ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΜΟΝΑΔΩΝ ΥΓΕΙΑΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΔΜΥ51

3 η ΓΡΑΠΤΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Περί εξάρσεως της άρσεως του Ιατρικού Απορρήτου

βάσει της προστασίας της Δημόσιας Υγείας…

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΦΟΙΤΗΤΗ: ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ

ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΚΑΘΗΓΗΤΗ-ΣΥΜΒΟΥΛΟΥ: ΜΟΥΡΤΟΥ ΕΥΣΤΡΑΤΙΑ

ΠΑΤΡΑ, Μάρτιος 2013.

Περίληψη

Η ιατρική διάγνωση και θεραπεία παράγει πληροφορίες

χρήσιμες για την φροντίδα του ασθενούς. Ανέκαθεν και

βάσει των ηθικών διαστάσεων και προσεγγίσεων στην υγεία,

το απόρρητο της θεραπευτικής σχέσης εθεωρείτο ο

θεμελιώδης τρόπος για την προστασία της ευεξίας και της

προσωπικότητας των ασθενών.

Με σημείο αναφοράς το τι είναι ιατρικό απόρρητο γίνεται

προσπάθεια στα πλαίσια της εργασίας αυτής αρχικώς να

αναδειχθούν οι ηθικές αρχές και θεωρητικές προσεγγίσεις

βάσει των οποίων θεμελιώνεται αυτό ως έννοια, και να

προσδιοριστούν επακριβώς οι περιπτώσεις κατά τις οποίες

αυτό αίρεται. Ακολούθως προσεγγίζεται και αναλύεται μια

περίπτωση άρσης του απορρήτου σε μια πληθυσμιακή ομάδα

υψηλού κινδύνου βάσει της προάσπισης του κοινωνικού

συνόλου και της δημόσιας υγείας. Τελικώς επιχειρείται η

δόμηση ενός πλαισίου παροχής φροντίδας υγείας για ομάδες

πληθυσμού που ανήκουν σε κατηγορίες υψηλού κινδύνου είτε

είναι κοινωνικά αποκλεισμένες, με γνώμονα την κοινωνική

ενσωμάτωση.

Λέξεις κλειδιά: Ιατρικό απόρρητο, ηθικές αρχές,

δεοντολογία, προσωπικά δεδομένα, δημόσια

υγεία, υγειονομική πολιτική.

1

1.Εισαγωγή...................................................32. Ηθική και δεοντολογία: Εννοιολογία και θεωρητική τεκμηρίωση.............................................................32.1 Ηθική και δεοντολογία. Εννοιολογικές προσεγγίσεις.......3

2.2 Ηθική και δεοντολογία: Θεωρητικές εκφάνσεις στην υγεία..42.2.1 Ηθικές Αρχές........................................4

2.2.1.1 Αρχή του ωφελείν................................52.2.1.2 Αρχή του μη-βλάπτειν............................5

2.2.1.3 Αρχή του σεβασμού της αυτονομίας................52.2.1.4 Αρχή της δικαιοσύνης............................5

2.2.1.5 Αρχή του πεδίου εφαρμογής.......................62.2.2 Ηθικές θεωρίες και υγεία............................6

2.2.2.1 Η Ηθική της Αρετής (Virtue ethics)..............62.2.2.2 Eξατομικευμένη Ηθική (Casuistry)................6

2.2.2.3 Δεοντολογική Θεωρία (Deontological theory)......72.2.2.4 Ηθική της Ωφελιμότητας (Utilitarianism).........7

2.2.2.5 Ηθική της Φροντίδας (Ethics of Care)............73. Από το Ιατρικό Απόρρητο στο Απόρρητο του Ασθενή...........7

3.1 Ιατρικό απόρρητο και ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα.......83.2 Ιατρικό απόρρητο και προστασία ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων: Νομικό πλαίσιο...................................93.2 Λόγοι άρσης Ιατρικού Απορρήτου.........................10

4. «διαφύλαξη έννομου ή άλλου δικαιολογημένου, ουσιώδους δημοσίου συμφέροντος».......................................10

5. Άσκηση υγειονομικής πολιτικής σε πληθυσμούς υψηλού κινδύνου....................................................11

6. Επίλογος.................................................11ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ................................................13

2

1.Εισαγωγή

Στην εποχή μας το ιατρικό απόρρητο φαίνεται ως ένα

σημείο να καταστρατηγείται και να αποδυναμώνεται. Η

προστασία του Ιατρικού Απορρήτου δοκιμάζεται καθημερινώς

στην πράξη αφού η εισαγωγή των νέων τεχνολογιών στην

υπηρεσία της ιατρικής πράξης, καθώς και η εντρύφηση της

ιατρικής επιστήμης σε νέους κλάδους έχουν προκαλέσει

σημαντικά ρήγματα τόσο στην έννοια όσο και στην εφαρμογή

του. Ως συνέπεια, τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια

όλο και αυξανόμενη τάση προς την δημοσιοποίηση στοιχείων

ασθενών για λόγους «διαφύλαξης έννομου ή για άλλο λόγο

δικαιολογημένου ουσιώδους συμφέροντος »1.

