lsquoΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΝΚ

ΚΑΙ Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΕΚΑΕΤΙΑ

ΤΟΥ lsquo80rsquo

Μυλωνά Ράνια ndash Κοινωνική Ανθρωπολόγος

2

ΠΑΝΚΑΛΛΟ ΕΝΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΙΔΟΣ lsquoΗ ΚΑΤΙ ΒΑΘΥΤΕΡΟ

-Το πανκ από το 80 και μετά είναι τα πάντα Είναι τρόπος ζωής είναι νοοτροπία είναι αφύπνιση

είναι δύναμη Είναι ο καταλύτης που διέλυσε τα ηλίθια όνειρα των χίπηδων και φρικιών βάζοντας

όλους μας στο μεδούλι της αμφισβήτησης την σύγκρουση με την εξουσία την κηδεμονία την

χειραγώγηση

(Κώστας Χατζόπουλος κιθάρα-φωνητικά στη ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ)

Από την πρώτη εμφάνισή του στα τέλη της δεκαετίας του rsquo60-αρχές rsquo70 στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι και

σήμερα ο όρος lsquoπανκrsquo συνδέεται με σχεδόν τις ίδιες έννοιες με την αντι-συμβατότητα την αντίδραση την

επιθετικότητα την έκρηξη και την επανάσταση Έννοιες οι όποιες είχαν άλλοτε αρνητικό και άλλοτε θετικό

πρόσημο ανάλογα τον κοινωνικό χώρο που χρησιμοποιούνταν

Τι είναι όμως πραγματικά το πανκ Είναι ένα κίνημα το όποιο ξεκίνησε στο χώρο της μουσικής προχώρησε

στο χώρο του στυλ και τελικά έγινε τρόπος ζωής και έκφρασης Ένα κίνημα που δημιουργήθηκε ως

απόρροια των αυστηρών δομών της κοινωνίας και λειτουργεί ως μηχανή καταγγελίας χλευασμού

ειρωνείας της κοινωνικής πραγματικότητας με κύριο σύνθημά του το lsquoΥπάρχουμε και θέλουμε να ζήσουμε

με τους δικούς μας νόμουςrsquo Αυτό το κίνημα συγκροτήθηκε σιγά-σιγά μέσα από lsquoεγκλήματαrsquo της lsquoφυσικής

τάξης πραγμάτωνrsquo προκλητικές ενδυμασίες με σκισμένες μπλούζες και παραμάνες χρωματιστά μαλλιά με

μοϊκάνες ή κοντοκουρεμένα (skinheads)λατρεία της ζωής του δρόμου και της έννοιας της lsquoπλατείαςrsquo

ηχητικά συνθήματα που μετατρέπουν την έννοια του lsquoθορύβουrsquo σε τέχνη Μέσα από αυτά δημιουργήθηκε η

lsquoπανκ υπο-κουλτούραrsquo ως μία μορφή υγιούς αντίδρασης απέναντι στην κοινωνία της αποξένωσης και του

ατομικισμού του κοινωνικού καταναγκασμού και ως κύμα οργής ενάντια στην κατασταλτική δομή της

κοινωνίας που έχει μετατρέψει τους ανθρώπους σε άβουλα φοβισμένα μίζερα και παθητικά υποκείμενα

Μέσα από όλα αυτά θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το πανκ ως lsquoέξηrsquo (habitus)μία έννοια την οποία

όρισε ο Pierre Bourdieu ως δομημένη εντύπωση η οποία αντανακλά τις κοινωνικές συνθήκες υπό τις οποίες

αποκτήθηκε Και πράγματι μέσα από τη θεωρία του Βοurdieu βλέπουμε ότι το habitus έχει κάποια βασικά

χαρακτηριστικά τα οποία αντιπροσωπεύουν την πανκ σκηνή και (υπό)κουλτούρα

Το habitus είναι σχετικά ομοιογενές σε συγκεκριμένες ομάδες ή τάξεις ατόμων rsquoOντως η πανκ σκηνή

έχει παρουσιάσει μία σχετική ομοιογένεια ως προς το κοινό στο οποίο απευθύνεται αλλά και από

μεριάς των ίδιων των ατόμων που παίζουν πανκ ιδιαίτερα κατά τις πρώτες δεκαετίες της εμφάνισής

τους

Άτομα της ίδιας ομάδαςκοινωνικής τάξης τείνουν να ενεργούν με παρόμοιους τρόπους Ένα

χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι η πανκ εξωτερική εμφάνιση την οποία ακολουθεί πιστά το

μεγαλύτερο ποσοστό του κοινού μοϊκάνες καρφιά παραμάνες σκισμένες μπλούζες καρό παντελόνια

κά

3

Το habitus είναι διαρκές Χαρακτηρίζεται από σχετική σταθερότητα και λειτουργεί με προσυνειδητό

τρόπο Επίσης αλλάζει πολύ δύσκολα Πράγματι το πανκ ως μουσική αλλά και ως ιδεολογία έχει

αποκτήσει φανατικούς οπαδούς οι οποίοι το έχουν εντάξει ως τρόπο ζωής και συνήθως δύσκολα

μπορούν να αφαιρέσουν αυτό το κομμάτι από την καθημερινότητά τους τον τρόπο που σκέφτονται και

λειτουργούν ακόμα και από τον τρόπο που διασκεδάζουν

Το habitus συγκροτεί έναν γενετικό μηχανισμό που είναι ικανός να παράγει πληθώρα πρακτικών και

αντιλήψεων Έτσι και το πανκ παράγει ιδεολογίες και πρακτικές Αυτές συνήθως έχουν να κάνουν με

την (είτε χαοτική είτε πολιτικοποιημένη) σύγκρουση απέναντι στο καταπιεστικό κράτος και τους

θεσμούς του με την παραβίαση κανόνων και την επαναστατική αλλαγή της συλλογικής και ατομικής

ταυτότητας

Τέλος το habitus καθοδηγεί τα άτομα στην καθημερινή τους ζωή προσανατολίζει τις πράξεις τους τους

παρέχει την αίσθηση της καταλληλότητας και την απαραίτητη sens pratique (αίσθηση της πρακτικής)

Εδώ μας έρχεται στο μυαλό η έκφραση lsquoαυτός είναι πανκrsquo Πέρα από το άκουσμα της μουσικής τα

άτομα ενσωματώνουν πλήρως την πανκ (υπό)κουλτούρα δίνοντάς τους την αίσθηση πως με τις

υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες ο χώρος του πανκ είναι ότι καταλληλότερο και πιο υγιές

ΤΟ ΠΑΝΚ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Η πανκ μουσική έκανε την εμφάνισή της στην Ελλάδα την δεκαετία του rsquo80Τότε είναι που εμφανίζονται

για πρώτη φορά γνωστά συγκροτήματα του χώρου όπως Stress (1980) Panx Romana(1982) Γενιά του

Χάους(1982) Εκτός Ελέγχου(1984) Αντίδραση(1985) Χαοτική Διάσταση(1986) Deus ex Machina (1989)

κά Εκείνη τη δεκαετία όπως και την επόμενη που ακολούθησε (΄90) το πανκ γνώρισε την μεγαλύτερη

άνθισή του και ταυτόχρονα αποδοχή του Ήταν κάτι το τελείως πρωτόγνωρο για την εποχή καθώς τότε η

πολιτισμική βιομηχανία της Ελλάδας προωθούσε τη ροκ μουσική και τη discoΟ ήχος της πανκ στα αυτιά

των ακροατών ακουγόταν ως θόρυβος και αυτό ακριβώς ήθελε να πετύχει Οι καλλιτεχνικές συμβάσεις της

(conventions) ακολουθούσαν συγκεκριμένη πορεία

1 Η μουσική έπρεπε κυρίως να έχει lsquoβρώμικοrsquo ήχο γρήγορο ρυθμό και να περιέχει όσο το δυνατόν

περισσότερη ηλεκτρική κιθάρα και ντραμς

2 Η φωνή δεν είχε σημασία αν ήταν μελωδική στα αυτιά των ακροατών rsquoΕπρεπε να ήταν δυνατή και

επιθετική

3 Οι στίχοι είναι το σημαντικότερο κομμάτι της πανκ καθώς εισάγουν τον ακροατή στο ιδεολογικό

σύμπαν του τραγουδιού Κύριο θέμα τους ήταν η αντίθεση με το κράτος και ιδιαίτερα με την

αστυνομία(πχΑδιέξοδο-38 χιλιοστά)οι άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν στα άσυλα και τα

ψυχιατρεία (πχStress-Λέρος)ο πυρηνικός πόλεμος(πχ Χαμένα Ιδανικά-Πυρηνικό Κατάλοιπο)η

4

κοινωνική αδικία η αποξένωση και το περιθώριο(πχ Γενιά του Χάους-Κοινωνικά

Υποπροϊόντα)Ακόμα αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι δεν υπήρχαν στίχοι οι οποίοι είχαν ερωτικό

περιεχόμενο όπως κάποια τραγούδια αγγλικούαμερικάνικου πανκ

Σε γενικό πλαίσιο η πανκ αντιπροσωπεύει εσκεμμένα τον lsquoθόρυβοrsquo με σκοπό να καταδείξει και να

επιφέρει την lsquoαταξίαrsquo στην διαδικασία φυσιολογικοποίησης του ήχου και να σταθεί προκλητικά

απέναντι στον μέσο ακροατή ο οποίος έχει συνηθίσει σε συγκεκριμένα και τυποποιημένα μουσικά

ακούσματα

ΠΑΝΚ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Το πανκ στην Ελλάδα από τη στιγμή της εμφάνισής του στρεφόταν ενάντια στην τυποποίηση και τον

έλεγχο που προέρχονταν από την πολιτισμική βιομηχανία Υπήρξε ξεκάθαρα κατά των δισκογραφικών

εταιρειών του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης

Ακολούθησε πιστά τη λογική του DIY (Do It Yourself)η παραγωγή γινόταν σε μικρά στούντιο ή

ακόμα και μέσα στα σπίτια των ίδιων των μουσικών με ελάχιστα μηχανήματα και με σχεδόν

ανύπαρκτες γνώσεις πάνω στο πώς πρέπει να βγει ο ήχος οι δίσκοι και οι κασέτες δεν υπήρχαν μέσα σε

