id‘siOolsuWrMMM:eu!oo!M
ULJVLA1UUupu1tVVVlUII
6ezoiepodsoin‘uiqnjj
dSJOOISNVNI
1I
3MOLOZOZSJZH9Alid
3MOHOA3NVIAlid
]MOINZOHINHVI.H]IMC
(XVIAI-sos‘SAJd-SOS)MOHVOAINHVLH]IMc
]MOHVOAZ3A1NC
]MOISO1]MOJ.TNINH]HIJZSC
3NZOV1A(
I!IL’hI
vToz
2-MIESICZNIK
NAU KOWO
- TECHNICZNY rcORGAN POLITECHNIKI GDANSKIEJ, NACZELNEJ ORGANIZACJI TECHNICZNEJ — KOMITETU GOSPODARKI MORSKIEJ
1 POLSKIEGO KOMITETU GEOTECHNIKI
Rok35 $TYCZEI-LUTY NrlKOLEGIUM REDAKCYJNE: Redaktor naczelny — prof. dr hab. inz. Eugeniusz Dembicki, sekretarz redakcji — mgr int. Magdalena Mossakowska. Redaktorzydzialowi: Zagadnienia Ogélne i Ochrona Srodowiska — prof. dr hab. inz. Ziemowit Suligowski, 1nynieria Brzegowa i Pelnomorska — prof. dr hab. inz. ZbigniewPruszak, Geotechnika — prof. dr hab. in. Bohdan Zadroga, Geosyntetyki — dr inz. Angelika Duszytiska, Budowte Morskie i Portowe i Technika Portéw — mgr int.Jerzy Drzkiewicz, Kronika i Aktua1noci — dr inz. Wlodzimierz Cichy (z-ca red. naczelnego), przedstawiciel na teren Szczecina — prof. dr hab. inz. Ryszard Coufal, przedstawiciele zagraniczni: mgr int. Michel Wojnarowicz (Francja), dr int. Janusz Sobolewski (Niemcy), prof. dr hab. inz. Jolanta Lewandowska (Francja),dr int. Ryszard Daniel (Holandia), przedstawiciel LTrzçdu Marszalkowskiego Wojewôdztwa Pomorskiego — dr Mieczysfaw Struk.
RADA PROGRAMOWA: mgr in. W. Czajko, prof dr hab. int. M. Giyczmafiski, mgr int. J. Lebied, prof. dr hab. in. S. Massel, prof. dr hab. inz. B. Mazurkiewicz, prof. dr hab. int. Z. Meyer (przewodniczcy), prof. dr hab. inz. A. Sadurski, prof. dr hab. inz. W. Woiski.
Wydawca: IMOGEOR Sp. z o. o.Adres Wydawcy i Redakcji: Politechnika Gdatiska, Wydzial hiynierii Ldowej i rodoviska, ut. G. Namtowicza 11/12, 80-233 Gdatisk, tel./fax. (58) 347-19-95,e-mail: [email protected], www.imig.pl.
Sklad 1 lamanie: dr hrz. KrzysztofMalesifiski, InfoGeolech, ul. Kurpiotvska 22A/2, 8 1-554 Gdynia, tel. 888-671-555, www.infogeotech.pl.Druk: Drukamia MISIURO Zbigniew Misiuro, ul. Gdaiiska 29, 80-5 1$ Gda6sk, www.misiuro.pl.
WARUNM PRENUMERATY: Zamôwienia na prenumeratç czasopisma mona sldadaé w dowolnym terminie.Zamawiajcy moe otrzymywaé egzemplarze poczwszy od nastçpnego miesica p0 dokonaniu wplaty. Zaméwienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wplaty bçdrealizowane w miarç mo1ivoci — z posiadanych zapaséw magazynowych.Warunkiem przyjçcia i realizacji zamôwienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wplaty przez prenumeratora. Dokument wplaty jest réwnoznacznyze zloeniem zamôwienia. Przy zam5wieniach na wiçksza iiczbç egzemplarzy czasopisma (powyej 20 egz. w prenumeracie rocznej), jednostce zamawiajcejudziela siç rabatu 20%.Wplat za prenumeratç na 2014 r. mozna dokonywaé na ogétnie dostçpnych blankietach w bankach (polecenie przelewu), przekazuj4c rodki na adres:IMOGEOR, Spélka z o. o., ul. Narutowicza 11, 80-233 Gdaésk, konto Bank Millennium S.A., nr konta: 35—1 t 602202—0000 0000 5069 7515.Na blankiecie wplaty naley czytelnie podaé ticzbç zamawianych egzemplarzy, okres prenumeraty oraz wiasny adres.Istnieje moliwoié zaprenumerowania czasopisma p0 cenie ulgowej przez indywidualnych czlonkéw stowarzyszeé naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNToraz przez uczniôw szkél zawodowych i studentéw szkél wyszych. Blankiet wplaty na prenumeratç u1gotv musi byé opatrzony na wszystkich odcinkach pieczçcikola SNT Iub szkoly.
WARTOSC PRENUMERATY NA ROK 2014: dla prenumeratoréw indywidualnych normalna roczna 70,— zi + 5% VAT; ulgowa roczna 50,— zi + 5% VAT;dia instytucji: roczna 250,— zi + 5% VAT.
Artykuly zgloszone do czasopisma ,,Inynierïa Morska i Geotechnika” publikowane st jako prace recenzowane, p0 uzyskaniu dwu niezaleznych pozytywnych opinïi wydawniczych.
Redakcja lie odpowiada za treé zamieszczanych ogloszeii rek]amowych.
Spïs trecïZagadnienïa Ogélne 1 Ochrona rodowiskaKOLERSKI T., KOWALIK M.: Wyznaczanie odplywu ze zlewni niekon
trolowanych Kanalu Radtini podczas powodzi w 2001 r 3GRONOWSKA M. A., SAWICKI J. M.: Wspélczynnik wydatku przelewu
szybowego w separatorze wirowym 11SULIGOWSKI Z.: Powodzie miejskie. Wody opadowe — aspekty prawne,
ekonomiczne i techniczne 131nynieria Brzegowa 1 PeinomorskaCHRZi’STOWSKA N., PRUSZAK Z.: Wpfyw zmiennego klimam fatowe
go na r6znookresow zmiennoé nadwodnej czçici brzegu (plazy) 19GeotechnikaMEYER Z., ZARKIEWICZ K.: Wykorzystanie wzoru na osiadanie ptyty
statycznej do okre1enia naprçenia pod podstaw kolumny betonowej 30STACI-1 M.: Wielomodalna probabilistyczna analiza statecznoci ciany
oporowej 35WOJTASIK A. T., TROt M., NYCKOWIAK M.: Wyniki wstçpnych badaé
parametröw geotechnicznych gnintéw organicznych interglacjalu eemskiego na terenie lewobrzenej czçci Poznania 43
GeosyntelykiWOLR1SK1 D: Umocnienia dna morskiego i brzegéw z zastosowaniem
materacy geotekstylnych 48Budowle Morskie 1 PortoweDRAKIEW1CZ J.: Budowte morskie — postçpowanie administracyjne w
kontektcie detalu konstrukcji 56
Technika PortéwDANIEL R. A.: Urzdzenia Mechaniczne i Elektiyczne — Zebrane Do
wiadczenia. Problemy utrzymania w Raporcie Gntpy Roboczej WG-138PIANC 62
Kronika i AktuaInociProf dr hab. in. Czeslaw Druet 741 Konferencja Naukowo-Teclmiczna ,,ProGeotech 2013”.,,Projektowanie
Geotechniczne — Badania i Dobér Parametréw”. Warszawa, 12— 13 wrzenia2013 76
Miçdzynarodowa konferencja ,,Seveth International Conference on CaseHistories in Geotechnical Engineering”. Chicago, 29 ktvietnia — 4 maja2013 77
H. Simmendinger: HOAI 2013. Praxisleitfaden flir Ingenieure und Architekten (ree. G. Bukat) 78
fib Model Code for Concrete Structures 2010” (rec. Krystyna NagrodzkaGodycka) 79
Handbuch Technischer Lawinenschutz (ree. E. Dembicki) 81E. Neveroa-Dziopak: Okhrana poverklmostnykh vod ot antropogennogo
evtrofirowaniya. Teoreticheskiye metodologicheskiye i inzhenernyie aspekty (ree. Z. Suligowski) 82
E. Neverova-Dziopak: Podstawy zarzdzania procesami eutrofizacji antropogenicznej (ree. Z. Suligowski) 83
ECO Platform — dzialania na rzecz zapevnieniajakoci deklaracji rodowiskowych wyrobéw budowianych 84
INP}7’/JERIA MORSKA t GEOTECHNIK4, iw 1/2014
Wykonane schody (rys. 6) prezentuj siç dobrze, zwlaszczaje1i chodzi o ich estetykç i ,cojest istotne, kornpozycjç w terenie.
W celu poszerzenia informacji dotyczcej przedstawionychprzypadkôw przedstawiono konstrukcjç pornostu wykonanegow Trzçsaczu (gmina Rewal) pofozonego okolo 30 km za Kolobrzegiem w kierunku zachodnim (rys. 8).
Jest to pomost stalowy, usytuowany doé wysoko ponad pia, typowo rekreacyjny i widokowy zwizany z ruin kocio1aw Trzçsaczu (patrz IMiG nr 1/2011 oraz 6/2009). Baiustradçtego ladnego i dobrze wkomponowanego w otoczenie stalowego pornostu wykonano w sposôb typowy dia mostéw ijest to jaknajbardziej prawidiowe.
KOM ENTARZ AUTORA
Gdyby wszystko bylo zawsze jasne, czy jak to siç okreia,,zerojedynkowe” w celu lepszego zobrazowania problernu, przyprojektowaniu tylko na podstawie przepiséw, to projektant, zazwyczaj inynier, bylby tylko rzemie1nikiern, nie za twércdziela. W projektowaniu, a zwlaszcza w budownictwie morskirn, przy zmiennych warunkach rodowiskowych projektowanie budowlijest zawsze wyzwaniem, chocia raz wiçkszym, razmniejszym i oczywicie nic nie zwalnia od myIenia. Przepisys istotne, kierunkuj dziaania, pozwa1aj zna1eé poréd rönorodnoci decyzji jakie logiczne oparcie.
W przedstawionych przypadkach jest widoczna sprzecznoérniçdzy nakazem a oczekiwaniami. Chyba w Rozporzdzeniunie uwzgiçdniono budowli z drewna, ktôre tak chçtnie widzprzedstawiciele urzçdéw zwizanych z ochron rodowiska.Drewno przecie stosuje siç take w budowiach morskich. Doniedawna nawet brusy cianki szczelnej, a obecnie choéby paleostrég tak licznie wystçpujce wzdIu brzegu w miejscu posadowienia owego mola i schodéw.