Η παρούσα εργασία εστιάζει αρχικώς στις έννοιες της

ηθικής και της δεοντολογίας, εκ των οποίων πηγάζει κατά

φύση και ουσία το ιατρικό απόρρητο, με έμφαση στην

εννοιολογία και την θεωρητική τους τεκμηρίωση. Ακολούθως

και αφού τεθούν επί χάρτου ετυμολογικές προσεγγίσεις περί

του απορρήτου καθώς και οι λόγοι άρσης του, προσεγγίζεται

διεξοδικά το ζήτημα της δημοσιοποίησης στοιχείων για

λόγους προστασίας της δημόσιας υγείας. Τελικώς, εστίαση

δίνεται στους τρόπους άσκησης υγειονομικής πολιτικής σε

πληθυσμούς υψηλού κινδύνου, προκειμένου να διασφαλιστεί η

δημόσια υγεία.

2. Ηθική και δεοντολογία: Εννοιολογία και θεωρητική

τεκμηρίωση

3

2.1 Ηθική και δεοντολογία. Εννοιολογικές

προσεγγίσεις.

Η ηθική και η δεοντολογία αν και έχουν βάσεις στην

φιλοσοφία, εντούτοις θα αποτελούσε ατόπημα επί του

εννοιολογικού τους περιεχομένου ο περιορισμός της

απόδοσης τους ως επί το πλείστον ως έννοιες φιλοσοφικές.

Αυτό διότι με το πέρας των χρόνων οι έννοιες της ηθικής

και της δεοντολογίας παρείσδυσαν σε όλες σχεδόν τις

εκφάνσεις της έκφρασης του πνεύματος αλλά και της

καθημερινής μας ζωής2.

Η ηθική αποδίδεται ως η επιστήμη που έχει ως

ενασχόληση τον προσδιορισμό του τι είναι καλό και κακό,

καθώς και με το ηθικό καθήκον και υποχρέωση3. Ένας άλλος

ορισμός αναφέρεται στους κανόνες συμπεριφοράς που διέπουν

ένα άτομο ή μια ομάδα, καθώς επίσης και σε ένα σύνολο

ηθικών ζητημάτων και αντιλήψεων3.

Στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία επίσης γίνεται διάκριση

μεταξύ του όρου «ethics» και του όρου «morality»2. Ο όρος

«ethics» αναφέρεται στην λειτουργικότητα ενός κοινωνικού

συστήματος. Αφορά κανόνες και πρότυπα που αναπτύσσονται

στην κοινωνία, την κοινότητα, το έθνος και που αναμένεται

να τηρούνται από τα μέλη αυτών των συνόλων. Στον αντίποδα

ο όρος «morality» αναφέρεται στον χαρακτήρα του ατόμου,

και στο τι αυτό προσδιορίζει ως καλό ή κακό4.

Αναφορικά με την έννοια της δεοντολογίας κρίνεται

σκόπιμο η διάκριση της από τους κώδικες δεοντολογίας των

επαγγελματιών υγείας και όχι μόνο. Η δεοντολογία ως

4

έννοια αφορά το σύστημα ηθικής για το οποίο ηθικές

πράξεις είναι οι πράξεις σύμφωνα με το καθήκον και

ανεξάρτητα από το ποιες μπορεί να είναι οι συνέπειες4. Από

την άλλη ο κώδικας δεοντολογίας αποτελείται από μία σειρά

κανόνων επαγγελματικής συμπεριφοράς/διαγωγής, που διέπουν

όλο το φάσμα των δραστηριοτήτων των επαγγελματιών υγείας

–και όχι μόνο-, είτε αυτές ασκούνται εντός του

επαγγελματικού/θεραπευτικού τους χώρου είτε εκτός

αυτού4,32.

2.2 Ηθική και δεοντολογία: Θεωρητικές εκφάνσεις στην

υγεία.

Το υπόβαθρο επί του οποίου δομήθηκαν θεωρητικά

σχήματα αναφορικά με τις ηθικές και δεοντολογικές

διαστάσεις της υγείας εμπεριέχει πλουραλισμό προσεγγίσεων

και θεωρήσεων4,5,6. Ωστόσο προκειμένου μια θεωρία περί

ηθικής να έχει ουσιαστική χρήση, αυτή πρέπει να

κατευθύνεται προς ένα συγκεκριμένο σύνολο σκοπών και

στόχων, τουτέστιν ηθικών αρχών.

2.2.1 Ηθικές Αρχές.

Οι ηθικές αρχές αποτελούν τους συγκεκριμένους σκοπούς

και στόχους που κάθε θεωρία προσπαθεί να κατακτήσει

προκειμένου να είναι αποδεκτή. Μεγάλο μέρος της

βιβλιογραφίας για το θέμα αναφέρεται στις αρχές του

ωφελείν, μη βλάπτειν, της αυτονομίας και δικαιοσύνης4,7,8,9.