κάποιο δισκοπωλείο αλλά κυκλοφορούσαν χέρι με χέρι ή οι ίδιοι οι μουσικοί τα μοίραζαν μετά από

κάποια συναυλία τους με κάποιο μικρό συμβολικό αντίτιμο

Η προβολή των συγκροτημάτων και οι επερχόμενες συναυλίες τους δεν διαφημίζονταν από την

τηλεόραση το ραδιόφωνο ή τα περιοδικά αλλά έγινε δυνατή μέσα από τα λεγόμενα φανζίνς (fanzines)

τα οποία ήταν μικρές αφίσες φτιαγμένες στο χέρι που φτιάχνονταν από φίλους της πανκ σκηνής και

συνήθως τα κολλούσαν στους τοίχους της Αθήνας

Αργότερα όπου ξεπήδησαν οι πρώτες αναρχικές καταλήψεις στην Αθήνα (Βίλλα Αμαλίας Λέλας

Καραγιάννη) το κίνημα του DIY γνώρισε μεγαλύτερη άνθιση και δημιουργήθηκαν οι πρώτοι

αυτοοργανώμενοι ραδιοφωνικοί σταθμοί και περιοδικά μέσα από τα οποία προβλήθηκε και στηρίχτηκε

με ιδιαίτερο σθένος η ελληνική πανκ σκηνή Παρrsquo όλες τις δυσκολίες και τις ελλείψεις όμως όλο και

μεγαλύτερο κοινό ερχόταν σε επαφή με την πανκ μουσική και ιδεολογία

ΠΑΝΚ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Υπήρξε (και υπάρχει ακόμα) μεγάλη συζήτηση γύρω από το κίνημα του πανκ Οι Λόγοι που

αναπτύχθηκαν είναι πολλαπλοί και εξαρτώνταν από το χώρο που προέρχονταν

1 Ο Λόγος της πανκ μουσικής Αρχικά η πανκ μουσική δεν ήταν καθόλου πολιτικοποιημένη Οι

πάνκηδες ήταν απλοί υποστηρικτές του Χάους Ως μόνο σκοπό είχαν να ταράξουν τα κοινωνικά

θεμέλια και να στραφούν ενάντια στο κράτος Χαρακτηριστικό γεγονός αυτού ήταν η σύγκρουση με

την αστυνομία μετά από κάθε συναυλία Δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος σκοπός ήθελαν μόνο

5

να προκαλέσουν φασαρίες Αργότερα με την εμφάνιση καταλήψεων το πανκ άρχισε σιγά σιγά να

έχει πολιτικό νόημα Πανκ συγκροτήματα άρχισαν να συμμετέχουν σε συναυλίες οικονομικής

υποστήριξης πολιτικών κρατουμένων Τότε είναι και η εποχή όπου και οι skinheads διασπάστηκαν

πολλοί στράφηκαν προς τον εθνικισμό και την άκρα δεξιά ενώ οι υπόλοιποι βρέθηκαν στον

αναρχικό χώρο Η αλλαγή πορείας έγινε ξεκάθαρη πλέον Το μεγαλύτερο μέρος της πανκ σκηνής

και των υποστηρικτών της βρέθηκαν μέσα σε αναρχικές συλλογικότητες Το νόημα μετατοπίστηκε

σε μία κατεύθυνση καταγγελίας του καπιταλισμού της ανελευθερίας του κράτους και των

βάναυσων θεσμών του του ρατσισμού του σεξισμού και έγιναν φανερά τα αιτήματα της κοινωνικής

αλλαγής της επανάστασης και της αυτοοργανωμένης αναρχικής κοινωνίας

2 Ο Λόγος των ΜΜΕ Η τηλεόραση και ο Τύπος θεωρούσε τους πανκς επικίνδυνους για την ομαλή

ροή της κοινωνίας ιδιαίτερα από τη στιγμή που η πανκ πολιτικοποιήθηκε Χαρακτηριστική είναι η

παρακάτω εικόνα από εφημερίδα της εποχής

Τους προέβαλλαν ως άτομα ψυχικά διαταραγμένα κακοποιούς παρείσακτους που δεν είχαν καμία

θέση στην ελληνική κοινωνία

3 Ο Λόγος των ακροατών Καθώς η μουσική διαμορφώνει ταυτότητες και οι άνθρωποι συζητούν για

αυτήν έτσι ακολούθησε μια μεγάλη συζήτηση (ακόμα και διαμάχη) γύρω από το πανκ στερέωμα Οι

ακροατές είχαν χωριστεί σε lsquoστρατόπεδαrsquo οι μισοί την υπερασπίζονταν και είχαν ενσωματώσει την

πανκ ιδεολογία στη ζωή τους και οι άλλοι μισοί την απεχθάνονταν Οι πιο συχνές και έντονες

αντιπαραθέσεις γίνονταν μεταξύ των ακροατών της πανκ της ροκ χεβι μέταλ και της ντίσκο

(καρεκλάδες όπως τους ονόμαζαν)

4 Ο Λόγος των διανοούμενων Για την πανκ σκηνή δεν έχει ειπωθεί κάτι επίσημο από τους

διανοούμενους της εποχής Μολοταύτα είναι γνωστό ότι κανένας από τον κύκλο των διανοούμενων

6

στην Ελλάδα (είτε από την αριστερά είτε από τη δεξιά) έτρεφε συμπάθεια για την πανκ μουσική και

για το κοινό της καθώς συμβάδιζε με πρακτικές και ιδεολογίες τις οποίες δεν ενστερνίζονταν

ΠΑΝΚ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η πανκ από το ξεκίνημά της ακολούθησε τη λογική του DIYΤα

συγκροτήματα δεν εμφανίζονταν ούτε σε μαγαζιά ούτε σε συναυλιακούς χώρους Έπαιζαν σε πλατείες

σε πάρκα και σε καταλήψεις Για τους πανκς δεν είχε σημασία η ακουστική του χώρου οι ακριβοί

ενισχυτές και οι κονσόλες Σημασία είχε να παίζουν ζωντανά όπου ήθελαν χωρίς χρηματικό αντίτιμο

και να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν στον κόσμο

Εξάρχεια Προπύλαια Πλάκα Ηλιούπολη Νίκαια είναι οι πιο γνωστές περιοχές όπου γίνονταν

συναυλίες Αντίστοιχα σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκαν και τα πρώτα μαγαζιά όπου έπαιζαν πανκ

μουσική το Remember στην Πλάκα το Best στην Ηλιούπολη κά Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το

1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία ξεκίνησε η περίφημη Επιχείρηση Αρετή

στα Εξάρχεια

Κατά τη διάρκεια των συναυλιών είναι χαρακτηριστικός ο χορός pogo Το pogo είναι μία καρικατούρα

όλων των σόλο χορευτικών στυλ της ροκ Είναι επιθετικός χορός ο οποίος συνοδεύει άριστα τη γρήγορη

μουσική που εκπροσωπεύει η πανκ

Επιπροσθέτως ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι η έντονη παρουσία και

κατανάλωση της μπύρας Η μπύρα ήταν (και ακόμα είναι) σημείο κατατεθέν των πανκς στο τέλος κάθε

πανκ συναυλίας έβλεπε κανείς χιλιάδες άδεια κουτάκια μπύρας Ακόμα κατά τη διάρκεια μιας

συναυλίας το κοινό πάνω στο χορό και στην ένταση πέταγε πάνω στη σκηνή άδεια κουτιά μπύρας Κάτι

το οποίο σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή προς το συγκρότημα

που παίζει αντιθέτως στην πανκ θεωρείται ένα φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια μιας συναυλίας στην

περίπτωση που το συγκρότημα που παίζει είναι αρεστό στο κοινό

Επίσης η κατανάλωση της μπύρας έχει μια αρκετά σημαντική και συμβολική σημασία Την εποχή που

στην Ελλάδα άνθιζαν τα μπουζούκια όπου οι θαμώνες τους κατανάλωναν ουίσκι και οι ντισκοτέκ όπου

κατανάλωναν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά όπως τζιν και βότκα η μπύρα λόγω της πολύ χαμηλής

τιμής της σε σχέση με τα παραπάνω ποτά lsquoταίριαζεrsquo μόνο σε μία ομάδα ατόμων στο προλεταριακό

κομμάτι της κοινωνίας το οικονομικά ασθενέστερο που αποτελούταν από τους φοιτητές τους

αριστερούς τους αναρχικούς και φυσικά τους πανκς

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

2

ΠΑΝΚΑΛΛΟ ΕΝΑ ΜΟΥΣΙΚΟ ΕΙΔΟΣ lsquoΗ ΚΑΤΙ ΒΑΘΥΤΕΡΟ

-Το πανκ από το 80 και μετά είναι τα πάντα Είναι τρόπος ζωής είναι νοοτροπία είναι αφύπνιση

είναι δύναμη Είναι ο καταλύτης που διέλυσε τα ηλίθια όνειρα των χίπηδων και φρικιών βάζοντας

όλους μας στο μεδούλι της αμφισβήτησης την σύγκρουση με την εξουσία την κηδεμονία την

χειραγώγηση

(Κώστας Χατζόπουλος κιθάρα-φωνητικά στη ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ΧΑΟΥΣ)

Από την πρώτη εμφάνισή του στα τέλη της δεκαετίας του rsquo60-αρχές rsquo70 στις Ηνωμένες Πολιτείες μέχρι και

σήμερα ο όρος lsquoπανκrsquo συνδέεται με σχεδόν τις ίδιες έννοιες με την αντι-συμβατότητα την αντίδραση την

επιθετικότητα την έκρηξη και την επανάσταση Έννοιες οι όποιες είχαν άλλοτε αρνητικό και άλλοτε θετικό

πρόσημο ανάλογα τον κοινωνικό χώρο που χρησιμοποιούνταν

Τι είναι όμως πραγματικά το πανκ Είναι ένα κίνημα το όποιο ξεκίνησε στο χώρο της μουσικής προχώρησε

στο χώρο του στυλ και τελικά έγινε τρόπος ζωής και έκφρασης Ένα κίνημα που δημιουργήθηκε ως