Autorowi nasuwa siç te wtp1iwoé zwkzana z klasyfikacj zejé na plaç. Czy to jest budowla morska, bo znalazla siçw strefie zalewanej przez morze, a z dnigiej strony, czy latarniana kdzie to te budowla morska przez faktjej sIuebnoci statkom. Jednak ta sarna latamia posadowiona w akwenie byfabybudow1 morska, przynajmniej w zakresie fundamentowania —
budowle morskie to przecie czyste ftindamentowanie. Racjoname i rozsdne podejcie do zagadnienia powinno byé oczywicie uzasadnione i poddane take ocenie zewnçtrznej. Niemoe byé zgody na bezduszne traktowanie starati wielu ludzi,
w tym take urzçdnikéw wydajcych zgodç na realizacjç takiejczy innej budowli. Z powodu w sumie przecie nie tak bardzoznacz4cej czçci budowli moia czy schodéw, jak4 jest baiustrada, nie powinno wstrzymywaé siç jej uytkowania w sposébbezkompromisowy, a tu a nadto, fcznie z oskareniem, nawetje1i jest to zgodne z przepisarni. Nie popelnilem bowiem jakoautor projektu przestçpstwa ani choéby naduycia.
PODSUMOWANIE
Wyranie widaé, e zapis w Rozporzdzeniu dotyczcy zaréwno podzialu budowli morskich, jak te i odniesienia w zakresie balustrady do konstmkcji mostéw, nie jest precyzyjny. Zapisten jest tyle ogélny, co wprost nieszczçiiwy.
Wydaje siç wiçc uzasadnione, aby wydawca Rozporzdzenia skorygowaf je w tym fragmencie, o co autor zwréci siç napodstawie obu przedstawionych w artykule przypadkéw.
Na koniec osobista uwaga autora. W sytuacji, jaka wystpifaw przypadku mota, urzçdnik, ktéry decyduje o dalszym postçpowaniu w sprawie, nie bçdc na budowie, zdecydowal o tymco zdecydowal, zachowaf siç jak pracownik, ktérego interesujesuchy zapis, nie za probiem.
W mojej ocenie tirzçdnik nadzoru budowlanego powinienwezwaé uczestnikéw procesu budowlanego, wskazaé ewentuafn nieprawidfowoé (tu w zasadzie adrninistracyjnq) i sprébowaéwspélnie doprowadzié do sensownego zakoéczenia, ktére przecie mona byloby w prosty sposéb osigné. Nie chodzi przytym w ogéle o naginanie prawa. Urzçdnik organu paéstwowegonie powinien postçpowaé tylko na podstawie litery zapisu, alezgodnie z 1ogik, bo od myienia przepisy nie zwa1niaj nikogo.
LITERATURA
1. Branicki R., Grygier W., Matulewicz H.: Zabezpieczenie klifit i min
kociola w Trzçsaczu. Inynieria Morska i Geotechnika, nr 6/2009.
2. Drq%kiewicz J.: Platforma widokowa w Irzçsaczu wraz z zejciem na
p1aç. Inynieria Morska i Geotechnika, nr 1/2011.
3. Projekt budowlany. Konstrukcje drewnianych zejsé na plazç w Ustro
niu Morskim wykonany w 2009 t. przez J. Drkiewicza.
4. Projekt budowlany na wykonanie mola w Ustroniu Morskirn w ramach
budowli o nazwie ,,Obiekty przybrzenej rekreacji” wykonany w 2011 t. przez
J. Drqkiewicza.
Urzdzenia Mechaniczne 1 Elektryczne — Zebtane DoswiadczeniaProblemy utrzymanîa w Raporcïe Grupy Roboczej WG-J38 PIANC
Dr inz. Ryszard A. Daniel
Ministerstwo Infrastruktury i rodowiska, Rijkswaterstaat, Holandia
Problemy utrzymania konstrukcji egiugowych to zagadnienie o rosncyrn znaczenict dia drég wodnych. Przyczyn wieiu(o iie nie wszystkich) awarii i zakïéceé w pracy tych konstrukcjijest wIanie niewfaciwe lub niewystarczajce ich utrzymanie.Praktyka dostarczyfa i nadai dostarcza licznych dowiadczeii
na tym polu. wiadomoé tego bçdzie prawdopodobnie rosnéw przyszfoci, a to ze wzglçdu na:
— rosnc liczbç konstrukcj i egiugowych,globaÏizacjç i wynikajce z niej rosnce znaczenie niezawodnej i bezpiecznej eg1ugi.
62 tNJWIERL4 MORSKA 1 GEOTECHNIKA, tir 1/2014
Diatego dowiadczeniom zebranym przy utrzymaniu konstrukcji eg1ugowych byla powiçcona znaczna czçé prac Grupy Roboczej WG-138 PIANC. Niniejszy artykul przedstawiawybér najistotniejszych z tych dowiadczeii. Autor prowadzilten temat w rarnach prac Grupy Roboczej. Artykul jest thimaczeniem z jçzyka angielskiego referatu przedstawionego przezautora na konferencji ,,Smart Rivers” w Liège i Maastricht wewrzeniu 2013 roku [8, 9]. Konferencja ta zbiegfa siç w czasiez zakoiiczeniem prac Grupy Roboczej i pubIikacj jej raportu[17]. Jego prezentacja miala miejsce na specjalnie ku temu zorganizowanej sesji.
KRYTERIA WYBORU STRATEGII UTRZYMANIA
Istniej réne strategie utrzymania (o czym w nastçpnyrn paragrafie), zatern naiey szukaé strategii dajcej najlepsze wynikidia konkretnej konstrukcji lub grupy konstrukcji. Pojawia siçwéwczas pytanie, jak okre1ié, co jest ,,najlepsze”, tzn., wediugjakich kryteriëw mierzyé i oceniaé wspomniane strategie. Wieleprzemawia za tym, by podejé do tego pytania w sposéb przejrzysty i systematyczny (tzn. nie intuicyjny). Nowoczesne zarz4-dzanie ofenije szereg instrumentéw takiego podejcia, jak np.:
— metody LCO (Life Cycle Optimization), czyli Optyrnalizacji Cyklu Uytkowania;
— wartociowanie metodykr RAMS [1], zorientowan naNiezawodnoé (Retiability), Dostçpnoé (Availability),Utrzymanie (Mail?tainability) i 3ezpieczeistwo (Safety);
— metody AM Asset Management), czyli Zarzdzania Zasobami lub — w ekonomicznyrn znaczeniu — Aktywami,np. [14].
— RM, RISMAN (Risk Management), czyli réne metodyZarzdzania Ryzykiern.
W kadym z tych i podobnych instrumentéw gléwny nacisk1ey na coraz to innym kryterium lub grupie kryteriéw. W wymienionych instrumentach s to odpowiednio: rodowisko naturaine, cztery kryteria RAMS, finanse, moIiwoci kontroli.Za1enie od deflnicji kryteria te obejmuj te szerszy lub wçszy zakres aspektôw. Najbardziej przydatne w wyborze strategiiutrzymania wydaj siç byé kryteria RAMS Rijkswaterstaat’u,uzupelnione o rodowisko E (Envirunment) i Koszty C (Costs),a wiçc RAMSEC:
— Niezawodnoé (Reliability),
— Dostçpnoé (Availability),
— Utrzymanie (Maintainability),
— Bezpieczetistwo (Safety),
— rodowisko (Environment),
— Koszty (Costs).
Inne wyrnieniane czasem w titeraturze kryteria, to np.: Politics, Local economy, Aesthetics. 1db uwzgiçdnienie za1ey odznaczenia w rniejscowych warunkach.
Zakresy proponowanych kryteriéw:
Niezawodno: Przez niezawodnoé rozurnierny niezawodnoé samej konstrukcji wodnej lub w kadym razie tych jejelementéw, ktérych dzialanie zaley od utrzymania. Niezawodnocia nazywamy prawdopodobieiistwo, e konstrukcja spelni
wymaganq ftrnkcjç w okre1onych warunkach i w okreionymprzedziaie czasu. Np. hydrauliczny uklad napçdowy, ktéry ulega awarii, jeii co roku nie wymienimy w nirn uszczelek, jestwysoce niezawodny, o iie wymiana tych uszczeiek jest objçtaprogramem utrzymania. Wprawdzie dana niezawodnoé podaje siç zwykle w tzw. ,,twardych” wymaganiach projektowych,jednak pozostaje ona réwnie kryteriurn oceny ze wzglçdu naswéj probabilistyczny charakter.
Dostçpnoé: Réwnie dostçpnoé odnosi siç do konstrukcjiwodnej w ca1oci. Nie chodzi wiçc o dostçp ekip utrzymaniatuchu do jej podzespoléw, gdy ta sprawa podiega kryteriumutrzymania. Tu przedmiotem troski jest to, by konstrukcja bylajak najdiuzej dostçpna dia egiugi, ochrony przeciwpowodziowej czy te jakiegokolwiek innego celu, ktéremu ona shiy.Istniej e zawila, probabiiistyczna oraz prosta, detennin i stycznadefinicja dostçpnoci. Oto druga: Dostçpnoé to stosunek czasu,w ktéryrn konstrukcja spelnia dan fttnkcjç do calego okresuywotnoci (life cycie) konstn;kcji. Np. Iuza, ktéra wymagadiugich lub czçstych rernontéw wrét, jest konstrukcj o slabejdostçpnoci.
Utrzymanie: Punktami odniesienia kryteriurn utrzymanias gléwnie: i1oé, z1oonoé i czasoch1onnoé prac utrzymaniaruchu (tak planowych, jak nieprzewidzianych) oraz dostçp dopodzespoléw wymagajcych tych prac. Réwniez to kryteriummona zdefiniowaé w sposéb prosty, deterministyczny lub zioony, probabilistyczny. Oto pierwsza z tych definicji: Kryteriurnutrzyrnania to miara pewnoci, e prace wymagane w celu zapewnienia odpowiedniego dzialania konstrukcji bçd wykonanezgodnie z pianem. Wysok ocenç w tym kryterium zapewniajm.in. takie rodki, jak: obecnoé czçci zarniennych w pobiiu konstrukcji, drabiny i pomosty robocze, ,,uszy” dia zawiesidwigéw itp.
Bezpieczeüsbvo: Grupa Robocza przyjçla definicjç bezpieczefistwa z metodyki RAMS: Bezpieczetistwo jest rniar tego,w jakim stopniu wyeliminowano zagroenie dia czlowieka.Istotne w kryteriurn bezpieczefistwa s tylko fizyczne iub psychiczne uszkodzenia zdrowia lub imie zagroenia dia ludzi. Zagroenia innego rodzaju, np. dia rodowiska, mienia, zwierztitp. nie s rozpatrywane. Powinny one jednak, o iie wystçpuj,znaieé miejsce w ocenach innych kryteriéw. Nie zaporninajmyte, e przedmiotem uwagi jest w naszyrn przypadku bezpieczeiistwo zwizane z pracami utrzyrnania ruchu, a nie np. eglugi w ogé1noci.
rodowisko: Znaczenie aspektéw ochrony rodowiska przywyborze strategii utrzymania jest bezspome. Kryterium rodowiska wyraa stopiei, w jakim prace utrzymania ruchu (bezporednio na obiekcie lub porednio, np. w warsztatach) orazuyte materialy s ,,przyjazne rodowisku”. Preferowane bçdprace niestwarzajce (ryzyka) zanieczyszczenia, majrce neutrainy iub pozytywny wplyw na faunç, nisko-energochionne itd.Zakres tego kryterium rnona w razie potrzeby rozszerzyé tak,by obejmowalo ono np. takre estetykç i inne lokalne aspektyprowadzonych prac.