Σε νεότερες μελέτες ωστόσο προστίθεται και μια ακόμα αρχή

5

αυτή του πεδίου εφαρμογής9. Απόρροια των αρχών αυτών

αποτέλεσε η ισχυροποίηση της θεωρία των Βασικών Ηθικών

Αρχών (Principlism)4,10.

2.2.1.1 Αρχή του ωφελείν

Η αρχή του ωφελείν, κατευθύνει τις επιστήμες της

υγείας να πράξουν αυτό που είναι καλό. Αυτή η

προτεραιότητα του να πραγματοποιείς καλό κάνει μια ηθική

προσέγγιση και μία πιθανή λύση σε ένα ηθικό δίλημμα

αποδεκτή2. Η αρχή αυτή πηγάζει από τον όρκο του Ιπποκράτη

«… Διαιτήμασί τε χρήσομαι ἐπ' ὠφελείῃ …( Θα χρησιμοποιώ

τη θεραπεία για να βοηθήσω τους ασθενείς)»11.

2.2.1.2 Αρχή του μη-βλάπτειν

Η αρχή του μη-βλάπτειν είναι συσχετιζόμενη με την

αρχή του ωφελείν. Στην πραγματικότητα είναι έννοιες

αλληλοσυμπληρούμενες για την ιατρική πράξη. Η αρχή αυτή

εστιάζει στην αποφυγή της πρόκλησης βλάβης στον

θεραπευόμενο ως βασική συνιστώσα της παροχής υπηρεσιών

υγείας8. Ο Ιπποκρατικός όρκος αναφέρεται στο μη-βλάπτειν

καθώς προβλέπει «…ἐπὶ δηλήσει δὲ καὶ ἀδικίῃ εἴρξειν …(

αλλά ποτέ για να βλάψω ή να αδικήσω)»11.

2.2.1.3 Αρχή του σεβασμού της αυτονομίας

Η αρχή του σεβασμού της αυτονομίας αναδύει το

δικαίωμα του ασθενή να πραγματοποιεί τις επιλογές του

αναφορικά με τους τρόπους προτεινόμενης θεραπείας αλλά

και της ζωής του γενικότερα6,12. Υπάρχουν δυο προσεγγίσεις

αναφορικά με τον σεβασμό στην αυτονομία του ασθενούς και

6

του ανθρώπου γενικότερα. Η πατερναλιστική σκοπιά, κατά

την οποία κάποιος τρίτος, συνήθως με εξουσία, δίνει

προτεραιότητα σε αυτό που είναι ωφέλιμο για τον ασθενή

απέναντι στις επιθυμίες του ασθενούς13,14,15. Εκ διαμέτρου

αντίθετη προσέγγιση αποτελεί η φιλελεύθερη σκοπιά, αφού

εδώ οι επιθυμίες του ασθενούς προηγούνται των συμφερόντων

του13,14,15.

2.2.1.4 Αρχή της δικαιοσύνης

Η αρχή της δικαιοσύνης αναφέρεται στο αξίωμα ότι οι

ασθενείς πρέπει να αντιμετωπίζονται από τους

επαγγελματίες υγείας κατά ένα τρόπο, ο οποίος να είναι

δίκαιος και έντιμος6,14,15. Αυτό συνάγει ότι ο τρόπος αυτός

είναι κοινωνικά αποδεκτός και βασίζεται στην λογική9,12,13.

Η δικαιοσύνη στην παροχή θεραπείας ενδέχεται να αφορά την

δίκαιη κατανομή των πόρων προς τους ασθενείς, τον σεβασμό

για τα δικαιώματα των ατόμων και επίσης τον σεβασμό για

τους ηθικά αποδεκτούς νόμους και κανόνες9.

2.2.1.5 Αρχή του πεδίου εφαρμογής

Ωστόσο, ενδιαφέροντα και κρίσιμα θεωρητικά ζητήματα

ανακύπτουν αναφορικά με το πεδίο εφαρμογής κάθε μιας εκ

των τεσσάρων ηθικών αρχών. Δύο ζητήματα είναι μείζονος

σημασίας για τους επαγγελματίες υγείας. Το πρώτο έχει να

κάνει με το ποιόν περικλείει η έννοια του σεβασμού της

αυτονομίας9. Το δεύτερο έχει να κάνει με το δικαίωμα στην

ζωή. Και για τα δύο αυτά ζητήματα πρέπει να γίνει

κατανοητό ότι αυτά δεν αφορούν το περιεχόμενο των ηθικών

7

μας δεσμεύσεων αλλά απευθύνονται κυρίως στο πεδίο

εφαρμογής τους9.

2.2.2 Ηθικές θεωρίες και υγεία.

Απόρροια των ηθικών αρχών αποτελεί η θέσπιση θεωριών

περί ηθικής5,16. Σε αυτή την υποενότητα παρατίθενται

ορισμένες θεωρητικές προσεγγίσεις για την ηθική που

άπτονται άμεσα του χώρου της υγείας.