απόρροια των αυστηρών δομών της κοινωνίας και λειτουργεί ως μηχανή καταγγελίας χλευασμού

ειρωνείας της κοινωνικής πραγματικότητας με κύριο σύνθημά του το lsquoΥπάρχουμε και θέλουμε να ζήσουμε

με τους δικούς μας νόμουςrsquo Αυτό το κίνημα συγκροτήθηκε σιγά-σιγά μέσα από lsquoεγκλήματαrsquo της lsquoφυσικής

τάξης πραγμάτωνrsquo προκλητικές ενδυμασίες με σκισμένες μπλούζες και παραμάνες χρωματιστά μαλλιά με

μοϊκάνες ή κοντοκουρεμένα (skinheads)λατρεία της ζωής του δρόμου και της έννοιας της lsquoπλατείαςrsquo

ηχητικά συνθήματα που μετατρέπουν την έννοια του lsquoθορύβουrsquo σε τέχνη Μέσα από αυτά δημιουργήθηκε η

lsquoπανκ υπο-κουλτούραrsquo ως μία μορφή υγιούς αντίδρασης απέναντι στην κοινωνία της αποξένωσης και του

ατομικισμού του κοινωνικού καταναγκασμού και ως κύμα οργής ενάντια στην κατασταλτική δομή της

κοινωνίας που έχει μετατρέψει τους ανθρώπους σε άβουλα φοβισμένα μίζερα και παθητικά υποκείμενα

Μέσα από όλα αυτά θα μπορούσαμε να χαρακτηρίσουμε το πανκ ως lsquoέξηrsquo (habitus)μία έννοια την οποία

όρισε ο Pierre Bourdieu ως δομημένη εντύπωση η οποία αντανακλά τις κοινωνικές συνθήκες υπό τις οποίες

αποκτήθηκε Και πράγματι μέσα από τη θεωρία του Βοurdieu βλέπουμε ότι το habitus έχει κάποια βασικά

χαρακτηριστικά τα οποία αντιπροσωπεύουν την πανκ σκηνή και (υπό)κουλτούρα

Το habitus είναι σχετικά ομοιογενές σε συγκεκριμένες ομάδες ή τάξεις ατόμων rsquoOντως η πανκ σκηνή

έχει παρουσιάσει μία σχετική ομοιογένεια ως προς το κοινό στο οποίο απευθύνεται αλλά και από

μεριάς των ίδιων των ατόμων που παίζουν πανκ ιδιαίτερα κατά τις πρώτες δεκαετίες της εμφάνισής

τους

Άτομα της ίδιας ομάδαςκοινωνικής τάξης τείνουν να ενεργούν με παρόμοιους τρόπους Ένα

χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού είναι η πανκ εξωτερική εμφάνιση την οποία ακολουθεί πιστά το

μεγαλύτερο ποσοστό του κοινού μοϊκάνες καρφιά παραμάνες σκισμένες μπλούζες καρό παντελόνια

κά

3

Το habitus είναι διαρκές Χαρακτηρίζεται από σχετική σταθερότητα και λειτουργεί με προσυνειδητό

τρόπο Επίσης αλλάζει πολύ δύσκολα Πράγματι το πανκ ως μουσική αλλά και ως ιδεολογία έχει

αποκτήσει φανατικούς οπαδούς οι οποίοι το έχουν εντάξει ως τρόπο ζωής και συνήθως δύσκολα

μπορούν να αφαιρέσουν αυτό το κομμάτι από την καθημερινότητά τους τον τρόπο που σκέφτονται και

λειτουργούν ακόμα και από τον τρόπο που διασκεδάζουν

Το habitus συγκροτεί έναν γενετικό μηχανισμό που είναι ικανός να παράγει πληθώρα πρακτικών και

αντιλήψεων Έτσι και το πανκ παράγει ιδεολογίες και πρακτικές Αυτές συνήθως έχουν να κάνουν με

την (είτε χαοτική είτε πολιτικοποιημένη) σύγκρουση απέναντι στο καταπιεστικό κράτος και τους

θεσμούς του με την παραβίαση κανόνων και την επαναστατική αλλαγή της συλλογικής και ατομικής

ταυτότητας

Τέλος το habitus καθοδηγεί τα άτομα στην καθημερινή τους ζωή προσανατολίζει τις πράξεις τους τους

παρέχει την αίσθηση της καταλληλότητας και την απαραίτητη sens pratique (αίσθηση της πρακτικής)

Εδώ μας έρχεται στο μυαλό η έκφραση lsquoαυτός είναι πανκrsquo Πέρα από το άκουσμα της μουσικής τα

άτομα ενσωματώνουν πλήρως την πανκ (υπό)κουλτούρα δίνοντάς τους την αίσθηση πως με τις

υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες ο χώρος του πανκ είναι ότι καταλληλότερο και πιο υγιές

ΤΟ ΠΑΝΚ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Η πανκ μουσική έκανε την εμφάνισή της στην Ελλάδα την δεκαετία του rsquo80Τότε είναι που εμφανίζονται

για πρώτη φορά γνωστά συγκροτήματα του χώρου όπως Stress (1980) Panx Romana(1982) Γενιά του

Χάους(1982) Εκτός Ελέγχου(1984) Αντίδραση(1985) Χαοτική Διάσταση(1986) Deus ex Machina (1989)

κά Εκείνη τη δεκαετία όπως και την επόμενη που ακολούθησε (΄90) το πανκ γνώρισε την μεγαλύτερη

άνθισή του και ταυτόχρονα αποδοχή του Ήταν κάτι το τελείως πρωτόγνωρο για την εποχή καθώς τότε η

πολιτισμική βιομηχανία της Ελλάδας προωθούσε τη ροκ μουσική και τη discoΟ ήχος της πανκ στα αυτιά

των ακροατών ακουγόταν ως θόρυβος και αυτό ακριβώς ήθελε να πετύχει Οι καλλιτεχνικές συμβάσεις της

(conventions) ακολουθούσαν συγκεκριμένη πορεία

1 Η μουσική έπρεπε κυρίως να έχει lsquoβρώμικοrsquo ήχο γρήγορο ρυθμό και να περιέχει όσο το δυνατόν

περισσότερη ηλεκτρική κιθάρα και ντραμς

2 Η φωνή δεν είχε σημασία αν ήταν μελωδική στα αυτιά των ακροατών rsquoΕπρεπε να ήταν δυνατή και

επιθετική

3 Οι στίχοι είναι το σημαντικότερο κομμάτι της πανκ καθώς εισάγουν τον ακροατή στο ιδεολογικό

σύμπαν του τραγουδιού Κύριο θέμα τους ήταν η αντίθεση με το κράτος και ιδιαίτερα με την

αστυνομία(πχΑδιέξοδο-38 χιλιοστά)οι άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν στα άσυλα και τα

ψυχιατρεία (πχStress-Λέρος)ο πυρηνικός πόλεμος(πχ Χαμένα Ιδανικά-Πυρηνικό Κατάλοιπο)η

4

κοινωνική αδικία η αποξένωση και το περιθώριο(πχ Γενιά του Χάους-Κοινωνικά

Υποπροϊόντα)Ακόμα αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι δεν υπήρχαν στίχοι οι οποίοι είχαν ερωτικό

περιεχόμενο όπως κάποια τραγούδια αγγλικούαμερικάνικου πανκ

Σε γενικό πλαίσιο η πανκ αντιπροσωπεύει εσκεμμένα τον lsquoθόρυβοrsquo με σκοπό να καταδείξει και να

επιφέρει την lsquoαταξίαrsquo στην διαδικασία φυσιολογικοποίησης του ήχου και να σταθεί προκλητικά

απέναντι στον μέσο ακροατή ο οποίος έχει συνηθίσει σε συγκεκριμένα και τυποποιημένα μουσικά

ακούσματα

ΠΑΝΚ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Το πανκ στην Ελλάδα από τη στιγμή της εμφάνισής του στρεφόταν ενάντια στην τυποποίηση και τον

έλεγχο που προέρχονταν από την πολιτισμική βιομηχανία Υπήρξε ξεκάθαρα κατά των δισκογραφικών

εταιρειών του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης

Ακολούθησε πιστά τη λογική του DIY (Do It Yourself)η παραγωγή γινόταν σε μικρά στούντιο ή

ακόμα και μέσα στα σπίτια των ίδιων των μουσικών με ελάχιστα μηχανήματα και με σχεδόν

ανύπαρκτες γνώσεις πάνω στο πώς πρέπει να βγει ο ήχος οι δίσκοι και οι κασέτες δεν υπήρχαν μέσα σε

κάποιο δισκοπωλείο αλλά κυκλοφορούσαν χέρι με χέρι ή οι ίδιοι οι μουσικοί τα μοίραζαν μετά από

κάποια συναυλία τους με κάποιο μικρό συμβολικό αντίτιμο

Η προβολή των συγκροτημάτων και οι επερχόμενες συναυλίες τους δεν διαφημίζονταν από την

τηλεόραση το ραδιόφωνο ή τα περιοδικά αλλά έγινε δυνατή μέσα από τα λεγόμενα φανζίνς (fanzines)

τα οποία ήταν μικρές αφίσες φτιαγμένες στο χέρι που φτιάχνονταν από φίλους της πανκ σκηνής και

συνήθως τα κολλούσαν στους τοίχους της Αθήνας

Αργότερα όπου ξεπήδησαν οι πρώτες αναρχικές καταλήψεις στην Αθήνα (Βίλλα Αμαλίας Λέλας

Καραγιάννη) το κίνημα του DIY γνώρισε μεγαλύτερη άνθιση και δημιουργήθηκαν οι πρώτοι

αυτοοργανώμενοι ραδιοφωνικοί σταθμοί και περιοδικά μέσα από τα οποία προβλήθηκε και στηρίχτηκε

με ιδιαίτερο σθένος η ελληνική πανκ σκηνή Παρrsquo όλες τις δυσκολίες και τις ελλείψεις όμως όλο και

μεγαλύτερο κοινό ερχόταν σε επαφή με την πανκ μουσική και ιδεολογία

ΠΑΝΚ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Υπήρξε (και υπάρχει ακόμα) μεγάλη συζήτηση γύρω από το κίνημα του πανκ Οι Λόγοι που

