İSPARTA ARKEOLOJİ MÜZESİ SERAMİK KOLEKSİYONU

Bilge HÜRMÜZLÜ* Murat FIRAT

İsparta Arkeoloji Müzesi seramik koleksiyonu, TÜBİTAKSOBAG107 K138 No.lu proje kapsamında çalışılmıştır. İsparta İli ve çevresindeki yerleşimlerde, özellikle de kurtarma kazılarında ele geçirilmiş olan ve bölgenin tarihine ışık tutabilecek önemli sayıda vazo İsparta Arkeoloji Müzesi'nde korunmaktadır. Proje kapsamında İsparta Arkeoloji Müzesi'nde korunmakta olan Arkaik, Klasik, Hellenistik ve Roma dönemlerine ait seramikler değerlendirilmiştir1. Projenin amacı, seramik buluntuların sağladığı verilerden yola çıkarak İsparta ilini ve çevresini kapsayan bölgenin Antik Dönemde tarihi ve ticarî faaliyetleri hakkındaki bilgilerin elde edilmesidir. Bu amaçla İsparta Arkeoloji Müzesi'nde korunmakta olan 280 adet vazonun tasnif, çizim, fotoğraf ve katalog çalışması tamamlanmıştır. Bu çalışmada elde edilen ön sonuçların paylaşılması amaçlanmıştır.

İsparta Arkeoloji Müzesi seramik koleksiyonunda 30 adet Geç Geometrik, Arkaik ve Klasik Dönem'e ait vazo bulunmaktadır. Hellenistik Dönem'e ait az sayıda örnek vardır. Seramik koleksiyonunda çoğunluğu Koma Dönemi'ne ait eserler oluşturur.

Arkaik Döneme ait seramikler arasında en erken tarihli örnekler M.Ö. 8. yüzyılın sonundan itibaren karşımıza çıkmaktadır. Karia bölgesinin ürünü olan bu kaplar Afyon Arkeoloji Müzesi'nden İsparta Arkeoloji Müzesi'ne aktarılmıştır. Muhtemelen Damlıboğaz Nekropolisi buluntuları olmalıdır. M.Ö. 8. yüzyılın sonundan itibaren M.Ö. 6. yüzyılın içlerine dek örnekleri kapsamaktadır. Diğer örnekler İonia üretimi bantlı seramik grubuna aittir. Bantlı seramikler arasmda bir İonia kyliksi, bantlı oinokhoe ve bantlı lekvthoslar yer alır. İonia kvliksi M.Ö. 620-590 yılları araşma tarihlenen "geniş, yüksek ağız kenarlı, derin gövdeli" tipe ait bir örnektir (Resim: 1). Muhtemelen Güney İonia ürünü olan alabastronlar ise M.Ö. 6. yüzyılın sonuna aittir.

Bunun dışında müzede zengin bir Lydia seramik grubu vardır. İstanbul ve Afyon Arkeoloji müzelerinden aktarılan örnekler dışında, özellikle Aksu Ilçesi'nden geürilen ve satın alma yoluyla müzeye kazandırılan çok

* Bilge HURMÜZLÜ, Sülevman Demirel Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Arkeoloji Bolümü, 32260, Isparta/TÛRKIYE.

1 Çalışmamız sırasında gösterdiği kolaylık ve verdiği bilgiler için İsparta Arkeoloji Müzesi Müdürü İlhan Güceren'e teşekkür ederiz.

273

sayıda lydion tespit edilmiştir. Lydia üretimi olan Aksu örnekleri M.Ö. 6. vüzyılm ikinci yarısına aittir. Bunun dışında Lydia ürünü örnekler arasında "marble ware" mermer taklidi olarak bilinen ve beyaz boya ile mermer izlenim vermek için dikey hızlı dalgalı çizgiyle bovanmış Iekythoslara da rastlanmaktadır (Resim: 2). Bölgenin öncelikle Frig yönetiminde olduğu, daha sonraları ise Lydia yönetimine geçtiği bilinmektedir2. Herodotos'un aktarımına göre, Kroisos Halys'in (Kızılırmak) batısındaki tüm toprakları egemenliğine katmıştır (Herodotos, 1.28). Bu durumda Pisida bölgesi de Persler'in Anadolu'yu ele geçirdiği M.Ö. 547/546 tarihine dek Lydia vönetiminde kalmıştır. Pisidia bölgesine dışarıdan uzun dönemler boyunca ve çeşitli nedenlerle kültür akışının olduğu bilinmektedir. İsparta Müzesi'nde hâlen devam eden Lydia seramiklerinin derlenmesi çalışması Pisidia'nm bu dönemine ait verilerin değerlendirilmesi için önemlidir.

İsparta Müzesi seramikleri arasında Klasik Döneme ait dört vazoya rastlanmıştır. Plametli lekythoslar grubuna ait olan ve M.Ö. 4. yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlenen kırmızı figür tekniğinde bezeli, Attika ürünü lekythostur ve sivah firnisli avnı döneme ait içe çekik ağız kenarlı kâsedir.

Hellenistik Döneme ait a7. sayıda örneğe rastlanmıştır. Hellenistik Dönem vazoları arasında genellikle unguenteriumlar yer alır. M.Ö. 2. yüzyılın sonuna tarihlenmesi gereken diğer bir örnek "Megara tipi" kâselere aittir. Gövdesi yaprak motifleriyle bezelidir.

İsparta Arkeoloji Müzesi seramik koleksiyonunda sayıca çoğunlu Roma Dönemine ait vazolar oluşturmaktadır. Burada terra sigillata grubuna ait örnekler değerlendirilecektir.