2.2.2.1 Η Ηθική της Αρετής (Virtue ethics)

Η ηθική της αρετής εστιάζει στον χαρακτήρα του ατόμου

και στις αρετές που ο χαρακτήρας ενσωματώνει προκειμένου

να καθορίσει την ηθική συμπεριφορά17. Μια πρώτη συσχέτιση

μεταξύ της παροχής υπηρεσιών υγείας και της ηθικής της

αρετής εντοπίζεται στον Αριστοτέλη18 και στον Πλάτωνα19. Ο

Αριστοτέλης συνέκρινε τον σκοπό της ιατρικής που είναι η

υγεία με τον σκοπό της αρετής που είναι η ανθρώπινη

ευτυχία και ευδαιμονία. Ο Πλάτωνας από την πλευρά του

εξήρε την μέθοδο του Ιπποκράτη για την κατανόηση του

σώματος ως πρότυπο στην προσπάθεια για την κατανόηση της

ψυχής.

2.2.2.2 Eξατομικευμένη Ηθική (Casuistry)

Η θεωρία της εξατομικευμένης ηθικής ακολουθεί την

μέθοδο της σύγκρισης ενός ηθικού διλλήματος που ανακύπτει

με παρόμοια ηθικά διλλήματα του παρελθόντος και τα

αποτελέσματα τους. Αυτό επιτρέπει τον καθορισμό της

8

βαρύτητας μιας κατάστασης και την επιλογή της καλύτερης

δυνατής λύσης βάσει παλαιότερων εμπειριών20,21. Η

διασύνδεση με την παροχή ιατρικής φροντίδας είναι εμφανής

καθώς η μελέτη παρελθόντων ιατρικών περιπτώσεων αποτελεί

βασική συνιστώσα της ιατρική εκπαίδευσης αλλά και

πράξης22.

2.2.2.3 Δεοντολογική Θεωρία (Deontological theory)

Η δεοντολογική θεωρία κρίνει την ηθικότητα μιας

πράξης βάσει του βαθμού προσκόλλησης αυτής με ένα κανόνα

ή με ένα σύνολο κανόνων. Αφορά και έχει σχέση με το

καθήκον, την υποχρέωση και τους κανονισμούς23. Η

θεωρητική αυτή προσέγγιση πρόκρινε την δημιουργία Κωδίκων

Δεοντολογίας για όλα τα επαγγέλματα που σχετίζονται του

χώρου της υγείας.

2.2.2.4 Ηθική της Ωφελιμότητας (Utilitarianism)

Η ηθική της ωφελιμότητας ερείδεται στην αποδοχή της

αρχής της ωφελιμότητας. Αυτή υποστηρίζει ότι πρέπει σε

όλες τις περιστάσεις να παράγεται η μεγαλύτερη δυνατή

ωφελιμότητα και/ή η λιγότερη μη-ωφελιμότητα για το σύνολο

όσων επηρεάζονται. Σε επίπεδο φροντίδας υγείας, η

ωφελιμότητα προκρίνει, στην περίπτωση που υπάρχει επιλογή

ανάμεσα σε δύο διαφορετικές αλλά το ίδιο αποτελεσματικές

θεραπείες, εκείνη που μεγιστοποιεί την ωφέλεια του ασθενή

και μειώνει το κόστος και τους παράπλευρους κινδύνους24.

Επίσης, η θεωρία της ωφελιμότητας βρίσκει εφαρμογή και

στην κατανομή των περιορισμένων πόρων που είναι

9

διαθέσιμοι για την υγεία, καθώς και στις αποφάσεις που

αφορούν τις δαπάνες για υπηρεσίες υγείας24.

2.2.2.5 Ηθική της Φροντίδας (Ethics of Care)

Η ηθική της φροντίδας απορρίπτει την χρήση γενικών

κανόνων ή προσεγγίσεων για την επίλυση ηθικών διλημμάτων.

Αντί αυτού, επιχειρείται η προσέγγιση του κάθε ατόμου

αναφορικά με τις σχέσεις που αυτό συνάπτει. Στον πυρήνα

της ηθικής της φροντίδας είναι η έμφαση στην προώθηση

σχέσεων φροντίδας, παρά η προώθηση των ατομικών

δικαιωμάτων25. Η κάθε περίπτωση αντιμετωπίζεται εκτιμώντας

τις συγκεκριμένες σχέσεις που περιλαμβάνονται και όχι

ανατρέχοντας σε ένα γενικό κανόνα. Τονίζεται επίσης, η

σημαντικότητα των ευθυνών που αναπτύσσονται μέσα στο

πλαίσιο των σχέσεων φροντίδας4,25.

3. Από το Ιατρικό Απόρρητο στο Απόρρητο του Ασθενή.

Οι θεωρητικές προσεγγίσεις και οι αρχές περί ηθικής

τεκμαίρουν και βρίσκουν πρακτική εφαρμογή στην

δημιουργία, διατήρηση και διασφάλιση μιας σχέσης

εμπιστοσύνης και εχεμύθειας μεταξύ του δότη και του λήπτη

φροντίδας υγείας. Πρακτικώς, τα προαναφερόμενα άπτονται

του ιατρικού απορρήτου καθώς και της προστασίας των

προσωπικών δεδομένων του ασθενούς.