αναπτύχθηκαν είναι πολλαπλοί και εξαρτώνταν από το χώρο που προέρχονταν

1 Ο Λόγος της πανκ μουσικής Αρχικά η πανκ μουσική δεν ήταν καθόλου πολιτικοποιημένη Οι

πάνκηδες ήταν απλοί υποστηρικτές του Χάους Ως μόνο σκοπό είχαν να ταράξουν τα κοινωνικά

θεμέλια και να στραφούν ενάντια στο κράτος Χαρακτηριστικό γεγονός αυτού ήταν η σύγκρουση με

την αστυνομία μετά από κάθε συναυλία Δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος σκοπός ήθελαν μόνο

5

να προκαλέσουν φασαρίες Αργότερα με την εμφάνιση καταλήψεων το πανκ άρχισε σιγά σιγά να

έχει πολιτικό νόημα Πανκ συγκροτήματα άρχισαν να συμμετέχουν σε συναυλίες οικονομικής

υποστήριξης πολιτικών κρατουμένων Τότε είναι και η εποχή όπου και οι skinheads διασπάστηκαν

πολλοί στράφηκαν προς τον εθνικισμό και την άκρα δεξιά ενώ οι υπόλοιποι βρέθηκαν στον

αναρχικό χώρο Η αλλαγή πορείας έγινε ξεκάθαρη πλέον Το μεγαλύτερο μέρος της πανκ σκηνής

και των υποστηρικτών της βρέθηκαν μέσα σε αναρχικές συλλογικότητες Το νόημα μετατοπίστηκε

σε μία κατεύθυνση καταγγελίας του καπιταλισμού της ανελευθερίας του κράτους και των

βάναυσων θεσμών του του ρατσισμού του σεξισμού και έγιναν φανερά τα αιτήματα της κοινωνικής

αλλαγής της επανάστασης και της αυτοοργανωμένης αναρχικής κοινωνίας

2 Ο Λόγος των ΜΜΕ Η τηλεόραση και ο Τύπος θεωρούσε τους πανκς επικίνδυνους για την ομαλή

ροή της κοινωνίας ιδιαίτερα από τη στιγμή που η πανκ πολιτικοποιήθηκε Χαρακτηριστική είναι η

παρακάτω εικόνα από εφημερίδα της εποχής

Τους προέβαλλαν ως άτομα ψυχικά διαταραγμένα κακοποιούς παρείσακτους που δεν είχαν καμία

θέση στην ελληνική κοινωνία

3 Ο Λόγος των ακροατών Καθώς η μουσική διαμορφώνει ταυτότητες και οι άνθρωποι συζητούν για

αυτήν έτσι ακολούθησε μια μεγάλη συζήτηση (ακόμα και διαμάχη) γύρω από το πανκ στερέωμα Οι

ακροατές είχαν χωριστεί σε lsquoστρατόπεδαrsquo οι μισοί την υπερασπίζονταν και είχαν ενσωματώσει την

πανκ ιδεολογία στη ζωή τους και οι άλλοι μισοί την απεχθάνονταν Οι πιο συχνές και έντονες

αντιπαραθέσεις γίνονταν μεταξύ των ακροατών της πανκ της ροκ χεβι μέταλ και της ντίσκο

(καρεκλάδες όπως τους ονόμαζαν)

4 Ο Λόγος των διανοούμενων Για την πανκ σκηνή δεν έχει ειπωθεί κάτι επίσημο από τους

διανοούμενους της εποχής Μολοταύτα είναι γνωστό ότι κανένας από τον κύκλο των διανοούμενων

6

στην Ελλάδα (είτε από την αριστερά είτε από τη δεξιά) έτρεφε συμπάθεια για την πανκ μουσική και

για το κοινό της καθώς συμβάδιζε με πρακτικές και ιδεολογίες τις οποίες δεν ενστερνίζονταν

ΠΑΝΚ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η πανκ από το ξεκίνημά της ακολούθησε τη λογική του DIYΤα

συγκροτήματα δεν εμφανίζονταν ούτε σε μαγαζιά ούτε σε συναυλιακούς χώρους Έπαιζαν σε πλατείες

σε πάρκα και σε καταλήψεις Για τους πανκς δεν είχε σημασία η ακουστική του χώρου οι ακριβοί

ενισχυτές και οι κονσόλες Σημασία είχε να παίζουν ζωντανά όπου ήθελαν χωρίς χρηματικό αντίτιμο

και να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν στον κόσμο

Εξάρχεια Προπύλαια Πλάκα Ηλιούπολη Νίκαια είναι οι πιο γνωστές περιοχές όπου γίνονταν

συναυλίες Αντίστοιχα σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκαν και τα πρώτα μαγαζιά όπου έπαιζαν πανκ

μουσική το Remember στην Πλάκα το Best στην Ηλιούπολη κά Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το

1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία ξεκίνησε η περίφημη Επιχείρηση Αρετή

στα Εξάρχεια

Κατά τη διάρκεια των συναυλιών είναι χαρακτηριστικός ο χορός pogo Το pogo είναι μία καρικατούρα

όλων των σόλο χορευτικών στυλ της ροκ Είναι επιθετικός χορός ο οποίος συνοδεύει άριστα τη γρήγορη

μουσική που εκπροσωπεύει η πανκ

Επιπροσθέτως ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι η έντονη παρουσία και

κατανάλωση της μπύρας Η μπύρα ήταν (και ακόμα είναι) σημείο κατατεθέν των πανκς στο τέλος κάθε

πανκ συναυλίας έβλεπε κανείς χιλιάδες άδεια κουτάκια μπύρας Ακόμα κατά τη διάρκεια μιας

συναυλίας το κοινό πάνω στο χορό και στην ένταση πέταγε πάνω στη σκηνή άδεια κουτιά μπύρας Κάτι

το οποίο σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή προς το συγκρότημα

που παίζει αντιθέτως στην πανκ θεωρείται ένα φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια μιας συναυλίας στην

περίπτωση που το συγκρότημα που παίζει είναι αρεστό στο κοινό

Επίσης η κατανάλωση της μπύρας έχει μια αρκετά σημαντική και συμβολική σημασία Την εποχή που

στην Ελλάδα άνθιζαν τα μπουζούκια όπου οι θαμώνες τους κατανάλωναν ουίσκι και οι ντισκοτέκ όπου

κατανάλωναν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά όπως τζιν και βότκα η μπύρα λόγω της πολύ χαμηλής

τιμής της σε σχέση με τα παραπάνω ποτά lsquoταίριαζεrsquo μόνο σε μία ομάδα ατόμων στο προλεταριακό

κομμάτι της κοινωνίας το οικονομικά ασθενέστερο που αποτελούταν από τους φοιτητές τους

αριστερούς τους αναρχικούς και φυσικά τους πανκς

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

3

Το habitus είναι διαρκές Χαρακτηρίζεται από σχετική σταθερότητα και λειτουργεί με προσυνειδητό

τρόπο Επίσης αλλάζει πολύ δύσκολα Πράγματι το πανκ ως μουσική αλλά και ως ιδεολογία έχει

αποκτήσει φανατικούς οπαδούς οι οποίοι το έχουν εντάξει ως τρόπο ζωής και συνήθως δύσκολα

μπορούν να αφαιρέσουν αυτό το κομμάτι από την καθημερινότητά τους τον τρόπο που σκέφτονται και

λειτουργούν ακόμα και από τον τρόπο που διασκεδάζουν

Το habitus συγκροτεί έναν γενετικό μηχανισμό που είναι ικανός να παράγει πληθώρα πρακτικών και

αντιλήψεων Έτσι και το πανκ παράγει ιδεολογίες και πρακτικές Αυτές συνήθως έχουν να κάνουν με

την (είτε χαοτική είτε πολιτικοποιημένη) σύγκρουση απέναντι στο καταπιεστικό κράτος και τους

θεσμούς του με την παραβίαση κανόνων και την επαναστατική αλλαγή της συλλογικής και ατομικής

ταυτότητας

Τέλος το habitus καθοδηγεί τα άτομα στην καθημερινή τους ζωή προσανατολίζει τις πράξεις τους τους

παρέχει την αίσθηση της καταλληλότητας και την απαραίτητη sens pratique (αίσθηση της πρακτικής)

Εδώ μας έρχεται στο μυαλό η έκφραση lsquoαυτός είναι πανκrsquo Πέρα από το άκουσμα της μουσικής τα

άτομα ενσωματώνουν πλήρως την πανκ (υπό)κουλτούρα δίνοντάς τους την αίσθηση πως με τις

υπάρχουσες κοινωνικές συνθήκες ο χώρος του πανκ είναι ότι καταλληλότερο και πιο υγιές

ΤΟ ΠΑΝΚ ΣΤΑ ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ

Η πανκ μουσική έκανε την εμφάνισή της στην Ελλάδα την δεκαετία του rsquo80Τότε είναι που εμφανίζονται

για πρώτη φορά γνωστά συγκροτήματα του χώρου όπως Stress (1980) Panx Romana(1982) Γενιά του

Χάους(1982) Εκτός Ελέγχου(1984) Αντίδραση(1985) Χαοτική Διάσταση(1986) Deus ex Machina (1989)

κά Εκείνη τη δεκαετία όπως και την επόμενη που ακολούθησε (΄90) το πανκ γνώρισε την μεγαλύτερη

άνθισή του και ταυτόχρονα αποδοχή του Ήταν κάτι το τελείως πρωτόγνωρο για την εποχή καθώς τότε η

πολιτισμική βιομηχανία της Ελλάδας προωθούσε τη ροκ μουσική και τη discoΟ ήχος της πανκ στα αυτιά

των ακροατών ακουγόταν ως θόρυβος και αυτό ακριβώς ήθελε να πετύχει Οι καλλιτεχνικές συμβάσεις της

(conventions) ακολουθούσαν συγκεκριμένη πορεία

1 Η μουσική έπρεπε κυρίως να έχει lsquoβρώμικοrsquo ήχο γρήγορο ρυθμό και να περιέχει όσο το δυνατόν

περισσότερη ηλεκτρική κιθάρα και ντραμς

2 Η φωνή δεν είχε σημασία αν ήταν μελωδική στα αυτιά των ακροατών rsquoΕπρεπε να ήταν δυνατή και

