilgi a¤› sisteminin oluflturulmas›, özel sek-törün yeni giriflimcilerle takviye edilmesi,tasarruflar›n spekülatif yat›r›mlar yerine re-el yat›r›mlara kanalize edilmesi, özelliklebaflta inflaat ve turizm olmak üzere emekyo¤un özellik gösteren hizmetler sektörü-nün teflvik edilmesi say›labilir.
‹stihdam piyasas›n›n, aç›k ifl – iflsiz uyum-laflt›rma sürecinde daha etkin iflleyen bir pi-yasaya dönüflebilmesi için meslek türlerininbelirlenmesi, mesleklere standartlar›n geti-rilmesi ve meslek kodlar›n›n oluflturulmas›,bu meslek türlerine göre önlisans ve lisans
programlar›nda diplomalar ve meslek edin-dirme kurslar›nda sertifikalar verilmesi bü-yük önem tafl›maktad›r. Bu konuda bafltadevlet olmak üzere, yerel yönetimlere vesendikalara önemli görevler düflmektedir.Yine bu ba¤lamda oluflturulacak istihdampolitikalar› çerçevesinde ‹fiKUR, özel istih-dam bürolar›, üniversiteler, iflveren kurulufl-lar›, iflçi sendikalar›, meslek odalar› ve der-nekler aras›nda bir koordinasyon sa¤lanabi-lir. Bu koordinasyonla yap›sal iflsizli¤in te-melini oluflturan nitelikli eleman sorunu, ifl-gücü talebine uygun sertifikal› uygulamal›e¤itimler verilmek suretiyle azalt›labilir.
‹stihdam piyasas›na yönelik yap›sal dü-zenlemeler yukar›da s›ralananlar yan›ndakay›t d›fl› istihdam›n azalt›lmas›n› da içer-melidir. Çünkü kay›t d›fl› istihdam devletiönemli gelir kayb›na u¤ratman›n yan›nda,hem firmalar aras›nda haks›z rekabete ne-den olmakta, hem de kay›t d›fl› istihdam edi-lenleri sosyal güvenceden mahrum b›rak-maktad›r. Tüm bunlar›n yan›nda, kay›t d›fl›ekonominin varl›¤› istihdam piyasas›ndakigeliflmeleri rakamlarla sa¤l›kl› takip etmeyide imkâns›zlaflt›rmaktad›r. Ancak, 2003sonras› iflsizlik sigortas› uygulamalar›n›nbafllamas›, iflsizlik sigortas›ndan yararlana-bilmenin ‹fiKUR’a kay›tl› olmay› gerektir-mesi, iflverenlerin baz› devlet teflviklerindenyararlanabilmesi için istihdama iliflkin asga-ri koflullar› sa¤lamas› gibi geliflmeler hemiflçi hem de iflvereni kay›t d›fl›l›ktan kay›tiçine itmifl, istihdam piyasas›ndaki durumbiraz daha normalleflmeye bafllam›flt›r.
217Beveridge E¤risi: Teori ve Türkiye Uygulamas›
Betcherman, G., Daysal, N. M., ve Pagés,C. (2008). Do Employment SubsidiesWork? Evidence from Regionally TargetedSubsidies in Turkey?. Discussion Paper,No: 3508, Eriflim http://ftp.iza.org/dp3508.pdf (24.06.2009)
Beveridge, W. H. (1944). Full Employmentin a Free Society. London: George Allenand Unwin
Blanchard, O. J., and Peter, D. (1989). TheBeveridge Curve. Brookings Papers onEconomic Activity. No: 1 (June). pp. 85-155
Bleakley, H. ve Jeffrey C. F. (1997). Shiftsin the Beveridge Curve, Job Matching andLabor Market Dynamics. New EnglandEconomic Review, September/October,pp.3-19
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›,Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürlü¤ü 2004‹statistik Y›ll›¤›
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›,Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürlü¤ü 2005‹statistik Y›ll›¤›
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›,Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürlü¤ü 2006‹statistik Y›ll›¤›
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›,Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürlü¤ü 2007‹statistik Y›ll›¤›
Çal›flma ve Sosyal Güvenlik Bakanl›¤›,Türkiye ‹fl Kurumu Genel Müdürlü¤ü 2008‹statistik Y›ll›¤›
Duman, Y.K. ve Zanbak, M. (2008). ‹stih-dam Yaratmayan Büyüme: Türkiye Örne¤i.27-30 Mart 2008 Küreselleflme, Demokra-tikleflme ve Türkiye Uluslararas› Sempoz-yumu Bildiri Kitab› içinde, Antalya, Akde-niz Üniversitesi Yay›n No: 12, ss. 147-157
DPT. Ekonomik ve Sosyal Göstergeler(1950-2006), http://www.dpt.gov.tr (08.08.2008)
DPT. Befl Y›ll›k Kalk›nma Planlar›
Efliyok, B. A. (2008). Türkiye Ekonomisin-de Üretimin ve ‹hracat›n ‹thalata Ba¤›ml›l›-¤›, D›fl Ticaretin Yap›s›: Girdi-Ç›kt› Mode-line Dayal› Bir Analiz. Uluslararas› Eko-nomi ve D›fl Ticaret Politikalar›. 3(1-2), ss.
117-160
Göztepe, Ö. (2007). Küreselleflme Sürecin-de Türkiye ‹flgücü Piyasas›. Çal›flma veToplum, Birleflik Metal-‹fl Ekonomi ve Hu-kuk Dergisi. Cilt: 3, Say›: 14, ss. 81-118
Hatibo¤lu, Z. (1993). Geliflme ve Türkiye‹ktisad›. ‹stanbul BETA Bas›m Yay›m ve
Da¤›t›m A.fi.
Hodges, J. (2006). Job Matching: Evidencefrom the Beveridge Curve. Federal ReserveBank of San Francisco. Number:8, April 21.
Sapancal›, F. (2008). Türkiye’de ‹flgücü Pi-yasas›, Sorunlar ve Politikalar. TÜH‹fi ‹flHukuku ve ‹ktisat Dergisi. Cilt:21, Say›: 2-3, Kas›m 2007/fiubat 2008, ss. 8-30
Süral, A. N. (2008). “‹fl Hukukundan ‹stih-dam Hukukuna, Sosyal Korumadan Teflvi-ke. ‹flveren. T‹SK taraf›ndan yay›nlananAyl›k Dergi, May›s
Tiryaki, M. (2007). Avrupa Birli¤i UyumSürecinde Tar›mdan Kopan ‹flgücünün ‹s-tihdam Edilmesinde Aktif ‹stihdam Politi-kalar›n›n Rolü ve Etkinli¤i. Çal›flma veSosyal Güvenlik Bakanl›¤›, Türkiye ‹fl Ku-rumu Genel Müdürlü¤ü, Uzmanl›k Tezi,Ankara
Toksöz, G. (2007). ‹flgücü Piyasas›n›n Top-lumsal Cinsiyet Perspektifinden Analizi veBölgeler Aras› Dengesizlikler. Çal›flma veToplum, Birleflik Metal-‹fl Ekonomi ve Hu-kuk Dergisi. Cilt: 4, Say›: 15, ss. 57-79
TÜ‹K (2006). ‹statistik Göstergeler 1923-2005. Ankara