Koszty: Wybér odpowiedniej strategii utrzymania jestpraktycznie nierno1iwy bez uwzglçdnienia jej kosztéw. Niskiekoszty zawsze bçd4 preferowane. Najbardziej powszechna jestpraktyka uwzgiçdniania przy wyborze tylko tych kosztéw, ktére ponosi jednostka administruj4ca drogç wodn. Ewentualnekoszty ponoszone przez inne strony powinny wtedy znaleé
INYNIERIA vfORSKA / GEOTECHAIKA, nr 1/2014 63
wyraz w innych kryteriach, np. koszty ograniczeii i zaldöcefleg1ugi podczas robét — w kryterium dostçpnoci. Mona jednak — za wzajernnym porozumieniem — odstpié od tej zasadyi rozpatrywaé takre koszty innych zainteresowanych,je1i okaesiç to wygodniejsze.
Kryteria wyboru strategii utrzymania nie s — i nie mog byé— zbyt sztywne, gdy istnieje due zrénicowanie lokalnych wymaga1, priorytetéw, technologii, ekonomicznych i innych uwarunkowaini. Dowiadczenia zebrane w tym zakresie daj siç ujéw skrécie nastçpujco:
Inynier znajduje siç czçsto na rozdrou miçdzy pragnieniemstosowania obiektywnych, wymiemych i dobrze wywaonychkryteriéw wyboru a potrzeb przyjçcia budetowych, administracyjnych lub innych preferencji klienta. W tej sprawie niejestlatwo o jednoznaczn radç. Za kad z tych drég przernawiajazwykle istotne argumenty.
Ewentualne kompromisy, co do obiektywizmu i réwnowagiocen, nie powinny jednak byé przyjmowane bez oporu. Wanejest, aby idient (zleceniodawca) zdawaf sobie w pelni sprawç z dugoterminowych kosztéw i innych slwtkéw swych preferencji.
Nieza1enie od przyjçtych kryteriéw wyboru zaleca siç, abycala analiza prowadzona byla w sposéb rzeczowy, wymierny i przejrzysty. Daje to wszystkim zainteresowanym stronommo1iwoé ocen wiasnych stanowisk w przyszÏoci i wycigniçcia wnioskéw.
STRATEGIE - OGÔLNA OCENA
Praktykowane strategie utrzymania mona ogélnie podzieliéna trzy gntpy:
— utrzymanie korekcyjne (,fix asfail” = zreperuj p0 defekcie)
— utrzymanie prewencyjne (,,change beforefiuil” = wymieiniprzed defektem)
— utrzymanie mieszane i inne.
W terrninologii zarzdzania zasobarni, czyli tzw. ,,asset management” [10], zaklada siç, e utrzymanie korekcyjne ma charakter zmienny, a utrzymanie prewencyjne ma charakter staly,regulamy. Jest to uproszczenie, gdy niektére prace korekcyjne(np. wymiana pewnych czçci p0 ich defekcie) mona opéniéi prowadzié w sposéb regulamy. Na ogél jednak mona takieza1oenie przyjé.
Zasadniczy podzial na utrzymanie korekcyjne i prewencyjne, jak réwnie definicje obydwu stanowi tu pewien kornpromis wréd czonkéw Grupy Roboczej. Niektérzy specja1ici,np. z St. Lawrence Seaway w Kanadzie, rozrénia1i réwnie,,utrzyrnaniç przewidywane” jako oddzie1n gmpç. Niektérzyinni woleliby za punkt wyjcia przyjé utrzymanie ,,planowane”i ,,nieplanowane”. Jeszcze inni okre1a1i utrzyrnanie korekcyjnei prewencyjne nieco inaczej. Poniewa czytelnicy rnog mieéréwnie réne zdania w tej materii, warto mieé na uwadze przyjçte definicje przy lekturze niniejszego artykuhi.
Ogélne za1enoci midzy strategiami utrzymania a okresemuytecznoci (service lijè) przedstawiono na rys. 1. Szczegélowy ich opis mozna zna1eé w literaturze. Obecnie skoncentrujemy siç na ich ocenie w wiet1e dowiadczeini z konstrukcjarnieg1ugowyrni w ostatnich dziesiçcioleciach.
— — bez utrzymania stategoz utrzymaniem staym
utrzymanie state (regularne) utrzymanie zmienne
poziom akceptacj
Utrzymanie korekcyjne
Definicja ,fix as fail” utrzymania korekcyjnego sprowokowala sporo dyskusji. Okazuje siç, e w obiegu s réwnie innedefinicje. Gléwnym punktem dyskusji bylo okre1enie, czymjest ,faiture” (defekt, awaria). Do dalszych prac Grupa Roboczaprzyjçla nastçpujce okre1enie tego terminu: Dana czçé lubpodzespél ulega awarii, gdy przestaje spelniaé wymagania okre1one w dokumentacji technicznej. To niekoniecznie musi oznaczaé, e czçé ta ,,nie dziala”, tzn., e nie jest w stanie spelniaéswej géwnej funkcji. Silnik, ktéry drga i powoduje halas przekraczajcy poziom podany w dokumentacji, ulegi awarii, mirnoe jest on jeszcze w stanie napçdzaé urzdzenie. Awaria ta jestsygnalem, ze silnik na1ey wyrnienié, chocia w1acicie1 urzdzenia moze tç akcjç opénié. Awaria podzespohi niekonieczniewiçc oznacza koniec jego pracy.
Znane powiedzenie ,,Lepiej zapobiegaé niz leczyé” nie zawsze stosuje siç do konstrukcji eg1ugowych. Ogélnie rzecz biorc, nieslusznyjest pogkd, ze utrzymanie korekcyjnejest z definicji gorsze od prewencyjnego. Utrzymanie korekcyjne (,jix asfait”) moe byé ekonomicznie lub operacyjnie korzystniejsze,gdy spelnione s nastçpujce warunki:
— administrator drogi wodnej posiada lub zakontraktowalsi1n, wysoko wykwalifikowanq shibç utrzyrnania,
— prowadzi siç wystarczajce zapasy czçci i materiahiwzamiennych,
— awaria danej czçci tub podzespohi nie stwarza od razusytuacj i zagroenia,
— awaria ma taki charakter, e naprawç lub wymianç mona przeprowadzié szybko, przy mo1iwym do przyjçciawy1czeniu z eg1ugi lub ograniczeniu innej funkcjiobiektu.
Doviadczenia zebrane w kraj ach reprezentowanych w Grupie Roboczej pozwa1aj na wytyczenie orientacyjnych rami wskanikéw dia utrzymania korekcyjnego. Wymienienie ichwszystlich wychodzi poza zakres raportu Grupy. Najogélniejszez nich brzmi nastçpujco:
1) Jee1i awaria tub jej reperacja wyftcza z uytku gIéwnftinkcjç konstnikcji (np. przerwa w eg1udze), okres nie
interwencja przy utrzymaniu zmiennym -
interwencja przy utrzymaniu staym
Rys. 1. Za1enoé wartoci obiektu od strategii utrzymania
Czas —*
64 [N%YNJERIA MORSK4 1 GEOTECHNIKA, flt 1/2014
dostçpnoci tej funkcji nie powinien przekraczaé orientacyjnie:
— 1 godziny na intensywnie uczçszczanych drogachwodnych;
— 6 godzin na sporadycznie uczçszczanych drogachwodnych.
2) Najbardziej efektywnyrn i zalecanym podejciem utrzymania korekcyjnego jest zwykle:
— wymiana uszkodzonego podzespohi;
— zawiezienie go do warsztatu i tam reperacja.
Reperowanie podzespohi lub czçci na obiekcie jestzwykle niezalecane.
3) W przypadku, gdy wspomniany cyki tmdno jest zastosowaé (np. przy duych wymiarach lub skomplikowanyrnrnontau podzespolu), na1ey zapewnié warunki do reperacji lub usprawnienia podzespolu na rniejscu. Przykladem jest tu stôl rewizyjno-srnarownïczy laicuchôwnonychjazu Lith na Mozie w Holandii (rys. 2). Genezçi szczegély tego urzdzenia mozna zna1eé w literaturze[5,6].
4) Konsekwencj wspomnianego podejcia jest zatecenie,by wszystkie mechaniczne i elektryczne podzespolybyly konstruowane w fatwo wymienialnych modulach.Przykfad takiego moduhi stanowi standardowy rozga1ç-nik hydraulicznego napçdu wrôt Iuzy w pohidniowychNiemczech (rys. 3).
5) Utrzymanie korekcyjne jest, ogôinie rzecz biorc, bardziej zalecane przy podzespohich, ktérych defekt nie p0-woduje awarii calego ukladu. Podzespoly, ktérych funkcjonowanie jest nieodzowne w dzialaniu calego ukladu,na1ey raczej utrzymywaé prewencyjnie.
6) W przypadku utrzymania korekcyjnego jest rzecz zasadniczej wagi, aby zakh5cenia lub defekty podzespoféwbyly wykrywane szybko. Prowadzenie czçstych przeg1d6w oraz instalowanie urzqdzeii detekcyjnych (czujniköw) jest wiçc potrzeb4 pilniejszq, ni w przypadkuutrzymania prewencyjnego.
Utrzymanie prewencyjne
Definicja utrzymania prewencyjnego jako ,,cÏiange before fail” byla pocz4tkowo r6wnie r5dfem dyskusji. Okazalosiç, e i inne definicje s stosowane. Dia celôw raportu Grupy przyjçto nastçpujcf interpretacjç terrninu ,,utrzymanie prewencyjne”: Zasadnicz4 cech tej strategii utrzymania jest to, epodzespoly s wymieniane (lub usprawniane, dopasowywane,dostrajane itp.) zanim ttiegn awaril (,,faihtre”). Samo pojçcieawarii jest tak samo definiowane, jak w przypadku utrzymaniakorekcyjnego. Zatern silnik z podanego wyej przykladu powinien w utrzyrnaniu prewencyjnym byé wymieniony, zanim Jegodrgania i hafas pracy przekrocz okre1ony w dokurnentacji iimit. Powodern takiego podejcia rnoe byé: uptywajcy okresobshigi gwarantowany przez dostawcç, przewidywany na podstawie pornian5w wzrost poziomu drgai, okresowe wstrzymanieeglugi dia prac utrzymania itp.