επιθετική

3 Οι στίχοι είναι το σημαντικότερο κομμάτι της πανκ καθώς εισάγουν τον ακροατή στο ιδεολογικό

σύμπαν του τραγουδιού Κύριο θέμα τους ήταν η αντίθεση με το κράτος και ιδιαίτερα με την

αστυνομία(πχΑδιέξοδο-38 χιλιοστά)οι άθλιες συνθήκες που επικρατούσαν στα άσυλα και τα

ψυχιατρεία (πχStress-Λέρος)ο πυρηνικός πόλεμος(πχ Χαμένα Ιδανικά-Πυρηνικό Κατάλοιπο)η

4

κοινωνική αδικία η αποξένωση και το περιθώριο(πχ Γενιά του Χάους-Κοινωνικά

Υποπροϊόντα)Ακόμα αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι δεν υπήρχαν στίχοι οι οποίοι είχαν ερωτικό

περιεχόμενο όπως κάποια τραγούδια αγγλικούαμερικάνικου πανκ

Σε γενικό πλαίσιο η πανκ αντιπροσωπεύει εσκεμμένα τον lsquoθόρυβοrsquo με σκοπό να καταδείξει και να

επιφέρει την lsquoαταξίαrsquo στην διαδικασία φυσιολογικοποίησης του ήχου και να σταθεί προκλητικά

απέναντι στον μέσο ακροατή ο οποίος έχει συνηθίσει σε συγκεκριμένα και τυποποιημένα μουσικά

ακούσματα

ΠΑΝΚ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Το πανκ στην Ελλάδα από τη στιγμή της εμφάνισής του στρεφόταν ενάντια στην τυποποίηση και τον

έλεγχο που προέρχονταν από την πολιτισμική βιομηχανία Υπήρξε ξεκάθαρα κατά των δισκογραφικών

εταιρειών του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης

Ακολούθησε πιστά τη λογική του DIY (Do It Yourself)η παραγωγή γινόταν σε μικρά στούντιο ή

ακόμα και μέσα στα σπίτια των ίδιων των μουσικών με ελάχιστα μηχανήματα και με σχεδόν

ανύπαρκτες γνώσεις πάνω στο πώς πρέπει να βγει ο ήχος οι δίσκοι και οι κασέτες δεν υπήρχαν μέσα σε

κάποιο δισκοπωλείο αλλά κυκλοφορούσαν χέρι με χέρι ή οι ίδιοι οι μουσικοί τα μοίραζαν μετά από

κάποια συναυλία τους με κάποιο μικρό συμβολικό αντίτιμο

Η προβολή των συγκροτημάτων και οι επερχόμενες συναυλίες τους δεν διαφημίζονταν από την

τηλεόραση το ραδιόφωνο ή τα περιοδικά αλλά έγινε δυνατή μέσα από τα λεγόμενα φανζίνς (fanzines)

τα οποία ήταν μικρές αφίσες φτιαγμένες στο χέρι που φτιάχνονταν από φίλους της πανκ σκηνής και

συνήθως τα κολλούσαν στους τοίχους της Αθήνας

Αργότερα όπου ξεπήδησαν οι πρώτες αναρχικές καταλήψεις στην Αθήνα (Βίλλα Αμαλίας Λέλας

Καραγιάννη) το κίνημα του DIY γνώρισε μεγαλύτερη άνθιση και δημιουργήθηκαν οι πρώτοι

αυτοοργανώμενοι ραδιοφωνικοί σταθμοί και περιοδικά μέσα από τα οποία προβλήθηκε και στηρίχτηκε

με ιδιαίτερο σθένος η ελληνική πανκ σκηνή Παρrsquo όλες τις δυσκολίες και τις ελλείψεις όμως όλο και

μεγαλύτερο κοινό ερχόταν σε επαφή με την πανκ μουσική και ιδεολογία

ΠΑΝΚ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Υπήρξε (και υπάρχει ακόμα) μεγάλη συζήτηση γύρω από το κίνημα του πανκ Οι Λόγοι που

αναπτύχθηκαν είναι πολλαπλοί και εξαρτώνταν από το χώρο που προέρχονταν

1 Ο Λόγος της πανκ μουσικής Αρχικά η πανκ μουσική δεν ήταν καθόλου πολιτικοποιημένη Οι

πάνκηδες ήταν απλοί υποστηρικτές του Χάους Ως μόνο σκοπό είχαν να ταράξουν τα κοινωνικά

θεμέλια και να στραφούν ενάντια στο κράτος Χαρακτηριστικό γεγονός αυτού ήταν η σύγκρουση με

την αστυνομία μετά από κάθε συναυλία Δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος σκοπός ήθελαν μόνο

5

να προκαλέσουν φασαρίες Αργότερα με την εμφάνιση καταλήψεων το πανκ άρχισε σιγά σιγά να

έχει πολιτικό νόημα Πανκ συγκροτήματα άρχισαν να συμμετέχουν σε συναυλίες οικονομικής

υποστήριξης πολιτικών κρατουμένων Τότε είναι και η εποχή όπου και οι skinheads διασπάστηκαν

πολλοί στράφηκαν προς τον εθνικισμό και την άκρα δεξιά ενώ οι υπόλοιποι βρέθηκαν στον

αναρχικό χώρο Η αλλαγή πορείας έγινε ξεκάθαρη πλέον Το μεγαλύτερο μέρος της πανκ σκηνής

και των υποστηρικτών της βρέθηκαν μέσα σε αναρχικές συλλογικότητες Το νόημα μετατοπίστηκε

σε μία κατεύθυνση καταγγελίας του καπιταλισμού της ανελευθερίας του κράτους και των

βάναυσων θεσμών του του ρατσισμού του σεξισμού και έγιναν φανερά τα αιτήματα της κοινωνικής

αλλαγής της επανάστασης και της αυτοοργανωμένης αναρχικής κοινωνίας

2 Ο Λόγος των ΜΜΕ Η τηλεόραση και ο Τύπος θεωρούσε τους πανκς επικίνδυνους για την ομαλή

ροή της κοινωνίας ιδιαίτερα από τη στιγμή που η πανκ πολιτικοποιήθηκε Χαρακτηριστική είναι η

παρακάτω εικόνα από εφημερίδα της εποχής

Τους προέβαλλαν ως άτομα ψυχικά διαταραγμένα κακοποιούς παρείσακτους που δεν είχαν καμία

θέση στην ελληνική κοινωνία

3 Ο Λόγος των ακροατών Καθώς η μουσική διαμορφώνει ταυτότητες και οι άνθρωποι συζητούν για

αυτήν έτσι ακολούθησε μια μεγάλη συζήτηση (ακόμα και διαμάχη) γύρω από το πανκ στερέωμα Οι

ακροατές είχαν χωριστεί σε lsquoστρατόπεδαrsquo οι μισοί την υπερασπίζονταν και είχαν ενσωματώσει την

πανκ ιδεολογία στη ζωή τους και οι άλλοι μισοί την απεχθάνονταν Οι πιο συχνές και έντονες

αντιπαραθέσεις γίνονταν μεταξύ των ακροατών της πανκ της ροκ χεβι μέταλ και της ντίσκο

(καρεκλάδες όπως τους ονόμαζαν)

4 Ο Λόγος των διανοούμενων Για την πανκ σκηνή δεν έχει ειπωθεί κάτι επίσημο από τους

διανοούμενους της εποχής Μολοταύτα είναι γνωστό ότι κανένας από τον κύκλο των διανοούμενων

6

στην Ελλάδα (είτε από την αριστερά είτε από τη δεξιά) έτρεφε συμπάθεια για την πανκ μουσική και

για το κοινό της καθώς συμβάδιζε με πρακτικές και ιδεολογίες τις οποίες δεν ενστερνίζονταν

ΠΑΝΚ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η πανκ από το ξεκίνημά της ακολούθησε τη λογική του DIYΤα

συγκροτήματα δεν εμφανίζονταν ούτε σε μαγαζιά ούτε σε συναυλιακούς χώρους Έπαιζαν σε πλατείες

σε πάρκα και σε καταλήψεις Για τους πανκς δεν είχε σημασία η ακουστική του χώρου οι ακριβοί

ενισχυτές και οι κονσόλες Σημασία είχε να παίζουν ζωντανά όπου ήθελαν χωρίς χρηματικό αντίτιμο

και να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν στον κόσμο

Εξάρχεια Προπύλαια Πλάκα Ηλιούπολη Νίκαια είναι οι πιο γνωστές περιοχές όπου γίνονταν

συναυλίες Αντίστοιχα σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκαν και τα πρώτα μαγαζιά όπου έπαιζαν πανκ

μουσική το Remember στην Πλάκα το Best στην Ηλιούπολη κά Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το

1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία ξεκίνησε η περίφημη Επιχείρηση Αρετή

στα Εξάρχεια

Κατά τη διάρκεια των συναυλιών είναι χαρακτηριστικός ο χορός pogo Το pogo είναι μία καρικατούρα

όλων των σόλο χορευτικών στυλ της ροκ Είναι επιθετικός χορός ο οποίος συνοδεύει άριστα τη γρήγορη

μουσική που εκπροσωπεύει η πανκ

Επιπροσθέτως ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι η έντονη παρουσία και

κατανάλωση της μπύρας Η μπύρα ήταν (και ακόμα είναι) σημείο κατατεθέν των πανκς στο τέλος κάθε

πανκ συναυλίας έβλεπε κανείς χιλιάδες άδεια κουτάκια μπύρας Ακόμα κατά τη διάρκεια μιας

συναυλίας το κοινό πάνω στο χορό και στην ένταση πέταγε πάνω στη σκηνή άδεια κουτιά μπύρας Κάτι

το οποίο σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή προς το συγκρότημα

που παίζει αντιθέτως στην πανκ θεωρείται ένα φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια μιας συναυλίας στην

περίπτωση που το συγκρότημα που παίζει είναι αρεστό στο κοινό

Επίσης η κατανάλωση της μπύρας έχει μια αρκετά σημαντική και συμβολική σημασία Την εποχή που