10

3.1 Ιατρικό απόρρητο και ευαίσθητα προσωπικά

δεδομένα.

Το ιατρικό απόρρητο τεκμαίρεται και απορρέει από τον

σεβασμό των θεμελιωδών δικαιωμάτων του ανθρώπου2 και

ειδικότερα του δικαιώματος του απορρήτου της ιδιωτικής

του ζωής26. Ως ιατρικό απόρρητο θα μπορούσε να

χαρακτηριστεί η μη αποκάλυψη, αλλά και η υποχρέωση μη

αποκάλυψης σε τρίτους από τον ιατρό αυθαίρετα όσων αυτός

γνωρίζει για την κατάσταση της υγείας και γενικά για τη

ζωή του προσώπου στο οποίο παρείχε ιατρική υπηρεσία και

τα οποία έμαθε ακριβώς λόγω της παροχής της συγκεκριμένης

ιατρικής υπηρεσίας27. Με άλλα λόγια είναι εμφανής η

δέσμευση του προσωπικού φροντίδας προς τον ασθενή να μην

αποκαλύψουν πτυχές των ευαίσθητων προσωπικών του

δεδομένων.

Απόλυτα συνυφασμένα με την έννοια του ιατρικού

απορρήτου είναι αυτή των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων.

Ο όρος ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα περιλαμβάνει τα

δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα, δηλαδή τις οιεσδήποτε

πληροφορίες που αφορούν ένα προσδιορισμένο ή

προσδιορίσιμο φυσικό πρόσωπο. Ένα προσδιορίσιμο φυσικό

πρόσωπο είναι εκείνο το πρόσωπο το οποίο μπορεί να

προσδιοριστεί άμεσα ή έμμεσα ειδικότερα σε σχέση με τον

αριθμό ταυτοποίησης του ή ένα ή περισσότερα στοιχεία που

αφορούν την φυσική, φυσιολογική, διανοητική, οικονομική,

πολιτιστική ή κοινωνική του ταυτότητα28.

11

Οι πληροφορίες που σχετίζονται με την υγεία του

ατόμου αποτελούν έκφανση της προσωπικότητας του ατόμου

και όχι ιδιοκτησία της δομής παροχής υπηρεσιών υγείας που

τα συλλέγει και τα επεξεργάζεται. Έτσι η επεξεργασία των

δεδομένων πρέπει να συνάδει με τις σχετικές διατάξεις για

την προστασία των προσωπικών ευαίσθητων δεδομένων και του

ιατρονοσηλευτικού απορρήτου29.

3.2 Ιατρικό απόρρητο και προστασία ευαίσθητων

προσωπικών δεδομένων: Νομικό πλαίσιο.

Η προστασία των ευαίσθητων προσωπικών δεδομένων είναι

συνταγματικά κατοχυρωμένη. Η αναθεώρηση του Συντάγματος

το 2001 συμπεριέλαβε μέριμνα για την προστασία των

προσωπικών δεδομένων με έμφαση στις νέες τεχνολογίες και

στα ρήγματα που αυτές προκαλούν στην διασφάλιση τους.

Συγκεκριμένα στο άρθρο 9Α του Συντάγματος ορίζεται ότι ο

«καθένας έχει δικαίωμα προστασίας από τη συλλογή,

επεξεργασία και χρήση, ιδίως με ηλεκτρονικά μέσα, των

προσωπικών δεδομένων, όπως ο νόμος ορίζει»30.

Επίσης, η προστασία των ευαίσθητων προσωπικών

δεδομένων απαντάται στο Σύνταγμα της Ελλάδος και στα

άρθρα 2 παρ. 1 όπου γίνεται αναφορά στο σεβασμό και την

προστασία της αξίας του ανθρώπου, στο άρθρο 9 όπου

αναφέρεται στο απαραβίαστο της οικογενειακής και

προσωπικής ζωής καθώς και στο άρθρο 19 όπου

12

διασαφηνίζεται ότι το απόρρητο της επικοινωνίας είναι

απαραβίαστο30.

Αναλυτική μέριμνα ωστόσο για την προστασία των

δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα λαμβάνει ο νομοθέτης στο

Νόμο 2472/199731 . Στο άρθρο 2 παρ. β του συγκεκριμένου

νόμου ορίζονται ως «ευαίσθητα δεδομένα» εκτός των άλλων

και αυτά που αφορούν την υγεία.

Αναφορικά με το ιατρικό απόρρητο ο νομοθέτης νουθετεί

με τον νόμο 3418/200532 που αφορά τον κώδικα ιατρικής

δεοντολογίας. Στο άρθρο 13 προβλέπει ότι ο «ιατρός

οφείλει να τηρεί αυστηρά απόλυτη εχεμύθεια για

οποιοδήποτε στοιχείο υποπίπτει στην αντίληψή του ή του

αποκαλύπτει ο ασθενής ή τρίτοι, στο πλαίσιο της άσκησης

των καθηκόντων του, και το οποίο αφορά στον ασθενή ή τους

οικείους του» και επίσης «Η υποχρέωση τήρησης και

διαφύλαξης του ιατρικού απορρήτου δεν παύει να ισχύει με

το θάνατο του ασθενή.»