Utrzyrnanie prewencyjne bçdzie zwykle preferowane, gdyzajdziejedna lub wiçcej z wymienionych okoiicznoci:
Rys. 2. St51 rewizyjno-smarowniczy laticuchéw nonvch jazu, Holandia 1) Administrator obiektu nie dysponuje shib utrzymaniazdoln4 usuné awariç lub zakh5cenie w krôtkirn czasie.
Rys. 3. Standardowy rozgalçnik hydraulicznyprzy sdowniku napçdowym wn5t 1uzy, Niemcy
Rys. 4. Starta tuteja gérnego loyska (kulistego) wrét tuz Oratiskichw Amsterdarnie
LVYNJERIA MORSKA 1 GEOTEC[INIKA. nr 1/2014 65
2) Przyjçto zasadç nieprowadzenia wiasnego skladu zamiennych czçci i materiah5w.
3) Awaria podzespolu stwarza natychmiastow sytuacjçzagroenia, np. urzdzenie napçdowe wspölpracujcew przenoszeniu parcia wody [2, 4] lub Ïoysko przenoszce rôwniez ciçar wrét [19] (rys. 4).
4) Czas wykrycia i/lub usuniçcia awarii jest zbyt dhigi i prowadzi do niedopuszczalnych przerw w funkcjonowaniukonstrukcji eg1ugowej.
NieÏatwo jest wprowadzié jednoznaczny podzial na podzespoly, ktôrych utrzymanie powinno mieé charakter korekcyjny (zmienny) i prewencyjny (regularny). Podzial taki zaIeyrôwnie od szeregu lokalnych czynnikôw, takich jak: warunkirynkowe, organizacja zarzdu drogarni wodnymi, miejscowetechnologie, r6norodnoé konstrukcji i urzdzeti eg1ugowych,rodki transportu i odleg1oci do pokonania przez ekipy utrzymania, lokalne preferencje itp. Grupa Robocza podjçla jednakprébç podania orientacyjnych wskazéwek w tej sprawie w oparciu o praktykç w krajachjej czlonkéw (rys. 5). Miar preferencji jest tu za kadyrn razem dIugoé czerwonego i niebieskiegopasma reprezentujcego odpowiednio utrzymanie korekcyjnei prewencyjne. Ze wzglçdu na to, e zebrane dane wykazywalypewne r6nice, w raporcie podano wartoci urednione.
Zbierajc powysze dane, Gnipa Robocza zaobserwowaladu zbienoé strategii utrzymania praktykowanych w rônych krajach. Nieliczne przypadki niezgodnoci mona bylo naogôI przypisaé lokalnym ,,ktom widzenia” lub terminologii.Przykladem jest utrzyrnanie duych (przewanie odlewanych)czçci mechanicznych, jak kola przekladni zçbatych. Czlonkowie Grupy byti w zasadzie zgodni, e czçci takich nie trzebawymieniaé zanim u1egn one awarii zgodnie z przyjç% wyejdefinicj (tzn. przestan spefniaé warunki dokumentacji). Mimoto zdania co do odpowiedniej strategii utrzymania byty r6ne,a mianowicie:
— czlonkowie amerykaiiscy wypowiadali siç za utrzyrnaniem prewencyjnym, majc na uwadze potrzebç przeg1d6w, smarowania itp., a wiçc czynnoci o charakterzebezsprzecznie prewencyjnym,
— czionkowie europejscy nie kwestionowali potrzeby tychczynnoci, ale za miarodajny uwaa1i cyki pracy przekladni; skoro practLje ona a do awarii, to jej utrzymaniejest ,fix asfalt’, czyli korektywne.
Diatego pierwsze dwie pozycje w wykazie na rys. 5 mogbyé nieco my1ce, gdy wykaz ten zawiera wartoci rednie.Zaleca siç ich interpretacjç z uwzglçdnieniem podanego tu wyjanienia.
Wszystkie indywidualne (w znacznej mierze te krajowe)proporcj e utrzymania korecyjnego i prewencyjnego r6nychpodzespoléw i czçci zestawiono w arkuszu obliczeniowyrn[18]. Oto najogélniejsze wnioski z tego zestawienia:
1) Nie daje siç vycigné adnego wniosku co do przewagijednej strategii utrzymania nad drug w sensie ogélnym.Obydwie, tj. utrzymanie korekcyjne i prewencyjne, sszeroko stosowane.
2) Stosowane programy utrzymania zawieraj elementyobu strategii (korekcyjnej i prewencyjnej) w odniesieniudo niemal wszystkich podzespoléw i czçci.
3) Nie znaleziono potwierdzenia, ze utrzyrnanie prewencyjne generalnie wydhia ywotnoé (service lfe). Sprawata przedstawia siç réznie dia rénych podzespoléw.
4) ywotno podzespoléw i czçci mechanicznych jestnadal dIusza ni hydrauhcznych. Technologia napçdéwhydraulicznych ma tu wci dystans do nadgonienia.
5) 2ywotnoé podzespoléw i czçci elektrycznych nie jest —
ku zdziwieniu ekspertéw — wyranie najkrétsza z trzechrozpatrywanych grup. Wyrénia siç szczegélnie dliigaywotnoé silnikéw elektrycznych w konstnikcjach eglugowych.
UIRZYMANIE SItAMI WtASNYMI CZY ZLECONE?
W kraj ach reprezentowanych w Grupie Roboczej zaobserwowano réne modele organizacji utrzymania konstrukcji zeglugowych. Podobne rénice mona zauwayé takre w innychkraj ach. Do przeciwnych pog1déw na utrzymanie na1ea1y dwanastçpuj 2lce:
1) Sarnowystarczalnoé: Utrzyrnanie sIucych egiudzeobiektéw ma olbrzymie znaczenie dia infrastmktury kraju. Diatego powinno ono byé prowadzone wewnçtrznie,wiasnyrni silarni instytucji administrujcej drogi wodne.
Utrzymanïe: • KorekcyJne, Prewencyjne, Zywotnosct lata):
0% 50% 700%CzØci mechanïczne:
“Panama” i inne du±e kola z9bate 71Osie, walki, czØci éredniej wieikoéci 59
Szyny zçbate, tapicuchy, wcigarki 34Co±yska wrôt 1 inne czécI napdu 39
Oparcia rolkowe wrét. wôzki 30KoIa podpér ruchomych wrôt 40
Szyny. tory élizgowe. odbojnice 71Liny napçdu. ich ztcza, kr±ki 24
Oparcïa élizgowe wrôt. uszczelki 21Napçdy zasbw niwelacyjnych. gdy>6 29Napdy zasôw niwelacyjnych, gdy <6 20
Porcze, wymïenne pomosty Ïtp. 20CzØcï hydrauhczne:
_______ ________
Silowniki hydrauliczne o masie> 1,0 t 24Sltowniki hydrauhczne o masÏe <1,0 t 22
Hydrauliczne zesp.nap9dowe scalone 34Pompy, silniki hydrauliczne Itp. luzem 20
Rozgal±niki, zawory, orurowanie 32Silowniki urz. niwelacyjnych, gdy>6 27Sllowniki urz. niwelacylnych. gdy <6 27
Zawory regulacji ciénienia ltp. 19Filtry. przewody olejowe. ich zlcza 9
Piercienie, uszczeiki, drobne czØci 9Czci elektryczne:
________ ________
UrzdzenIa gtôwnego zasilania 36Urzdzenia zasilania awaryjnego 35
Silniki elektiyczne napdu wrôt, state f 36Silniki eiektr. napdu wrôt, wymienne 36Eiektryczne urz. niwelacyjne, gdy>6 34Elektiyczne urz. niwelacyjne, gdy <6 34
Uktady synchronizacji ruchu wrét 24Czujniki, wylczniki kraticowe ftp. 17
Przew. zasilania, bezpieczniki, zlcza 29PLC’s, przetwornice czstotIiwoéci 17
Uklady regulacji awaryjnej 16Grzejnlki. ekrany powietrzne lIp. 21
Kamery na obiekcie 74Ekrany w sterowniach (CRT. LCD) 5
Czujniki sygnaiizacji pozïomu wody 15Przewody niskonapiciowe, ich zlcza 16
Uklady sygnalizacji dia egiugi 19Kompresory
_________
35
Rys. 5. Strategie utrzymania podzespoléw i czçci oraz ich ywotnoé
66 IN}WJERL4 MORSK1 t GEOTECWNIK4, nr 1/2014
2) Kontraktowanie: W gospodarkach korporatywnych ro1administracji jest nie wypieranie rynku, leczjego wspieranie. Naley dyé do tego, by take utrzyrnanie obiektéw eg1ugowych odbywalo siç silarni przedsiçbiorstwiynkowych.
Istniej4ce modele organizacyjne czçsto reprezentuj4 rodzajkompromisu rniçdzy obydwoma wspomnianymi pogkdami.
1stniej korzystne i niekorzystne dowiadczenia z obydwornawyrnienionyrni podejciarni. W niniejszyrn artykule podaje siçjedynie ogélne wytyczne wyboru lepszego z nich dia konkretnejdrogi wodnej, regionu czy innego obszani. Grupa Robocza niebrala tu pod uwagç lokalnych poiitycznych uwarunkowati, choéi te mog w praktyce wspéfokrelaé pole wyboni. Zalozono réwnie, ze zarzd i obsiuga konstrukcji eg1ugowych (np. 1uz, jazéw) pozostaje w rçkach instytucji publicznych. Mialo to bowiernrniejsce we wszystkich krajach reprezentowanych w Grupie, chociaz w niektérych z nich sprawa ta byla przedmiotern dyskusji.
Dowiadczenia zebrane na konstrukcj ach eg1ugowych p0-zwa1aj na sforniulowanie nastçpujcych ogélnych zaleceé:
1) Wybér miçdzy utrzymaniern silami wlasnymi a jegokontraktowaniem mocno za1ey od rno1iwoci tokainego rynku. W rejonach z wieloma odpowiedmmi wysokowykwalifikowanymi i ekonomicznie siinymi przedsiçbiorstwarni podziecanie bçdzie czçciej korzystniejsze.Na obszarach o slabszym rynku (malo przedsiçbiorstw,niska specjalizacja itp.) wybér padnie czçciej na utrzymanie silami wiasnyrni.
2) Powyzsza zalenoé nie jest stala. Moliwoci rynkowezmieniaj4 siç, a postçpujca globaiizacja przyspiesza tenproces. Godna zalecenia jest diatego rewaluacja politykiutrzymania co kilka lat.
3) Drugirn kryteriurn wplywajcym na powyszy wybérjest rachunek kosztéw. Licz siç tu zaröwno koszty lczne, jak i relacje kosztôw wiasnych i ponoszonych przezstrony trzecie. Podjçte decyzje powinny takre uwzgiçdniaé cenç innych, porednich korzyci utrzymania silami wlasnymi oraz koszty szkolenia, treningéw itp. personelu zewnçtrznego. Wszystkie koszty naley oceniaéw dhiszych przedzialach czasu, np. 5 ÷ 10 lat, tak byzniwelowaé wplyw okresowych skokéw w calym okresie kontraktu.