στην Ελλάδα άνθιζαν τα μπουζούκια όπου οι θαμώνες τους κατανάλωναν ουίσκι και οι ντισκοτέκ όπου

κατανάλωναν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά όπως τζιν και βότκα η μπύρα λόγω της πολύ χαμηλής

τιμής της σε σχέση με τα παραπάνω ποτά lsquoταίριαζεrsquo μόνο σε μία ομάδα ατόμων στο προλεταριακό

κομμάτι της κοινωνίας το οικονομικά ασθενέστερο που αποτελούταν από τους φοιτητές τους

αριστερούς τους αναρχικούς και φυσικά τους πανκς

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

4

κοινωνική αδικία η αποξένωση και το περιθώριο(πχ Γενιά του Χάους-Κοινωνικά

Υποπροϊόντα)Ακόμα αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι δεν υπήρχαν στίχοι οι οποίοι είχαν ερωτικό

περιεχόμενο όπως κάποια τραγούδια αγγλικούαμερικάνικου πανκ

Σε γενικό πλαίσιο η πανκ αντιπροσωπεύει εσκεμμένα τον lsquoθόρυβοrsquo με σκοπό να καταδείξει και να

επιφέρει την lsquoαταξίαrsquo στην διαδικασία φυσιολογικοποίησης του ήχου και να σταθεί προκλητικά

απέναντι στον μέσο ακροατή ο οποίος έχει συνηθίσει σε συγκεκριμένα και τυποποιημένα μουσικά

ακούσματα

ΠΑΝΚ ΚΑΙ ΜΑΖΙΚΟΣ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ

Το πανκ στην Ελλάδα από τη στιγμή της εμφάνισής του στρεφόταν ενάντια στην τυποποίηση και τον

έλεγχο που προέρχονταν από την πολιτισμική βιομηχανία Υπήρξε ξεκάθαρα κατά των δισκογραφικών

εταιρειών του ραδιοφώνου και της τηλεόρασης

Ακολούθησε πιστά τη λογική του DIY (Do It Yourself)η παραγωγή γινόταν σε μικρά στούντιο ή

ακόμα και μέσα στα σπίτια των ίδιων των μουσικών με ελάχιστα μηχανήματα και με σχεδόν

ανύπαρκτες γνώσεις πάνω στο πώς πρέπει να βγει ο ήχος οι δίσκοι και οι κασέτες δεν υπήρχαν μέσα σε

κάποιο δισκοπωλείο αλλά κυκλοφορούσαν χέρι με χέρι ή οι ίδιοι οι μουσικοί τα μοίραζαν μετά από

κάποια συναυλία τους με κάποιο μικρό συμβολικό αντίτιμο

Η προβολή των συγκροτημάτων και οι επερχόμενες συναυλίες τους δεν διαφημίζονταν από την

τηλεόραση το ραδιόφωνο ή τα περιοδικά αλλά έγινε δυνατή μέσα από τα λεγόμενα φανζίνς (fanzines)

τα οποία ήταν μικρές αφίσες φτιαγμένες στο χέρι που φτιάχνονταν από φίλους της πανκ σκηνής και

συνήθως τα κολλούσαν στους τοίχους της Αθήνας

Αργότερα όπου ξεπήδησαν οι πρώτες αναρχικές καταλήψεις στην Αθήνα (Βίλλα Αμαλίας Λέλας

Καραγιάννη) το κίνημα του DIY γνώρισε μεγαλύτερη άνθιση και δημιουργήθηκαν οι πρώτοι

αυτοοργανώμενοι ραδιοφωνικοί σταθμοί και περιοδικά μέσα από τα οποία προβλήθηκε και στηρίχτηκε

με ιδιαίτερο σθένος η ελληνική πανκ σκηνή Παρrsquo όλες τις δυσκολίες και τις ελλείψεις όμως όλο και

μεγαλύτερο κοινό ερχόταν σε επαφή με την πανκ μουσική και ιδεολογία

ΠΑΝΚ ΑΝΑΠΑΡΑΣΤΑΣΕΙΣ

Υπήρξε (και υπάρχει ακόμα) μεγάλη συζήτηση γύρω από το κίνημα του πανκ Οι Λόγοι που

αναπτύχθηκαν είναι πολλαπλοί και εξαρτώνταν από το χώρο που προέρχονταν

1 Ο Λόγος της πανκ μουσικής Αρχικά η πανκ μουσική δεν ήταν καθόλου πολιτικοποιημένη Οι

πάνκηδες ήταν απλοί υποστηρικτές του Χάους Ως μόνο σκοπό είχαν να ταράξουν τα κοινωνικά

θεμέλια και να στραφούν ενάντια στο κράτος Χαρακτηριστικό γεγονός αυτού ήταν η σύγκρουση με

την αστυνομία μετά από κάθε συναυλία Δεν υπήρχε κάποιος συγκεκριμένος σκοπός ήθελαν μόνο

5

να προκαλέσουν φασαρίες Αργότερα με την εμφάνιση καταλήψεων το πανκ άρχισε σιγά σιγά να

έχει πολιτικό νόημα Πανκ συγκροτήματα άρχισαν να συμμετέχουν σε συναυλίες οικονομικής

υποστήριξης πολιτικών κρατουμένων Τότε είναι και η εποχή όπου και οι skinheads διασπάστηκαν

πολλοί στράφηκαν προς τον εθνικισμό και την άκρα δεξιά ενώ οι υπόλοιποι βρέθηκαν στον

αναρχικό χώρο Η αλλαγή πορείας έγινε ξεκάθαρη πλέον Το μεγαλύτερο μέρος της πανκ σκηνής

και των υποστηρικτών της βρέθηκαν μέσα σε αναρχικές συλλογικότητες Το νόημα μετατοπίστηκε

σε μία κατεύθυνση καταγγελίας του καπιταλισμού της ανελευθερίας του κράτους και των

βάναυσων θεσμών του του ρατσισμού του σεξισμού και έγιναν φανερά τα αιτήματα της κοινωνικής

αλλαγής της επανάστασης και της αυτοοργανωμένης αναρχικής κοινωνίας

2 Ο Λόγος των ΜΜΕ Η τηλεόραση και ο Τύπος θεωρούσε τους πανκς επικίνδυνους για την ομαλή

ροή της κοινωνίας ιδιαίτερα από τη στιγμή που η πανκ πολιτικοποιήθηκε Χαρακτηριστική είναι η

παρακάτω εικόνα από εφημερίδα της εποχής

Τους προέβαλλαν ως άτομα ψυχικά διαταραγμένα κακοποιούς παρείσακτους που δεν είχαν καμία

θέση στην ελληνική κοινωνία

3 Ο Λόγος των ακροατών Καθώς η μουσική διαμορφώνει ταυτότητες και οι άνθρωποι συζητούν για

αυτήν έτσι ακολούθησε μια μεγάλη συζήτηση (ακόμα και διαμάχη) γύρω από το πανκ στερέωμα Οι

ακροατές είχαν χωριστεί σε lsquoστρατόπεδαrsquo οι μισοί την υπερασπίζονταν και είχαν ενσωματώσει την

πανκ ιδεολογία στη ζωή τους και οι άλλοι μισοί την απεχθάνονταν Οι πιο συχνές και έντονες

αντιπαραθέσεις γίνονταν μεταξύ των ακροατών της πανκ της ροκ χεβι μέταλ και της ντίσκο

(καρεκλάδες όπως τους ονόμαζαν)

4 Ο Λόγος των διανοούμενων Για την πανκ σκηνή δεν έχει ειπωθεί κάτι επίσημο από τους

διανοούμενους της εποχής Μολοταύτα είναι γνωστό ότι κανένας από τον κύκλο των διανοούμενων

6

στην Ελλάδα (είτε από την αριστερά είτε από τη δεξιά) έτρεφε συμπάθεια για την πανκ μουσική και

για το κοινό της καθώς συμβάδιζε με πρακτικές και ιδεολογίες τις οποίες δεν ενστερνίζονταν

ΠΑΝΚ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η πανκ από το ξεκίνημά της ακολούθησε τη λογική του DIYΤα

συγκροτήματα δεν εμφανίζονταν ούτε σε μαγαζιά ούτε σε συναυλιακούς χώρους Έπαιζαν σε πλατείες

σε πάρκα και σε καταλήψεις Για τους πανκς δεν είχε σημασία η ακουστική του χώρου οι ακριβοί

ενισχυτές και οι κονσόλες Σημασία είχε να παίζουν ζωντανά όπου ήθελαν χωρίς χρηματικό αντίτιμο

και να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν στον κόσμο

Εξάρχεια Προπύλαια Πλάκα Ηλιούπολη Νίκαια είναι οι πιο γνωστές περιοχές όπου γίνονταν

συναυλίες Αντίστοιχα σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκαν και τα πρώτα μαγαζιά όπου έπαιζαν πανκ

μουσική το Remember στην Πλάκα το Best στην Ηλιούπολη κά Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το

1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία ξεκίνησε η περίφημη Επιχείρηση Αρετή

στα Εξάρχεια

Κατά τη διάρκεια των συναυλιών είναι χαρακτηριστικός ο χορός pogo Το pogo είναι μία καρικατούρα

όλων των σόλο χορευτικών στυλ της ροκ Είναι επιθετικός χορός ο οποίος συνοδεύει άριστα τη γρήγορη

μουσική που εκπροσωπεύει η πανκ

Επιπροσθέτως ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι η έντονη παρουσία και

κατανάλωση της μπύρας Η μπύρα ήταν (και ακόμα είναι) σημείο κατατεθέν των πανκς στο τέλος κάθε

πανκ συναυλίας έβλεπε κανείς χιλιάδες άδεια κουτάκια μπύρας Ακόμα κατά τη διάρκεια μιας

συναυλίας το κοινό πάνω στο χορό και στην ένταση πέταγε πάνω στη σκηνή άδεια κουτιά μπύρας Κάτι

το οποίο σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή προς το συγκρότημα

που παίζει αντιθέτως στην πανκ θεωρείται ένα φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια μιας συναυλίας στην

περίπτωση που το συγκρότημα που παίζει είναι αρεστό στο κοινό

Επίσης η κατανάλωση της μπύρας έχει μια αρκετά σημαντική και συμβολική σημασία Την εποχή που