Επίσης στο άρθρο 371 παρ. 1 του Ποινικού Κώδικα

προβλέπεται ότι «κληρικοί, δικηγόροι και κάθε είδους

νομικοί παραστάτες, συμβολαιογράφοι, ιατροί, μαίες,

νοσοκόμοι, φαρμακοποιοί και άλλοι στους οποίους κάποιοι

εμπιστεύονται συνήθως λόγω του επαγγέλματός τους ή της

ιδιότητάς τους ιδιωτικά απόρρητα, καθώς και οι βοηθοί των

προσώπων αυτών, τιμωρούνται με χρηματική ποινή ή με

φυλάκιση έως ενός έτους αν φανερώσουν ιδιωτικά απόρρητα

που τους εμπιστεύτηκαν ή που έμαθαν λόγω του επαγγέλματος

ή της ιδιότητάς τους»1.

13

3.2 Λόγοι άρσης Ιατρικού Απορρήτου

Οι λόγοι άρσης του ιατρικού απορρήτου αναφέρονται ρητώς

στον Κώδικα Ιατρικής Δεοντολογίας32 και συγκεκριμένα στο άρθρο

13 παρ. 3. Μια λιγότερο γνωστή περίπτωση άρσης του ιατρικού

απορρήτου τεκμαίρεται από τα άρθρα 231 και 232 του Ποινικού

Κώδικα27. Κατ’ ερμηνεία των διατάξεων αυτών, ο ιατρός δεν έχει

υποχρέωση να καταγγείλει μια εγκληματική πράξη που έχει ήδη

τελεστεί, αλλά στον αντίποδα -έχει υποχρέωση- να αποτρέψει

μια νέα, ακόμη και αν αυτό σημαίνει παραβίαση του ιατρικού

απορρήτου.

4. «διαφύλαξη έννομου ή άλλου δικαιολογημένου, ουσιώδους

δημοσίου συμφέροντος»

Η παραπάνω φράση προέρχεται από τον Κώδικα Ιατρικής

Δεοντολογίας, άρθρο 13 παρ.3β και αποτελεί ένα εκ των λόγων

για τους οποίους δημιουργούνται συνθήκες άρσης του απορρήτου32.

Είναι η φράση πάνω στην οποία βασίστηκε η δημοσιοποίηση των

στοιχείων ταυτότητας των 11 ιεροδούλων τον Μάιο του 2012.

Αρχικώς και προσεγγίζοντας το θέμα από νομικής απόψεως και

συγκεκριμένα επί της διαδικασίας που η δημοσιοποίηση των

στοιχείων συντελέστηκε, διαπιστώνεται ένα σοβαρό ατόπημα. Όπως

προαναφέρθηκε σε προηγούμενη ενότητα υπάρχει νομικό πλαίσιο

που προστατεύει τα ευαίσθητα προσωπικά δεδομένα και δεν

επιτρέπει την δημοσιοποίηση τους.

14

Δημοσιοποίηση προσωπικών δεδομένων επιτρέπεται μόνο από

την εισαγγελική αρχή, η οποία ενεργεί στο πλαίσιο της απονομής

δικαιοσύνης ή για την εξυπηρέτηση των αναγκών της λειτουργίας

με σκοπό τη βεβαίωση εγκλημάτων, που τιμωρούνται ως

κακουργήματα ή πλημμελήματα και ιδίως εγκλημάτων κατά της

ζωής33. Σε κάθε άλλη περίπτωση απαιτείται η προηγούμενη άδεια

από την Αρχή Προστασίας Προσωπικών Δεδομένων. Η επίκληση της

γενικής αρχής της προστασίας της δημόσια υγείας δεν

δικαιολογεί τη σκοπιμότητα της εισαγγελικής εντολής για τη

δημοσιοποίηση χωρίς άδεια της Αρχής ιατρικών δεδομένων αφ’

εαυτών απορρήτων33.

Η δημοσιοποίηση των στοιχείων ταυτότητας για λόγους

δημοσίου συμφέροντος κρίνεται ως υποκριτική. Αυτό διότι αν

όντως όλοι αυτοί οι συναινούντες για την προστασία της

Δημόσιας Υγείας είχαν πράγματι αυτό ως σκοπό της πράξης τους,

τότε όφειλαν να δημοσιοποιήσουν και τα στοιχεία όλων εκείνων

που κατέστησαν οροθετικοί από την συνεύρεση με τις ιερόδουλες.

Αυτό διότι ο κίνδυνος για τη δημόσια υγεία είναι ο ίδιος

ανεξάρτητα από το φύλο, την εθνικότητα ή τη κοινωνική τάξη του

πάσχοντος.

5. Άσκηση υγειονομικής πολιτικής σε πληθυσμούς υψηλού

κινδύνου.