4) Wanym aspektem w omawianym wyborze j est takre gospodarka wiedz (knowÏedge management). Konstrukcj eeglugowe mog mieé doé unikalny charakter, zalenieod regionu lub kraju. Dysponowanie wiedz o nich moemieé zalety w okrelonych sytuacjach. Argument tenprzemawia zwykle za utrzymaniem silami wiasnymi.
5) Raz dokony wybér, niezaieniejaki onjest, nie powinienbyé zbyt czçsto zmieniany. W interesie wszystkich zaangaowanych stron (rynek, egiuga, adrninistracja i inne)le bowiem ustalone, jasne reguly i role w utrzymaniuobiektéw. Czçste zmiany podwa2aj4 akceptacjç tych regul, wprowadzaj4 chaos i zagroenia. Przykladem jest tuawaria przçsla Jazia Lith na Mozie (rys. 6), ktéra nast4pilaw okresie przejcia miçdzy utrzyrnaniem wlasnym a wykonawcy zewnçtrznego [5, 6]. Raz ustalonej organizacjiutrzymania nie naley (poza drobnymi usprawnieniami)zmieniaé przez okolo 10 lat.
6) Powysze nie powinno powstrzymywaé rozwoju teoriiutrzymania. Naley bowiern ié z czasem wraz z rozwojem rynku i przyspieszaj4cymi ten rozwéj procesamiglobalizacji. Zaleca siç zatem przeprowadzaé co kilkalat ocenç prowadzonej poiityki utrzymania. Zasadniczezmiany tej poiityki naiey jednak wprowadzaé z rnniejsz czçstothwoci4.
7) Ewentualn4 decyzjç o kontraktowaniu rnozna wprowadzié w ycie w rénych zakresach i na rénych szczeblach. Grupa Robocza zaleca wprowadzanie kontraktowania fazarni. Fazy takie mog przykladowo obejmowaékolejno:
— dostawy materialéw i podzespoléw, wl4cznie z ich instalacj4 i utrzymaniem przez dostawcç na obiekcie.
— przeghdy (regularne i nieplanowane) wl4czniez ocenami stanu technicznego, zaleceniarni, prébarnisprawnoci itp.
— wszystkie prace utrzymania mchu zgodnie z programem i specyfikacj4 klienta.
— wszystkie prace utrzymania ruchu zgodnie z wtasnyrnprogramem i specyfikacj konrahenta.
8) Ostatnia z wymienionych faz prowadzi do kontraktowania samej ftinkcjonalnoci obiektu (perjbrmance basedcontracts, PBC). Zarz4d drég wodnych nie prowadzi, nienadzoruje ani nawet nie organizuje wtedy utrzymania.Jego wykonawcy nie rozliczaj4 siç ju nawet z sarnychprac utrzymaniowych, lecz tylko z tego, czy obiekt nadalfunkcjonuje naieycie, np. czy iuzajest dostçpna dia egiugi, czy nie. Dowiadczenie wskazuje, ze fazy tej nienaiey wprowadzaé, zanim nie opanuje siç zadowalaj4cofaz poprzednich.
9) Mimo to, kontraktowanie w systemie PBC moe mieézalety. Kontrakty takie angauj4 zwykle niewiele wiasnego personelu poza audytorami i rnenaderami kontraktu. Wypada te optymalnie dobraé czas trwania kontraktu. Jeli np. bçdzie on za krétki, wykonawca mozezaniaé wfasne koszty i zwiekaé z wykonaniem pewnychkrytycznych robét, gdy niejest pewny, czy otrzyma kolejny kontrakt.
Rys. 6. Awaria przçsla Jazu Lith na Mozie, Holandia
ÏiVYAUERIA MORSK4 1 GEOTECHWIKA, nr 1/2014 67
1O)W nastçpnym podrozdziale bçdzie pokazane (rys. 8), eznaczna czçé przerw dziaiania jest powodowana zakhSceniami ukladôw regulacji. Dowiadczenia z terenu p0-hidniowych Niemiec [11, 12] wskazuj, e przyczynç tçrnona znacznie ograniczyé, gdy zarzd drég wodnychprograrnuje PLC’s (Prograrnabte Logic Controllers) wewiasnym zakresie.
1i)Kontraktujc utrzyrnanie, trzeba mieé wiadomoé, ez drogi tej w pewnyrn momencie nie ma powrotu. Gdyspecjalistyczne prace raz zostan przekazane wykonawcy rynkowemu, trudno bçdzie odbudowaé wiasnywykwalifikowany personel do tych prac w przypadkuzmiany polityki utrzymania ruchu. Jedn z przyczyn jesttu stosunkowa wyjtkowoé i zloonoé konstrukcji eglugowych.
12)Kontraktowanie utrzymania nie zwainia wlacicie1aobiektu z obowkzku zapewnienia bezpiecznych warunkéw pracy dia zalég wykonawcy. Zaienie od oko1icznoci, takich jak: wysokoé, dostçp, ciçar rçcznieprzemieszczanych materialôw i narzçdzi itp., nalezy zapewnié samemu lub zlecié zapewnienie odpowiednichwarunkéw bezpieczeiistwa.
MONITOROWANIE 1 PRZEGLI\DYSTANU TECHNICZNEGO
Przewaajca czçé prac utrzymania ruchu (w szczeg61nocicale utrzyrnanie zmienne) jest okreiana i planowana na podstawie raportéw przegÏd6w technicznych. Przeghdy te s wak
nym elementem kadego programu utrzymania. W systematycekontroli jakoci (quatity asstirance, QA) mona to wyrazié zapomoc cyklu przedstawionego na rys. 7:
Nowoczesne utrzymanie jest sterowane ryzykiem. Oznaczato, e ukiadorn, podzespolorn i poszczegélnym ich czçciomo zasadniczym znaczeniu w funkcjonowaniu calej konstrukcjiegIugowej powiçca siç wiçcej uwagi ni ukladom, podzespolom i czçciorn o znaczeniu drugorzçdnym. Zasada ta odnosisiç do utrzymania w og51noci, szczegôiniejednak do monitorowani& i przeghdéw stanu technicznego ze wzglçdu na znaczenie tych czynnoci w planowaniu zakresu i czçstot1iwoci pracutrzymania. Dowiadczenie wskazuje jednak, e praktyka odbiega czasem od tej zasady. Ocena ryzyka nie zawszejest pierwszop1anow trosk. Wypada zaleci5 zatem nastçpujce sprawy:
1) Jest wysoce wskazane, by dobraé odpowiednie proporcjemonitorowania (przewanie automatycznego) i przeghdôw w terenie (przewanie przez czlowieka). Naj1epszdrog oceny rônych mo1iwoci na tym polu jest metodyka zarzqdzania ryzykiem.
2) Przykladem takiej metodykijest OCA, Operationat Condition Assessment (Operacyjna Ocena Stanu) — skomputeryzowany proces przegl4dôw wprowadzany w USArmy Corps of Engineers2. Jego celemjest ustanowieniejednolitych baz danych do zarzdzania ryzykiern. Takiebazy danych pozwaiaja na wprowadzanie priorytetôww utrzymaniu np. w przypadku ograniczeii budetowych.
3) Dobrym przewodnikiern technik monitorowania stanutechnicznego jest dwujçzyczna (nierniecko-angielska)praca ekspertôw NAMUR [15].
4) Automatyczne monitorowanie stanu technicznego jestprzydatne do kontroli zarôwno procesôw normalnejpracy, jak i stanôw awarii i zaklôceti. W tabi. 1 podanoglôwne grupy parametrôw, do reguiacji ktôrych w wiçkszoci przypadkéw mona zastosowaé autornatycznemonitorowanie.
5) Automatyczne monitorowanie stanu technicznego musi,oczywicie, byé niezawodne i dobrze zrozumiale dia personelu obiektu. To nie zawsze ma miejsce w praktyce.Np. wspornnian ju awariç przçsla Jazu Lith na Mozie(rys. 6) mona czçciowo przypisaé ignorowaniu przezzalogç autornatycznych sygnaléw przecienia, naciskaniu na kiawisz ,,Reset” i kontynuowaniu podnoszeniaprzçsla.
6) Wszystkie przegkdy stanu technicznego i prace utrzymania mchu naley raportowaé i w dostçpny, przejrzystysposôb dokumentowaé. Nieprowadzenie dokumentacjitych prac jest dziafaniem nieodpowiedzialnym i powinno byé stanowczo eiiminowane. Grupa Robocza zalecaprzechowywanie raportôw z przegidôw i dokurnentacjiprac utrzyrnania (najiepiej w formie dygitalnej) wieczycie lub przez caly okres uytkowania urzdzenia.
7) Programy utrzymania powinny, o iie to moiiwe. byé Iczone z odpowiednirn systemem zarzdzania ryzykiem
W jçzyku poiskim zaczyna przyjmowaé siç termin ,.monitoring”, ktôrego tti
celowo jednak nie uywamy.2 Korpus [nynieryjny Armii USA, czçciowo zrnilitaryzowana instytucja za
rzdu i lttrzymania dr5g wodnych 1 konstrukcji hydrotechnicznych w StanachZjednoczonych.
Rys. 7. Cyki systemu kontro1ijakoci w utrzymaniu
D Uktady regulacji (C) 0 Problemy kontaktuElektryczne (E) Problemy napçdu
0 Mechanîczne (M) 0 Inne przyczyny
Zakl6cenia ogélnie W tym mechanîczne (M)
Rys. 8. Przyczyny wyhczeii z eg1ugi na drogach wodnych w Lirnburgii
68 ÏN2YNIERL1 4’IORSK1 t GEOTEcHNIK1, ‘ii 1/2014
TabL 1. Gléwne parametry ï stanv, do regulacji ktérych stosuje siç auto- 9) Podobnie jak prace utrzymaniowe, przegl4dy stanu tech
5. Przekroczenia obcieti napçdôw mechanicznych-
Bezporednia autornatyczna sygnalizacja zakh5ceti:—
1 Awarie tub przerwy w zasilaniu gh5wnyrn
2. Defekty przewodôw i zhicz elektrycznych
(Risk Management) tub zasobami Asset Management)3.W kadyrn za przypadku zidentyfikowane ryzykownesytuacje powininy byé w centrum uwagi przy ptanowaniu zakresu i budetu prac utrzyrnania konstrukcji eglugowej.
8) G6wnym ryzykiern w konstrukcjach eg1ugowych ssytuacje prowadzce do wstrzyrnafi eglugi. Stanowczo zaleca siç, aby zarzd drôg wodnych prowadzil rejestracjç takich sytuacji, z podzialern na ich przyczyny.W diagrarnie na rys. 8 podano przyklad najogélniejszychwynikéw takiej rejestracji. Dotyczy on awarii, ktérychskutkami byly wstrzyrnania eg1ugi trwajce co najmniejjedn godzinç. Dane o tych awariach byly zebrane przezregionalny zarzd drôg wodnych w Lirnburgii, Holandia[3,7].