στην Ελλάδα άνθιζαν τα μπουζούκια όπου οι θαμώνες τους κατανάλωναν ουίσκι και οι ντισκοτέκ όπου

κατανάλωναν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά όπως τζιν και βότκα η μπύρα λόγω της πολύ χαμηλής

τιμής της σε σχέση με τα παραπάνω ποτά lsquoταίριαζεrsquo μόνο σε μία ομάδα ατόμων στο προλεταριακό

κομμάτι της κοινωνίας το οικονομικά ασθενέστερο που αποτελούταν από τους φοιτητές τους

αριστερούς τους αναρχικούς και φυσικά τους πανκς

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

5

να προκαλέσουν φασαρίες Αργότερα με την εμφάνιση καταλήψεων το πανκ άρχισε σιγά σιγά να

έχει πολιτικό νόημα Πανκ συγκροτήματα άρχισαν να συμμετέχουν σε συναυλίες οικονομικής

υποστήριξης πολιτικών κρατουμένων Τότε είναι και η εποχή όπου και οι skinheads διασπάστηκαν

πολλοί στράφηκαν προς τον εθνικισμό και την άκρα δεξιά ενώ οι υπόλοιποι βρέθηκαν στον

αναρχικό χώρο Η αλλαγή πορείας έγινε ξεκάθαρη πλέον Το μεγαλύτερο μέρος της πανκ σκηνής

και των υποστηρικτών της βρέθηκαν μέσα σε αναρχικές συλλογικότητες Το νόημα μετατοπίστηκε

σε μία κατεύθυνση καταγγελίας του καπιταλισμού της ανελευθερίας του κράτους και των

βάναυσων θεσμών του του ρατσισμού του σεξισμού και έγιναν φανερά τα αιτήματα της κοινωνικής

αλλαγής της επανάστασης και της αυτοοργανωμένης αναρχικής κοινωνίας

2 Ο Λόγος των ΜΜΕ Η τηλεόραση και ο Τύπος θεωρούσε τους πανκς επικίνδυνους για την ομαλή

ροή της κοινωνίας ιδιαίτερα από τη στιγμή που η πανκ πολιτικοποιήθηκε Χαρακτηριστική είναι η

παρακάτω εικόνα από εφημερίδα της εποχής

Τους προέβαλλαν ως άτομα ψυχικά διαταραγμένα κακοποιούς παρείσακτους που δεν είχαν καμία

θέση στην ελληνική κοινωνία

3 Ο Λόγος των ακροατών Καθώς η μουσική διαμορφώνει ταυτότητες και οι άνθρωποι συζητούν για

αυτήν έτσι ακολούθησε μια μεγάλη συζήτηση (ακόμα και διαμάχη) γύρω από το πανκ στερέωμα Οι

ακροατές είχαν χωριστεί σε lsquoστρατόπεδαrsquo οι μισοί την υπερασπίζονταν και είχαν ενσωματώσει την

πανκ ιδεολογία στη ζωή τους και οι άλλοι μισοί την απεχθάνονταν Οι πιο συχνές και έντονες

αντιπαραθέσεις γίνονταν μεταξύ των ακροατών της πανκ της ροκ χεβι μέταλ και της ντίσκο

(καρεκλάδες όπως τους ονόμαζαν)

4 Ο Λόγος των διανοούμενων Για την πανκ σκηνή δεν έχει ειπωθεί κάτι επίσημο από τους

διανοούμενους της εποχής Μολοταύτα είναι γνωστό ότι κανένας από τον κύκλο των διανοούμενων

6

στην Ελλάδα (είτε από την αριστερά είτε από τη δεξιά) έτρεφε συμπάθεια για την πανκ μουσική και

για το κοινό της καθώς συμβάδιζε με πρακτικές και ιδεολογίες τις οποίες δεν ενστερνίζονταν

ΠΑΝΚ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η πανκ από το ξεκίνημά της ακολούθησε τη λογική του DIYΤα

συγκροτήματα δεν εμφανίζονταν ούτε σε μαγαζιά ούτε σε συναυλιακούς χώρους Έπαιζαν σε πλατείες

σε πάρκα και σε καταλήψεις Για τους πανκς δεν είχε σημασία η ακουστική του χώρου οι ακριβοί

ενισχυτές και οι κονσόλες Σημασία είχε να παίζουν ζωντανά όπου ήθελαν χωρίς χρηματικό αντίτιμο

και να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν στον κόσμο

Εξάρχεια Προπύλαια Πλάκα Ηλιούπολη Νίκαια είναι οι πιο γνωστές περιοχές όπου γίνονταν

συναυλίες Αντίστοιχα σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκαν και τα πρώτα μαγαζιά όπου έπαιζαν πανκ

μουσική το Remember στην Πλάκα το Best στην Ηλιούπολη κά Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το

1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία ξεκίνησε η περίφημη Επιχείρηση Αρετή

στα Εξάρχεια

Κατά τη διάρκεια των συναυλιών είναι χαρακτηριστικός ο χορός pogo Το pogo είναι μία καρικατούρα

όλων των σόλο χορευτικών στυλ της ροκ Είναι επιθετικός χορός ο οποίος συνοδεύει άριστα τη γρήγορη

μουσική που εκπροσωπεύει η πανκ

Επιπροσθέτως ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι η έντονη παρουσία και

κατανάλωση της μπύρας Η μπύρα ήταν (και ακόμα είναι) σημείο κατατεθέν των πανκς στο τέλος κάθε

πανκ συναυλίας έβλεπε κανείς χιλιάδες άδεια κουτάκια μπύρας Ακόμα κατά τη διάρκεια μιας

συναυλίας το κοινό πάνω στο χορό και στην ένταση πέταγε πάνω στη σκηνή άδεια κουτιά μπύρας Κάτι

το οποίο σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή προς το συγκρότημα

που παίζει αντιθέτως στην πανκ θεωρείται ένα φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια μιας συναυλίας στην

περίπτωση που το συγκρότημα που παίζει είναι αρεστό στο κοινό

Επίσης η κατανάλωση της μπύρας έχει μια αρκετά σημαντική και συμβολική σημασία Την εποχή που

στην Ελλάδα άνθιζαν τα μπουζούκια όπου οι θαμώνες τους κατανάλωναν ουίσκι και οι ντισκοτέκ όπου

κατανάλωναν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά όπως τζιν και βότκα η μπύρα λόγω της πολύ χαμηλής

τιμής της σε σχέση με τα παραπάνω ποτά lsquoταίριαζεrsquo μόνο σε μία ομάδα ατόμων στο προλεταριακό

κομμάτι της κοινωνίας το οικονομικά ασθενέστερο που αποτελούταν από τους φοιτητές τους

αριστερούς τους αναρχικούς και φυσικά τους πανκς

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

6

στην Ελλάδα (είτε από την αριστερά είτε από τη δεξιά) έτρεφε συμπάθεια για την πανκ μουσική και

για το κοινό της καθώς συμβάδιζε με πρακτικές και ιδεολογίες τις οποίες δεν ενστερνίζονταν

ΠΑΝΚ ΕΠΙΤΕΛΕΣΕΙΣ

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω η πανκ από το ξεκίνημά της ακολούθησε τη λογική του DIYΤα

συγκροτήματα δεν εμφανίζονταν ούτε σε μαγαζιά ούτε σε συναυλιακούς χώρους Έπαιζαν σε πλατείες

σε πάρκα και σε καταλήψεις Για τους πανκς δεν είχε σημασία η ακουστική του χώρου οι ακριβοί

ενισχυτές και οι κονσόλες Σημασία είχε να παίζουν ζωντανά όπου ήθελαν χωρίς χρηματικό αντίτιμο

και να περάσουν τα μηνύματα που ήθελαν στον κόσμο

Εξάρχεια Προπύλαια Πλάκα Ηλιούπολη Νίκαια είναι οι πιο γνωστές περιοχές όπου γίνονταν

συναυλίες Αντίστοιχα σε αυτές τις περιοχές δημιουργήθηκαν και τα πρώτα μαγαζιά όπου έπαιζαν πανκ

μουσική το Remember στην Πλάκα το Best στην Ηλιούπολη κά Επίσης αξίζει να αναφερθεί ότι το

1984 με πρόφαση την απομάκρυνση των πανκς από την πλατεία ξεκίνησε η περίφημη Επιχείρηση Αρετή

στα Εξάρχεια

Κατά τη διάρκεια των συναυλιών είναι χαρακτηριστικός ο χορός pogo Το pogo είναι μία καρικατούρα

όλων των σόλο χορευτικών στυλ της ροκ Είναι επιθετικός χορός ο οποίος συνοδεύει άριστα τη γρήγορη

μουσική που εκπροσωπεύει η πανκ

Επιπροσθέτως ένα άλλο χαρακτηριστικό που πρέπει να αναφερθεί είναι η έντονη παρουσία και

κατανάλωση της μπύρας Η μπύρα ήταν (και ακόμα είναι) σημείο κατατεθέν των πανκς στο τέλος κάθε

πανκ συναυλίας έβλεπε κανείς χιλιάδες άδεια κουτάκια μπύρας Ακόμα κατά τη διάρκεια μιας

συναυλίας το κοινό πάνω στο χορό και στην ένταση πέταγε πάνω στη σκηνή άδεια κουτιά μπύρας Κάτι

το οποίο σε οποιαδήποτε άλλη περίπτωση θα μπορούσε να θεωρηθεί προσβολή προς το συγκρότημα

που παίζει αντιθέτως στην πανκ θεωρείται ένα φυσικό επακόλουθο στη διάρκεια μιας συναυλίας στην

περίπτωση που το συγκρότημα που παίζει είναι αρεστό στο κοινό

Επίσης η κατανάλωση της μπύρας έχει μια αρκετά σημαντική και συμβολική σημασία Την εποχή που

στην Ελλάδα άνθιζαν τα μπουζούκια όπου οι θαμώνες τους κατανάλωναν ουίσκι και οι ντισκοτέκ όπου

κατανάλωναν διάφορα οινοπνευματώδη ποτά όπως τζιν και βότκα η μπύρα λόγω της πολύ χαμηλής