Bugüne kadar gerçekleştirilen çalışmalarda ilk kez R. Zahn tarafından, doğu yerleşimlerinde bulunan sigillatalardan iki temel grubun ayırt edilebildiği savı ileri sürülmüştür: Beyazımsı san veya devetüvü tonlarında açık renk üretim olan Bergama; kırmızı üretim olan ise Samos olarak sınıflandırılmıştır3. Kırmızı üretim grubu seramikler mikanın varlığı ya da noksanlığı esas alınarak "Samos ve Priene" üretimleri olarak ayrıştırılmıştır*. Sagalassos buluntularını değerlendiren ve kil analizlerinin sağladığı verilerden hareketle üretim yerinin saptanmasına dönük önerilerde bulunan J. Poblome, doğu terrasigillataları ve özellikle de Pisidia bölgesi ürünleri için önemli veriler sunmaktadır. Bu çalışmada kil analizleri de yapılarak kentin üretimleri değerlendirilmiştir.

2 Hürmüzlü 2007,3-4. 3 Zahn et.al. 1904: 447. Nitekim Plinius Samos, Pergamon vc Tralleis'te bu tarz kapların

üretildiğini belirtmektedir, Flinius: 160-1. Samos'ta açık renk sigillatalar ile diğer keramiklerin, mika dahil olmak üzere birçok benzer özellikleri vardır. Buna karşın Priene'deki üretimlerde mika bulunmamaktadır. Ayrıca Samos'un açık renkli seramik örneklerinin spektrografik analizleri, Samaria örneklerinden oldukları sonucuna varmaktadır. Bkz. Kenvon-Crovvfoot 1957: 281. Diğer merkezlerde gerçekleştirilecek yeni çalışmalar da farklı veriler ortaya koyabilecektir. Bu nedenle seramikleri sadece tek bir kent ismiyle sınırlandırmanın yeterli olmayacağını belirtmek gerekir.

4 Gunnevvav et al. 1983: 3.

274

İsparta örnekleri ise genel olarak kırmızı ve kahverengi tonlarda astarla kaplı, ince yapılı kaliteli seramikleridir. Oldukça kaliteli hamura (az mikalı bazıları az kumlu), işçiliğe ve nadiren bezemeye sahiptirler. Bu gruba ait seramikler arasında en yoğun grup kâselere aittir. Çalışma içerisinde 19 tane değişik derinliklere sahip kâse tespit edilmiş ve irdelenmiştir. Bu grupta tabaklarda da görüldüğü üzere batı terrasigilata seramiklerinin çok süslü, kalıp kabartmalı, kabartma sahneli bezemelerine sahip değildir; ancak oldukça iyi durumdadırlar. Kaplardan bazıları dışa (Resim: 3), bazıları ise içe çekik (Resim: 4.) ağız yapısına sahiptir. Bunlardan özellikle içe çekik ağızlı kâseler Hellenistik Dönem daldırma firnisli kâselerin bir devamı olarak kabul görmektedir. Kaplar genellikle sade biçimde yivlendirilmiş süslemeye ve yüksek pedestal kaidelere sahiptir. Kaideler genellikle yivlendirilmiştir.

Diğer bir grubu ise tabaklar oluşturmaktadır (Resim: 5). Oldukça iyi biçimde korunmuşlardır. Kaplar dışa çekik dudak yapısı, düz dudak yapısı veya dudağın hemen dışında yivlendirilmiş özelliktedir. Yivli olanlarda belli bir standart gözlenmez. Yivler kabm boyutuna uygun olarak farklı genişliklerde işlenmiştir. Genelde düz diplidirler. Ancak, küçük boyutlu geniş açılı halka kaideli örnekler de gözlenir. Kapların üzeri kırmızı ağırlıklı olmak üzere (zaman zaman kahverengi tonlar da var) parlak astarla kaplıdır. Astar iç-dış ayırt edilmeksizin uygulanmıştır.

Son olarak İsparta Arkeoloji Müzesi buluntuları arasında yer alan önemli bir grubu Seleukeia Sidera Nekropolisi buluntularının oluşturduğunu belirtmek gerekir. Seleukeia Sidera antik kenti nekropolis alanında açığa çıkarılan ve hâlen İsparta Arkeoloji Müzesi'nde korunmakta olan buluntular, Pisidia bölgesindeki birçok yerleşmede olduğu gibi, Hellenistik Dönemden itibaren Roma Döneminin içlerine dek süren kesintisiz bir yerleşime işaret etmektedir.

Kısaltmalar ve Kaynakça Gunneway, I., et.al, 1983, The Prcvenience Typologv and Clıronology of Eastern

Terrasigillata, Jerusalem. Htirmüzlü, B., 2007, "Pisidia'da "Gömü Geleneklerinin" Işığında Kültürler

Arası İlişkiler" SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi 15:1-22. Kenyon, K. M.-Crovvfoot, G. M., 1957, "Terra Sigillata" Samaria Sebaste Vol.

III: The Objects, Londra. Zahn, R. et. ali, 1904, Priene, "Ergebnisse der Ausgrabungen und Untersuchungen

in den Jahren 1895-1898 /von Theodor Wiegand und Hans Schräder unter Mitwirkung, Berlin.

275

t

Resim: 1

Resim: 2

3 276

t

) I

Resim: 3

1

5 cra

J I I LJ

Resim 4

a J 277

I I I

Resim: 5

278