Teoria i metody Risk Management oraz Asset Management rozwijaj siç bardzo dynamicznie w ostatnich dekadach. Dostçpna literatura jest tu przedewszystkim anglojçzyczna, std te angielska terniinologia.
nicznego mogq byé tak.e staTe (regularne) lub zmienne.Pierwsze bardziej odpowiadaj utrzymaniu prewencyjnemu, a dmgie korekcyjnernu. Przegldy zmienne powinnybyé zawsze prowadzone p0 awariach.
lO)Przeg1dy stanu technicznego (szczegélnie te regulame)na1ey prowadzié na podstawie ustalonych arkuszy zbierania danych, list kontrolnych i tym podobnych dokumentéw. Dokumenty te, wywodzce siç z dokurnentacjiproj ektowej, powinny obej mowaé wszystkie e lementybçdce przedmiotem przegkdu oraz — kadorazowo —
zakres i charakter przegIdu.
Il)W celu por6wnywalnoci ocen stanu technicznego konstrukcji porôwnywalne musz byé take zbierane danei ich zapis. Wanejest np., aby mierzone charakterystyki,ich poziorny odniesienia, punkty porniaru, wamnki pomiaru itp. byly zawsze takie sarne.
12)Nowe, Iepsze lub wygodniejsze techniki pomiaru naley stosowaé, ale pod wanmkiem, ze gwaranmj one za-
chowanie cigIoci zbiom danych 0 pracy urzdzenia.Trzeba przy tym uwaaé, by nie daé siç omarnié rynkowi
oferujcemu wci nowe gadgety na tym polu, ktére niegwarantuj takiej cigloci.
13) Gnipa Robocza stanowczo doradza przechowywaniewszystkich raportôw przeghd6w w fonnie cyfrowej, zawszystkich wynikôw przegld6w (tak w danych liczbowych, jak i opisowych) w skomputeryzowanych bazachdanych (databases). Bazy takie powinny umo1iwiaé sumowanie, urednianie i inne opracowywanie danych narénych szczeblach i w rénych zakresach w celu ocenydzialania i analizy ryzyka (rys. 7).
14)Systematyczne i skornputeryzowane zbieranie danychlie moe sprowadzié przeg1d6w do wypelniania baz danych. Prowadzcy przeg1d inspektor powinien czué siçzachçcony do raportowania wlasnych obserwacji i ocen— oraz dysponowaé latwo dostçpnyrni drogarni ku temu.
15)Dowiadczenie uczy, ze przegl4dy w terenie zwykle niea1armuj administratora obiektu dostateczniejasno o tyrn,e sprawnoé konstrukcji spadia poniej poziornu akceptacji (rys. 1). Przyczyny tego s ziozone. Z jednej stronyadministrator czasern nie chce o tym slyszeé; z drugiejza inspektorzy koncentruj siç bardziej na zbieraniudanych ni na ich ocenie. W wyniku tego utrzymaniezrnienne pochiania zdecydowanie najwiçksz czçé budzetôw utrzymania. W tabi. 2 podano przykladowe danez Hotandii.
Tabi. 2. Ogélny podzial rocznych kosztôw utrzymania w(dane z 2009 roku)
Gmpa konstrukcji eglugowychKoszty utrzyrnania (k€)
1uzyegtugowe 14791,- 46771,- 61 563,-
Jazy rzeczne 1 108,- 6 973,- $ 081,-
matyczne monitorowanie
Czujniki kontroli normalnych proceséw pracy przez PLC’s:
Temperatura olejéw hydraulicznych, silnikéw elektrycznych, przetwornic czçstot1itvoci
7
‘3
Cinienie olejéw hydraulicznych w charakterystycznych punktachukladu, stan filtröw olejowych
Droga ruchu wrét, zasuw, tfoczysk silownikéw hydraulicznych itp.,synchronizacja tego mchu
Czas ruchu wrét, zasuw, silnikéw elektiycznych, silownikéw hydrau• licznych, przekladni zçbatych i innych gléwnych podzespoléw
5. Poziomy oleju hydraulicznego w zbiornikach
6Wylczniki krauicowe, elektryczne sygnaly punktéw start-stop pracuj
• cych czçci, pomiary poziomu wody, napiçcia pr4du itp.
Czujniki wskazaé stanöw awarii i zakléceti:
1Przekroczenia temperatury pracy urzqdzeé mechanicznych hydrauIicznych
2.
3.
Przekroczenia cimnienia oleju w elementach ukladéw hydraulicznych
4.
Zasiçgi ruchu i czasy poszczegélnych operacji wykraczajqce pozaparametry normalnej pracy lub ich nie osijgajce
Nienormalne poziomy napiçé i natçeé prdu w rénych punktachobwodu
3.
4
Awarie podzespoléw elektrycznych, jak PLC ‘s, przetwomice czçstotl iwoci, czçci z sygnalizacjq przebicia, tvyl4czniki krauicowe
Mechaniczne tub inne spadki obcienia nie mieszczce siç w parametrach nonl3alnej pracy
5. Blokady nichu wrét i zasuw hydraulicznych
Elolandii
Regularne Zmienne L4czne
Bariery przeciwpowodziowe t 526,- 9 074,- 10 600,-
IN21NIERIA MORSKA 1 GEOTECFJNIKA, nt 1/2014 69
16) W ostatnich latach obserwuje siç znaczny rozwôj zdalnego monitorowania (czçciowo te korygowania) stanutechnicznego. Dowiadczenia na konstmkcjach eg1ugo-wych s w tej dziedzinie — jak dotychczas zachçcajce. Grupa Robocza dostrzega potencjalne korzyci tegorozwoju. Jednoczenie jednak nie podziela ona zdania,e przeghdy i oceny stanu technicznego mog w caIociodbywaé siç bez udzialu czfowieka. Ludzkie zaangaowanie jest tu potrzebne pod wieloma wzglçdami.
17) Metody zdalnego monitorowania stanu technicznegobywaj szczegôlnie pomocne do zobrazowania sytuacji w celu wstçpnej diagnozy. S[u temu min. obrazyi graficzne projekcje w systernie SCADA oraz pulpity zewskazaniami stanôw PLC’s. Wanym polem zastosowaiijest te zbieranïe wszystkich istotnych danych o zachowaniu siç ukladu — w1acznie z jego stanarni awaryjnymi— w dziennikach zdarzeii (logfiles). Najwygodniej jest torobié przy uyciu komputera PC [11, 12]. Diagnozy napodstawie tak zobrazowanych danych powinny jednakbyé stawiane przez wykwal ifikowany personel.
POZIOMY UTRZYMANIA RUCHU
Nowoczesny system utrzyrnania konstrukcji wodnych (jakluzy eg1ugowe, jazy rzeczne, bariery przeciwpowodziowe)powinien hlczyé w sobie dwie nastçpujce, zdawaloby siçsprzeczne, cechy:
a) Powinien on dzialaé w rarnach jasnych struktur organizacyjnych i wedtug sprawnych, zrozumialych i ogdlnieakceptowanych procedur.
b) Nie powinien byé forrnalistyczny, urno1iwiajc szybkie1 mo1iwie jak najskuteczniejsze utrzymanie przy minimum ,,papierowej roboty”.
Jedn z drég ku pogodzeniu tych dwôch wymagafi jest wprowadzenie tzw. ,,poziornéw utrzymania”. Metoda ta wywodzi siçz opartego na zloonych procesach produkcyjnych przernyslu,szczegélnie przernyslu sarnochodowego. Nieprzypadkowo zapewne najlepsze wyniki i dowiadczenia wjej stosowaniu zglaszane s z drég wodnych w pohidniowych Niemczech. Jednakréwnie i inne regiony rnogj z powodzeniem stosowaé.
stytucji zarzdzajcej, ktére tym wyrniarorn oraz tej z1oono-ci odpowiadaj, i tam w1anie ich rozwizywanie. Na rys. 9przedstawiono schematycznie poziomy utrzyrnania, tak jak zostaly wprowadzone i s praktykowane przez regionalny ZarzdDrég Wodnych Poludniowych Nierniec. Poniej podano ogéIncharakterystykç dzialati na poszczegôlnych poziornach zgodniez[12].
Poziom 1: Zaloga 1uzy lub zespolu sluz. Zaloga 1uzyeg1ugowej lub centrum operacyjnego kilku zdalnie obsugiwanych 1uz zglasza zaklécenie 1 podejrnuje prébç jego usuniçcia.Czyni ona to wiasnyrni siarni lub — je1i ma na to umowç —
s ilarni wykonawcy zewnçtrznego. Jee1i usuniçcie zakléceniaprzekracza te sily, whcza siç Poziom 2.
Poziom 2: Lokalne sluby utrzymania. Personel lokalnej shtby utrzyrnania (w niektérych krajach, np. w Holandii,zakontraktowany wykonawca) wymien ja urzdzenie, przeprowadza jego przeg1d, reperuje i testi.ije. Wymienia przy tym 1edzia1ajrce czçci, instahije nowe oprograrnowanie 1 dostraja parametry regulacji. Wszystko to odbywa siç w warsztatach pozaobiektem eg1ugowyrn.
Poziom 3: Sluby utrzymania regionalnego zarzqdu.Personet s1ub utrzyrnania regionalnego zarzdu opracowujenowe wersje oprogramowania PLC’s i wizualizacji na ekranachw systernie SCADA (kontrola za pornoc kamer), usuwa awarie o szerokjrn zakresie, zestawia i analizuje dane z przegkdéworaz inicjuje usprawnienia istniejcych (czçsto standardowych)urzdzefi i procedur.
Pozïom 4: Rynek, przemysl. Instytuty badawcze, biura projektéw, producenci i dostawcy systernéw 1 urzdzeii oraz mlipartnerzy rynkowi rozwijaj now technologiç i rozwizuj problerny, ktérych nie udalo siç zadowa1ajco rozwizaé na poziomach 1, 2 i 3. Partnerzy ci organizuj takre wprowadzanie tychrozwizaii w ycie lub asystuj przy tym wprowadzaniu.
Przyldad: Praca wrét 1uz Houtribsluizen w Holandii ulegak zakléceniorn na skutek cierania siç Ioysk rnocujcychsjlowniki napçdu hydraulicznego (rys. 10). Zaloga tuz (Poziorn 1), nie bçdc w stanie usuné zakléceé wasnyrni silami,zwrécjta siç o serwis do lokalnych shib utrzymania. S1ubyte (Poziom 2) przeprowadzily przeg1d techniczny okre1ajcyszybkoé, zasiçg i charakter cierania siç 1oysk. Nie czuiy siçone jednak kompetentne do rozwizania problernu i zwrécilysiç o pornoc do slub regionalnego zarzdu (Poziorn 3). Tamzarz4dzono okresowe wstrzymanie eg1ugi i przeprowadzono wymianç wszystkich Ioysk ornawianego rodzaju na nowe.W wyniku péniejszej ewaluacji tego wydarzenia podjçto decyzjç o wyborze innego rodzaju i innego dostawcy (Poziorn 4)wspornnianych 1oysk dia calego Regionu IJsselmeer.