τιμής της σε σχέση με τα παραπάνω ποτά lsquoταίριαζεrsquo μόνο σε μία ομάδα ατόμων στο προλεταριακό

κομμάτι της κοινωνίας το οικονομικά ασθενέστερο που αποτελούταν από τους φοιτητές τους

αριστερούς τους αναρχικούς και φυσικά τους πανκς

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

7

ΠΑΝΚ ΥΠΟΚΟΥΛΤΟΥΡΑ

Τι σημαίνει υποκουλτούρα Για να απαντήσουμε επαρκώς στο ερώτημα θα πρέπει να γυρίσουμε πίσω

στη δεκαετία του rsquo50 όπου η Σχολή του Σικάγο έκανε ανθρωπολογική έρευνα με συμμετοχική

παρατήρηση πάνω στην υποκουλτούρα των συμμοριών των δρόμων και των παράνομων ομάδων Μέσα

από αυτή την έρευνα η υποκουλτούρα παρουσιάζεται σαν ένας ανεξάρτητος οργανισμός που λειτουργεί

έξω από τα ευρύτερα κοινωνικά πολιτικά και οικονομικά πλαίσια

Ακόμα ο Albert Cohen μαζί με τον Walter Miller συμπλήρωσαν σε αυτό το συμπέρασμα ότι πρώτον

η υποκουλτούρα (σε αυτήν την περίπτωση οι συμμορίες του δρόμου) έχει αντισταθμιστικές λειτουργίες

οι βαθύτερες λειτουργίες του lsquoομαλούrsquo κόσμου (σοβαρότητα φιλοδοξία βόλεμα) αντιστρέφονταν

(ηδονισμός άρνηση της εξουσίας επιθυμία για συγκινήσεις) Δεύτερον τόνισαν ότι η εκάστοτε

υποκουλτούρα έχει ένα σύστημα αξιών οι αξίες της παρεκκλίνουσας ομάδας απλώς αντέγραφαν σε

διαστρεβλωμένη ή υπερβολική μορφή τις κεντρικές ανησυχίες του ενήλικου εργαζόμενου πληθυσμού

Στην προκειμένη περίπτωση οι πανκς είναι μία τάξη που λειτουργεί πρακτικά σαν υλική δύναμη

περιβάλλεται με εμπειρίες και εκφράζεται στο στυλ Είναι μία υποκουλτούρα με συμβολικές

εκφραστικές μορφές και συνήθειες που συνήθως κατηγορούνται ή μυθοποιούνται αντιμετωπίζονται σαν

απειλές στη δημόσια τάξη ή σαν άκακοι οργισμένοι έφηβοι Η εμφάνισή τους στον ελληνικό χώρο τη

δεκαετία του rsquo80 δεν είναι καθόλου τυχαία Η προηγούμενη δεκαετία ήταν αρκετά ταραχώδης για τα

ελληνικά δεδομένα Οι κοινωνικές δομές είχαν μεταλλαχθεί και ο κοινωνικός ιστός της Ελλάδας είχε

εκφυλιστεί Οι πανκς αναπαριστούσαν άψογα και δήλωναν ανοιχτά την ατροφική κατάσταση της χώρας

Ήταν οι εκφραστές μιας γνήσιας επιθετικότητας στέρησης και άγχους

Η επιτυχία της πανκ υποκουλτούρας τους στο ελληνικό κοινό έγκειται στο ότι ο λόγος που

χρησιμοποίησαν ήταν σχετικά προσιτός και τρέχων είχαν την ικανότητα να καταδείξουν τα

συμπτώματα ενός συνόλου σύγχρονων προβλημάτων Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τον ηθικό πανικό

των ΜΜΕ του Τύπου της αστυνομίας και της εξουσίας συνολικά

ΟΙ ΙΔΙΑΙΤΕΡΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΣΤΥΛ

Η πανκ υποκουλτούρα εκτός από την ίδια τη μουσική και την ιδεολογία εισήγαγε και το νόημα του

πανκ στυλ Όπως μας έδειξε η Σχολή του Σικάγο οι θεαματικές υποκουλτούρες εκφράζουν ένα

απαγορευμένο για τα δεδομένα περιεχόμενο (πχ ταξική συνείδηση ) με απαγορευμένες μορφές (πχ

καταπάτηση των κωδίκων ντυσίματος και συμπεριφοράς παραβίαση των νόμων)

Στην περίπτωση της πανκ θα πρέπει να θυμηθούμε την έννοια του bricolage όπως θεμελιώθηκε στις

πολιτισμικές σπουδές το αντικείμενο μαζί με το νόημά του αποτελούν ένα σήμα Μέσα σε

οποιαδήποτε κουλτούρα αυτά τα μεμονωμένα σήματα αθροίζονται επανειλημμένα σε χαρακτηριστικές

μορφές λόγου Οπωσδήποτε όταν ο bricoleur μετατοπίσει το σημαίνων αντικείμενο σε μια διαφορετική

θέση μέσα στον ίδιο λόγο τότε δημιουργείται ένας νέος λόγος Μεταφέρεται δηλαδή ένα νέο μήνυμα

Είναι κάτι που το χαρακτήρισε ο Umberto Eco ως lsquoσημειωτικός ανταρτοπόλεμοςrsquo

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

8

Ο πανκ bricoleur αντιπαραθέτει δύο φαινομενικά ασυμβίβαστες έννοιες (πχ τρύπα-μπλούζα

παραμάνα-παντελόνι καρφιά-κολιέ ) και σε αυτό το σημείο γίνεται η εκρηκτική σύνδεση η καθολική

επανάσταση του αντικειμένου

Η πανκ υποκουλτούρα είναι το ιδανικό παράδειγμα για την έννοια του bricolage πάνω στο στυλ Μόνο

στην τάξη των πανκς θα δει κάποιος ότι η lsquoφυσική τάξη πραγμάτωνrsquo αποτελείται από πολύχρωμες

μοϊκάνες καρφιά παραμάνες δίχτυα σκισμένα ρούχα μαύρες αρβύλες με πολύχρωμα κορδόνια κά

Ήταν κάτι που το προσπάθησε το πανκ και το πέτυχε μέσα από την lsquoαναστάτωσηrsquo και την

lsquoπαραμόρφωσηrsquo να αποσυνδέσει και να οργανώσει εκ νέου τις έννοιες Πέρα από το στυλ αυτό το

αίτημα ανατροπής των εννοιών υπάρχει με μία πιο πολιτικοποιημένη έννοια μέσα στους στίχους των

πανκ τραγουδιών

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Τελικά υπάρχει νόημα στην πανκ Και αν ναι ποιός ο ρόλος του στην ελληνική πραγματικότητα τη δεκαετία

του rsquo80

Επιφανειακά το πανκ φαίνεται ότι δεν έχει κάποιο ιδιαίτερο νόημα Με μία μικρή όμως διερεύνηση

γίνεται φανερό πως όχι μόνο έχει νόημα άλλα έχει και παραπάνω από ένα Τα νοήματα της πανκ κρύβονται

πίσω τη μουσική τους στίχους το στυλ Γίνονται κατανοητά μέσα από τη ζύμωση που υπάρχει στη

συνάντηση της πανκ με τον ακροατή μέσα από την πολλαπλή ερμηνεία η οποία αλλάζει ανάλογα το κοινό

και την εποχή και μέσα από την αναζήτηση και κατανόηση του πλαισίου επιτέλεσης και κατανάλωσης

Ο ρόλος που έπαιξε το πανκ στην Ελλάδα τη δεκαετία του rsquo80 ήταν πολύ σημαντικός Ξεκίνησε ως μία

μικρή ομάδα καταγγελίας του συστήματος και σιγά σιγά κατέληξε ως μία σεβαστή υποκουλτούρα η οποία

κινούταν σε συγκεκριμένες ιδεολογίες και πρακτικές

Η πρόκληση στην ηγεμονία που αντιπροσωπεύουν οι υποκουλτούρες και σε αυτήν την περίπτωση η πανκ

σκηνή δεν υποβάλλεται άμεσα Περισσότερο καταδεικνύεται με έναν θολό τρόπο στα πλαίσια επιτέλεσης

στο νόημα των στίχων στις αναπαραστάσεις που εκφράζει το στυλ

Το πανκ είναι μία έξη (habitus) που γεννήθηκε ως ανάγκη και σημάδεψε με θεαματικό τρόπο την

κατάρρευση της κοινωνικής συγκατάθεσηςσε μία εποχή όπου η Ελλάδα είχε συνεχείς διακυμάνσεις στον

πολιτικό οικονομικό και εν γένει στον κοινωνικό τομέα

Άλλωστε όπως αναφέρει και ο DHebdige lsquoκάτω από τις μοϊκάνες κρυβόταν το απαράδεκτο χλευαστικό

και παραμορφωμένο πρόσωπο του καπιταλισμού πίσω από την πανκ ενδυμασία υπήρχε η εκφραστική

καταδίκη μιας διαιρεμένης και άνισης κοινωνίαςrsquo

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

9

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80

10

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Alan Orsquo Connor Local Scenes and Dangerous Crossroads Punk and Theories of Cultural Hybridity

Popular Music Vol21 No2 (May 2002)

Alan Orsquo Connor Punk Record Labels and the Struggle for Autonomy The Emergence of DIY

Lexington Books 2008

Pierre Bourdieu Η Αίσθηση της Πρακτικής μτφ Θεόδωρος Παραδέλλης Αλεξάνδρεια 2006

D Hebdige Υποκουλτούρα-το νόημα του στυλ Γνώση Αθήνα 1981

Dorling Kindersley PunkΗ Ιστορία του Εκδόσεις Μεταίχμιο για την ελληνική γλώσσα 2006

Μπάμπης Λάσκαρις Punk-Η Ιστορία μιας Επανάστασης Εκδόσεις ΟΞΥ Απρίλιος 2007

Η Ιστορία των Punk Hard Core και άλλων σχημάτων από το 1980 έως το 2000 στον ελλαδικό

χώρο βrsquo έκδοση Αναρχική Αρχειοθήκη

Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Σπύρο Συντουλίδη κιθαρίστα του συγκροτήματος ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ για

τις πληροφορίες που μου παραχώρησε για το κλίμα της πανκ σκηνής στην Ελλάδα τη δεκαετία του

rsquo80