Η προστασία της Δημόσιας υγείας όπως προαναφέρθηκε δεν

επιτυγχάνεται με την καταπάτηση των θεμελιωδών δικαιωμάτων

ατόμων που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου και κοινωνικά

αποκλεισμένους. Τουναντίον, η Δημόσια Υγεία προστατεύεται όταν

λαμβάνονται μέτρα που προωθούν την κοινωνική συνοχή και

αλληλεγγύη. Αν και η πολιτεία έχει θεσπίσει τον κεντρικό

15

σχεδιασμό34 προς αυτή την κατεύθυνση ωστόσο τα μέτρα αυτά δεν

εφαρμόζονται ή στην καλύτερη των περιπτώσεων εφαρμόζονται

αποσπασματικά. Αυτό το κενό στην εφαρμογή μπορεί να καλυφθεί

σε συνεργασία με ιδιωτικούς ή εθελοντικούς φορείς, όπως ΜΚΟ

και σωματεία.

Ωστόσο αυτό στο οποίο διαφαίνεται ότι η ελληνική κοινωνία

υστερεί είναι η φιλοσοφία της πρόληψης, προαγωγής και αγωγής

της υγείας. Αυτό διότι πολλοί πολίτες προτιμούν την άμεση

θεραπεία από την πρόληψη και από τα μέτρα υγιούς συμπεριφοράς,

γιατί έχουν προσκολληθεί σε ένα μοτίβο ζωής και δεν επιδιώκουν

την αλλαγή ακόμα και αν αυτό συνάδει οφέλη για την υγεία τους.

Ειδικά για τους πληθυσμούς υψηλού κινδύνου όπου οι παράγοντες

νοσηρότητας είναι πολλαπλάσιοι η προώθηση παρεμβάσεων πρόληψης

και προαγωγής υγείας είναι κάτι παραπάνω από επιβεβλημένοι.

6. Επίλογος

Το ιατρικό απόρρητο αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο

προκειμένου η σχέση μεταξύ του επαγγελματία υγείας και

του ασθενή να αποβεί θεραπευτική. Αυτό διότι κατά αυτόν

τον τρόπο διασφαλίζεται η προστασία των ευαίσθητων

προσωπικών δεδομένων και η θεμελίωση του σεβασμού προς

την οντότητα και προσωπικότητα του. Το ιατρικό απόρρητο

πηγάζει, και τεκμαίρεται επί της βάσεως ηθικών και

δεοντολογικών προσεγγίσεων που ζευγνύουν του χώρου της

υγείας. Ωστόσο ο νομοθέτης προβλέπει ακροθιγώς τις

προϋποθέσεις άρσης του απορρήτου, αν και εφόσον

διαμορφώνονται ειδικές συνθήκες, καθώς και υπό

συγκεκριμένη διαδικασία.

16

Η άρση του απορρήτου δεν θα πρέπει να λαμβάνει

τιμωρητική ως προς το υποκείμενο διάσταση, όπως συνέβη

στην περίπτωση των 11 ιεροδούλων με πρόφαση την προάσπιση

της δημόσιας υγείας. Αυτό διότι η διαπόμπευση ατόμων που

ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου ή/και κοινωνικά

αποκλεισμένες δεν συνάδει με την προάσπιση της δημόσιας

υγείας. Ο δημόσιος χαρακτήρας της υγείας προϋποθέτει

αρχικώς πολιτικές κοινωνικής ενσωμάτωσης και προαγωγής

της υγείας και αφετέρου αναμόχλευση του αντιληπτικού

κατεστημένου του συνόλου της κοινωνίας για τους

πληθυσμού αυτούς.

17

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Ποινικός Κώδικας. [Διαδίκτυο]. Διαθέσιμο στο

http://www.ministry

ofjustice.gr/site/kodikes/Ευρετήριο/ΠΟΙΝΙΚΟΣΚΩΔΙΚΑΣ/tabid

/432/language/el-GR/Default.aspx. [Προσπελάστηκε στις

3/3/2013].

2. Θεοδώρου Μ., Μητροσύλη Μ., (1999). Δομή και Λειτουργία

του Ελληνικού Συστήματος Υγείας. Πάτρα: ΕΑΠ.

3. Merriam-Webster Dictionary. [online]. Available at:

http://www.merriam-web ster.com/dictionary/ethics.

[Accessed April 3rd 2013].

4. Campell, A., Gillett, G. & Jones, G., (2001). Medical

Ethics. 3rd edition. Oxford University Press.

5. Hull, R., (1979). The Varieties of Ethical Theories.

Buffalo Psychiatric Center.

6. Beauchamp, T. & Childress, J. (2003). Principles of

Biomedical Ethics. Oxford University Press.

7. Boyd, K.M., Higgs, R. & Pinching, A.J., (1997). The

New Dictionary of Medical Ethics. London: BMJ Publishing

Group.

8. Green. S. & Bloch, S.,(2006). An Anthology of

Psychiatric Ethics. Oxford University Press.

9. Gillon, R., (1993). Four Principles Plus Attention to

Scope. British Medical Journal. 309, p. 184-188.

18

10. McCarthy, J., (2003). Principlism or Narrative

Ethics: Must we Choose Between them?. Journal of Medical

Humanities. 29, p. 65-71.