Na uytek poiskiego czytelnika autor pragnie dodaé, ze metoda ta —jak zreszt kada inna — sama w sobie nie gwarantujejeszcze rozwizania problemu. Licz siç tu takre inne czynmki,jak wyszkolenie techniczne i wyposaenie shizb utrzymania,finanse, poziom technologiczny partneréw rynkowych itp. Znane sa te przypadki, ze podany w powyszyrn przykladzie cyktdziaaé nie doprowadzil do trwalego usuniçcia zakléced; sprawawrécila najeden z niszych poziornôw 1 dopiero tam w ,,dmgirnpodejciu” problern rozwizano. Tym niernniej opisana tu metoda jest godna polecenia jako strategia ogélna, nie wykiuczajcaodstçpstw w uzasadnionych przypadkach.
Problemy utrzymania ntchu maj oczywicie réne wyrniaryi rén4 zoonoé. Podstawow zasad ,,pozioméw utrzymania”
jest kierowanie tych probteméw na poziorny organizacyjne in-
Rys. 9. Poziomy dzialati utrzyrnania ruchuna drogach wodnych poludniowych Nierniec
70 IN2YNIERJA !ORSKA 1 GEOTECUNIK4. nr 1/2t)11
Zwraca siç uwagç, e stosowanie metody ,,poziomôw utrzymania” nie oznacza, e przeplyw inforrnacji o zakfôceniach podzespolôw, zapotrzebowaniu na ich utrzymanie, fizycznie przeprowadzonych pracach utrzymania, ich procedurach itp. mo2ebyé ograniczany do wspornnianych poziomôw. Jak uprzedniowspornniano, wane jest, by wszystkie istotne dane o utrzyrnaniu byly systernatycznie zbierane, aktualizowane 1 latwo dostçpne na wszystkich poziomach.
KONCEPCJE ZDALNEGO UTRZYMANIA
r6norodnoé prowadz wéwczas do lepiej zdeflniowanychi sprawniej kontrolowanych procesöw.
Powysze dotyczy proceséw zarôwno obsiugi, jak i utrzymania. Jee1i te drugie bçd dobrze zdefiniowane 1 kontrolowane,stworzy to warunki do ich zautomatyzowania, a nastçpnie zdalnego sterowania. Zadanie tojest wprawdzie bardziej zfoone nizzdalne sterowanie procesami obsiugi, ale réwnie techniczniewykonalne. Zachçcajce dowiadczenia w tej dziedzinie zanotowano m.in. na szlaku Ren — Dunaj w poludniowych Niemczech.Czynnoci utrzymania, takie jak: aktualizacja oprogramowania(tzw. ,,rttntime softwai’e”), ponowne uruchomienie systern u,czy nawet fizyczna wymiana niektôrych zuytych czçci, mogbyé wtedy inicjowane i sterowane z jakiegokolwiek rniejsca nawiecie — oczywicie przy uyciu dobrze zabezpieczonych hiczinternetowych. W osigniçciu tego celu pornaga zrnodulowanabudowa uklad5w, podzespoféw 1 czçci. Przyktadern rnog tubyé hydrauliczne zespofy napçdowe zaopatrzone w zwarte moduly aparatmy kontrolnej (rys. 11).
Rys. 10. Zuyte i nowe Lozysko przegubu rnocujqcego napçd wröt
Szereg regionéw i poszczegôlnych drég wodnych na wieciema warunki sprzyjaj4ce do standaryzacji ukladéw rnechanicznych 1 elektrycznych. Dotyczy to szczegôlnie wanych, diugichdrôg wodnych z wieloma 1uzarni, z ktôrych wszystkie muszspelniaé te same parametiy eg1ugowe okre1one wsp6In tzw.,,kIas egIugi”. Wysoka standaryzacja, a w 1ad za ni niska
Rys. 11. Zrnodulowane wyjcia olejowe (z lewa) i kontrotne (z prawa) zespohi hydrauticznego napçdu wrôt 1uzy, Niemcy
1NYA’IERM MORSKA 1 GEOTECHjVIKA, nr 1/2014 71
Koncepcje i zastosowania zdalnie sterowanego utrzymaniaruchu bçd na pewno rozwijaly siç w nadchodzcych dekadach,tak jak to ma dzi miejsce ze zda1n obshigq. Wypada lii jednaknadrnienié, e rozwôj ten przyjmowany jest zardwno z entuzjazmem, jak i z pewnyrn sceptycyzmem. Entuzjaci podkre1aj tukorzyci ekonomiczne i eliminacjç ryzyka blçdu czlowieka (,,hziman eri-or”) w systemach regulacji i kontroli. Sceptycy krytykuj natorniast ,,odczlowieczony”, straszcy dnttem kolczastymwyg1d zdalnie sterowanych 1uz i innych obiektéw eg1ugo-wych oraz spoeczne skutki takiego rozwoju. R5wniez w GrupieRoboczej zdania w tej sprawie byly i pozostaly podzielone.
DIAGNOZOWANIE ZAKtcCEN
Prawidiowa diagnoza przyczyn zakl6ceii jest spraw zasadnicz zaréwno w poszczeg5lnych pracach utrzyrnania, jaki w wyborze najbardziej odpowiedniej strategii utrzymania.Diatego te diagnozowanie zakIôcei powinno spelniaé szeregwymagaIi. Diagnozowanie to powinno glôwnie:
— byé organizowane i zarzdzane przez rnenader6w zewiadomoci co najmniej charakteru i ryzyka wystçpujcych zaklôcefi,
— byé prowadzone przez wykwalifikowany personel, bardzo dobrze znajcy technoïogiç przedmiotowych zespo16w i urzdze6,
— byé prowadzone na poziomach utrzymania zdolnych dopostawienia prawidiowych diagnoz zakldceti,
— byé objçte systernem kontroli jakoci shib utrzymaniaodpowiedniego zarzqdu luz i innych obiektéw eg1ugo-wych.
Nowoczesna technologia dostarcza narzçdzi pornocnych nietylko w sygnalizacji, ale te—w duej mierze —w diagnozowaniuzaklôcefi. Sprawdzone przyklady tego mo2na zna1eé m.in. w zaleceniach ekspertéw NAMUR [15]. W in2ynierii mechanicznej,elektrycznej, a takre ldowej stosuje siç dzi szeroko (sterowanezdalnie lub nie) monitorowanie i oceny stanu technicznego przyuyciu czijnikôw, wskanik6w, standardowych badaû, diagnostycznych schernatéw itp. Niemoliwe jest podanie tu wyczerpujcego przeghdu tych instrumentdw. Ich stosowanie naleyna pewno zalecaé,jednakre blçdemjest na og6l oczekiwanie, edostçpnoé tych instrumentôw pozwoli na prowadzenie obsiugii utrzymania obiektôw przez mniej wykwalifikowany personel.Wniosek ten potwierdzaj dowiadczenia na wielu luzach i innych konstrukcjach eglugowych w ostatnich latach.
Przykladem rnoe byé seria awarii zfcza rarnienia napçduwrôt wspomych Siuz Orafiskich wAmsterdamie (rys. 12) w czasie prdb rozruchowych. Wrota te s napçdzane stosunkowo mocnyrni hydraulicznymi silownikami, ktére rnusz utrzyrnywaé jew stanie zamkniçtym przy znacznym, odwrotnie skierowanymparciu wody. Przy ekstremalnej wartoci takiego parcia — wystçpujcej raz na kilka lat — uklad hydrauliczny pracuje pod cinieniem 20 MPa. Dokumentacja rozruchowa byla jednak takz1oona, e mniej dowiadczona ekipa wykonawcy w1rcza1a tocinienie setki razy dziennie podczas prôb, blçdnie uwaajc,e jest to normalny stan pracy uklau. To — obok innych przyczyn — spowodowalo kilkakrotne zerwanie po1czenia ramienianapçdowego [3, 7].
KIERU NKI DALSZEGO ROZWOJU UTRZYMANIA
Grupa Robocza wyrazila przekonanie, e znaczenie utrzymania ukladôw mechanicznych i elektrycznych w obiektach nadrogach wodnych bçdzie w przysz1oci stale roslo. W krajachrozwiniçtych ju teraz utrzyrnanie zajmuje pienvsze rniejscew budetach zarzd6w dr6g wodnych, coraz bardziej wyprzedzajc budowç nowych obiekt6w. Tendencja ta bçdzie trwalanadal. Przyczyny tego s nastçpujce:
1) Drogi wodne, w szczeg61noci za egluga r6d14dowa,rnaj obecnie trwale rniejsce w zachodnich gospodarkach. Podczas gdy sprawnoé transportu wodnego bçdziewci rosla, nie naley spodziewa5 siç budowy wielu nowych drég wodnych.
2) 1stniejca sieé eglownych dr6g wodnych nie moze by5zbytnio poszerzona bez istotnych skutkéw dia przestrzennego planowania i rodowiska naturalnego. Uwaga musi
siç koncentrowaé na podwyszaniu jakoci i efektywnoci istniejcych drdg wodnych.
3) Dzialaj4 grupy nacisku, np. w Ameryce Pélnocnej, nawo1ujce do usuwania istniejcych konstrukcji eglugowych (jazy rzeczne, 1uzy) i przywracania pierwotnegohabitatu rzek. Aczkoiwiek glosy te spotykaj siç przewanie ze sprzeciwem, prawdopodobnie wymusz one
Rys. 12. Wrota wspome Iuz Oraiiskich w Amsterdamie
72 INYNIERIA MORSKA 1 GEOTECHiVIKA, nr 1/2014
dziatania w celu poprawy sprawnoci i ekologicznychdanych dr6g wodnych.
4) Nowoczesna technologia oraz metody zarzqdzania (np.asset management, analizy ryzyka) umoiiwiaj bardziejsprawn gospodarkç istniejcyrni drogarni wodnyrni, cokladzie tak2e nacisk na ich sprawnoé techniczn.
W krajach rozwijajcych siç (np. Chiny, mdie, PoiudniowaAmeryka) naIey spodziewaé siç budowy nowych drég wodnych. Jednak r6wnie w tych krajach potrzeba utrzyrnania,a w 1ad za ni jego budet, stopniowo przewysz potrzebçi budet budowy nowych drég wodnych.
W celu sprostania rosncemu zapotrzebowaniu utrzyrnani emechanicznych i eiektrycznych urzdzeti eg1ugowych bçdzierozwija5 siç, przybieraj4c coraz bardziej profesjonaine formy.Grupa Robocza przewiduje, ogélnie rzecz biorc, nastçpujcekierunki tego rozwoju:
1) Prace utrzyrnania bçd na ogél organizowane w sposébcoraz bardziej systernatyczny. Miejsca na dodatkowe, indywidualnie pianowane utrzymanie bçdzie coraz rnniej
lub nie bçdzie go wcale, o iie utrzyrnanie to nie bçdziewynikalo z przyczyn nieprzewidywalnych.