11. Πουρναρόπουλος, Γ.Κ.,(επ.) (1967). Ιπποκράτης.

Άπαντα τα Έργα. Εκδόσεις Μαρτίνος.

12. Foster, C., (2009). Choosing Life, Choosing Death.

Oxford: Hart.

13. Ridley, A., (1998). Beginning Bioethics. New York:

St. Martin’s Press.

14. Hope, T., (2004). Medical Ethics. A Very Short

Introduction. Oxford University Press.

15. Parker M, Dickenson D. 2001. The Cambridge medical

ethics workbook: case studies, commentaries and

activities. Cambridge University Press.

16. Edge, R., S. & Groves, J., (2005). Ethics of Health

Care: A Guide for Clinical Practice. Clifton Park, NY:

Delmar Cengage Learning.

17. Walker, R., (2010). Virtue Ethics and Medicine.

Medical Ethics. 17 (3), p.1-2. [Online]. Available at:

http://sarahhoneychurchteaching.wikispaces.com/file/view

/Lahey%20fall%202010%20Ethics.pdf/310857792/Lahey%20fall

%202010%20Ethics.pdf . [Accessed April 4th 2013]

18. Αμπελάς, Ι. Π., (επ.) (2012). Φιλοσοφικός Λόγος:

Αριστοτέλους «Ηθικά Νικομάχεια». Πρότυπο Πειραματικό

Λύκειο Ευαγγελικής Σχολής Σμύρνης.

19. Δοΐκος, Π. (2001). Πλάτων, Φαίδρος. Θεσσαλονίκη:

Ζήτρος.

19

20. Jonsen, A., Siegler, M. & Winslade, W., (2010).

Clinical Ethics: A Practical Approach to Ethical

Decisions in Clinical Medicine. 7th ed. New York: McGraw-

Hill Medical.

21. Lo, B., (2009). Resolving Ethical Dilemmas: A Guide

for Clinicians. 4th ed. Baltimore: Lippincott.

22. Tomlinson, T. (1994). Casuistry in Medical Ethics:

Rehabilitated or Repeat Offender; Theoretical Medicine. 15,

p.5-20.

23. Pellegrino, E., Engelhardt,T. Jr., & Jotterand, F.,

(eds), (2008). The Philosophy of Medicine Reborn: A

Pellegrino Reader. Notre Dame, IN: University of Notre

Dame.

24. Mack, P., (2004). Utilitarian Ethics in Healtcare.

International Journal of the Computer, the Internet and Management. 12

(3), p. 63-72.

25. Mahowald, M., (2006). Bioethics and Women. Oxford

University Press.

26. Μεράκου, Κ., Δάλλα, Α. & Θεοδωρίδης, Δ. (1999).

Ιατρικό απόρρητο. Οι «Κατά Συνθήκη» Παραβιάσεις. Αρχεία

Ελληνικής Ιατρικής. 16(5), σ.504-510.

27. Κορσάνου, Α., Δουζένης Α. & Λύκουρας Λ., (2010). Το

ιατρικό απόρρητο στην άσκηση της Ιατρικής με έμφαση στην

άσκηση Ψυχιατρικής. Νομικό Πλαίσιο. Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής.

27(4), σ. 686-690.

28. Αποστολάκης, Ι., (2005). Θέματα Διοίκησης

Πληροφοριακών Υποδομών στις Μονάδες Υγείας. Αθήνα:

Εκδόσεις ΜediForce.

20

29. Πάγκαλος, Γ. & Μαυρίδης, Ι., (2002). Ασφάλεια

Πληροφοριακών Συστημάτων και Δικτύων. Θεσσαλονίκη:

Εκδόσεις Ανικούλα.

30. Σύνταγμα της Ελλάδος. ΦΕΚ 120 Α΄. 27 Ιουνίου 2008.

31. Νόμος 2792/1997. Προστασία του ατόμου από την

επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα. ΦΕΚ 50 Α΄. 10

Απριλίου 1997.

32. Νόμος 3418/2005. Κώδικας Ιατρικής Δεοντολογίας. ΦΕΚ

287 Α΄. 28 Νοεμβρίου 2005.

33. ΕΣΗΕΑ, (2012). Η ΕΣΗΕΑ για την δημοσίευση

φωτογραφιών οροθετικών εκδιδομένων γυναικών. [διαδίκτυο].

Διαθέσιμο στο http://www.esiea.gr/gr/index.html

[Προσπελάστηκε στις 3/3/2013].

34. Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης (). To

Σχεδιο Δρασης για την Ανάπτυξη του Τομέα της Κοινωνικής

Πρόνοιας Την Δ΄ Προγραμματική Περίοδο 2007– 2013.Το

Εθνικό Πρόγραμμα «Κοινωνική Συνοχή Και Αλληλεγγύη».

[διαδίκτυο]. Διαθέσιμο στο

http://www.ygeia-pronoia.gr/Uploads/meletes

/39_politikes_koinwnikhs_pronoias.pdf [Προσπελάστηκε

στις 3/3/2013].

21