2) Systematycznie zorganizowane utrzyrnanie bçdzie glçboko zakorzenione w systemach kontroli jakoci, takichjak to ogélnie przedstawiono na rys. 7 w tym artykule.
3) Zakres, charakter i czçstotÏiwoé prac utrzyrnania bçdcoraz czçciej i w coraz bardziej bezporedni sposébokre1ane za pomoc nowoczesnych metod zarzdzaniazasobami (asset management), [10, 13]. Pararnetry pracypodzespoléw i czçci ukladu bçd t drog optymalizowane i bçd wynikaé z podanych parametréw pracycalych Ïuz, jazéw lub nawet calych drég wodnych.
4) W wyniku powyszego wzronie znaczenie zbierania,przechowywania i opracowywania danych o zachowaniusiç ukladéw. Bçdzie to najprawdopodobniej dotyczylowszystkich podzespoléw i wszystkich pozioméw utrzymania. Tylko dostateczne i prawidiowe dane pozwa1ajna obliczenie godnych zaufania wskanikéw. Dobryrnprzewodnikiern na tym polu jest raport PIANC [16]. Na
wskanikach tych bçdzie opierato siç programowanie,planowanie i wykonawstwo prac utrzymania.
5) Ogéinie patrzc, obydwie gléwne strategie utrzyrnania,tj. prewencyjne (wymiefi przed defektern) i korekcyjne(zreperttj p0 defekcie) pozostan w uyciu. Nieslusznyjest pog1d, e ktérakolwiek z nich jest lepsza w absolutnyrn znaczeniu. Wybér rniçdzy nirni bçdzie z regttly mialmiejsce na poziornie konkretnych czçci i podzespoléwi w zgodzie z systernatyka zarzdzania zasobarni.
6) Obie drogi utrzymania — silarni wiasnymi i kontraktowanie — bçd4 nadal praktykowane w najb1iszej przysz1oci.Wybér miçdzy nimi bçdzie za1ea od czynnikéw dyskutowanych w niniejszyrn artykule. Monajednak spodziewaé si, e postçpujca giobalizacja i iiberalizacja rynkéw bçdzie prowadzila do wzrostu udziatu utrzyrnaniakontraktowanego w terminie dhiszym.
7) Natey spodziewaé siç wzrosrtt standaryzacji, zaréwnopodzespoléw i czçci (rys. 13), jak i metod utrzymaniaruchu. Dowiadczenia ze standaryzacj prac utrzyrnaniaw krajach czlonkéw Grupy Roboczej st — ogélnie biorc— zachçcajce. Wyzwaniem dia inynieréw jest jednak,jak pozostaé otwartyrn na rozwizania innowacyjne, eksperyrnenty itp. przy jednoczesnyrn zachowaniu korzyciplyncych ze standaryzacji.
LITERATURA
1. Bakker J. 1 mli: Leidraad RAMS, Sturen op prestaties van Systemen.
Rijkswaterstaat, Drukkerij Gianotten, Tilburg, 17 maart 2010 (hol.).
2. Daniet R. A., Peters D-J: Sluisdeuren op maat: Traditioneel of Innova
tief. Bouwen met Staat nr 151, november 1999 (hol).
3. Daniel R. A.: Contact problems in lock gates and other hydraulic closu
res in view of investigations and field experience. Praca doktorska. Politechnika
Gdatska, WILi, padziemik 2005, http://pbc.gda.pl/Content/6 1 24/phdda-
niel_ryszard.pdf.
4. Daniel R. A.: Nawidukt — bezkolizyjne pohiczenie eglugowe nad in
frastruktura lqdow. tnynieria Morska i Geotechnika, nr 4/2009.
Rys. 13. Ruchoma bariera morska na Wschodniej Skaldzie z ustandaiyzowanymi napçdami zamkniçé, Kotandia
LV2EVIERIA MQRSK.1 1 GEOTECifWIKA, nr 1/2014 73
5. Daniel R. A., Tromp A., Groot de M.: Damage and Repair of an OldWeir Gate in the Meuse after a Calamity. Proceedings of the PIANC Congress,Liverpool, May 2010.
6. Daniel R. A.: Awaria i odbudowa stalowych zamkniçé jazu Lith na Mozie. Materialy XXV Konferencji ,,Awarie Budowtane”, Szczecin-Miçdzyzdroje,
maj 2011.
7. Daniel R. A.: Contact behavior of lock gates and other hydraulic closures. LAP LambertAcademic Publishing, Saarbrücken, 201t.
8. Daniel R. A.: Mechanical & Electrical Engineering — Lessons Learnt,Maintenance in PIANC WG-138 Report. Proceedings of the PIANC Conference,,Smart Rivers”, Liège-Maastricht, September 2013.
9. Daniel R. A.: Z Konferencji ,,Smart Rivers” wiatowego Stowarzysze
nia Wspierania Infrastruktury Wodnej i eglugowej PIANC, Maastricht i Liège,24-27 wrzenia 2013. [nzynieria Morska i Geotechnika, nr 6/20 13.
10. Holland G.: British Waterways Asset Management Model, proceedingsof the PIANC MMX Congress, Liverpool, May 2010.
11. Kühtewind R., Müller C., Thter H., Wegen J.: Gebudehydraulik inP1ug-nd-drive-TechnoÏogie. VDBUM-INFORMAT[ON, 2000.
12. Kühlewind R.: Remote control of locks in Southern Germany. Proceedings of the 3lst PIANC Congress, Estoril, May 2006.
Zas1tteni hydrotechnicy
13. Manen S. E., Bogaard J. A. van den: Living PAM Chapter 7 — Maintenance modelling and aplications. Rijkswaterstaat, Utrecht 2011.
14. NAMUR: NAMUR Recommendation NE 91: Requirements for OnlinePlant Asset Management Systems. VD[/VDA-GMA Technical Committee 6.14,Leverkusen 2001.
15. NAMUR: NAMUR Recommendation NE 107: Self-Monitoring andDiagnosis of Field DevivesRequirements. VDI/VDA-GMA Technical Committee 6.14, Leverkusen 2001.
16. PIANC WG-32: Performance indicators of Inland Navigation Waterways — User Guideline. Report of the PIANC InCom Working Group 32, Brussets, 2010.
17. PIANC WG-138: Mechanical and Electrical Engineering — Lessons Learnt from Navigation Strncmres. Report of the PIANC InCom Working Group13$, Brussels, 27 March 2013.
1$. PIANC WG-138: Percentages of conective and preventive maintenance on various components. In appendix to PIANC WG-13$ report [31, Brussels,March 2013.
19. Slot 1-1.: Onderzoek schade bovenlagers in de sluisdeuren van de Oranjesluizen. Raport niepublikowany, TNO, Eindhoven, december 2004 (hol).
Prof. dr hab. inz. Czesïaw Druet
Profesor Czeslaw Druet urodzil siç w 1926 roku w Wilnie. Jakomiody czlowiek, wraz ze swojrodzin, dowiadczy1 wszystkichnieszczçé zwizanych z ,,rotacyjn” wrçcz okupacj sowiecko-niernieck, a tak.e uniesiedi snéw o poiskiej niepodleglocina ziemi wloskiej i angielskiej.Po dernobilizacji powrécil do kraju i w 1954 roku ukoiczy1 studiana Wydziale Inynierii LdowoWodnej Politechniki Gdattskiej.
Po okresie trzyletniej aspirantury, zakoiiczonej prac doktorsk,,Statecznoé morskich progéw podwodnych”, zafascynowanymorzem, obj4l kierownictwo Pracowni Dynamiki Morza w Instytucie Budownictwa Wodnego PAN w Gdafisku.
Chocia badania morskie w Polsce mia1yju d1ug tradycjç,siçgajc utworzonego w latach dwudziestych XX wieku przezprofesora Kazimierza Demela Morskiego Laboratorium Rybackiego w Helu, cigie jednak postçpy w zakresie dynamiki wédmorskich, tj. falowania i prqdéw byy niewielkie. Zespél podkierunkiern profesora C. Drueta rozpocz1 zatern pracç nieomalod zera w dwéch gléwnych kierunkach, tj. opisu matematycznego i eksperymentéw laboratoryjnych dia fal regulamych orazbadati terenowych i teoretycznych fal wzbudzanych wiatrem.Ze wzglçdu na brak statku oceanograficznego badania koncentrowaly siç gléwnie na strefie brzegowej. Poszukiwany bylzatem model matematyczny, ktéry naj tepiej odwzorowywalbydynamikç wéd w tej strefie i najlepiej sIuy1 inftynierii morskieji potrzeborn ochrony brzegéw morskich. Najbardziej przydatnr
okazala siç koncepcja fal diugich, ktére wéwczas byly przedmiotem niewielujeszcze prac na wiecie. W tym sensie, podjçteprzez profesora C. Drueta, badania mialy charakter pionierski,nie tytko w Polsce.
Matematyczny opis fai diugich, zwanych faiami konoidalnymi, jest oparty na pewnych ftinkcj ach specjainych, nastrçczajcych duzych trudnoci obiiczeniowych. Profesorowi udalosiç jednak uzyskaé cis1e kryteria stosowalnoci teorii fal konoidalnych i ich przelozenia na jçzyk praktyki inynierskiej orazuporztdkowaé w przejrzysty sposéb zakres stosowalnoci p0-szczegélnych rodzajéw fai. Jest to jeden z przykladéw, e wieledokonati naukowych profesora C. Drueta, opierajcych siç narozwaaniach teoretycznych, zawsze mialy na wzglçdzie ichprzydatnoé praktyczn w hydrotechnice morskiej.
Umchomienie Laboratorium Brzegowego w Lubiatowieotworzylo przed Pracownk Dynamiki Morza szerokie mo1iwo-ci badania falowania morskiego ,,in situ”. Inicjatorern i uczestnikiern wieiu wypraw badawczych byl profesor C. Druet.Zbierany podczas ekspedycji w Lubiatowie obszerny materialdowiadcza1ny byl poddawany szczegélowej analizie stochastycznej i statystycznej otrzymanych sygnaléw losowych. Bezcenna okazaa siç wspélpraca nawizana z profesorem Kitaigorodskim z Instytutu Oceanologii Akademii Nauk ZSRR i grupa,profesora Krylowa z Instytutu Sojuzmornijprojekt z Moskwy.
Dowiadczenia zdobyte w poshigiwaniu siç nowoczesnymimetodami stochastycznyrni w zakresie falowania morskiegookazaly siç bardzo przydatne, kiedy pod koniec lat szeédziesitych XX wieku zapadia decyzja o budowie w Poisce glçbokowodnego portu morskiego - Portu Pélnocnego, tej najwiçkszejinwestycji morskiej okresu powojennego. Wykonanie badafiwspomagajcych projektowanie oslonowej czçci portu (uklad
73 INZYN!ERIA MORSKA 1 GEOTECHNIKA, ,w 1/2014
